I N N O V A T I O N L A B | 2 0 1 4 - 2 0 1 8 DECEMBER 2014 HONOURS PROGRAMME BACHELOR TU DELFT UNIVERSITEIT LEIDEN ERASMUS UNIVERSITEIT ROTTERDAM SEMESTERBOEK
I N N O V A T I O N L A B | 2 0 1 4 - 2 0 1 8
DECEMBER 2014HONOURS PROGRAMME BACHELOR
TU DELFTUNIVERSITEIT LEIDEN
ERASMUS UNIVERSITEIT ROTTERDAM
SEMESTERBOEK
Voor u ligt het uitgewerkte semesterboek voor het InnovationLAB 2014|2015, dat tevens de basis vormt voor de edities
in 15|16, 16|17 en 17|18. Het InnovationLAB springt in op een bottom-up behoefte van Honours-Programmestudenten
die meer in contact willen raken met andere disciplines, andere universiteiten en innovatieve bedrijven uit de markt.
Zij willen hun horizon verder verbreden en bezig zijn met maatschappelijk relevante onderwerpen die interdisciplinair
onder de loep genomen worden binnen het kader van de student zijn of haar eigen talent en interesse.
In een wereld waar op dit moment overheden en industrieën hun onderzoek en ontwikkeling fl ink korten, willen wij
vooruitkijken en innoveren voor de wereld die deze volgende stap gaat nemen. Door het samenbrengen van start-ups
en excellente studenten, van het Honours Programme van de TU Delft, Universiteit Leiden en de Erasmus Universiteit
Rotterdam, willen we de bemerkte kloof hiertussen overbruggen en nieuwe mogelijkheden voor toekomstgerichte,
realistische innovatie scheppen in een zich constant vernieuwend laboratorium voor onafhankelijke innovatie: het
InnovationLAB
In de pilotversie 13|14, hebben vier studenten zich met succes toegelegd op verlaten havengebieden in de stad
Rotterdam. In 14|15 wordt het LAB uitgebreid naar 12 studenten en in 15|16, 16|17 en 17|18 naar 24 studenten van de
drie verschillende universiteiten. Voor u ligt het uitgewerkt semesterboek voor het jaar 14|15 met hierin het rooster,
de betrokken docenten en PHD’ers, het lesprogramma, de ambassadeurs, de specifi ek op het Honours Programme
uitgewerkte leerdoelen, de te behalen resultaten en de literatuurlijst.
Geniet u van het lezen van dit voorstel en twijfel vooral niet bij vragen contact op te nemen.
Met warme groet,
Robbert Jan van der Veen
Initiatiefnemer LDE HP InnovationLAB
[email protected] 010-4665795 06-14532577
Stella Groenewoud
HP Alumna en mede-initiatiefnemer LDE HP InnovationLAB
[email protected] 06-34105023
voorWoord
DE PIRAMIDE VAN MASLOWDE PIRAMIDE VAN MASLOWDE PIRAMIDE VAN MASLOWTRANSCENDENTIE = anderen helpen met zelf-actualisatie
ZELF-ACTUALISATIE = je talenten ontwikkelen
ESTHETISCHE BEHOEFTEN = schoonheid, balans, vorm
COGNITIEVE BEHOEFTEN = kennis, zelfbewustzijn
WAARDERING = erkenning, prestatie, verantwoordelijkheid
LIEFDE/VERBONDENHEID = aff ectie, familie, relaties
ZEKERHEID/VEILIGHEID = protectie, orde, recht
FYSIOLOGISCHE BEHOEFTEN = eten, onderdak
moraliteitcreativiteit
speelsheid betekenisopenheid
acceptatie
We leven in Luilekkerland, het land waar 99% van de wereldgeschiedenis, in tijden waarin men voornamelijk hongerig,
moe, bang en vies was, altijd van heeft gedroomd. Er zijn minder ziektes dan ooit, in rijke landen krijgen we er elke
week twee dagen bij aan levensverwachting, in Afrika zelfs vier. Zes van de zeven miljard wereldburgers heeft al een
mobiele telefoon en 40% toegang tot het internet, een getal dat explosief aan het stijgen is. In Afrika zijn zes van de
tien snelst groeiende economieën, in China zijn recentelijk 700 miljoen mensen boven de armoedegrens gestegen. In
Nederland is het helemaal goed toeven, blinden kunnen weer zien, verlamden kunnen weer lopen en 3D-printers en
zonnepanelen worden binnenkort gemeengoed.
Eigenlijk ontbreekt het maar aan één ding: een reden om uit bed te komen. Een beetje meer koopkracht of een beetje
meer veiligheid, daar willen we wel voor werken, maar wat als dat er is? Hoewel we luilekkerland zelf hebben geschapen,
is het idee van de maakbaarheid van de samenleving verdwenen. In deze tijd geloven we in de maakbaarheid van het
individu. Succes is een keuze en mislukken daarbij ook. Individuele problemen zijn er te over, depressie, burn-outs,
ADHD, obesitas en werkloosheid. Heb je ze, dan benoem je ze, en vervolgens los je ze op. Individueel is er onbehagen,
maar de samenleving is niet meer radicaal aan het veranderen.
Het kapitalisme heeft de poorten naar Luilekkerland opengezet, maar misschien is de focus op economische
vooruitgang, inmiddels wel verouderd. De verkoop van chips en cola, de ongebruikte abonnementen op sportscholen
en de bezoeken aan diëtisten zijn allemaal direct gunstig voor de economie. Depressie en vermoeidheid echter niet.
We moeten verder kijken dan dat en denken ‘beyond the BBP’.
Tot zover een korte samenvatting van het boek ‘Gratis Geld voor iedereen, en nog vijf grote ideeën die de wereld
kunnen veranderen’, van Rutger Bregman, verplichte literatuur voor het vak en inspiratie voor het onderwerp.
Stel we kijken, in het kader hiervan, naar één van de beroemdste concepten uit de psychologie: de piramide van
Abraham Maslow. Al sinds 1943 geldt deze fi guur, toen simpeler, inmiddels steeds aangepast en uitgebreid, als theorie
over de menselijke behoeften. Regel is: ontbreken de onderste stenen, dan valt de piramide om. De onderste behoeften
zijn noodzakelijk om de bovenste te bereiken.
THE NEXT STEP
innovatie
introdUCtie
Als je kijkt naar de moderne samenleving zijn we al best ver; in luilekkerland, neem bijvoorbeeld onze locatie, de
Nederlandse stad, heeft bijna iedereen eten en onderdak, bestaat een rechtsysteem, zorgverzekeringen en een sociaal
vangnet. Er zijn veel mogelijkheden tot sociaal contact, en iedereen heeft toegang tot onderwijs en kan studeren.
Vanaf hier wordt het steeds vager, maar ook juist steeds interessanter. Waardering en erkenning, is al meer je eigen
verantwoordelijkheid. Ook zelfbewustzijn, balans, en ‘the next step’: creativiteit, acceptatie, openheid, speelsheid en
betekenis, lijken al minder behoeften die worden ingewilligd door ‘de stad’. Heb je een gebrek hieraan, dan ga je naar
de loopbaancoach, diëtist, therapeut of psycholoog.
Nu er de laatste tijd door onderzoek wordt benadrukt dat de samenleving
misschien meer maakbaar is dan we denken, is het misschien tijd om op een
andere manier naar deze piramide te gaan kijken. Stel dat deze helemaal
niet zo individueel is als we denken, maar dat we deze hogere waarden
collectief moeten gaan benaderen. En stel dat de stad hier misschien wel
een heel grote rol in zou kunnen spelen?
Wat zou jij dan bedenken?
In het LAB zullen we focussen op een menselijk schaalniveau zonder dit te numeriek te defi niëren. Het project hoeft
niet binnen bepaalde ruimte-tijdgrenzen plaats te vinden, maar de nadruk ligt op menselijke beleving en niet op
bijvoorbeeld logistiek/mobiliteit etc.
Als gereedschap om hierover na te denken gebruiken
we space-time paths uit de tijdsgeografi e. Met
lijnen worden in een driedimensionale ruimte de
bewegingen, en dus ook ontmoetingen, van mensen
getekend.
Wat de ervaring is van elk pad, maar vooral van een
collectie paden die kruist, zich bundelt en weer
uiteenspat is waar we in het LAB op focussen.
1: Wijff els, H. (2014). Een Nieuwe Wereld: Waarden, Bewustzijn en Techniek van de Mensheid 2.0
Studium Generale. Delft.
2: Bregman, R. (2014). Gratis Geld voor Iedereen, en nog vijf grote ideeën die de wereld kunnen veranderen.
Amsterdam: De Correspondent.
sCHaalniveaU
opdraCHt
CREËER EEN VISIE EN PLAN VOOR DE STAD VAN DE TOEKOMST, DAT INSPEELT OP DE BEHOEFTE BINNEN
HET DAGELIJKS LEVEN VAN MENSEN IN DE STAD EN LAAT ZIEN DAT ER EEN NIEUWE STAP WORDT GEZET
IN HET FACILITEREN VAN COLLECTIEF GELUK.
DE GELUKKIGE STAD
1. WAT: EEN LABORATORIUM VOOR DE STAD VAN DE TOEKOMST
Het InnovationLAB is een interfacultair, interuniversitair platform voor studenten van het honours programme,
onderzoekers en start-ups, dat onderzoek doet naar en werkt aan ruimtelijke, integrale, toepasbare en duurzame
oplossingen voor de stad van de toekomst. In de eerste drie edities gaan we in binnen het onderwerp ‘de gelukkige
stad’, kijken naar een mensgerichte ‘next step’ en zoeken we oplossingen die stadsbewoners in het dagelijks leven op
een collectieve manier gelukkiger kunnen maken.
2. WAAROM: EEN BRUG SLAAN TUSSEN EXCELLENTE STUDENTEN, ONDERZOEKERS EN START-UPS
Het InnovationLAB is opgericht om studenten van de TU Delft, de Universiteit Leiden en de Erasmus Universiteit
Rotterdam samen te brengen met onderzoekers die kennis creeëren op de frontlijn van hun vakgebied en vernieuwende
bedrijven die werken op het gebied van stedelijke oplossingen. Het samenbrengen van de innovatieve denkwijze van
studenten, de kennis van de onderzoekers en de praktijk maakt het LAB waardevol.
3. HOE: DOOR INTEGRAAL SAMEN TE WERKEN
Naast het feit dat het LAB ernaar streeft te komen met vernieuwende ideeën en ontwerpen, is het belangrijkste doel
om een samenwerking te bereiken tussen de drie genoemde partijen. Om dit te bereiken is het LAB opgezet als een
wekelijkse open studio in workshop-setting. bekende denkers en onderzoekers en bedrijven komen wekelijks langs, of
wij komen langs, om kennis te delen, lezingen te geven en de projecten te begeleiden.
4. HOE: ONDERNEMERSCHAP
In tegenstellling tot het reguliere bachelorcurriculum stelt het InnovationLAB de studenten in staat hun eigen opgave
te formuleren. ‘De gelukkige stad’ als thema kan op allerlei manieren worden gecombineerd met persoonlijke passies
en fascinaties. Deze combinatie leidt tot nieuwsgierigheid en een grote betrokkenheid bij het project. Het programma
zoekt een balans tussen structuur en vrijheid en is gebaseerd op een hoog niveau van pro-actief, onafhankelijk
ondernemerschap van de deelnemers.
5. HOE: ALS EEN OPEN-SOURCE PLATFORM, EEN COMMUNITY EN
NETWERK
Het LAB heeft een groter bereik dan de directe deelnemers. Door het
proces en de resultaten steeds live te presenteren op de een website, met
fi lmpjes, blogs, nieuwsbrieven en de uiteindelijke projecten, wordt het LAB
een onafhankelijke, transparant en open-source portaal van informatie,
netwerk, inspiratie en innovatie.
Het innovationlab: UitgangspUnten
ORGANISATIE
structuur, faciliteiten, opzet
3 UNIVERSITEITEN
ambassadeurs,
steun en ECTS
HONOURSSTUDENTEN
van verschillende faculteiten,
verschillende universiteiten
ONDERZOEKERS EN
DESKUNDIGEN
lezingen, projectbegeleidingen
KADER
binnen een inhoudelijk
thema
START-UPS
workshops in elke projectfase
bezoeken
ORGANISATIE
structuur, faciliteiten, student-
assistent
3 UNIVERSITEITEN
kennis-input, lezingen van
onderzoekers
HONOURSSTUDENTEN
van verschillende faculteiten,
verschillende universiteiten
ruilen zoveel mogelijk
tegen elkaar uit
START-UPS EN
GROTERE BEDRIJVEN
workshops en memberships
KADER
binnen een inhoudelijk
thema
DOCENTEN
projectbegeleidingen, waarborging
kwaliteitsniveau
+ vloeit terug
naar deze twee
posten
organisatie & strUCtUUr
Universiteiten
start-Ups
HonoUrsstUdenten
onderZoeKers
organisatie
Kader
De TU Delft, Erasmus Universiteit
en Universiteit Leiden hebben
één of meerdere ambassadeurs,
hoogleraren die het project steunen
en zijn uitgenodigd voor jurering.
Ook bieden de universiteiten
facilitaire steun; zoals ruimtes.
In de eerste editie, pilot 2.0, nemen
alleen Delfste studenten mee, in
de komende drie edities zullen
acht studenten uit Delft, acht
uit Leiden en acht uit Rotterdam
samenwerken in acht groepjes van
drie.
De organisatie bestaat uit
Robbert Jan van der Veen en
Stella Groenewoud, en zorgt, met
steun van medewerkers van de
universiteiten, voor alles dat voor
een goed werkend LAB nodig is.
Deze samenwerkingen vinden
plaats binnen het thema ‘de
gelukkige stad’, met de focus op
collectief geluk, gedefi nieerd als de
hogere waarden van de piramide
van Maslow, op het schaalniveau
van het menselijke dagelijks leven.
Zes onderzoekers geven
inhoudelijke lading aan het LAB
door middel van een lezing,
verzorgen projectbegeleiding en
zijn deel van de jury.
Drie of vier start-ups geven
aan het begin van elke fase
(onderzoek, concept, ontwerp)
een workshop die de studenten in
hun project een stap verder helpt.
Eventueel gecombineerd met een
bedrijfsbezoek.
eCts
Het vak is vijf interfacultaire ECTS waard voor het interfacultaire gedeelte van het Bachelor Honours Programme. Dit
staat voor ± 140 SLU, gemiddeld 17/28 = ± 8 uur per week.
tiJdspanne en presentie
Het InnovationLAB loopt van eind november tot eind april in elk collegejaar. Op 17 vrijdagochtenden van 8:45 tot 12:45
zullen de studenten bijelkaar komen en werken aan het project. Naast deze 4 uur vindt er 4 uur zelfstudie plaats, in
totaal dus 8 SLU per week. Ongeveer 25% van de tijd, gemiddeld één uur per week, bestaat uit plenaire bijeenkomsten,
daarnaast vindt er drie uur per week projectbegeleiding plaats.
1. intro en formUleren opdraCHt (WeeK 1- 3)
2. bottom-Up onderZoeK (WeeK 4 - 7)
3. ConCepten UitdenKen (WeeK 8 - 12)
4. UiteindeliJKe plan (WeeK 13 - 17)
feiten & CiJfers
5 12|24 6 33 6
1e editie 12, daarna 24
Honoursstudenten
3 universiteiten
Leiden, Delft, Erasmus
6 maanden: 17
vrijdagen, van 21
november tot 24 april
5 ECTS voor het HP
interfacultair
14|15 15|16 - 16|17 - 17|18
Opdracht geinspireerd
door het werk van 6
onderzoekers
Werken in
groepjes van 3
12 studenten TU Delft
6 onderzoekers van TU Delft, EUR &
Universiteit Leiden
24 studenten, 8 TU Delft, 8 Leiden, 8 EUR
6 onderzoekers van TU Delft, EUR en
Universiteit Leiden
erKend interfaCUltair HonoUrs-programmevaK
Het LDE InnovationLAB is een erkend Interfacultair Honoursvak van gelieerd is aan de TU Delft. De zes
onderwijsdoelstellingen zijn gebaseerd op de eindtermen zoals deze zijn geformuleerd voor de vakken/projecten
vallend onder het Honours Programme Delft Interfacultair. Het currucilum van het LDE InnovationLAB is getoetst en
goedgekeurd als interfacultair HP-vak door de HP Advisory Board van de TU Delft.
JUrY
De projecten zullen worden beoordeeld conform de leerdoelen door een jury die bij de tussen- en eindpresentatie
aanwezig zullen zijn. Deze zal bestaan uit de coördinator, de ambassadeurs en de zes onderzoekers.
de leZingenreeKs
robbert Jan van der veen - stedeboUWKUndige
stella groeneWoUd - HonoUrs programme alUmna
Inspirerende introductielezing over ‘de gelukkige stad’. We fl itsen door het verleden, heden
en de (verre) toekomst aan de hand van de matrix van geluk, die bij plein06, bureau voor
gebiedstransformatie wordt gebruikt, en spiegelen zo verschillende inspiraties, motivaties en
functionaliteiten aan elkaar.
Wat is geluk? Een introductie op de theorieën die worden gebruikt in het ontwerpproces
en daarbuiten om te kunnen praten over menselijk welzijn. Moeten we streven naar geluk
als hoogste goed en, hoe wordt dit door verschillende stromingen vanuit verschillende
vakgebeiden gedefi nieerd?
deger oZKaramanli - dilemma-driven designIn this lecture, Ozkaramanli will talk about dilemma-driven design, a design approach she
developed at Delft Institute of Positive Design. Dilemmas are pervasive in everyday life,
and thus, they also prevail in design contexts. Recognizing dilemmas can provide inspiring
starting points for user-centered design activities. The exciting challenge following this
lecture will be to design a future city that can address the dilemmas of its inhabitants in a
way that enhances individual and social wellbeing.
els desmet - verHalen van rotterdamEls Desmet is actief werkzaam als stadsgeograaf, zelfstandig onderzoeker en adviseur, vooral
in de stad Rotterdam. Desmet is betrokken bij stad en stedelingen, organiseert uitwisselingen
tussen bewoners en professionals en maakt verschillende perspectieven van de hedendaagse
stad zichtbaar en inzichtelijk. De lezing ‘de gelukkige stad’ vindt in plaats in het Verhalenhuis.
Els vertelt vanuit haar ervaringen over de gelukkige stad en waardevolle betekenissen van
plekken en verhalen. Meer informatie over het Verhalenhuis via www.belvedererotterdam.nl
inspiratie
verdieping
egbert stolK - mensen maKen de stad
estHer KeYmolen - gelUK in Het teCHnieKtiJdperK
Mensen kunnen zich nog niet bestaande toekomsten inbeelden, en deze realiseren door
het ontwerpen en produceren van artefacten. De stad bestaat hiermee uit gerealiseerde
toekomstbeelden van onze voorgangers, en vormt tegelijkertijd een inspiratiebron voor
nieuwe, nog te realiseren, toekomstbeelden. Deze toekomstbeelden zijn veelal geladen
met emoties, die bij realisatie ervan weerbarstig van aard blijken te zijn. Welke plek hebben
emoties, voor een groot deel voortkomend uit het welzijn in het ontwerp van de stad?
Streven naar geluk is iets typisch menselijks. Het vooronderstelt dat mensen zich bewust zijn
van een gemis en hun best doen om dit gemis op enige wijze te vervullen. Echter, wat ons
gelukkig maakt en hoe we dat voor elkaar moeten krijgen is niet eenduidig. In dit college
gaan we op zoek naar de redenen waarom geluk belangrijk is voor mensen en hoe dit in
een informatiesamenleving waarin technologie zo een belangrijke rol speelt, vorm krijgt.
franK van steenbergen - transities op WiJKniveaU
aetZel griffioen - gemeen en gelUKKig
In deze lezing wordt het transitieperspectief uiteengezet en wordt dit raamwerk toegepast op
wijken in de stad Rotterdam. Transities zijn fundamentele maatschappelijke veranderingen en
doen zich voor op de lange termijn en op systeemniveau. In dit college gaat het om vragen
als: hoe uit fundamentele maatschappelijke verandering zich op lokaal schaalniveau? En wat
betekent duurzaamheid (geluk) op wijkniveau? En voor wie? Vervolgens wordt stilgestaan bij
de vraag hoe er handen en voeten aan die verandering kan worden gegeven.
Gemeenschappelijkheid is de participatiesamenleving, sharing, peer-to-peer en open source.
Gemeengoed is noch privé, noch van de staat. Gemeen eigendom is gedeeld eigendom,
gebruik, beheer en welzijn. Wij duiken in de theorie, bekijken voorbeelden en problemen en
verkennen ontwerpeisen voor de meent. Wie heeft hier iets aan? Op welke schalen is het
toepasbaar? Wat zijn de organisatievormen en de fi nanciële modellen? Ter afsluiting een
ontwerpvraag: Hoe houden we geld in een armere buurt?
de WorKsHopreeKs
Jongens van de teKeningen
Koos strategiC serviCe design
plein06
Aan het begin van fase twee geeft Buro Koos, gelegen in hartje Amsterdam, een ochtend
lang een workshop over gebruikersonderzoek. Hoe doe je dit op een goede en slimme
manier? En hoe interpreteer je de gegevens?
Met de app contextmapp, die gebruikers steeds vragen stelt,
vraagt foto’tjes te maken en zo willekeurige data verzamelt over
het dagelijks leven van mensen, gaan we een start maken in het
bottom-up onderzoek van de projecten.
Hoe kom je tot nieuwe ideeën?
Waarom is prototyping belangrijk?
En wat is de kracht van visueel
denken? De Club van Delft / Jongens van
de Tekeningen gaan in op de basismethodiek van
creatief denken en laten zien en leren je hoe je met
visualisaties het ontwerpend denken naar een hoger
niveau tilt voor jezelf en in teamverband.
Het bureau voor gebeidstransformatie plein06 weet
alles van het realiseren van projecten. Hoe gaat het in de
praktijk in z’n werk, hoe overtuig je opdrachtgevers en
hoe maak je een plan fi nancieel en juridisch haalbaar?
In de workshop worden verschillende tools aangereikt
waarmee de haalbaarheid van het plan kan worden
getoetst en verbeterd.
fase 2
fase 3
fase 4
Honours Programme alumna en studente
bouwkunde Stella Groenewoud was één
van de vier deelnemers aan de pilot van het
LAB. Architectuurtheorie, fi losofi e, positieve
sychologie, en (bouw)kunst, zijn haar interesses.
In haar projecten zoekt ze manieren om bruggen
te slaan tussen toekomstgericht theoretisch
onderzoek en innovatieve ontwerpen en ideeën;
het InnovationLAB is daar een voorbeeld van.
Als stedebouwkundige en directeur van bureau
voor gebiedstransformatie plein06 in Rotterdam
adresseert Robbert Jan van der Veen in zijn werk,
visie en verdieping het thema ‘De Gelukkige
Stad’. Naast zijn werk bij plein06 is Robbert Jan
gastdocent bij de TU Delft, Istanbul University
en de HvA. Robbert Jan is initiatiefnemer van
het InnovationLAB en heeft als missie mensen,
plekken, geluk en innovatie met elkaar te
verbinden.
ROBBERT JAN VAN DER VEEN STELLA GROENEWOUD
initiators
ambassadeUrs
Directeur van DRIFT, Dutch Research Institute for
Transitions en hoogleraar socio-economische
transtities op de Erasmus Universiteit Rotterdam.
Conrector van de TU Delft en tevens directeur van
het Honours Programme Delft, daarnaast professor
op de faculteit werktuigbouwkunde.
Professor Comparative Philosophy & Political
Thought, momenteel bezig met projecten zoals:
‘Gaming The City’ en ‘Urban Mindfulness’
EURDERK LOORBACH
UNIVERSITEIT LEIDENCHRIS GOTO-JONES
TU DELFTPIETER DESMET
TU DELFTPETER WIERINGA
Co-chair van het Delft Institute for Positive Design
en hoogleraar ‘design for experience’ bij Industrieel
Ontwerpen aan de TU Delft.
ORGANISATORISCH
spreKers
Het LAB steunt inhoudelijk op de kennis van een groep onderzoekers en deskundigen van de drie universiteiten.
In dit voorstel voor drie jaar staat vooral het eerste jaar in het teken van het opbouwen van een kennisbank, een
theoretische en empirische basis, waar de volgende komende jaren op voortgebouwd kan worden. Teksten
en presentaties zullen worden bewaard en elk jaar gebruikt zodat een steeds grotere diepgang bereikt kan
worden. De insteek is echt die van een laboratorium; niemand van de onderzoekers is deskundig op het gebied
van ‘de gelukkige stad’, maar zij denken allen na over wat vanuit hun expertise toegevoegd kan worden.
DE GELUKKIGE STAD
UNIVERSITEIT LEIDEN CISSIE FU & CHRIS GOTO-JONES
Naast onderstaande zes onderzoekers zal het woord worden gegeven aan assistant-
professor Cissie Fu, samen met ambassadeur Chris Goto-Jones, zie vorige pagina. Cissie’s
onderzoeksveld is politieke theorie en fi losofi e en ze focust zich onder andere op vormen
van activisme door burgers. ‘Artistic activism’, zoals 1968 of occupy, is, zijnde een soort kleine
creatieve samenleving in de stad, grenzend aan performance, één van haar studiegebieden.
CISSIE FU & CHRIS GOTO-JONES CISSIE FU & CHRIS GOTO-JONES CISSIE FU & CHRIS GOTO-JONES CISSIE FU & CHRIS GOTO-JONES
UNIVERSITEIT LEIDENESTHER KEYMOLEN
Binnen de techniekfi losofi e en wijsgerige
antropologie, focust Esther Keymolen zich
op het begrip vertrouwen. Moderne sociale
media zoals Airbnb en Über zijn gebaseerd
op een groot vertrouwen in elkaar, zelfs in
vreemdelingen. Waar komt dit vandaan, en
wat kunnen we hiermee?
TU DELFT - BOUWKUNDEEGBERT STOLK
Egbert Stolk is stedebouwkundige en PHD-
onderzoeker bij de leerstoel environmental
design op de afdeling urbanism van de TU
Delft. Zijn onderzoeken gaan onder andere over
complexiteit, cognitie en schaal; hoe beinvloeden
objecten de perceptie van ruimte en andersom?
onderZoeKers
algemeen
TUDELFT - INDUSTRIEEL ONTWERPENDEGER OZKARAMANLI
Deger Ozkaramanli is a Ph.D. candidate at the
Faculty of Industrial Design Engineering at Delft
University of Technology, and a member of Delft
Institute of Positive Design. Her PhD project
investigates the potential of intra-personal
concern confl icts (i.e. dilemmas) as creative input
for user-centered design. She aims to develop the
necessary knowledge and the supporting tools
for designers to utilize dilemmas as a starting
point for design activities.
EUR - FILOSOFIEAETZEL GRIFFIOEN
Aetzel Griffi oen is fi losoof en hoofdcoördinator
van Rotterdam Vakmanstad. Hij onderzoekt
nieuwe vormen van gemeenschappelijke
welvaart en werkt aan sociaalecologisch
onderwijs in de wijken van Rotterdam-Zuid. Op
het LAB behandelt hij de vraag ‘Hoe houden
we het geld in de buurt?’ en begeleidt hij de
studenten met hun vragen over gemeengoed.
ELS DESMETEUR - DRIFT
FRANK VAN STEENBERGENEls Desmet is werkzaam als stadsgeograaf,
zelfstandig onderzoeker en adviseur, vooral in
Rotterdam. Desmet organiseert uitwisselingen
tussen bewoners en professionals en maakt
verschillende perspectieven van de hedendaagse
stad zichtbaar en inzichtelijk. De vorm wisselt
steeds. Soms is het een onderzoek, dan een fi lm,
debat, stadsexcursie, boek of essay. Desmet is ook
mede initiatiefnemer van Belvédère Verhalenhuis
Rotterdam, het eerste Huis voor Immaterieel
Erfgoed van Nederland.
Frank van Steenbergen is onderzoeker bij DRIFT,
het Dutch Research Institute for Transitions.
Vanuit een achtergrond in sociologie richt hij
zich voornamelijk op de meer sociale aspecten
in transitiestudies (zoals processen van sociale in-
en uitsluiting, sociale innovatie, etc.). Dit sociale
transitieperspectief past hij voornamelijk toe op
de lokale schaal van stedelijke wijken, maar ook
op problematiek die zich breder doet gelden,
zoals sectorale veranderopgaven binnen welzijn,
onderwijs, zorg en opvang.
HonoUrsstUdenten 14|15
JOHNO VAN IJSSELDIJK
OUKJE VAN MERLE
LIEVE BOUWMAN
BERNICE HOFLAND
ILSE DE JONG
WILLIE VOGEL
STEVEN ADAMS
PETER HENDRIKS VAN WARBIJ
KRIS GOUDRIAAN
KASPAR KAZIL
SETAREH NOORANI
KOEN VAN DER SANDEN
Bouwkunde - TU Delft
Bsc 4e-jaars
Bouwkunde - TU Delft
Bsc 2e-jaars
Industrieel Ontwerpen - TU Delft
Master Strategic Product Design
Technische Aardwetenschappen
TU Delft - Bsc 2e-jaars
Bouwkunde - TU Delft
Bsc 2e-jaars
Werktuigbouwkunde - TU Delft
Bsc 2e-jaars
Werktuigbouwkunde - TU Delft
Bsc 2e-jaars
Technische Bestuurskunde
TU Delft - Bsc 3e-jaars
Industrieel Ontwerpen - TU Delft
Bsc 2e-jaars
Technische Bestuurskunde
TU Delft - Bsc 2e-jaars
Technische Natuurkunde
TU Delft - Bsc 2e-jaars
Bouwkunde - TU Delft
Bsc 3e-jaars
21 november
28 november
5 december
12 december
19 december
lesprogramma Q2
26 december
2 januari
9 januari
16 januari
23 januari
30 januari
6 februari
KERSTVAKANTIE
KERSTVAKANTIE
KROKUSVAKANTIE
Introductie praktijk - Robbert Jan van der Veen
Introductie op het vak/LAB
Fascinaties in kaart brengen, in groepjes creatief
nadenken over verschillende vragen.
Locatie Delft UB - Oranje Zaal (tot 16:00)Locatie TU Delft: TBM (Gebouw 31) - a1.370 31-a1.370
Locatie Delft UB - Hive (tot 13:30)Middag Delft UB - projectruimte (tot 16:00)
Locatie Het Verhalenhuis, Rechthuislaan 1, R’damMiddag Delft UB - Blauwe Zaal (tot 16:00)
Locatie Koos Strategic Design, Rokin 69, A’damMiddag Delft UB - Oranje Zaal (tot 16:00)
Locatie Delft UB - Blauwe Zaal (tot 16:00)
Introductie op geluk - Stella Groenewoud
Opgave formuleren en presenteren
START-UP 1: Koos Strategic Design
Lezing Els Desmet
Lezing Deger Ozkaramanli
Fase 1 = Intro en formuleren opdracht
Fase 2 = Bottom-up onderzoek
Lezing Aetzel Griffi oen
Lezing Esther Keymolen
Tentamens
Tentamens
Workshop over user-onderzoek
Locatie n.t.b Delft
Lezing Frank van Steenbergen 10:30
Lezing Pieter Desmet
13 februari
20 februari
27 februari
6 maart
13 maart
20 maart
27 maart
3 april
10 april
17 april
24 april
lesprogramma Q3
GOEDE VRIJDAG
START-UP 2: Jongens van de Tekeningen START-UP 3: plein06
workshop over haalbaarheidworkshop over concepting
Tussenpresentatie
Fase 3 = Concepten uitdenken
Fase 4 = Uiteindelijk ontwerp
Eindpresentatie
Locatie n.t.b Leiden/Den Haag
Locatie plein06, Vijverhofstraat 47, Rotterdam
Locatie n.t.b Delft
Locatie n.t.b Delft
Locatie n.t.b Delft
Locatie n.t.b Delft of Rotterdam
Locatie Stationsplein 45 (Groot Handelsgebouw), Rotterdam
Lezing Egbert Stolk
Lezing Chris Goto-Jones
Lezing Cissie Fu
Locatie Delft UB - Blauwe Zaal (tot 16:00)
Locatie Delft UB - Blauwe Zaal (tot 16:00)
Locatie Delft UB - Blauwe Zaal (tot 16:00)
eindtermen innovationlab
algemeen
De algemene eindtermen van het InnovationLAB, corresponderend met tien van de eindtermen van het Bachelor
Honours Programme algemeen, zoals genoemd in het van het Beleidsplan Honours Programme Delft april 2014,
bijlage 2: eindtermen Bachelor Honours Programme.
2 c4. = InnovationLAB-eindterm 2, corresponderend met algemene eindterm 4 uit het HPD beleidsplan.
De student:
I. Wetenschappelijke en intellectuele ontwikkeling:
1 c1. Gaat actief op zoek naar structuur en samenhang in de relevante vakgebieden.
2 c4. Beheerst delen van de relevante vakgebieden rakend aan het voorfront van de kennis (nieuwste theorieën,
methoden, technieken, actuele vragen).
3 c5. Is in staat de maatschappelijke consequenties (economisch, sociaal, cultureel, milieutechnisch) van nieuwe
ontwikkelingen in relevante vakgebieden te analyseren en deze te integreren in het wetenschappelijke werk.
II. Onderzoeks- en ontwerpbekwaamheden:
4 c6. Is opmerkzaam en heeft de creativiteit en het vermogen om in ogenschijnlijk triviale aangelegenheden
bepaalde verbanden en nieuwe gezichtspunten te ontdekken en kan deze gezichtspunten inzetten voor
nieuwe toepassingen.
5 c7. Kan op verschillende abstractieniveaus werken en is in staat het juiste abstractieniveau te kiezen, gegeven
de procesfase van het onderzoeks- of ontwerpprobleem.
6 c9. Is zich bewust van de veranderlijkheid van het onderzoeks- of ontwerpproces door externe
omstandigheden of voortschrijdend inzicht en kan omgaan met deze veranderlijkheid c.q. het proces
bijsturen.
III. Samenwerken en communiceren:
7 c10. Kan mondeling en schriftelijk communiceren over onderzoek en probleemoplossingen met vakgenoten,
niet-vakgenoten en andere betrokken partijen.
8 c13. Kenmerkt zich door professioneel gedrag: drive, betrouwbaarheid, betrokkenheid, nauwkeurigheid,
vasthoudendheid en zelfstandigheid.
9 c14. Ziet waar nodig het belang in van andere disciplines (interdisciplinariteit).
10 c15. Is in staat en heeft de houding om, waar nodig, andere disciplines bij het eigen onderzoek- of
ontwerpproces te betrekken.
per fase
Bij het opstellen van de leerdoelen is gebruik gemaakt van:
Bloom, B. S. & Krathwohl, D. R. (1956). Taxonomy of educational objectives: The classification of educational goals, by a
committee of college and university examiners. Handbook 1: Cognitive domain. New York: Longmans.
Van Dorst, K. (2013). Academic Design. Eindhoven: Technische Universiteit Eindhoven.
Het nummer achter het leerdoel correspondeert met de
volgende action verbs uit de classificatie van Benjamin
Bloom:
I. Introductiefase
- Begrijpt het gestelde kader en de is in staat actief een koppeling te maken naar de actualiteit en eigen
ervaringen. (2)
- Heeft basiskennis en begrip van theorieën over geluk vanuit verschillende vakgebieden zoals de
geluksfilosofie en de positieve psychologie. (2)
- Kan een persoonlijke dagelijkse dag visueel weergeven, waarbij het antwoord wordt gegeven op een
onderzoeksvraag die de activiteiten van de dag koppelt aan één van de theoretische modellen uit de
geluksfilosofie of positieve psychologie. (4)
- Kan individueel een doelstelling/opgave voor het LAB schrijven dat toekomstgericht en ambitieus is en
waarvan het maatschappelijke belang onderbouwd wordt door feiten en persoonlijke ervaringen. (6)
- Kan in een groep van drie één of meerdere van deze individuele doelstellingen/opgaven uitbreiden tot
een solide uitgangspunt voor de onderzoeksfase en deze in een korte presentatie onderbouwen door
middel van 1) actualiteiten en feitenonderzoek, 2) theoretische modellen uit oa de geluksfilosofie of
positieve psychologie en 3) eigen fascinaties en ervaringen. (6)
II. Onderzoeksfase
- Kent en begrijpt verschillende manieren van gebruikersonderzoek (2) en kan gegronde beslissingen maken
over welke te gebruiken in specifieke situaties. (3) (workshop Koos Service Design)
- Kan de onderzoekstechniek contextmapping toepassen, e.g. met de app contextmapp, en voor de eigen
opgave specifieke data verzamelen. (3) (workshop Koos Service Design)
- Is in staat op een actieve manier een verzameling data bottom-up te verkrijgen door (een combinatie van
verschillende typen) voor de specifieke opgave relevant gebruiksonderzoek. (3)
- Is in staat op verschillende manieren, op inhoudelijk bruikbare en zinvolle wijze de onderzoeksresultaten te
categoriseren en analyseren (4).
- Kan uit de onderzoeksresultaten een aantal conclusies trekken en aan de hand hiervan de gestelde opgave
evalueren (5) en opnieuw en scherper formuleren. (6)
6 - creëren
5 - evalueren
4 - analyseren
3 - toepassen
2 - begrijpen
1 - herinneren
En:
- Begrijpt de inhoud van de lezingen (2) en kan actief meedenken over de toepassing van deze nieuwe kennis
binnen het kader. (3)
III. Conceptfase
- Kan door middel van tekeningen op vernieuwende manieren de onderzoeksresultaten interpreteren (5).
(workshop Jongens van de Tekeningen)
- Beheerst de methode het lateraal denken (de Bono), en kan door het toepassen hiervan een reeks
vernieuwende mogelijke oplossingen creëren voor de opgave. (6) (workshop Jongens van de Tekeningen)
- Is in staat om in een groep van drie door middel van het toepassen van verschillende creativiteitstechnieken
ideeën te genereren waarin de persoonlijke fascinaties van de groepsleden en de kennis van de lezingen
terugkomt. (6)
- Is in een groep van drie in staat geleidelijk naar
één plan/model toe te werken, maar met de
vrijheid deze constant te herscheppen naar
aanleiding van nieuwe inzichten en
oplossingen. (6)
-
De dubbele terugkoppeling in de ontwikkeling van het plan/model, zowel vanuit het ontwerpproces als vanuit een
academische discussie is zoals ontwikkeld door Kees Dorst en weergegeven in de afbeelding, uit Academic Design.
IV. Planfase
- Heeft inzicht in de haalbaarheid van het plan/model en begrijpt hoe de uitvoering hiervan invloed heeft op
en beïnvloed wordt door verschillende actoren. (2) (workshop plein06)
- Begrijpt hoe je kan onderzoeken of een plan fi nancieel haalbaar is (2) en kan dit toepassen op ten minste
een deelfase van het plan. (3) (workshop plein06)
- Heeft inzicht in de sociaal-maatschappelijke impact van het plan (2) en is in staat verschillende scenario’s uit
te denken, deze te analyseren (4) en hierop te evalueren (5).
- Begrijpt welke juridische maatregelen/aanpassingen nodig zijn om het plan haalbaar te maken (2) en heeft
een onderbouwd standpunt over eventuele ethische kwesties. (5)
- Heeft notie genomen van referentieprojecten en de ervaringen die hieruit zijn gekomen en de kennis hieruit
actief teruggekoppeld naar het eigen ontwerp. (3)
- Kan in een groep van drie tot een inspirerend plan komen dat innovatief en toekomstgericht is en antwoord
geeft op de gestelde en steeds bijgestelde opgave. (6)
- Laat zien dat het plan een gelaagdheid bezit die voortkomt uit zowel een actief, iteratief ontwerpproces van
een multidisciplinair team, als een continue reactie is op een voortgaande academische discussie. (6)
- Is in staat om op een inspirerende, begrijpbare en tastbare manier het plan te presenteren in zowel beeld
als woord (6).
Kan op een actieve manier het plan/model
inhoud en gelaagdheid te geven door een
continue terugkoppeling vanuit de lezingen/
academische discussie. (6)
- Een persoonlijk schets/handboek waarin het gehele proces, maar ook de lezingen en de workshops wordt
weergegeven en geëvalueerd in woord en beeld. Dit kan schetsmatig zijn, maar het moet helder zijn met
welke informatie wel of niet is gedaan en waarom. Hierbij moet constant gerefl ecteerd worden op de
leerdoelen.
- Presentatie 5 december: Een digitale presentatie van 10 minuten in ongeveer 10-20 slides waarin antwoord
wordt gegeven op de leerdoelen ‘introductiefase’
- Presentatie 20 februari: Een digitale presentatie van 15 minuten in ongeveer 30 slides waarin antwoord
wordt gegeven op de leerdoelen ‘onderzoeks/conceptfase’
- Presentatie 24 april: Een digitale presentatie van 20 minuten in ongeveer 60 slides waarin antwoord wordt
gegeven op de leerdoelen ‘introductiefase, onderzoeksfase, conceptfase, planfase’
- De drie presentaties worden gepubliceerd op www.hpinnovationlab.nl en dienen ook leesbaar
en begrijpbaar te zijn zonder mondelinge toelichting. Dit kan door middel van tekst, audio, fi lm of een
ander medium.
literatUUrtips
Introductie:
Rutger Bregman: Gratis geld voor iedereen & 5 andere ideeen die er wereld kunnen
veranderen (2014)
Tegenlicht: De Noodzaak van de Utopie (2014)
http://www.npo.nl/tegenlicht/23-02-2014/VPWON_1209792
De Correspondent: Jesse Frederik: De maakbare samenleving bestaat! (2014) (gedeeld artikel)
De Correspondent: Rutger Bregman: Waarom vuilnismannen meer verdienen dan bankiers (2014) (gedeeld artikel)
De Correspondent: Rutger Bregman: Een week van de werkstress en dan hup, weer aan het werk (2014) (gedeeld artikel)
Dagelijks leven:
Wikipedia: Time Geography (space-time prisms), of google op ‘tijdsgeografi e’
Ploggers zijn mensen die hun hele leven picture-bloggen (= van alles een foto maken), volg het dagelijks leven van
willekeurige mensen op bijvoorbeeld: www.10e.nl (ook gastplogs)
Geluk - algemeen:
Voor de theoretische basis van de wetenschap (jaren 60 tot jaren 90) kijk op:
www1.eur.nl/fsw/happiness/keyliterature.htm
resUltaten
Leo Bormans: Geluk: the world book of happiness
100 geluksprofessoren van over de hele wereld geven hun tips (uit wetenschappelijk onderzoek)
Geluksfi losofi e en Levenskunstfi losofi e
Een uitgebreide samenvatting over geluk in de fi losofi e in zowel de Westerse als de Oosterse geschienedis en
moderne tijd wordt gegeven door Frédéric Lenoir (net uit). Frédéric Lenoir: Over Geluk
Joep Dohmen (red.): Over Levenskunst (bloemlezing van grote fi losofen)
Positieve Psychologie
Abraham Maslow: A Theory of Human Motivation (1943)
Mihaly Csikszentmihalyi: Flow: The psychology of optimal experience (1990)
Creativiteit, over ‘fl ow’, schepping en ontdekking (1998)
Flow, psychologie van de optimale ervaring (1999)
De weg naar Flow (1999)
Martin Seligman: Flourish, A Visionary New Understanding of Happiness and Well-Being
Positive Design
Zie het artikel Positive Design; an Introduction to Design for Subjactive Well-Being van Pieter Desmet en Anna Pohlmeyer
Zie de ‘positive design tools’ van de Delft Institute of Positive Design:
http://studiolab.ide.tudelft.nl/diopd/library/tools/
Zie de andere publicaties van de Delft Institute of Positive Design:
http://studiolab.ide.tudelft.nl/diopd/library/publications
Zie de aanbevolen literatuur van de Delft Institute of Positive Design:
http://studiolab.ide.tudelft.nl/diopd/library/interesting-to-read/
Geluk & de Stad
Charles Montgomery: happy city
En kijk ook TED-talks van:
martin seligman pieter desmet dan gilbert
sonJa lYUbomirsKYrUUt veenHovenmiHalY CsiKsZentmiHalYi
Robbert Jan van der Veen
Initiatiefnemer
010-4665795
06-14532577
Stella Groenewoud
Mede-initiatiefnemer
06-34105023
De kick-off op 21 november 2014 in de Blauwe Zaal