Sare sozialak

Egilea: Jon Altuna

Internet Bilakaera• Hamarkadak:

– 1960: ARPANET

– 1970: e-maila

– 1980: Lehenengo ordenagailuen konexioak

– 1990: WWW

– 2000:

– 2010:

Urte gutxitan…

- Nork erakutsi die adingabekoei teknologietan aritzea?

- Ezagutzen al dituzte arriskuak?

- eta arauak?

“Netiquette” arauak Virginia Shea (1994):

• Emailetan, Foroetan, Txatak edo Blogetan…– 1: Ez ahaztu inoiz pertsonekin ari garela eta hizkuntza jatorra

erabili behar dela.

– 2: Gure bizitzan zuzenak diren jarrerak erabili.

– 3: Letra larriz ez idatzi, oihuka ari garela adierazten du.

– 4: Besteen txandak eta konexioa errespetatu.

– 5: Zure alde onak azaldu sarean on-line zaudela.

– 6: Zure ezagupenak komunitatearekin elkarbanatzea.

– 7: Zure iritzietan giro ona eta osasuntsua mantentzen lagundu.

– 8: Besteen datu pribatuak errespetatu.

– 9: “Botere gehiegikeria” ez erabili.

– 10: Barkatu besteen hasierako akatsak.

Tuenti hasiera

Tuenti hasiera

10

9

8

7

6

5

4

3

2

1

Izena:

___________

Zb: ____

1. Tuentin sartzeko 14 urte baino gehiago izan behar dituzu. Ba al dituzu?

1. Bai

2. Ez baino nire gurasoen baimena dut.

3. Ez , eta nire gurasoek ez dute arau horren berri edo ez dakite sareetan nabilela.

2. Nork ikusi dezake zure perfila eta irudia?

1. Inork ez.

2. Denak.

3. Bakarrik nere lagunak.

4. Ez dakit.

3. Besteek igotako irudiak ikusi, kopiatu eta Tuentiren barne edo kanpoan zabaldu dituzu?

1. Ikusi

2. Kopiatu

3. Zabaldu.

4. Informazio maltzurra, pornografikoa, arrazista edo neurriz gainekoa igo edo txertatu al duzu?.

1. Ez

2. Bakarrik ikusi

3. Bai.

5. Beste erabiltzaile bati gaizki erantzun edo/eta iraindu al duzu?

1. Bai

2. Bakarrik, erantzun desegokiren bat.

3. Ez

6. Besteen datuak eta email helbideak zabaldu al dituzu.

1. Ez

2. Bai

3. Ez nahita baino nere konfigurazioak datu horiek ikusteko aukera ematen ditu. 7. Zenbat lagun dituzu atxikituak 1. 1etik 20ra 2. 21etik 100era 3 . 100 baino gehiago8. Zenbat lagun* ezagutu dituzu interneten bidez? 1. Inork ez. 2. bat edo pare bat lagun. 3. 3tik aurrera.9. Interneten ezagutu duzun norbait, datuak eskatu edo zerbait egitea proposatu al dizu? 1. Inoiz ez. 2. Bai, baina nere gurasoek ezagutzen zuten. 3. Bai, eta nere gurasoek ez ziren horretaz ohartu.10. Deskargatu al dituzu, abestiak, pelikulak, programak edo jokuak internetetik? 1. Ez. 2. Bai baina nere gurasoek jakinda. 3. Bai nere gurasoek jakin gabe.

10

9

8

7

6

5

4

3

2

1

Izena:

___________

Zb: ____

“Ezinbestekoa da betebeharrak irakurtzea eta onartzea”.

1. Tuentin sartzeko 14 urte baino gehiago izan behar dituzu.

2. Tuentin aritzeko erabilpen pertsonala behar du izan eta ez beste helburu ekonomiko edo komertzialetan erabiltzeko.

3. Debekatuta dago perfil eta datu faltsuak sortzea. Datu guztiak zuzenak eta norberarenak izan behar dira.

4. Tuenti zerbitzu honen erabilpenaren bitartekari bat da. Beraz, norbera da egiten diren ekintzen eta igotzen dituen eduki guztien arduradun bakarra.

5. Arau orokorretan oinarrituta, edozein eduki kaltegarri ikertzeko edo kentzeko ardura Tuentiren eskutan izango da.

Hamar betebeharrak TUENTIn erabiltzailea izateko

6. Guztiz DEBEKATUTA dago:

• Besteek igotako irudiak kopiatzea eta Tuentiren barne edo kanpoan zabaltzea.

• Informazio ilegala, bortiza, maltzurra, pornografikoa, arrazista edo neurriz gainekoa erabiltzea edo txertatzea.

• Beste erabiltzaileei iraintzea, mehatxu edo eraso egitea.

• Tuentin eta bere sisteman edozein programa kaltegarria ezartzea.

• Besteen datuak eta email helbideak zabaltzea.

7. Ezin da beste erabiltzaile baten nortasuna sortu bere datuek erabilita.

8. Edukinak publikatzerakoan norberak eskubide guztiak dituela bermatu behar ditu, eta aldi berean ez dela intimidade, ohore edo edozeinen irudia kaltetzen.

9. TUENTI ez da inola ere ez izango erabiltzaileen interakzioen arduradun. Ardura bakarra, erabiltzailearena izango da.

10. Tuentiren edozein URL edo edukinak ezin dira beste tokietan erabali, baldin eta Tuentiri baimen idatzia eskatzen eta oneritzia jasotzen ez baduzu.

KONTUZ, ARRISKU BATZUK!!

ARRISKUAK ETA ONDORIOAK

1. Lege hausteak (TUENTI, FACEBOOK)2. Datuen babesa: Lagunak – Pribatutasuna. 3. Argazkiak Publikatzea (kontutan izan ondorioak)4. Bideoak : grabatzea eta Youtuben argitaratzea ¿baimenik gabe?5. Ziberbullying.6. Grooming.7. Pishing.8. Kateak (hoax)9. Maulak (906 zenbakiak, eskaintzak, datuak, spam…)10. Beste batzuk…

Ziberbullying edo zibererasoa• Sarean adingabeei egindako erasoa da, haur batzuek beste

batzuei egiten dien xantaia, irainak eta burlak.

• On-lineko bideojoko askok jokalariei txat-aren bidez (testua zein ahotsa) zuzenean komunikatzeko aukera ematen die. Testuinguru honetan, gazteek bata bestea iraindu, mehatxuak egin eta hizkuntza desegokia erabiltzen dute.

Grooming• Pertsona heldu batek Internet bidez adingabeko baten konfiantza irabazteko

erabiltzen dituen estrategien multzoa da.

• Honen helburua telefono mugikorraren, kamera digitalaren edo webcam-aren bidez izaera sexuala duten irudiak lortzea izaten da.

• Honek izan ditzakeen ondorioak kalte psikologikoak edota fisikoak izan daitezke adingabekoekin izandako hitzorduetan eraso sexuala ematen bada.

“Phishing” eta “kateak”: biak gezurrak!!!

• Phishing deritzona egitea, mezu faltsu horren bitartez gure datuak bildu edo lapurtzea da. Adibidez bankuko datuak edo gakoak.

• Kateak: Askok jaso izan dugu noizbait merke erosteko produkturen bat, e-mailean. Edo aukezpen polit, sentikor edo liluragarriren bat, gure kontaktu guztiei zabaltzeko eskaera esanez edo mezu bakoitzeko zentimo lortuko dutela konpainia batetik gaixo dagoen umetxo baten tratamendua ordaindu ahal izateko. Hauek dira ohikoa diren kate batzuk.

Maulak eta beste batzuk

• Maulak: irabaziak lortzeko asmoz, beste bati okerra eragiteko engainua da

• Halaber, maularen erruduntzat hartzen dira, irabazia lortzeko asmoz edozein manipulazio informatikoz edo antzeko trikimailuz baliatuta, nolanahiko ondare-aktiboa beste baten kaltean eskualdatzea lortzen dutenak.

.• Beste batzuk:Deskargatzen ditugun abesti, bideo

edo datuen bitartez, sartzen zaizkigun birusak, malware edo programa gaiztoak.

Adingabekoentzat hamar aholku1. Interneten sartzen naizen sare, joko edo web guneak, gurasoek ezagutu behar

dituzte.(gai hauetaz beraiekin hitz egin)2. Nere datuen segurtasuna konfiguratzeko, sareek dituzten babesteko aukerak ondo

kudeatu. 3. Internetera igotzen den guztia oso zaila da ezabatzea, beraz, bitan pentsatu zer

idatzi edo zer informazio argitaratu nahi dugun.4. Nere argazki, bideo edo datuak igo baino lehen baimenak eskatu!!! Bai guraso,

bai bertan azaltzen diren guztiei!!!5. E-maila, txat, forotan edo beste lekutan, “netiquette” arauak bete eta

zintzotasunez jokatu.6. Norbaitek iraintzen edo zurekin gaizki jokatzen ari dela uste baduzu, gurasoei

azaldu ezer egin baino lehen, gero elkarrekin erabaki bat hartu.7. Ez-ezagunen emailak, mezuak edo lagunak izateko bidaltzen gaituzten

gonbidapenak, askotan gezurrak edo maltzurkeriak izaten dira, ondoren, adi egon.8. Nire adinerako egokiak diren edukiak eta ekintzak aurrera eraman.9. Garrantzia duten beste jardueren denbora ez murriztu eta errespetatu. Adibidez lo

egiteko orduak, kirola, lagunekin izatea, jatorduak, etxerako lanak etab. ) 10. Gure ordenagailua babesteko eta eguneratua izateko behar diren neurriak hartu.

MILA ESKER!!!