ADIYAMAN SAFVAN BiN. MUATTAL VE AHLAK SEMPOZYUMU DOzenleme ve YOrutme Kurulu: Sempozyum Doc; . Dr. Candemir Dogan I Ad1yaman Oniversitesi Mehmet Ali bzturkc;;O I Ad1yaman il MOftusO YardlmCIIar: Yrd . Doc; . Dr. Necmettin ErgO! I Ad1yaman Oniversitesi Yrd. Doc;; Dr . SOieyman Karacelii/Ad1yaman Oniversitesi Yrd . Doc; . Dr. Yusuf Temel I Ad1yaman Oniversitesi Kuru I Oyeleri : ismet KAYA Fuat TOKUR Mehmet ALTINDAL ismail ERGON
19
Embed
~SI ADIYAMAN SAFVAN BiN. MUATTAL VE AHLAK ...isamveri.org/pdfdrg/D207968/2013/2013_ACIKGENCA.pdfSyed Muhammad Naquib AI-Attas, Prolegomena to metaphysics of/slam (Kuala Lumpur: ISTAC,
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
~SI ADIYAMAN SAFVAN BiN. MUATTAL VE
AHLAK SEMPOZYUMU
DOzenleme ve YOrutme Kurulu:
Sempozyum Ba~kan1:
Doc;. Dr. Candemir Dogan I Ad1yaman Oniversitesi
Mehmet Ali bzturkc;;O I Ad1yaman il MOftusO
YardlmCIIar:
Yrd . Doc;. Dr. Necmettin ErgO! I Ad1yaman Oniversitesi
Yrd. Doc;; Dr. SOieyman Karacelii/Ad1yaman Oniversitesi
Yrd . Doc;. Dr. Yusuf Temel I Ad1yaman Oniversitesi
Kuru I Oyeleri :
ismet KAYA
Fuat TOKUR
Mehmet ALTINDAL
ismail ERGON
Edi.tor
· Do<;. Dr. Candemir Dogan
Sayfa Tasanm1
Yrd. Do<;. Dr. Yusuf Temel
Kapak Tasanm1 '
Abdullah Heysem
Uluslararas1 Adtyaman Safvan bin Muattal ve Ahlak Sempozyumu ve bildiri kitab1nm bas1m1 "
T. C. ipekyolu kalkmma Ajans1 Dogrudan Faaliyet Destegi Projesi" kapsamtnda
g e r<;e kl e§ti ri I m i §ti r.
Adtyaman sivil toplum platformunun ozveri ve katktlanyla ...
Kitapta yayzmlanan yazzlarla ilgili tum sorumluluk yazarlarzna
aittir.
ISBN :978-605-61841-2-3
·Baslo : Ad1yaman Bas!ID Ltd. ~ti. Tel: 0.416 216 10 45-227 19 19 Organize Sanayi Bolgesi 15. Cadde No: 17
isLAM AHLAKI VE iSLAM'DA MUrLULUK
ANLAYI~I
Prof. Dr. Alparslan A<:;IKGENC
Ytldtz Teknik Oniversitesi Fen Edebiyat FakOltesi
iSTANBUL I TORKiYE
Uluslararas/ Adryaman Safvan Bin Muattal ve Ahlak Sempozyunw
Giri~
Bu bildiride islam'm mutluluk olgusuna bala.~llll umumi olarak
sunmaya yah~acagrz. Farkh bala~ aylianndan bala.ldtgmda ahlak, her
bala~ a9tsmda degi~ik degerlendirilebilir. Bunu ~oyle ifade etmek
mi.imkiindi.ir. insanm biitiin fiilleri son tahlilde insan davram~lannm temel
zemini dedigimiz temel bir zihnl birlige dayandmlabilir. Bizim bala~
ayliDIZI belirleyen bu temel zemin zihinde dogdugundan onu
"diiny3:gorii~ii" kavramt ile ifade etmek miimkiindi.ir. Bu nedenle tiim
insan fiilleri, ~u ya da bu ~ekilde bir diinyagorii~iine dayandigr sonucunu
9Ikarabiliriz. insan zihni daha dogdugu andan itibaren bilgi edinmeye
ba~lar ve boylelikle zihin kendisi iyin bir 9eryeve olu~turur. i~te "diinya
gorii~ii" dedigimiz ~ey bu yeryevedir. Daha ilk bilgi paryactgrru aldigmda
zihin bu 9er9eve i9inde faaliyet gostermeye ba~lar. Boylelikle diinya
gorii~ti zihnin i9inde i~ledigi bir 'c;evre' haline gelir ve bu 9evre olmadan
zihnin faaliyet gostermesi imkans1zdtr. insan zihni boyle bir zihnl 9er9eve
olmakstzm i~lemeyecegine gore, diinyagorii~ti olmadan irad1 fiillerin
vuku bulamayacagr ve onsuz ahliild degerlendirmelerin imkanstzhgr
ortadadtr.
islam diinya gorii~iindeki deger anlayt~I, dini, ahliild ve hukuki
uygulamalarda btitiinJ.tik i9ermektedir. Y ani bunlar biribirinden kopanhp
aynlamaz bir btitiintin par9alandrr. 0 biitiin de bizim "din" olarak
bildigimiz geryekliktir. Bu yiizden islam diinyagorii~iinde hukuk anlayt~I,
islam alem tasavvurunun da bir paryas1drr; tabi1 olarak ahliild bir i9erige
sahip olan hukuk ahlala da bu btitiintin aynlmaz bir par9as1 olarak telakki
Uluslararas1 Ad1yaman Safvan Bin Muattal ve Ahlak Sempozyumu
edecektir. Bu itibarla, hukuk, din ve ahHik bir yapmm asli uyeleri,
mlitemmim ciizleridir. Hllkuk, Ahlak ve dinin bu ~ekildeki
kavramsalla.~tmlmasi bu li9li arasmda kesin bir aymma hi9bir surette
neden olinami~trr. Onun i9indir ki, bir din olarak islam' dan bagunsiZ bir
ahlak felsefesi geli~tiren hi9bir dti~linfu olmarm~trr. Hakikati halde ahlak,
dinin miitemmim bir unsuru oldugundan islam dlin}'agoru~tinde ahlak
felsefesi olamaz. $ayet Musltiman bir filozof taraftndan ahlak felsefesi
iizerine yaz1lmi§ bir kitap bulunursa biz rahatlikla onun yabanc1 ·kokenli
1 Kur'ao'd,a mutluluk kokiindeo gelen "s. 'a.d" kelimesinin kullamldtgl sadece iki ayet vardrr; bu her iki ayet de Hud suresinde geymektedir: "(I<Jyamet giioi.i) geldiginde Allab'm izni olmadan kimse konu~amaz. Onlardan kimi bedbabthr, kimi de mutlu (sa'id)." (105. ayet); "Mutlu edilenler (sit'idli) ise tiikenmez bir liituf olan cennettedirler. Rabbinin ba~ka bir ~ey dilemesi bariy, gokler ve yer durdukya oolar da orada ebedi kalacaklardrr." ( 108. a yet)
Uluslararasz Adzyaman Safvan Bin Muattal ve Ahlak Sempozywnu
bir hardal tanesi dahi olsa, onu (adalet terazisine)
Uluslararasi Ad1yaman Safvan Bin Muatial ve Ahlak Sempozyumu
getiririz. Hesap goren olarak biz (berkese) ·yeteriz.
(21/Eobiya, 47)
Bu nedenle islam ahla.k sistemi Kur'an'm Allah anla}'l~I ve
oli.imden sonraki hesap giinii filcrine dayah bir ahlill hayat geli~tiren din
iizerine miiessistir. Muhakkak ki islam1 manadaki boyle bir ahlak sistem
a~agtdaki ayetin belirttigi iizere aym zamanda mutlulugu netice verir.
Allab'a inaoanlar ve Allah'm zikrinde kalbi mutmain
olanlar, ~tipbesizki kalbler ancak onun zikri ile tatmin
olurlar. (13/Ra'd, 28)
Fakat burada vurgulanan mutluluk diinyevi mutluluk degildir
Aristoteles' dek.inin aksine- islami manada mutluluk ancak ebedi hayatta
mtimktindiir. Ve sabula alakahdu.
Ey buzura kavu~mu~ insan! Sen O'ndan ho§nut. Oda
senden ho~nut olarak Rabbine don. (Se9kin) kullanm
arasma ~atd ve cenoete gir! (89/Fecr, 27-30)
Halbuki onlara ancak, dini yalruz O'na bas kllarak ve
banifler olarak Allah' a kulluk etmeleri, namaz
kllmalan ve zekat vermeleri emir olun.mu§tu. s Saglam
din de budur. Ebl-i Kitap ve . .mti§riklerden olan
inkarc1lar; i9inde ebedi olarak kalacaklan cehenoem
5 Burada dikkat edilmesi gereken bir nokta vardrr; her nekadar da muhtay olanlara yardtm elini uzatmak insan olarak bize dU~en bir gorev ise de bu ayetlerde bu insani gorev dini bir vecibe olarak bize yUkleruni~tir. Zaten islam ahliilo.mn en onemli ozelligi de budur, yani ahlaki bir gorev ayni zamanda dinl bir sorumluluktur.
· U/uslararast Adtyaman Safvan Bin Muattal ve Ahlak Sempozyumu
ate~indedirler. i~te halkln en ~erlileri onlardrr. iman
edip salih amelier . i~leyenlere gelince, halkln en
uzerine temellendirecegi tecrubi bir zeminin olmas1 gerekir denilebilir. Bu
tecrubi temel insan vicdam tarafmdan temin edilmektedir. Bu temel
insamn yap1sma konmu§tur. V e msan gayri ahlill bir fiil i§lediginde
6 Kur'an'da stk'Ya tekrar edilen "salib ameller" deyimi, hem ahlakl hem de dini gorevlerimize i~aret etmektedir. Namaz kllmak, oru~ tutmak ve zekat vermek gibi dini vecibelerimiz dahi aslmda. bizim AJiah'a ka~t ablaki gorevlerimizdir. Bu yii.zden Kur'an'm "salibat" kavrammt sadece dini degil ayru zamanda ahlaki bir kavram olarak da algiiamallyu;. Bu yii.zden stk stk i~aret etmeye 11ah~h~ffi1Z busus burada bir daha gtindeme gelmektedir, yani fsllimi anJamda ahlak ve din ortU~mektedir.
Uluslararasl Ad1yaman Safvan Bin Muallal ve Ahlak Sempozyumu
keodini SU<;:lu hissetmektedir. i§te bu tecrubi ahlak hissiyat nediniyledir ki,
alai bir fiilin yanll§hgma htikmedebilir. Bu ahlakl tecrilbe insao tabiatma
zateo konmu§tur. Kur'ao'da o 'fitrat' kavrarmyla ifade edilmektedir.
Kur'ao, insanm bir fiilin ahlakl a91dao yanh§hgw anlayabilecegi
ger9egine her ne zaman i§aret etmi§se nefis kelimesini kullanrru§trr; nefis
kelimesi Aristoteles felsefesinde metafizik bir terim olan 'ruh' (soul)
kavrarruyla ifade edilmi§tir. Nefis tam anlaiDiyla ruh (soul) degildir.
Aksine bedeni insiyaklarla (i9dfirtii) kontrol edilebilen insanm bir
yontidtir ve o boylelikle insaru desiselere iter; Kur'a~'da bu §5yle ifade
edilmi§tir: "insan ruhu glinahlara a9Ikttr, Allah onu rahmetiyle
korumad1k9a." (12/Yusuf, 53).
Bu nedenle, 90gu filozof ahlak muhakemelerini boyle bir tecrtibi
kaynaktan almakta ve ahlald kanunu teorik olarak saf pratik aklm
9Ikard1gt gerc;:egiyle kan§tmnaktadrrlar. Oysaki vakla bu degildir. Sonuc;:
olarak, islam ahlaki, pratik aklm varhgma ltizum gormez; bu itibarla aklm
teorik ve pratik yonti arasmda bir ayrun yapma geregi yoktur. Fizik
alanmda duyu mti§ahedeleri ile elde edilen ham maddelere ahlak alanda
ise Kur'an'da f1trat denen vicdaom saglad1gt tecrilbi verilere dayanmak
zorunlulugu olmakla birlikte fizik ve ahlak alanlardan istinbat (9Ikarun)
yapan ayn1 aklldtr.
Nerice olarak herhaogi bir ahlak mutlak surette bir zemine
miiessestir. Gordiik ki Aristoteles ahlaklnm temeli onun psikolojisi, yani
ruh doktrinidir. Fakat islam etigi tevhid dti§tincesine ve ha§irdeki hesap
glinti dii§tincesine dayanmaktadrr. Aristoteles ise ahlakl faziletleri insan
· U/uslararasr Ad1yaman Safvan Bin Muattal ve Ahlak Sempozyumu
akhndan c;J.karmaya c;abalamaktadrr. Buna kar~m islam ahlala faziletleri
akhn yarduruy~a vahiyden inbisat etmektedir. Bunun sonucu olarak,
Aristoteles ahlala ak.tlc1 islam ahlakmm ise vayhi oldugunu ve boylelikle
din ile ahlalan ortti~ttigunti soylilyoruz. Bu anlamda ahlaldlikle dinin e~
anlamh kavramlar oldugunu bile soyleyebiliriz.
Aynca, Aristoteles ahlak.t, insan hayatmm gayesini insanm
mutlulugu olarak gordtigtinden iyi ahlald hayat i<;in mutlulugu bir saik
olarak taniiDlamaktadrr. islam! ahlak ise, hayatm amacm1, insarun ahlald
mticadele yoluyla insan tabiatiOID mtikemmellik istikametinde gitmesi
olarak gortir. Boyle bir mticadelede en degerli saik Allah'm nzasm1 tahsil
etmektir ki bu ebedi hayatta ebedi bir saadeti netice verecektir. Bir
mti'minin teslim olmak hissiyatmdan aldtgi ruhani lezzet ve bu hayatl da
adeta cennete c;evi.tmektedir. Boylece, ahlakh mti'min hem bu dtinyada
hem de ahirette mutmain (mutlu) olrnaktadrr. Gen;ek mutluluk da budur.7
7 Bu bildiri daha once "<;a~miZln Ahlak Bunahm1 ve <;ozum Arayt$1an" adh milletlerarasi tartl$mah ilmi toplanhsmda sunulan miizakere metninden almarak degi$tirilmi$tir. <;agumzm Ah/ak Bunalmu ve <;oziim Aray1~larr (istanbul: iSA V Adma, Ensar Ne$riyat, 2009), 257-266.