sınav hipnoz.pdf

8/11/2019 snav hipnoz.pdf

1/136

T. C.

STANBUL NVERSTESSOSYAL BLMLER ENSTTS

ZEL ETM ANA BLM DALI

DOKTORA TEZ

BLNL HPNOZ LE SINAV KAYGISIPROGRAMININ STN ZEKLI

RENCLERN SINAV KAYGILARINIAZALTMADAK ETKLERNN

KARILATIRILMASI

Adviye Pnar KONYALIOLU

2502070350

Tez Danman

Prof. Dr. Dr. mit DAVASLIGL

stanbul, 2013


2/136


3/136

iii

BLNL HPNOZ LE SINAV KAYGISI PROGRAMININSTN ZEKLI RENCLERN SINAV KAYGILARINIAZALTMADAK ETKLERNN KARILATIRILMASI


Z

Bu aratrmann amac, stn zekl rencilerde bilinli hipnozun ve Snav

Kaygs Program (SKP) ad verilen grup rehberlik programnn snav kaygsn

azaltmaya ynelik etkililiklerini incelemek ve karlatrmaktr. Aratrmaya katlan

bireyler, zeklarna ve snav kayg dzeylerine gre belirlenmilerdir.

Balangta, stanbul ilinde 1179 11. ve 12. snf rencisiyle RIDIMTin

norm ve geerlik gvenirlik almas yaplmtr. Atatrk Fen Lisesinde 12.snfa

devam eden; RIDIMT (Raven leri Dzeyde lerleyen Matrisler Testi) uygulamasyla

hem stn zekl olduu ve hem de SKE (Snav Kaygs Envanteri) ile snav kaygs

olduu belirlenen 20 renci snav kayglarn azaltmak amacyla gnllk esasna

gre 10ar kiilik iki gruba ayrlmtr. Gruplardan birine yedi seans bilinli hipnoz

dierine 11 haftalk Snav Kaygs Program uygulanmtr. Uygulamalarn bitiminde

her iki gruba da son-test olarak tekrar SKE uygulanmtr. Verilerin analizi iin

Wilcoxon aretlenmi Mertebeler Testi ve Mann Whitney U testi uygulanmtr.

Aratrmann sonucunda, iki yntemin etkililii arasnda anlaml bir fark

bulunmamtr. Bilinli hipnoz uygulanan grubun Snav Kaygs Envanteri' nin

kuruntu ve duyusallk alt boyutlar anlaml derecede azalrken, Snav Kaygs

Program uygulanan grubun duyusallk alt boyutu anlaml derecede azalm, kuruntu

alt boyutunda istatistiksel adan anlaml bir azalma grlmemitir.

Anahtar Kelimeler: Bilinli hipnoz, stn zekl renciler, Snav Kaygs

Envanteri, Snav Kaygs Program


4/136

iv

THE COMPARISON OF CONSCIOUS HYPNOSIS ANDEXAMINATION ANXIETY PROGRAMS EFFECTIVENESS TOREDUCE THE GIFTED STUDENTS EXAMINATION ANXIETY


ABSTRACT

The goal of this study was to compare the effectiveness of two test anxiety

reducing methods, namely conscious hypnosis and Test Anxiety Program (a group

counseling program) on gifted high school students with test anxiety.Initially, 1179 high school students (11th and 12th grade) were tested with

Ravens Advanced Progressive Matrices Test in order to create a norm sample and

test validity&reliability. After having the norm sample, 20 students from Atatrk

Science High School who were identified as gifted by Raven's Advanced Progressive

Matrices and also test-anxious by test anxiety inventory were selected to participate

in the main stage of the research. These 20 gifted students with anxiety were divided

into two groups of 10 on a voluntary basis. One of the groups was subjected toconscious hypnosis for seven sessions to reduce test anxiety while the other group

was subjected to Test Anxiety Program-eleven week group counseling. Wilcoxon

signed-rank test and Mann-Whitney U test were used in the analyses.

There were no significant differences between the effectiveness of the

methods used. The group that received hypnosis showed a significant decrease in

worry and emotionality subdimensions of Test Anxiety Inventory. The group

which received Test Anxiety Program displayed a significant decrease in

emotionality subdimension, however no significant decrease was observed in

worry dimension for this group.

Key Words: Conscious hypnosis, gifted students, Test Anxiety Inventory, Test

Anxiety Program


5/136

v

NSZ

stn zekl rencilerde bilinli hipnozun ve Snav Kaygs Programnn

snav kaygsn azaltmaya ynelik etkililiklerini incelemek ve karlatrmak

amacyla yaplm olan bu almann stn zekl ocuklara verilmesi gereken

rehberlik hizmetlerine ve bilinli hipnozun psikolojik danmanlkta kullanlmasna

katks olacan dnlmektedir.

alma srecinde ve her zaman desteini, engin bilgilerini esirgemeyen ve

bana byk emek veren, rencisi olmaktan onur duyduum tez danmanm Prof.

Dr. mit Davaslgile; deerli zamann rencileri iin harcamaktan ekinmeyen,

desteini esirgemeyen, .. zel Eitim Blm bakan hocam Yrd. Do. Dr. Serap

Emire; almaya istek ve inanla katlan, destek olmak adna btn kurallara uyan

sevgili Atatrk Fen Lisesi rencilerine; engin bilgileriyle, deerli fikirleriyle

almam destekleyen ve yol gsteren hocam Prof. Dr. Niyazi Karasara; bilinli

hipnoz alannda almam tevik eden, bilgisi ve tecrbesiyle daima yol gsterici

olan hocam Ali Eref Mezzinoluna; bilgisiyle, itenliiyle ve destekleyici

tutumuyla almamda byk katklar olan hocam Prof. Dr. Kemal Nuri zerkana;

her zaman pozitif yaklamyla destek olan hocam Yrd. Do. Dr. Aya Kksal

Konike; byk bir zveriyle tez almamda bana destek veren, youn temposuna

ramen yardmlarn hibir zaman esirgemeyen hocam Yrd. Do. Dr. idem

zcana; hassas ve dnceli tavryla bilgilerini ve tecrbelerini paylamaktan

kanmayan hocam Do. Dr. Aynur Gme; akademik hayatmn balangcndan

itibaren benden yardmn ve desteini esirgemeyen hocam Yrd. Do. Dr. Oktay

Aydna; tez almamn kolaylamas iin bilimsellii destekleyen tavryla,

canayaknlyla, tm yetkilerini kullanarak bana destek olan, Kadky Milli Eitim

Mdr Ferat Ayara; uygulamam srasnda bana her trl kolayl salayan

Atatrk Fen Lisesi mdr hocam Akif Baaka, uygulamam srasnda yrekten ve

dosta yaklamyla bana destek olan, Atatrk Fen Lisesi rehber retmeni efika

Bayraka; benim iin her trl fedakrl yapan, tezim sresince daima yanmda

olan ve hibir yorgunluktan kanmayan canm annem S. Meral Konyalolu ve

canm babam Erdoan Konyaloluna; ocukluundan beri her almamda


6/136

vi

yardmc olan, stn zekllar alannda almamda byk bir pay olan biricik

yeenim Akil Doruk Ylmaza; yardmn benden esirgemeyen alma

arkadalarm Sava Akgle ve Vildan Katmer'e; en zor anlarmda yardmma koan

hocam Ouz Akpnara; burada adn yazamadm ama tezimin olumasnda destek

ve yardmlar olan herkese yrekten teekkr ederim.



7/136

vii

NDEKLER

Z .......................................................................................................................... iii

ABSTRACT ............................................................................................................ iv

NSZ .................................................................................................................... v

NDEKLER .......................................................................................................vii

TABLOLAR LSTES .............................................................................................. x

SMGE ve KISALTMALAR LSTES ...................................................................xii

GR ....................................................................................................................... 1

Problem ......................................................................................................... 1

Ama ............................................................................................................. 6

nem............................................................................................................. 6

Varsaymlar ................................................................................................... 7

Snrllklar .................................................................................................... 7

Tanmlar ........................................................................................................ 7

1. LGL LTERATR ............................................................................................ 8

1.1 Kayg ....................................................................................................... 8

1.1.1. Kaygnn Belirtileri ve Etkileri ................................................ 10

1.1.2. Kaygy Aklayan Kuramlar .................................................. 12

1.2. Snav Kaygs........................................................................................ 13

1.2.2. Snav Kaygsnn Belirtileri .................................................... 15

1.2.4. Snav Kaygsn Azaltmada Kullanlan Baz Yntemler .......... 17

1.3. stn Zek ve stn Zekya likin Kuramlar ...................................... 22

1.3.1. stn Zekl Bireylerin Sosyal-Duygusal zellikleri .............. 27

1.3.2. stn Zekl Bireylerde Kayg ve Snav Kaygs .................... 30


8/136

viii

1.3.3. stn Zekl ocuklar in Danmanlk Modelleri ................ 32

1.4. Hipnoz .................................................................................................. 34

1.4.1. Hipnozun Tarihi ..................................................................... 35

1.4.2. Hipnozun Fizyolojisi ve Nrofizyolojisi ................................. 35

1.4.4. Hipnoz ve Psikoterapi ............................................................. 37

1.4.5. Bilinli Hipnoz ....................................................................... 38

1.5. lgili Aratrmalar ................................................................................. 40

1.5.1. Yurt Dnda Yaplan Aratrmalar ......................................... 40

1.5.2. Yurt inde Yaplan Aratrmalar ............................................ 42

2. YNTEM ........................................................................................................... 46

2.1. Aratrma Modeli .................................................................................. 46

2.2. alma Grubu ...................................................................................... 46

2.3. Veriler ve Toplanmas ........................................................................... 47

2.3.1. Snav Kaygs Envanteri (SKE)............................................... 48

2.3.2. Ravens Advanced Progressive Matrices Grup Zek Testi(RDMT) ........................................................................................ 48

2.3.3. Kiisel Bilgiler Formu ............................................................ 59

2.3.4. Prosedr ................................................................................. 59

2.3.5. Snav Kaygs Programnn Gelitirilmesi ............................... 59

2.3.6. Snav Kaygs Programnn Genel Kapsam ve zellikleri ..... 61

2.3.7. Bilinli Hipnoz Uygulamas.................................................... 62

2.4. Verilerin zm ve Yorumlanmas ..................................................... 64

3. BULGULAR VE YORUMLAR .................................................................. 65

3.1. Snav Kaygsnn Azaltlmasnda Bilinli Hipnoz .................................. 66

3.2. Snav Kaygsnn Azaltlmasnda (SKP) Snav Kaygs Program .......... 70


9/136

ix

3.3. Snav Kaygsnn Azaltlmasnda Bilinli Hipnoz ve SKPKarlatrlmas........................................................................................... 73

4. SONU .............................................................................................................. 76

4.1. zet ...................................................................................................... 76

4.2. Yarg .................................................................................................... 76

4.3. neriler ................................................................................................ 76

EKLER ................................................................................................................... 97

EK-1: SINAV KAYGISI PROGRAMI ........................................................ 97

EK 2: BLNL HPNOZ SEANSI RNE .......................................... 116

EK 3: SINAV KAYGISI ENVANTER .................................................... 117

EK-4: RAVEN TEST SORU RNE .................................................... 118

EK-5: YARATICI SORUN ZME ......................................................... 119

EK-6: GEREK DNCE GELTRME FORMU ........................... 122

ZGEM .............................................................................................. 123


10/136

x

TABLOLAR LSTES

Tablo 1 KMO ve Bartlett Kresellik Testi ............................................................... 49

Tablo 2 RDMT faktr ykleri ............................................................................... 50

Tablo 3 Faktr 1 (Altrma Ksm) iin Madde Analizi .......................................... 51

Tablo 4 Faktr 2 (Esas Ksm) iin Madde Analizi .................................................. 52

Tablo 5 Test ve alt boyutlar arasndaki ilikilere dair Pearson arpm MomentKorelasyonu ............................................................................................................ 53

Tablo 6 zet tablo (N=1179) .................................................................................. 53

Tablo 7 rencilerin kiisel zelliklerine ilikin Frekans ve Yzde dalmlar(N=1179) ................................................................................................................ 54

Tablo 8 rencilerin RDMT puanlarna ilikin betimsel istatistikler..................... 55

Tablo 9 rencilerin RDMT toplam puanlarnn cinsiyet ve snf deikenlerinegre varyans dalmlar .......................................................................................... 56

Tablo 10 rencilerin RDMT toplam puanlarnn cinsiyet ve snf deikenlerine

gre farkllap farkllamadna ilikin t-testi ........................................................ 56

Tablo 11 rencilerin RDMT altrma ksm puanlarna ilikin norm tablosu(N=1179) ................................................................................................................ 57

Tablo 12 rencilerin RDMT esas ksm puanlarna ilikin norm tablosu ............. 58

Tablo 13 Bilinli Hipnoz ve SKP Grubunun RDMT Puanlar Karlatrmas inYaplan Mann Whitney U Testi............................................................................... 65

Tablo 14 Bilinli Hipnoz ve SKP Gruplarnn SKE n-test Puanlar Karlatrmas

in Yaplan Mann Whitney U Testi ........................................................................ 65Tablo 15 Hipnoz Grubundaki rencilerin SKE n-test-Son-test Puanlar inBetimleyici statistikler ........................................................................................... 66

Tablo 16 Bilinli Hipnoz Grubundaki rencilerin SKE n-test-Son-test PuanlarArasndaki Farkn Anlamlln Test Etmek in Yaplan Nonparametrik Wilcoxonaretlenmi Mertebeler Testi .................................................................................. 67

Tablo 17 SKP Grubundaki rencilerin SKE n-test-Son-test Puanlar inBetimleyici statistikleri .......................................................................................... 70


11/136

xi

Tablo 18 SKP Grubundaki rencilerin SKE n-test-Son-test Puanlar ArasndakiFarkn Anlamlln Test Etmek in Yaplan Nonparametrik Wilcoxon aretlenmi

Mertebeler Testi ...................................................................................................... 70

Tablo 19 Hipnoz ve SKP Grubunun SKE son-test Puanlar Karlatrmas inYaplan Mann Whitney U Testi............................................................................... 74


12/136

xii

SMGE ve KISALTMALAR LSTES

% : Yzde. Bir saynn yze blnmesi ile bulunan oran.

sd : Serbestlik derecesi.

f : Bir deerin, olayn tekrar etmesi, gzleminin dalm.

n : rneklemdeki toplam denek/anket yantlayanlar says

p : Hata yapma olasl.

r : Korelasyon katsays

ss : Standart sapma.

t : t-testi sonucu elde edilen deer.

X : Bir veri dalmnn aritmetik ortalamas.

t-test : ki grubun ortalamalar arasnda fark olup olmadnn testi.

SKP : Snav Kaygs Program

SKE : Snav Kaygs Envanteri

RDMT : Raven leri Dzeyde lerleyen Matrisler Testi


13/136

1

GR

Bu blmde aratrmann konusu ile ilgili kavramlar, daha nce yaplan

ilikili aratrmalar ve problem durumu ortaya konulduktan sonra, aratrmann

amac ve bu amaca ynelik tasarlanan hipotezler, aratrmann nemi, varsaymlar,

snrllklar ve tanmlar zerinde durulmutur.

Problem

Trk eitim sisteminde snav baars odak kavram haline gelmitir. yle ki,

retmenlerin ve anne babalarn tm abalar rencilerin derslerden yksek notlar

almalarna yneliktir (Yldrm & Ergene, 2003). Trkiyede genler iin eitim

yaamlarndaki en nemli olay hi kukusuz ki niversiteye geitir. Bu nedenle

onlar iin en kayg verici olaylardan biri niversiteye giri snavdr. Genellikle

ebeveynin tela ve basksyla genler bu kaygy yllarca nceden hissetmeye

balarlar (Bozkurt, 2003). Aileler ocuklarnn bir diploma sahibi olabilmeleri iin

snavlarda baar gstermelerini istemektedirler. Yaplan gzlemler niversite

eiindeki birok gencin sadece bu sebeple yksekretime yneldiini

gstermektedir. Birok gen, herkes niversite eitimi alyor dncesi ile

niversiteye gitmekte, esas ve son ama bir diploma sahibi olmak durumuna

gelmektedir (Balta, 2005). Bununla birlikte iyi bir cretle i bulabilmek

niversitelerin snrl saydaki programlarn bitirenler iin mmkn olabilmektedir.

Bu nedenle bu programlara girebilmek iin o yl niversite snavna giren renciler

arasnda en baarl %5lik grubun iinde yer almak gerekmektedir. Bu, kolay

yakalanacak bir baar deildir. Dolaysyla lise yllarnda da renciler niversitede

iyi bir program kazanabilmek iin ok almak ve milyonu akn akran ile rekabet

ederek yksek bir akademik baary yakalamak zorundadrlar. Bu zorlanmal ve

yarmac sistem nedeniyle lise rencilerinin ou dershanelere devam etmekte ve

retmenlerden zel dersler almaktadrlar (Yldrm & Ergene, 2003).

Sz konusu durumlar rencilerin kaygsn ykseltmektedir. Snav kaygs,

eitim ortamnda karlalan renen zelliklerinden biridir (Mc Donald, 2001).


14/136

2

Dk dzeyde snav kaygs renciyi motive edebilir ve rencinin abasn

cesaretlendirerek performansn arttrlabilir (zbay & Msrl, 2003). Buna karlk

ar kayg hem renme hem de akademik baar zerinde olumsuz etkiler

yaratmaktadr (Mc Donald, 2001, ahin et.al., 2006).

Snav kaygs, formal bir snav veya herhangi bir deerlendirme ortamnda

yaanan fizyolojik, davransal ve bilisel elere sahip, holanlmayan bir duygu

olarak tanmlanmaktadr (Kaya & Adana, 2005). Spielberger snav kaygsn, bireyin

deerlendirme durumlarnda ar kuruntuya, olumsuz dncelere, zihinsel

dankla, gerilime ve fizyolojik uyarlmalara kar tepki gsterme eilimi olarak

tanmlar (Spielberger & Vagg, 1995). Yaplan aratrmalar incelendiinde snav,

yaamn tehdit eden bir durum olarak alglayan rencilerde ve baarnn veya

baarszln dikkat ektii snflarda snav kayg dzeylerinin daha yksek olduu

grlmektedir (Hancock, 2001). Yldrm (2007), SSye hazrlanan rencilerde,

depresyon, snav kaygs ve sosyal destei incelemek ve SSnin renciler zerinde

yaratt olumsuz etkilere dikkat ekmek amacyla yapt almada 844 rencinin

%36,0snn depresif, %42,0sinin ise yksek snav kaygl olduunu bulmutur.

Snav kaygsnn kuruntu ve duyusallk olmak zere iki bileeni vardr. Snav

kaygs bireyin deerlendirildiini hissettii durumlarda istenmeyen kuruntu ve

duyusallk yaantsn ierir (Liebert & Morris, 1967; Deffenbacher, 1980; Morris,

Davis ve Hutchings, 1981; Covington; 1985; Andersen &Sauser,1995; Gregor &

Elliot,1999; zbay & Msrl, 2003; Moore, 2006). Kuruntu, baarszla bal

bilisel bir boyuttur. Duyusallk ise deerlendirilme stresinin yol at alglar ve

otonomik reaksiyonlar olarak tanmlanmaktadr (Liebert & Morris, 1967).

Snav kaygs zaman zaman stn zekl renciler iin de bir sorun olarak

ortaya kmaktadr. stn zekl ve yetenekli rencilerin snav kaygs yaamalar

dolaysyla potansiyellerini gerekletirememeleri sz konusu olabilmektedir. Bu

baarszlk ou zaman bu ocuklarn stn zekl olduklarnn fark edilememesine

sebep olmaktadr. Baz stn zekl rencilerde ise kiinin tm hayatn etkileyecek

olan niversite seme snavyla ilgili ciddi kayglar olumaktadr. Bu renciler,

saatlik bir sre iinde yaadklar yksek kayg sebebiyle potansiyellerinin ok

altnda baar gstererek istemedikleri bir meslee ynelmek zorunda kalmaktadrlar.Ayn durum aslnda btn renciler iin sz konusudur. Ancak, stn zekl bir


15/136

3

rencinin ayn durumu yaamas daha vahim sonulara ve retkenlikle yaamn

srdrebilecekken sradan bir birey olarak yaamna devam etmesine yol aabilir.

stn zekl ocuklar duygularn akranlarna gre daha youn

yaamaktadrlar. Bakalarnn beklentilerine ve duygularna kar ar derece

hassastrlar. Farkl olduklarnn farkndadrlar. Adalet duygular ve ahlki yarglama

becerileri gelimitir. Zaman zaman etrafndakiler tarafndan anlalamadklarn

dnrler. Akademik becerileri sosyal-duygusal becerileri ile e zamanl gelimemi

olabilir. Tm bu durumlar stn zekl ocuklarn hayal krkl yaamasna ve

kayg, yalnzlk hissi, depresyon gibi olumsuz durumlar yaamalarna sebep olabilir

(Strip & Hirsch, 2000). stn yetenekli ocuklarla yaplan almalarda, kiisel stres,

sosyal uyum problemleri, yalnzlk, benlik kavram karmaas, mesleki seim

zorluu, akran basks ve mkemmeliyetilik gibi problem alanlar gze

arpmaktadr (zbay & Msrl, 2003). Goldring (1990), homojen olarak gruplanm

snflarda okuyan stn zekl rencilerin yeterlilik ve performanslarn arttrma

basksyla kayg gelitirebildiklerini vurgulamtr. stn yetenekli ocuklarn

aileleri ve evreleri, ocuklardan ok yksek bir baar gstermeleri beklentisi iinde

olabilirler. Bu beklenti ocuklarda kayg yaratabilmektedir.

Bununla birlikte stn zekl ocuklarla ilgili baz aratrmalar incelendiinde

bu ocuklarn snav kayglarnn stn zekl olmayan akranlarndan daha yksek

olduu grlebilmektedir (Zeidner & Schleyer, 1998; Mousavi et al., 2008). Bu

durum stn zekl ocuklarda grlen mkemmeliyetiliin salkl ve salksz

olabilmesinden kaynaklanyor olabilir. stn yetenekli ocuklar ilgi alanlar ve

duygusal konularla ilgili olarak mkemmeliyetilik aray iindedirler. Mkemmel

olma eilimi gelimeye yola aabilecei gibi ac reten bir ara haline de dnebilir.

Eer mkemmel olma tekrar tekrar denemek anlamnda ele alnrsa, baarya

gtrebilir. Ancak bu eilim paralize olma, kanma davran veya kayg duygular

ile sonulanrsa baarszlk kanlmaz olur (Davaslgil et.al., 2004). Stoeber & Feast

(2009) yaptklar bir aratrmada kendine ynelmi mkemmeliyetilik arttka snav

kaygsnn da arttn bulmulardr. Salksz mkemmeliyetilik rencinin

kapasitesinin altnda baar elde etmesine, kiisel ve sosyal standartlar

karlayamama, stnln yitirme, eletirilme endielerinin yannda yksekdzeyde snav kaygs yaamalarna sebep olmaktadr (zbay & Msrl, 2003).


16/136

4

Eum ve Rice (2011) 134 niversite rencisiyle yaptklar aratrmada, snav

kaygsnn uyumsuz mkemmeliyetilikle doru orantl olduunu bulmulardr.

Burns 1980 ylnda mkemmeliyetilik ile deerlendirici anksiyete arasndaki ilikiyi

incelemitir. Aratrmann sonucu, mkemmeliyetiliin snav kaygs ve sosyal

anksiyete ile ilikili olabileceini gstermektedir.

Snav kaygsn azaltmaya ynelik rehberlik almalar incelendiinde genel

eitim veren okullarda rehber retmenlerin ve akademisyenlerin rencilerin snav

kayglarn azaltmaya ynelik deiik yntemler kullandklar gzlenmektedir. Snav

kaygsn azaltmaya ynelik yaplan ilk almalarda davran yntemler

kullanlarak fizyolojik belirtiler ortadan kaldrlmaya allmtr. Daha sonraki

yllarda bilisel ve eklektik yaklamlar benimsenmitir. Snav kaygsn azaltmada

kullanlan yaklamlar u ekilde sralamak mmkndr (Jones & Petruzzi, 1995;

Beck et al.,1996; Ergene, 2003) :

1) Sistematik duyarszlatrma, geveme eitimi, biofeedback, kayg ynetimieitimi gibi davransal yaklamlar;

2) Bilisel duyusal tedavi, bilisel yeniden yaplandrma ve baka biliselyntemleri ieren bilisel yaklamlar;3) Bilisel-davransal deiiklik, stres alama eitimi ve dier biliseldavransal teknikleri ieren yaklamlar;4) alma becerileri eitimi, test alma becerileri eitimi gibi beceri eksikliiyaklamlarn ierir.

Hipnoz yaplan almalarla dnyada yararll bilimsel olarak kantlanm

ancak Trkiyede halen bilimsel alma olarak grlme oran dk bir psikoterapi

yntemidir. Trans hali d uyaranlara tepkinin azald ama uyank olunan herhangibir durumdur. Hipnotik trans hali ise hem transn mevcut olduu hem de telkinin

kabul edilebilir olduu zihinsel durumdur. Hipnotik trans halini suni olarak ortaya

karma ilemine hipnoz indksiyon, hipnoz ortamnda iyiletirici telkinler

kullanmaya hipnoterapi denmektedir (zgk, 2013). Hipnoz zihinde canlandrlm

olaylara gereklik katmasndan dolay duyarll azaltmak ve yeniden nksetmelerle

ba etmek iin mkemmel bir ara olabilecek gtedir (Burrows & Stanley, 2005).

Hipnoz, kiinin imgeleme yetenei ne kadar yksekse o kadar etkili olabilenbir yntemdir (Lynn & OHagen, 2009). stn zekl kiilerin imgeleme


17/136

5

yeteneklerinin yksek olduu (Tucker & Lu, 1997) buna bal olarak hipnoz

ynteminin stn zekl ocuklarda etkililiinin yksek oranda olaca

dnlmektedir (Stephens & Karnes, 2000). Bu yntemin bilime kazandrlmasna

katkda bulunmak amacyla bilinli hipnoz ynteminin kullanlmas dnlmtr.

Bilinli hipnoz, danann hipnoz srasnda bilinli olduu, kendisine dorudan

telkinler verilerek telkinleri bilinli olarak dinledii, istei dnda verilen telkinleri

almad bir yntemdir. Hsn ztrk tarafndan 1952 ylnda gelitirilmitir

(Mezzinolu, 2012). Hipnoz, kayg bozukluklarnn tedavisinde kullanlmaya

elverili bir yntemdir. Sapp (1990), snav kaygs olan bir grup renciye alt hafta

boyunca, snav kayglarn azaltmak ve akademik performanslarn arttrmak

amacyla hipnoz uygulamtr. Aratrmann sonucunda, hipnozun snav kayglarn

azalttn ve akademik performanslarn arttrmada etkili olduunu bulmutur. Spies

(1979), sistematik duyarszlatrma ve hipnozun kolej rencilerinni snav

kayglarn azaltmada etkilerini karlatrmak iin yapt almada her iki

yntemin de anlaml dzeyde etkili olduunu bulmu, hipnozun zaman ve emek

asndan daha kullanl olduunu ne srmtr.

stn zekl ocuklarn snav kayglarna temel oluturan durumlarn

incelenmesi sonucunda, snav kayglarn azaltmaya ynelik rehberlik almalarnn

retim programlarnda olduu gibi farkllatrlmas gerektii dnlmtr. Bu

farkllatrmann stn zekl ocuklar stn zekl olmayan ocuklardan ayran ve

snav kaygsna yol aan faktrleri gz nnde bulundurarak yaplmas

gerekmektedir. Bu dorultuda, stn zekl renciler iin farkllatrlm bir snav

kaygs programnn hazrlanmas dncesi domutur.

Bilinli hipnoz almalarnn kullanll da gz nne alndnda farkl bir

yntem olarak snav kaygs yaayan stn zekl ocuklara uygulanarak bilinli

hipnoz ve Snav Kaygs Program (SKP) nn karlatrlmas ve stn zekl

renciler alannda alan rehber retmen ve psikologlara k tutmas

dnlmtr. Bu bilgiler erevesinde, bu aratrmada problem, Snav Kaygs

Program (SKP) ile bilinli hipnoz ynteminin stn zekl rencilerin snav kaygs

dzeylerini azaltmaya etkisinin olup olmad ve hangisinin daha etkili olduudur.


18/136

6

Ama

Bu aratrmada, niversite snavna hazrlanan stn zekl ocuklarn snavkaygsn azaltmada bilinli hipnozun etkisi snanmak istenmitir. Bu amala bilinli

hipnoz stn zekllar iin gelitirilen Snav Kaygs Program (SKP) ile

karlatrmal olarak deerlendirilmitir. Bu aratrmann amac, bilinli hipnoz

uygulanan grup ile snav kaygs program uygulanan SKP grubu arasnda farkllk

olup olmadn ortaya koymaktr. Bu ama dorultusunda aadaki denenceler test

edilmitir.

1. Bilinli hipnoz snav kaygsn anlaml lde azaltmaktadr.

2. Bilinli hipnoz snav kaygsn azaltmada SKPden daha etkilidir.

nem

Bu aratrmadan elde edilecek bulgularn;

1.Snav kaygsn azaltma konusunda yrtlen almalara yeni bir bak

as kazandraca,2.MEB Talim Terbiye Kurulunun stn zekl ocuklara ynelik yrtt

eitim program gelitirme almalarna katk salayaca,

3.stn zekl olup snav kaygs yaad iin baar elde edemeyen

rencilerin niversite snavnda daha baarl olarak toplumda nemli grevler

almalarna katkda bulunaca,

4.stn zekl rencilerin duyusal alanla ilgili herhangi bir sorun

yaamadan, potansiyellerini gerekletirerek, salkl ve mutlu bireyler olaraktopluma kazandrlmasna katkda bulunaca,

5.Konu ile ilgili yaplacak yeni aratrmalara k tutaca dnlmektedir.


19/136

7

Varsaymlar

Bu aratrmann temel varsaymlar unlardr:

1. Aratrmaya katlan tm rencilerin kendilerine verilen lekleri itenlikle

ve doru cevaplayacaklar varsaylmaktadr.

2. Kontrol edilemeyen deikenlerin bilinli hipnoz ve SKP grubundaki

rencileri benzer ekilde etkiledii varsaylmaktadr.

Snrllklar

Bu aratrma,

1.Bu aratrma Atatrk Fen Lisesine devam eden 12. snf rencileri ile

snrldr.

2.Bu aratrma 2010-2011 ve 2011-2012 retim yllar ile snrldr.

Tanmlar

Kayg: Korku yaratan bir olay ile karlaan kiilerin yaadklar durum ile

ilgili aresiz ve/veya olumsuz bir bak asna sahip olmalar ve bu durum ile baa

kabilme yetisi gelitirememeleri (Ellis, 2002).

Durumluk Kayg: Olay/duruma bal olan ve olayn/durumun ortadan

kalkmas ile geen kayg (Spielberger, 1970).

Srekli Kayg: Genel anlamda kiinin her durumda kayg yaamaya akolmas (Newbegin & Owens, 1996).


20/136

8

1. LGL LTERATR

Bu bmde kayg, snav kaygs, stn zek ve hipnoz konularyla ilgili

literatre yer verilmitir.

1.1 Kayg

Eysenck (1992), kaygy tehdit edici durumlarda oluan duygusal ve

gdleyici itici bir durum olarak tanmlamtr. Kayg, kiinin bir uyaranla kar

karya kaldnda yaad, bedensel, duygusal ve zihinsel deiimlerle kendinigsteren bir uyarlmlk durumudur (Balta, 2005). zerkan (2004: 50), kaygy

nedeni belirsiz korku olarak tanmlar. Kayg genelde kiinin kendisinin rettii bir

sknt duygusudur. Endie hali, sinirlilik, huzursuzluk gibi psikolojik durumlar

kapsayan bir kavramdr.

Kayg kavram ilk olarak psikanalizin kurucusu Freud tarafndan egonun bir

ilevi olarak tanmlanmtr. Freud korku, kayg ve dehet kavramlarn ayrr. Kayg

duruma aittir ve nesnesi yoktur. Korkunun ise nesnesi vardr. Dehet ise beklenmedikbir ekilde karlalan durumdur. Freuda gre, kaygnn dehete kar koruyucu bir

grevi bulunmaktadr (Freud, 1984). Freud, insann yaad ilk kaygnn doum

annda gerekletiini syler. Dnyaya gelinen ilk anda karlalan birok uyarcnn

insanda kaygy meydana getirdiini ve daha sonraki yllarda yaanan kayglara

nclk ettiini ileri srer (Getan, 2005). Boyacolu ve Kabakya (1998) gre

kayg, kiilerin herhangi bir olay durumunda sistematik olarak var olan bir tehlikeyi

olduundan daha abartl olarak, gereki olmayan, kendi ile ilgi ve beklentileri

dorultusunda yorumlayp olumsuz duygular yklemeleriyle, yaadklar kzgnlk,

umutsuzluk, bunalt, sknt ve endie duygusudur.

Kayg tek bir dsal uyaranla snrl olmayan, fobilerdeki gibi srekli ve

yaygn kanma davranlaryla birlikte grnmeyen kolay giderilemeyen bunalt,

sknt ve endie duygusudur. Bu duygu hafif bir tedirginlik duygusundan panik

derecesine varan younlukta yaanabilir (ztrk, 1997). Sorun yaratan kayg fobik

durumlar, obsesif kompulsif bozukluklar gibi pek ok ekilde kendini gsterebilir.

Kayg bozukluklar panik bozukluk ve yaygn anksiyete bozukluu eklinde


21/136

9

snflandrlmaktadr (Ricketts & Donohoe, 2000). zere (2002: 1) gre; Kayg,

kiiliin tpk bir hisse senedi gibi snanabilen ve deeri inip kabilen bir varlk

olduuna ilikin yanlgl inancn pahal bir bedelidir.

Kayg, Pavlovcu deneysel psikolojisi ve gnmzn deneysel psikolojisinde

korku ile e anlaml kullanlr. Psikanalitik kuramlarda kaygnn korkudan ayrldn

grrz. Korku, dtan gelen tehlikelere kar bir reaksiyondur: Kayg ise kontrolden

kamak zere olan yasaklanm bir igdsel drt eklinde, kiiyi ieriden tehdit

eden bir tehlikeye gsterilen tepkidir (Akkaya, 1999).

zerkan (2004: 51), korku ile kayg arasndaki fark yle ifade eder :

Korkunun kayna bellidir,

Korku kaygya oranla daha youn yaanr,

Korku sre olarak daha ksadr,

Korku ani bir tehlikeye kar bir tepki, kayg ise var olduu dnlen birtehlikeye tepkidir.

Kknele gre, Kayg, elem dorultusunda bir duygulanm durumudur.

(Kknel, 1990: 136). Clark ve Watson (1991) kaygy normal ruh halinin daha youn

yaanan ya da uzun sren patalojik bir ruh haline dnmesi olarak tanmlamlardr.

Kayg bozukluklar kayglanma durumuna kar hassas olan, kayglanacana dair

kuruntu yapan kiilerde daha sk grlr (Reis et al., 1985). Olumsuz duygularn

yaand durumlar kaygnn ortaya kmasna neden olur. Kaygya ait belirtiler,

kaygy oluturan d faktrlerden onu yaratan kiiye doru yaklatka artar.

Duruma bal kayg bu koullar iinde iinde yaanr ve kiiyi zorlayan durumun

bitmesiyle kaygya ilikin belirtiler de ortadan kalkar. (Batla & Batla, 1993). ner,

kayg konusunda ayrntl aratrmalarda bulunmu ve kaygy bireyin tehlikeli ya da

tehdit edici olarak alglad, etkilerinin ho olmadn dnd evresel kaynakl

bir uyarcya bal olarak bireyde oluan bir ruh halidir, eklinde tanmlamtr (ner,

1977).

Kaygnn nrolojik olarak incelenmesi sonucunda beynin amigdala,

hipotalamus ve beyin sap blmlerinin devreye girdii belirlenmitir. Amigdalann


22/136

10

elektriksel uyarlmas kayg ve korku durumuna ok benzeyen davransal ve

otonomik deiiklikler ieren karmak yaplara yol amaktadr (Davis, 1992).

ki tr kaygdan bahsedilmektedir. Bunlar durumluk ve srekli kaygdr.

Spielberger, kaygy durumluk kayg ve srekli kayg olarak ayran ilk kiidir

(Anshel, 1994). Her insan tehlikeli grd durumlarda bir miktar kayg duyar.

Tehlikeli koullarn yaratt korku ve tedirginlik, geici ve normal kayg olarak

kabul edilir. Buna Durumluk Kayg ad verilmektedir. Stresin youn olduu

zamanlar durumluk kayg seviyesinde ykselme olurken stres ortadan kalknca

dme olur (ner & Le Compte, 1985).

Baz kiiler srekli olarak huzursuzluk iinde yaarlar ve ou zaman

mutsuzdurlar. Dorudan evreden gelen tehlikelere bal olmayan bu kayg tr ise

iten kaynaklanr. Birey, z deerlerinin tehdit edildiini zanneder. inde bulunduu

durumlar stres verici olarak yorumlar. Bunun sonucunda da kayg duyar. Buna

Srekli Kayg denir (ner & Le Compte, 1985). Srekli kayg sabit zelliktedir ve

kiisel bir zellik olarak tanmlanr (Balta & Balta, 1993; Anshel, 1994).

Kayg, bilisel grevler ve performans alanlar iin nemlidir. nk kayg

genelde bu alanlarda olumsuz etkiler yapmaktadr (Eysenck, 1992). Eysenck ve

arkadalar (2007), kaygl bireylerde kuruntunun ilemsel verimlilii azalttn

savunmulardr.

1.1.1. Kaygnn Belirtileri ve Etkileri

Vural (2004)a gre kaygnn belirtileri unlardr:

Huzursuz ve endieli yz ifadesi, korku ve rkeklik

Gergin ve sert kaslar

Her zaman tetikte ve hareketli olma Eyalar ve vcutlarnn baz ksmlarn ineyip srma

Ksmi konuma zr Sk kusma, itahszlk

Uykudan ve karanlktan korkma

Saldrganlk

Bamllk

Korku dolaysyla sk alama


23/136

11

Balta (1993)a gre kayg bireyde u etkileri yaratr:

1. Kaygnn Fizyolojik Etkileri

Tm duyumlar maksimum dzeye gelir.

Gz bebekleri genileyerek, gze daha fazla k girmesine dolaysylagrn keskinlemesine yardmc olur.

Sindirim sistemi durur ve sistemdeki kan, beyin ve kaslara ynelir.

Kana daha fazla alyuvar kararak daha ok oksijen tamas salanm olur. Mide kaslr.

Ar bir ekilde tedirginlik olur.

Duygular younlar. Hcreler kapasitelerini yeterince kullanamazlar.

Kayg srasnda vcutta oluan fazla miktarda adrenalin renme iin gerekliprotein zincirlerinin oluumunu olumsuz etkiler.

Gerginlik ve kayg damarlarda daralmaya yol aar.

2. Kaygnn Duygusal Etkileri

Sinirlilik

Gerilim znt

Dk z sayg

lgisizlik

Utan ve sululuk

Deiken ruh hali

Yalnzlk

Yorgunluk

3.

Kaygnn Davransal Etkileri Uykuya dalma gl veya ok erken uyuma

Duygusal olarak patlama

Saldrgan davranlar

Ar yeme veya itah kayb

Titreme

Kayg yaratan durumlardan kanma

Hibir ey yapmak istememe


24/136

12

4. Kaygnn Zihinsel Etkileri

Konsantrasyon zorluu

Karar verme zorluu

Unutkanln artmas

Kendi kendine eletirici dnceler

Dncelerin arptlmas

Eskiye gre daha kat tutumlar sergileme

Dikkat dankl

1.1.2. Kaygy Aklayan KuramlarKayg kavram psikoloji alanna 20. yzyln ilk yarsnda girmitir. Kayg

(anksiyete) szcnn kk eski yunancada anxietas kelimesinden gelir ve bu

kelime endie, korku, merak anlamna kullanlmtr (Kknel, 1990).

Psikoloji bilimi alannda kayg szcn ilk kullanan, tanmlayan ve bu

kavram inceleyen Freud (18561939) olmutur. Freuda gre kayg; evreden gelen

tehlikelere kar bireyi uyarma, gerekli uyumu salama ve yaam srdrebilme

ilevlerine katkda bulunur. Klasik psikanalitik kuramna gre Freud tr anksiyete

olduunu savunur. Bunlar 1. Gereklik anksiyetesi, 2. Nevrotik anksiyete ve 3.

Sululuk anksiyetesidir. Anksiyete nevrotik anksiyetede olduu gibi mantk d bir

nitelik alrsa uyum ilevini yitirir ve normal d davranlarn ortaya kmasna sebep

olur (Getan, 1995).

Freud, kayg kayna olarak en ok terk edilme ve idi edilmeden

bahsetmitir. Bu iki durumun ortak bir zellii olduunu ileri srmtr. Ayrlk

anksiyetesi doum travmas srasnda ekillenir. Anneden ayrlma bireyi idi edilmeanksiyetesine hazrlar (Yalom, 1999). Freud histerik kaygy aklarken libidinal

ballk enerjisinden (libidinal investment) bahseder. Bilinaltnda bir sevgi drts

belirir ve bu bilinstne transfer olmaya alr. Ancak bilin stne kamaz ve

reddedilen dncenin bilinalt libidinal ballk enerjisi kaygy ortaya karr

(Freud, 2005). Adlere gre, kaygya kiide var olan aalk duygusu sebep

olmaktadr. Kendisinde eksiklik duyan kii stnlk ve gvenlik kazanmak amacn

gder, bunun iinde kayg ile bakalarn kontrole ynelir (avuolu, 1990).


25/136

13

Kiideki bu aalk duygusu herhangi bir fiziksel, zihinsel ya da sosyal engelden

kaynaklanr (Schultz & Schultz, 2001).

Otto Rank, her eit kayg ve nevrozlarn balangcn doum travmalarna

balar. Asl Anneden ayrlma olan doum travmas insann ileriki yaamnda

karlat tm ayrlmalarda yinelenir ve kaygnn temel evrensel nedenini oluturur.

Kieggard kaygy lme dek sren hastalk diye tanmlamtr. Yaamn

kanlmaz bir paras olarak grmtr. Goldsteine gre kaygnn ortak esi

bireyin yetenei ile kendisinden beklenilenler arasndaki uyumazlktr, bu durum ise

kendini gerekletirmesini olanaksz klar. Canon, kaygy dengeyi bozacak

tehlikelere kar bir tepki ya da bozulan dengeyi yeniden dzenleme abalarnn

baarszla yorumlay olarak grr. Sullivan ise kaygnn bireyin insan ilikilerini

tehlikeye sokan durumunda olutuu grn savunmutur. Horney, korku ile kayg

kavramlarn e anlaml olarak kullanarak iki kavram arasndaki yaknl

belirtmitir. Horney, kaygnn oluumunu; igdsel drtlerimizin varlna kar

gelitirilen korkudan ok bask altna alnm drtlerimize kar duyulan korku

sonucu olutuuna inanr (Getan, 1995). Horney, temel anksiyeteden bahseder.

Temel anksiyete ebeveynin sevgi eksiklii, tutarsz davranlar, koruma eksiklii gibi

ocua ynelik baz davranlarnn sonucunda ortaya kar (Schultz & Schultz,

2001).

May (19381967) Varoluu Psikiyatrinin Amerikadaki kurucusudur.

Kaygnn iki ayr rolde ortaya kt grndedir. Olumlu yn; insann kendisini

rkten durumlarla yzlemeyi gze alarak, eitli yaama imknlarn amasn

salar. Ac ve mutsuzluk veren rol ise kayg bu imknlardan kanp dar bir ereve

iinde snrlanarak ve bir takm kurallarn tutsa olarak yaamaya neden olur

(Getan, 1995).

1.2. Snav Kaygs

Kaygnn nitelikleri akademik durum ve snav durumuyla badatrldnda

snav kaygsndan sz edilir (Sarason, 1978). Snav kaygs, snav ncesinde

renilmi olan bilgilerin, snav srasnda etkili bir biimde kullanlmasna engel olan

ve baarnn dmesine yol aan youn kayg durumudur (Balta, 2005).


26/136

14

Snav kaygs, bir snavn ya da deerlendirmenin negatif sonularna ya da

snav baarszlna elik eden bilisel, duyusal ve davransal tepkileridir (Sieber et

al, 1977). Spielbergere (1972) gre snav kaygs, bireyin baar deerlendirme

durumuyla kar karya kaldnda gerilim ve endie duygular, kayg veren

dnceler ve otonom sinir sisteminin aktivasyonu ile karakterize edilen ho

olmayan bir durumdur.

Snav kaygs pek ok renci iin ciddi bir sorundur. Snav performansnn,

akademik baar ve meslek seimiyle negatif ilikili olduu belirlenmitir (Topp,

1989). Snav kaygs davranlar, bireyin zihinsel, sosyal ve gdsel yeterliliklerinin

snav srasnda etkilenmeye baladn dnmesiyle ortaya kar (Sarason &

Sarason, 1990). zere (2004) gre; snav ortamnda duyulan kaygyla ba ederken,

ar bir rahatlk ve geveme deil kaygy temkinli bir duyguya dntrme ya da

olmas gereken temkinlilii kayg dzeyine karmama hedeflenmelidir.

Liebert ve Morris (1967) snav kaygsnn kuruntu ve duyusallk olmak

zere iki alt boyutu olduunu savunmulardr. Kuruntu alt boyutu z eletiri gibi

bilisel tepkileri gsterir (Andersen & Sauser, 1995; Covington, 1985, Gregor &

Elliot, 1999). Duyusallk boyutu ise kalp arpnts, gerginlik gibi fizyolojik ve

duygusal tepkileri gstermektedir (Deffenbacher, 1980; Morris, Davis & Hutchings,

1981; Gregor & Elliot, 1999).

1.2.1 Snav Kaygsnn Sebepleri

Salende (2011) gre rencinin bireysel zellikleri, aile ve akran ilikileri,

okul ve snf pratikleri ile balantl birbiriyle ilikili pek ok deiken snav

kaygsna yol aabilmektedir. Aratrmacya gre bu etkenler unlardr:

Kayg, dikkat bozukluu ya da obsesif kompulsif bozukluklar

Mkemmeliyeti eilimler ve gereki olmayan beklentiler

Olumsuz z eletiri, dk zsayg

zgven eksiklii, dk gdlenme ve erteleme davran.

Stereotip tehdidi (zenci ve beyaz rklar gruplama vs.)

Yetersiz alma ve test alma becerisi

Dk test ncesi performans retmen, aile ve akran basks


27/136

15

Olumsuz snav koullar

Geersiz, hatalar ieren ya da zaman snrlamas yaplm snavlar

Etkisiz retim

1.2.2. Snav Kaygsnn Belirtileri

Snav kaygsnn ok boyutlu bir yaps vardr ve rencilerde hafiften

iddetliye doru deien bir dizi fiziksel, davransal, bilisel ve duygusal belirtiler

grlmektedir (Zeidner 1998; Wong 2008).

1. Fiziksel Belirtiler (Mayer, 2008) :

Gs ars/skmas, nefes darl, kalp arpnts, boaz kurumas

Mide ars, mide bulants, kusma, ishal

Dudak ve vcudun titremesi

Ba ve vcut arlar

2. Duygusal Belirtiler (Mayer, 2008) :

akna dnmek

aresiz ve umutsuz hissetmek Utanma, deersizlik ve baarszlk hissi.

Panik hissi

3. Davransal Belirtiler (Mayer, 2008) :

Snav srasnda konsantre olamama ya da donup kalmak

Alamak, depresif ve zgn bir moda gemek

fke patlamalar ve nbeti yaamak

Hastalk ikyetleri

Bitap dmek, yorgunluk ya da baylma

Snavdan bir gece nce uyuyamama

4. Bilisel Belirtiler:

Snav kaygs yaayan bireylerde bilisel olarak genellikle u olumsuz

dnceler meydana gelmektedir (Uakl & Yapc,2001) :

Snavda asla baarl olamayacam.

Bu snavn sonunda her ey berbat olacak.

Snftaki herkes benden zeki Snavda baarsz olursam notlarm bir daha asla dzeltemem.


28/136

16

Snav srasnda her eyi unutabilirim.

Kendimi yetersiz ve eksik gryorum.

yi not alamazsam evdekilerin yzne nasl bakarm?

1.2.3. Snav Kaygs Modelleri

Snav kaygsyla ilgili farkl grler ve modeller gelitirilmitir. Bunlar;

bilisel, dikkat, drt, zdeer, traksaksiyonal ve durumluluk sreklilik

modelleridir.

Bilisel-Dikkat Modeli. Bu model snav performans zerinde bilisel deikenlerin

rolne vurgu yapar. Snav kaygs olan kii snav srasnda dikkatini snavla ilgili

konularla snav d bilisel konular (kuruntu, zeletiri, somatik rahatszlk gibi)

arasnda bler (Wine,1971).

Drt Modeli. Bu modele gre bir renme ya da deerlendirme durumunda ok

fazla uyarlma ve drt varsa zellikle de karmaksa performans debilir (Zeidner,

1998).

z Deer Modeli. Bu modele gre snav kaygs baarszla ya da baarszlk

olaslna bir tepkidir. Snav kaygs rencide akademik olarak yetersiz olduunu

fark etmeye baladnda geliir. Bu modele gre snav kaygs ayn zamanda zayf

renciler iin bir savunma taktiidir (Zeidner, 1998).

Transaksiyonal Model. Bu model kiilik zellikleri ve evresel stres arasndakietkileime; stresin birok elemanlar arasndaki dinamik etkileime ve karlkl

belirlemecilie vurgu yapar. Bu model Spielbergerin durumluk srekli kayg teorisi

zerine temellenmitir (Zeidner, 1998).

Snav Kaygsnn Durumluk Sreklilik Modeli (ki Faktrl Kayg Modeli).

Bilisel terapist olan Spielberger birbirinden farkl iki tr kaygdan sz eder.

Durumluk kayg geici bir duygusal durumdur. Srekli kaygda ise kaygy bir kiilik


29/136

17

zelii olarak grr. Bu kuramdan yola karak aratrmac Srekli-Durumluk Kayg

Envanterini gelitirmitir (Barlow, 2002).

1.2.4. Snav Kaygsn Azaltmada Kullanlan Baz Yntemler

Snav kaygsyla baa kabilmek amacyla hazrlanan programlar

incelendiinde, ilk balarda sistematik duyarszlatrmann eitli ekillerini ieren

programlarn hazrland gze arpmaktadr. Son yllarda hazrlanan programlar

incelendiinde ise bilisel modellerin arlk kazand grlmektedir. Biofeedback,

model alma ve meditasyon da kullanlan farkl yntemler arasndadr (Lynn &

Willis, 1980).

Billisel davran terapiye gre, hatal dnme kiide kayg yaratmaktadr.

Bu durumla ba edebilmek iin bilisel yeniden dzenlemenin yaplmas

gerekmektedir. Snav kaygs ile dnce dzeyinde mcadele etmek dnce

dzenleme teknii ile mmkndr (ner et. al., 2006).

1.2.4.1. Geveme Eitimi (Relaxation Therapy - RT)

Bu teknik, ncelikli olarak duyusal reaksiyonlar deitirmeye yneliktir.

Buradaki ama; snav kaygsnn kuruntu boyutunu deitirmeye ynelik deildir.

Jacabsonun (1988) ortaya koyduu daha sonra Wolpe ve Lazarusun (1966) 15

dananla alt oturum boyunca her gn yirmi dakikalk bir geveme eitimiyle

tedaviye katlan kaygl kiilerin kendi kendilerine pratik yapmasn ngren bir

eitim prosedr uygulamlardr (Wolpe & Lazarus, 1996). Daha sonra Holland ve

Tarlow 1980 ylnda kayg durumu ierisinde olan kiilere dereceli olarak geveme

yollarn, uyguladklar bir eitim prosedryle gelitirmilerdir. Burada ama;

vcutta bulunan kaslar ve kas gruplarn kiinin kontrol altna almasn salamaktr

(Balta & Balta, 1993).


30/136

18

1.2.4.2. Sistematik Duyarszlatrma

Wolpe tarafndan 1958de gelitirilen sistematik duyarszlatrma yaygn birekilde kullanlmtr. Bu prosedrn kullanlmas, kiiyi sadece devam eden

ertelemelerin sonularna kar uyuturur ya da duyarszlatrr. Daha uygun bir

yaklam, erteleme davrannn sonucunda ortaya kan kaygy azaltmak iin

danana yardm edebilir. Genel olarak duyarszlatrma, danan bir durum ya da

aktiviteyi idare etme kapasitesine ya da becerisine sahip olduu zaman, fakat

kaygdan dolay olmas gerekenden daha az performans gsterdii zaman, ya da

durumdan kand zaman uygundur. Kiiye snav ortamnda en az kayg verici

durumdan en ok kayg verici durumun koullanm uyaran aamal olarak verilerek

kayg azaltlr. Burada ama, kiiyi en st dzeyde kayg verici durumdan

kurtarmaktr. Meditasyon ve kas gevetme teknikleri de yardmc stratejiler olarak

kullanlmaktadr (Wolpe, 1969).

1.2.4.3. Bilisel-Duyusal Davran Terapi (REBT)

Bilisel-duyusal davran terapi, dnmeyi, karar vermeyi, analiz etmeyi

ve uygulamay vurgulamaktadr. Dananlarn duygusal rahatszlklarn ve

kendilerini ypratan davranlarn daha gereki ve ie yarar bir yaam felsefesi

benimseyerek en aza indirgemesini salar. Danana ilevsel olmayan duygu ve

dnceleri salkl olanlarla nasl deitirebileceini retir. Terapide, bilisel,

duygusal ve davransal tekniklerden yararlanlr (Corey, 2008).

Bilisel terapiler psikanaliz kkenli ruh bilimci olan Aaron Beck (1921) ve

Albert Ellisin almalarndan tremitir (Trkapar et al., 2009). Ellis kuramsal

grlerinin temelini oluturan 11 mantk d inan ya da akld dncenin

olduunu ifade etmitir (Ortakale, 2008). Bunlar:

1. Toplum iinde, herkes tarafndan sevilmeliyim ve onaylanmalym.2. Her zaman baarl olmalym ya da en azndan bir ana alanda baarl

olmalym.3. Baz insanlar kt ve art niyetlidir ve bu nedenle sulanmay ve cezay hak

ederler.

4.

Mutsuzluk, d etkenlere baldr ve kiinin bu d etkenleri kontrol etmeyetenei ok azdr.


31/136

19

5. Kiinin bugnk davranlarnn belirleyicisi gemi yaantsdr. Gemitehayatnz gl bir ekilde etkileyen ey/durum benzer etkilerini ileride de

gsterir.6. nsanlarn problemlerinin deimez, kesin ve mkemmel zmleri vardr.

Eer bunlar bulunamazsa sonu felakettir.7. Olaylarn kiinin istedii biimde olmamas korkun ve feci bir eydir.8. Bir eyi tehlikeli ya da korkutucu olarak grrsen, zihnini bununla megul

etmeli ve endie duymalsn.9. Yaamdaki baz glkler ve kiisel sorumluluklar stlenmektense, onlardan

kamak daha kolaydr.10.Bir insan dier insanlara baml olmal ve kendisinden daha gl,

gvenilebilecek birisine ihtiya duymaldr.11.Kii dier insanlarn glkleri ve problemlerine ok zlmelidir.

Ellis, bu 11 mantkd inantan birisi olan herhangi bir eyi tehlikeli ya da

korkutucu olarak grrsen; zihnini srekli bununla megul etmeli ve endie

duymalsn biimindeki inancn kaygya yol atn savunmutur (iviti, 2006).

rencilerin en sk karlat problemlerden olan snav kaygsnn ortaya

kmasnda bu mantk d inan rol oynamaktadr. Snavn tehlikeli bir durum olarak

dnlmesi, zihnin srekli snav anyla ve snav sonrasnda olacaklarla megul

edilmesi ve bu konuyla ilgili endie duyulmas, snav kaygsnn yaanmasna yol

aar (Boyacolu & Kk, 2011).

Ellisin ortaya att bu terapide ama, dananlarn bir olayn sonucuna etki

eden, onun aklc olmayan dnce veolumsuz inan sistemlerinin yerine daha aklc

ve daha gereki inanlar koymaktr. Dananlara dnmeyi en etkili ekilde

retmenin yolunun terapistin gc ve tekrarlanm deiik problem durumlarnda en

gereki alglamay ortaya karmak olduunu ileri sren Ellisin A-B-C modeli diyede anlan bu tekniinden snav kaygsn azaltmada yararlanlmaktadr. Snav

kaygsnn kuruntu boyutunu etkilemeye ynelik bu teknikte ama, dananlarn

kayglanmasna yol aan gerek d dncelerin ortaya karlp gsterilmesi ve

bunlarn yerine daha gereki dnce ve inan biimlerinin konulmasdr. Ellis

tarafndan tanmlanan bu yaklamda (REBT) terapistin grevi dananlara daha

mantkl dnmeyi retme ve ikna etme, rasyonel olmayan inanlarn,

dncelerini, deitirme ve sorumluluk almalarn salamaktr (Ellis, 2000).Terapide kullanlan bilisel yntemler, mantk d inanlarla tartma ve bilisel ev


32/136

20

devlerini yapmadr. Burada bireyin kulland dili deitirmek hedeflenir. Ayrca

Ellis danan sorunlara srkleyen abartl dncelerle mcadele etmek iin

mizahn kullanlmasn nerir. Terapide kullanlan duygusal teknikler ise, aklc-

duygusal hayal kurma, rol oynama, utanla mdahale almalar, g ve enerji

kullanmdr. Terapide kullanlan davransal teknikler geveme teknikleri, sistematik

duyarszlatrma, edimsel koullama gibi davran terapi teknikleridir (Corey,

2008). Bilisel duyusal davran terapi snav kaygl rencilerin kuruntu

boyutunu deitirmeyi hedeflemekte, snav kaygl rencilerin mantk d

dncelerini tanmlamada, bu dncelerle yz yze gelmelerinde yardmc

olmaktadr (Yurdabakan, 2005).

Trkapar ve arkadalar (2009), bilisel davran terapide olumsuz

otomatik dnceleri yle sralamlardr:

1. Keyfi karsama2. Seici Soyutlama3.

Ar Genelleme4. Ar Bytme ya da Ar Kltme

5.

kili Ya Hep, Ya Hi Tr Dnme6. Kiiselletirme7. Felaketletirme8. -meli, -mal Cmleler9. Zihin Okuma.


33/136

21

1.2.4.4. Getalt Terapisi

Fritz Perls, Laura Perls ve Paul Goodman tarafndan gelitirilen Getalt terapiyaklam btnc, varoluu ve fenomenolojik bak asna sahiptir. Getalt bak

asna gre salkl kiiler kendi sorumluluklarn stlenebilen, kendilerini

gerekletirebilen, olgun kiilerdir. Terapinin amac, byme ve geliimini

engellemeden evresiyle uyumlu iliki iinde ve kendi ihtiyalarn karlayabilen

kiiler meydana getirmektir. Getalt yaklamnda yararlanlan baz teknikler, szel

olmayan ifadeler ve beden dili almalar, imgeleme uygulamalar, ift ve bo

sandalye egzersizleridir (Da, 2009).

Getalt yaklamna gre kayg, imdi ile gelecek arasndaki boluk olarak

tanmlanr. Kaygnn daima gelecekle ilgili olduu dnlmektedir. Bireylerin

imdi ile gelecek arasndaki boluu planlar yaparak, beklentiler gelitirerek

doldurmaya almalar ve bugn yaamamalarndan dolay kayg yaadklar

savunulmaktadr (Perls, 1969).

Getalt terapisinin bak asna gre kayg, organizmay bir btn olarak

etkiler. Bu da fiziksel, duygusal, bilisel ve davransal olarak etkilemedir (Aka et

al., 2011). Kayg, i ie geme temas durumundan kaynaklanmaktadr. Snav kaygs

yaayan bir kii, snavla o kadar i ie gemi durumdadr ki snav sonucunda

baarsz olmasn tm yaamnn baarsz olmas eklinde yorumlayabilir (Da,

2006).

1.2.4.5. Bibliyoterapi

Bibliyoterapi, okumay seven rencilerin edebiyat vastasyla i dnyalarn

anlama ve irdeleme konusunda uygulanabilecek bir tekniktir. zellikle, stn zekl

rencilere kiilik zelliklerini, dier ocuklardan farkl olan ynlerini

anlayabilmeleri iin bu yntem uygulanabilir. renci kitabn ya da yknn

kahramanyla kendisini zdeletirerek, kendisiyle ilgili igr kazanabilir.

Bibliyoterapide rencinin katarsis (arnma) yaamas ve sonuta kendisini

bakasnn yerine koyarak bir genelleme yapmas beklenir (Leana, 2012). Hebert

(1991) okunan kitap ya da ykdeki karakterlerin stn zekl ergen iin rol model


34/136

22

olacan, zellikle erkek rencilerde bu yntemin olduka etkili olduunu ileri

srmtr.

1.3. stn Zek ve stn Zekya likin Kuramlar

Zek, beynin btn aygtlarnn uyumlu, verimli ve etkili almalarnn

davran zerinde gzlemlenen etkisine verilen soyut bir addr (Sak, 2010: 3). stn

zekl ocuklarla alan tm profesyonellerin cevabn bulmaya ihtiya duyduklar

soru stn zekll nelerin oluturduudur. Bu soru pek ok aratrmac tarafndan

deiik ekillerde cevaplanmtr. stn zeklln tanmyla ilgili pek ok ihtilafnolduu grlmektedir. Bu konuyla ilgili aratrmaclar, ebeveynler ve eitimciler

fikir birliine varamamlardr. Aratrmaclar daha ok psikometrik tanmlamalar

yapmaktadrlar. Ebeveynler ocuklarnn davran zelliklerini temel alan

tanmlamalar yapmaktadrlar. stn zekl ocuklarn eitimcilerinin ise bu

ocuklarn eitim ihtiyalar ve eitim programlarndan saladklar fayday temel

alan tanmlar yaptklar grlmektedir (Moon,2007).

Uzun yllar stn zeknn tanm olarak Termann (1925) Stanford-Binet ilellen 140 ve zeri IQ puanna sahip kii tanm kabul edilmitir. 1956 ylnda

Guilford bu tanma yaratclk kavramn eklemitir. 1970lerde Marland (1972)

ok ynl bir stn zekllk tanm yapm ve tanma liderlik, performans ve grsel

sanatlarda yeterlilik gibi kavramlar da eklemitir (akt. Milgram, 1991).

stn zekllk, Marland raporunda aadaki alanlarn birinde ya da bir

kanda yksek performans gsterme eklinde tanmlanmtr (Passow, 1993):

a. Genel Zihinsel Yetenekb. zel Akademik Yetenekc. Yaratc Dnce Yeteneid. Liderlik Yeteneie. Grsel Sanatlarda Yetenekf. Psikomotor Yetenek

Francis Galton 1869 ylnda Kaltmsal Deha adl kitabnda dhilikle iligli

bir teori ortaya atmtr. Galton, dehay srad yksek ve doutan olaraktanmlamtr. 20. yzylda ingiliz psikolog Charles Spearman (1904) zeky genel


35/136

23

yetenek (g) ve zel yetenek olarak ayrmtr (akt. Kaufman & Sternberg, 2008).

Spearman zekda bireysel farkllklarla ilgili teori gelitiren ilk kiidir. Thurstone

(1938), Spearmanin gelitirdii zeknn genel faktrne karlk yedi ayr yetenek

alan olduunu ileri srmtr. Bunlar, akclk, szel kavrama, say becerisi, bellek,

tmevarm, uzamsal alg ve algsal hzdr (Moon,2007).

Olaanst yetenei tanmlamak iin imdiye kadar birok terim

kullanlmtr. Bazen bu terimler kendi ilerinde elikiye sebep olmulardr. stn

zek (gifted) terimi en ok kullanlan ifadedir. Yetenek (talented) terimi ise

uygulama yoluyla gelitirilebilen beceri performansn ifade etmektedir. Gemi

dnemlerde deha kelimesi sklkla kullanlm bu terim gnmzde

snrlandrlmtr. 1970 ylndan itibaren zek ve yetenek kelimeleri birletirirlerek

stn zekl ve yetenekli ifadesi kullanlmaya balanmtr. Gagne 1985 ylnda iki

terimi farkllatrmtr. stn zeknn yaratclk ve zihinsel becerilerde IQ

testleriyle llebilen oratalamann stnde istidat olduunu, yetenein ise mzik,

matematik, edebiyat gibi herhangi bir etkinlik alannda ortalamann stnde

performans olduunu ileri srmtr (Sousa, 2003).

Sternberg (2004), tanmn yle yapmaktadr:

1. stn zek yksek IQdan daha fazlasdr.2. stn zek bilisel olduu kadar bliisel olmayan bileenleri de ierir.3. stn zek tek bana var olan birey deildir, pek ok ekli vardr.

Sternebrg ve Zhang (2004), insanlarn bir bireyi stn zekl yapan eylerle

ilgili sezgilerini yakalamak ve sistemletirmek amacyla Begen (Pentagonal)

Teorisi adnda bir rtk teori gelitirmilerdir. Bu teorinin rtk olma sebebi,

nesnesinin stn zeklln kendisi deil, insanlarn stn zekllkla ilgili

kavramlar olmasdr. Bu teoriye gre bir kiinin stn zekl olabilmesi iin, u be

lt karlamas gerekmektedir.

1. Mkemmellik2. Ender olma3. retkenlik4. Kantlanabilirlik5. Deerli olma


36/136

24

Sternberg, stn zekll aklamak iin WICS adnda bir model

gelitirmitir. Bu modele gre stn zekll oluturan elemanlar, akl (wisdom),

zek (intelligence), yaratclk (creativity) ve sentez (synthesis) yeteneidir.

Yaratclk zek ve akl yalnzca kaltsal deildir. Birey bu zelliklerini gelitirebilir.

stn zek becerileri ve tutumlar da ierir (Sternebrg et al., 2011). Clark (2008),

stn zeknn beyindeki sinir hcreleri arasnda yksek dzeyli bir btnleme,

hzlanma sonucuyla oluan biyolojik kkenli bir kavram olduunu savunmutur.

Milgram (1991), stn zekllkla ilgili retmenlere, danmanlara ve

ailelere faydal olacak bir model gelitirmitir. Bu modeli 4x4 stn zekllk yap

modeli olarak adlandrmtr. Modelin drt kategorisi unlardr:

1. Genel Zihinsel Yetenek2. zel Zihinsel Yetenek3. Genel Yaratc Dnme4. zel Yaratc Dnme

Gallagher (2008), stn zeknn oluumunda genetik faktrlerin yansra

evresel faktrlerin de etkili olduunu, potansiyel olarak stn zekl ve yetenekli

olan ocuklarn doru bir eitimle ve ynlendirmeyle stnlklerini gsterme

ihtimallerinin daha yksek olduunu savunmaktadr. Renzulli, iki eit stn

zekllk olduunu ileri srer. Bunlar okuldaki stnlk (schoolhouse giftedness) ve

yaratc-retici stnlktr. Okuldaki stnlk ders baars ve yksek notlarlarla

ilikilidir ve bu baary retmenler grr. Oysa IQ su yksek olan bir rencinin

okul baars dk olabilir. Yaratc-retici stnlk ise, ocuun mzik, resim ve

yazma yetenei, bilimsel deneyler tasarlama, reklam kampanyalar hazrlama,

ynetici yaplar yaratma gibi alanlarda grlr. Renzulli stn zekllkla ilgili l

halka dedii bir kavram ileri srmtr. l halka modeline gre, stn zek,

ortalamann stnde genel ya da zel yetenek, grev sorumluluu ve yaratclk

kavramlarnn kesitii noktada oluur. Bu modele gre stn zek yalnzca

olaand IQ dan kaynaklanmaz. Grev sorumluluu dk olan yksek IQ lu biri

stn zekl olarak etiketlenmeyecektir (Sternebrg et al., 2011).

Tannenbaum, drt eit yetenek olduundan bahsetmitir. Bunlardan biri

nadir (scarcity) yetenektir. ocuk felci asn bulan Jonas Salk buna rnek olarakverilebilir. Bir dieri ihtiya d (surplus) yetenektir. Bireylerin duyarlln


37/136

25

gelitirir. Michelangelo ve Dante bu tr zekya rnek olarak verilebilir. Bir bakas

ise snrl sayda (quota) yetenektir. Bu tip yeteneklerin snrl bir pazar vardr.

rnein fizikiler, mhendisler, avukatlar, ynteciler ancak bu kotann iine

girdiklerinde stnlkleri anlalabilir. Tannenbaumun ileri srd son yetenek

tr ise, allmn dnda (anomalous) yeteneklerdir ki kolaylkla aklanamazlar.

Guinness Rekorlar Kitabna giren kiiler bu tr yeteneklere rnek olarak verilebilir

(Sternebrg et al., 2011).

Betts ve Neihart (2004), stn zekl ve yetenekli rencilerin alt ayr

profilde olduunu ileri srerler. Bu profilleri yle sralamlardr :

Tip 1. Baarl stnler: Bu profildeki renci, stn zekl olarak belirlenmirencilerin %90 kadarn oluturur. renmeleri hzldr, okul baarlar ve zektesti puanlar yksektir. Uygun davranlar gsterirler. Aileleriyle veretmenleriyle iyi ilikiler iindedirler. Davran problemleri olana az rastlanr.

Tip 2. Bu profildeki renci aykr bir ekilde stndr. Eitim sistemlerigenellikle bu rencileri belirlemekte glk eker. Yksek dzeyde yaratc, dikkafal, patavatsz ve ineleyicidir. Sisteme boyun emezler. Okuldaki ve evdekietkileimleri atmaldr. Arkada ilikilerinde yaratc ve esprili olmalarna

ramen, akranlaryla anlamazlk yaayabilirler. Birok grup almasnda veetkinlikte bulunmazlar. Bu profildeki renci risk altndadr.

Tip 3. Gizli stnler: Bu grupta ounlukla ortaretim dzeyindeki stnzekl kz renciler vardr. stn zekl olmayan akran grubuna dahilhissedebilmek iin stn zeklarn reddederler ve gizlerler. Genellikle gvensizve kaygl hissederler.

Tip 4. Okulu Brakan stnler: Bu profildeki renciler yetikinlere ve

kendilerine kzgndrlar. Kendilerini dlanm hissederler ve sisteminihtiyalarn karlayamadn dnrler. Genellikle lise rencileridir. Fizikselolarak olmasa bile duygusal ve zihinsel olarak okulu brakmlardr. zsayglardktr.

Tip 5. ift Etiketli stnler: Baz alardan fiziksel ya da duygusal olarakengellenmi olan stn zekl rencilerdir. renme glkleri olabilir. stnzekl programlarnn birou bu rencileri belirleyememektedir. ou zamanel yazlar yavatr. Okul grevlerini tamamlamakta zorlanrlar. zole, aresiz vehayal krklna uram hissederler.


38/136

26

Tip 6. Otonom renen stnler: Bu profildeki stn zekl rencilerzerktirler. ok az stn zekl renci, erken yalarda bu profili gsterir.

Sistemi kendileri iin yeni seenekler yaratmakta kullanrlar. Sistem iinalmazlar, sistemin kendileri iin almasn salarlar. Gl benlik alglarvardr. Baarldrlar. Yetikinler ve akranlar tarafndan sayg duyulanrencilerdir. Liderlik zellikleri vardr. Bamszdrlar ve z-ynelimlidirler.Kendilerini kabul ederler ve risk alabilirler. Kendi hayatlarnda deiikyaratabileceklerine inanrlar ve bakalarndan yardm beklemezler. Glduyular ve kiilikleri vardr.

Gardner zeknn tek bana bir yap olmadn, birok yetenein bir arada

zeky oluturduunu syler. Gardner, birbirinden bamsz sekiz zek tr

olduundan bahseder (Sternebrg et al., 2011). Bu zek trleri unlardr (Lash, 2004) :

1. Szel-dilsel zek,2. Mantksal-matematiksel zek,3. Grsel-uzamsal zek,4. Mziksel ritmik zek,5. Bedensel-kinestetik zek,6. Sosyal-kisiler aras zek,7. sel-ze dnk zek ve8. Dogac zek

Csikszentmihalyi, stn zeknn kiisel bir zellik olmadn, bireyle evre

arasndaki etkileim sonucu ortaya ktn savunur. Aratrmac, stn zeklln

sabit olmadn kiilerin herhangi bir iteki kapasitelerinin yaam boyu

deiebileceini vurgulamaktadr (Sternebrg et al., 2011).

Horowitz (2004) in stn zekllkla ilgili gelitirdii modele gre, stn

zekl ocuk herhangi bir disiplinde olaanst geliim gsteren ocuktur. Bu

olaanst geliim ocuun yksek dzeyde destekleyici bir evresinin olmasylailgili olabilir. stn zekllk tek bir alanda olabilecei gibi birok alanda da

grlebilir.

Roeper (1982), stn zekllk kavramn duygusal ynn ele alarak

aklamtr. Ona gre stn zekllk, farkndalk ve duyarlln yksek olmas ve

algladklarn anlayabilme, duygusal ve zihinsel deneyimlere dntrebilmedir.

Aratrmac, stn zekl ocuklarda alt kiilik tipi olduunu ileri srmtr ve bu

kiilik tiplerini yle sralamtr: Mkemmeliyeti


39/136

27

ocuk yetikin (sorumluluk verilmesi ihtyiac iinde olan)

Yarma birincisi

Srad

z eletirici

yi btnlemi

Colombus Group (1991), stn zekll ileri dzeyde bilisel beceriler ve

yksek dzeyde younluun birleiminde oluan asenkronize (e zamanl olmayan)

geliim olarak tanmlamtr. Sz konusu asenkrozisayon bilisel, duygusal ve

fiziksel geliimin ayn hzla ilerlememesidir (akt. Silverman, 2000).

Salovey ve Mayer tarafndan 1990 ylnda duygusal zek kavram ortaya

atlmtr. Kksal, (2007) duygusal zekyla iligli olarak insanla katks olacak

yksek bilisel potansiyelli ocuklarn duygusal zeknn ierdii zelliklere de sahip

olmas gerektiini vurgulamtr. Kksala gre, bu durum stn zekl ocuklarn

toplum iinde daha kabul edilebilir kiiler olmalarn salayacaktr.

1.3.1. stn Zekl Bireylerin Sosyal-Duygusal zellikleri

Birok kii iin stn zekllk bir eit ayrcalktr. Oysa stn zekl

bireyler iin ou zaman bu durum bir dezavantaj haline gelmektedir. Farkllklarla

alay eden bir toplum iinde farkl olmak ac verici olabilmektedir. Bu ac isel

kaynaklardan da gelebilir. Hayat youn bi ekilde deneyimleyen psikolojik bir yap

sz konusudur (Silverman, 2000).

stn zeklln zihinsel olduu kadar duygusal bileeni de vardr. Zihinsel

karmaklk duygusal derinlikle birlikte gider. stn zekl ocuklarn dnmeleri

karmak ve derin olduu gibi duygular da dier ocuklardan daha karmak ve daha

youndur. stn zekl ocuklarda youn bir ekilde grlen duygular genellikle

unlardr (Sword, 2003) :

Olumlu ve olumsuz duygularn her ikisi birden youn bir ekilde yaanr.Ayn anda hem alayp hem glebilir.

Youn duygular psikosomatik rahatszlklara sebep olabilir (midedegerginlik, baars, bulant vs.)

Ket vurma-ekingenlik ve utangalk

Gl Duygusal Hafza-Bir olaya bal hissettiklerini unutmazlar ve ilerikizamanlarda tekrar tekrar hatrlarlar.


40/136

28

Korkular ve kayglar, sululuk duygular

lmle ilgilenme, depresif duygudurumu

Baka insanlara duygusal ballk

likilerde ar hassasiyet, hayvanlara ar ballk,

Yeni evrelere ayak uydurmada glk ekme,

Yalnzlk

Eletirel kendini deerlendirme ve aalk duygular

Yurt iinde ve yurt dnda yaplan aratrmalar stn zekl ocuklarn

sosyal-duygusal uyum zelliklerinin iki zt kutupta olabildiini gstermektedir.

Terman (1925) tarafndan 1000 kadar stn zekl renci zerinde yaplan

aratrmadan nceki dnemde stn zekl ve yetenekli ocuklar, sosyal ynden

uyumsuz kiiler olarak kabul edilmekteydi. Terman ve sonrasnda Hollingworth

(1926) stn zekl ve yetenekli ocuklarn dlanm ve sosyal olarak uyumsuz

kiiler olduu dncesinin deimesinde etkili olmulardr (Lovecky, 2004).

Hollingworth IQsu 150nin zerinde olan ocuklarda uyumsuzluun baladn,

180in zerinde olanlarda ise iyice arttn ileri srmtr (akt. Myers & Pace,

1986). Lehman ve Erdwins (1981) stn zekl ocuklarn stn zekl olmayanakranlaryla karlatrldklarnda, benlik alglarnn daha yksek ve sosyal

ilikilerinin daha gl olduunu ileri srmlerdir. Emir ve Kaplan (2011) yapm

olduklar aratrmann sonucunda stn zekl rencilerin arkada ilikileri ile

benlik algs arasnda pozitif iliki olduunu bulmulardr. Konyalolu ve Varlnn

(2009) almasnda stn yetenekli rencilerin normal akranlarna kyasla daha

yksek dzeyde sosyal-duygusal uyum gsterdii bulunmutur. Ludwig ve Cullinan

(1984) stn zekl ve stn zekl olmayan ilkokul rencileriyle yaptklararatrmada, stn zekl ocuklarn daha az davran bozukluu gsterdiklerini

belirlemilerdir. Kaiser ve Berndt (2004), yapm olduklar bir aratrmann

sonucunda, stn zekl ergenlerin ounluunun sosyal-duygusal olarak uyumlu,

zgveni ve zsaygs yksek bireyler olduklarn; ancak sekizde birlik bir

blmnn belirgin yalnzlk hissi, depresyon ve fke problemlerine sahip olduunu

belirtmilerdir.

Davaslgil (2009), stn zekl ocuklarn sosyal geliim zelliklerinden

bahsederken unlara vurgu yapmtr :


41/136

29

Kendilerinden byk yataki ocuklarla karmak oyunlar oynama eilimlerivardr.

Karlarndaki kiinin duygularn, dncelerini ve isteklerini kestirebilmeyetenekleri gelimitir.

Gelimi mizah duygular vardr.

Lider olma eilimleri vardr. Bunun sebebi liderliin amacn ve ilevinikavrayabilmeleri ve dierlerinin gereksinilerine ve ilgilerine duyarlolabilmeleridir.

Ar duyarllk kavramndan bahseden Dabrowski stn zekl bireylerin

bilisel ve duygusal adan stn zekl olmayanlara kyasla ar duyarl olduunuvurgulamtr. Duygusal ar duyarllk, duygularn younluu, gl somatik ve

duyusal belirtiler, derin iliki kurabilme kapasitesi gibi durumlar ierir

(Moon,2007).

stn zekl bir ocuun stnl ergenlikte ve yetikinlikte devam

etmektedir. stn yetenekli ergenler pek ok zorlukla karlamaktadrlar. stn

zekl ergenler, evrelerindeki kiileri, arkadalarn kmseyen bir tavr

gelitirebilirler (Kulakszolu,1999).

stn yetenekli ocuklarla yaplan almalarda, kiisel stres, sosyal uyum

problemleri, yalnzlk, benlik kavram karmaas, mesleki seim zorluu, akran

basks, ve mkemmeliyetilik gibi problem alanlar gze arpmaktadr (zbay &

Msrl, 2003). Varoluu depresyon, ruh halinde tutarllk ve performans temelli

kayg bu ocuklarda en sk grlen problemlerdendir (Fonseca, 2011). stn zekl

ocuklarn bazlar okulla ilgili duygusal problemler yaayabilirler. Bu ocuklarn

pek ou geleneksel retimde ayn eylerin srekli tekrar edilmesi ve sradanlk

yznden hayal krkl yaamaktadrlar. Okul ortamnda ar derecede skldklar

iin okuldan ve renme evresinden kopabilirler. Bu renciler artk snfn tembel

rencileridir. Baz stn zekl ocuklar ise akranlaryla ilikilerinde problemler

yaarlar. alkanlklarndan tr inek olarak adlandrlmalar, akranlarnn ilgi

alanlarn skc bulduklar iin onlardan kopmalar ve akranlar tarafndan kendini

beenmi grlmeleri olas sosyal-duygusal problemlerdir (Fonseca, 2011).

Metin ve Saranl (2012), yapm olduklar geni kapsaml literatr

almasnda baz sosyal-duygusal sorunlarda stn yetenein tipinin (rnein


42/136

30

edebiyat alannda stn yetenek) ve derecesinin aratrmalarn sonularn

etkilediini vurgulamlardr. Ayrca, aile faktrnn ve stn yetenekli ocuun

kiilik yapsnn sosyal-duygusal sorunlarn ortaya knda nemli deikenler

olduunu saptamlardr. Birok aratrma olaanst derecede stn zekl olan

ocuklarn sosyal uyum becerilerinin orta derecede stn zekl olan akranlarna gre

daha zayf olduunu ve bu konuda byk zorluklar ektiklerini destekler niteliktedir

(Kline & Meckstroth,1985; Roedell, 1985; Dauber & Benbow,1990; Kerr, 1991).

1.3.2. stn Zekl Bireylerde Kayg ve Snav Kaygs

stn zekl ocuklarn dier ocuklardan daha fazla kayg ve depresyona

eilimli olduklarna dair yaygn bir gr bulunmaktadr. Esasen bu durum stn

zekl kiilerin stn zekl olmayanlara gre ok daha fazla duygusal derinlie sahip

olmalarndandr (Fonseca, 2011). stn zekl bireyler yapabilirliklerini ve

alternatiflerini grmek iin soru sormada, anlamaya almada, aratrmada

srarcdrlar. Btn bu karakteristikler yksek bir idealizm ve sosyal, ahlaki deerlere

youn ilgi ile sonulanr. Bu da kaygya, depresyona ya da bakalaryla keskin bir

ekilde atma yaamaya yol aabilir (Webb, 2004). stn zek zelliklerinden

kaynaklanan isel ve dsal (okul, aile gibi) zorluklar stn zekllar iin potansiyel

risk faktrleri olabilir (Webb, 1993). Eitim ortam stn zekl ocuklarn ileri

dzey akademik ihtiyalarna cevap veremezse psikolojik skntlar ba gsterebilir

(Webb, 1993; Webb, Meckstroth & Tolan, 1993).

stn yetenekli ocuklar ilgi alanlar ve duygusal konularla ilgili olarak

mkemmeliyetilik aray iindedirler. Mkemmel olma eilimi ya gelimeyi salar

ya da ac reten bir ara gibidir (Davaslgil et al., 2004). stn zekl ocuklar

genellikle kendilerine gereki olmayan standartlar belirlerler. nemli hissettikleri

hedeflerine ulaabilmek iin kendilerini aklc snrlarn tesinde zorlarlar. Bu

idealizm dardan birine yanl gibi grnse de dnyay deitirme potansiyeline

sahiptir. stn zekllk ve mkemmeliyetilik ruh ikizidir. stn zekl ocuklar,

baarya altklar iin baarszlktan korkmaya balarlar. Bu onlar mkkemmel

olmaya iter. Mkemmeliyetilik tekrar tekrar deneme eklinde olduunda kiiyi

baarya ulatrabilir. Ancak isel standartlarmza ya da bakalarnn beklentilerine


43/136

31

erime kapasitemiz olmadn hissettiimizde bolua dme ve baarszla sebep

olabilir. Mkemmeliyeti stn zekl ocuk kendisine yksek standartlar belirler ve

bu standartlara ulaamazsa byk ac duyar. Bu tip bir mkemmeliyetilik stn

zekl ocukta kaygya sebep olur (Silverman, 2009).

Stoeber & Feast (2009) yaptklar bir aratrmada kendine ynelmi

mkemmeliyetilik arttka snav kaygsnn da arttn bulmulardr. Salksz

mkemmeliyetilik rencinin kapasitesinin altnda baar elde etmesine, kiisel ve

sosyal standartlar karlayamama, stnln yitirme, eletirilme endielerinin

yannda yksek dzeyde snav kaygs yaamalarna sebep olmaktadr(akt. zbay ve

Msrl, 2003). Birok alma mkemmeliyetilik ile yeme bozukluklar, klinik

depresyon, psikosomatik rahatszlklar, kalp-damar hastalklar ve intiharn balantl

olduunu gstermektedir (Hammond, 1990). Silverman (1995), mkemmeliyetiliin

iki ucu sivri bir denek olduunu stn zeklln en az anlalan yn olduunu

savunur.

Literatr incelendiinde, stn zekl ocuklarn kayg dzeylerinin stn

olmayanlardan daha dk olduunu savunan zt kutuplu bir grn de var olduu

grlmektedir. (Davis & Connell 1985; Schlowinski & Reynolds, 1985). Zeidner ve

Schleyer 1998 ylnda srailde yaptklar aratrmada stn zekl lise rencilerinin

snav kaygsnn stn olmayan akranlarndan daha dk seviyede olduunu

bulmulardr. 1999da yaptklar almada ise zel snflarda olan stn yetenekli

ocuklarn stn yetenekli olmayan akranlaryla birlikte snflarda okuyan stn

yetenekli ocuklardan daha yksek dzeyde snav kaygs yaadklarn ve daha

dk benlik algsna sahip olduklarn belirlemilerdir. Aratrmaclar akademik

benlik algsnn ykselmesinin snav kaygsn drdn belirtmilerdir. Moore

2006 ylnda yapt almada stn zekl olan ve olmayan ve stn zekl olup

beklenenin altnda baar gsteren rencilerin hepsinde orta dzeyde kayg

olduunu saptamtr. Snav kaygs kz rencilerde erkek rencilerden daha

yksek dzeyde grlmektedir.


44/136

32

1.3.3. stn Zekl ocuklar in Danmanlk Modelleri

stn zekl rencileri iin farkllatrlm retim programlarna ihtiyaolduu gibi farkllatrlm danmanlk uygulamalarna da ihtiya duyulmaktadr.

Danmanlk uygulamalar rehberlik modelleri eklinde olabilecei gibi, terapi

modelleri eklinde de olabilir. Rehberlik modelleri ksa ve nleyici tarzdadr.

Okullarda rehber retmen tarafndan uygulanr. Terapi modelleri ise hem ksa hem

uzun mdahaleler eklinde olabilir. Psikologlar, aile terapistleri, ruh sal

danmanlar tarafndan uygulanabilir. stn zekllar alannda daha ok eitimciler

olduu iin bu alanda daha ok rehberlik modelleri gelitirilmitir (Moon,2007).

1.3.3.1. Bireysel Rehberlik Modelleri

Silverman (1993a) stn zekl ocuklarda bireysel rehberliin z geliim ve

saaltm iin gerekli olduunu belirtmitir. Silverman (1993b) stn zekl genlere

bireysel rehberlikle ilgili geliimsel bir model gelitirmitir. Bu modelde ama zerk,

etik, fedakar, zgerekletirme yeterliine sahip bireyler yaratmaktr. Bu model

mesleki geliim, evlilie hazrlk, atma-zme becerileri ve yetenei

gerekletirme potansiyeli gibi konulara yneliktir.

1.3.3.2. Grup Rehberlik Modelleri

ki tip grup rehberlik modeli gelitirilmitir. Bunlardan biri stn zekl lise

rencilerine ynelik, gnlllk esasna dayal, stn zekl olmann ne olduuyla

ilgili sorular yantlamaya ynelik grup almasdr. Bu gruplar ok potansiyellilik,

mkemmeliyetilik, erteleme gibi konularla ilgili olabilir. Bir dier grup modeli ise

daha genel geliimsel alanlarla ilgili olabilir. Bu tip gruplar daha ok nleyici

rehberlik amaldr (Moon,2007).

1.3.3.3. Aile Rehberlik Modelleri

stn zekl rencilerin aileleriyle de bu tip grup almalar

yaplabilmektedir. Silvermann geliimsel modeli aile rehberlik programlarnda da

kullanlabilir. Bu tip danmanlkta en nemli strateji psikoeitimdir (Moon,2007).


45/136

33

1.3.3.4. stn Zekl ve Yetenekli renciler iin Bilisel-Duyusal

TerapiMendaglio (2007) stn zekl ocuklar iin bu terapi yaklamn hmanistik

ve bilisel-davran terapi tekniklerini temel alnarak gelitirmitir. Bu yaklamda

danann farkndaln arttrmak nemlidir. Kendisini tanmasn salamak iin

danana yzletirme yaplr. Aratrmac, Getalt terapisindeki farkndalk

kazandrmann stn zekl rencilerde ie yaradn vurgular. Danmann her gn

etkisini gsterebilmesi ve devam iin ev devleri verilir. Duygularn ifade edilmesi

nemlidir. Bu yaklam stn zekl rencinin ailesiyle ilgili sorunlaryla, insanilikilerinde yaadklar sorunlarla ve varolu krizleriyle baa kabilmeleri iin

nemlidir.

1.3.3.5. stn Zekl ve Yetenekli renciler iin Rehberlikte Sistem

Yaklam

Thomas, Ray ve Moon (2007), aile terapisi ve eitim sisteminde ailenin yeri

yaklamlarn birletirerek sistem modelini gelitirmilerdir. Bu modelde danma

dinamik bir sretir. Ama, aile bireyleri arasndaki ilikileri ve ailenin dier

sistemlerle olan ilikilerini gelitirmektir. Aratrmaclar ayr sistem modelinden

bahsetmilerdir :

a) Belin- Blank Merkez Modeli: Ailenin duygusal ve ilikisel dinamiklerizerine kurulmutur. 5-6 seans srer. stn zekl ocuklarn aileleriyle

problem zme becerileri zerinde allr.

b)Yapsal Stratejik Model: Ailenin sistematik olarak ilikisel sorunlarngrebilmeleri iin zihinsel yetenekleri aktive edilir. Paradoksal mdahaleleryaplr.

c) mgesel Postmodern Model: zm odakl terapileri kapsar. mgeleme veyaratclk hayat deitirici etkiler yapabilir. Ailelerin terapi seanslarnatad hikayeler zerinde nemle durulur.


46/136

34

1.3.3.6. stn Zekl ve Yetenekli renciler iin Rehberlikte

Geliimsel YaklamPeterson (2007) geliimsel yaklam stn zeklla dar adan ve geni

adan bakarak gelitirmitir. Dar adan bakldnda zel eitim programlarna

kimlerin devam etmesi gerektii sorusunu cevaplamak gerekmektedir. Geni adan

bakldnda stn zekll kavramlatrma ve stn zekl rencilere hizmet

sunma konular zerinde durulmas gerekir. Bu yaklamn amac, z-farkndal,

kiisel becerileri ve geliimi arttrmaktr. Problem zme odakl bir yaklamdr.

Cmle tamamlama, kontrol listeleri gibi danann kendisini yanstmasn salayanetkinlikler ierir.

1.4. Hipnoz

Hipnoz Yunan mitolojisinde uyku tanrsnn addr (Erickson & Rossi, 1979;

zerkan, 2002). Hipnozun uyku olup olmad oka sorgulanmtr. Hipnoz,

uyumaya yzeysel bir benzeyitir, tam anlamyla bir uyuma deildir (zerkan, 2002,

2012). Mezzinolu (2011: 65) hipnozu yle tanmlamaktadr: Hipnozdncelerde daha az analitik ve mantkl; otomatik ve ayrlm bir tavrla yksek

derecede telkinlere cevap verme kapasitesi olan sjelerin ruhsal deneyimlerinde,

genellikle dalp gittikleri duygular ve hayaller gibi zihinsel geveme ve kstlanm

farkndalk durumlar olarak tanmlanabilir. Yapkoya (1992) gre hipnoz, bilgiyi

tamak, danann soruna cevap verebilme gcn arttrmak ve renmesine ok

boyutlu deneysel dzeylerde yardm edebilmek iin bir aratr.

Hipnoz, kabul edilebilir telkinler vermek iin arttlm alma gc ile

odaklanlm dikkat durumudur (Saadat et al.,, 2006). Hipnozu aklayan iki ayr

yaklam vardr. Bunlardan biri, hipnotize edilen kiinin deiik bir bilin

durumunda olduunu ileri srer ve hipnotik trans kabul eder. Dier yaklam ise

hipnozun bilisel bir davran olduunu ve hipnozun denein kiiliine dayandn

ileri srer (zerkan,2012).

Hlywa & Dolan (2010) isimli aratrmaclar, insann anne karnnda hipnozla

tantn ileri srerler. Bebein annesinin kalp atlarnn sesiyle hipnotize olduu


47/136

35

grn savunurlar. Doumla bilmedii bir dnyaya gelen bebek annesinin

kucana alndnda ayn sesi tekrar iiterek rahatlar.

1.4.1. Hipnozun Tarihi

Hipnozun tarihini incelediimizde hipnotik fenomenlerin tarihte ilk insan

topluluklarndan gnmze kadar geni bir zaman aralnda falclk gibi ok deiik

yntemlerle uygulandn grmek mmkndr. inliler, braniler, Keltler, Grekler,

Msrllar, Eskimolar, Kzlderililer, Sibirya ve Orta Asya amanist topluluklar,

Japonlar, Afrika kavimleri, Seluklular ve Osmanllar gibi birok toplumda hipnoz

eitli ekillerde kullanlmtr. Ancak bunlarn bilimsel bir yn olmamtr.

Bilimsel hipnoz, 1765 ylnda Antoine Mesmerin Yldzlarn nsan Vcd

zerinde Etkileri isimli teziyle balam kabul edilir. Mesmer tezinde evrenin

manyetik bir enerjiyle dolu olduunu savunmaktadr (akt. Mezzinolu, 2012).

Bilimsel adan hipnozu ilk kullanmaya balayan Dr. Franz Mesmer hipnozu,

uygulayan kiiden hipnotize edilen kiiye geen byk bir g olarak tanmlamtr.

Mesmer hipnozu 18. yzyln sonlarnda hastalarn tedavi ederken kullanmtr

(Erickson & Rossi, 1979; Okur, 2010).

Hipnoz terimi, Manchesterl hekim James Braid tarafndan 1841de

bulunmutur. Braid, gzlemlenen olgularn, uykuya benzer bir psikolojik durum

sebebiyle ortaya ktna inanmtr. 1880lerde fransz nrolog Charcot, Breuer ve

Freud tarafndan histeri denilen nevrotik bozukluklarn tedavisinde kullanlmtr.

Yirminci yzyl balarnda, psikolojide davran yaklamn gelimesiyle, hipnoza

ilgi azalm olsa da anksiyetenin davran terapisinde hipnoz gevemeyi salamak

amacyla kullanlmaya devam edillmitir (Burrows & Stanley, 2005). nl Rus

bilimadam Ivan Pavlov (1849-1936) ve takipileri hipnozu uyku ile uyanklk aras

bir durum yani yar uyku hali olarak tanmlamlardr (Leibold, 1995).

1.4.2. Hipnozun Fizyolojisi ve Nrofizyolojisi

Hipnoz srasnda insan vcdunda meydana gelen fizyolojik deiiklikler,

progresif geveme (ilerleyen geveme), otojenik antrenman (sporcularn psikolojik

olarak spora hazrlanmas teknii) ve meditasyon uygulamalar srasnda ortaya


48/136

36

kanla ayndr (zerkan,2002: 145). zerkan (2002), hipnotik indksiyon srasnda

kiinin kalp atlarnda, oksijen tketiminde ve soluk alma hznda yavalama

grldn belirtmektedir. Hipnotize edilmi denekten kattan yaplm bir

kaplann yaklatn hayal etmesi istendiinde denein kalp atlarnn ve solunum

hznn ykseldii grlmektedir (zerkan, 2002: 146). Hipnoz telkinleri, beynin

ilevsel organizasyonunu deitiren bir sreci tetikler gibi grlmektedir. Hipnotik

olgunun, seici bir ekilde beynin her iki yarkresinin kortikal ve altkortikal

srelerini ierdiine dair kantlar olduu grlmektedir (Crawford, 2005). Hipnoz

srasnda serebral blgesel kan akm inferior frontal giruslar ve oksipital korteksin

baz alanlarnda artar. Telkinlerle frontal lobda kan akmnn art ise hafzann

almas, alglama deneyiminin yeniden yorumlanmasn kapsayan deiiklikleri

gsterir (zgk, 2013).

1.4.3. Hipnotik ndksiyon

Klinik hipnoz, bir terapistin danana duygular, alglar, dnceler ve

davranlarda deiimi telkin etme prosedrdr. Hipnotik ierik genellikle

rahatlama ynergeleri ieren bir indksiyon (hipnoza giri) yntemiyle oluturulur

(Kirsch et al., 1995). Bu yntemin psikoterapiye nasl katkda bulunduu ile ilgili

hipotezler, hipnozla ilgili teorik grlere gre deimektedir. Pek ok terapist

hipnotik indksiyonun hipnoza duyarl kiilerin bilincinde deiik bir durum

yarattna inanmaktadr (Kirsch, 1993). Hipnotik trans indksiyonu ile balantl be

evre vardr. Bunlar srasyla; denein hazrlanmas, indksiyon sreci (transa gei

ilemi), hipnoz evresi, uyan ve hipnoz sonras evrelerdir. Hipnotik indksiyon

evresi denein gerekten hipnotize edildii aamadr. (zerkan, 2002: 149, 151 ).

Birok indksiyon yntemi vardr. zerkana (2002) gre, rahatlama, istekli

odaklanma ve imgeleme yntemlerinin birlemi olduu indksiyon yntemi en

iyisidir. Hipnotist, hangi indksiyon yntemiyle daha rahat edecekse ve sjesinin

kiilii hangi teknie uygunsa onu seer. Tm indiksiyon yntemlerinde etki ayndr.

Kii ok uyuuk bir hale gelir ve telkinlerden kolayca etkilenir. Hipnoz srasnda

verilen telkinler hipnoz sonrasnda kiiyi etkilemesi iin tasarlanrlar.


49/136

37

1.4.4. Hipnoz ve Psikoterapi

Pek ok teorisyene gre hipnozun terapiye olan katks dananda hipnotiktrans halindeyken baz zelliklerin var olmasn gerektirir. Bu zellikler, telkine ar

yatknlk, canl bir hayal gc, mantksal tutarszlklara kar tolerans ve daha fazla

birincil sre dnmedir. Bunun tam zdd olarak bilisel davran terapistler

bilincin belirgin bir ekilde hipnotik hali olduuna inanmazlar. Onlara gre hipnoz

danann inan ve beklentileri zerinde etki yaratarak terapiye katkda bulunur

(Kirsch,1993). Kirsch (1995) bu dnceleri test etmek iin yapm olduu bir meta

analiz almasnn sonucunda bilisel davran terapilerde hipnozun rutin olarak

kullanlmasn nermektedir. Kayg, fobi ve ar gibi ok geni bir problem araln

kapsayan bu almada Kirsch, bilisel davran terapilerde hipnozun

kullanlmasnn nemli lde yarar saladn bulmutur.

Nash (2008), hipnoza yatknln bireye zg olduunu ve bireyin

kapasitesine bal olduunu syler. Hipnoz ncesi grmenin neminden bahseder.

Bu grme, danana baz beklentiler salar ve danmann danann beklentilerini

renmesini salar. Danman danana ak ulu sorular sorar. Bu sorular, tutumlar,

korkular, gereki olmayan beklentiler, dini deerler, duygusal boalma, pasiflik ve

kontrolle ilgilidir. Psikoteraptik ilikinin daha iyi kurulabilmesi danmann daha

etkili olmasn salar.

Bilisel davran yaklam kullanan pek ok terapist hipnozu tamamlayc

sınav hipnoz.pdf

Documents