Şirketleşen Akademide Hak İhlalleri, Hak Mücadeleleri ve Örgütlenme Deneyimleri: Vakalar

Şirketleşen Akademide Hak İhlalleri, Hak

Mücadeleleri ve Örgütlenme Deneyimleri: Vakalar

Aslı Odman8 Kasım 2014

ÜDP – ‘Bilim Kimin Sempozyumu’İstanbul tabip odası

1. ŞİRKETÜNİVERSİTELERDE BAŞ FAİLLERDEN

Mevcut üniversiteler şirketleşirken...

• Tıp Fakülteleri’nin süreçte öncü rolü: döner sermaye, performans ücretlendirmesi, CEO-yöneticiler, Hastane Birlikleri Yasası,

• sair üniversitelerde ikinci öğretim,• uzaktan (online) eğitim,• standartlaştırılmaya / ölçülebilir kılınmaya çalışılan ders içerikleri (‘çıktılar’),

• paralı-tezsiz yüksek lisans ve sertifika programları,

Mevcut üniversiteler şirketleşirken...

• Yeni Kamu İşletmeciliği ve öğretim elemanlarının tedricen performans esaslı ücretlendirme sistemlerine tâbi olması,

• yeni YÖK Yasası altında tasarlanan ‘Özel Üniversiteler Mevzuatı’ ile şirketleşmenin yasa içine alınma planları.

• TÜBİTAK üniversite proje fonlamalarında içerik tanımlarındaki ‘iş dünyasının işine yarama’ kriterleri…

…şirketler de ‘üniversiteciliğe’ giriyor.

KÂR AMAÇLI ÜNİVERSİTE ŞİRKETİ İDEAL TİPİNDE:

Δ müşterileşen öğrenciler,Δ işçileşen akademisyenler tarafından,Δ işletmeci elite dönüşen idareciler

altında,Δ metâlaşan ders ‘hizmetleri’ satın

alıyorlar.

AKADEMİK KAPİTALİZM?

Aynı modele Δ doğru evrimleşme mi?

•Devlet,•Vakıf, •Şirket üniversiteleri? (kaüş : 1994 gatts sözleşmesi, 923 no’lu yö alanını tanımlıyor ve 2008 oecd’nin kilit

uluslararasılaşma ve yö alanında ticaret raporu)

Yüksek öğrenim – sanayi kompleksi ağı: burak arıkan – zeyno üstün’denLaureate edu. inc.’e ait bilgi’nin mütevelli heyeti ağı

Özetle: Laureate Education Inc.

• finans sermayedir,• genişleme stratejisi olarak ‘borç vermez’, borç kaldıracını kullanarak , düşük öz sermaye ile küresel yüksek öğretim sektörüne yatırım yapar,

• ‘agresif bir büyüme stratejisinin parçası olarak’ GSMH büyümesi yüksek ‘gelişmekte olan ülkelerde’ gelecek vadeden ve borçlu üniversiteleri satın alır [yani, ‘borçla, borçlu üniversiteleri satın alır’] ve işletmecilik modeline göre dönüştürür.

Yüksek öğrenim – sanayi kompleksi ağı: burak arıkan – zeyno üstün’den2012’de Carlyle Group tarafından Bahçeşehir kolejinin %48’i satın alınmıştı.

Yüksek öğrenim – sanayi kompleksi ağı: burak arıkan – zeyno üstün’den Okan Üniversite’sinin akçeli işleri

Yüksek öğrenim – sanayi kompleksi ağı: burak arıkan – zeyno üstün’den – yeniyüzyıl üniv’de ‘sağlıkta dönüşüm’- s. şah üniversitesi’nde kentsel dönüşüm çalışmanın sınırlarını belirleyenler

Şu anda bu 80 vakıf üniversitesinde YÖK verilerine göre, 20.683 öğretim elemanı, en az bu kadar idari kadro çalışanı ve gene 20-30bin civarında olduğunu tahmin ettiğimiz çoğu taşeron / altişveren şirketlere bağlı çalıştırılan teknik (temizlik, güvenlik, ulaşım, bahçe, teknik donanım…) personel çalışmakta. Sigortasız çalıştırılan lisans üstü öğrenciler, eğitim asistanları ve proje asistanları ise, fiilen çalışanlar arasında yer alsa da, ancak açılan ve kazanılan davalarla ‘çalışan / işçi’ olarak tescil edilebildiklerinden, halen bu rakamlara yansımış durumda değiller. Vakıf üniversitesi sayısı neredeyse devlet üniversitelerinin sayısına yaklaşmış olmasına rağmen, öğretim elemanı sayısı altıda birine ancak varmış durumda: (122.116’e karşı 20.683 öğretim elemanı.) Bundan daha büyük bir fark kayıtlı öğrenci sayılarında gözüküyor: Haziran 2014 itibarıyla Türkiye’ye bir yüksek öğrenim programına devam eden yaklaşık 5 buçuk milyon öğrencinin, 361.000’i vakıf üniversitelerine kayıtlı.

2. PİYASA KAYNAKLİ HAK İHLALLERİ

DEVLET – AKADEMİSYENLER DIŞINDA AKTÖR VAR MI?: DEV-ŞİRKET!

Laureate’e devir sonrası bilgi özelini incelediğimizde

• geçici, düzensiz ve güvencesiz istihdamın artması

• yönetim tarzının otoriterleşmesi• akademik disiplinlerin özerklik kaybı ve artan araçsallaşma

• baskın çıkan işletmecilik ideolojisi• kamusal fayda ve haklar kavramındaki aşınmalar

• hukuksal alanın yeni ve parçacıklı kullanımı

hak ihlallerinin piyasa zemini

• bilimsel özerklik ile iş güvencesi arasındaki ilişkide, şirket işverenlerinin emek maliyetlerini düşürmek için güvencesizliği artırmaları ve emeği standarlaştıracak / vasıfsızlaştıracak uygulamaları;

• emek terbiye sistemi olarak uygulanan güvencesizliğin envai çeşitleri;

• Artan akademik emek içi kutuplaşma: part-time kadrolar, genç (LÜBO, YL/Doktora öğrencisi kadrolar) vs. ‘güvenceli elit’ [üniversitelerin genç akademisyen yetiştirme misyonunun altının oyulması);

hak ihlallerinin piyasa zemini

• araştırmalarının finansmanının ‘üçüncül kaynaklardan’ sağlanması önceliği vs. bilimin özerkliği (doğa/HES/enerji, kent, sağlıkta dönüşüm gibi arkasında büyük kar marjlarının döndüğü konularda hak ihlallerinin artması)

• ders malzemelerinin ve içeriklerinin fikri mülkiyet içerisine alınması / online’laştırılarak / standartlaştırılacak kontrole açık hale gelmesi;

• işletmeci elit ve eril idareci profilinin yükselmesi;

• bir veçhesi: procecilik! – yeni nesil akademisyenlerde ikbalcilik iklimi

• finansallaşma ve finans piyasalarının kurallarına tabi olan üniversite: biat eden bilim!

• öğrencileri meslek edindirme vaadi ile büyük borç yükü altına sokan bir yapı (mortgage piyasasında olduğu gibi) [Kredi ve Yurtlar Kurumu’nun müstakbel yeniden yapılandırılması];

3. AKADEMİK ORGUTLENME

örgütlenme imkanları ve mekanları

• iş güvencesi ile akademik işin niteliğinin illiyet bağını sıkı sıkıya kurmak;

• Türkiye’de ifade özgürlüğü / bilimsel özerklik gibi üniversitenin varlık nedeni ve şekli ile ilgili konular, ekonomik konuların önüne geçerek örgütlenmenin konusudur;

• aşırı bir güvencesizleştirme, yoğunlaştırılmış bir maddi ve manevi küçük düşürme karşısında bırakılmış en genç akademik kadroların dinamizmi ve akademik örgütlenmenin ‘aşağıdan’ dilini, önceliklerini, zeminini oluşturması;

örgütlenme imkanları ve mekanları

• güvencesizleştirmenin maddi olarak oluşturduğu ortaklıklar zemininde üniversitelerin taşeron teknik eleman ve sair işkollarındaki güvecesiz beyaz/mavi yakalı örgütlenmelerle kurulacak bağlar, deneyim aktarımı, örgütlenme birikimi transferi;

• öğrenci hareketlerinin dinamizmi (vakıf üniversitelerinde bile!);

• üniversitenin / akademinin alaşağı olan ‘kutsallık halesi’ ;

örgütlenme imkanları ve mekanları

• üniversite içindeki a) kadim lonca yapısının b) emek rejimlerinin –akademik-idari-teknik / kadrolu-yarızamanlı-sözleşmeli-LÜBO vs- yarattığı farklılaşmaları örgütlenme yapısına bilinçli yansıtan, bir güç olarak yansıtan 'örgütlenmeci sendikacılık' alışkanlıklarının, tekniklerinin, ilişki ağlarının kurulması

• ‘çalışma acısı’nın ortaklaştırıcı dertlerine yoğunlaşmak (uzak kampüslerde varolan fiziki riskler, işyeri intiharları, mobbing, taciz ve performans yarıştırmasının, mesleğin kıymetsizleşmesinin, vasıfsızlaşmasının, erilleştirmesinin yarattığı psikososyal riskler)

4. VAKALAR

vakıf üniversitelerinde deneyimler

• Bilgi Üniversitesi Sendikalaşma Deneyimi;• Maltepe Üniversitesi turnike karşıtı birleşme;• Koç Üniversitesi’nde taşeron işçilerin işten çıkarılmasına karşı birleşik direniş;

• Yeditepe Asistan Dayanışması, Sabancı Çardak Danayışması

• En yoğun olarak onur kırıcı, kitlesel, sözleşmenin uzatılmaması bahaneli işten çıkarmaları karşı ortaklaşmalar

• VÜEDA ( Vakıf Üniversitesi Emekçileri Dayanışma Ağı)

• VİDA – Vakıf Kolektifleri

İncelenmesi gereken yurtdışı deneyimleri

• graduate student örgütlenmeleri (ABD, Kanada’nın bazı üniversitelerinde)

• Part-time / saat ücretli hoca sömürüsüne karşı yerel direnişler

• AAUP örneği (shared governance) • SNESUP- Fransa ( çalışma acısı – isig kampanyaları) • UCU – İngiltere (Bologna Alanı’nda hak kayıplarına karşı eylemler)

• GEW – Almanya (akademide (Bologna Alanında) güvencesizleştirmeye karşı eylem ve öneriler)

• Üniversitelerin şirketleşmesi ve akademik özgürlükler hakkındaki geniş eleştirel sosyolojik / ekonomik / antropolojik literatür:

[ https://app.box.com/onuniversity ]