SİGARA BIRAKMA SÜRECİ DOÇ DR ZEYNEP AYFER SOLAK İÜTF GÖĞÜS HASTALIKLARI AD
SİGARA BIRAKMA SÜRECİ
DOÇ DR ZEYNEP AYFER SOLAK
İÜTF GÖĞÜS HASTALIKLARI AD
Çevresel ve sosyal faktörler
. Medya, merak, aile
. Sosyoekonomik yapı
. Kültürel yapı
Davranışsal vepsikolojik faktörler. Öğrenme. Madde kullanımı. Kişisel özellikler
Biyolojik faktörler. Genetik yapı. Çevre faktörlerinin
etkilediği beyin değişiklikleri
. Stress
Tütün kullanımıBağımlılıkBırakma
Nüks
Tütün bağımlılığı kronik, nüks ile seyreden bir hastalık
• Deneme dönemi dışında her gün tekrarlanan madde kullanımı
• İçme isteğinin engellenemediği düzenli kullanma (kompulsif kullanım)
• Bilinç dışı öğrenilen ve yaşanan bir davranışşekli
Sigarayı bırakma süreci
Sigarayı bırakmak davranışdeğişikliği gerektirir
“Transtheoretical Model”
Bireyin sigarayı bırakma tedavisine uyum sağlamaya hazır olup olmadığını anlaşılmasına yardım eden
5 evreli süreç
Prochaska ve DiClemente
Sigara bırakma süreci davranış değişikliği evreleri
• Bırakmayı düşünmeme (pre-contemplation)• Bırakmayı düşünme (contemplation)• Bırakmaya hazırlanma
(preparation for action)• Bırakmayı deneme (action)• Bırakmayı sürdürme (maintenance)
Bırakmayı düşünmeme
• Gelecekte (en az 6 aylık sürede) sigara ile ilgili davranış değişikliği düşünmez
• Davranışını değiştirmeye yardım edecek bilgiyi almaktan kaçar
• Bir kısmı daha önce denemiştir
• Hastalık riskleri ve alışkanlığının sonuçları hakkında bilgileri yetersizdir
Bırakmayı düşünme
• Gelecek 6 ay içinde bırakmayı düşünmektedir
• Sigarayla ilgili zıt düşünceler neredeyse eşittir
• Bırakmak için gün belirleme eğilimi yoktur, bırakmayı erteleten gerekçeleri hep ön plandadır
• Düşünme evresinde sıkışmış kalmıştır
Bırakmaya hazırlanma
• Gelecek 1 ay içinde bırakmayı planlamıştır
• Risklerin çok iyi bilincindedir
• Bırakmaya yönelik küçük fakat anlamlı adımlar atmıştır
Bırakmayı deneme• Sigarayı bırakma adımını atmıştır
• İlaç, davranışsal-bilişsel teknikler ya da alternatif yöntemlerden bir veya birkaçını denemiştir
• Henüz 6 aylık süre dolmamıştır
• Bu evre nükslerin en sık yaşandığı dönemdir
• Nüks, %50 oranında ilk 2-3 haftada görülür
• Nüks riski azalarak devam eder
Bırakmayı sürdürme
• 6 aydan daha uzun süredir sigara içmiyordur
• Nükslerden kaçınmaya çalışmaktadır
• Kendine güveni artmıştır
• Nüks riski devam etmektedir
Davranış değişikliği evreleri
SürdürmeDeneme
Hazırlanma Düşünme
Düşünmeme
Aktif içici Sigarayı bırakmış
Deneme
Hazırlanma
Düşünme Nüks
Sürdürme
Davranış değişikliği evreleri
Düşünmeme
Kalıcıdeğişiklik
Bırakmayı düşünmeme
Bırakmayı düşünme
Bırakmayı deneme
Kısa süreli başarı
Uzun süreli başarı
İyi örnek olma
Bağımlılık hakkında endişe
Halka yönelikbilgilendirme
Doktor uyarısı
Negatif imajlar
Doktor izlemi
Sigara bırakma programınınsürdürülmesi Akut
hastalık
Yüksek eğitim düzeyi
Masraflar
Medya kampanyaları
Sosyal baskı
Doktor önerisi
İleri yaş
Yüksek eğitim ve gelir düzeyi
Bağımlılık
Kişisel veya çevresel stress
Akran ya da akrabanın sigara içmesi
İş yerinde sigara içilmesi
Masraf
NRT
Yardım tlf
Sosyal normlar
Sigarayı sınırlayıcıçevresel baskı
Değişim evrelerine göre yaklaşım
Hekimin başarısı neye bağlı?- Birey hangi evrede?- Evreler arası geçişi sağlamak için ne yapılabilir?
Tütün Kullanımı ve Bağımlılığının Tedavisi RehberiAHCPR, JAMA 2000;283:3244-54
Pratik Yaklaşım
• Bırakma denemesi için istekli bireyler• Bırakma denemesi için isteksiz bireyler• Sigarayı yeni bırakmış bireyler
Bırakma denemesi için istekli bireyler
Ask (sor)
Advice (öner)
Assess (değerlendir)
Asist (destekle)
Arrange (izle)
• Bireyin sigara içme durumunu sorgula, kaydet
- Sigara içiyor musunuz?- Günde kaç tane içiyorsunuz?
Ask (sor)
• Hiç kullanmamışsa tebrik et
• Eski kullanıcı ise kullanmaktan kaçınmasının sağlığı için çok önemli olduğunu vurgula, tebrik et
• İçiyorsa sor:- içme konusunda ne düşünüyorsunuz?- Ne hissediyorsunuz?- Bırakmayı düşünüyor musunuz?
Ask (sor)
• Bireyin mutlaka sigarayı bırakmasını öner • Motivasyonunu artırıcı önerilerde bulun
- Açık, net - Güçlü- Kişiye özel
Advice (öner)
• Net: “şu anda sigarayı bırakmanızın önemli olduğunu düşünüyorum, size yardım edebilirim”
• Güçlü: “sağlığınızı korumak için yapabileceğiniz en iyi şey sigarayı bırakmanızdır”
• Kişiye özel: şimdiki sağlık, hastalık durumu, sosyal, ekonomik yönü, çocuklar, torunlar, hasta eş, vs
Advice (öner)
Bölümler:
1) Şu anda bırakma isteğini sorgula2) Bırakmak istiyorsa kararlılığını sorgula3) Nikotin bağımlılığını ölç4) Geçmiş bırakma deneyimlerini değerlendir
Assess (değerlendir)
1) Bırakma isteğini sorgula
• “Bırakmak isterseniz size yardımcıolabileceğimiz yöntemler var”
• “Nikotin bağımlılık yaptığı için zorlanmasıdoğaldır, irade meselesi yapmayın, birkaç kez denemeniz gerekebilir”
• “Sizi ………sigara polikliniğine yönlendirebilirim”
Assess (değerlendir)
2) Bırakmak istiyorsa kararlılığını sorgula
• Tereddütü olup olmadığını anla
• Tereddüt ettiği şeyler varsa, tereddütünügiderecek yaklaşım belirle
• Kararlı ise destek isteyip istemediğini değerlendir
• Sigarayı bırakmasını etkileyecek kötü prognozfaktörlerini belirle
Assess (değerlendir)
3) Nikotin bağımlılığını ölç
• 6 soruluk Fagerström testi ya da
• -Hergün kaç sigara içtiği-İlk sigarayı uyandıktan ne kadar sonra içtiği sorulması yeterli
Assess (değerlendir)
4) Geçmiş bırakma deneyimlerini değerlendir
• Bırakma girişimi olmuş mu?
• En uzun bırakma girişimi süresi nedir?
• Girişimleri sırasında tedavi almış mı?
• Tedavi almışsa ne kullanmış?
• Tekrar başlamasını tetikleyen faktörler neler?
Assess (değerlendir)
Bireyin bırakma girişimine yardımcı ol1) Bırakma planı hazırla
2) Erken ve geç dönem olası sorunları tartışve sorun çözme becerileri geliştir
3) Farmakoterapi öner
4) Tedavi süresince desteği sürdür
5) Bilgilendirmeye yönelik ek materyal sağla
Asist (destekle)
1) Bırakma planı hazırla
- Bırakma günü belirlemesi- Çevre ile paylaşması- Zorlukları öngörmesi (yoksunluk)- Sigara ve çağrıştırıcıları kaldırması
Asist (destekle)
2) Erken ve geç dönem olası sorunları tartış, sorun çözme becerileri geliştir
• Yoksunluk semptomları• Daha önceki bırakma deneyiminde yarar ve
zarar verenler• Yeni denemede beklenen zorluklar ve
tetikleyicileri tahmin etmek• Koşullu uyaranlara karşı önlem
Asist (destekle)
3) Farmakoterapi öner
• Nikotin replasman tedavisi
• Bupropion
• Varenicline
Asist (destekle)
4) Tedavi süresince desteği sürdür
• Klinik destek (size güvenmesini sağlama)
• Sosyal destek (eş, arkadaş desteği)
• Poliklinik randevusu, telefon desteği
Asist (destekle)
5) Bilgilendirmeye yönelik ek materyal sağla
• Broşür
• Kitapçık
• Web adresleri
• Seminerler
Asist (destekle)
Bireyi yüz yüze ve telefon vizitleri ile izle
1) - Bırakmayı deneyen bireyle tercihan 1 hafta içinde görüş
- Yeni kontrol tarihleri belirle
2) - Nüks riskini artıran faktörleri belirle, faktörlere karşı motivasyonu güçlendir
- Nüks olmuşsa çözüm yolları geliştir
Arrange (izle)
Bırakma denemesi için isteksiz bireyler
Relevance (ilgilenme)
Risks (riskler)
Rewards (kazançlar)
Roadblocks (engeller)
Repetition (tekrarlama)
Bireye özel durumu ele al, neden bırakmasıgerektiği konusunda cesaretlendir
- Aile, çocuk, hastalık ve/veya riski, ekonomik durum, yaş, cinsiyet vb
Relevance (ilgilenme)
Sigara içmenin sonuçlarını vurgula
• Akut riskler: Dispne, gebelikte etki, kan CO düzeyi etkileri, vs
• Kronik riskler: KVS, SVS, Solunum sistemi, kanserler
• Çevresel riskler: Pasif içiciliğin zararları
Risks (riskler)
Bireyi sigarayı bırakmanın erken ve geçdönemde ortaya çıkacak yararları hakkında bilgilendir
- Sağlık- Koku ve tad duyusu- Tasarruf- İyi örnek olma- Pasif içiciliğin önlenmesi, vb
Rewards (kazançlar)
Sigarayı bırakmayı engelleyen sorunları belirle
Roadblocks (engeller)
İçmeyi çok seviyorum
Bırakınca kilo alıyorum
Çok sinirli oluyorum
İşim çok stresli
İçen de ölüyor içmeyen de
İradem zayıfÇevremde herkes
içiyor
Bireyin her başvurusunda motivasyonu tekrarla
- Motivasyon kaybını önle
- Başarısız deneme girişimi varsa, birkaçkez deneme ile başarının artacağınıvurgula
Repetition (tekrarlama)
Sigarayı yeni bırakmış bireyler
Tekrar başlamayı önlemeye yönelik görüşmeleredevam et
- Tebrik et
- Nüks riskini artıran faktörlere karşıyardımcı olmak üzere açık sorular yönelt
- Bırakmaktan kaynaklanan sorunlarıçözmeye yardım et
- Motivasyondaki dalgalanmaları önlemeye çalış
Sigara bırakma süreci, sigara içen kadar ona yardım etmeye çalışan hekim için de zorludur:
kararlılık sabır
özveri inanç