SAS-SAR vol 7 no 1

1

2

Contents Opgedra: Boon Boonzaaier ............................................................................................................................ 4

Besonderhede ................................................................................................................................................ 4

Die doel van SAS-SAR ................................................................................................................................... 4

Kopiereg ......................................................................................................................................................... 4

Kontakadres ................................................................................................................................................... 4

Spore Oor die Veld: Boon Boonzaaier ........................................................................................................... 5

2002: My eerste BTS-trein-toer ...................................................................................................................... 6

Upington: Klas 33-491 ................................................................................................................................ 6

Lutzputs ...................................................................................................................................................... 7

Kranzberg ................................................................................................................................................... 8

Holoog ........................................................................................................................................................ 9

Hentiesbaai ................................................................................................................................................. 9

Iewers in Namibië ..................................................................................................................................... 10

BTS Namibië............................................................................................................................................. 11

SAS Rytuig klas “D” 1ste & 2de klas in Namibië ....................................................................................... 11

Olifante in Etosha ..................................................................................................................................... 12

Visrivier ..................................................................................................................................................... 13

Maanlandskap .......................................................................................................................................... 13

Welwitchia ................................................................................................................................................ 13

5000 lede: Suid-Afrikaanse Spoorweë, SA Railways & Uloliwe: L Sturgeon ................................................ 14

Toer No 2 na Kaapland ............................................................................................................................... 15

Deel 1: Pretoria spoorwegstasie na Houwhoek ........................................................................................ 15

35-660 ................................................................................................................................................... 15

35-201 ................................................................................................................................................... 15

36-297 ................................................................................................................................................... 16

Braamfontein: Stoomverhitters ................................................................................................................. 16

Stoom te Warrenton: 25-klasse ................................................................................................................ 17

“S”-trokke: Warrenton ............................................................................................................................... 18

AZLJ - Warrenton ..................................................................................................................................... 18

Karoo-oggend ........................................................................................................................................... 19

Matjesfontein ............................................................................................................................................ 19

Na Sutherland? ......................................................................................................................................... 20

Lord Milner Hotel ...................................................................................................................................... 20

Matjesfontein se “Rooi Londen-bus” ......................................................................................................... 21

3

Die Berge van die Boland ......................................................................................................................... 22

Wyntenkers te Worcester ......................................................................................................................... 23

Werkstrein naby Bellville ........................................................................................................................... 24

Kaapstadstasie ......................................................................................................................................... 24

8M 000033 ............................................................................................................................................ 24

8M000222 ............................................................................................................................................. 25

Blackie .................................................................................................................................................. 27

Bellville na Houwhoek .................................................................................................................................. 27

Op pad na Sir Lowryspas ......................................................................................................................... 27

Afstande ................................................................................................................................................ 28

Sir Lowryspas ........................................................................................................................................... 28

Steenbrasdam .......................................................................................................................................... 41

Op pad na Grabouw ................................................................................................................................. 42

Steeds op pad oor berge en dale.............................................................................................................. 45

Houwhoek ................................................................................................................................................. 46

Modelle: Eric Bekker .................................................................................................................................... 47

6E1 ........................................................................................................................................................ 49

15CA ..................................................................................................................................................... 49

Die bekende en geliefde 15F ................................................................................................................ 50

Die 25 klas “Worshond” ......................................................................................................................... 51

Verversingswa / Catering Car ............................................................................................................... 51

Die 16E ................................................................................................................................................. 52

Klas 25 (Kondensor) ............................................................................................................................. 53

Klas 25 NC ............................................................................................................................................ 54

Class 25NC Griet 3476 ......................................................................................................................... 55

Kombuiswa............................................................................................................................................ 55

Klas 26 “Rooi Duiwel” ............................................................................................................................ 56

Rovos Rail: Observasierytuig ................................................................................................................ 57

1947: Koninklike Wittrein ....................................................................................................................... 57

Die alombekende spoorweghuise ......................................................................................................... 59

Slot ............................................................................................................................................................... 61

4

Opgedra: Boon Boonzaaier Hierdie reeks van SAS-SAR oor Bosveld Trein Safari’s word opgedra aan wyle Boon Boonzaaier van

Warmbad

Besonderhede Die uitgewer is Hennie Heymans van Pretoria. Ek is onbeskaamd ʼn treinliefhebber; of dit regte treine is, of

of foto’s is, of modelle, ek stel in treine belang! Nooit word ek moeg om na treine te kyk nie. Tydens

vakansies te Van Reenen by Oupa en Ouma Heymans het ek altyd soggens die Volksblad op die stasie

gaan haal. Die kondukteur op die trein van Bloemfontein na Durban het dit oorhandig en ek het daarmee na

Oupa gehardloop! Baie dae het ek op die stasie gesit en na die treine gekyk – in daardie dae was daar baie

treine. Ek was mal oor die geluid van die E1’s as hulle van Ladysmith se kant na Van Reenen teen die pas

op gesukkel het. Die geluid van die waaiers – of wat ook al – kan ek nog vandag hoor. Die stasiemeester

het so ʼn leer gehad teen die stasiegebou, hy het daar opgeklim om te kyk waar die trein is. Die klingel van

die telegraaf, die lawaai van die wissels as hy die hefbome trek (met stof lap) en die drade se geraas was

vir my mooi. Ook die drie vlae – die rooie, die witte en die groene! Pragtig en nostalgies.

Die doel van SAS-SAR Die doel van hierdie elektroniese-tydskriffie is om treinfoto’s en die spoorweggeskiedenis vir ons nageslag

na te laat. Uiteraard is daar so baie om oor te skryf en so baie, baie foto’ om uit te stal. Wanneer mens ʼn

lang reis onderneem, begin daardie reis met die eerste ou treetjie ... maak nie saak hoe lank die reis is nie.

Die Suid-Afrikaanse Spoorweë (SAS) was ʼn wonderlike organisasie, destyds een van die grootste

werkgewers, saam met die plaasboere wat ons voedsel produseer het, het die spoorweë en die boere

saam die ruggraat van die land gevorm. Sonder die boere (lees voedsel) en die spoorweë (lees vervoer)

was die land uiteraard gestrand. Ons bring ook hulde aan die spoorweë vir die onmeetlike strategiese rol

wat hul in die geskiedenis van Suidelike-Afrika gespeel het. Die spoorweë – eintlik die SAS & H - was ʼn

enorme onderneming: Nie net nasionale karweier nie, maar ʼn organisasie met sy eie polisie, eie soldate,

eie gesondheidsdiens met inbegrip van hospitale, apteke en medici; al die hawens, die lugdiens en die

lughawens, pyplyne, en vuurtorings. Op ʼn stadium het die SAS & H sy eie skepe en eie dorpe gehad.

Net soos die gewapende magte het die spoorweë se mense ook hul eie subkultuur gehad. Na u hierdie

lang inleiding gelees het, sal u weet dat ons ook hulde bring aan die troue werkers van die spoorweë,

sonder sy werkers beteken ʼn organisasie niks! Die werkers bou of breek ʼn organisasie. Ons is hier om

hulde te bring aan die spoorweë wie se treine altyd op tyd geloop het. ‘n Trein het om 12:02 vertrek en op

08:37 arriveer. (ʼn Paar jaar gelede in Europa het ek dit weer ervaar hoe stiptelik treine loop, toe ek uit Den

Haag vertrek het, ek was net ʼn paar minute op die trein toe ek moes afklim en oor die platvorm loop ten

einde die trein na Brussel te haal.)

Kopiereg In hierdie uitgawe is daar geen kopiereg op Hennie Heymans se foto’s nie. Gebruik gerus na hartelus.

Kontakadres Hennie Heymans: [email protected]

5

Spore Oor die Veld: Boon Boonzaaier

Boon se Afrikaanse uitgawe van sy boek oor sy verskillende toere wat hy deur BTS onderneem het.

6

2002: My eerste BTS-trein-toer Met my Kodak-mik-en-druk onder die arm gaan ek op my “eerste” werklike treintoer. [Ek was voorheen

saam met Boon op verskeie treinritte, onder andere na Rhodesië en die Victoriawaterval. Daardie foto’s

moet ek nog soek.] Mens neem maar min foto’s want die negatiewe moet ontwikkel word en dan word die

kleurafdrukke gedruk en dit kos nogal geld. Party plekke moes mens nog die rol film ook gekoop het, ‘n

ongemaklike en duur proses. Maar ek as amatuer fotograaf – sonder enige opleiding – het maar deur my

eie leerkurwe gegaan. My vrou sê alle toere wat ek onderneem is ʼn soektog na boeke, besoeke aan

geskiedkundige plekke, museums, treine en stasies, slagvelde en begraafplase en items wat met

geskiedenis verband hou.

Upington: Klas 33-491

In die ou dae was dit altyd lekker om op die platform, of in jou kompartement te sit, en na die treine en hulle

rangeerbewegings op die stasie te kyk. Op Upington lyk dit of daar nie veel aangaan nie. Die SAPS het van

die kantore op die platform gehuur.

‘n Verlate ou lokomotief – bietjie verwaarloos – is eenkant op die platform gemonteer en het daar gestaan

en droom. Hy het miskien aan die besige dae van weleer gedink. Tydens die eerste wêreldoorlog en die

gepaardgaande rebellie is die lyn gebou en gebruik. Dele van die lyn is selfs in die nag gebou en terwyl die

lang brug oor die Oranjerivier gebou is, is daar aan die Suidwes-kant ook druk aan die lyn gewerk. Tydens

die bosoorlog is die lyn ook druk gebruik, troepe wat nie na SWA gevlieg kon word is per trein na basisse

soos Walvisbaai, Grootfontein en Windhoek vervoer.

Ek het maar min bewegings op die stasie gesien. ‘n Wyntenkwa of twee ... Ek het gesien dat NamRail

goedere “van die Kaap” se kant per pad vervoer en dit dan te Upington op hul eie NamRail-spoorwegtrokke

laai. Voorts het ek gesien dat daar ‘n NamRail passasiersdiens van Upington af na Windhoek se kant

7

ingestel was. Bevoorreg om op die trein te klim en die rit meegemaak toe hulle die trein “gedraai: het, reg

vir vertrek van Upington na Windhoek.

Lutzputs

Passasiers was per bus na Augrabies en haal weer die trein op Lutzputs. Ons is in Suid-Afrika gewoond dat

plekname en water verbind is, bv Leeuwfontein, Olifantsfontein ens. Op die Oos-Rand is Putfontein. Hier in

die Noord-Kaap kry ons met putte te make bv Lutsputs en Put-Sonder-water of is dit dalk Puts-Onder-

Water....?

8

Kranzberg

9

Holoog

Op pad na Namibië

Hentiesbaai

(met die toerbus)

10

Iewers in Namibië

11

Ons het stil gehou, ek dink dit was Stingbank, waar ons in die woestyn in is, om die grootsheid van die

natuur te bewonder en na die stilte te luister. ‘n Pofaddertjie het kwaai geblaas omdat ons sy gebied betree

het.

BTS Namibië

SAS Rytuig klas “D” 1ste & 2de klas in Namibië

12

Olifante in Etosha

Ons is per bus van Tsumeb na Etosha. Die aand terug by die stasie, het ons ‘n braai en ‘n dans, so tussen

die sakke sement, op die platform gehad. Na die dans is die trein weer terug na Upington se kant ...

13

Visrivier

Maanlandskap

Welwitchia

Die eerste keer om die oerplant sien. Wat ‘n voorreg en belewenis.

14

5000 lede: Suid-Afrikaanse Spoorweë, SA Railways & Uloliwe: L Sturgeon

15

Toer No 2 na Kaapland

Deel 1: Pretoria spoorwegstasie na Houwhoek

35-660

35-201

16

36-297

Braamfontein: Stoomverhitters

Ons manne wat daarvan hou om SAS-modelle te versamel en te bou, hou daarvan om ook die regte goed

af te neem.

17

Stoom te Warrenton: 25-klasse

Waar stoom staan en droom voor hul opgesny word. Stoom is die regte ding vir Suider-Afrika, hier is

steenkool en water en mens maak ʼn stoomenjin makliker reg as ʼn diesel- of elektriese lokomotief. Stoom

kon baie doen om toerisme te bevorder. Ons het buitelandse valuta brood nodig.

18

“S”-trokke: Warrenton

AZLJ - Warrenton

19

Karoo-oggend

Sonsopkoms en sonsondergang is so treffend in die Karoo. Die hele Afrika het plek-plek sy eie skoonheid

met sonsopkoms en sonsondergang; die Karoo is egter een van daardie spesiale plekke!

Matjesfontein

Ek verkies egter die ou spelwyse van Matjesfontein soos in die ou geskiedenis en reisboeke vermeld. Op

die platform is ook ‘n pragtige museum, ons weet “Rovos Rail” en die Bloutrein hou hier stil om reisigers die

geleentheid te gee om die museum te besigtig.

20

Na Sutherland?

Mens wonder vandag waar die ou “RMT”-busse is? So staan die monumente van die spoorweë wat die

land opgebou en mak gemaak het. Tydens die Anglo Boere-oorlog was ons agv die “verskroeide aarde-

beleid” heeltemal verarm. Die PMD het ook al die roomkanne by plaashekke opgelaai en so ‘n bydrae vir

ons Volk gelewer om te oorleef en weer op te staan sodat ons plek weer ons plek in die wêreld onder die

voorste volke kon in te neem.

Lord Milner Hotel

Die heerlikste ontbyt wat ek ooit geëet het, het ek hier geëet! (My tweede beste ontbyt was in Thailand

waar ons volop garnale genuttig het.) Hierdie plek het ‘n ryke geskiedenis en is deur Jimmy Logan

ontwikkel; bekende mense het hier tuisgegaan of hier gewoon. Daar was self ‘n spesiale “krieket-trein” wat

naweke van Kaapstad na Matjesfontein gereis het.

21

Matjesfontein se “Rooi Londen-bus”

Hier te Matjesfontein is ʼn vervoermuseum waar daar ʼn klas 7 lokomotief, ʼn aantal rytuie asook ʼn klompie

motorvoertuie uitgestal word. Mens kan gerus hier aandoen. Later sal ons meer oor Matjesfontein skryf en

foto’s publiseer.

22

Die Berge van die Boland

Een voordeel van BTS was, Boon het gesorg dat ons “ou” rytuie kry want dan kon ons die vensters heel te

maal oopmaak, foto’s deur die oop venters neem en ook ons bagasie kon direk deur die oop venster in ons

kompartement gelaai word. Die “nuwe” rytuie – dis maar eintlik ou rytuie met nuwe vensters – se vensters

maak net op ‘n skrefie oop. Dis ongemaklik om foto’s te neem deur die nuwe vensters.

23

Wyntenkers te Worcester

24

Werkstrein naby Bellville

Kaapstadstasie

(Meeste foto’s is geneem terwyl trein beweeg.)

8M 000033

25

8M000222

26

27

Blackie

Bellville na Houwhoek Ons het in Kaapstad aangekom en nou gaan ons na Bredasdorp. Ons gaan nou oor die gedeelte van die

toer van “Bellville na Houwhoek”, ‘n afstand van 72 km berig.

Op pad na Sir Lowryspas

Met die trein teen Sir Lowryspas uit, is nogal ʼn sonderlinge ondervinding. In sy jong dae, c 1947, vertel genl

JJ Viktor is hy te SAP Somerset-Wes gestasioneer en moet hy op ‘beat’ ook met ʼn trapfiets teen Sir

Lowryspas uitry en bo op die pas ʼn punt maak. Daar was ook ʼn winkeltjie. Hoofsaaklik om te kyk of daar

brande in die omgewing is. Vandag is daar ʼn besige dubbelbaan teerpad en in ʼn ommesientjie is mens oor

die pas op pad na Elgin, Botrivier, Protem, Caledon en Bredasdorp.

Op ‘n ander besoek aan die Kaap stap ek deur die Kompanie se Tuine, onder in die tuin aan die linkerkant

is die parlement en Tuynhuys. Ek stap en kyk na die beelde, die tuine, visdam en vywer. Ek koop pakkie

grondboontjies om die eekhorings te voer. Langs my sit ʼn fris maar vriendelike Oom en hy doen dieselfde.

Die Oom vertel hy is ʼn treindrywer en hy is met pensioen. Gou vertel hy my hy het die Garratts teen Sir

Lowryspas “uitgevat”. Hy kom een maal per week stad toe en kom voer die duiwe en die eekhorings.

28

Daar vêr, hoog bo gaan die pas oor die berge.

Afstande

000 Bellville 006 Eersterivier 020 Somerset-Wes 056 Elgin 072 Houwhoek 081 Botrivier 113 Caledon 144 Jongensklip 182 Klipdale 201 Napier 222 Bredasdorp

Sir Lowryspas

Aan die voet van die pas is die spoorwegstasie. Die lyn van Sir Lowryspas-stasie oor die Hottentots-

Hollandberge is seker een van die moeilikste passe in die Wes-Kaap. Tydens die roete word 350 meter oor

16 km geklim teen ʼn helling van 1:37. Van Sir Lowryspas-stasie tot by Houwhoek is 45 baie moeilike

kilometers. Die lyn het die koringboere van Caledon in 1902 bereik.

29

Die trein klim teen die berg uit, hier kry u ‘n idee van wat die trein vermag.

30

Ons klim al hoër en die diesels gesels al te lekker!

31

Die trein beur voort! Ons is nou hoër as die pad! Daar onder in die vlakte lê die pad en Somerset-Wes.

32

33

Dis ongelooflik! Dat ‘n trein so geleidelik maar hoog kan klim .... Ons is nou bokant die N2 nasionale pad.

34

Bly ek het die voorreg gehad om foto’s vanuit die gerief van die kompartement te neem terwyl die trein

voortbeur – ek trap nie die fiets se pedale nog minder stook ek ʼn Garratt teen die berg uit!

35

Ons is amper bo! Die N2 gaan nou bo-oor die spoor!

Op die kruin... of so het ek gedink ...

36

37

Ek het gedink die klim is verby ... daar lê nog so bietjie klimwerk vir die diesels voor ...

38

Wat ʼn pragtige gesig.... kyk na die berge in die agtergrond.

39

Daar onder lê de Kaapsevlakte ... ons het darem geklim en dit was mooi! Die pas is eintlik ‘n wonderwerk!

So lyk dit bo! Het so paar bobbejane gesien ...

40

41

Steenbrasdam

42

Op pad na Grabouw

43

44

45

Steeds op pad oor berge en dale

46

Houwhoek

47

(Word vervolg)

Modelle: Eric Bekker Eric skryf soos volg:

“Hier is ʼn klompie foto’s van die goed wat ek al gebou het. Alles is nie meer beskikbaar nie, slegs die

stoomlokomotiewe word nog gereeld gebou. Dit het as ʼn stokperdjie begin so 10 jaar gelede en toe in ʼn

voltydse werk ontaard. Die aanvraag is groot en die wag tyd is soms 2 maande of langer.

Onder is my kontak besonderhede vir meer inligting. Ek hoop jy kan die foto’s gebruik.

Lekker aand,

Eric.”

Sy kontak besonderhede is:

Eric Bekker P.O.Box 11031 Dana Bay 6510

Tel. 044 698 1344 Cell. 082 871 1018 Website: http://bekkerail.wix.com/bekkerail Face Book: Bekkerail-SAR model trains in HO.

48

‘n Groen 5E1 van die 1960’s

Die groen 5E1 van die 1960’s.

‘n Paar oranje 6E1’s

49

6E1

15CA

50

Die bekende en geliefde 15F

51

Die 25 klas “Worshond”

Verversingswa / Catering Car

52

Die 16E

Kommentaar: 16E in ʼn 1936- advertensie van

Henschel; en SAS-diagram.

Die 16E is later met “ore”

voorsien; hy was ʼn regte windhond -

HBH

53

Klas 25 (Kondensor)

54

Klas 25 NC

55

Class 25NC Griet 3476

Kombuiswa

56

Klas 26 “Rooi Duiwel”

57

Rovos Rail: Observasierytuig

1947: Koninklike Wittrein

58

59

Die alombekende spoorweghuise

60

61

Slot Ons gesels weer volgende maand.

Dankie aan Glenn Elsden vir die tegniese versorging.

Groete,

Hennie Heymans.