NJ MUNDSI PR T MBROJTUR PYJETPAULONIA Druri i pinceshs apo
Mbreti i drurve.Ing. Gjon Fierza
Agjencia kombetare e Mjedisit
Pyjet shqiptare, pr fat t keq, tashm nuk arrijn t realizojn
njrin ndr dy funksionet kryesore t tyre - at t plotesimit t
nevojave t vendit me material drusor. Ka shum arsye objektive dhe
subjektive q kan uar n kt gjndje. Ne kemi siprfaqe t konsiderueshme
me pyje, por ato kan nj fuqi lendore t pakt dhe cilsisht t ult,
prodhimtaria e tyre sht e vogl. Sipas studimeve t kryera disa
viteve m para dhe inventarit t fundit t pyjeve (2002-2004)
rezulton; se akoma vazhdojm t presim (shfrytzojm) n mnyre; legale
dhe ilegale 2.5-3 her lnd drusore m shum se rritja mesatare vjetore
e tyre. Kemi nj bilanc negative q cenon rnd parimin e zhvillimit t
qndrueshm t pyjeve, si nj ndr burimet natyrore me t rendsishme t
vendit. Duhet konsideruar se tashm kur energjia elektrike do
paguhet rregullisht dhe n fshat, do t jen pyjet ato q do t
prballojn plotsimin e nevojave t shtuara pr ngrohje e gatim n zonat
fshatare, etj. Plotesimi i nevojave pr lnd punimi nga pyjet e
vendit ton sht n sasi teper t vogel, ndrkoh q krkesat pr dru
industrial jan n rritje.Krkesat pr lnd drusore sidomos pr dru
zjarri t zonave fshatare dhe t disa qyteteve t medha si: Korca,
Shkodra, Pogradeci, Kukesi, Peshkopia, Kamza, etj, plotsohen nga
pyjet natyrore. Esht kjo nj ndr arsyet, pasi afr zonave t banuara,
afr rrugve auto deri n thellsi t masivet pyjore, gjithnj e m tepr
siperfaqet pyjore po paksohn, ato zhvishen duke ju nnshtruar kshtu
erozionit dhe degradimit t tyre. Pr fat t keq thuaj se nuk zbatohet
asnje kriter silvikulturor n shfrytzimin e marrjen e druve t
zjarrit q prdoren nga fshatarsia. Nga viti n vit pagesat e tarifes
pr to ka rn sa thuaj se ajo nuk paguhet fare. Kjo vler n nj vit
prllogaritet t jet mbi 10 milion dollar. Kjo sasi dhe vler jo vetem
nuk paguhet nga fshatarsi, por as nuk llogaritet e evidentohet
gjkundi t paktn si kontribut i pyjeve n jetn sociale t popullsis.
Marrja e masave pr shptuar e prmirsuar pyjet q kan mbetur,
favorizimi i riprtritjes natyrore, sigurisht duhet t jet n
prioritetin e politikave dhe veprimeve n pyje. Kaq nuk mjafton! A
duhet t kemi dhe nj alternativ tjeter pr t mundsuar plotsimin e
nevojave pr material drusor, pr t paksuar presionin mbi pyjet
natyror- sigurisht po. N raportet e inventarizimit t pyjeve, n
konferenca e samite t ndryshme ku sht diskutuar pr pyjet, pr
krkesat n rritje pr lend drusore, sht nnvizuar si domosdoshmeri
mundsimi i pyllezimeve me drur pyjor me rritje t shpejt i tokave t
veshura, i tokave bujqsore t braktisura t hapura nga shpyllzimet,
pse jo dhe atyre tokave bujqesore q sot apo n kto 20 vite nuk jan
prdor nga bujqsia. E vlersoj si t rndsishme kultivimin e nj druri
pyjore q n gjendje natyrore nuk rritet tek ne. N shqip mund ti
themi Paulonia nga emri latinisht Paulonia (Njihen disa lloje
pauloniash si: Paulonia tomentosa, P.giabrata, P.elongate,
P.fargesii, P.fortunei, P.taiw-aniania, etj. Si vnd i origjines
ksaj bime konsiderohet Azia. Nga pamja paulonia, ngjason shum me
katalpen e cila tek ne rritet si dru zbukurues n parqe e lulishte.
Paulonia sht kultivuar pr here t pare n Europ n fillim t viteve
1800 e importuar nga Azia. Pema paulonies e lulzuar sht shum e
bukur. sht mbjell n mjediset e gjelbra dhe shpesh me dedikim pr
persona t vecant pasi ajo rritej shpejt. Edhe ne kopshtin e gruas s
bukur aristokrate ruse- Anna Pavlovna u mbolln disa bim paulonie.
Ajo, jo vetem e pelqeu por e promovoj shum zhvillimin e saj duke
dhn emrin Paulonia, kshtu sht quajtur Pema e Princeshs. N Japoni,
vijon tradita; pas lindjes s nj vajze, mbillet nj paulonia, nga kjo
do merret druri pr mobilje t nuses, etj. N vlersim t saj paulonia
sht quajtur dhe Pema e zogut Phoenix, ose Pema e njerzimit, kjo fal
cilsive botanike si druri me rritje m t shpejt sot n bot. Pr lloje
t kesaj gjinie jan kryer shum studime Numerosi studi hanno cercato
di adattare la Paulownia ai diversi climi per promuoverne la
coltivazione in tutto il mondo, per il rimboschimento, l'utilizzo
del legno e la produzione di energia, dimostrando che costituisce
sicuramente un'alternativa valida alle colture agricole su terreni
semi-aridi. ku jan prodhouar kultivar t ndryshm, pr t prshtatur pr
klima t ndryshme n gjith botn.
Me kt shkrim, dua q t jem nj z m shum n mbshtetje t disa nismave
private q duan t fillojn t kultivojne kt dru n Shqipri. Nga
strukturat shteterore n nivel qndror dhe vendor, nismat duhen
mbshtetur jo vetm n lehtsim t procedurave administrative por dhe me
financime. Fermert shqiptar (ata q pr nj mij e nj arsye i ln tokat
djerr) t mund t njihen me ket kultur drusore, me vlerat, cilesit q
zoteron, t njohin praktikat agropyjore dhe t fillojn ta kultivojn.
Se pari t mund t plotsojne nevojat e tyre me lnd drusore, pastaj t
jn t aft t futn n treg.Ky dru, tashm n bot po kultivohet n siprfaqe
t madhe, plantacione me paulonie po shtohen; n toka me pronsi
private dhe ato shteterore ku permenden: Kina, Japonia, Spanja,
Italia, Bullgaria, Serbia, etj, n dy vitet e fundit dhe n
Maqedonia. Dy vite m par dhe n komunen Bushat-Shkoder ka pas nj
nism private, n siperfaqe t vogel sht kultivuar paulonia. Nuk dihet
sa pati mbeshtetje dhe far sht arritur deri sot. Paulonia sht e
vlersuar per rritjen e shpejt n nj koh t shkurter dhe volumin e
madh t biomass q ofron, krkesat ekologjike modeste, me prshtshmeri
t madhe ndaj ekstremeve t temperturave, cilesin e lart t drurit dhe
mjedisit t lulzuar q krijon. Mundsia q t kultivohet n toka me cilsi
t ndryshme, rezistenca ndaj temperaturave ekstreme, qendrueshmeria
ndaj smundjeve t ndryshme t bimve, ka zgjeruar kultivimin e saj n
tr botn. Paulonia sht mjaft e prshtatshme q t mbillet n hapsirat e
mdha industriale, n zonat e djegura, terrenet rrshqitse dhe vendet
ku jan prer drunjt, etj.
Kultivimi nuk krkon shum njohuri teorike dhe investime t mdha.
Ajo llogaritet si kultur drusore me efektivitet t lart ekonomik,
diku krahasohet dhe rezulton se sht rreth 1.5 her m e leverdishme
se ulliri. Ajo prve biomass, prodhon sasi t madhe t nektarit t
cilin blett e mbledhin pa vshtirsi ku prej tij prodhojn mjalt
cilsor, nj bim e rritur e paulonies llogaritet t jep mbi 50
kilogram nektar. Vlera e prdorimit, n zonat industriale sht; se kjo
pem liron dhjet her m shum oksigjen se do dru tjetr duke krijuar nj
mjedis m t pastr. Pas disa cikle prdhimi n nj siperfaqe, paulonia
mundson s teprmi edhe prmirsimin e cilsis s toks pr kultura t
tjera. Rritja shum shpejt, prodhimi i konsiderueshm i biomass duke
arrit deri 400 m3/ha, kapaciteti pr t fiksuar shum gaz karbonik dhe
vlera zbukuruese jan cilsi q ja rrisin vlern paulonies. Sasia e
gazit karbonik (CO2) fiksuar nga nj pyll paulonie me gjethe, pas nj
viti e gjysm jet, arrin n 10 -11 ton pr hektar. Questi valori sono
estremamente considerevoli se vengono comparati con altre specie di
rapida crescita che si sviluppano nelle stesse condizioni.Kto vlera
jan jashtzakonisht t rndsishme, ato jan shum t mdha, t krahasuara
me specie t tjera me rritje t shpejt q zhvillohen n t njejtat
kushte ekologjike.Vlera e industriale dhe tregtare q zotron ky dru
fabrik konsiston kryesisht cilesit e drurit t prer, si nj lnd shum
e prdorshme, me rezistenc t lart, q duron lagshtirn, prdorim n
prodhim mobiliesh, n industrin e anijeve, prodhimin e instrumenteve
muzikore, prodhimin e peleteve pr ngrohje, etj. Kultivimi i
paulonies n siprfaqe t gjer dhe nga shum vende n bot, ka nxitur
krkuesit shkencor, kultivuesit dhe tregtaret, q jen t organizuar n
institucione profesionale dhe shoqata t ndryshme, q promovojn dhe
mbshtesin rritjen e saj. Tashm ofrohen pr kultivim, paulonia
hibride t ertifikura e t patentuara, ato kan kapacitet t
pazvendsueshm n prodhim biomase, n prodhimin e oksigjenit. Gjethet
e saj prodhojn edhe pleh natyral (humus) shum cilsor.Skema e
mbjelljes dhe agroteknika q do zbatohet, varn nga qellimi final q
do ket plantacioni. N kushte t mira t krijimit t plantacionit me
600 drur pr hektar, druri do t arrij lartsin mbi 20 metra me
perimetr t trungut 42-45 centimetra. N nj periudhn prej 5 -7 vjet,
do t jet i gatshm pr prdorim industrial. Pas prerjes se gjith
drurve (vjeljes materialit drusor) n kt mosh, plantacioni do t
riprtrihet nga llastrt q dalin nga rrnjet e mbetura n tok. Kshtu
nga e njejta rrenj fillestare mund t kemi shtat apo dhe m shum
cikle prodhimi. Pas nevojs pr qarkullim t siprfaqes, rrenjet duhet
t shkuln prdorn e perpunohen pr energji. U tha shkurt pr paulonien,
mund t thuhet dhe hulmtohet gjat, tashm pr t ka mjaft botime dhe
prvoja t kultivimit. Edhe nismetart q duan t mbeshtesin dhe
mundsojn kultivimin e saj n Shqipri, kan filluar dhe po publikojn
materiale pr prdorim praktik pr t kultivuar kt, ata ofrojne
material mbjelles dhe asistenc teknike n kultivimin e paulonies. N
histori kjo u quajt si Pema e Pinceshes, por sot ajo po kultivohet
dhe perdoret gjrsisht duke u emertuar si Pema e njerzimit. Edhe n
Shqipri sht e mundur dhe e nevojshme t kultivohet n siprfaqe t
medha sa m shpejt kjo pem. Disa nevoja sidomos per lend djegese
plotesohen shpejt nga ky lloj I kultivuar, duke paksuar prerjet e
pyjeve natyrore t Shqiperis.