Seasonal Demand and Supply for Fresh Fish in the Municipality Area of Yasothon Province

วารสารการบญชและการจดการ, 2 (30), 127-143.

อปสงคและอปทานปลาสดตามชวงฤดกาลในเขตเทศบาลจงหวดยโสธร

Seasonal Demand and Supply for Fresh Fish in the Municipality Area of Yasothon Province

นตพงษ สงศรโรจน1

บทคดยอ

การวจยครงนมวตถประสงคเพอศกษาอปสงคและอปทานของปลาสดตามชวงฤดกาล ในจงหวดยโสธร และ

เพอศกษาหวงโซมลคาของปลาในจงหวดยโสธร ชวงป พ.ศ. 2552-2553 ส าหรบการศกษาอปทาน ประชากรทใชใน

การวจย ไดแก ผคาปลาสดในตลาดเชา ตลาดเยน และตลาดบานตาดทอง จ านวน 26 ราย โดยสมตวอยางจ านวน 12

ราย เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมลเปนแบบสอบถาม และจดเกบแบบสอบถามโดยการสมภาษณกลมตวอยาง

ในพนท โดยจดเกบหลายครงตามชวงฤดกาล ไดแก ฤดหนาว ฤดรอน และฤดฝน ส าหรบการศกษาอปสงค ประชากรท

ใชในการวจย ไดแก ครวเรอนในเขตเทศบาลจงหวดยโสธร จ านวน 7,645 ครวเรอน โดยสมตวอยางแบบงาย จ านวน

100 ครวเรอน การวเคราะหขอมลใชสถตเชงพรรณนา ผลการวจยพบวา ปลาทยงไมเพยงพอตอความตองการ หากม

การเลยงทดแทนปลาทเลยงในกระชงของบรษทเอกชนกจะท าใหเกษตรกรผเลยงปลามรายไดเพมขน คอ การเลยงปลา

หลม-ปลาบอซงเปนการเลยงในบอในทนาของเกษตรกร ชนดปลาทเลยง คอ ปลาชอน และปลาดก

ค าส าคญ: อปสงค อปทาน หวงโซมลคา

Abstract

The objectives of this research are to study the demand, supply and the value chain of fresh fish

in the period of season in Yasothon province during 2552-2553. For the study of demand, the data is

randomly collected from 26 fresh fish traders of the morning market, evening market and Ban Tat Thong

market. The samples are 12 traders. The tools that are used for collecting data are questionnaires by

using several interviews in each season, namely: cold season, hot season, and rainy season. For the study

of supply, the data is randomly collected from 7,645 households in Yasothon municipality area by simple

random sampling of 100 households. Data analysis is descriptive statistics. The results appears that the

demand of fish is insufficient; if there is a feeding to compensate the fish feeding in cages of the private

company then the farmers will increase their income by feeding in marsh of the farmers. The kinds of fish

that can be fed are snake-head fish and catfish.

1 อาจารย ดร. คณะการบญชและการจดการ มหาวทยาลยมหาสารคาม ([email protected])

128

Keywords: Demand, Supply, Value Chain

1. บทน า

จงหวดยโสธรตงอยทางตอนลางของลมแมน าชประชากรสวนใหญประกอบอาชพทางดานเกษตรกรรม ม

แมน าชไหลผาน เดมประชาชนทอาศยในเขตใกลรมฝงแมน าสายนประกอบอาชพเพาะปลกและประมงพนบานจาก

แมน าชและแมน าสาขาเปนหลก ธวช แถมสไว อาย 66 ป ชาวบานหนองหอย หม 8 ต าบลเของค า อ าเภอเมอง จงหวด

ยโสธร (สมภาษณ, 31 มกราคม พ.ศ. 2552) เลาใหฟงวา “เดมบานอยทอ าเภอพนมไพรแลวมาแตงงานมครอบครวและ

ท ามาหากนอยทบานหนองหอย มาตงแตป พ.ศ. 2505 และประกอบอาชพท านารวมกบการจบปลาขาย เดมมทนา 20

กวาไร ในฤดท านากปกด าและเกบเกยว ในชวงกลางคนกจะลงจบปลาในแมน าช จากนนกจะเดนทางดวยเทาประมาณ

8 กโลเมตรไปขายปลาทตลาดหลกเมอง (ตลาดเกาปจจบนไดรอสรางศาลเจาพอหลกเมองแลว) ซงแตละวนสามารถ

จบปลาได 4-5 กโลกรม ขายไดเงนวนละประมาณ 20 บาท (ในสมยนน) นอกจากนหลงฤดเกบเกยวขาวกจะปลกผกรม

ฝงแมน าชเชน พรก แตงและผกชนดตางๆ และประกอบอาชพดงกลาวเรอยมา จนกระทงในป พ.ศ. 2535 รฐมโครงการ

โขง ช มล ขน โดยโครงการดงกลาวไดมการสรางฝายกนแมน าชทบรเวณบานหนองหอยและทนาของครอบครวกถก

เวนคนทดนโดยรฐจายคาเวนคนไรละ 16,000 บาท (กรณมโฉนด) 7,000 บาท กรณม สค.1 ซงเดมนนมทนา 20 กวาไร

ปจจบนเหลอทดนท ากน 6 ไร เนองจากถกเวนคน อยางไรกตามทนาทเหลออยกถกน าทวมท านาไมไดผล เนองจากฝง

ตรงขามของแมน าชสรางพนงกนน าเมอน าในแมน าชสงขนน าจะไหลบามาทวมทนา จงจ าเปนตองมาจบปลาขายเปน

อาชพหลกแทน”

หลงจากการสรางฝายกนล าแมน าชในโครงการ โขง ช มล ขนในเขตจงหวดยโสธรแลวโครงการดงกลาวจงม

ชอเรยกโดยทวไปวา โครงการฝายยโสธร เมอท าการปดฝายมผลท าให ระดบน าในแมน าชมระดบสงเกอบตลอดทงป

ตอมามบรษทเอกชนเขามาสงเสรมการเลยงปลาในกระชงในลกษณะ contract farming โดยผเลยงจะเปนผลงทน

ระบบโครงสราง (โครงเหลก ทนลอย ตาขายและวสดจากบรษท ประมาณ 200,000 บาท/คน) นอกจากนผเลยงยงตอง

ซอลกปลา อาหาร วสด ทกอยางจากบรษท (โดยใชเครดตและเกษตรกรผเลยงตองซอดวยเงนสดบางสวน) เมอครบ

ก าหนดการเลยงทางบรษท จะมารบซอปลาและสงไปจ าหนายตามเครอขายในจงหวดตางๆ โดยทวไปการเลยงปลานล

ในกระชงจะเลยงในบอขนาด 3x6 ม2=1500-1800 ตว; ขนาดบอ 3x3 ม2= 700-800 ตว 1 บอจะตองเลยงดวยอาหาร

1 ตน (ราว 65-70 กระสอบ) ถาเลยงรอดเตมท 1 กระชง จะไดน าหนกประมาณ 1,000 กโลกรม (แตทกวนนไดประมาณ

400-600 กโลกรม) ปลาตายเฉลย 40-50% (ถาหากปลาตายชวงอายยงนอยจะไมขาดทนมาก แตถามาตายกอนสง

ตลาดอาจไมไดก าไรเลยหรอขาดทน) ตอนนเปนหน 100,000-200,000 บาท (บรษทยงชวยและใหเครดตอย) (หลอด

สรขนธ, 23 ธนวาคม 2551; สมภาษณ)

ในชวงระหวางป พ.ศ. 2549-2551 ไดเกดปญหาปลานลทเลยงในกระชงของเกษตรกรในเขตอ าเภอเมอง

จงหวดยโสธรตายลงเปนจ านวนมาก ท าใหเกษตรกรประสบปญหาขาดทนจากการเลยงปลาชนดดงกลาวน จงไดมการ

จดระดมความคดซงทกภาคสวนไดเขามามสวนรวม ในการแสดงความคดเหน ณ ศาลากลางจงหวดยโสธร จากการ

129

ระดมความคดเหนไดพบประเดนปญหาใหม ซงเดมมความเหนวาการตายของปลาเกดจากการเปลยนแปลงของระดบ

น าในแมน าชแบบเฉยบพลน เนองจากการเปด-ปด ฝายกนแมน าชในโครงการโขง ช มล ทไมเหมาะสมสงผลท าใหปลา

นลทเลยงในกระชงปรบตวไมทนและตายเปนจ านวนมาก นอกจากนในชวงฤดแลงระดบน าในแมน าชลดลงมาก แตการ

เลยงปลานลในกระชงยงท ากนอยางหนาแนน ท าใหเกดมลภาวะทางน าและระดบออกซเจนในน าลดลง สงผลท าให

ปลาตายเชนเดยวกน ดงนนโดยสรปแลวปญหาปลานลทเลยงในกระชงตายเปนจ านวนมาก เกดขนเนองจากการ

จดการน าในแมน าชนนเอง

การแกปญหาปลานลในกระชงตายนนเปนการแกปญหาทปลายเหต ถงแมวาจะสามารถแกปญหาปลานลใน

กระชงตายไดแตปญหาทแทจรงกลบอยทระบบการเลยง การตลาดและหนสนทเกดขนกบเกษตรกรผเลยงปลานลใน

กระชง โจทยวจยจงอยทการสรางทางเลอกใหแกเกษตรกร ปลาชนดใดทเกษตรกรควรจะเลยง การจะเลยงปลาชนดใด

จ าเปนตองทราบถงอปสงคและอปทานของปลาในตลาดวาปลาชนดใดทยงไมเพยงพอกบความตองการและหวงโซ

มลคาของปลาชนดใดทมมลคาสง ดงนน วตถประสงคของการวจยครงน คอ เพอศกษาอปสงคและอปทานของปลา

ตามชวงฤดกาล ในจงหวดยโสธร และเพอศกษาหวงโซมลคาของปลาในจงหวดยโสธร ชวงป พ.ศ. 2552-2553

2. เอกสารงานวจยทเกยวของและกรอบแนวคดทใชในการวจย

2.1 เครอขายปลาทผานกลไกตลาด: กรณศกษาตลาดสดเทศบาลเมองมหาสารคาม

ตลาดสดของอ าเภอเมองมหาสารคามกอนทจะมการตงเปนตลาดของเทศบาลในป พ.ศ. 2499 นนจะเปน

ตลาดทเกดขนจากการรวมตวของกลมแมคา โดยในชวงแรกจะไมมการจบจองพนทขายทชดเจน เมอใครมาถงตลาด

กอนกจะจบจองและนงขายไปพอขายหมดกกลบบาน แตเมอมาขายบอยๆ ครงในกลมคนทมาขายดวยกนกจะตกลง

กนไดเองวาทขายสนคาแตละทนนใครเปนของใครและอยตรงไหน อยางไรกตามกมไดมขอขดแยงกน ตอมาเมอ

เทศบาลเปนผเขาดแลและจดเกบภาษโดยในชวงเรมแรกนนจะเกบคาวางขายเพยงวนละ 2 – 3 บาท ซงตอมาในป

พ.ศ. 2499 ทางเทศบาลจงไดจดสรางเปนตลาดเทศบาลเมองมหาสารคามขน โดยมวตถประสงคเพอเปนการจดบรการ

สาธารณะและใหเปนตลาดทถกหลกสขาภบาล และตอบสนองความตองการพนฐานของประชาชน ดงนนพนทของ

ตลาดเทศบาลเมองมหาสารคามจงเปน พนททอยใจกลางเมอง ตดกบสถานขนสงเดม ทท าการไปรษณย และสถาน

ต ารวจ

2.2 การขายปลาในตลาดสดเทศบาลเมองมหาสารคามยคเรมแรก (พ.ศ. 2500 – 2520)

การซอขายปลาในยคแรกของตลาดเทศบาลเมองมหาสารคาม จะเปนการซอขายปลาภายในเครอขายทไม

กวางมากนก เพราะปรมาณของผบรโภคยงมไมมากนกและสวนใหญเปนปลาทไดมาจากแหลงน าธรรมชาต ซง

แหลงทมาของปลาจะไดจากบอชาวบาน แมน าช น าปาว และอาจมาจากน ามลกม แตสวนมากมมากการซอขายปลา

130

อยภายในเครอขายจงหวดใกลเคยงกนเทานน การซอขายปลาสวนใหญในชวงนจะเปนปลาทไดจากแหลงน ามากกวา

ปลาทไดจากการเลยง

สราง ทบโยธา ซงเดมเปนแมคาสงปลารายใหญของจงหวดมหาสารคามเลาใหฟงวา “ในชวงเรมแรก

ประมาณป พ.ศ. 2500 เครอขายการซอขายปลาของจงหวดมหาสารคามนน จะมพอคาแมคารายใหญทรบซอปลาและ

ขนปลามาขายในแตละจงหวดเพยง 1 – 2 รายเทานน ส าหรบพอคาปลาทน าปลามาขายทตลาดสดเทศบาลเมอง

มหาสารคามนนสวนใหญจะไปรบปลามาจากทาปลากาฬสนธ ทาปลาสแยกสมเดจ ซงททาปลากจะมพอคาจาก

จงหวดอน ๆ มารบซอปลาททาปลาดวย โดยพอคาทรบปลาแลวน าไปสงทตลาดจงหวดของตนเองประมาณ 1,500 –

2,000 กโลกรมตอวน โดยแบงเปน ปลาเนอออน 150 – 200 กโลกรมตอวน (กโลกรมละ 25 – 30 บาท คดเปนเงน

6,000 บาท) ในสวนปลาเกลด ปรมาณทสงตอวน 1,000 กโลกรม (กโลกรมละ 10 –15 บาท คดเปนเงน 15,000 บาท)

เมอไดปลาครบแลวกจะน ามาสงใหกบแมคาทขายปลาในตลาดอกตอหนง โดยจะสงใหแมคารายยอยประมาณคนละ

1 ถง หรอประมาณ 30 กโลกรม ปลาทสงไดแก ปลาดก (กโลกรมละ 15 – 20 บาท) ปลาชอน (กโลกรมละ 20 – 30

บาท) ปรมาณปลาดกและปลาชอนรวมกน 300 – 400 กโลกรมตอวน ปลาเกลดทกชนดราคาทขายสงในตอนนน 10 –

15 บาท และแมคาจะขายปลกในราคา 20 บาท สวนปลาชนดอน ๆ กจะขายเอาก าไรกโลกรมละ 5 – 10 บาท นอกจาก

จะสงปลาในตลาดเมองมหาสารคามแลวยงไปสงทตลาด อ าเภอตางๆดวย เชน ตลาดอ าเภอเชยงยน จงหวด

มหาสารคาม ตลาดอ าเภอยางตลาด จงหวดกาฬสนธ และตลาดอ าเภอกระนวน จงหวดขอนแกนเปนตน ในการขาย

ปลา ในตอนนนพอคาทใชรถบรรทกปลามายงตลาดจะเขามาตกลงกบแมคาทนงขายปลา ในตลาดเองวาตองการปลา

ชนดไหน จ านวนเทาไหร การซอขายปลาในตลาดระหวางพอคารายใหญและแมคารายยอย จะเปนการขายปลากอน

คอยกลบมาเกบเงนหลงขายเสรจเรยบรอยแลว เนองจากความจ ากดในเรองของเวลา คอคนสงกตองรบไปสงลกคาราย

อนตอสวนแมคาเองกตองรบเตรยมตวขาย ซงแมคารายยอยทนงขายในตลาดกจะตองเสยคาทใหกบทางเทศบาลวนละ

1 - 2 บาทตอวน”

2.3 การขายปลาในตลาดสดเทศบาลเมองมหาสารคามชวงกลาง (พ.ศ. 2521 - 2540)

ในชวงนตลาดเรมขยายตวเพมมากขน เนองจากแมคาจร (หมายถงแมคาปลาทไมไดขายปลาประจ าใน

ตลาด) จากหมบานตาง ๆ เรมเขามามบทบาทมากขนในการขายปลาในตลาดสดเทศบาลเมองมหาสารคามเพมมาก

ขน โดยแมคาจรเหลานจะรบปลามาจากชาวประมงใน หมบานของตนเอง รวมทงปลาทจบเองแลวน ามาขายทตลาดม

ผลท าใหปลาทเขาสตลาดเพมมากขนเรอย ๆ และมการแขงขนกนในสวนของราคาเพมมากขน สวนใหญแมคาจรจะได

ปลามาขายประมาณ 50 – 60 กโลกรมตอวน โดยจะเสยคาพนทนงขายวนละ 1 – 2 บาท นอกจากนยงมแมคาจรจาก

หมบาน ทเดนทางเขามายงตลาดในตอนเชาหรอเยนและมารบซอปลาจากพอคาขายสงปลา ซงน าปลามาสงยงตลาด

มานงขายเองดวย ปลาทพอคาคนกลางรบมาสงนนมทงน ามาจากจงหวดนครราชสมา และเขอนอบลรตน ซงปลาทได

จากจงหวดนครราชสมาจะเปน ปลาดก ปลาชอน ซงสวนใหญเปนปลาทเลยง ถาเปนปลาเขอนอบลรตนสวนใหญจะ

131

เปนพวกปลาเนอออน ปลาดก (ราคาประมาณกโลกรมละ 30 บาท) ปลาสวาย (ราคากโลกรมละ 20 บาท) ซงรบมา

จากจงหวดเพชรบรณ ปลาชอน (กโลกรมละ 40 – 45 บาท) ปลาเนอออน (ราคากโลกรมละ 60 – 80 บาท) ในชวงน

ปลาทน ามาขายสวนใหญจะเปนปลาทไดจากการเลยง โดยเฉพาะปลาดกและปลาชอน

ในชวงป พ.ศ. 2535 – 2540 แมคาปลาในตลาดสดเทศบาลเมองมหาสารคามจะเพมขน ทงนเนองจากเกด

ปญหาเศรษฐกจตกต าท าใหคนหนมาขายของทตลาดเพมมากขน โดยเฉพาะกลม ขาราชการและนกเรยนนกศกษา

บางสวน ทใชเวลาวางในชวงเยนมาเปนแมคาขายปลาหรอขายสนคาอยางอนในตลาดเพมมากขน ท าใหตลาดปลา

ของตลาดสดของเทศบาลมหาสารคามขยายกวางมากขน และมการรบซอปลาจากตางจงหวดซงสวนใหญเปนปลา

เลยง แตในทางตรงขามปลาทไดจากธรรมชาตจะลดลง พบวาจ านวนแมคาในชวงนมประมาณ 20 – 25 ราย แบงเปน

ขายปลาเนอออน 3 – 4 ราย ซงแตละรายกจะมปลาเนอออน 40 – 50 กโลกรม ซงกแลวแตวาพอคาทเดนรถมาสงปลา

เหลานจะสามารถหาซอมาจากเครอขายไดมากนอย เพยงใด เพราะเปนปลาทไดจากธรรมชาตชวงทไดปลาเนอออน

มากคอ พฤษภาคม – มถนายน ในสวนปลาชนดอน ๆ เชน ปลาดก ปลาชอน ปลาเกลดชนดตาง ๆ จะมคนขายมากโดย

เฉลยคนละประมาณ 80 – 120 กโลกรม รวมการบรโภคปลาตอวนของตลาดสดเทศบาลเมองมหาสารคามประมาณ

2 – 3 ตนตอวน คดเปนเงน 100,000 บาท

2.4 การขายปลาในตลาดสดเทศบาลเมองมหาสารคามระหวาง พ.ศ. 2541 – ปจจบน

การซอขายปลาในชวงนจะเปนการซอขายปลาทมเครอขายปลาจากหลายแหลง เนองจากปลาทมอยในพนท

ไมเพยงพอตอความตองการของผบรโภค และจ านวนแมคารายใหมทเพมมากขน ดงนนแหลงทมาของปลาในตลาดสด

เทศบาลเมองมหาสารคามจงเพมขนดวย นอกจากพอคาในพนทแลว กจะมพอคาปลาเรน ามาขายสงใหแกแมคาปลก

ในตลาดเพมเตม โดยจะน าปลามาจากหลายจงหวด เชน กาฬสนธ ยโสธร อบลราชธาน นครพนม และนครราชสมา

แตสวนใหญพอคาปลาเรจากตางจงหวดเหลานจะมาสงปลาไมคอยแนนอนเหมอนกบพอคาทอยในพนทเอง ใน

ปจจบนราคาปลาธรรมชาตในตลาดเรมสงขน ซงเปนผลมาจากจ านวนปลาทลดลง โดยเฉพาะในกลมปลาเนอออน เชน

ปลาเซยม ปลาหน ปลายอน ปลาปง เปนตน สวนใหญกลมทบรโภคปลาเนอออนจะเปนคนมฐานะด และรานอาหาร

เทานนทเปน ลกคาประจ า แตในสวนของปลาเลยงในบอจะมราคาไมสงมากนก ปจจบนปลาเลยงทมการน าเขามา

ขายในตลาดเทศบาลเมองมหาสารคามเปนจ านวนมาก คอ ปลานล ปลาทบทม ปลาดก ปลาชอน ปลาสวาย ซงปลา

เหลานสามารถก าหนดปรมาณทแนนอนได เนองจากมการเลยงในปรมาณมากและเปนระบบส าหรบตลาดสดเทศบาล

เมองมหาสารคามนน ปลาในกลมนจะน ามาสงลกคาโดยรถเดนปลาประมาณวนละ 8 – 10 ตน นอกจากนรถสงปลา

เหลานจะน าปลาออกไปสงตามอ าเภอตาง ๆ ภายนอกดวย

ปลานลและปลาทบทมทถกน าเขามาขายยงตลาดสดเทศบาลเมองมหาสารคามนน สวนใหญไดมาจากกลม

ชาวประมงทเลยงปลานลและปลาทบทมบรเวณรมฝงแมน าช บรเวณบานดนด า บานวงยาว ต าบลเกง อ าเภอเมอง

132

จงหวดมหาสารคาม ซงอยไมไกลจากตลาดมากนกประมาณ 5 กโลเมตร โดยกลมทเลยงปลาเหลานจะมแมคาภายใน

หมบาน มารบซอปลานลหรอปลาทบทมทเลยงในกระชง แลวมาขายทตลาด ท าใหการขายปลามการแขงขนกนสงมาก

ค าพลอย โฮมค าจนทร แมคาในตลาดสดเทศบาลเมองมหาสารคามเลาใหฟงวา “ปจจบนการขายปลาหรอ

ตดตอกนระหวางคนเดนรถรบสงปลากบแมคางายมากขน เพราะใชโทรศพทตดตอกนระหวางเครอขายปลาไดสะดวก

และรวดเรว เนองจากถาปลาถกขายหมดในชวงค ากยงสามารถโทรสงปลาเพมไดทนท ซงตางจากเมอกอนมาก

กลาวคอเคยสงใหเทาไหรกจะสงใหเทานน และนอกจากนยงมพอคาปลามาจากหลายจงหวดเขามาสงปลาในตลาด

แตมาไมประจ าเปนแคผานมาและปลอยสนคาคอปลาทเหลอเทานน ซงแมคาสวนใหญจะรบซอเฉพาะทเคยซอขายกน

มาเทานน ปจจบนมแมคาขายปลาในตลาดสดเทศบาลเมองมหาสารคามประมาณ 28 ราย โดยแบงเปนขายปลา

เนอออน 2 – 3 รายเทานน (รายละ 20 - 40 กโลกรม) ซงเนองจากปรมาณปลาทมในธรรมชาตลดลง สวนปลาทมมาก

ขนคอปลานลและปลาทบทม ซงแมคาจะขายปลานลคนละตงแต 100 – 200 กโลกรมตอวน ในสวนปลาดกและปลา

ชอน มประมาณ 10 ราย แตละรายจะขายประมาณ 50 – 60 กโลกรม ตอวน รวมมลคาการซอขายปลาในตลาดสด

เทศบาลเมองมหาสารคามตอวนประมาณ 150,000 บาท” ซงราคาปลาในปจจบน (พ.ศ. 2545) แบงไดดงน ปลาดก

ราคาขายสง กโลกรมละ 30 บาท (ขาย 35 บาท) ปลาชอนราคาขายสง กโลกรมละ 80 บาท (ขาย 90 บาท) ปลา

เนอออนราคาขายสงกโลกรมละ 120 – 130 บาท ขาย (140 – 150 บาท) ปลานลซพราคาขายสงกโลกรมละ 35 – 38

บาท (ขาย 40 – 45 บาท) ปลาทบทมราคาขายสงกโลกรมละ 50 – 60 บาท (ขาย 55 – 75 บาท)

2.5 เครอขายการซอขายปลาของตลาดสดเทศบาลเมองมหาสารคาม

เครอขายการซอขายปลาจากแหลงน า ส าหรบปอนปลาเขาสตลาดสดเทศบาลเมองมหาสารคามนน

ประกอบดวยพอคาคนกลาง 2 - 3 ล าดบ ซงแมคาในตลาดสดเทศบาลเมองมหาสารคามไดเลาถงเครอขายปลาของ

ตลาดวา “แมคาคนกลางล าดบท 1 ซงสวนใหญจะอยใกลแหลงน าจะเปนคนรวบรวมปลาจากชาวประมงทอยใน

เครอขายของตน ซงชาวประมงเหลานจะเปนกลมทอาศยอยใกลแหลงน า และมอาชพหาปลาขาย แมคาคนกลางคน

ล าดบท 1 น จะมชาวประมงทอยในเครอขายของตนในหลายหมบาน ซงเมอจบปลาไดแลวกจะน าปลามาขายและ

รวมกนท ทาปลา ของ แมคาคนกลางล าดบท 1 อาจจะเปนทรจกกนดของชาวประมงในพนท ซงมฐานะดกวา

ชาวประมงโดยทวไป ชาวประมงเมอหาปลามาไดกจะน าปลาของตนมาขายใหโดยเฉลยประมาณวนละ 10 – 20

กโลกรมตอคน ขนอยกบอปกรณทใชจบ เชน เบด ขาย หลม ตม ลอบ และอปกรณทใชจบ และฤดกาลซงแตละคนกจะ

จบไดไมเทากน แตชวงไหนท ชาวประมงหรอชาวบานจบปลาจากเยาะหรอเฮอะ หรอวดน าเอาปลาจากบอ ในชวงเดอน

ธนวาคม – มกราคม และ เดอนมนาคม – เมษายน ชวงนจะท าใหปลาททาปลามมากและม ราคาถก นอกจากนยงม

ใหเลอกมากมายหลายชนด และจากนน แมคาคนกลางล าดบท 2 ซงสวนใหญกจะเปนพอคาปลารายใหญของตลาด

จะเดนรถมารบปลาจากทาปลาเหลาน กอนทจะบรรทกปลาทซอแลวนนกลบมาขายใหแกแมคาในตลาดทอยใน

เครอขายของตน ซงเปน แมคาคนกลางล าดบท 3 และแมคาทอยในตลาดสด นอกจากจะท าการขายปลกแกผมา

133

จบจายตลาดในตอนเชาและเยนแลว แมคาคนกลางล าดบท 3 กจะมเครอขายของตนและโดยอาจมลกคาซงเปน

เจาของรานอาหารตางมารบซอตามล าดบ”

2.6 ลกษณะเครอขายปลาของแมคาคนกลางล าดบท 1

แมคาคนกลางล าดบท 1 หรอแมคารบซอปลาททาปลา สวนใหญจะเปนคนท รวบรวมปลาจากชาวประมง

ในชมชนทอยในเครอขายของตน ซง แมคาคนกลางล าดบท 1 น จะเปนคนก าหนดราคาของปลาแตละชนดเปนคนแรก

แมคาททาปลาสวนใหญจะรบซอปลาไดในปรมาณทไมจ ากดเพราะมเครอขายของรถรบซอปลาจากตางจงหวด ซงเปน

ลกคาประจ ามารบตามโควตาของตนบางครง แมคาปลาล าดบท 1 และ แมคาปลาล าดบท 2 จะอาศยซงกนและกนโดย

แมคาปลาล าดบท 1 ททาปลาอาจตองการปลาชนดอนทไมมในเขตลมน าของตนมา หรอมแตมนอยไมเพยงพอตอ

ความตองการ กจะให แมคาปลาล าดบท 2 ซงเดนทางมารบซอปลาจากทาปลาของตนน าปลาบรรทกใสรถมาใหดวยก

ม สวนใหญ แมคาปลาล าดบท 1 จะรจกกบ แมคาปลาล าดบท 2 ทเดนรถรบซอปลาเปนอยางด

แมคาปลาล าดบท 2 ทเดนรถซอปลาจะมาจากหลายจงหวดๆ ละ 1 - 2 ราย เมอ แมคาปลาล าดบท 2 รบซอ

ปลาจากทาปลาประมาณ 1 – 2 ตนแลวกจะน าไปแจกจายใหกบเครอขายของตน ดงนนจะเหนไดวา แมคาปลาล าดบ

ท 1 จะเปนทงคนทสงปลาจากทองถนตนเองสชมชนอน และในขณะเดยวกนยงเปนคนรบปลาจากชมชนอนเขาสชมชน

ของตนเองโดยอาศย แมคาปลาล าดบท 2 เปนคนขนสงปลาและเคลอนยายปลา

ตวอยางเชน สราง ทบโยธา ทเคยเปน แมคาปลาล าดบท 2 กจะมเครอขายทตองไปสงปลาให เชน ตลาด

เมองมหาสารคาม ตลาดอ าเภอเชยงยน ตลาดอ าเภอกนทรวชยเปนตน โดยเครอขายของนางสราง ทบโยธา จะเปนทา

ปลาในหลายเขตพนทตางๆ เชน ทาปลาอ าเภอสตก จงหวดบรรมย ทาปลาพองหนบบรเวณเขอนอบลรตน จงหวด

ขอนแกน และทาปลาสแยกศรสมเดจ จงหวดกาฬสนธ เปนตน

2.7 ความสมพนธของแมคาปลาล าดบท 2 และล าดบท 3

ความสมพนธ แมคาปลาล าดบท 2 ซงเปนคนเดนรถกบแมคาในตลาดทเปน แมคาปลาล าดบท 3

ซง แมคาปลาล าดบท 2 จะม แมคาปลาล าดบท 3 ทเปนเครอขายของตนประมาณ 15 – 20 รายและยงขนอยกบชนด

ของปลาดวย เชนในกลมปลาเนอออน ไดแก ปลานาง ปลาเซยม ซงเปนปลาเนอออนทหายากและมราคาแพง อาจสง

ให แมคาปลาล าดบ ท 3 ไดแค 2 – 3 ราย และไดคนละ 20 – 30 กโลเทานน สวนปลาชอน ปลาดก ปลาสวาย ปลา

ตะเพยน และ ปลาเกลดชนดอน ๆ อาจสงให แมคาปลาล าดบท 3 ได 15 – 20 ราย แมคาปลาล าดบท 2 ตองเดน

ทางออกซอปลาททาปลาโดยตองไปตงแตเวลา 14.00 น. โดยตองรบไปใหถงทาปลาเพอทจะคดเลอกปลาตามท แมคา

ปลาล าดบท 3 ไดสงมาและกวาจะซอและเลอกปลาเสรจกประมาณ 20.00 น. จากนนกเรมสงปลาใหกบลกคาทอยใน

134

ขายปลาของตน ซงขายปลาอยในตลาด โดยจะเรมน าปลาไปสงใหกบลกคาทเปน แมคาปลาล าดบท 3 ซงจะนงขาย

ปลาในตลาดส าหรบราคาขายปลาในปจจบน (พ.ศ. 2545) ปลาชอนขายสงกโลกรมละ 60 บาท (ขายปลก 70 –75

บาท) ปลาดกขายสงกโลกรมละ 30 บาท (ขายปลก 40 บาท) ปลาเนอออนขายสงกโลกรมละ 120 – 140 บาท (ขาย

ปลก 130 – 150 บาท) ปจจบนกลมปลาเนอออนทหาไดจากธรรมชาตจะมปรมาณลดลงมราคาสง นอกจากนนปลาท

ขายในตลาดเทศบาลเมองมหาสารคามจะเปนปลาเลยงทงหมด เชน ปลาชอน ปลาดก ปลานล นอกจากจะเปนฤดทม

การจบปลาหรอวดปลาจากบอจรงๆถงจะมปลาทไดจากธรรมชาต

สราง ทบโยธา เลาใหฟงวา “ตงแตป 2500 การซอขายปลาในตลาดยงมแมคาไมมากและปลาทน ามาขาย

จะเปนปลาทไดจากธรรมชาตเปนสวนใหญ ซงจะมเปนจ านวนมากสามารถจบไดเปนคนรถ ในตอนนนการซอขายปลา

กโลกรมละ 7 – 10 บาทในกลมปลาเกลดทวไป สวนในกลมปลาดกกโลกรมละ 10 บาท ปลาชอนกโลกรมละ 15 บาท

ปลาเนอออนกโลกรมละ 20 บาท การเปนแมคาคนกลางล าดบท 2 จะตองออก เดนรถเพอไปรบปลาททาปลาโดยทา

ปลาทไปคอ ทาปลากาฬสนธ ทาปลาศรสมเดจ ทาปลาทยโสธร ทาปลาอ าเภอสตก โดยจะหมนเวยนการเดนรถไปรบ

ปลาจากทาปลาวาวนไหนจะไปทาไหน การเดนทางจะตองเดนทางเพอไปถงทาปลาตอน 14.00 น. เพอทจะเตรยมตวท

จะคดเลอกปลาตามทแมคาปลาทตลาดตองการและในตอนกลางคน 24.00 น. ตองเตรยมตวสงปลาใหกบลกคาขาย

ปลาในตลาดเชาโดยลกคาปลาทอยตลาดเชาของมหาสารคามทอยในเครอขาย 7 – 10 ราย และตองไปสงทตลาดเชยง

ยน ตลาดอ าเภอกระนวน จงหวดขอนแกน กวาจะสงครบลกคาทกรายกเกอบ 10.00 น. และเตรยมตวกบไปรบปลาท

ทาปลาแหงใหมหมนเวยนไปเรอย ๆ ปลาทรบมาในชวงนนประมาณ 1 – 2 ตน และสงใหแมคาในตลาดรายละ

ประมาณ 30 – 50 กโลกรมซงจะหมนเวยนเชนนเปนประจ า”

2.8 ความสมพนธระหวางแหลงน า ชนดของปลา รสชาต และ ราคาปลา

ทาปลาเปนแหลงศนยรวมปลาจากแหลงน าในแตละพนท โดยมกลมชาวประมงทอยในชมชนหลายแหงทอย

ในพนทของแหลงน าเดยวกนออกจบปลา เมอไดปลากจะน าปลาเหลานนมาขายใหแกแมคาปลาททาปลาของแหลงน า

นน เพอทจะสงใหกบแมคาทมารบซอปลาจากแหลงน านน ๆ ยกตวอยางเชน ทาปลาพองหนบ บรเวณเขอนอบลรตนจะ

เปนศนยรวมปลาเนอออนชนดตาง ๆ เชน ปลาเซยม ปลานาง ปลาหน ปลาเคา ปลาเคง เปนตน นอกจากปลาเนอออน

แลวยงมปลาเกลด เชน ปลาขาวเก ปลาชางเหยยบ ปลาสด ปลาตอง เปนตน ทาปลากาฬสนธ ซงจบปลามาจากเขอน

ล าปาว ทาปลาทยโสธร และอบลราชธาน สวนใหญกจะเปนปลาในกลมเดยวกนน

อยางไรกตาม ปลาทไดจากแหลงน าเหลานโดยทวไปพบวาปลาทจบไดจากแหลงน าไหลโดยเฉพาะปลาจาก

แมน าช จะขายไดราคาดกวาปลาทอยในแหลงน านงเชน หนองน า และเขอน ทงนเนองจากผบรโภคนนเมอไดบรโภค

ปลาจากแหลงน าทตางกนแลว สวนใหญจะใหคะแนนความอรอยแกปลาจากน าไหลมากกวาปลาทจบจากแหลงน านง

ค าพลอย โฮมค าจนทร ซงเปนแมคาปลาในตลาดสดเทศบาลเมองมหาสารคามเลาใหฟงวา “ปลาทมในแหลงน า

ธรรมชาตโดยเฉพาะปลาแมน าจะมรสชาตทด และเปนทนยมของผบรโภคแลวยงมราคาทสงกวาปลาเลยง 2 – 3 เทา

135

ยกตวอยางทาปลาทโคราชสวนใหญจะม ปลาชอน ปลาดก ปลาสวาย ซงปลาเหลานเปนปลาเลยง ท าใหมราคาทต า

กวาปลาธรรมชาตโดยสงเกตไดจากสผว ขนาดหรอถามจาก แมคาทเปนเครอขายกนหรอเปนแมคา - ลกคาประจ า

ซงจะบอกไดวาปลาแตละชนดมาจากแหลงน าแหลงใด ในสวนของปลาดก ปลาชอน ปลาหมอ ปลาหลด ทมาจาก

ธรรมชาตและมขายในตลาดสดเทศบาลเมองมหาสารคามนน สวนใหญแมคาปลาจะน ามาจาก ทาปลาอ าเภอ สตก

จงหวดบรรมย ซงจะเปนแหลงรวบรวมปลาจากทงกลารองไหและปลาจากบอในทนา ในสวนปลาชนดอนทไมใชปลาน า

จดในชมชนลมแมน าช เชน ปลาท ซงเปนปลาทะเลนนและมขายในตลาดสดเทศบาลเมองมหาสารคามนน พบวาม

เครอขายมาจาก จงหวดนครนายก แลวถกสงมาทจงหวดขอนแกน จากนนแมคาปลาจากขอนแกนกจะบรรทกปลาใน

รปปลาทสดแชแขง สงมาทตลาดสดจงหวดมหาสารคามนอกจากนยงกระจายไปจงหวดอน ๆ อกดวย ใน

ขณะเดยวกนแมคาปลาทน าปลาทมาสงทขอนแกนกจะน าปลาทมในลมน าชไปขายยงแหลงอนดวย เชน ปลาขาวเก

ปลาเซยม ปลานาง ปลาเคา เปนตน ท าใหเครอขายปลากวางออกไปเพม มากขน อยางไรกตามราคาของปลาทกถก

กวาปลาน าจดพอสมควร และกมคนนยมเชนเดยวกบปลาชนดอน”

2.9 แมคาจร : แมคาทสรางสสนใหกบตลาดปลา

แมคาจร คอ แมคาทมาขายในลกษณะไมมาขายเปนประจ า ซงอาจจะมาขายเฉพาะชวงใดชวงหนง เชน เชา

หรอเยน โดยมากแมคาปลาเหลานสวนใหญจะรวบรวมปลามาจาก ชาวประมงในชมชนหรอหมบานตาง ๆ ทมการจบ

ปลาและมแมคาจรบางรายเมอขายไปเรอย ๆ หากพอมทวางกสามารถจบจองและขายประจ าได แมคาจรในตลาดสด

เทศบาลเมองมหาสารคามมประมาณ 20 – 30 ราย แตสวนใหญจะพยายามไมขายปลาซ ากน โดยกลมแมคาจรทมา

วางขายปลาจะเสยคาธรรมเนยมการวางขายเปนรายวน ๆ ละ 10 บาท ปลาทแมคาจรสวนใหญน ามาขายจะเปนปลาท

ไดจากทนา บอปลา หรอแหลงน าธรรมชาต เปนตน โดยสวนใหญไมผาน แมคาคนกลางล าดบท 2 แตมบางครงทอยาก

ขายปลาแตไมมปลาจากธรรมชาต กจะมาขอแบงจาก แมคาคนกลางล าดบท 2 ไปขาย จ านวนปลาทขายกจะไมมาก

ประมาณ 20 – 30 กโลกรมตอวน แตสวนใหญปลาทขายจะมราคาสงและขายไดงายกวาปลาทไดมาจากแหลงอน

โดยเฉพาะปลาเลยงเพราะสวนใหญเปนปลาธรรมชาต เพราะปลาทมาจากแหลงอน ผบรโภคทมาซอปลาจะให

ความส าคญนอยกวาปลาทมอยในพนท ดงนนแมคาจรจงกลายเปนสวนหนงทมผลตอการก าหนดราคาและทศทางของ

ผบรโภค เปนกลมทท าใหมการแขงขนกนเกดขนระหวางปลาจากทองถน ทแมคาจรเหลานไปรวบรวมมาจากชมชนกบ

ปลาทน ามาจากแหลงอน เชน ปลาจากจงหวดอบลราชธาน จงหวดยโสธร จงหวดกาฬสนธ ซง แมคาคนกลางล าดบท

2 น ามาขายใหแกแมคาขายปลกในตลาด ชวงทมแมคาจรน าปลามาขายทตลาดเทศบาลเมองมหาสารคามมากคอ

เดอน ธนวาคม – มกราคม เนองจากชาวประมงมการจบปลาในแมน าไดมาก และ เดอนเมษายน – พฤษภาคม เพราะ

เปนชวงทชาวบานวดน าออกจากบอปลาในทนาเพอจบปลามาขาย สวนใหญปลาทน ามาขาย ไดแก ปลาชอน ปลาดก

ปลาหมอ ซงเปนปลาจากบอน าธรรมชาตและเปนทนยมของผบรโภค เมอปลามมาก มผลท าใหราคาของปลาในตลาด

ลดลง

136

2.10 รปแบบการจดการของบรษทเอกชนในการสงเสรมการเลยงปลานลและปลาทบทม

ในปจจบนไดมบรษทเอกชนแหงหนง ไดเขามาลงทนสงเสรมการเลยงปลาในภาคอสานโดยเฉพาะในเขตลม

น าชและลมน ามล สงผลท าใหมการผลตปลาทไดจากการเลยงถกน าเขาสระบบตลาดปลา นอกเหนอจากปลาเลยง

ตามปกตของเกษตรกรในบอปลา และปลาจากแหลงน าตามธรรมชาต ดงนนระบบตลาดปลาจงมอกระบบหนงแทรก

เขามาเพมเตมจากระบบดงเดมนน คอ ระบบตลาดทถกควบคมดวยระบบการคาแบบเชงเดยวทมการผกขาดตลาด

ทงระบบ ปลาทบรษทดงกลาวสงเสรมใหเกษตรกรเลยงมอย 2 ชนด คอปลานลแปลงเพศและปลาทบทม ซงทง 2 ชนด

นเปนสายพนธปลานลเชนเดยวกน แตถกปรบปรงพนธเพอผลตในเชงการคาท าใหมรปรางลกษณะแตกตางกน

แมน าชทไหลผานจงหวดมหาสารคาม ถอไดวาเปนแหลงผลตปลาทงสองชนดนไดมากทสด โดยบรษทเอกชน

แหงนจะมฐานการผลตลกปลาทเขอนล าปาว จงหวดกาฬสนธ และจงหวดสมทรสาคร จากนนลกปลาจะถกสงไป

อนบาลจนไดขนาดทสามารถน าไปใหเกษตรกรเลยงได ซงบรษทดงกลาวไดเรมเขามาสนบสนนใหเกษตรกรเลยงปลา

ทงสองชนดนในป พ.ศ. 2541 ขนตอนการด าเนนงานของบรษทเอกชนแหงนคอ จะตงบรษทขนมาเพอขายสนคาท

จ าเปนส าหรบเลยงปลาทงสองชนดน ไดแก พนธปลา อาหาร กระชง และวคซน โดยจะสงสนคาเหลานใหแกรานขาย

อาหารสตวทเปนตวแทน และหาตลาดใหแกผเลยง ซงเกษตรกรจะตองซอสนคาเหลานผานรานตวแทนจ าหนาย ของ

บรษท นอกจากนบรษทแมจะสงพนกงานสงเสรมและพนกงานวชาการของบรษท มาใหค าแนะน าชาวบานเปนประจ า

แลวใหชาวบานทดลองเลยงโดยการรวมกลมกนเลยงกอน 4 – 5 คนตอกลม โดยใหซอกระชงปลาขนาดกวาง 3 เมตร

ยาว 3 เมตร และลก 2 เมตร จ านวนปลาทเลยงตอ 1 บอ ประมาณ 1,100 – 1,200 ตว ระยะเวลาในการเลยง 4 เดอน

กอนจบขายตองงดใหอาหาร 2 วน เมอครบก าหนดทางบรษทกจะมาจบปลาและน าไปสงตามตลาดในพนทตอไป

การเลยงปลาชนดนสามารถเลยงไดดในสภาพน าไหล แหลงน ามน าตลอดปและน าตองมคณภาพด ในเขตลม

น าชซงไดแกจงหวดชยภม ขอนแกน มหาสารคาม กาฬสนธ รอยเอด ยโสธร และอบลราชธาน ซงพบวาตลอดล าน าชท

ไหลผานแตละจงหวดกจะมการสงเสรมใหมการเลยงปลาดงกลาว ปลาทผลตไดจะถกน าไปขายสงใหแก แมคาใน

ตลาดสด รานอาหาร โรงแรม และภตตาคาร โดยกระบวนการขายและกระจายปลานนบรษทแหงนจะเปน

ผด าเนนการทงหมด โดยพนกงานสงเสรมการขายจะเปนผก าหนดราคาปลาใหแกผเลยงและผซอ จากนนเมอท าการจบ

ปลาทโตเตมทแลวกจะขนสงปลาไปยงลกคาโดยแบงการจดการออกเปน 2 กลมคอ กลมทบรษทน าปลาจากเกษตรกร

มาขายเองโดยตรง และใหรถเรขนสงปลามารบซอแลว ขนสงไปขายยงลกคาในเครอขายของตนซงผเลยงไมมสทธขาย

ปลาเหลานเองโดยจะมเครอขายในทกจงหวดและทกอ าเภอ และหลงจากการด าเนนงานมาเปนเวลา 4 ป (ตงแตป

พ.ศ. 2541–2545) พบวาในทกจงหวดและทกอ าเภอเรมรจกปลานลและปลาทบทม และคาดวาตลาดของปลาชนดน

จะอมตวในอก 5 ปขางหนา (พ.ศ. 2550) ซงทางบรษทผผลตจะด าเนนการตอโดยน าปลาชนดอนเขามาสงเสรม

การผลตตอไป (วรพล เองวานชและคณะ, 2546) กรอบแนวคดทใชในการวจย ดงแสดงดวย รปภาพประกอบ 1

137

รปภาพประกอบ 1

กรอบแนวคดทใชในการวจย

3. วธด าเนนการวจย

3.1 กระบวนการและวธการเลอกกลมตวอยาง

กรณอปทาน ประชากรและกลมตวอยางทใชในการวจย ไดแก ผจบปลาฝายบานหนองหอย ผคาปลาสดใน

ตลาดเชา ตลาดเยน และตลาดบานตาดทอง (ผคาปลาจากแมน าช ปลาหลม และปลาซพ) จงหวดยโสธร ดงแสดงใน

ตาราง 1 เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมลเปนแบบสอบถาม และจดเกบแบบสอบถามโดยการสมภาษณกลม

ตวอยางในพนท โดยจดเกบหลายครงตามชวงฤดกาล ไดแก ชวงปลายฤดหนาว (กมภาพนธ-มนาคม 2552) ชวงฤด

รอน (เมษายน-พฤษภาคม 2552) ชวงตนฤดฝน (มถนายน-กนยายน 2552: ฤดวางไข) ชวงปลายฤดฝน (ตลาคม

2552-มกราคม 2553)

กรณอปสงค ประชากรและกลมตวอยางทใชในการวจย ไดแก ครวเรอนในเขตเทศบาลจงหวดยโสธร จ านวน

100 ครว จากจ านวน 7,645 ครวเรอน (สถตเทศบาลเมองยโสธร, 2552)

138

ตาราง 1 จ านวนประชากรและกลมตวอยางจ าแนกตามชวงฤดกาล

ผตอบ

แบบสอบถาม

จ านวน

ประชากร

(คน)

จ านวน

กลม

ตวอยาง

(คน)

การเกบรวบรวมขอมลตามฤดกาล (ครง/คน) การเกบ

ขอมลทก

ฤดกาล

(ครง)

ชวงปลาย

ฤดหนาว

(2 เดอน)

ชวงฤดรอน

(2 เดอน)

ชวงตน

ฤดฝน

(4 เดอน)

ชวงปลาย

ฤดฝน

(4 เดอน)

รวม

ทกฤด

(ครง)

ผคาปลาสด 26 12 8 8 16 16 48 134

3.2 สถตทใชในการวจย

สถตส าหรบการวเคราะหใชสถตเชงพรรณนา ไดแก คาเฉลย เพอหาปรมาณการผลตปลาและราคาของปลา

โดยเฉลยในแตละชวงฤด ไดแก ชวงฤดหนาว ชวงฤดรอน และชวงฤดฝน

4. ผลลพธการวจยและการอภปรายผล

4.1 อปสงคปลาสด

ความตองการปลาสดในจงหวดยโสธรมความแตกตางกนในแตละฤด พบวาความตองการปลาสดมมากทสด

ในฤดฝน โดยประชากรในเขตเทศบาลเมองยโสธรจ านวน 7,645 ครวเรอน (สถตเทศบาลเมองยโสธร, 2552) มปรมาณ

ความตองการในฤดฝนเทากบ 164,215 กโลกรม ขณะทฤดหนาวและฤดรอนมปรมาณความตองการเทากบ 68,346

และ 41,742 ตามล าดบ โดยในแตละฤดกาลจะมความตองการปลาหลม (ปลาชอนและปลาดก) มากทสด ในขณะท

ปลาทเลยงในกระชง (ปลาทบทมและปลานล) ปลาธรรมชาตจากแมน าช และปลาจากแหลงน าอนๆ มความตองการต า

กวา ซงผบรโภคจะใหความส าคญกบความพงพอใจในดานคณภาพและรสชาตของปลาเปนล าดบแรก รองลงมาไดแก

ความพงพอใจดานปรมาณและราคา ตามล าดบ ดงนน อปสงคของการบรโภคปลาสด ขนอยกบรสนยมของผบรโภค

โดยเฉพาะในดานรสชาต ชนด และคณภาพปลา ผบรโภคสวนใหญตองการปลาชอนและปลาดกทมคณภาพด สนคา

ทดแทนปลาสดเมอปลาสดมราคาสงขนไดแก เนอสกร เนอไก พชผกและเนอโค ตามล าดบ พบวาในฤดรอนปรมาณ

ของปลาสดหลายชนดลดลง ท าใหราคาปลาสดชนดตางๆ เพมขน ผบรโภคมทางเลอกในการซอปลาสดชนดตางๆ

ลดลง และเปนไปไดวาผบรโภคอาจเลอกซอสนคาชนดอน (เนอสกร เนอไก พชผกและเนอโค) ทดแทน อยางไรกตาม

แมวาปลาชอนและปลาดกจะมปรมาณลดลงและมราคาสงในบางฤดกาล แตยงไดรบความนยมมากกวาปลาชนดอนๆ

ทกๆฤดกาล นอกจากนเปนทสงเกตวาในชวงตนฤดฝน ปลาสดจากแมน าชและแมน าสาขาจะมปรมาณมากขนและม

ราคาลดลง ท าใหปลาสดจากแหลงแมน าชไดรบความนยมเพมขน สงผลใหภาพรวมของอปสงคของปลาสดในฤดฝน

139

เพมขนอกดวย สวนปลาเลยง (ปลาทบทมและปลานล) นน จะมความตองการมากกวาปลาสดจากแมน าชและแมน า

สาขาในชวงฤดหนาวและรอน แตเมอความตองการปลาจากแมน าชและแมน าสาขาเพมสงขนในฤดฝน พบวาความ

ตองการปลาทบทมและปลานลจะลดลง ผลการศกษาครงนชใหเหนวา ปรมาณปลาหลม (ปลาชอนและปลาดก)

รวมทงปลาจากแมน าชและแมน าสาขา มสวนส าคญในการท าใหแตละฤดกาลมความตองการชนดปลาทแตกตางกน

และท าใหเกดการเคลอนไหวตามฤดกาลของอปสงคหรอปรมาณรวมของปลาสดทงหมดทผบรโภคตองการ

4.2 อปทานปลาสด

บรเวณฝายยโสธร ในชวงปลายฤดหนาวปรมาณปลาทจบไดลดลง ชนดปลาทจบไดมากทสด คอ ปลาขบ

ปลาซว ปลาสรอย ปลารากกลวย ปลาหมและปลาขาว ในชวงฤดรอน ชนดและปรมาณปลามจ านวนลดลง สวนในชวง

ตนฤดฝนเปนชวงทปลาก าลงวางไขและชวงปลายฤดฝนพบวาปรมาณปลามจ านวนลดลงแตปลาทยงสามารถพบได

ในชวงน คอ ปลาสรอยและปลาขาว

ส าหรบปลาสดในชวงปลายฤดหนาว ปรมาณปลาจากแมน าชทมการคาขายมาก มปรมาณการขายตงแต

10-20 กโลกรมตอวน ราคาขายอยระหวาง 80-96 บาทตอกโลกรม ส าหรบปลาหลม-ปลาบอ มจ าหนายมาก คอ ปลา

ชอนและปลาดก มปรมาณการขาย 21-51 กโลกรมตอวน ราคาขายอยระหวาง 76-89 บาทตอกโลกรม ชวงฤดรอน ชวง

ตนฤดฝนและชวงปลายฤดฝนมชนดปลาทจ าหนายลดลง ยกเวนปลาขบ ปลานางและปลาเคา ทมจ าหนายเพมขน

ในชวงตนและปลายฤดฝน ปลาเลยงในกระชงไดแก ปลานลและปลาทบทม มปรมาณการจ าหนาย 35-88 กโลกรมตอ

วน ส าหรบชวงฤดรอนปรมาณทน ามาจ าหนายลดลง สวนชวงตนและปลายฤดฝนมปรมาณการจ าหนายเพมขนไมมาก

และราคาไมแตกตางมากนกในแตละชวงฤด ปลาสมในชวงปลายฤดหนาว มการจ าหนายมาก คอ ปลาตะเพยน ปลา

สวายและปลาสรอย ราคาขายประมาณ 60-68 บาทตอกโลกรม ในชวงฤดรอนปรมาณการจ าหนายและราคาไม

เปลยนแปลงมากนก สวนชวงตนและปลายฤดฝนมยอดขายเพมขนไมมากและราคาเปลยนแปลงไมมาก ปลาราทม

จ าหนายในชวงปลายฤดหนาวทมจ าหนายมาก ไดแก ปลาขาว ปลาหมอและปลากระด ปรมาณขายวนละ 8-23

กโลกรมตอวน ราคาประมาณ 30-70 บาทตอกโลกรม ส าหรบในชวงฤดรอนปรมาณการจ าหนายปลาราในภาพรวม

ลดลง โดยราคาขายไมเปลยนแปลงมากนก สวนในชวงตนและปลายฤดฝนยอดขายปลาราเพมขนบางชนดและราคา

เปลยนแปลงไมมาก ส าหรบปลาแหงทมการจ าหนายในชวงปลายฤดหนาว ไดแก ปลาชอน ปลาหมอ ปลาปกไกและ

ปลาหลด ปรมาณขาย 2-5 กโลกรมตอวน ราคาเฉลย 194-300 บาทตอกโลกรม ส าหรบชวงฤดรอนปลาแหงบางชนดไม

มจ าหนาย สวนใหญเปนปลาชอนซงปรมาณการจ าหนายและราคาไมเปลยนแปลงมากนก ในชวงตนและปลายฤดฝน

จะมเพยงปลาชอนตากแหงซงยอดขายเปลยนแปลงไมมากสวนราคาเพมขนเลกนอยเมอเทยบกบชวงฤดรอน อทาน

ปลาแตละชนดดงแดงดวยรปภาพประกอบ 2 เมอพจารณาอปสงคและอปทานปลาสดจ าแนกตามฤดกาลในภาพรวม

ดงแสดงในตาราง 2 และภาพประกอบ 3

140

รปภาพประกอบ 2

อทานปลาแตละชนดจ าแนกตามฤดกาล

ตาราง 2 อปสงคและอปทานปลาสดจ าแนกตามฤดกาล

ฤดหนาว ฤดรอน ฤดฝน รวม ( 1ป)

อปสงค (กก.) 68,346 41,742 164,215 274,303

อปทาน (กก.) 39,000 28,080 25,880 102,960

หมายเหต: ค านวณจากประชากรในเขตเทศบาลเมองยโสธรจ านวน 7,645 ครวเรอน (สถตเทศบาลเมองยโสธร, 2552)

141

รปภาพประกอบ 3

อปทานปลาสดในภาพรวมจ าแนกตามฤดกาล

4.3 หวงโซมลคาปลาสด

ปลาทจบไดจากแมน าช มสวนตางหรอก าไรจากการขาย เทากบ 17 บาทตอกโลกรม และมยอดขายเฉลย 7

กโลกรมตอวน ก าไรเฉลยจากการขายเทากบ 100 บาทตอวน รายไดยงไมรวมคาใชจายอยางอนประมาณ 3,000 บาท

ตอเดอน ส าหรบปลาหลมมสวนตางของราคาทรบมาจ าหนายกบราคาตนทนเทากบ 20 บาทตอกโลกรม มยอดขาย

เฉลย 15 กโลกรมตอวน ก าไรเฉลยจากการขาย เทากบ 293 บาทตอวน หรอมรายไดยงไมหกคาใชจายอยางอน

ประมาณ 8,790 บาทตอเดอน สวนปลานลและปลาทบทมมสวนตางเทากบ 9 บาทตอกโลกรม มยอดขายเฉลย 47

กโลกรมตอวน หรอมรายไดยงไมหกใชจายอยางอนประมาณ 12,600 บาท หากพจารณาสวนตางเฉพาะปลาแมน าชจะ

พบวาปลาใหผลตอบแทนสวนตางมากทสดคอ ปลานาง ปลาเคา ปลาปง ปลาเซยม ปลาขบ ปลาหม ปลาชอน ปลาดก

ปลาสวาย ปลาหมอ และปลาตะเพยน ตามล าดบ นอกจากนยงพบวา ปลาทมยอดขายตอวนมากทสด คอ ปลาชอน

ปลาดก และปลาตะเพยน

เมอพจารณาสวนตางจากปลาสด ทง 3 ประเภทแลว เหนไดวาปลาแมน าชและปลาหลมสามารถสรางรายได

ใหกบผจ าหนายปลามากกวาปลานลหรอปลาทบทม ถาหากผจ าหนายปลาแมน าชหรอปลาหลม มยอดขายท

ใกลเคยงกบยอดขายปลานลและปลาทบทม เพราะสวนตางๆทไดจากปลาปลานลและปลาทบทมนนไมมาก แตปลา

142

ปลานลและปลาทบทมมขอไดเปรยบคอ มปลาขายไดตลอดชวงฤดซงน ามาทดแทนในชวงทปลาแมน าชหรอปลาหลมม

จ านวนนอยในชวงตนและปลายฤดฝน ดงนนหากมปรมาณปลาแมน าชหรอปลาหลมเพมขน กจะท าใหผคาปลาม

รายไดเพมขน เพราะความตองการบรโภคปลาจากแมน าชหรอปลาหลมโดยเฉพาะปลาชอนมความตองการสง

ยอดขายและสวนตางราคากบตนทนสนคาขายจ าแนกตามชนดปลา ดงแสดงในรปภาพประกอบ 4

รปภาพประกอบ 4

ยอดขายและสวนตางราคากบตนทนสนคาขายจ าแนกตามชนดปลา

5. สรปผลการวจย

ผลการวจยชใหเหนวา ปลาทยงไมเพยงพอตอความตองการ หากมการเลยงทดแทนปลาทเลยงในกระชงของ

บรษทเอกชนกจะท าใหเกษตรกรผเลยงปลามรายไดเพมขน คอ การเลยงปลาหลม-ปลาบอซงเปนการเลยงในบอในท

นาของเกษตรกร ชนดปลาทเลยงในปลาหลม-บอ คอ ปลาชอน ปลาดก และปลาสองชนดดงกลาวยงเปนทตองการของ

ผบรโภคอกดวย

143

6. ขอเสนอแนะส าหรบการวจยในอนาคตและประโยชนของงานวจย

6.1 ขอเสนอนะส าหรบการวจยในอนาคต

งานวจยครงนไดพบวารปแบบการเลยงปลาหลม-ปลาบอ โดยมปลาทเลยง คอ ปลาชอนและปลาดก นน

สามารถชวยสรางรายไดใหกบเกษตรเพมขนได แตอยางไรกตามการพฒนารปแบบการเลยงเปนไปในรปแบบใดนน

จะตองไดรบการวจยเพมเตม หากจะตองมการขดบอในทนาของเกษตรกรเพอเลยงปลาบอนนมความเปนไปไดมาก

นอยเพยงไร และพนทใดทควรจะไดรบการสนบสนนกอน นอกจากนนสงหลกเหลยงไมได คอ เมอมปลาออกมาแลว

ระบบการจ าหนายจายแจกไปสตลาดและการจดการตลาดในเรองนตองด าเนนการในรปแบบใด ส าหรบงานวจยชนน

เปนเพยงโมเดลทใชกบกรณจงหวดยโสธร หากจะน าไปใชเปนตนแบบการวจยในพนทอนควรจะไดพจารณาบรบทของ

พนททมความแตกตางกน

6.2 ประโยชนของการวจย

ขอสารสนเทศจากการวจยสามารถน าไปวางแผนและก าหนดทศทางการพฒนายทธศาสตรของจงหวดยโสธร

เพอเพมรายไดใหเกษตรกร และหนวยงานทเกยวของ เชน ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร ประมง

จงหวด เกษตรจงหวด องคการบรหารสวนต าบล เปนตน สามารถน าผลการวจยชนดปลาทจะสรางรายไดเพมใหแก

เกษตรกร ไดแก ปลาชอน และปลาดกนน ดวยการสนบสนนเงนทนและระบบบรหารจดการ

เอกสารอางอง

วรพล เองวานช และคณะ. (2546). วฒนธรรมปลาและอาชพประมงในชมชนลมแมน าช.

ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย (อดส าเนา).

ส านกงานเขตพนทการศกษา 1 และ 2. (ม.ป.ป.) ภมปญญาทองถนจงหวดยโสธร. เอกสารอเลกทรอนกส.

ส านกงานสถตจงหวดยโสธร. (2552). สถตเทศบาลเมองยโสธร. คนเมอ 1 มกราคม 2553 จาก

http://yasothon.nso.go.th/.