Science and Technology Options Assessment Rozwiązania technologiczne służące zapewnieniu wyżywienia dla 10 miliardów osób Powiązania między rolnictwem i zmianą klimatu oraz między rolnictwem i różnorodnością biologiczną Podsumowanie Zespół ds. Oceny Rozwiązań Naukowych i Technologicznych Dyrekcja Generalna ds. Analiz Parlamentarnych Parlament Europejski Wrzesień 2013 PE 513.514 PL
36
Embed
Science and Technology Powiązania między …...upraw (Europejska Agencja Środowiska, 2012 r.). Coraz wyższa temperatura w połączeniu ze zmieniającym się rozkładem opadów
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Science and Technology Options Assessment
Rozwiązania technologiczne służące zapewnieniu wyżywienia dla 10 miliardów osób
Powiązania między rolnictwem i zmianą klimatu oraz między rolnictwem i różnorodnością biologiczną
Podsumowanie
Zespół ds. Oceny Rozwiązań Naukowych i Technologicznych Dyrekcja Generalna ds. Analiz Parlamentarnych Parlament Europejski Wrzesień 2013 PE 513.514
PL
Rozwiązania technologiczne służące zapewnieniu wyżywienia
dla 10 miliardów osób
Powiązania między rolnictwem i zmianą klimatu
oraz między rolnictwem i różnorodnością biologiczną
Podsumowanie
IP/A/STOA/FWC/2008-096/Lot3/C1/SC 5 - SC 9
Wrzesień 2013
PE 513.514
STOA - Zespół ds. Oceny Rozwiązań Naukowych i Technologicznych
Projekt STOA pt. „Rozwiązania technologiczne służące zapewnieniu wyżywienia dla 10 miliardów
osób – Powiązania między rolnictwem i zmianą klimatu oraz między rolnictwem i różnorodnością
biologiczną” był realizowany przez Instytut Europejskiej Polityki Ochrony Środowiska (ang. Institute
for European Environmental Policy, IEEP) we współpracy z BIO Intelligence Service, Instytutem ds.
Ekologii (ang. Ecologic Instutute) i Instytutem Nauk o Środowisku Wolnego Uniwersytetu (VU) w
kontroli nad szkodnikami i chorobami oraz utrata różnorodności genetycznej roślin i
zwierząt. W Europie konieczne są istotne zmiany w systemach rolnych, aby zapewnić
szybkie ograniczenie emisji gazów cieplarnianych z działalności rolniczej, jak również
skuteczne przystosowanie się do zmiany klimatu oraz zwiększenie ochrony różnorodności
biologicznej.
W niniejszym sprawozdaniu omówiono szereg praktyk i osiągnięć w dziedzinie rolnictwa, które mogą w sposób zrównoważony zwiększać wydajność rolnictwa, a jednocześnie przyczyniać się do łagodzenia zmiany klimatu i przystosowywania się do niej oraz zapewniać korzyści w zakresie różnorodności biologicznej. Polityka mogłaby odgrywać większą rolę we wspieraniu innowacji i rozwoju w różnorodnych systemach rolnych w Europie, a także w procesie wykorzystywania niektórych odpadów i resztek do produkcji energii.
W sprawozdaniu zawarto zestaw zalecanych możliwości stymulowania korzystnych
działań, ograniczania praktyk niezgodnych z zasadą zrównoważonego rozwoju oraz
propagowania innowacyjnych możliwości, przy jednoczesnym zapewnieniu zabezpieczeń
środowiskowych w przypadku nowych technologii, które mogą mieć niepożądany
negatywny wpływ na różnorodność biologiczną.
STOA - Zespół ds. Oceny Rozwiązań Naukowych i Technologicznych
Spis treści
1 WPROWADZENIE ...................................................................................................................... 1
2 ZMIANA KLIMATU A ROLNICTWO ................................................................................... 3
2.1 WPŁYW ZMIANY KLIMATU NA ROLNICTWO W EUROPIE ....................................................... 3
2.2 WPŁYW EUROPEJSKIEGO ROLNICTWA NA ZMIANĘ KLIMATU ............................................... 4
2.3 W JAKI SPOSÓB ROLNICTWO W EUROPIE MOŻE PRZYCZYNIĆ SIĘ DO ŁAGODZENIA ZMIANY
KLIMATU I PRZYSTOSOWAĆ SIĘ DO NIEJ? ........................................................................................... 5
3 RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA A ROLNICTWO ...................................................... 8
3.1 RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA W EKOSYSTEMACH ROLNICZYCH W UE ........................... 8
3.2 WPŁYW PRAKTYK GOSPODARKI ROLNEJ NA RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNĄ .................... 8
3.3 UTRATA RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ W SYSTEMACH ROLNYCH I JEJ ZNACZENIE .... 10
3.4 DZIAŁANIA MAJĄCE NA CELU UTRZYMANIE I ZWIĘKSZENIE RÓŻNORODNOŚCI
BIOLOGICZNEJ NA UŻYTKACH ROLNYCH W UE .............................................................................. 11
4 SYSTEMY UPRAWY: GM I SUROWCE DO PRODUKCJI BIOPALIW ........................ 13
4.1 MOŻLIWY WPŁYW UPRAW GM NA RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNĄ W UE 13
4.1.1 Uprawy GM w UE ....................................................................................................................... 13 4.1.2 Możliwy przyszły wpływ upraw GM na różnorodność biologiczną w Europie ........................... 13
4.2 WPŁYW SUROWCÓW DO PRODUKCJI BIOPALIW NA RÓŻNORODNOŚĆ
4.2.1 Unijny rynek biopaliw .................................................................................................................. 15 4.2.2 Wpływ zużycia biopaliw na różnorodność biologiczną ................................................................. 15 4.2.3 Polityka na rzecz bardziej zrównoważonych biopaliw .................................................................. 16
5 ZASOBY GENETYCZNE ROŚLIN I OWADY ZAPYLAJĄCE ......................................... 18
5.1 ZASOBY GENETYCZNE ROŚLIN DLA WYŻYWIENIA I ROLNICTWA W EUROPIE
5.1.1 Znaczenie zasobów genetycznych roślin ....................................................................................... 18 5.1.2 Ochrona i wykorzystanie zasobów genetycznych roślin ............................................................... 18
5.2 PSZCZOŁY MIODNE, OWADY ZAPYLAJĄCE I ZAPYLANIE W EUROPIE ........... 19
5.2.1 Znaczenie owadów zapylających ................................................................................................... 19 5.2.2 Czynniki mające wpływ na populacje pszczół/owadów zapylających w UE ................................. 19 5.2.3 Działania niezbędne w celu odwrócenia procesu spadku liczebności owadów zapylających w
Powiązania między rolnictwem i zmianą klimatu oraz między rolnictwem i różnorodnością biologiczną
1
1 WPROWADZENIE
Istnieje coraz większa potrzeba „zrównoważonej intensyfikacji”1 rolnictwa w celu zapewnienia
bezpieczeństwa żywnościowego w związku ze spodziewanym wzrostem liczby ludności na świecie
do 10 miliardów do końca obecnego stulecia. W niniejszym badaniu skoncentrowano się na analizie
wzajemnych powiązań między rolnictwem, zmianą klimatu i różnorodnością biologiczną, a także na
kwestii potencjału licznych możliwości innowacyjnych do zapewnienia bardziej zrównoważonego,
odpornego i wydajnego rolnictwa w UE, które wywiera słabszy negatywny wpływ na zmianę
klimatu, różnorodność biologiczną i usługi ekosystemowe.2.
Dwa główne czynniki prowadzące do ogólnego zwiększenia zapotrzebowania na żywność i
rolnictwo to wielkość populacji i wzrost gospodarczy. Większość Europy odnotowywała do niedawna
znaczny wzrost gospodarczy, co miało ogromny wpływ na konsumpcję, a tym samym na środowisko
naturalne. Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) szacuje, że
światowe zapotrzebowanie na żywność zwiększy się w najbliższych 40 latach o około 70%, co wynika
z konieczności zapewnienia żywności dla coraz większej liczby ludności na świecie, z
uwzględnieniem zmieniających się trendów w żywieniu. Wraz z bogaceniem się społeczeństw
obserwuje się w nich tendencję do spożywania większej ilości przetworzonej żywności i produktów
zwierzęcych (mięsa i produktów mlecznych), a także większą zdolność do marnotrawienia żywności,
co powoduje wzrost zapotrzebowania na grunty rolne. Takie rosnące światowe zapotrzebowanie na
żywność będzie pokrywane dzięki dwukierunkowemu podejściu, które uwzględnia włączanie do
produkcji gruntów nierolniczych oraz zwiększanie plonów. Chociaż ten zwiększony popyt i
konieczność jego pokrycia ma według prognoz dotyczyć w głównej mierze krajów spoza UE, w
szczególności krajów w Afryce, pewien stopień zwiększenia produkcji jest prawdopodobny również
w Unii, zwłaszcza w odniesieniu do upraw zbóż w Europie Wschodniej.
Na głównych obszarach produkcyjnych w Europie Zachodniej plony już teraz są wysokie, a
oddziaływanie produkcji na środowisko przyjmuje znaczące rozmiary, a niekiedy narusza zasady
zrównoważonego rozwoju, co wzbudza poważne obawy o stan różnorodności biologicznej oraz
zasobów wody i gleby. Chociaż istnieją pewne możliwości zwiększenia plonów w UE,
prawdopodobnie jedynie w ograniczonym stopniu można to osiągnąć w sposób zrównoważony,
najczęściej w oparciu o nowe osiągnięcia technologiczne i ich szersze zastosowanie. Dlatego też
europejskie systemy rolne będą wymagały istotnych zmian w celu ograniczenia obecnego
oddziaływania na środowisko oraz zwiększenia upraw, jak również sprostania nowym wyzwaniom
związanym m.in. ze zmianą klimatu.
Te poważne wyzwania dla światowych systemów żywnościowych oznaczają, że – wraz z
koniecznością rozważenia kwestii bezpieczeństwa żywnościowego – istnieje jedocześnie pilna
potrzeba podjęcia działań mających na celu rozwiązanie problemów związanych ze zmianą klimatu,
degradacją środowiska i wyczerpywaniem się zasobów. Z uwagi na obecność rolnictwa na rynku
światowym głównym wyzwaniem będzie zwiększenie wydajności rolnictwa w sposób, który
umożliwi uniknięcie i odwrócenie negatywnego wpływu istniejących systemów produkcji rolnej na
1 Zrównoważona intensyfikacja: zwiększenie produkcji na gruntach o dotychczasowej wielkości i jednoczesne
ograniczenie negatywnego wpływu na środowisko oraz zwiększenie wkładu w kapitał naturalny i przepływu
usług ekosystemowych.
2 Usługi ekosystemowe: bezpośredni i pośredni wkład ekosystemów w zapewnienie dobrobytu ludzi; wyróżnia się
cztery główne rodzaje tych usług: usługi produkcyjne (np. żywność, woda, paliwo); usługi regulujące (np.
kontrola powodzi i chorób); usługi podtrzymujące/przestrzeni życiowej (np. obieg składników pokarmowych,
zapylanie, procesy glebotwórcze) oraz usługi kulturalne (np. rekreacja, wartości kulturowe, duchowe i
estetyczne).
STOA - Zespół ds. Oceny Rozwiązań Naukowych i Technologicznych
2
środowisko. Zmiany w technologiach i praktykach gospodarowania gruntami, które pozwolą na
bardziej zrównoważoną produkcję żywności, będą stanowiły podstawowy element strategii
ograniczania zapotrzebowania na zasoby gruntowe w Europie i w krajach, z których UE importuje
produkty. Celem niniejszego badania jest zatem uzyskanie większej wiedzy na temat potencjalnych
możliwości zapewnienia bardziej zrównoważonego, odpornego i wydajnego rolnictwa w UE, które wywiera
mniejszy negatywny wpływ na zmianę klimatu, różnorodność biologiczną i usługi ekosystemowe.
Powiązania między rolnictwem i zmianą klimatu oraz między rolnictwem i różnorodnością biologiczną
3
2 ZMIANA KLIMATU A ROLNICTWO
2.1 Wpływ zmiany klimatu na rolnictwo w Europie
Zmiana klimatu oznacza liczne wyzwania dla coraz większej produkcji rolnej w Europie, przy czym
przyszłe oddziaływania zmiany klimatu prawdopodobnie będą miały złożony charakter i będą
trudne do przewidzenia. Coraz częstsze ekstremalne zdarzenia pogodowe, plagi szkodników i
chorób, a także zmienność klimatu i wyższa suma temperatur – wszystkie te czynniki mogą
przeważyć ewentualne pozytywne skutki zwiększenia poziomów CO2 i ocieplenia dla niektórych
upraw (Europejska Agencja Środowiska, 2012 r.).
Coraz wyższa temperatura w połączeniu ze zmieniającym się rozkładem opadów mogą być
przyczyną zwiększonego zapotrzebowania na nawadnianie niezbędne do wzrostu upraw w związku
z ograniczonymi opadami i zmianami w rozkładzie opadów. Zapewnienie odpowiednich zasobów
wody do nawadniania w celu zaspokojenia tego dodatkowego zapotrzebowania może być trudnym
zadaniem, w szczególności na południu i w południowo-zachodniej części Europy. Ponadto w
Europie Południowej wzrost upraw może być utrudniony w wyniku podwyższonych temperatur,
natomiast warunki w Europie Północnej mogą być korzystne dla wzrostu upraw dzięki możliwości
wydłużenia okresu wegetacyjnego i zwiększenia wskaźników potencjalnego wzrostu. Niektóre z tych
korzyści mogą być jednak zniwelowane przez przewidywane zwiększenie częstotliwości
występowania ekstremalnych zdarzeń pogodowych, takich jak powodzie, które mogą być przyczyną
jeszcze większej niepewności względem wielkości plonów. Według prognoz w wyniku zmiany
temperatur dojdzie do „przesunięć” obszarów odpowiednich pod określone uprawy w kierunku
północnym, co nie musi się jednak przekładać na ogólny wzrost wydajności. Inne ważne skutki, które
już dziś można przewidzieć, dotyczą zmiany złożonych procesów zachodzących w glebie, a także
szkodników i chorób. Istnieje prawdopodobieństwo, że zmiana klimatu zapewni im nowe możliwości
rozprzestrzeniania się, przez co ryzyko zniszczeń będzie coraz większe i będzie dotyczyło również
nowych obszarów.
Zmiana klimatu może stwarzać dla europejskiego rolnictwa zarówno zagrożenia, jak i szanse. W celu
dostosowania europejskiego rolnictwa do wyzwań związanych ze zmianą klimatu prawdopodobnie
konieczne będą istotne zmiany, co dodatkowo skomplikuje już i tak trudne zadanie zapewnienia
zrównoważonej intensyfikacji.
Ramka 1: Wpływ zmiany klimatu na klimat i rolnictwo
Bezpośrednia zmiana warunków dla wzrostu upraw
Zmiany w dostępności wody
Zmiana częstotliwości i nasilenia ekstremalnych zdarzeń pogodowych
Negatywny wpływ na gleby i procesy glebowe
Zmiana warunków do rozprzestrzeniania się szkodników i chorób
Zwiększone ryzyko pożarów
Zmiana sposobów wykorzystania energii
STOA - Zespół ds. Oceny Rozwiązań Naukowych i Technologicznych
4
2.2 Wpływ europejskiego rolnictwa na zmianę klimatu
Rolnictwo jest ważnym źródłem netto emisji gazów cieplarnianych do atmosfery. Emisje te powstają
w następujący sposób: dwutlenek węgla uwalniany jest w związku ze stratą węgla z gleb uprawnych,
metan pochodzi z inwentarza żywego i obornika, a emisje podtlenku azotu są skutkiem
wykorzystania w glebie obornika, nawozów i innych dodatków do wzbogacania gleby. Emisje
metanu i podtlenku azotu mają szczególne znaczenie, ponieważ – w przeliczeniu na jednostkę
objętości – w znacznie większym stopniu przyczyniają się do globalnego ocieplenia niż dwutlenek
węgla. Źródłem netto emisji są zwłaszcza gleby na gruntach uprawnych, przykładowo w wyniku
procesu utleniania węgla w glebie w związku z jej erozją lub kultywacją. Emisje N2O przypisuje się
uprawie gleb organicznych i mineralizacji materii organicznej w glebie wskutek zmiany sposobu
użytkowania gruntów i odwadniania (Komisja Europejska, 2009 r.).
Zmiana gruntów uprawnych w użytki zielone może natomiast obniżyć emisje netto dzięki
zatrzymaniu zwiększonych ilości dwutlenku węgla w glebie w postaci węgla organicznego. Istniejące
użytki zielone i gleby torfowe również zawierają ogromne zapasy składowanego węgla, które
wymagają właściwego gospodarowania, tak aby nie dochodziło do ich uwalniania. Dzięki zalesianiu
użytków rolnych również istnieje możliwość zatrzymania węgla zarówno w glebie, jak i w samych
drzewach. Ponadto emisje CO2 z rolnictwa mogą być wynikiem wykorzystania paliw kopalnych w
maszynach rolniczych, transporcie, ogrzewaniu i osuszaniu, a także mogą powstawać wskutek
działalności na wcześniejszych etapach łańcucha dostaw, takiej jak produkcja nawozów i pestycydów
oraz produkcja i obsługa techniczna maszyn.
Ramka 3: Wpływ upraw i odwadniania na glebach torfowych
Około 16% torfowisk w Europie, a w niektórych państwach członkowskich nawet do 70%
torfowisk, wykorzystuje się obecnie na potrzeby rolnictwa, jak również poddaje się procesowi
odwadniania; dotyczy to również ogromnej większości torfowisk w Europie Północnej i
Zachodniej. Z gleb torfowych przeznaczonych pod uprawy jeszcze przez dziesięciolecia od
ich odwodnienia uwalnia się podtlenek azotu. W 2007 r. emisje w UE-27 pochodzące z
gruntów uprawnych położonych na glebach torfowych sięgnęły 37,5 mln ton ekwiwalentu
dwutlenku węgla, co stanowi 88% ogółu emisji z gruntów uprawnych. (Komisja Europejska,
2009 r.; Gobin et al, 2011 r.; Schils et al, 2008 r.).
Podatność rolnictwa na zmianę klimatu wskazuje na konieczność udziału rolnictwa w globalnych
działaniach podejmowanych na rzecz ograniczenia emisji gazów cieplarnianych. Rolnictwo ma
znaczne możliwości ograniczenia swoich emisji netto, jednak niektóre wymagane do tego celu
zmiany mogą okazać się sprzeczne z założeniem zwiększenia produkcji rolnej.
Ramka 2: Emisje gazów cieplarnianych
Emisje gazów cieplarnianych z rolnictwa stanowią 9,8% wszystkich emisji w UE (z
wyłączeniem emisji związanych z użytkowaniem gruntów, zmianą użytkowania gruntów i
leśnictwem) (Europejska Agencja Środowiska, 2012 r.). Emisje z gruntów uprawnych w UE-27
wynoszą około 70 mln ton ekwiwalentu dwutlenku węgla rocznie. Rolnictwo ma też istotny
udział w całkowitych emisjach podtlenku azotu i metanu.
Powiązania między rolnictwem i zmianą klimatu oraz między rolnictwem i różnorodnością biologiczną
5
2.3 W jaki sposób rolnictwo w Europie może przyczynić się do łagodzenia
zmiany klimatu i przystosować się do niej?
W sektorze rolnym dostępnych jest wiele sposobów łagodzenia zmiany klimatu i przystosowywania
się do niej, których znaczna liczba może być zastosowana na poziomie gospodarstwa rolnego. Wiele z
nich wymaga jednak zbiorowego działania ze strony szeregu zainteresowanych podmiotów. Środki w
zakresie łagodzenia zmiany klimatu mają za zadanie przyczynić się do ograniczenia emisji CO2, CH4 i
N2O: będących wynikiem użytkowania gruntów i emisji pochodzących z gleb, poprzez sekwestrację
dwutlenku węgla i zapobieganie jego uwalnianiu; powstających w związku z wykorzystaniem
maszyn i energii w gospodarstwach rolnych; pochodzących z pośrednich źródeł, takich jak produkcja
nawozów; powstających w związku ze składowaniem, przetwarzaniem i stosowaniem obornika;
pochodzących z gleb i będących wynikiem procesu odwadniania oraz powstających wskutek hodowli
zwierząt. Różne sposoby gospodarowania, które mogą przynieść dodatkowe korzyści zarówno z
punktu widzenia łagodzenia zmiany klimatu, jak i przystosowywania się do niej, mają zastosowanie
w następujących obszarach:
w sektorach związanych z hodowlą zwierząt, wliczając w to zmiany w hodowli oraz w
gospodarowaniu pastwiskami i użytkami zielonymi;
w gospodarowaniu gruntami uprawnymi;
w ramach procesu zmiany sposobu użytkowania gruntów oraz innych środków dotyczących
gruntów;
w obszarze efektywności energetycznej i wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych w
gospodarstwach rolnych i na obszarach wiejskich;
w obszarze zrównoważonego wykorzystania zasobów wodnych i poprawy w zakresie
bardziej wydajnego gospodarowania tymi zasobami, przykładowo w procesie nawadniania;
w ramach innych kluczowych działań służących przystosowaniu; oraz
w ramach działań przekrojowych.
Niektóre z najważniejszych form zarządzania uprawami, które należy propagować i stosować na
większą skalę obejmują: zróżnicowanie płodozmianu; uprawę międzyplonów, zwiększenie wysiewu
roślin okrywowych zapewniających ochronę gleby w zimie, zwiększenie ilości nawozów zielonych i
zmniejszenie obszaru ugorów; robienie wsiewek i dodawanie do płodozmianu upraw wiążących azot;
zwiększenie uprawy współrzędnej; ograniczenie orki; zwiększenie stopnia gospodarowania resztkami
pożniwnymi na polu; skuteczne ograniczenia dotyczące działalności rolniczej na zboczach wzniesień;
ograniczenie lub zoptymalizowanie stosowania nawozów i pestycydów oraz rolnictwo precyzyjne.
Jednocześnie można opracować środki przystosowawcze w zakresie wykorzystania gleby, wody i
nakładów oraz w hodowli zwierząt. Niezbędne będzie również ograniczenie przyszłego wpływu
zmiany klimatu na różnorodność biologiczną oraz zapewnienie odpowiedniej reakcji na zmiany
wynikające z działań łagodzących. Właściwe działania na rzecz przystosowania się do zmiany
klimatu mogą zwiększyć odporność gospodarstw rolnych i agroekosystemów, przyczyniając się
jednocześnie do ograniczenia ich podatności. Na poziomie gospodarstw rolnych można wyróżnić trzy
główne rodzaje środków przystosowawczych (OECD, 2010 r.):
środki mające na celu ograniczenie podatności agroekosystemów i stosowanych w rolnictwie
gleb, na które oddziałuje zmiana klimatu;
środki mające na celu ograniczenie narażenia danego systemu produkcji rolnej na skutki
zmiany klimatu, takie jak susza, silne opady i burze, poprzez zarządzanie ryzykiem oraz
środki mające na celu zwiększenie odporności ekosystemów poprzez ochronę zasobów, a
także odporności rolników, co umożliwi im przezwyciężanie powstałych strat.
Przewiduje się, że w ramach rolnictwa europejskiego możliwe jest ograniczenie emisji innych niż CO2
(w tym emisji pochodzących z systemów hodowli zwierząt i wykorzystania nawozów) o 42-49% do
roku 2050 w porównaniu z rokiem 1990 (Komisja Europejska, 2011 r.). Określono 64 oddzielne
STOA - Zespół ds. Oceny Rozwiązań Naukowych i Technologicznych
6
działania, które mogą być pomocne w osiągnięciu tego celu przez rolnictwo. Niektóre z nich będą
miały udział zarówno w procesach łagodzenia zmiany klimatu, jak i przystosowywania się do niej,
prowadząc jednocześnie do wzrostu wydajności w dłuższej perspektywie czasowej, natomiast inne
będą miały zasadnicze znaczenie albo dla łagodzenia zmiany klimatu, albo dla przystosowywania się
do niej, lecz mogą w niewielkim lub znacznym stopniu ograniczyć wydajność. Zależności te
przedstawiono na poniższym wykresie:
Ramka 4: Potencjalne synergie i kompromisy między procesami przystosowywania się
do zmiany klimatu, łagodzenia zmiany klimatu i produkcji żywności
(zmieniony wykres na podstawie Campbell et al., 2011 r.)
W strategii na rzecz sprostania głównemu wyzwaniu w postaci zrównoważonej intensyfikacji należy
w pierwszym rzędzie skoncentrować się na działaniach, które wchodzą w skład wszystkich trzech
okręgów na powyższym wykresie i mają na celu łagodzenie negatywnych skutków dla środowiska,
umożliwienie przystosowania się do zmiany klimatu oraz zwiększenie produkcji żywności. Takie
działania mogą być korzystne, gdziekolwiek zostaną zastosowane, a ponieważ wiążą się ze wzrostem
produkcji żywności, rolnicy mogą być skłonni wprowadzać je z czysto ekonomicznych względów.
Istnieje niestety małe prawdopodobieństwo, by sprostanie wszystkim aspektom wspomnianego
wyzwania było możliwe wyłącznie dzięki wdrożeniu tych działań. Wymagane będą dodatkowe
Powiązania między rolnictwem i zmianą klimatu oraz między rolnictwem i różnorodnością biologiczną
7
działania w celu zarządzania powstałymi przy tej okazji kompromisami. Jak wynika z dowodów
zebranych na potrzeby niniejszego sprawozdania, w tym celu niezbędne będzie zapewnienie:
całościowego podejścia,
doradztwa i wsparcia dla rolników,
skoordynowanych i ukierunkowanych działań w skali krajobrazu, współpracy,
bardziej ukierunkowanych badań i rozwoju,
aktywnego udziału władz na wszystkich szczeblach.
STOA - Zespół ds. Oceny Rozwiązań Naukowych i Technologicznych
8
3 RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA A ROLNICTWO
3.1 Różnorodność biologiczna w ekosystemach rolniczych w UE
Różnorodność biologiczna i systemy rolne w Europie są ze sobą ściśle powiązane. Po pierwsze,
rolnictwo jest ostatecznie zależne od procesów ekosystemów wspierających produkcję roślinną,
takich jak ochrona gleb, zapylanie oraz kontrola nad szkodnikami i chorobami, a z kolei podstawą dla
tych procesów jest różnorodność biologiczna. Po drugie, większość siedlisk w Europie jest wynikiem
tysięcy lat ludzkiej działalności mającej wkład w powstanie wielu siedlisk półnaturalnych, których
istnienie uzależnione jest od tradycyjnej, ekstensywnej działalności rolniczej. Od lat 50. XX w. na
większości obszarów nizinnych w UE obserwuje się jednak zmianę w rolnictwie, która wyraża się
przewagą silnie zmodyfikowanych i uproszczonych siedlisk i krajobrazów związanych z rolnictwem,
co powoduje utratę półnaturalnych siedlisk na użytkach rolnych oraz przyczynia się w większości
Europy do dalszego znaczącego spadku różnorodności i utraty gatunków związanych w sposób
szczególny z działalnością rolniczą (Poláková et al, 2011 r.).
W związku z tym do systemów produkcji rolnej o największym znaczeniu dla różnorodności
biologicznej należą zachowane tradycyjne systemy o mało intensywnym charakterze, zapewniające
utrzymanie półnaturalnych siedlisk – tzw. systemy rolnictwa o wysokich wartościach
przyrodniczych, stosowane nadal na około jednej trzeciej powierzchni użytków rolnych w UE
(Oppermann et al, 2012 r.). Największym zagrożeniem dla związanej z rolnictwem różnorodności
biologicznej na większości terytorium UE jest zjawisko nieustannej utraty i degradacji
półnaturalnych siedlisk zależnych od działalności rolniczej – od 1990 r. UE utraciła 2,4%
półnaturalnych użytków rolnych – z uwagi na częściowe lub zupełne zaniechanie gospodarowania na
tych obszarach wskutek ich niskiej efektywności ekonomicznej oraz zmian w społeczeństwie i w
agronomii (Europejska Agencja Środowiska, 2010 r.). Wiele półnaturalnych siedlisk i żyjących na nich
gatunków jest objętych w Unii ochroną, a tym samym stosuje się do nich środki ochrony na mocy
unijnych dyrektyw: siedliskowej i ptasiej.
3.2 Wpływ praktyk gospodarki rolnej na różnorodność biologiczną
Praktyki gospodarki rolnej związane z bardziej intensywną i wyspecjalizowaną działalnością rolniczą
mogą mieć istotny wpływ na siedliska i różnorodność biologiczną, zarówno w ramach systemów
produkcji rolnej, jak i poza nimi. Niektóre z tych praktyk, takie jak konwencjonalna orka, stosowanie
pestycydów, odwadnianie i nawadnianie, jak również stosowanie nawozów sztucznych, niemal
zawsze prowadzą do utraty różnorodności biologicznej, natomiast inne mogą mieć różne
oddziaływanie w zależności od rodzaju ekosystemu i ich intensywności; przykładowo optymalny
poziom wypasania może pomóc w zachowaniu siedlisk, natomiast nadmierne bądź niewystarczające
wypasanie może mieć negatywne skutki. Ponadto takie czynniki, jak stosowanie dużych ilości
nawozów, oranie użytków zielonych i erozja gleby spowodowana nadmiernym wypasaniem
przyczyniły się do większego zanieczyszczenia wód.
Ramka 5: Utrata różnorodności biologicznej
Od 1980 r. liczebność populacji pospolitych ptaków krajobrazu rolniczego w Europie uległa istotnemu zmniejszeniu o 51%, a od 1990 r. odnotowano w całej Europie niemal 50% spadek populacji motyli łąkowych; obserwuje się również znaczny spadek liczby dziko żyjących pszczół i zapylanych przez nie roślin paszowych.
Powiązania między rolnictwem i zmianą klimatu oraz między rolnictwem i różnorodnością biologiczną
9
Intensywne stosowanie nawozów zmniejsza różnorodność chwastów i ma znaczny negatywny
wpływ na zróżnicowanie roślin w pasach śródpolnych. Na użytkach zielonych przyczynia się
natomiast do ograniczenia występowania rodzajów roślin, które są typowe dla siedlisk
przyrodniczych i półnaturalnych, przez co użytki zielone zmieniają się w gęste, ubogie pod
względem gatunkowym użytki zielone charakteryzujące się mniejszą ilością owadów i innych
bezkręgowców, mniejszą ilością pożywienia dla ptaków krajobrazu rolniczego, a niekiedy również
mniejszą ilością materii organicznej w glebie i mniejszą różnorodnością biologiczną gleby. Pochodzące
z nawozów emisje związków azotu do wód i powietrza uznawane są obecnie za jedną z głównych
przyczyn utraty różnorodności biologicznej zarówno w środowisku lądowym, jak i wodnym.
Znaczące oddziaływanie na gatunki żyjące w siedliskach słodkowodnych mają również pestycydy;
szczególnie wrażliwe na toksyczność pestycydów są płazy, które należą do najbardziej zagrożonej
grupy kręgowców w Europie i których liczebność gwałtownie spada. Istnieją silne dowody, które
potwierdzają, że używanie pestycydów o szerokim spektrum działania3 jest kluczowym czynnikiem
odpowiedzialnym za spadek liczby roślin nieuprawnych, grup bezkręgowców i ptaków w
3 Pestycydy o szerokim spektrum działania niszczą albo oddziałują na wiele różnych gatunków, nie tylko na
szkodnika (szkodniki), którego mają zwalczyć.
Ramka 6: Zmiany w rolnictwie mające wpływ na utratę różnorodności biologicznej na użytkach rolnych
Ograniczone wykorzystanie systemów mieszanej produkcji rolnej
Usuwanie elementów siedlisk na użytkach rolnych
Odwadnianie użytków zielonych
Oranie i dosiewanie
Intensywne wypasanie
Wczesne koszenie traw na kiszonkę
Stosowanie awermektyny i innych leków przeciwko pasożytom u zwierząt
Przejście od uprawy roślin jarych do uprawy roślin ozimych
Oranie i inne czynności związane z uprawą roli
Nawadnianie
Ramka 7: Wpływ na różnorodność biologiczną w krajach spoza UE
UE ma istotny wpływ na związaną z rolnictwem różnorodność biologiczną również poza UE,
co wynika w znacznej mierze z przywozu z państw trzecich, który w około 70% pokrywa
zapotrzebowanie Unii na pasze. Uprawa soi w Brazylii i Argentynie doprowadziła do
przekształcenia półnaturalnych siedlisk o dużej różnorodności biologicznej, a także przyczyniła
się pośrednio do wylesiania w związku z wypieraniem hodowli zwierząt do lasów. Wylesianie
netto związane z przywozem do UE-27 upraw i produktów zwierzęcych w latach 1990-2008
wyniosło 7,4 mln ha, co stanowi 4% obszarów leśnych Unii (Komisja Europejska, 2013 r.).
STOA - Zespół ds. Oceny Rozwiązań Naukowych i Technologicznych
10
siedliskach na użytkach rolnych niemal w całej Europie. Szczególne obawy wzbudza oddziaływanie
insektycydów na pszczoły i inne owady zapylające. Obecnie na dwa lata ograniczono stosowanie
czterech insektycydów o działaniu układowym4 wyłącznie do upraw roślin niekwitnących, upraw
szklarniowych i ozimin ze względu na obawy związane z ich wpływem na pszczoły miodne i
trzmiele.
W przyszłości ogromny wpływ na rolnictwo w UE mogą mieć dwie nowe technologie rolnicze, a
mianowicie surowce do produkcji biopaliw zaawansowanych i uprawy zmodyfikowane genetycznie
(uprawy GM). Możliwe oddziaływanie tych technologii opisano w rozdziale 5.
3.3 Utrata różnorodności biologicznej w systemach rolnych i jej znaczenie
Utrata różnorodności biologicznej może stwarzać na niektórych obszarach zagrożenie dla
długotrwałego zrównoważonego charakteru rolnictwa w wyniku degradacji usług ekosystemowych,
na których opiera się produkcja rolna, takich jak procesy glebowe, naturalna kontrola nad
szkodnikami i zapylanie.
Gleby to bardzo złożone struktury o bardzo wysokim poziomie różnorodności biologicznej, która w
znacznym stopniu pozostaje niezbadana. Organizmy żyjące w glebie wspierają produkcję rolną,
rozkładając pozostałości roślin i kierując obiegiem składników pokarmowych, jak również pomagają
ustabilizować strukturę gleby, usuwać zanieczyszczenia oraz regulować występowanie szkodników
glebowych i chorób gleby. Niedawne sprawozdania ekspertów pokazują jednak, że różnorodność
biologiczna gleby może znajdować się pod silną presją niemal na jednej czwartej terytorium UE
(Gardi et al, 2013 r.). Jest to spowodowane w głównej mierze poważnym zmniejszeniem ilości materii
organicznej w glebie na większości gruntów rolnych w Europie.
Dostępne są również dowody potwierdzające coraz mniejsze możliwości naturalnej biologicznej
kontroli szkodników, chorób i chwastów na użytkach rolnych w całej Europie, co jest spowodowane
stosowaniem insektycydów oraz brakiem środowisk refugialnych i zasobów kwiatowych służących
utrzymaniu populacji bezkręgowców (Geiger et al, 2010 r.).
4 Pestycydy z grupy neonikotynoidów, takie jak imidakloprid, klotianidyna i tiametoksam, oraz pestycyd z grupy
fenylopirazoli fipronil.
Ramka 8: Szkodniki, choroby i chwasty oraz ich naturalni wrogowie
Różnorodne szkodniki, choroby i chwasty stanowią wyzwanie dla produkcji rolnej w Europie,
a brak kontroli nad nimi może prowadzić do zniszczeń plonów. Przykładowo gatunki
szkodników drążących pędy, takie jak omacnica prosowianka, szkodnik kukurydzy, osłabiają
strukturę rośliny, zmniejszając jakość ziarna i ułatwiając zakażenie grzybami. Choroby mogą
być wywoływane przez grzyby, wirusy, bakterie lub inne patogeny i mogą być przenoszone
przez wodę, wiatr, glebę, materiał roślinny, owady lub zwierzęta. Przewiduje się, że ze
względu na zmianę i zmienność klimatu zwiększy się stopień eliminacji szkodników i chorób
w rolnictwie, zwłaszcza w Europie Południowej.
Chwasty są źródłem poważnych problemów w zakresie gospodarowania w przypadku
niemal wszystkich upraw i mogą być przyczyną znacznych strat plonów. W zakresie każdej
uprawy za większość problemów odpowiada kilka gatunków chwastów trwałych, zatem
celem zintegrowanych systemów zwalczania chwastów jest w rzeczywistości zwiększenie
różnorodności tych roślin w celu zniszczenia chwastów dominujących. Niektóre popularne
chwasty występujące na pastwiskach są trujące dla zwierząt.
Powiązania między rolnictwem i zmianą klimatu oraz między rolnictwem i różnorodnością biologiczną
11
Zapylanie przez zwierzęta jest niezbędne lub istotne w uprawie wielu roślin. Udomowione pszczoły
miodne to ważne owady zapylające wszędzie tam, gdzie występują pasieki, ale równie duże
znaczenie mają dzikie zapylacze, w tym dziko żyjące pszczoły, muchówki, motyle i ćmy. W UE
odnotowuje się jednak spadek liczebności owadów zapylających, co opisano w rozdziale 6. W
rozdziale tym omówiono również sytuację dotyczącą kolejnego kluczowego elementu związanej z
rolnictwem różnorodności biologicznej w UE, a mianowicie zasobów genetycznych roślin i zwierząt
dla wyżywienia i rolnictwa.
Zatrzymanie i odwrócenie procesu utraty różnorodności biologicznej i usług ekosystemowych w
unijnych siedliskach związanych z rolnictwem oraz w siedliskach, na które oddziałuje działalność
rolnicza, jest niezbędne, aby UE mogła osiągnąć cele dotyczące ochrony przyrody, określone w
strategii ochrony różnorodności biologicznej na okres do 2020 r. oraz w Konwencji o różnorodności
biologicznej.
3.4 Działania mające na celu utrzymanie i zwiększenie różnorodności
biologicznej na użytkach rolnych w UE
Istnieje szereg praktyk i działań w zakresie gospodarki rolnej, w odniesieniu do których wykazano
potencjał w zwiększaniu różnorodności biologicznej w Europie zarówno w skali gospodarstwa, jak i
w skali pola. Wiele z tych korzystnych praktyk wspieranych jest w ramach programów
rolnośrodowiskowych5 ustanowionych w programach rozwoju obszarów wiejskich poszczególnych
państw członkowskich. Praktyki gospodarki rolnej sprzyjające ochronie różnorodności biologicznej
obejmują:
ochronę i utrzymanie półnaturalnych siedlisk związanych z rolnictwem, takich jak użytki
zielone, oraz elementów krajobrazu rolniczego, które zapewniają istnienie siedlisk, takich jak
szerokie sieci żywopłotów, suche kamienne mury, terasy, rowy i stawy;
utworzenie pasów śródpolnych i zarządzanie nimi, a także zarządzanie płodozmianem,
gruntami ugorowanymi oraz resztkami pożniwnymi, tak aby zapewnić siedlisko rozrodcze i
pożywienie (np. kwiaty i nasiona) dla dziko żyjących gatunków;
5 Programy rolnośrodowiskowe obejmują udzielane w ramach wsparcia płatności, których celem jest zachęcenie
rolników do stosowania bardziej przyjaznych dla środowiska i zrównoważonych praktyk gospodarki rolnej, w
tym do ochrony różnorodności biologicznej, krajobrazów i innych zasobów naturalnych.
Na szczęście większość rodzimych szkodników, patogenów i chwastów jest zjadanych,
atakowanych bądź zakażanych przez szereg drapieżców, parazytoidów, pasożytów i
patogenów, w tym przez bakterie i wirusy, owady, inne bezkręgowce, płazy, gady, ptaki i
ssaki. Ogółem uznaje się je za „naturalnych wrogów”, a ich wkład w kontrolę szkodników
określa się mianem naturalnej kontroli biologicznej. Na obszarach o nienaruszonym stanie
środowiska naturalni wrogowie mogą zapewniać niski poziom populacji szkodników. W
monokulturach populacje szkodników mogą zwiększać swoją liczebność szybciej niż ich
naturalni wrogowie, chyba że naturalni wrogowie są w stanie przetrwać dzięki
alternatywnemu pożywieniu lub żywicielom znajdującym się na ich terenie lub w pobliżu, a
następnie przenieść się na miejsce upraw wystarczająco szybko, by zapewnić kontrolę nad
populacją szkodników. Naturalni wrogowie potrzebują środowisk refugialnych i
alternatywnego źródła pożywienia w chwastach oraz w pasach śródpolnych; jako pożywienie
alternatywne lub uzupełniające szczególne znaczenie mają kwiaty bogate w nektar i pyłki.
STOA - Zespół ds. Oceny Rozwiązań Naukowych i Technologicznych
12
ograniczenie i ukierunkowanie stosowania nawozów, pestycydów i nawadniania, aby
zmniejszyć ich negatywny wpływ na dziko żyjące gatunki.
Przykładem tego rodzaju praktyk jest zapewnienie pasów śródpolnych i stref buforowych. Strefy
buforowe chronią cieki wodne przed spływem pestycydów i znoszeniem cieczy roboczej, mogą
przyczyniać się do ograniczenia erozji gleby i poprawy w zakresie zdolności zatrzymywania wody, a
w przypadku zarządzania z myślą o różnorodności biologicznej mogą mieć wpływ na zwiększenie
różnorodności roślin i ilości pożywienia dla zapylaczy, innych owadów i ptaków, zapewniając w ten
sposób utrzymanie populacji ptaków i owadów zapylających. Ponadto strefy buforowe mogą
ograniczać podatność na szkodniki i choroby, przyczyniając się do utrzymania naturalnej kontroli
biologicznej i ograniczenia emisji gazów cieplarnianych wskutek zmniejszonego zużycia nawozów i
pestycydów, co jest możliwe właśnie dzięki zwiększeniu naturalnej kontroli biologicznej, natomiast
rośliny w pasach śródpolnych mogą składować dwutlenek węgla.
Badania wyraźnie pokazują, że programy rolnośrodowiskowe mają korzystny wpływ na bogactwo i
obfitość gatunków zarówno na użytkach rolnych, jak i zielonych w całej Europie (Bátary et al, 2010 r.),
ale nie są obecnie wystarczające, by odwrócić tendencję spadkową w odniesieniu do różnorodności
biologicznej na użytkach rolnych w Europie z uwagi na wąski zakres i brak dostatecznego
ukierunkowania (Merckx et al, 2009 r.). W programach rolnośrodowiskowych należy w większym
stopniu uwzględnić charakter krajobrazów regionów, w których są wdrażane, oraz rodzaj grup
gatunków, dla których realizacja tych programów powinna być korzystna, aby możliwe było
czerpanie istotnych korzyści z punktu widzenia różnorodności biologicznej.
Należy znacznie rozszerzyć zakres przestrzenny, w ramach którego zapewniana jest różnorodność
biologiczna związana z rolnictwem, oraz poprawić skuteczność i efektywność środków, tak aby
zapewnić bogactwo różnorodności biologicznej na szeroko rozumianych terenach wiejskich oraz na
obszarach chronionych (Poláková et al, 2011 r.). Przykładowo w jednym z badań oszacowano, że w
Niemczech – w celu odwrócenia procesu zmniejszania się liczby gatunków zasiedlających użytki
rolne oraz ochrony cennych siedlisk na obszarach rolniczych – potrzebne byłyby aktywne działania w
zakresie gospodarowania na co najmniej 15% wykorzystywanych użytków rolnych. Działania te
obejmowałyby przywrócenie i utrzymanie półnaturalnych krajobrazów, ekstensyfikację
gospodarowania na 10% intensywnie wykorzystywanych użytków zielonych oraz przeznaczenie 7%
gruntów ornych i użytków zielonych na elementy krajobrazu rolniczego o znaczeniu ochronnym
(Hampicke, 2010 r.).
Powiązania między rolnictwem i zmianą klimatu oraz między rolnictwem i różnorodnością biologiczną
13
4 SYSTEMY UPRAWY: GM I SUROWCE DO PRODUKCJI BIOPALIW
Dwie innowacje technologiczne, które mogą mieć w przyszłości ogromny wpływ na europejską
produkcję rolną, w tym na jej ślad środowiskowy w pozostałych częściach świata, to uprawy do
produkcji biopaliw oraz uprawy zmodyfikowane genetycznie. Istnieją pewne dowody pozwalające
ocenić obecne i ewentualne przyszłe oddziaływania tych systemów uprawy oraz możliwości
łagodzenia ich negatywnych skutków, lecz jednocześnie obserwuje się znaczną niepewność związaną
z przewidywaniem tych oddziaływań.
4.1 MOŻLIWY WPŁYW UPRAW GM NA RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNĄ W UE
4.1.1 Uprawy GM w UE
Organizmy zmodyfikowane genetycznie (GMO) to odmiany zwierząt lub roślin zawierające co
najmniej jeden gen włączony do ich genomu z wykorzystaniem technologii hodowli, która umożliwia
insercję genów z zupełnie niepowiązanych gatunków w celu nadania modyfikowanym organizmom
pożądanych cech. Uprawy GM mogą być planowane w celu zapewnienia korzyści z punktu widzenia
agronomii, gospodarki lub środowiska, a także pod względem wartości odżywczej. Możliwe są
jednak również zagrożenia dla środowiska. Obecnie jedynie dwa rodzaje GMO są dopuszczone w
Europie do uprawy – odporna na owady kukurydza Bt (MON810) oraz ziemniaki Amflora
zawierające zmodyfikowaną skrobię. Rośliny te uprawia się jedynie na stosunkowo niewielkich
obszarach. Nowe zmodyfikowane genetycznie cechy, geny i uprawy, które zostały opracowane w
ramach badań prowadzonych na małą skalę, lecz nie uzyskały jeszcze pozwolenia na wykorzystanie
do celów handlowych, obejmują odmiany roślin uprawnych o różnorodnych wartościach odżywczych
lub właściwościach umożliwiających ich zastosowania przemysłowe, takich jak łatwiejsze
przetwarzanie w biopaliwa bądź zwiększona tolerancja na środowiskowe czynniki stresowe, w tym
na mróz, suszę czy zasolenie. Ze względu na brak porozumienia między państwami członkowskimi
UE wydaje się jednak mało prawdopodobne, aby w kolejnym dziesięcioleciu zatwierdzono w UE
obecne wnioski dotyczące nowych upraw GM.
4.1.2 Możliwy przyszły wpływ upraw GM na różnorodność biologiczną w Europie
Ponieważ GMO obejmują bardzo szerokie spektrum organizmów o wysoce zróżnicowanych cechach i
możliwym różnorodnym oddziaływaniu, nie można stosować uogólnień odnośnie do ich wpływu na
różnorodność biologiczną. Dowody na korzystny wpływ wykorzystywanych obecnie w UE upraw
GM na różnorodność biologiczną, m.in. w postaci ograniczonego używania niektórych insektycydów
o szerokim spektrum działania oraz większego zastosowania systemów uprawy zerowej, pochodzą
głównie z Ameryki Północnej i Południowej i w warunkach unijnych mogą być zupełnie inne. Istnieją
również dowody potwierdzające, że niektóre z obecnych upraw GM mają negatywny wpływ na
różnorodność biologiczną, prowadząc przykładowo do hybrydyzacji ze spokrewnionymi gatunkami
dzikimi, rozwoju odporności u szkodników i w chwastach oraz utraty różnorodności biologicznej
wskutek bardziej intensywnych metod prowadzenia upraw. Dowody ze Stanów Zjednoczonych i
innych części świata mogą stanowić źródło wytycznych do oceny i analizy ryzyka w Europie, lecz
każdy rodzaj GMO musi być poddany ocenie w specyficznych lokalnych warunkach europejskich
systemów upraw (EFSA, 2010 r.). Wiele rządów państw UE podjęło decyzję o zastosowaniu zasady
ostrożności, przeciwstawiając się stosowaniu GMO, przy czym osiem państw członkowskich
wprowadziło krajowe zakazy prowadzenia upraw GM w obawie przed ich wpływem na
różnorodność biologiczną.
Na większości terytorium UE uprawa GMO do celów handlowych prowadzona jest dotychczas na
bardzo niewielką skalę. Gdyby w Europie miało dojść do rozszerzenia skali upraw GM,
prawdopodobnie wiązałoby się to z wykorzystaniem szerszego zakresu zmodyfikowanych
STOA - Zespół ds. Oceny Rozwiązań Naukowych i Technologicznych
14
genetycznie cech nowej generacji w porównaniu z obecnymi uprawami GM w porównywalnych
regionach, przy czym dowody odnoszące się do takiej sytuacji są nadal dość ograniczone. Dlatego też
trudno jest przewidzieć, w jaki sposób zwiększenie skali wykorzystania GMO w Europie mogłoby
wpłynąć na bilans korzyści i zagrożeń dla różnorodności biologicznej.
Gdyby w dłuższej perspektywie czasowej miało się okazać, że systemy upraw oparte na GMO są
stabilne podczas dłuższego stosowania, jak i są w stanie zapewnić wyższe plony niż tradycyjne
uprawy, a przy tym nie mają negatywnego oddziaływania na środowisko, wówczas pojawiłyby się
perspektywy ograniczenia presji, by powiększać obszary użytków rolnych, i możliwości
wykorzystania większej części gruntów do ochrony różnorodności biologicznej. Obecnie nie ma
jednak pewności, czy stosowane w Europie systemy upraw oparte na GMO mogą pełnić takie
zadanie, a ponadto jest jeszcze zbyt wcześnie, by móc jednoznacznie stwierdzić, że to rozwiązanie
wiąże się z korzyściami dla różnorodności biologicznej. Kluczowe znaczenie dla różnorodności
biologicznej ma rozważenie prawdopodobieństwa i skutków hybrydyzacji oraz ryzyka związanego z
inwazyjnymi zdziczałymi populacjami roślin uprawnych6wykazujących cechy odpowiedzialne za
tolerancję na czynniki stresowe.
6 Zdziczała populacja roślin uprawnych: populacja roślin uprawnych, która samoistnie rozsiewa się poza pole
uprawne (tj. na pasach śródpolnych, na poboczach dróg, gruntach ugorowanych).
Ramka 9: Możliwe drogi przyszłego przepływu genów z upraw GM w Europie
Jednym z kluczowych zagrożeń dla środowiska, związanych z uprawami GM, jest ryzyko, że
przepływ genów do populacji dzikich form roślin uprawnych lub do spokrewnionych
gatunków dzikich doprowadzi do problemów z roślinami inwazyjnymi lub utraty
wartościowej różnorodności genetycznej dzikich gatunków. Już dziś wiadomo, że przepływ
genów z wielu roślin uprawianych w Europie ma negatywny wpływ na spokrewnione z nimi
dziko występujące gatunki. Gdyby zmodyfikowany genetycznie rzepak był powszechnie
uprawiany w UE, prawdopodobnie pojawiłyby się dzikie formy zmodyfikowanego
genetycznie rzepaku i mieszańce ze spokrewnionymi gatunkami dzikimi, lecz nie ma jasności
co do tego, czy zaszkodziłoby to różnorodności biologicznej, ponieważ skala oddziaływania
zależałaby od zmodyfikowanej genetycznie cechy i mogłaby być zauważalna dopiero po
wielu latach. Prawdopodobny jest również przepływ genów z pszenicy, buraka cukrowego
oraz różnych gatunków traw i drzew.
Powiązania między rolnictwem i zmianą klimatu oraz między rolnictwem i różnorodnością biologiczną
15
WPŁYW SUROWCÓW DO PRODUKCJI BIOPALIW NA RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNĄ
4.1.3 Unijny rynek biopaliw
Główną siłą napędową dla stosowania biopaliw w UE jest wyznaczony w dyrektywie w sprawie
odnawialnych źródeł energii cel, zgodnie z którym do 2020 r. każde państwo członkowskie zapewnia
zwiększenie do 10% udziału energii ze źródeł odnawialnych w sektorze transportu. Obecnie do
osiągnięcia tego celu przyczynia się głównie stosowanie biopaliw płynnych, tj. bioetanolu i biodiesla
otrzymywanych w procesie przetwarzania materiału roślinnego lub odpadów spożywczych.
Dotychczasowy unijny rynek biopaliw zdominowany jest przez konwencjonalne biopaliwa
produkowane z roślin spożywczych i pasz. Na rynku biodiesla wykorzystuje się głównie olej
rzepakowy, którego zużycie stanowi niemal połowę całkowitego zużycia, natomiast rynek etanolu
zdominowały burak cukrowy, pszenica, kukurydza i trzcina cukrowa. Niedawno pojawiły się
biopaliwa zaawansowane lub „drugiej generacji”; chociaż nie są one jeszcze wykorzystywane do
celów handlowych, zasadniczo oczekuje się, że ich wytwarzanie będzie ekonomicznie wykonalne do
roku 2020.
4.1.4 Wpływ zużycia biopaliw na różnorodność biologiczną
Biopaliwo Surowce
Bioetanol UE: pszenica, burak cukrowy lub kukurydza
Państwa trzecie: trzcina cukrowa, kukurydza
Zaawansowane biopaliwo: wysokie trawy (np. miskant, mozga kanaryjska, proso
rózgowe); zagajniki o krótkiej rotacji (np. wierzba, topola); resztki pożniwne (np. słoma)
Biodiesel UE: rzepak, słonecznik, produkty odpadowe (np. zużyty olej jadalny i łój)
Państwa trzecie: soja, jatrofa i olej palmowy
Ramka 10: Całkowite zużycie biopaliw w UE
W 2010 r. całkowite zużycie biopaliw w UE wyniosło blisko 13 mln ton oleju ekwiwalentnego
(toe), tj. 4,27% całkowitej energii w sektorze transportu.
Ramka 11: Wpływ na różnorodność biologiczną na świecie
Plantacje palm olejowych w Azji Południowo-Wschodniej są często wymieniane jako
decydujący czynnik prowadzący do utraty lasów i różnorodności biologicznej. Szacuje się,
że 27% koncesji na uprawy palmy olejowej w Malezji dotyczy dotychczasowych obszarów
torfowisk i lasów deszczowych, natomiast 56% koncesji w Indonezji wydano kosztem
nizinnych wiecznie zielonych lasów tropikalnych o bardzo bogatej różnorodności
biologicznej (Campbell and Doswald, 2009 r.). W Brazylii produkcja bioetanolu jest jednym z
głównych czynników gospodarczych napędzających ekspansję uprawy trzciny cukrowej,
która pochłania terytorium brazylijskiego Cerrado – sawanny charakteryzującej się
największą różnorodnością biologiczną na świecie.
STOA - Zespół ds. Oceny Rozwiązań Naukowych i Technologicznych
16
Zapotrzebowanie na uprawy roślin spożywczych i pasz do produkcji konwencjonalnych biopaliw
wykorzystywanych w UE będzie wymagało znacznych dodatkowych powierzchni użytków rolnych.
Główne obawy związane ze stosowaniem biopaliw dotyczą przekształcania naturalnych lub
półnaturalnych ekosystemów w celu uprawy roślin stanowiących surowce do produkcji biopaliw
(bezpośrednia zmiana użytkowania gruntów) lub w celu prowadzenia innych upraw, które zostały
wyparte przez surowce do produkcji biopaliw (pośrednia zmiana użytkowania gruntów). Dodatkowe
grunty można uzyskać poprzez przekształcenie obszarów półnaturalnych, z dotychczas
uprawianych użytków rolnych (poprzez wyparcie istniejących form produkcji) lub poprzez
wykorzystanie gruntów gorszej klasy lub terenów zdegradowanych.
Według niektórych danych do 2020 r. przewiduje się w UE utratę 3-8% półnaturalnych zbiorowisk
roślinnych w porównaniu z rokiem 2000 w wyniku wypierania użytków zielonych i upraw
(Hellmann & Verburg, 2010 r.). Uważa się jednak, że połowa produkcji biopaliw będzie miała miejsce
poza UE. W skali globalnej przekształcanie gruntów naturalnych i półnaturalnych na potrzeby
rolnictwa nadal stanowi jedną z największych presji wywieranych na różnorodność biologiczną na
całym świecie i zjawisko to stale się rozszerza – szacuje się, że unijny cel w zakresie zużycia biopaliw
może spowodować zwiększenie obszaru gruntów uprawnych na świecie o 1,73-1,87 mln ha (Laborde,
2011 r.). Dane te różnią się w zależności od zastosowanych modeli, w szczególności w odniesieniu do
wykorzystania produktów ubocznych powstających przy produkcji biopaliw7 oraz uzyskiwanych
plonów. Jedno jest jednak pewne – pośrednie zmiany użytkowania gruntów spowodowane
zapotrzebowaniem na biopaliwa w UE stanowią rzeczywisty i widoczny problem mający negatywny
wpływ na różnorodność biologiczną na świecie, ceny żywności, dostęp do gruntów, a także inne
aspekty społeczne i środowiskowe.
W porównaniu z uprawami rolnymi surowce do produkcji zaawansowanych biopaliw, takie jak
uprawy wierzby tworzące zagajniki o krótkiej rotacji lub miskant, mogą mieć korzystny wpływ na
różnorodność biologiczną. Jest jednak jeszcze zbyt wcześnie, aby oceniać ogólny wpływ, jaki na
różnorodność biologiczną może wywierać prowadzona na skalę komercyjną uprawa surowców do
produkcji zaawansowanych biopaliw, ponieważ wiele będzie zależało od tego, które siedliska zostaną
zastąpione, a także od procesu zarządzania uprawami, ich skali i rozmieszczenia. Ponadto w
badaniach dotyczących wpływu na różnorodność biologiczną nie przeprowadzono jeszcze analizy
łącznego wpływu związanego ze znacznym rozwojem i regionalną koncentracją monokultur roślin
energetycznych, które to działania będą niezbędne do zapewnienia dostaw do dużych elektrowni.
4.1.5 Polityka na rzecz bardziej zrównoważonych biopaliw
Unijne kryteria zrównoważonego rozwoju dla biopaliw wprowadzono w ramach dyrektywy UE w
sprawie odnawialnych źródeł energii, aby w ten sposób zapobiec przekształcaniu siedlisk o bogatej
różnorodności biologicznej oraz obszarów, na których składowana jest znaczna ilość dwutlenku
węgla, w grunty uprawne pod uprawy surowców do produkcji biopaliw. Chociaż kryteria te pełnią
bardzo ważną rolę jako pierwszy krok w kierunku łagodzenia wpływu przemysłu biopaliw, nie
przyczyniają się one do zmniejszenia zagrożeń związanych z pośrednią zmianą użytkowania
gruntów. Pośrednie oddziaływania, będące wynikiem całego szeregu skutków związanych z
procesem wypierania poszczególnych użytków i upraw, nie podlegają obecnie monitorowaniu, a tym
bardziej nie są regulowane w ramach przewidzianego w dyrektywie systemu kryteriów
zrównoważonego rozwoju, natomiast uznaje się je za istotne zagrożenie. Istnieje
prawdopodobieństwo, że te kryteria zrównoważonego rozwoju nie będą miały żadnego wpływu na
światowe systemy rolne – z uwagi na wypieranie upraw roślin spożywczych i paszowych na obszary
7 Takich jak makuch z produkcji biodiesla i wywar gorzelniany zbożowy suszony z produkcji bioetanolu.
Powiązania między rolnictwem i zmianą klimatu oraz między rolnictwem i różnorodnością biologiczną
17
mające znaczenie dla różnorodności biologicznej lub składowania dwutlenku węgla – ani na sektor
biopaliw poza Europą, lub wpływ ten będzie bardzo niewielki. W celu zapewnienia skuteczności
polityki niezbędne jest ukierunkowanie działań na szerszy wachlarz towarów rolnych oraz
pokaźniejszą liczbę krajów.
Prostym rozwiązaniem, jeśli nie pod względem politycznym, to pod względem koncepcyjnym,
byłoby stopniowe ograniczanie docelowych ilości konwencjonalnych paliw w UE. Chociaż cele te
przyczyniły się skutecznie do znaczącego zwiększenia produkcji biopaliw pierwszej generacji,
okazały się mało elastyczne w przypadku konieczności reagowania na oparte na dowodach
wyzwania, takie jak pośrednia zmiana użytkowania gruntów i wszystkie konsekwencje tego procesu.
Dlatego też w dłuższej perspektywie czasowej należy je zastąpić celami redukcji emisji przez
dostawców paliw, jak również coraz surowszymi standardami dotyczącymi emisji CO2 z pojazdów.
STOA - Zespół ds. Oceny Rozwiązań Naukowych i Technologicznych
18
5 ZASOBY GENETYCZNE ROŚLIN I OWADY ZAPYLAJĄCE
Owady zapylające – zarówno pszczoły miodne, jak i dzikie zapylacze – oraz zasoby genetyczne roślin
dla wyżywienia i rolnictwa to dwie główne części składowe różnorodności biologicznej, które
stanowią podstawę zrównoważonego rolnictwa. Jak opisano poniżej, oba te elementy są z wielu
powodów zagrożone w Europie.
5.1 ZASOBY GENETYCZNE ROŚLIN DLA WYŻYWIENIA I ROLNICTWA W EUROPIE
5.1.1 Znaczenie zasobów genetycznych roślin
Różnorodność genetyczna wśród roślin uprawnych i spokrewnionych gatunków odgrywa istotną rolę
w zapewnieniu zdolności rolnictwa do przystosowania się do zmiany klimatu, wytworzenia
odporności na nowe szkodniki i patogeny oraz dostarczania wysokoplennych odmian w różnych
warunkach. Nieustanna erozja lub zanik różnorodności genetycznej roślin ograniczają jednak
możliwości hodowli roślin, jak również możliwości przyszłych pokoleń do stosowania różnorodnych
upraw, do przystosowania się do zmiany klimatu i zapewnienia dla wszystkich wystarczającej ilości
żywności o odpowiedniej wartości odżywczej. FAO ostrzega, że światowe bezpieczeństwo
żywnościowe jest zagrożone, ponieważ nie potrafimy zapewnić ochrony różnorodności genetycznej
upraw i spokrewnionych z nimi gatunków dzikich, i szacuje, że od 1900 r. doszło do utraty trzech
czwartych różnorodności upraw na świecie (FAO, 2010 r.).
Zasoby genetyczne roślin dla wyżywienia i rolnictwa obejmują szeroki wachlarz różnych upraw i
dzikich roślin, w tym nowe kultywary, linie hodowlane i zasoby genetyczne, stare kultywary,
ekotypy, populacje miejscowe i dzikie gatunki pokrewne roślinom uprawnym, jak również populacje
chwastów towarzyszących roślinom uprawnym i prymitywne odmiany upraw.
5.1.2 Ochrona i wykorzystanie zasobów genetycznych roślin
Istotne jest, aby w ramach polityki na szczeblu Unii i państw członkowskich uznano obecne
zagrożenia dla europejskich zasobów genetycznych roślin dla wyżywienia i rolnictwa oraz znaczący
wkład polityki w stawianie czoła wyzwaniom związanym ze zrównoważoną intensyfikacją produkcji
żywności. Różnorodność zasobów genetycznych roślin należy uznać za konieczność, natomiast
kwestii zapewnienia ochrony tych zasobów należy nadać wyższy priorytet. Chociaż w Europie
funkcjonuje około 500 banków genów, które przechowują dwa miliony obiektów ex situ8, nie
zapewniają one skutecznej ochrony różnorodności w zakresie wymaganym przez współczesnych
hodowców roślin, co najmniej 11,5% europejskich dzikich gatunków spokrewnionych z uprawami jest
zagrożone (Bilz et al., 2011 r.), brakuje szacunków odnośnie do odsetka tradycyjnych miejscowych
populacji roślin rolniczych9 podlegających ochronie, a ponadto w Europie brakuje odpowiedniej
ochrony in situ10 lub ochrony w gospodarstwie różnorodności biologicznej związanej z uprawami
(Maxted et al., 2012 r.). Stąd potrzeba podjęcia działań politycznych mających na celu wspieranie
zwiększonej ochrony i większego wykorzystania tych zasobów.
8 Ochrona ex situ oznacza ochronę elementów różnorodności biologicznej poza ich naturalnymi siedliskami,
przykładowo w bankach genów lub ogrodach botanicznych.
9 Populacje miejscowe to unikalne odmiany upraw, które przystosowały się do lokalnych warunków w procesie
selekcji przez rolników.
10 Ochrona in situ oznacza ochronę ekosystemów i siedlisk przyrodniczych oraz utrzymanie i przywracanie
zdolnych do życia populacji gatunków w ich naturalnym środowisku, a w przypadku gatunków udomowionych
lub uprawianych – w środowisku, w którym wykształciły one swoje cechy charakterystyczne.
Powiązania między rolnictwem i zmianą klimatu oraz między rolnictwem i różnorodnością biologiczną
19
Drugi globalny plan działań ustanowiony w Międzynarodowym traktacie o zasobach genetycznych
roślin dla wyżywienia i rolnictwa określa uzgodnione priorytetowe plany i działania na rzecz ochrony
różnorodności zasobów genetycznych oraz zapewnienia zrównoważonego procesu tworzenia
ulepszonych odmian w ramach hodowli roślin. Obecne wyzwania związane z ochroną i
wykorzystaniem zasobów genetycznych roślin oraz potrzeby przyszłych pokoleń wymagają
zintegrowanego, wieloaspektowego podejścia, którego podstawę stanowią inicjatywy wszystkich
zainteresowanych podmiotów oraz ściślejsza współpraca i wzajemna wymiana wiedzy i
doświadczeń.
5.2 PSZCZOŁY MIODNE, OWADY ZAPYLAJĄCE I ZAPYLANIE W EUROPIE
5.2.1 Znaczenie owadów zapylających
Owady zapylające odpowiadają za reprodukcję i zawiązywanie owoców u wielu uprawianych i dziko
występujących roślin poprzez przenoszenie pyłków z jednego kwiatu na inny, zapewniając w ten
sposób plony oraz transfer genów w ramach populacji i między populacjami gatunków roślin, co z
kolei pozwala na zachowanie różnorodności genetycznej. W Europie proces zapylania przez owady w
celu zawiązania owoców i nasion dotyczy bezpośrednio ponad 150 gatunków roślin uprawnych i
80% występujących w Europie dzikich gatunków roślin, w tym różnorodnych owoców i warzyw,
upraw przemysłowych, nasion i orzechów, ziół i upraw paszowych. Dla większości upraw
owadopylnych głównymi zapylaczami są pszczoły, w tym udomowione pszczoły miodne, oraz dzikie
gatunki, takie jak pszczoły bezżądłowe, trzmiele i pszczoły samotnice.
Już od kilku dziesięcioleci obserwuje się na całym świecie nietypowy spadek liczebności zarówno
pszczół miodnych, jak i pszczół dzikich. Istnieją dowody naukowe potwierdzające, że utrata
zapylaczy w Europie niesie ze sobą skutki gospodarcze (odnośnie do produkcji żywności) i
środowiskowe (odnośnie do dzikich gatunków roślin). Ponadto my również jesteśmy w znacznym
stopniu uzależnieni od pszczół miodnych i dzikich zapylaczy, które zapewniają nam żywność
zróżnicowaną i zbilansowaną pod względem wartości odżywczych, co oznacza, że spadek liczby tych
owadów może w przyszłości prowadzić u ludzi do zaburzeń i niedoborów żywieniowych.
5.2.2 Czynniki mające wpływ na populacje pszczół/owadów zapylających w UE
Jak wynika z dotychczasowej wiedzy, spadek liczebności tych owadów jest spowodowany wieloma
czynnikami, a częstotliwość, stopień i szybkość wymierania rodzin pszczelich różni się w zależności
od warunków. Kluczowe czynniki przyczyniające się do spadku liczby rodzin pszczelich, określone
w oparciu o istotne dowody naukowe, obejmują: szkodniki i patogeny, w szczególności gatunek
Varroa destructor (który w połączeniu z chorobami jest głównym sprawcą wymierania w Europie
rodzin pszczelich w okresie zimowym); działalność rolniczą, w tym stosowanie pestycydów,
zwiększone rozdrobnienie i utratę siedlisk, obniżoną jakość pyłków oraz brak źródła pokarmu i jego
niedostateczną różnorodność i jakość w wyniku intensyfikacji wykorzystania użytków zielonych i
gruntów rolnych, jak również nieodpowiednie praktyki pszczelarskie, w tym brak różnorodności
genetycznej pszczół miodnych (AFSSA, 2008 r., Parlament Europejski, 2011 r.). Przyczyny spadku
liczebności dziko żyjących pszczół nie są tak wnikliwie badane, lecz można się spodziewać, że będą
podobne.
Wiele z tych czynników jest powiązanych lub oddziałuje ze sobą, co jeszcze bardziej utrudnia
zrozumienie dokładnych przyczyn spadku liczebności populacji pszczół. Przykładowo dane
dotyczące stosowania pestycydów z grupy neonikotynoidów pokazują, że produkty te same w sobie
niekoniecznie mają istotne oddziaływanie, lecz prowadzą do zmniejszenia odporności na szkodniki,
co sprawia, że oba te czynniki w połączeniu stanowią poważne zagrożenie dla pszczół (np. Alaux et
STOA - Zespół ds. Oceny Rozwiązań Naukowych i Technologicznych
20
al., 2010 r.). Skutki tych wzajemnych oddziaływań mogą być niemal tak istotne jak skutki
poszczególnych czynników sprawczych.
Zapewnienie monitorowania i sprawozdań, a także znajdowanie przyczyn i rozwiązań jest trudnym
zadaniem, ponieważ sektor pszczelarski jest bardzo rozdrobniony, a większość pszczelarzy stanowią
amatorzy. W większości państw członkowskich wprowadza się jednak obecnie systemy
monitorowania, jak również przygotowywane są istotne nowe programy badawcze.
5.2.3 Działania niezbędne w celu odwrócenia procesu spadku liczebności owadów
zapylających w Europie
Przyczyną spadku liczebności pszczół miodnych są liczne, wzajemnie na siebie oddziałujące czynniki,
co oznacza, że niezbędny jest szeroki wachlarz środków wymagających wspólnych działań ze strony
organów publicznych, pszczelarzy, rolników, przemysłu farmaceutycznego i naukowców. Podczas
gdy uznaje się konieczność podjęcia działań w odniesieniu do wielu czynników, można wyróżnić
dwa konkretne działania: (1) lokalną hodowlę w celu uzyskania pszczół odpornych na Varroa, co jest
niezbędne ze względu na obecne nieskuteczne metody kontroli zachorowań na warrozę w wyniku
odporności szkodników i znacznych kosztów tych metod, (2) zwiększenie w krajobrazach rolniczych
zasobów kwiatowych dla owadów zapylających. Zasoby pyłków i nektaru w krajobrazach rolniczych
uległy istotnemu zmniejszeniu, co jest głównym czynnikiem odpowiedzialnym za ograniczenie
populacji dzikich zapylaczy. Środki rolnośrodowiskowe mogłyby stanowić zachętę dla rolników do
zwiększenia ochrony działek stanowiących siedliska półnaturalne na użytkach rolnych oraz do
tworzenia na większą skalę pasów śródpolnych obfitujących w kwiaty, co byłoby z pożytkiem dla
pszczół.
Ramka 12: Znaczenie owadów zapylających dla gospodarki
Według obliczeń owady zapylające mają wpływ na wielkość plonów w przypadku 35%
produkcji żywności w Europie (wg wagi), a wartość ekonomiczną produkcji żywności z
upraw owadopylnych szacuje się na 15 mld EUR rocznie (Parlament Europejski, 2011 r.).
Powiązania między rolnictwem i zmianą klimatu oraz między rolnictwem i różnorodnością biologiczną
21
6 ZALECENIA
Powiązane ze sobą wyzwania w postaci zmiany klimatu i utraty różnorodności biologicznej
oznaczają, że jeśli produkcja rolna ma ulec zwiększeniu w drodze intensyfikacji, to należy to osiągnąć
w sposób zrównoważony, przy uwzględnieniu potrzeb w zakresie klimatu i różnorodności
biologicznej w UE i pozostałych częściach świata. Pojęcie „zrównoważona intensyfikacja”
wprowadzono w celu opisania tego podwójnego wyzwania, jakim jest zwiększenie wydajności
gruntów rolnych w celu zwiększenia produkcji żywności oraz ilości usług ekosystemowych w obliczu
zmieniającego się klimatu. W europejskich systemach rolnych wymagane są istotne zmiany w celu
ograniczenia obecnego deficytu ochrony środowiska, jak również stawienia czoła nowym
problemom związanym m.in. ze zmianą klimatu. Konieczne są również zmiany w strukturze
konsumpcji (zwłaszcza zmniejszenie spożycia mięsa) oraz podejmowane z czasem większe wysiłki na
rzecz ograniczenia marnotrawienia żywności. Polityki unijne, w tym WPR i europejskie partnerstwo
innowacyjne na rzecz wydajnego i zrównoważonego rolnictwa, odgrywają kluczowe role w
zwiększaniu zakresu, tempa i skuteczności wprowadzanych działań. Działania takie powinny
obejmować zachęty do prowadzenia gospodarstwa rolnego w sposób zapewniający odporność na
zmianę klimatu i sprzyjający różnorodności biologicznej, skuteczne wykorzystanie instrumentów
polityki, w tym uregulowań mających na celu unikanie praktyk niezgodnych z zasadą
zrównoważonego rozwoju i ochronę ważnych ekosystemów i ich różnorodności biologicznej, jak
również zapewnienie środków finansowych na stymulowanie badań i wykorzystania
innowacyjnych możliwości gospodarowania.
Poniżej zamieszczono zalecane priorytetowe możliwości zwiększenia w zrównoważony sposób
wydajności rolnictwa, przy jednoczesnym wsparciu kluczowych działań, których celem jest
ułatwienie ochrony różnorodności biologicznej oraz przystosowania się do związanej z rolnictwem
zmiany klimatu i jej łagodzenia. Możliwości te opracowano na podstawie przeglądu skutków
wzajemnych powiązań między zmianą klimatu a rolnictwem oraz między rolnictwem a
różnorodnością biologiczną, a ponadto uwzględniono w nich potencjał wykorzystania szeregu
innowacyjnych możliwości zwiększenia w zrównoważony sposób wydajności rolnictwa.
Możliwości związane z odpowiednimi zachętami do prowadzenia gospodarstwa rolnego w
sposób zapewniający odporność na zmianę klimatu i sprzyjający różnorodności
biologicznej
Wspieranie działań, które są korzystne z punktu widzenia łagodzenia zmiany klimatu i przystosowywania się do
niej oraz umożliwiają uniknięcie znaczących zniszczeń różnorodności biologicznej, jak również są korzystne
ekonomicznie dla rolników w UE
Uwzględnienie wyraźniejszego wymiaru klimatycznego w WPR, zarówno od 2014 r., jak i w
przyszłych rundach, w tym w programach rozwoju obszarów wiejskich. Rolnicy potrzebują
zachęty do określenia i podjęcia odpowiednich działań na rzecz bardziej efektywnego
wykorzystania wody, gleby, energii i zasobów odpadów.
Dobrze zaprojektowane, ukierunkowane i monitorowane programy rolnośrodowiskowe oraz
inne środki zachęcające mogą zapewnić korzyści z punktu widzenia różnorodności
biologicznej i przystosowania się do zmiany klimatu. Przykłady działań obejmują ulepszenie
systemu płodozmianu, zintegrowane zwalczanie chwastów i szkodników, uprawy