Sanhvvgiin Vil Ajillagaa

1

25-р хэсэг

ССааннххүүүүггииййнн үүййлл аажжииллллааггаааанныы шшииннжжииллггээээ

Энэ хэсэгт бид өнгөрсөн хугацааны санхүүгийн мэдээллүүдийг ашиглан санхүүгийн шинжилгээ ба санхүүгийн менежерүүдийн хийх ажлын талаар үзнэ. Үндсэндээ энэ хэсэгт капиталын төсөвлөлт, ногдол ашгийн бодлого, өрийн бодлого болон түрээсийн талаар үзэх болно. Жишээ нь та өөрийн фирмын санхүүгийн үйл ажиллагааны талаар дэлгэрэнгүй мэдэхийг хүсэх бөгөөд өрсөлдөөний нөхцөлд тохирсон бодлого явуулахыг хүсдэг. Үүнийг судласны дараа санхүүгийн төлөвлөлтийн хэсэг рүү орох бөгөөд 26 дугаар хэсэгт менежерүүд урт хугацааны санхүүгийн төлөвлөгөөг хэрхэн боловсруулах аргачлалын талаар, 27 дугаар хэсэгт богино хугацааны санхүүгийн төлөвлөлт буюу богино хугацааны хөрөнгө буюу эх үүсвэрийн удирдлагын талаар судлах болно. Бизнесийн үйл ажиллагааны санхүүгийн шинжилгээг бид санхүүгийн харьцааны шинжилгээнээс эхлэн үзнэ. Энэ хэсэгт бид харьцаа гэж юу вэ, түүнийг хэрхэн ашиглах вэ, юунд суурилдаг вэ гэдгийг үзэх болно.

25-1 САНХҮҮГИЙН ХАРЬЦАА

Бид үргэлж компанийн санхүүгийн талаар сонсохдоо санхүүгийн харьцаа гэдгийг сонсдог. Энэ нь их хэмжээний санхүүгийн мэдээллийг боловсруулахад зориулан хялбаршуулсан аргачлал юм. Харьцаанууд нь танд хэрэгтэй мэдээллүүдийг өгч чаддаг. Санхүүгийн харьцаа нь дотроо 4 ангилалд хуваагддаг. Хөшүүргийн харьцаа, хөрвөх чадварын харьцаа, ашигт ажиллагаа, өрийн харьцаа. Бид 25-1-д үзүүлснээр 1982 оны Goodyear компанийн орлогын тайлан болон тайлан тэнцэл дээр харьцааны шинжилгээ хийж үзье.

1982 1981

Тайлан баланс:

Бэлэн мөнгө ба богино хугацааны үнэт цаас $83 $72

Авлагын данс 1312 1204

Бараа материал 1270 1514

Бусад эргэлтийн хөрөнгө 85 67

Нийт эргэлтийн хөрөнгө 2750 2857

Барилга байгууламж тоног төхөөрөмж 2230 2264

Бусад урт хугацааны хөрөнгө 213 233

Нийт хөрөнгө $5194 $5354

Эргэлтийн эх үүсвэр 1174 1330

Урт хугацаат зээл ба түрээс 1037 1158

Бусад урт хугацааны эх үүсвэр 525 491

www.zaluu.comwww.zaluu.com

2

Хувь нийлүүлэгчдийн хөрөнгө 2457 2375

Нийт эх үүсвэр $5194 $5354

Орлогын тайлан:

Цэвэр борлуулалт $8689

Борлуулсан бүтээгдэхүүний өртөг 6756

Үйл ажиллагааны зардал 1300

Бусад орлого 19

Хүү татварын өмнөх ашиг 652

Хүүгийн зардал 191

Татвар 213

Цэвэр орлого $248 Бусад санхүүгийн мэдээлэлүүд:

Элэгдэл $239

Бараа материалын зардал 1754

Капиталын зардал 2588

Бусад өр төлбөр 5325

Тоног төхөөрөмжийн урсгал зардал 3794

Хувьцааны тоо 73.933

Нэгж хувьцаанд оногдох ашиг $3.35

Нэгж хувьцаанд оногдох ногдол ашиг 1.40

Хувьцааны үнэ 35

Нийт хөрөнгийн зардал 7239

Goodyear Tire & Rubber компанийн санхүүгийн мэдээлэл (сая $-оор)

Хөшүүргийн харьцаанууд Хамгийн эхний мэдэх зүйл бол манай фирм хэнд хичнээн хэмжээний өртэй вэ гэдгийг мэдэх явдал юм.

Өрийн харьцаа Санхүүгийн хөшүүрэг нь ихэвчлэн урт хугацааны капитал болон урт хугацааны өрийн харьцаагаар харагдаж байдаг. Урт хугацааны түрээсийн гэрээтэй нөхцөлд төлбөрийг сар бүр тогтмол төлдөг учир энэ харьцаанд оруулан тооцдог. Ингээд Goodyear-ийн хувьд:

урт хугацааны өр + түрээсийн төлбөр Өрийн харьцаа= урт хугацааны өр + түрээсийн зардал + ХНХ 1037

= = .30 1037 + 2457

Компанийн өр болон хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн харьцаа нь:

УХӨТ + Түрээс. зар 1037 Өр ХНХ харьцаа= = = .42 ХНХ 2457


3

Эдгээрийг үзүүлэхэд бүртгэлийн үнэ ба зах зээлийн

үнийг ашигладаг. Компанийн зах зээлийн үнэ бол зээлдүүдэгчийн мөнгийг буцаан төлж чадахгүй болсон үед өөрийн хөрөнгөөрөө барагдуулах чадвар байгаа үгүйг харуулсан харьцаа юм. Үүнийг аль болох хийхгүйг хичээдэг бөгөөд учир нь зах зээлийн үнэ үргэлж өөрчлөгдөж байдаг. Ингэхээс өмнө менежерүүд өөрийн эх үүсвэрийн хэмжээг нөхөх боломж байгаа эсэхийг үзэж байдаг.

Менежерүүд зарим үед хувь нийлүүлэгчдийн хөрөнгөөс гадна эх үүсвэрт зээл байгаа гэдгийг тодорхойлдог.

Нийт эх үүсвэр - ХНХ 5194 - 2457 = = .53 Нийт эх үүсвэр 5194

Зарим тогтмол үнэт цаасууд тайлан баланс дээр

харагддаггүй бөгөөд эдгээр нь зарим үед өөр дансанд бүртгэгдсэн байдаг. Жишээлбэл: Компанийн ажилчдын тэтгэвэрийн данс ашигт бүртгэгдсэн байдаг. Хэрвээ фирмын тэтгэвэрийн санг облигацид байршуулах нь ашиггүй бол компани 1 өдрийн хугацаатай мөнгө болгож болдог. Үүнийг ямар нэгэн данс руу бүртгэх бөгөөд хэн нэгэнд түр хугацаагаар зээлдүүлж болдог. Менежерүүд үргэлж фирмын хөшүүргийн хэмжээг тооцдог.

Хүү төлөх чадвар Санхүүгийн хөшүүргийн өөр нэгэн хэсэг бол хүү татварын өмнөх ашиг (ХТӨА) дээр элэгдлийг нэмээд хүү төлөх чадварыг харуулах юм. Goodyear-ийн хувьд:

ХТӨА + элэгдэл 652 + 239 ХТЧ = = = 4.7

Хүүгийн төлбөр 191

Ихэнх шинжээчид энд өмнөх хэдэн жилийн дундаж ашгийг ашигладаг. Энэ санаа нь ашгийн хэмжээг жигд болгож өгдөг. Өөрөөр хэлбэл жилүүдийн ашиг харилцан адилгүй байлаа ч гэсэн ашгийн хэмжээг дундаж үзүүлэлтээр нь тооцож болдог. Энгийн хүүгийн төлбөр нь компанийн өсөлтөө хадгалахад саад болж байдаг. Хүү төлөх чадварын харьцаа нь зээлийн хүүгийн хэмжээ болон урт хугацааны түрээсийн төлбөрийг төлөх чадварыг харуулдаг.

Ашгийн өөрчлөлт Их хэмжээний зээлийн хөрөнгө нь ирээдүйн ашгийн хэмжээнд нөлөөлж байдаг. Тийм ч учраас компанийн ашиг цаг тутамд өөрчлөгдөж байдаг.


4

Ингэж ашиг өөрчлөгдөж эхэлсэн үеэс та ашиг хичнээн хувиар өөрчлөгдөж байгааг тооцоолох хэрэгтэй. Ингэхдээ жил жилийн ашгийн өөрчлөлтөөс ашгийн дундаж хэмжээг гаргах хэрэгтэй.

Стандарт хазайлт (EBITt+1 – EBIT t)

Ашгийн өөрчлөлт = Дундаж EBIT

Хөрвөх чадварын харьцаанууд Хэрвээ та ямар нэгэн компаниас богино хугацааны мөнгө зээлэх буюу зээлдүүлэх болвол нийт хөрөнгө дэхь өр төлбөрийн хэмжээг анхаарах хэрэгтэй. Энэ нь тухайн компани мөнгөө эргүүлэн төлөхөд маш их нөлөөлдөг. Яагаад зээлийн шинжээчид болон банкирууд хөрвөх чадварыг илүүд үздэг вэ. Үүний учир нь менежерүүд хөрвөх чадвартай хөрөнгийг илүүд үздэгт байгаа юм. Хөрвөх чадварын харьцаанууд нь зарим хүсүүштэй шинж чанаруудыг орхигдуулсан байдаг. Учир нь богино хугацааны хөрөнгө болон эх үүсвэр нь амархан өөрчлөгдөж байдаг ба үүнийгээ дагаад хөрвөх чадвар нь ч мөн адил өөрчлөгддөг. Гэвч компаниуд ихэнхдээ санхүүгийн жилийн эцэс гэхэд тодорхой хэмжээний мөнгөн хөрөнгөтэй байхыг хүсдэг. Энэ нь компаниудад гарч болох богино хугацааны өрийг төлөхөд зарцуулагдана.

Ажлын цэвэр капитал болон нийт хөрөнгийн харьцаа Эргэлтийн хөрөнгө болон эргэлтийн эх үүсвэрийн зөрүүг ажлын цэвэр капитал гэх бөгөөд менежерүүд үргэлж ажлын цэвэр капитал болон нийт хөрөнгийн хоорондох харьцааг харж байдаг.

Ажлын цэвэр капитал 2750 – 1174 = = .30 Нийт хөрөнгө 5194

Эргэлтийн харьцаа Өөр нэгэн чухал харьцаа бол эргэлтийн харьцаа юм.

Эргэлтийн хөрөнгө 2750

ЭХ = = = 2.3 Эргэлтийн эх үүсвэр 1174

Эргэлтийн харьцаа нь өөрчлөлтийг төөрөлдүүлж чаддаг. Жишээлбэл: Компани нь банкнаас их хэмжээний зээл аваад үнэт цаасанд оруулжээ. Энэ үед ажлын цэвэр капиталд ямарч өөрчлөлт орохгүй бөгөөд эргэлтийн харьцаа өөрчлөгдөхгүй. Төлбөр түргэн гүйцэтгэх чадварын харьцаа Зарим хөрөнгүүд мөнгөн бус хэлбэрээр байршиж байдаг. Хэрвээ


5

бараа материал зарагдахгүй бол тухайн бүтээгдэхүүний үнэ бууж эхэлдэг ба зардал нь өсдөг. Иймээс бараа материалын хөрвөх чадварыг тооцож байх хэрэгтэй.

Эргэлтийн хөрөнгө-БМ нөөц 2750 - 1270 ТТГЧ = = =1.3

Эргэлтийн эх үүсвэр 1174 Мөнгөн хөрөнгийн харьцаа Компанийн хамгийн сайн хөрвөх чадвартай хөрөнгө бол мөнгөн хөрөнгө болон түргэн борлогдох үнэт цаас байдаг. Яагаад санхүүгийн шинжээчид энэ харьцааг байнга хардаг вэ:

Мөнгөн хөрөнгө + ТБҮЦ 83

МХХ = = = .07 Эргэлтийн эх үүсвэр 1174

Учир нь богино хугацаанд сул чөлөөтэй байгаа хөрөнгөө зээлдүүлж болох юм. Ийм үед мөнгөн хөрөнгө нь фирмийн зээлийн нөөц болон хувирдаг. Завсрын харьцаа Фирмын хөрвөх чадвартай хөрөнгө, эх үүсвэрийн харьцааг хэмжихдээ энэ харьцааг ашигладаг.

эргэлтийн хөрөнгө - бараа материалын нөөц

ЗХ = үйл ажиллагааны өдрийн дундаж зардал 2750 – 1270

= = 67 өдөр

(8056 365)

Goodyear-ийн хөрвөх чадвартай хөрөнгө нь 67 өдрийн санхүүгийн үйл ажиллагаа явуулахад хүрэлцэнэ.

Ашигт ажиллагааны харьцаанууд Санхүүгийн шинжээчид энэ харьцааг компанийн ашигт байдлыг тодорхойлох, хөрөнгийн ашиглалт зэргийг хэмжихэд ашигладаг. Жишээлбэл: Хөрвөх чадвартай хөрөнгийг боломжын үнээр түрээслүүлэх нь бага ч гэсэн хөшүүрэг болдог. (Алт мөнгөний борлуулалтын үйл ажиллагаа нь өндөр ашигтай байдаг боловч аюултай. Харин хоол худалдагч нарын хувьд бага ашигтай боловч чөлөөтөй ажиллах боломжтой байдаг.) Үүнээс үзвэл өндөр үнэтэй зүйл нь хугацаа их алдуулдаг ба ашгийн үзүүлэлтийг бууруулах хандлагатай байдаг.


6

Борлуулалт болон нийт хөрөнгийн харьцаа Энэ харьцаа нь фирмын хөрөнгийн ашиглалтыг харуулж байдаг.

Нийт борлуулалт 8689 = = 1.6

Дундаж нийт хөрөнгө (5194 + 5354) 2 Мөн энэ харьцаа нь ерөнхийдөө фирмын ажлын багтаамжыг харуулж байдаг гэж үзэж болно. Борлуулалт ба ажлын цэвэр капиталын харьцаа Цэвэр ажлын капиталын хэмжээ нь санхүүгийн менежерүүдийн хувьд ашиглагдаж байгаа ажлын капиталыг тооцох үндсэн үзүүлэлт болдог.

Борлуулт 8689

= = 1.6

Дундаж АЦК (1576 + 1527) 2

Цэвэр ахиуц ашгийн харьцаа Хэрвээ та борлуулалтын үйл ажиллагааны хичнээн хувь нь ашиг болж байгааг мэдэхийг хүсвэл ахиуц ашгийг тооцох хэрэгтэй.

ХТӨА-татвар 652 - 213

ЦААХ= = = .51 (5.1%)

Борлуулалт 8689

Бараа материалын эргэлт Зарим үед менежерүүд өөрийн компанийн бараа материалын эргэлтийг тооцоолж үзэж байх шаардлагатай байдаг:

ББӨ 6756

БМЭ = = = 4.9

Дундаж БМ (1576 + 1527) 2 Бараа материалын өндөр эргэлттэй байгаа үед компанийн үйл ажиллагаа ашигтай байх бөгөөд харин хэтэрхий хурдан эргэлт нь ашгийг бууруулах хандлагатай байдаг. Авлага цуглуулах дундаж хугацаа Авлага цуглуулах дундаж хугацаа нь худалдан авагч төлбөрөө хийх дундаж хугацааг харуулна.

дансны авлагын дундаж хэмжээ АЦДХ = =

өдрийн дундаж борлуулалт


7

(1312 + 1204) 2 = 53 өдөр

8689 365

Авлага цуглуулалтын дундаж хугацааны харьцааны бага үзүүлэлт нь цуглуулалтын хэлтсийн ажил үр дүнтэй явагдаж байгаа бөгөөд зээлийн бодлого үр дүнтэй байгааг харуулж байна. Активын өгөөжийн харьцаа Менежерүүд орлого болон нийт активыг харьцааг байнга харьцуулан судлаж байдаг. Орлогыг ихэнхдээ хүүгийн өмнө болон татварын дараах байдлаар тодорхойлдог.

ХТӨА - татвар

Актив өгөөжийн харьцаа =

Дундаж нийт хөрөнгө

652 - 213 = = .083 (8.3%)

(1312 + 1204) 2

Үүнийг бас өөрөөр хувь нийлүүлэгчдийн хөрөнгийн харьцаанд ашиглаж болно.

ТДЦА Хувь нийлүүлэгчдийн хөрөнгийн өгөөж =

Дундаж ХНХ 248 = = .103 (10.3%)

(2457 + 2375) 2

Нийт хөрөнгө нь элэгдлийг хассан компанийн цэвэр дүнгээр тооцогдоно. Хөрөнгийн өгөөжийн харьцаа өндөр байна гэдэг нь та өнөөдөр актив худалдаж авбал энэ нь эргээд их хэмжээний ашиг олж байгааг харуулж байна. Өөрөөр хэлбэл хөрөнгийг үр ашигтай ашиглаж байгааг харуулж байна. Зарим үр ашигтай харьцаануудыг холбох арга байдаг. Жишээ нь: ахиуц ашиг болон активын өгөөжийн харьцаа, борлуулалт болон хөрөнгийн харьцаа нь хоорондоо хамааралтай байдаг. Орлого борлуулалт орлого = x


8

Хөрөнгө хөрөнгө борлуулалт Ихэнх фирмүүд хөрөнгийн өгөөжийн хэмжээг өндөр байлгахыг зорьдог. Гэвч тэр нь өрсөлдөөний нөхцөлөөр хязгаарлагддаг. Хэрвээ хөрөнгийн өгөөжийн харьцаа нь өрсөлдөөнөөр хязгаарлагдах юм бол борлуулалт явагдахгүй бөгөөд үүнийг борлуулалт болон хөрөнгийн харьцаа ба ахиуц ашгийн харьцаанаас харж болно.

Фирмүүд нь үргэлж өөрийн ахиуц ашгийн харьцааг өсгөхийг зорьж байдаг бөгөөд жишээлбэл тэд нийлүүлэгч болон худалдан авагчдынхаа тоог нэмэх хэрэгтэй болдог. Харамсалтай нь энэ нь тэр бүр биелдэггүй. Ногдол ашгийн харьцаа Энэ харьцаа нь ашгаас ямар харьцаагаар ногдол ашиг олгох вэ гэдгийг харуулна. Goodyear-ийн хувьд:

Ногдол ашиг 1.40 НАХ = = = 0.42

Нэгж хувьцаанд оногдох ашиг 3.35 Бид 16.2 хэсэгт менежерүүд ногдол ашиг хуваах дургүй байдаг талаар үзэж байсан. Учир нь энэ нь ашгийг бууруулдаг гол үзүүлэлт болдог. Үүнээс үндэслэн компанийн ашиг хувьсах шинжтэй байдаг бөгөөд удирдлагын зүгээс бага, дундаж ногдол ашгийн харьцааг тогтоохыг хүсдэг. Ашиг өссөн үед ногдол ашгийн харьцаа дагаж өсдөг бөгөөд энэ үед менежерүүд ногдол ашгийн харьцааг бага байлгаж чаддаггүй. Гэхдээ ашгаас ногдол ашиг олгохгүйгээр үйл ажиллагаандаа оруулж болох юм.

Буцааж оруулах хувь хэмжээ = 1 - ногдол ашгийн харьцаа

ашиг - ногдол ашиг =

ашиг

Хэрвээ хувь нийлүүлэгчдийн хөрөнгийн өгөөжийн харьцааг үзвэл хувь нийлүүлэгчдийн хөрөнгийн өсөлтийн хэмжээг харж болох юм.

ХНХ-ийн өсөлтөөс буцаан оруулах харьцаа =

ашиг - ногдол ашиг ашиг

= x = .58 x .103 = .060 (6%) ашиг XHX


9

Хэрвээ Goodyear-ийн хувь нийлүүлэгчид 10.3%-ийн ашигтай байсан бол хувь нийлүүлэгчдийн хөрөнгө жилд 6% өсөх байсан.

Зах зээлийн үнэлгээний харьцаа Санхүүгийн менежерүүдийн хувьд энэ харьцааг заавал танилцуулж байх шаардлагатай байдаг. Жишээ нь: Хэрвээ компани энэ шинжилгээг хийх юм бол нэгж үйлдвэрлэлийн зардал эсвэл нэгж ажилчны борлуулалтыг харж болох юм. Менежерүүд олон удаа энэ харьцааг хийвэл үнэт цаасны зах зээлийн талаар мэдээллийг авна. Үүнд суурилсан 4 харьцаа байдаг.

Үнэ ашгийн харьцаа Үнэ ашгийн харьцаа нь хөрөнгө оруулагч нарт олгож байгаа компанийн боломжийг харуулдаг.

хувьцааны зах зээлийн үнэ 35

ҮАХ = = = 10.4 нэгж хувьцаанд ногдох ашиг 3.35

Энэ харьцааг хйиснээр компани хэзээ өөрийн хувьцааг өндөр үнэтэй болон бага үнэтэйгээр зарж болохыг хардаг. Энэ асуултанд хариулахын тулд 4 дүгээр хэсгийн сайтар судлах хэрэгтэй. Хэрвээ компанийн ногдол ашгийн хэмжээ нэмэгдэхийн бол зах зээл дээрхи хувьцааны үнэ:

DIV1

P0 = r-g

DIV1= ирэх жилийн ногдол ашгийн хэмжээ, r= хөрөнгө оруулагчдын оруулах мөнгөний хэмжээ, g= ногдол ашгийн өсөлтийн төсөвлөгдсөн хэмжээ Ингээд үнэ ашгийн харьцааг ашиглан нэгж хувьцаанд ногдох ашгийн төсөвлөгдсөн хэмжээг тооцъѐ.

P0 DIV1 1 = x EPS1 EPS1 r - g

Үнэ ашгийн харьцаа: 1. Ногдол ашгийн өсөлтийг хөрөнгө оруулагч нарт харуулдаг. 2. Энэ хувьцаа нь харьцангуй бага эрсдэлтэй байдаг ба

хөрөнгө оруулагчдыг бага хэмжээгээр ч гэсэн татдаг. 3. Компани дундаж өсөлтийг гаргаснаар ашгаас ногдол ашиг

төлөх хэмжээг тогтоодог зэргийг оруулсан байдаг.


10

Ногдол ашгийн орлогын харьцаа Хувьцааны ногдол ашгийн орлогыг тодорхойлохдоо ногдол ашиг болон хувьцааны үнийг ашигладаг. Goodyear-ийн хувьд:

Нэгж хувьцааны ногдол ашиг

Хувьцааны НАОХ = Хувьцааны үнэ

1.40

= = .04 (4%) 35

Энд эргээд ногдол ашгийн өсөлтийг оруулан тооцвол:

DIV1 Ногдол ашгийн олого = = r - g P0

Энд ногдол ашгийн орлого магадгүй өндөр байвал

ногдол ашгийн өсөлт бага байна эсвэл хувьцааны зах зээлийн эрсдэл өндөр байгааг харуулна.

Зах зээлийн болон дансны үнийн харьцаа Энэ харьцаа нь зах зээл дээрх хувьцааны үнэ болон нэгж хувьцааны бүртгэлийн үнийн харьцааг харуулна. Goodyear-ийн хувьд:

ЗЗ-ийн үнэ 35

ЗЗ-ийн болон ДҮХ = = = 1.06

Дансны үнэ 2457 73.933

Нэгж хувьцааны дансны үнэ нь хувьцаа эзэмшигчдийн дансанд бүртгэгдэж байдаг бөгөөд хуримтлагдсан ашгийн хэмжээгээр нэмэгдэж хувьцаа эзэмшигчдийн зүгээс дахин хийж байгаа хөрөнгө оруулалт болдог. Goodyear-ийн зах зээлийн болон дансны өрийн харьцаа 1.06 байгаа ба үүний 6%-ийг хувьцаа эзэмшигчдийн зүгээс оруулна. Tobin’s q Компанийн хувь нийлүүлэгчдийн хөрөнгө, өөрчлөлтийн зардалууд нь Tobin’s q-ээр илэрхийлэгддэг. Goodyear-ийн хувьд:

Хөрөнгийн зах зээлийн үнэ 5325

q= = = .74 Тооцоологдсон засварын зардал 7239


11

Энэ харьцаа нь зах зээлийн болон дансны үнийн харьцаатай төстэй боловч зарим талаараа ялгаатай. q харьцаа нь фирмийн өр болон энгийн хувьцаанаас бусад бүх хувь нийлүүлэгчдийн хөрөнгийн үнэт цаасыг хамааруулдаг. Ерөнхийдөө фирмын цэвэр мөнгийг хөрөнгүүдэд хуваарилдаг ба түүнчлэн жинхэнэ зардалд хөрөнгөнөөс гаргадаггүй. Инфляцийн хэмжээ нь олон хөрөнгүүдийг удирддаг бөгөөд засварын зардал нь үндсэн зардал болдоггүй. Goodyear болон бусад компаниудын тайланд тооцоологдсон засварын зардал нь тайлан тэнцэлд тусгагдаагүй байсан.

Tobin-ийн тооцоолсноор хөрөнгө оруулалт q нь 1-ээс ихгүй байх ѐстой ба 1 рүү дөхөх буюу хүрсэн тохиолдолд хөрөнгө оруулалтын зогсоох ѐстой. Эсрэгээр нь 1-ээс бага байх үед хөрөнгө оруулалтыг хийсээр л байна. Үүнийг нэлээд чухал зүйл гэж үздэг бөгөөд учир нь хөрөнгө оруулалтын зардал нь ил явагддаггүй. Зарим үед зах зээлийн үнэ өндөр байсан ч гэсэн өөрийнхөө бизнест хөрөнгө оруулах боломжууд байдаг. Энэ нь зарим талаараа q коэффициентаар дамжин байгууллагын давуу талыг илэрхийлж байдаг. Энэ талаар 25-2 хүснэгтэнд үзүүллээ. Өндөр үнэтэй компаниудын q тэдний үндсэн загвар патентын хамгаалалтаар дамжин илэрч байна. Харин бага зах зээлийн үнэтэй компаниудын хувьд өрсөлдөөн өндөр байгаа нь харагдаж байна.

Benchmark-ийн сонголт Бид дээрхи хэсгүүдэд санхүүгийн үндсэн харьцаануудын талаар үзсэн билээ. Гэвч зарим харьцаанууд нь өндөр болон нам түвшинтэй гарч байна. Жишээ нь : Та 25-2 д заасанчлан хамгийн өндөр рейтингтэй байгаа 1982 оны хүчтэй компаниудын байдлыг харж байна. Goodyear-ын санхүүгийн бадал нь үнэхээр хүчтэй байсан бөгөөд зах зээл дээрх тэдний үйл ажиллааны үнэлэлт ч маш сайн байсан. Гэвч Goodyear нь өөрийн дотоод нөөц болоцоог ашиглан хөгжүүлэх стратеги баримтлаагүй бөгөөд голцуу зээлийн эх үүсвэрээ санхүүжүүлж байв. 1982 онд хүүгийн төвшин өссөн ба энэ үед тэдний тэтгэмжийн зардал огцом өсөж 28 сая долларт хүрсэн. 1982 онд мөн бараа бүтээгдэхүүний тоо хэмжээ өссөн бөгөөл борлуулсан бүтээгдэхүүний зардал гэхэд л 94 сая долларт хүрсэн байлаа. Энэ үеэс эхлэн Goodyear-ын санхүүгийн харьцаануудад өөрлөлт орж эхэлсэн бөгөөд Goodyear-ын санхүүгийн байдал нь бусад фирмүүдийн байдалтай адилхан болж эхэлсэн.

HIGH q’s LOW q’s


12

Avon Products 8.53 Cone Mills .45 Polaroid 6.42 Holly Sugar .50 Xerox 5.52 Federal Paper Board .52 Searle 5.27 National Steel .53 MMM 4.87 Graniteville .55 Schering-Plough 4.30 Publicker Industries .59 IBM 4.21 Medusa Corp. .60 Coca-Cola 4.21 Lowenstein .61 Smithkline 4.19 U.S.Steel .62 Eli Lilly 4.02 Dan River .67

25-2 Tobin’s q-ийн дундаж өртөг 1960-1977.

Өөрөөр хэлбэл санхүүгийн харьцаанууд нь өөр фирмийн харьцаануудтай адилхан болж эхэлсэн. 25-3 хүснэгтийн 3-р багананд өөр дугуй үйлдвэрлэгч компаний харьцаатай адилхан болсон байна. Гэвч эргээд энэ тал дээр зогсож үзье. GOODYEAR Бусад дугуй

үйлдвэрлэгчид

1982 1977-1981 1982

Хөшүүргийн харьцаанууд:

Өрийн харьцаа .30 .37 .31

Нийт ЭҮ - ХНХ Нийт ЭҮ .53 .58 .55

Хүү төлөх чадвар 4.7 4.0 2.6 Хөрвөх чадварын харьцаанууд:

Нийт хөрөнгө дэхь АЦК .30 .28 .23

Эргэлтийн харьцаа 2.3 2.1 1.9

ТТГЧ-ын харьцаа 1.3 1.0 1.1

Мөнгөн хөрөнгийн харьцаа .07 .06 .25

Завсрын харьцаа (өдрөөр) 67 64 75 Ашигт ажиллагааны харьцаанууд:

Борлуулалт ба нийт хөрөнгө 1.6 1.6 1.3

Борлуулалт ба АЦК 5.6 5.7 5.5

Цэвэр ахиуц ашиг (%-иар) 5.1 5.1 2.6

Бараа материалын эргэлт 4.9 4.2 5.2

Авлага цуглуулах дундаж t 53 51 56

Активын өгөөж (%-иар) 8.3 7.9 3.5

Ногдол ашиг (%-иар) 10.3 9.7 0.6 ЗЗ-ийн үнэлгээний харьцаанууд:

Үнэ өртгийн харьцаа 10.4 5.7 - ‡

Ногдол ашгийн орлого 4.0 7.8 4.1

ЗЗ-ийн болон дансны харьцаа 1.1 .5 0.7 Tobin’s q .74 - † .64

25-3 Goodyear болон бусад дугуй үйлдвэрлэгч компаниудын санхүүгийн харьцаанууд

Жишээлбэл хөрөнгийн өгөөжийн харьцаа нь ахиуц ашигийн харьцаатай маш том зөрүүтэй болсон байж болох юм. Гэвч энэхүү харьцаа нь өөр салбарт ажиллаж байгаа байгууллагатай харьцуулан үзэхэд ашигтай ажиллаж байгаа компаний харьцаатай адилхан байна. Энэ нь хангалтгүй санагдсан


13

бөгөөд хөрөнгөө сигментчлэн ашигт ажиллагаа нэмэгдүүлэх зорилго тавин үйл ажиллагааныхаа хүрээг тэлж эхэлсэн.

Бүх АҮ,

корпорациуд

Хүнснийй

үйлдвэрлэл

.

Тамхи

Цаасны

үйлдвэрлэл

Хэвлэх үйлдвэр

Төмөрр болон

гангийн үйлд

.

Цахилгаан

бараа, тоног төх.

Жижиглэнгийн

худалдаа

Өрийн харьцаа 0.35 0.35 0.36 0.39 0.37 .053 0.28 0.43

Нийт хөрөнгө дэхь АЦК 0.16 0.15 0.14 0.15 0.20 0.14 0.22 0.21

Эргэлтйин хаьцаа 1.61 1.56 1.59 1.91 1.81 1.66 1.65 1.73

ТТГЧ-ын харьцаа 0.90 0.82 0.66 1.16 1.40 0.85 0.93 0.79

Мөнгөн хөрөнгийн харьцаа 0.96 1.94 0.77 1.17 1.43 1.04 1.26 2.42

Цэвэр ахиуц ашиг 0.04 0.03 0.11 0.03 0.05 -0.02 0.04 0.03

БМ-ын эргэлт 6.53 9.18 3.44 8.62 12.75 6.16 4.73 8.35

Активын өгөөж 0.04 0.05 0.09 0.04 0.07 -0.02 0.05 0.07

Ногдол ашгийн өгөөж 0.09 0.13 0.19 0.05 0.14 -0.14 0.12 0.11

Ногдол ашгийн харьцаа 0.58 0.44 0.39 0.76 0.40 -0.21 0.46 0.43

25-4 Аж үйлдвэрийн салбаруудын санхүүгийн харьцаанууд 1982 он 25-4 хүснэгтэнд Dun and Bradstreet болон Robert Moris хэмээх нэг салбарт ажиллагдаг хоѐр компанийн санхүүгийн харьцаа өгөгдсөн ба эдгээр нь зарим талаараа ялгаатай харьцаануудтай байна.

Санхүүгийн ямар харьцаа ? Энд хэдэн хэдэн санхүүгийн харьцааг сонгон авсан бөгөөд олон санхүүгийн харьцаа нь адилхан утга илэрхийдэг болохоор цөөхөнийг сонгон авлаа. 25-5 хүснэгтэнд харилцан хамааралтай 9 санхүүгийн харьцааг авч үзлээ. Энд өр болон хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн харьцаа, урт хугацааны өр болон хувь нийүүлэгчдийн харьцааг авсан ба энэ нь хоорондоо харилцан хамааралтай бөгөөд эргэлтийн эх үүсвээр хязгаарлагдаж байна. Ингээд анхааралаа доорх зурагт хандуулья.

УХӨТ

-ХНХ

-ийн

харьцаа

Өр ХНХ

-ийн

харьцаа

Хүү төлөх

чадвар

Эргэлтийн

хаьцаа

ТТГЧХ

Завсрын

харьцаа

Активын

өгөөж

Ногдол

ашгийн

өгөөж

БМ

-ын

эргэлт

УХӨТ-ХНХ-ийн харьцаа 1.0

Өр ХНХ-ийн харьцаа .8 1.0

Хүү төлөх чадвар -.6 -.6 1.0

Эргэлтийн хаьцаа -.4 -.6 .3 1.0

ТТГЧХ -.3 -.5 .3 .7 1.0

Завсрын харьцаа -.1 -.2 .1 .2 .5 1.0

Активын өгөөж -.3 -.4 .9 .2 .3 .1 1.0

Ногдол ашгийн өгөөж -.1 -.1 .6 .0 .1 .1 .8 1.0


14

БМ-ын эргэлт .1 .1 .2 -.4 .0 -.2 .2 .3 1.0

25-5 Санхүүгийн харьцаануудын хоорондох корреляци 1975

25-2 АШГИЙН ХАНДЛАГА

25-1 хүснэгтэд Goodyear-ын сүүлийн 10 жилийн ашгийн үзүлэлт өгөгдсөн байна. Энэ хандлагад Goodyear-ын бүртгэлийн ямар асуудал нөлөөлсөн бэ? Үүний учир нь Goodyear нь орон нутгийн эдийн засгийн байдалд нөлөөлсөн байдалтай холбон тайлбарлаж болох юм. 25-6 хүснэгтэд Goodyear-ын 27 хувиар өөрчлөгдсөн ба бусад үйлдвэрлэлүүдтэй харьцуулбал орлогын өсөлтөөр нэлээд дээгүүр явж байгааг харуулж байна. 25-1 хүснэгтэнд Goodyear-ын орлогын хэмжээ АНУ-ын бусад дугуй үйлдвэрлэдэг компаниудын адил хэмжээнд байгаа харуулж байна. Харин бид одоо яаж энэхүү өсөлтийг бий болгосон бэ гэдэг мэдрэмжтэй асуултыг тавих л үлдлээ. Жишээ нь: Яагаад дугуй үйлдвэрлэгч компаниудын ашиг 1978, 1980, 1982 онд дахин буурах болов?


15

ЭЗ-ийн нөлөө (%)

АҮ-ийн нөлөө (%)

Нэхмэл болон даавуу 45 10

Цаас 37 42

Цахилгаан бараа 35 52

Жижиглэн худалдаа-их дэлгүүр 34 26

Оѐдлын үйлдвэрлэл 33 28

Газрын тосны олборлолт 31 49

Химийн үйлдвэр 29 27

Агаарын тээвэр 27 5

Жижиглэн худалдаа-хүнсний 23 12

Дугуй-хаймран бүтээгдэхүүн 22 29

Байгалийн хий 22 9

Ган 20 16

Албан тасалгаа-бизнесийн ТТ 16 20

Агаар 15 1

Авто хэрэгсэл 13 31

Барилгын материал 12 15

Эм 5 51

Дундаж 27 18

25-6

Үүний гол учир нь Goodyear-ынхэн үйлдвэрлэлээ хаяагүй бөгөөд зөвхөн химийн үйлдвэрэлийн үйл ажилагаагаа өргөжүүлж чадсанаараа бусад үйлдвэрүүдээсээ давуу талтай байлаа. Үүнтэй холбоотойгоор Goodyear-ын ашгийн үзүүлэлт ч өссөн бөгөөд түүнийгээ даган зах зээл дээрх хувьцааны үнэ өссөн ба энэ өсөлтийн хэмжээ нь ерөнхийдөө тогтворжиж эхэлсэн. Янз бүрийн сувгаас авсан мэдээдлэлд үндэслэн ашгийн төлөвлөлтийг хийхэд амархан байсан ба жишээ нь үнэ болон ашгийн харьцааг ашиглан хөрөнгө оруулагчид шийдвэр гаргах эсэхээ тодорхойлж байсан. Учир нь ашгийн ерөнхий төвшин, үнийн бодлогоос хамааруулан хөрөнгө оруулалтын мөнгөний хэмжээг тодорхойлсон. Энд бас нэг авч үзэх хүчин зүйл нь өрсөлдөгчдийн хандлага байдлыг ажиглах нь чухал юм.

Ашгийн дансны тухай Эдийн засагчид үргэлж мөнгөн хөрөнгийн эргэлт дээр гарсан өөрчлөлтөөр ашгийг тодорхойлдог. Гэвч хөрөнгийн үнэ цэнэ нь жилээс жилд өөрчлөгдөх хувьцааны үнээр дамжин тодорхойлогдож байдаг. Ийм учраас ашгийн эргэлт нь эдийн засгийн ашиг гэсэн утгаар орж ирдэг. Нөгөө талаас тэд урт хугацааны активын ашигт үйл ажиллагааны дундаж хэмжээгээр дамжуулан тодорхойлж болно. Энэ талаар бид 12 дугаар хэсэгт тодорхой үзсэн бөгөөд олон төрлийн санхүүгийн харьцаагаар дамжуулан ашигт ажиллагааг тодорхойлж болно.


16

Ашгийг хэрхэн тооцоолох вэ 6 дугаар хэсэгт бид мөнгөн хөрөнгөөс ашгийн дансыг салгах тухай үзсэн. Энэ нь мөнгөн хөрөнгийн эргэлтээс гардаг бөгөөд мөнгөн хөрөнгийн гарах урсгалын 2 төрөл байдаг. Эргэлтийн болон капиталын зардал хэлбэрээр ашгаас хасагдаж байдаг.

Капиталын зардал нь капиталжуулалтанд зарцуулагдах бөгөөд жил болгон элэгдэл хорогдол бодогддог. Хэрвээ компани шинэ үйлдвэр барихаар болбол ирээдүйд их хэмжээний гарах мөнгөн урсгалыг хувьцаа эзэмшигчдээ хамтран төлөвлөсөн байх хэрэгтэй.

Хэрвээ тус компани нь өндөр технологитой бөгөөд дотоод нөөц бололцоогоо ашиглан санхүүгийн тайландаа өөрчлөлт оруулахгүйгээр зохицуулж болдог. Үүний нэг арга нь ашигт нөлөөлөхгүйгээр үнэт цаасны зах зээлд оролцсон мөнгөөрөө санхүүжилт хийж болох юм. Энэ үед ашгийн хэмжээ хэвээрээ байх ба харин ч өсөх хандлагатай байна.

Компанийн орлогын тайлан үйл ажиллагааны мөнгөн хөрөнгийг харуулдаг боловч хөрөнгийн үнийн өөрчлөлтийг харуулж чаддаггүй. Мөн янз бүрийн зүйл гарч ирснээс болж (үйл ажиллагааны мөнгөн хөрөнгө) таамаглал хийх баримжаа алдагддаг.

Тус данс нь хэзээ элэгдэл бодох вэ гэдгээс бас их шалтгаалдаг. Олон бүртгэлийн стандартад элэгдэл хорогдлыг тооцохдоо биет бус хэлбэрээр тооцдог. Хэрвээ хөрөнгө оруулалт нь сүүлийн хэдэн жил ашигтай байсан бол элэгдүүлэлтийн тооцоололтыг хийхдээ бүртгэлийн янз бүрийн стандартыг ашиглаж болно. Жишээ нь: Цаас үйлдвэрлэдэг компани жижиг цаас үйлдвэрлэдэг бөгөөд энэ нь тийм ч их ашигтай байдаггүй, харин том цаас үйлдвэрлэх нь ашигтай байдаг байна. Энэ үед тус компани том жижиг цаас үйлдвэрлэгч машиныхаа элэгдлийг өөр өөрөөр бодно.


17

Бүртгэлийн ашигт инфляци нөлөөлөх нь Энэ хэсэгт бид бүртгэлийн ашигт инфляци хэрхэн нөлөөлөх талаар үзэх болно.

Нэгдүгээрт инфляци нь ажлын капитал болон бараа материалын нэрлэсэн үнийг өсгөдөг. Хувцас үйлдвэрлэгч компани 1-р сард 1000 ш эрэгтэй хүний цамцыг 300$-оор авсан бөгөөд 6 сар хүртэл үүнийгээ зараагүй. Энэ хугацаанд өрсөлдөгч нарын үнийн төвшин 6%-аар өссөн бөгөөд 6 сард 300х1.06=318$-оор зарсан.

Энэ нь бараа материалын үнэ 18$-оор өссөнийг харуулж байна. Энэ нь үндсэндээ нэрлэсэн орлого юм.

Хоѐрдугаарт инфляцын өсөлт нь цэвэр бүртгэлийн дүн болон хөрөнгийн хэмжээг нэмэгдүүлж хорогдуулдаг. Бүртгэлийн үнээ дагаад элэгдэл хорогдол ч гэсэн өөрчлөгддөг.

Инфляцын 3 дахь нөлөө бол фирмын бүртгэлийн ашигт нөлөөлөх нөлөө юм. Зээлдүүлэгчдийн хувьд ирээдүйн инфляцийн нөлөөг тооцож байж зээл олгох ба хүүгийнхээ хэмжээг тогтоох ѐстой. Ингээгүй тохиолдолд инфляцын шагнал гарч ирдэг.

Хүүгийн төлбөрт инфляцын шагнал нь багтдаг бөгөөд энэ нь фирмын нийт бүртгэлийн орлогод нөлөөлдөг. Харин зээлдүүлэгчийн хувьд энэ нь зардал болон үлддэг бөгөөд нэрлэсэн үнээр гарахгүй байгаа боловч бодит үнээрээ инфляцын шагнал хэлбэрээр гарч байдаг. Ийм учраас бүртгэлийн орлого нь хувьцаа эзэмшигчдийн хувьд алдагдал болон ирж байдаг.

25-3 САНХҮҮГИЙН ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ХЭРЭГСЭЛҮҮД

Энэ хэсэгт бид компанийн санхүүгийн байдал болон түүнд хийсэн тооцоололуудын талаар ярилцах болно. Мөн санхүүгийн менежерүүдийн зарим нөхцөл байдлын талаархи шинжилгээний талаар үзнэ.

Зээлийн шинжилгээнд санхүүгийн харьцаануудыг ашиглах нь Зээлийн шинжээчид болон банкны зээлдэгч ажилтнууд тухайн компани авсан зээлээ эргүүлэн төлөх талаар шинжиж үздэг. Компанийн санхүүгийн тайланг яаж шинжих вэ.

Энэ асуулданд W.Beaver 79 компанийн санхүүгийн харьцааг хийж үзсэн бөгөөд төлбөрийн чадварын талаар илүү түлхүү үзсэн. Тэдэнд илүү их зээл хэрэгтэй байсан бөгөөд зээлээ голдуу борлуулалтын орлого болон хөрөнгөнөөсөө төлж байсан. Бас тэдэнд бэлэн мөнгө бараг байхгүй байсан бөгөөд голцуу авлагаар дамжуулан үйл ажиллагаагаа явуулж байсан. Үүнийг бид мөнгөн хөрөнгийн харьцаанаас харж болно.


18

25-2 хүснэгтэд энэ санхүүгийн харьцаануудыг дэлгэрэнгүй хийсэн байгаа бөгөөд хоѐр хэсэг болгон тэмдэглэсэн байгаа.

Бид 28 дугаар хэсэгт дампууралд энэ хаьцаанууд хэрхэн нөлөөлсөнийг үзнэ.

Зах зээлийн рискэд санхүүгийн харьцаануудыг ашиглах нь 9 дүгээр хэсэгт хөрөнгө оруулагчид компанийн үнэт цаасны зах зээлийн эрсдлийг тооцон худалдаж авч байгаа талаар үзсэн. Хэрвээ танд хувьцааны үнийн талаар тодорхой мэдээлэл байгаа бол ветта коэффициентээр дамжуулан зах зээлийн эрсдлийг тооцож болох юм. Учир нь хувьцааны үзүүлэлт болгон нь чухал биш байдаг. Эдийн засагчид болон санхүүчид зөвхөн ветта коэффициентээр дамжуулан зах зээлийн эрсдэлийг тооцдог.

Beaver, Kettler, Scholes нар ветта коэффициентыг тооцоход санхүүгийн харьцааг ашиглах талаар бичсэн. Тэд ветта коэффициент 1%-иар буурахад компанийн хуримтлагдсан ашгийн хэмжээ мөн 1%-иар буурч байгааг олж тогтоосон.

25-7 хүснэгтэд энэ талаар байгаа бөгөөд ветта коэффициентийг тооцоход ногдол ашгийн харьцааг ашигласан бөгөөд үүгээрээ дамжуулан зах зээлийн эрсдлийг тооцсон байна. Rosenberg, Marathe нар санхүүгийн харьцаануудыг ашиглан цогц байдлаар ветта коэффициентийг тооцсон ба үүндээ хувьцааны зах зээлийн үнийг ашигласан.


19


20

Бондын үнийн таамагт санхүүгийн харьцааг ашиглах нь Moody-гийн вондын үнэнд вондын yardstick чанарыг ашигласан. Үүнээс үндэслэн хөрөнгө оруулагчид өөрийн бондын хүүг өсгөж эхэлсэн. Санхүүгийн менежерүүд бондоо зарахын тулд хүүгийн хэмжээг өсгөж байна гэдгийг мэдэж байсан.

J. Horrigan хоорондоо холбоотой 257 компанийн бондын үнийг тогтооход санхүүгийн харьцааг анх ашиглсан.

1947 – 1956 1957 – 1965

Ветта коэффициент .44 .23

Хөшүүрэг .23 .22

Ногдол ашиг төлөлтийн харьцаа -.49 -.29

Хөрөнгийн хэмжээ -.06 -.16

Хөрөнгийн өсөлт .27 .01

Хөрвөх чадварын харьцаа -.13 .05

25-7 Хөрөнгийн зах зээлийн ветта коэффициент ба санхүүгийн харьцаануудын хамаарал

Компаниудын өндөр хүүтэй бондууд нь бага хэмжээтэйгээр зээлээр гаргаж байсан бөгөөд их хэмжээний хөрөнгийг татан төвлөрүүлж байсан. Үүнтэй холбоотойгоор ахиуц ашгийн харьцаа ч мөн адил өссөн. J.Horrigan энэхүү харьцаануудаараа хөрвөх чадварыг сайжруулж байсан бөгөөд энэ үед Moody-гийн бондын гаргалт 58%-иар өссөн байсан.

25-4 ДҮГНЭЛТ

Хэрвээ та компанийхаа санхүүгийн тайланд шинжилгээ хийх гэж байгаа бол өгөгдлүүд болон үндсэн нөхцөлүүдтэй сайтар танилцах хэрэгтэй. Яагаад санхүүгийн менежерүүд хөшүүргийн, хөрвөх чадварын, ашигт ажиллагааны, зах зээлийн үнэлгээний харьцаануудыг өргөнөөр ашигладаг вэ.

Бид ч мөн адил тэдгээрийг ашигладаг.

1. Санхүүгийн харьцаа нь зарим асуултуудад хариулах боломжыг олгодог.

2. Санхүүгийн харьцаануудад олон улсын стандарт байдаггүй. Харьцааг ашиглагч хэсэг бодож байгаад л дуртай харьцаагаа гарган ирж ашиглаж болдог.

3. Дуртай харьцаагаа сонгон авч ашиглаж болдог. 4. Санхүүгийн байдал чинь Benchmark-ийг хүсэж байгаа бол

энд санхүүгийн харьцаануудыг мөн ашиглаж болох бөгөөд жилийн эхнээс өөрийн үр дүнг үзэх боломжтой.

Ингээд та бүхэн компанийн ашиг хэрхэн өсдөг болон энэ нь

хөрөнгөнд хэрхэн нөлөөлөх, хэсгийн өсөлтийг тооцоолох, шинжлэх зэргийг мэддэг боллоо. Эдгээрийг ашиглан компанийн


21

үйл ажиллагааг шинжлэх болон тухайн компанийн санхүүгийн байдлын талаарх тодорхой ойлголтыг авч болно.

Энд бид үндсэн 3 зүйлийг дурдах хэрэгтэй. Нэгдүгээрт компани бүр өөрийн онцлогт тохирсон санхүүгийн шинжилгээг хийдэг, хоѐрдугаарт санхүүгийн харьцаа нь фирмын зах зээлийн рискүүдийг тооцоход ашгилагддаг болохыг эцэст нь компани шинээр бонд гаргах үед санхүүгийн харьцааг хэрхэн ашиглах талаар үзэж мэдлээ.


22

26-р хэсэг

ССааннххүүүүггииййнн ттөөллөөввллггөөөөнниийй ггүүййццээттггээлл

Санхүүгийн төлөвлөгөө нь хөрөнгө оруулах болон санхүүжүүлэлт хийх боломжуудыг харуулж байдаг. Өөрөөр хэлбэл аль хэсэгт ямар хэмжээний хөрөнгө оруулах вэ гэдгийг харуулдаг. Үүний тулд санхүүгийн менежерүүдэд гэнэтийн шаардлагатай зүйлүүд гарч ирэх бөгөөд үүнээс аль болох зайлсхийх хэрэгтэй байдаг.

10 дугаар хэсэгт бид санхүүгийн менежерийн үндсэн хөрөнгийн хөрөнгө оруулалтын талаархи хар хайрцагны онолыг үзсэн. Тэндээс бид төслийн ажлыг хэрхэн хийх болон сонголтыг яаж оновчтой хийх тухай үзсэн. Энэ хэсэгт өнөөгийн чүхал зүйлүүд бол маргаашийн боломжууд юм гэдгийг ойлгосон. Хэрвээ санхүүгийн төлөвлөлт байхгүй бол бид хар хайрцаганд ордог. Иймд бид санхүүгийн төлөвлөлтийг зайлшгүй хийх шаардлагатай байдаг.

Ерөнхийдөө санхүүгийн төлөвлөгөө нь үйл ажиллагааг зохион байгуулах, үндсэн стандартад нийцүүлэн гүйцэтгэх талаар менежерүүдийн хөшүүрэг болдог.

Санхүүгийн төлөвлөгөөг гаргах нь амархан биш бөгөөд энэ нь олон хүчин зүйлсээс шалтгаалах багц зүйл байдаг. Энэ номны зохиогчын зүгээс танд хэрэгтэй олон ашигтай зүйлсийг оруулсан боловч та өөрөө үүнийг цааш нь сайжруулан баяжуулж болох юм. Хоѐрдугаарт санхүүгийн төлөвлөгөөний үндсэн хэсгүүдийг энэ хэсэгт тодруулж өгсөн ба та үүн дээр өөрийн нэмэх зүйлүүдийг нэмснээр үр ашигтай санхүүгийн төлөвлөгөө гарах юм. Хамгийн гол нь энэ хэсэгт санхүүгийн төлөвлөгөө хийхэд санхүүгийн загвар ашиглах талаар ярилцана.

26-1 САНХҮҮГИЙН ТӨЛӨВЛӨЛТ ХИЙХИЙН УЧИР

Санхүүгийн төлөвлөтийг яагаад хйидэг вэ: Burmah-ийн хямрал 1974 оны 12 дугаар сард Burmah Oil компанийн санхүүгийн үйл ажиллагааг зогсоосон. Бид энэ түүхийг бүхэлд нь ярихгүй бөгөөд гагцхүү Burmah-ийн хямралын талаар өгүүлэх болно. Энэ хямралын үндсэн асуудал санхүүгийн төлөвлөгөөгөө хэрхэн гаргаснаас шалтгаалсан байлаа.


23

Ерөнхий байдал 1960-аад оны эхээр Burmah компанийн үндсэн хөрөнгө нь British Petroleum компанийн хувьцаанд харъяалагддаг байсан. 1974 оноос Burmah үндсэн хөрөнгөө Өмнөд тэнгисийн доорхи газрын тосыг гаргаж авах, түүнийг боловсруулах, усан онгоцоор зөөвөрлөх хэлбэрээр British Petroleum-ийн хувьцаанаас тусгаарлаж эхэлсэн.

Burmah нь асар их хэмжээний өрөөр санхүүжигдсэн байгууллага байсан. Тэдэнд British Petroleum-ийн хувьцаанаас зээлэхэд дөхөм байсан. 1974 оны эхээр Chase Manhattan банк болон түүний салбаруудад 420 орчим сая долларын зээлийн өртэй болсон байсан. Энэ хөрөнгийг Burmah нь Америкийн конгломерат болох Signal Corporation-оос газрын тосны хөрөнгө худалдан авахад ашигладаг байсан. Зарим үед Burmah нь газрын тосыг нөөцлөх үйл ажиллагаандаа их хэмжээний зардал гаргадаг байсан. Олон иймэрхүү савалгааг урт хугацааны санхүүгийн түрээсээр санхүүжүүлдэг байсныг 24 дүгээр хэсэгт харуулсан.

1974 он нь дэлхийн үнэт цаасны зах зээлийн хувьд тааламжтай жил болоогүй. Арабын газрын тосны эмбарго нь инфляци болон эдийн засгийн байдлыг хурцатгасан. Лондонд үнэт цаасны үнэ 1929 оны их уналтын үе шиг огцом унаж эхэлсэн. 10 дугаар сарын эхнээс оны эцэс хүртэл British Petroleum-ийн хувьцааны үнэ 49%-иар буурсан. Үүнээс шалтгаалан Burmah-ийн томоохон зээлдүүлэгч болох British Petroleum өөрөө хямарч эхэлсэн. Үүнээс шалтгаалан Burmah нь урт хугацааны банкны зээлээ хойшлуулсан ба банкны зүгээс ч нэмэж санхүүжилт хийгээгүй.

Харин ч банкууд зээлийн өрөө шаардаж эхэлсэн. Энэ үед хүүгийн төвшин нэлээд өндөр байсан бөгөөд тэд зах зээл дээрээс British Petroleum-ийн хувьцааг өндөр үнээр худалдан авах нь алдагдалтай байсан. Ингээд хүүгийн төлбөрийг 1,5 сарын ашгаас авч байхаар болсон.

British Petroleum-ийн хувьцааны үнэ нь Burmah-д нөлөөлж байсан. Burmah-ийн үйл ажиллагааны ашгийн 30% нь зөвхөн савалгаанд зарцуулагддаг байсан ба бизнесийн үйл ажиллагаа нь буурч эхэлсэн. Гэвч Burmah тайван байсан бөгөөд 1973 оны ашигтай тэнцэх хэмжээний мөнгийг 1974 онд савлагч байгууллагад төлөх тооцоог 1974 оны 5 сард гаргасан.

Middle Eastern crude oil-ийн эрэлтээс шалтгаалан 1973 онд савлагчийн үнэ огцом өссөн. Гэхдээ энэ өсөлт нь Арабын газрын тосны эмбаргог оны эцэс хүртэл барьсан. 12 сар гэхэд савлагчын үнэ 75%-иар буурсан. 1974 оны 12 сард Bussiness week сонин дээр энэ салбарын үйлдвэрүүдийн хямралын талаар, ялангуяа Burmah-ийн талаар ихээхэн бичиж байсан. Үүнийг Burmah маш хурдан үгүйсгэсэн. Харин тэд бэлэн мөнгөний эргэлтийн талаар зөв ч гээгүй буруу ч гээгүй. Бид


24

ирээдүйн бэлэн мөнгөний хэрэгцээгээ хангахын тулд өнөөдөр ийм зүйлийг хийж байна гэж тийм ч их ашиггүй тайлангаа барин тайлбарлаж байсан. Зул сарын баярын дараа Burmah-ийн удирдлагууд Английн банкинд савалгааны үйл ажиллагаа алдагдалтай байгаа учир оны эцэс гэхэд маш бага ашигтай байх таамаглалтай байгаа талаар мэдэгдэл өгсөн. Ийм учраас энэ жилд зээлийн өрийг буцаан төлөх боломжгүй байна гэсэн. Ингээд Burmah нь British Petroleum-тай хамтран богино хугацааны бонд гаргахаа мэдэгдсэн.

Үүнийг Английн банк дэмжсэн ба 2,3 фунтын үнэтэй 78 сая British Petroeum-ийн хувьцаа, Burmah-ийн 650 сая долларын зээл, Америкийн хөрөнгийн баталгаатай 75 сая фунтын зээлийн эрхийг барьцаалан тус бондыг гаргасан. Burmah нь үүнийгээ зараад зээлээ эргүүлэн төлнө гэж тооцоолсон боловч энэ нь амжилтгүй болсон.

Санхүүгийн төлөвлөгөөнд зориулсан хичээл Burmah санхүүгийн төлөвлөгөөгөө сайн хийж чадсан уу. Магадгүй тэдэнд муу юм тохиолдсон байж болох юм. Энэ үед газрын тосны эмбарго болох Бурханы гэрээ нь бүгдэд хүндээр нөлөөлж байсан. Гэвч Burmah эрсдэл хийн газрын тосны 420 сая долларын зээлийг BP-аар баталгаа гаргуулан авсан бөгөөд хожим нь савалгааны үйл ажиллагаанаас олсон ашгаар нөхөн төлнө гэж тооцоолсон. Үнэт цаасны зах зээл дээрхи үнийн хувьд савалгааны үнийн төвшин нь хурдан өсөх юм бол тэдэнд ашигтай байх байлаа. Burmah-ийн санхүүгийн төлөөлөгч нь ВР-ийн хувьцааны үнэ буурахад бид юу хийх вэ, эсвэл зах зээл дээрхи савалгааны эрэлт ямар байна гэж үргэлж асуудаг байсан. Энэ хоѐр асуултыг тэр байнга тавьдаг байлаа. Хэрвээ үүнд хариулахгүй бол энэхүү санхүүгийн төлөвлөгөө нь муу болсон байлаа гэж үзэх байлаа. Энэ төлөвлөгөөг тухайн үед нь хэн ч шүүж чадахгүй байсан. Бидний ярианы гол сэдэв бол Burmah-ийн санхүүгийн төлөвлөгөөнд хоѐр зүйлийг санал болгох явдал юм. 1. Санхүүгийн төлөвлөгөөнд эрсдлийг бага ч гэсэн тооцсон

байх шаардлагатай. Эрсдлийг оруулан тооцсон нөхцөл нь боломжгүй зүйлийг хийхээс хамгаалж байдаг.

2. Санхүүгийн төлөвлөгөө нь зөвхөн таамаг төдий зүйл биш байх ѐстой. Таамаг нь ирээдүйн үйл ажиллагааг харуулдаг. Гэвч Burmah-ийн асуудал нь санхүүгийн төлөөлөгчдийн ганцын зэрэг сайхан санаанд тулгуурлаж байсан. Энэ нь газрын тосны эмбарго цуцлагдах эсэх нь тодорхойгүй байсан бөгөөд тэгсэн тохиолдолд санхүүгийн төлөвлөгөөнд муу нөлөө үзүүлэх байлаа.


25

Санхүүгийн төлөвлөгөө гэж юу вэ? Бид санхүүгийн төлөвлөгөөний талаар Burmah-ийн түүхийг ашиглан ярилцлаа. Гэвч чухам санхүүгийн төлөвлөгөө гэдэг нь юу вэ?

Санхүүгийн төлөвлөгөө бол үйл ажиллагаа юм. Санхүүгийн төлөвлөгөө нь : 1. Фирмийн санхүүжилт болон хөрөнгө оруулалтын сонголт

хийх шинжилгээ юм. 2. Ирээдүйн байдап болон өнөөгийн үйл ажиллагааны

хоорондох санхүүгийн үйл ажиллагааг төсөвлөх 3. Санхүүгийн төлөвлөгөөнд тулгуурлан сонголт хийх, шийдвэр

гаргах 4. Санхүүгийн төлөвлөгөөний дагуу үйл ажиллагаа явуулах,

хянах үйл ажиллагаа юм. Төлөвлөлтийн олон төрөл байдаг. Богино хугацааны

санхүүгийн төлөвлөлтийн талаар бид дараагийн хэсэгт ярилцах болно. Богино хугацааны санхүүгийн төлөвлөлт нь дараагийн 12 сарын үйл ажиллагааг төлөвлөдөг. Энэ сэдэвт фирм нь бэлэн мөнгөөр төлбөрийг хийх, богино хугацааны зээлэх болон зээлдүүлэхийн давуу талын талаар үзнэ. Мөн бид урт хугацааны төлөвлөлт 5 жил, зарим фирмүүд 10 жилээр хийдэг тухай үзнэ. Жишээ нь: 10 жилээр хийж байгаа төлөвлөлт нь өөрийн үйл ажиллагааны үндсэн төлөвлөгөөнд тулгуурлан нарийн шалгууртай загвар боловсруулж болох юм.

Санхүүгийн төлөвлөлт нь бизнесийн хүрээний нийт хөрөнгө оруулалтад анхаарлыг төвлөрүүлдэг. Санхүүгийн төлөөлөгч нар нь жижиг хэсэг бүрээр нарийвчлан харуулсан томоохон зургыг харж байх хэрэгтэй. Үүнээс бид аль бизнесийн нэгжид хөрөнгө оруулалт хийхээ урт хугацаанд төлөвлөдөг. Жижиг хэмжээгээр олон тооны хөрөнгө оруулалт хийх нь нийт дүнгээрээ үндсэн төсөлд нөлөө үзүүлдэг. Жишээлбэл: Санхүүгийн үйл ажиллагааг төлөвлөж эхлэхэд дараагийн 5 жилд аль хэсэгт юуг төлөвлөх вэ гэдэг боломжуудыг тодорхойлдог. 1. Эрчимтэй өсөлттэй төлөвлөгөө нь хүнд тоног төхөөрөмжийн

хөрөнгө оруулалт, шинэ бүтээгдэхүүн гаргах, хувьцааны зах зээлийн үнэ өсөх, мөн өөр зах зээлд орох үед хийгддэг.

2. Дундаж өсөлттэй төлөвлөгөө нь салбарын зах зээлийн зардал болон өрсөлдөгчдийн хэмжээ тогтмол болсон үед хэрэглэгдэнэ.

3. Хэмнэх болон сайжруулах төлөвлөгөө нь тухайн зах зээлийн хөрвөх чадвар багассан, хөрөнгийн хэрэгцээ мөн бага төвшинд очсон үед хэрэглэгддэг.


26

Магадгүй төлөвлөгчид 4 дэхь хувилбарыг илүүд үзэж болох юм.

4. Борлуулалт болон үйл ажиллагааныхаа аль нэгэн хэсгийг худалдах

Энэ боломжууд болгон мөнгөн хөрөнгийг нэмэгдүүлэх таамагтай байдаг бөгөөд боломж бүр дээр 4 өөр капиталын төлөвлөлтийн шинжилгээг хийх хэрэгтэй болдог. Санхүүгийн менежерүүд төслөөс төсөлд үндэслэн капиталийн санхүүжилтын шинжилгээг хийдэг. 1978 онд Боинг 3 тэрбум долларын урт хугацааны санхүүгийн шинжилгээг 757 болон 767 дугаар загварууддаа зориулан 2 капиталын төсөв зохиож байсан.

26-2 БЭЛЭН БОЛСОН САНХҮҮГИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨНИЙ АГУУЛГА

Томоохон корпорациудын бэлэн болсон санхүүгийн төлөвлөгөө нь тэдний хувьд маш чухал бичиг баримт болдог. Харин жижиг компанийн төлөвлөгөө нь тийм байж чаддаггүй. Учир нь жижиг шинэ бизнесийн санхүүгийн төлөвлөгөө нь санхүүгийн менежерийн шийдвэр байж болох талтай. Төлөвлөлтийн үндсэн элемэнт бол тухайн фирмийн хэмжээ болон хэдийд боловсруулж байгаад байдаг.

Төсөвлөгдсөн тайлан тэнцэл Төлөвлөлт нь төсөвлөгдсөн тайлан тэнцэл, орлогын тайлан зэргийг үзүүлдэг ба эдгээр нь бэлэн мөнгөний нөөц болон ашиглалтыг тодорхойлж байдаг. Ийм учраас тайлан нь таамаглалтын нэгэн чухал хэсэг болдог. Зорилтот ашиг нь төлөвлөгөөнд олж болох ашгийн хэмжээ болон ашгийн удирдлагыг харуулж байдаг.

Капиталын зардал ба бизнесийн стратеги Төлөвлөгөөнд капиталын зардал нь ихэнх хэсгийн (хөрөнгө оруулалт, шинэ бүтээгдэхүүн, тоног төхөөрөмжийн шинэчлэлт гэх мэт) дараа ордог. Яагаад капиталын зардал нь эдгээр хэсгүүдийн дараа ордог вэ гэдэг дээр санхүүгийн үйл ажиллагааны стратеги нь ямар байна вэ гэдгээс хамааруулан хариулт өгдөг. Энэхүү тодорхойлолт нь магадгүй бүтээгдэхүүнийг сайжруулах, шинэ бүтээгдэхүүний маркетинг болон загвар, үнийн стратегитай уялдан хийгдсэн байж болох юм.


27

Санхүүжилтийг төлөвлөх Ихэнхи төлөвлөгөө нь санхүүгийн боломжууд дээр тулгуурлан төлөвлөгддөг. Энэ хэсэгт санхүүгийн төлөвлөлтөд ногдол ашгийг оруулан бодох хэрэгтэй. Учир нь ихэнх фирмүүд ямар нэгэн нөөцөөс болон хуримтлагдсан ашгаасаа үүнийг төлж байдаг. Санхүүгийн төлөвлөлтийг фирмүүд өөрийн нөхцөлд тохируулан хамтран хийж болдог. Харин хөрөнгө оруулалтын боломж нь хязгаартай фирмийн хувьд үйл ажиллагааны гарах мөнгөн урсгал болон ногдол ашгийн төлөлтийг хуримтлуулснаас хөрвөх чадвартай актив болон зээлийн эх үүсвэрийг ашиглах боломжгүй болдог. Ямарч фирмийн менежерийн хувьд хувьцаа эзэмшигчдийнхээ хүү болон бусад зүйлсүүдийн амьдралыг санхүүгийн төлөвлөлтөөрөө дамжуулан тогтоож байдаг. Бусад фирмүүдийн хувьд үнэт цаасаа их хэмжээгээр заран капиталаа нэмэгдүүлэх боломж байдаг. Гэхдээ энд хэзээ, ямар төрлийн үнэт цаас зарах гэж байна вэ гэдгийгээ анхааралтай төлөвлөх хэрэгтэй. Ямар ч фирм санхүүгийн төлөвлөгөөг хийхдээ зээлийн эх үүсвэрээс аль болох зайлсхийхийг оролддог. Жишээлбэл ихэнх бонд гаргагчид бондын хүүгийн хэмжээг тодорхой хугацааны дараа буурхаар тооцсон байдаг. Энэ боломж нь хямд капиталтай болох болон ногдол ашгийн төлөвлөлтөнд сайнаар нөлөөлдөг. Жирийн үед бол тэд ажлын цагт багтсан жилийн хугацаатай шинэ төрлийн бондыг гаргадаг. Гэвч энэ үед мөн л ашиг буурдаг. 1970-аад оны дунд үеийг хүртэл энэ боломжийг ашигладаг байсан бөгөөд сүүлд нь үүнийгээ сайжруулсан. Өөрөөр хэлбэл үнэт цаасаа барьцаалан богино хугацаат банкны зээлийг авдаг байсан. Гэвч ямар ч үед санхүүгийн менежерүүд төлөгдөх хугацаа хүртэл санаа зовсоор байдаг.

Төлөвлөлтөнд нөлөөлөх 2 хүчин зүйл Төлөвлөлтөнд нөлөөлөх хүчин зүйлүүд нь төлөвлөлтийн үр дүнг өөрчлөх боломжтой байдаг бөгөөд заавал авч үзэх ѐстой 2 зүйл байдаг.

Таамаглал Хамгийн эхний хүчин зүйл бол таамаглал бөгөөд энэ нь оновчтой байх ѐстой. Хэрвээ ийм байхгүй бол төлөвлөлт алдаатай болдог. Төлөвлөлтөнд нөлөөлөгч хүчин зүйлүүд нь фирмийн хамгийн үнэн зөв мэдээлэлд тулгуурласан, тодорхой аргачлал ашигласан байдаг. Гэвч олон төлөвлөгчид гаднаас тусламж хүсдэг. Ялангуяа компани макроэконометриксийн болон үйлдвэрлэлийн таамаглалыг хийхдээ Data Resources, Inc


28

ба Chase Econometrics-ийн хамгийн сайн загваруудыг ашигладаг. Таамаглал бол боломжын асуудал юм. Учир нь төлөвлөгчдөд олон төрлийн эх үүсвэрээс авсан мэдээллийн цуглуулга байдаг. Борлуулалтын таамаглалыг бизнесийн нэгж дэхь менежерүүд хийдэг бөгөөд менежерүүд нь инфляци ба үндэсний эдийн засгийн өсөлт, бараа материалын үнэ зэргийг судалсан байх ѐстой. Жишээ нь: Газрын тосны компани илүү их тос олборлох талаар бодох хэрэгтэй бөгөөд харин түүнийг нь маркетингийн хэлтэс борлуулах төлөвлөгөөг гаргах ѐстой. Ингээд үзэхээр газрын тосны компанийн төлөвлөгчид өөр хэн нэгэнтэй хамтран төлөвлөгөөгөө боловсруулах ѐстой болдог. Компани нь үргэлж борлуулалтын таамаг, мөнгөн хөрөнгийн өсөлт, орлого зэргийг цогц байдлаар нь төлөвлөж байх хэрэгтэй. Өнөө үед энэ тооцооллыг тодорхой загвар ашиглан тооцдог болсон.

Оновчтой санхүүгийн төлөвлөгөөг сонгох Хамгийн сүүлд санхүүгийн менежерүүд аль төлөвлөгөө хамгийн сайн бэ гэдгийг сонгох хэрэгтэй болдог. Төлөвлөгөө тус бүрт үндсэн загварууд болон бусад зүйлүүдийг ашигласан. Гэвч бид сонгож чадаагүй. Тэнд ямар нэгэн загвар болон аргачлал байгаагүй. Гэвч бүгдийг цогц хэлбэрээр тооцсон байсан. Эндээс ганцханыг нь л сонгох ѐстой. Үүнд Brealey and Myer’s-ийн 3 хуулийг ашигладаг.

Аксиом. Нийлүүлэгчийн зүгээс төлөвлөгдөөгүй асуудлууд гарч ирж болдог.

Аксиом. Төлөвлөгдөөгүй гарч ирсэн асуудлын тоо ямар ч үед 10-аас хэтэрч болохгүй.

Хууль. Иймээс ямар ч үед 10 асуудал байдаг гэдгийг анхаарах хэрэгтэй.

Дараагийн хэсэгт энэ 10 асуудлын талаар дахин үзэх болно. Санхүүгийн төлөвлөгчид төлөвлөгдөөгүй асуудал гарч ирэх болгонд сонголт хийхэд илүү амар болдог. Жишээлбэл: Ногдол ашгийн бодлого 16 дугаар хэсгийн төгсгөлд бид ямар үед ногдол ашиг төлөх нь сайн ба муу байх талаар үзсэн.

Санхүүгийн төлөвлөлт нь богино хугацааны нөхцөл байдлыг удирдах нь

Өөр нэгэн асуудал бол санхүүгийн төлөвлөгөө нь ирээдүйн хөрөнгө оруулалтын боломжууд болон өнөөгийн капиталын хөрөнгө оруулалтын байдлаас хамаарч байдаг. Фирм үргэлж хөрөнгө оруулах боломжийг судлаж байх ѐстой.


29

Учир нь шууд хөрөнгө оруулалт нь цэвэр өнөөгийн үнэ цэнээрээ байдаг. Гэхдээ энэ нь зах зээлийн нөхцөл байдлаас хамааран хөрөнгө оруулалтын үнэ өөрчлөгдөж болзошгүй байдаг. Өөрөөр хэлбэл энд хоѐр өөр нөхцөл байдал байна. Хоѐрдугаар нөхцөл байдал бол санхүүгийн менежерүүдэд капиталын төлөвлөлтийн үндсэн асуудал болдог. Харин нэг дэхь нөхцөл байдлын хувьд зах зээл дээр анхдагч үнээрээ байдаг учир хэзээд авахад бэлэн байдаг. Үндсэндээ санхүүгийн менежер нь энэ нөхцөл байдлаас гарах талаар 20 дугаар хэсэгт танилцуулсан байгаа. Заримдаа 3 болон түүнээс ч илүү нөхцөл байдал бий болдог. Үүнийг технологийн дэвшил болон бүтээгдэхүүний хөгжилттэй холбон үзэж болох бөгөөд ихэвчлэн онгоцны тоног төхөөрөмж дээр гарч ирдэг. Энэ нөхцөлд зах зээл дээр уг бүтээгдэхүүнийг зарахыг туршиж үзэх, борлуулалтанд гаргахыг шийдэх хэрэгтэй. Энэ үед борлуулах сонирхолтой байх боловч заавал туршиж үзэх шаардлагатай. Энэ нөхцөлд заавал баталгаажуулах шаардлагатай бөгөөд ингэсэн тохиолдолд бараа зарагдах нөхцөл бий болж хөрөнгө оруулалтаа нөхөх боломжтой болдог.

26-3 САНХҮҮГИЙН ТӨЛӨВЛӨЛТИЙН ЗАГВАРУУД

Ихэнх санхүүгийн загварууд нь санхүүгийн нөхцөл байдал болон стратегид тулгуурлан ирээдүйн үйл ажиллагааг төлөвлөхөд хэрэглэгддэг. Загварууд нь ихэнхдээ олон зуун үндсэн нөхцөлүүдэд суурилдаг бөгөөд цогц хэлбэрийн загвар нь удаан хугацааны туршид бий болдог. Олон томоохон фирмүүд өөрийн гэсэн санхүүгийн загвартай байдаг. Зарим үед тэд капиталын төсөвлөлт болон үйл ажиллагааны төлөвлөлт, санхүүгийн стратегаасаа хамааран илүү сайн загвар ашглах тохиолдол байдаг. Үүний учир нь санхүүгийн төлөвлөлтийн үйл явц нь өмнөх загвараас илүү амарханаар төсөвлөгдсөн санхүүгийн тайлан тэнцэл гаргаж өгдөгт оршино.

Executive Fruit’s-ийн санхүүгийн загвар

26-1 хүснэгтэд 1983 оны жилийн эцсийн Executive Fruit’s компанийн санхүүгийн тайлан байна. Энд хүү татварын өмнөх ашгийн хэмжээ борлуулалтын орлогын нийт хэмжээний 10%-тай тэнцүү байгаа бөгөөд цэвэр ашгийн хэмжээ 400 мянган долларын 9%-ийн хүү болон татварын 90 мянган долларын дараа ийм хэмжээтэй байна. Компани ашгийнхаа 60%-ийг ногдол ашигт хуваарилдаг.


30

Тус компани нь мөнгөн хөрөнгө нь ногдол ашиг төлөхөд хүрэлцэхгүй байгаа бөгөөд ажлын цэвэр капиталаа санхүүжүүлэх чадвартай. Ийм учраас 64 мянган долларын энгийн хувьцаа гаргасан. Оны эцэс гэхэд нийт хөрөнгө оруулалтын 40%-ийг зээлийн эх үүсвэрээр хийсэн байсан. Ингээд 1984 оны Executive Fruit’s-ийн төсөвлөгдсөн тайлан тэнцлийг бэлтгэх талаар үзье. Энд нэгдүгээрт үйл ажиллагааны зардал нь 1983 онд борлуулалтын 30 гаруй хувьтай тэнцэж байсан. Хоѐрдугаарт энгийн хувьцаа дахин гаргах боломжгүй гэдгийг анхаарах хэрэгтэй. Мөн гуравдугаарт хүүгийн хувь хэмжээ 9%, дөрөвдүгээрт ашгийн 60%-ийг ногдол ашигт төлөх ѐстой. Тавдугаарт борлуулалтын үйл ажиллагаатай холбоотойгоор ажлын цэвэр капитал болон үндсэн хөрөнгө 30%-иар өсөх ѐстой гэдгийг давхар анхаарах ѐстой.

Орлогын тайлан

Орлого (REV) 2160

Борлуулалтын зардал (CGS) 1944


Хүү (INT) 36

Татварын өмнөх ашиг 180

Татвар 50% (TAX) 90

Цэвэр ашиг (NET) 90

Нөөцүүд болон сангийн ашиглалт

Нөөцүүд

Цэвэр орлого (NET) 90

Элэгдэл (DEP) 80

Үйл ажиллагааны мөнгөн хөрөнгө 170

Зээл (D) 0

Хувьцаа гаргалт (SI) 64

Нийт нөөц 234 Ашиглалт

Цэвэр ажлын капиталын өсөлт (NWC) 40

Хөрөнгө оруулалт (INV) 140

Ногдол ашиг (DIV) 54

Нийт ашиглалт 234

Тайлан тэнцэл

Актив 1983 1982 Өөрчлөлт Ажлын цэвэр капитал (NWC) 200 160 +40

Үндсэн хөрөнгө (FA) 800 740 +60

Нийт актив 1000 900 +100 Эх үүсвэр

Зээл (D) 400 400 0

Өөрийн хөрөнгө (E) 600 500 +100


31

Нийт эх үүсвэр 1000 900 +100

26-1 Excutive Fruit компанийн 1983 оны санхүүгийн мэдээлэл

Мөн төсөвлөгдсөн тайланг 26-хүснэгтэнд харууллаа. Төсөвлөгдсөн орлогын хэмжээ 23 хувиар буюу 111000 доллараа өссөн ба гэвч нөөц болон ашиглалтын тайлан дээр 404000 доллар харагдаж байгаа бөгөөд энэ нь ажлын цэвэр капитал болон үндсэн хөрөнгөтэй холбоотой байна.

Орлогын тайлан

Орлого (REV) 2808

Борлуулалтын зардал (CGS) 2527 (+30%)


Хүү (INT) 59


Татвар 50% (TAX) 111

Цэвэр ашиг (NET) 111 (+23%)

Нөөцүүд болон сангийн ашиглалт

Нөөцүүд

Цэвэр орлого (NET) 111

Элэгдэл (DEP) 104

Үйл ажиллагааны мөнгөн хөрөнгө 215

Зээл (D) 255.6

Хувьцаа гаргалт (SI) 0

Нийт нөөц 470.6

Ашиглалт

Цэвэр ажлын капиталын өсөлт (NWC) 60 (+30%)

Хөрөнгө оруулалт (INV) 344

Ногдол ашиг (DIV) 66.6

Нийт ашиглалт 470.6

Тайлан тэнцэл

Актив 1983 1982 Өөрчлөлт Ажлын цэвэр капитал (NWC) 260 200 +60

Үндсэн хөрөнгө (FA) 1040 800 +240

Нийт актив 1300 1000 +300 Эх үүсвэр

Зээл (D) 655.6 400 +255.6


32

Өөрийн хөрөнгө (E) 644.4 600 +44.4

Нийт эх үүсвэр 1300.0 1000 +300.0

26-2 Excutive Fruit компанийн 1984 оны санхүүгийн мэдээлэл

Executive Fruit’s ногдол ашгаа нэмэгдүүлэхгүйн тулд дахин хувьцаа гаргахгүй бөгөөд зээлийн эх үүсвэрээр 255600 долларын зээл авсан. Энэ нь зээлийн дансыг 50 гаруй хувиар нэмэгдүүлж байгаа бөгөөд татварын өмнөх хүүгийн хэмжээг 4,8 болгож байна. (хүү татварын өмнөх ашгийн хэмжээ хуваах нь хүү 231:59=4,9) Бид 26-2 хүснэгтэд энгийн жишээнүүдийг хийж үзлээ. Хэрвээ цаг хугацаа давчдаагүй бол тус төлөвлөлтийг 4 улирлаар хийж болох юм. Магадгүй өөр төсөл зохиох (орлогын хэмжээг 25-30 хүртэл өсгөх), санхүүгийн өөр стратеги баримтлах (Жишээ нь 1983 оны ногдол ашиг буюу 54 мянган долларыг хойшлуулах) боломж ч байж болох юм. Энэ нь их ажил шаардах бөгөөд комьютер дээр зохиосон загварын дагуу гүйцэтгэж болно. 26-3 хүснэгтэд Executive Fruit’s-ийн 15 тэнцэтгэлийг харуулсан байна. Энд 26-1 болон 26-2-ийг зохиоход хэрэгтэй бүх тэгшитгэлүүд байна. Эдгээр тэгшитгэлүүдийн 6 нь Executive Fruit’s-ийн санхүүгийн үйл ажиллагааны орлогыг харуулж байна.

Орлогын тайлангийн тэгштгэлүүд

(1) REV=загвар ашигласан таамаглал (2) CGS=a1REV (3) INT= a2D (a2=хүүгийн хэмжээ) (4) TAX= a3(REV-CGS-INT) (a3=татварын хэмжээ) (5) NET=REV-CGS-INT-TAX (бүртгэлийн хэлбэр)

Нөөцүүд болон ашиглалтын тайлангийн тэгшитгэлүүд

(6) DEP=a4FA (7) D=NWC+INV+DIV-NET-DEP-SI (бүртгэлийн хэлбэр) (8) SI=загвар ашигласан онцлосон үнэ (9) NWC=NWC-NWC(-1) (бүртгэлийн хэлбэр)

(10) INV=DEP+FA(-1) (бүртгэлийн хэлбэр) (11) DIV= a5NET (a5=ногдол ашиг төлөх

харьцаа)

Тайлан тэнцлийн тэгшитгэлүүд

(12) NWC=a6REV (13) FA=a7REV (14) D=D+D(-1) (бүртгэлийн хэлбэр) (15) E=E(-1)+NET-DIV+SI (бүртгэлийн хэлбэр)

Тэгшитгэлийн үндсэн функцүүд нь: 1 ба 8 дугаар хэсгийн орлого, хувьцаа гаргалтын загварыг ашиглсан байна. 2, 12, 13 дугаар тэгшитгэлүүд нь бүтээгдэхүүний борлуулалтын зардал, цэвэр ажлын капитал, үндсэн хөрөнгийн борлуулалт зэргийг харуулсан байна. Харин (3) зээлийн хүүгийн төлбөр, (4) татвар


33

бодогдох орлого, (6) үндсэн хөрөнгийн элэгдэл, (11) төлөгдөх ногдол ашиг зэрэг тэгшитгэлүүдийг гүйцэтгэж байна. Бидний загварын орцын 8 төрөл болох: Борлуулалтын таамаглал (REV), гаргах хувьцааны хэмжээ (SI) болон а1- а7 хүртэлх 7 коэффицент ашиглагдана. Жишээ нь а5 бол 26.2-т үзүүлснээр цэвэр орлогоос 60%-иар төлөгдөх ногдол ашгийн хэмжээ юм. Үүнийг а5 =0,6 гэж тэмдэглэнэ. 26.4 хүснэгтэнд загварын ерөнхий ажлыг харуулсан бөгөөд REV, SI болон а1- а7 коэффицентүүдийг 26.2 хүснэгтээс авч ашигласан. Ингээд энэ загварт үйл ажиллагааны таамаглалыг мөн ашигласан.

Орлогын тайлангийн тэгштгэлүүд

(1) REV=загвар ашигласан таамаглал=2808 (2) CGS=0.9 REV=0.9(2808)=2527 (a1=0.9) (3) INT=0.09D=0.09(655.6)=59 (a2=0.09) (4) TAX= 0.5(REV-CGS-INT)=0.5(2808-2527-59)=111 (a3=0.5) (5) NET=REV-CGS-INT-TAX=2808-2527-59-111=111

Нөөцүүд болон ашиглалтын тайлангийн тэгшитгэлүүд

(6) DEP=0.1 FA=0.1(1040)=104 (a4=0.1) (7) D=NWC+INV+DIV-NET-DEP-SI

=60+344+66.6-111-104-0=255.6

(8) SI=загвар ашигласан онцолсон үнэ 0 (9) NWC=NWC-NWC(-1) =260-200=60

(10) INV=DEP+FA(-1) =104+1040-800=344 (a5=0.6) (11) DIV= 0.6NET=0.6(111)=66.6

Тайлан тэнцлийн тэгшитгэлүүд

(12) NWC=0.093REV=0.093(2808)=260 (a6=0.093) (13) FA=0.37REV=0.37(2808)=1040 (a7=0.37) (14) D=D+D(-1) =255.6+400=655.6

(15) E=E(-1)+NET-DIV+SI=600+111-66.6+0=644.4

26-4

Загварын зөв хэлбэр Executive Fruit’s-ийн загвар нь нэлээд энгийн хэлбэр юм.

Магадгүй үүнээс өөрөөр жишээлбэл хувьцаа болгонд оногдох ногдол ашгийн хэмжээг ашиглан өөр оновчтой хувилбарыг гаргаж болох юм. Эсвэл богино хугацааны зээлэх болон зээлдүүлэх нь ажлын цэвэр капиталд нөлөөлж болох юм. Гэвч үргэлж энэ загварыг ашиглах нь ашиггүй бөгөөд магадгүй тохиромжтой хэлбэр гарч ирвэл ашиглах нь зүйтэй юм. Төлөвлөлтийн загварыг ашиглах нь санхүүгийн стратеги болон төслийг хурдан хугацаанд гүйцэтгэх боломжийг олгоно. Ингэхдээ бизнесийн хүрээний хувьцаа гаргалт, ногдол ашгийн бодлого, өрийн бодлого зэргийг заавал оруулж тооцох хэрэгтэй. Зарим үед санхүүгийн менежерүүд үүнийг хийхгүй үе байдаг


34

бөгөөд Executive Fruit’s-ийн загвар нь үүнийг хийж болох юм гэдгийг харуулж байна.

Загваргүй санхүүгийн үйл ажиллагаа Яагаад загваргүй санхүүгийн үйл ажиллагаа байдаг вэ? Эхний шалтгаан нь олон тооны загварыг дэлхий даяар ашиглаж байдаг. Тэд зөвхөн төсөвлөгдсөн тайлан тэнцлүүдийг гаргадаг болохоос хүн шиг сэтгэж ажиллаж чаддаггүй. Мөн загварууд нь санхүүгийн шинжилгээнүүдийг учир дутагдалтай тооцдог. Жишээ нь: мөнгөн хөрөнгийн өсөлт, өнөөгийн үнэ цэнэ, зах зээлийн риск гэх мэт Хоѐрдугаарт корпорацын санхүүгийн загвар нь оновчтой санхүүгийн байдалд тэр болгон хүргэж өгч чаддаггүй. Учир нь тэд хувилбаруудыг л гаргаж өгдөг ба сонголт хийж чаддаггүй. үүнээс шалтгаалан загвар ашиглахаас татгалзах хандлага байдаг. Brealey and Myer’s-ийн гуравдугаар хуулиар ямар ч загваргүй үед хамгийн сайн санхүүгийн стратегийг сонгох хэрэгтэй байдаг. Энэ нь загварыг программчилж өгөх бөгөөд хамгийн сайн санхүүгийн стратеги нь уг загварыг үр дүнтэй болгож өгдөг.

Өндөр төвшинд боловсруулагдсан санхүүгийн төлөвлөгөөний загвар нь санхүүгийн стратегийн шинжилгээг мэдрэмжтэй болгож өгдөг. Энэ сэдвийн хавсралт нь орчин үеийн санхүүгийн онолд суурилсан программчлагдсан загвараар тус номонд хавсаргагдсан болно.

26-4 ДҮГНЭЛТ Санхүүгийн төлөвлөгөөний төлөвлөлтийн явц нь төсөвлөгдсөн тайлан баланс, орлогын тайлан, нөөцүүд болон сангийн ашиглалтын төслөөр дамжин санхүүгийн стратегийг тодорхойлоход оршино. Энэ нь голцуу тайлан баланс, нөөц болон ашиглалтын тайлан зэргээс тодорхой харагддаг.. Загвар нь ихэнхдээ төлөвлөгөөний санхүүгийн чадавхи болон яагаад энэ стратегийг сонгосныг тодорхойлдог. Төлөвлөгөө хийх явцад нэгдүгээрт санхүүгийн менежерүүд фирмийн хөрөнгө оруулалт болон санхүүгийн байдлын нөлөөг харуулдаг. Энэ нь маш чухал бөгөөд учир нь энэ байдал нь цаашид гүйцэтгэгдэх эсэхтэй шууд хамаатай. Хоѐрдугаарт санхүүгийн менежер нь фирмийн санхүүгийн өсөлт, түүний стратеги хоѐр зохицохгүй эсвэл харилцан таагүй байдал үзүүлэхгүйн талаар үргэлж бодож байх хэрэгтэй. Төлөвлөлт нь таамаглалаас үргэлж илүү байдаг. Учир нь таамаглал бол ирээдүйг сайн сайхнаар харж байдаг. Харин төлөвлөлтөнд олон хүчин зүйл нөлөөлж байдаг учир тэр болгон ирээдүйг сайхнаар харж чаддаггүй.


35

Давтан хэлье: Санхүүгийн төлөвлөлт нь

1. Фирмийн санхүүжилт болон хөрөнгө оруулалтын сонголт хийх шинжилгээ юм.

2. Ирээдүйн байдап болон өнөөгийн үйл ажиллагааны хоорондох санхүүгийн үйл ажиллагааг төсөвлөх

3. Санхүүгийн төлөвлөгөөнд тулгуурлан сонголт хийх, шийдвэр гаргах

4. Санхүүгийн төлөвлөгөөний дагуу үйл ажиллагаа явуулах, хянах үйл ажиллагаа юм.

Энэ хэсэгт бид ихэвчлэн 5 жил болон түүнээс илүү хугацааны урт хугацааны болон стратеги төлөвлөлтийн талаар ярилцлаа. Төлөвлөлтийн төрлүүд нь олон янз байдаг ба тэдгээрийг харьцуулж үзэж байж шийдвэр гаргадаг. Жишээлбэл: А, В хоѐр стратеги байхад хөрөнгө оруулалтын стратеги, өрийн бодлого, ногдол ашиг төлөлтийн бодлого гэх мэт олон хүчин зүйлүүдээс аль нэг нь нөгөөгөөсөө давуу талтай байдаг. Гэхдээ хамгийн оновчтой төсөл ч гэсэн алдаатай байдаг. Учир нь загварын стратегийг тооцоолох нь маш хэцүү байдаг. Загвар болгон нь хамгийн сайн санхүүгийн стратегийг хайдаггүй бөгөөд түүн дундаас хамгийн сайн загварыг загвар ашиглагч өөрөө сонгодог. Ийм учраас энэ хэсгийн хавсралтанд программчлагдсан загваруудаас санхүүгийн менежер хамгийн сайн санхүүгийн төлөвлөгөөг хайх үндсэн аргачлалуудыг хавсаргасан.

ХАВСРАЛТ

Хавсралтын хэсэгт Myers and Pogue-гийн санхүүгийн төлөөлөгч нарын программчлагдсан загварыг орууллаа. Энэ хэсэгт санхүүгийн загварын хоѐр чухал хэсгийг тодорхойлох болно. Нэгдүгээрт оновчтой байдал: Хамгийн сайн санхүүгийн төлөвлөгөөг тооцоолох. Загвар хийгчид нь загварын төлөвлөлтөөс санхүүгийн стратегийн төслийг сонгоно. Хоѐдугаарт загвар нь санхүүгийн болон бүртгэлийн онолд үндэслэгдсэн байна. Энд капиталын зах зээлийн функцүүдтэй холбогддог фирмын хамгийн их өнөөгийн үнэ цэнийн талаар ярилцана. Хавсралтанд энгийн жишээг үзүүлэх бөгөөд энэ нь ерөнхийдөө загварыг тодорхойлно. Хавсралтын төгсгөлийн хэсэгт үнийн нөлөөний талаар үзэх болно. Үнийн нөлөөг энгийнээр ойлговол капиталын төсөл дэхь санхүүгийн нөлөөллүүдийг өнөөгийн үнэ цэнээр тодорхойлсноор ойлгож болох юм.

Жишээ нь:


36

Ирж байгаа жилийн хугацаанд хичнээн хэмжээний хөрөнгө оруулалт болон зээл авч болох талаар фирмын зөвлөгч тодорхойлдог. х=шинэ хөрөнгө оруулалт (сая доллароор) у=шинэ зээл (сая доллароор)

Таамаглалууд: 1. Компани 1 сая долларын хөрөнгө оруулалт хийх боломжтой.

Энэ хөрөнгө оруулалт нь татварын дараах мөнгөн хөрөнгийн урсгалд хамаатай. Одоо энэ хөрөнгө оруулалтын дундаж үнийг с гэж тэмдэглэе. Тэгвэл энэ нь с=0.09x ; төсөл эргэн төлөлтийн дотоод хувь хэмжээ нь 9% гэж үзэж байгаа.

2. Зах зээлийн капиталын эргэлтийн хувь нь r=0.10 Хэрвээ бүх хөрөнгийг санхүүжилтэнд ашигласан бол үүний цэвэр өнөөгийн үнэ цэнэ нь доллар тутмаас (-x+0.09x:0.10-0.1x) хэмжээний хөрөнгө оруулалт оруулна.

3. Фирмын үндсэн бодлого бол шинэ хөрөнгө оруулалтын 40%-тай тэнцэх шинэ зээлтэй байна.

4. Фирм 800 мянган долларын мөнгөн хөрөнгөтэй. 5. Мөнгөн хөрөнгөөс ногдол ашиг төлөгдөнө. 6. Зээл авсан ч гэсэн өөрийн хөрөнгө өөрчлөгдөхгүй таамагтай

байгаа. Хамгийн эхэнд Modigliani-Miller нь фирмын үнэлгээг

гаргах хэрэгтэй. Хэрвээ фирм нь (x and y =0) бол V-г ингэж тодорхойлно. V=V0+TcD

V0=фирмын үндсэн хөрөнгийн зах зээл дээрх үнэ Tc=татварын орлогын дундаж хэмжж D=шинэ төсөл дээр гарч ирсэн зээлийн хэмжээ

TcD бол зээлийн үйл ажиллагааны дараах татварын хэмжээ юм. Манай жишээнд

V=V0+0.5D-0.1x+0.5y. V0 ба D нь x ба y-ын сонголттой хамаагүй байдаг. Үүнээс

үндэслэн бид хамгийн их тоо хэмжээ бол -0.1x+0.5y, хөрөнгө

оруулсан хэмжээ нь (x1), зээл олгосон нь (y0.4x) ба нөөц

болон санхүүгийн ашиглалтын тайлан (xy+0.8).

Шийдвэр Энэ программчлагдсан асуудлыг 26.1-д үзүүллээ. Хамгийн эхэнд шийдвэр гаргаж болох болох эсэхийг харъя. Боломжит орчин нь х=1 шугаман дээр байна. Учир нь энэ фирмын хөрөнгө оруулах боломж 1 сая доллар байгаа. Энэ нь


37

x=0.8+y учир нь хөрөнгө оруулсан хэмжээ нь гар дээрхи бэлэн мөнгөнөөс зээлийг хассан хэмжээтэй тэнцүү байна. (0.8 сая) Зүүн талын шугам бол y=0.4x байна. Учир нь шинэ зээл нь шинэ хөрөнгө оруулалтын 40%-тай тэнцүү байх ѐстой. Фирм хөрөнгө оруулалтыг нэг их хүсэхгүй байгаа. (Учир нь доллар бүрийн хөрөнгө оруулалт бүрийн өнөөгийн үнэ цэнэ нь –0.1$ байгаа) Гэвч тэд зээл авахыг хүсэж байгаа бөгөөд уг зээлээрээ хөрөнгө оруулалт хийх хүсэлтэй байгаа. Иймээс фирмын үнэ нь хамгийн ихдээ x=1, y=0.4 байна. Гэхдээ фирм нь зээлэх болон хөрөнгө оруулахын аль алийг нь хийж чадна.

Фирмын (x0.8+y) гэсэн шийдвэр бол хамгийн оновчтой сонголт юм. Фирм 200 мянган доллар хөрөнгө оруулалтандаа зориулж зээлж авъя. Уг 200 мянган долларыг ногдол ашигтаа өгөх ч боломжтой юм. Хөрөнгө оруулалтын оновчтой сонголтонд яагаад өнөөгийн үнэ цэнийг тооцдог вэ. Учир нь фирмын төсөл нь зээл болон хуримтлагдсан татварын өрийг төлөхөд зарцуулагдаж болох юм. (Оновчтой сонголтын коэффицентууд нь x=1, y=0.4 байгаа боловч одоо 1$-т оруулсан хөрөнгө оруулалтын коэффицент нь –0.2$ болсон. Үүнийг –0.3$ хүртэл бууруулж болох юм.) Ногдол ашгийн бодлогын нөлөө Нөөц болон ашиглалт нь энэ жишээн дээр санхүүжилт болон хөрөнгө оруулалтыг нэгтгэж байна. Хэрвээ фирмд 500 мянган доллар бэлнээр байсан бол яах вэ?

Анх харахад нөөц болон ашиглалтын нөлөө нь x0.5+y болж өөрчлөгдөх бөгөөд оновчтой сонголын коэффицентүүд x=5/6 y=1/3 болно. Хэрвээ бид ногдол ашгийн бодлогыг гаргасан хөрөнгө болгонд төлөхийг зөвлөж байна. Энэ үед бодит харьцаа нь

х+DIV0.5+y+SI


38

байх бөгөөд DIV болон SI нь нэмж гаргасан хөрөнгөнд төлсөн ногдол ашгийн хэмжээ юм. Хэрвээ ногдол ашгийн бодлого DIV болон SI-д хамааралгүй бол үндсэн функцэд ч гэсэн хамааралгүй байна. Оновчтой сонголт нь x=1 y=0.4 байгаа бөгөөд фирм нь 100 мянган хувьцаа гаргах хэрэгтэй болж байгаа ба энэ нь хөрөнгө оруулалт болон зээлийн аль нь ч биш юм. Амьдралд үнэт цаас гаргахад гаргалтын зардал гардаг. Энэ зардал нь ерөнхийдөө үндсэн функц болдог бөгөөд нөөц болон ашиглалттай шууд хамааралтай байдаг. Энэ үед сонголтын үнэ цэнэ болох х, у коэффицентууд нь цэвэр болох бөгөөд үүний оронд гаргалтын зардал ихэнх хувийг эзлэх


39

болно. Мөн дээр нь ингэж санхүүжсэнийхээ хувьд ногдол ашгийн бодлогыг төлөвлөх ѐстой.

Загварыг өргөжүүлэх Энэ жишээнд хоѐр үндсэн хэмжүүртэйгээр авч үзсэн бөгөөд түүгээр дамжуулан үндсэн графикыг зурсан. Гэвч компьютерт 26.1 зураг шаардлаггүй байсан. Одоо жишээгээ өргөжүүлэн үзье. Фирм нь энгийн хувьцаа гаргасныхаа төлөө ногдол ашиг төлөх ѐстой байсан боловч мөнгөн хөрөнгийн хэмжээ 0.5 сая доллароор дутсан. Уг программд Хамгийн их нь: -0.1x+0.5y+aDIV+bSI

x1

y0.4x

x+DIV0.5+y+SI Хэрвээ a, b коэффицентууд нь 0-тэй тэнцүү бол ногдол ашгийн бодлогод хамаагүй. Гэвч амьдрал дээр b коэффицент бол хувьцааны гаргалтын зардал, харин а коэффицент нь ногдол ашгийн хэмжээнээс хамаарсан эерэг сөрөг эсвэл 0 коэффицент байна. (16 дугаар хэсгийн хар) Хоѐр дахь хөрөнгө оруулах боломж бол доллар бүрт 0.12 өнөөгийн үнэ цэнийн коэффиценттэй 2 сая долларын хөрөнгө оруулах боломжыг санал болгож байна. Үүнээс үзэхэд хоѐр дахь төсөл нь нэг дэхь төслөөсөө доогуур байгаа ба фирм нь хоѐрдугаар төсөлд байгаа хөрөнгө оруулалтын хэмжээний 20%-ийг зээлэх боломжтой. Ингээд бидний загвар одоо дараах байдалтай боллоо. Хамгийн их нь: -0.1x1+0.12 x2+0.5y+aDIV+bSI

x11

x22

y0.4x1+0.2 x2

x1+ x2+DIV0.5+y+SI

Учир нь өнөөгийн үнэ цэнэ нь олон төслүүдийн дундаас сонголт хийхэд хэрэг болдог. Үүнээс гадна мөнгөн хөрөнгийн эргэлтийн зарим эрсдэлүүдийг тодорхойлж байдаг. Хэрвээ бид мөнгөн хөрөнгийн эргэлтийн энгийн жишээг авсан бол зээлийн үйл ажиллагаагаар үүнийг зохицуулж болох юм. Гэвч бид 5 жилийн хугацаатай төлөвлөгөө хийж байна. Тийм учраас жил болгоны зээлийг ялгаж байхын тулд у1 -у5 хүртэл хугацаагаар нь ангилан төлөвлөнө. Энэ үед үнэт цаас гаргах болон ногдол ашгийн бодлого боловсруулах нь тодорхой хугацааны дараа шийдвэрлэх асуудал юм. Харин одоо бидний функц дараах байдалтай болсон.


40

Хамгийн их нь: -0.1 x1+0.12x2 +c1y1++c2y2+…+c5y5 +a1DIV1++a2DIV2+…+a5DIV5

+b1SI1++b2SI2+…+b5SI5

Бидэнд одоо 12 ширхэг үзүүлэлт хэрэгтэй байна: Төсөл бүрийн хөрөнгө оруулалт хоѐр хэмжээстэй байдаг. Харин 5 жилийн төлөвлөгөөнийх мөн таван хэмжээстэйгээр жил бүр төлөвлөгдөх ѐстой. Гэхдээ санхүүгийн менежерүүд доорхи жишээн дээр үзүүлсэн шиг ногдол ашгийн хасалт хийж болох юм.

DIVхугацааны эцэс дэхь ногдол ашиг 0

DIV2DIV1

DIV3DIV2

DIV4DIV3

DIV5DIV4

Зарим фирмүүд санхүүгийн төлөвлөгөө хийхдээ ашгийн хэмжээг хэт ихээр өсгөх хандлагатай байдаг. Зорилтот өсөлтийн хэмжээг g гэж үзье. Одоо бид 5 хүчин зүйлтэй болсон

бөгөөд Z(1+g)Zt-1, Zt нь t жилийн ашгийн таамаглал юм. Гэвч бид нэн даруй борлуулалтанд бүртгэх хэрэгтэй: Эдийн засгийн ашиг болон нягтлан бодох бүртгэлийн ашиг нь хориг ихтэй байдаг учир өсгөж гаргах нь хэцүү байдаг. Ийм учраас фирмын тайлагнасан ашгийн хэмжээний өнөөгийн үнэ цэнээр компанийн нүүр царай тодорхойлогдож байдаг. Хэрвээ капиталын зах зээл ашигтай байх юм бол бараа материалын эргэлт сайжрах ба богино хугацаанд ашиг сайн орж ирэх боломжтой юм. Өсөлтийн үндсэн нөлөө нь нягтлан бодох бүртгэлийн ашиг нь магадгүй тайлагнагдсан ашгийн өнөөгийн үнэ цэнээр тодорхойлогдсон хэлбэр байж болох юм. Магадгүй энэ нь санхүүгийн төлөвлөгөөн дэхь ашгийн хэмжээг өөрчлөх боломжтой юм. Хэрвээ нягтлан бодох бүртгэлийн ашиг болон эдийн засгийн ашиг хоѐрын хооронд бодит өөрчлөлт байх юм бол санхүүгийн менежер зардлыг хянаж үзэх хэрэгтэй. Хэрвээ яг ийм тохиолдол гарах юм бол энэ цэгт зогсож анхаарах нь зүйтэй юм.

Үндсэн төлөвлөлтийн загвар болон хавсралтын харьцуулалт Санхүүгийн төлөвлөлтийн программчлагдасан загвар нь цогц хэлбэртэй байдаг. Гэвч энэ нь үндсэн загвар биш юм. Зарим фирмүүд энэ хоѐр загварын хувьсагчуудын тоо ба тэгшитгэлүүдийн тоогоор хавсралт болон үндсэн загвар байна гэдгийг ялгадаг. Гэвч хавсралт нь илүү үр дүнтэй байдаг. Учир нь түүний үндсэн функцүүд нь илүү үр дүнтэй байдагт оршино. Төлөвлөгчид нь хавсралтаас санхүүгийн бүх боломжит


41

стратегуудыг тодорхойлдог ба үүнээс хамгийн сайныг нь сонгож авдаг. Программчлагдсан загвар нь санхүүгийн төлөвлөгөөний өсөж байгаа нөхцөл байдлыг автоматжуулж чаддаггүй. Харин оновчтой загварын өөрчлөлт нь алдааг ашиглан санхүүгийнхаа төлөвлөгөөг сайжруулдаг бөгөөд энэ нь илүү үр дүнтэй үйл ажиллагаа болох талтай. Хавсралт нь оновчтой төлөвлөгөөнд орохдоо загвар ашиглагчийн зүгээс гарч болох янз бүрийн хориг саадуудыг авч үзэж байж эцсийн нөхцөл байдалд очдог.

Ахиуц зардал уу, үнийн нөлөөлөл үү. Программчлагдсан загвараас сонголтыг хийхдээ ахиуц зардлыг харах уу эсвэл үнэндээ өөрчлөлт оруулах уу гэдэг асуудал тулгарна. Хавсралтын эхэнд гурван хориг саад байдагтай адил үнэд нөлөөлөх гурван янзын арга байдаг.

Хоригууд Үнэд

нөлөөлөх Тайлбар

Хөрөнгө оруулалтын

лимит (x1)

0.1 Төслийн өнөөгийн цэвэр үнэ цэнэ 0.1х Гэвч хөрөнгө оруулалт нь 1$ бүрээс 0.5$ зээлэх буюу энэ нь 0.4х болно. -0.1x+0.4(0.5x) =0.1x

Өрийн лимит y0.4x 0.5 Мөн нэгж доллар бүрээс 0.5 долларын татвар төлнө.

Мөнгөн хөрөнгийн лимит

x0.8+y

0 Оновчтой загварын өнөөгийн үнэ цэнэ тэг байх ѐстой.

Үнийн өөрчлөлт нь нэгжийн хувьд гардаг бөгөөд янз бүрийн хоригууд шиг нийт дүнгийн хувьд гардаггүй. Манай жишээн дээр өнөөгийн үнэ цэнэ өссөн бөгөөд хөрөнгө оруулалтын үнийн өөрчлөлт 0.1, хэрвээ бид 1000000$-ийн хөрөнгө оруулалт хийсэн бол өнөөгийн цэвэр үнэ нь нэгжийн хувьд 10 цент учир нийт өнөөгийн үнэ цэнэ нь 1000001$ болно. Харин үнийн өөрчлөлт 0.5 бол 400000$-ийн хувьд өнөөгийн үнэ цэнэ нь 400001$ болно. Бэлэн мөнгөний лимит нь оновчтой сонголттой уялдаатай биш. Фирм нь 200000$ зээлсэн бол үнийн өөрчлөлт болон хоригууд нь 0 байна. Өөрөөр хэлбэл мөнгөн хөрөнгийн өнөөгийн үнэ цэнэ 0 байна гэсэн үг. Гар дээрх бэлэн мөнгө 500000$ хүртэл өссөн гэж үзвэл ногдол ашиг төлөгчидөд гаргалтын зардлын 10% нөлөөлөх болно. Программчлагдсан асуудал нь Хамгийн их нь: -0.1x+0.5y+(0)DIV-0.1SI

x1


42

y0.4x

x+DIV0.5+y+SI Шийд нь x=1, y=0.4, DIV=0 ба SI=0.1 Фирм хөрөнгө оруулахынхаа өмнө зээлэх хэрэгтэй бөгөөд мөнгөн хөрөнгөнд хийх хөрөнгө оруулалтаа 100000$-оор өсгөх хэрэгтэй. Үнийн өөрчлөлтийн энэ асуудлыг харуулбал :

Хоригууд Үнэд

нөлөөлөх Тайлбар

Хөрөнгө оруулалтын

лимит (x1)

0.04

Өрийн лимит y0.4x 0.6 1$-Ийн Зээлийн өрөөс 50%-ийн татвар авах ба 1$-ийн хөрөнгө гаргахад 0.1$-ийн хадгалалтын зардал төлнө.

Мөнгөн хөрөнгийн лимит

x+DIV0.5+y+SI

0.1 Мөнгөн хөрөнгийн өсөлт нь 1$-оос 10 центийг хадгалах зардал гарна.

Хөрөнгө оруулалтын төслийн үнийн өөрчлөлт нь доллар болгоны хөрөнгө оруулалтаас 0.1-0.06$-оор 0.04$ хүртэл буурсан. Ийм учраас үндсэн хөрөнгө оруулалтын 40% нь зээлээр санхүүжигдэнэ. Үүнээс үндэслэн хөрөнгө оруулах боломж нь 0.6х0.1=0.6$-оор буурсан. Хөрөнгө оруулалтын үнийн өөрчлөлт нь хүүтэй хамааралтай байдаг бөгөөд учир нь төслийн цэвэр ахиуц үнэ нь төслийн санхүүжилтэнд нөлөөлж байдаг. Энэ жишээнд төслийн ахиуц үнэ доллар бүрт 4 центийн хөрөнгө оруулсан. Энд төслийн өнөөгийн үнэ цэнэ ямар байсныг санах хэрэгтэй. Гэвч энэ нөлөө нь (зээлж аваад хөрөнгө оруулалт хийх ) тохиромжтой биш байсан. Харин төслийн үнийн өөрчлөлтийг тооцоолж эхэлсэнээр эхэн үед цэвэр өнөөгийн үнэ –0.1 байсан ба үүнийг хөрөнгө гаргахад шаардлагатай ахиуц зардал буюу зээлэх үед гарах байсан ахиуц зардалыг үзье. Цэвэр ахиуц үнэ = өнөөгийн үнэ цэнэ + зээлэх үед гарах байсан ахиуц зардал - хөрөнгө гаргахад шаардлагатай ахиуц зардал 1$-ийн хөрөнгө оруулалт хийхэд 0.4$-ийн зээл авах шаардлагатай байна. Цэвэр ахиуц үнэ = - 0.1 + 0.4(0.6) – (1.00)(0.1) = 0.04 Хавсралтын хувьд энэ хэмжээг автоматаар тооцож байсан бөгөөд 19 дүгээр хэсэгт үүнийг гараар тооцож байсныг харсан билээ. Танд капиталын төсөв хийх болон хөрөнгө оруулалтын


43

нөхцөл байдлыг тодорхойлоход хамгийн чухал санхүүгийн нөлөөлөл бол өнөөгийн үнэ цэнэ болох юм.

27-р хэсэг

ББооггиинноо ххууггааццаааанныы ссааннххүүүүггииййнн ттөөллөөввллөөллтт

Тус номын ихэнх хэсэгт урт хугацааны санхүүгийн төлөвлөлтийн талаар буюу капиталын бүтэцийн сонголтын талаар харуулахыг зорьсон байдаг. Энэ сэдэвт 2 шалтгаан байдаг. 1- рт тэд ихэвчлэн урт хугацааны хөрөнгө болон эх үүсвэртэй холбогддог. 2-рт эдгээр нь амархан цуглардаггүй ба үүнийг фирм хэдэн жилийн турш хийдэг.

Богино хугацааны санхүү нь богино хугацааны хөрөнгө эх үүсвэрийн тухай байдаг ба энэ нь амархан цуглардаг. Жишээ нь: 60 хоногийн хугацаатай 50 сая долларын зээл болон 50 сая долларын 20 жилийн хугацаатай бондыг харьцуулья. Банкны зээл бол цэвэр богино хугацааных байдаг. Фирм 2 сарын дотор төлчихвөл энэ нь ахиад зээл авах боломжийг бүрдүүлдэг. Магадгүй фирм 20 жилийн хугацаатай бондыг 1-р сард гаргах байснаа 3-р сард болгон хойшлуулсан гэж бодьѐ. Тэгвэл энэ нь туйлын өндөр зардалтай байх болно. Практикт бонд гаргалт нь урт хугацааны төлөвлөлт байдаг ба үүнээс гадна бонд нь 20 жилийн дотор төлөгдөх мөнгийг харилцах данс болон мөнгөн хөрөнгө хэлбэрээр тус саруудад төлөх зохицуулалттай хийдэг. Харин бонд гаргалт нь 5. 10 буюу түүнээс дээш хугацаанд төлөгдөх ѐстой мөнгөний хэвийн хэмжээг төлөвлөдөг.

Менежерүүд богино хугацааны төлөвлөлтийг гүйцэтгэхдээ олон хэцүү концепцүүдээс зугтах асуудалтай тулгардаг. Хэдийгээр богино хугацааны шийдвэр гаргалт нь урт хугацааныхаас амархан боловч хамгийн чухал нь тэд буруу шийдвэр гаргах эрхгүй байдаг. Фирм капиталын хөрөнгө оруулалтын шийдвэр гаргах боломжуудыг тогтоох, тэдгээрээс хамгийн оновчтойг тодорхойлох, тогтмол ногдол ашгийн бодлого ба хувь нийлүүлэгчидэд төлөх хамгийн өндөр ашигийн талаар анхаарах ѐстой. Үүний тулд богино хугацааны санхүүгийн төлөвлөлт шаардлагатай байдаг.


44

Энэ хэсэгт бид богино хугацааны төлөвлөлт хөрөнгө болон эх үүсвэрийн үндсэн хэсгүүд, фирмийн богино хугацааны төлөвлөлт нь урт хугацааны төлөвлөлтөнд нөлөөлөх нөлөөг харуулах ба менежерүүд хэрхэн богино хугацааны мөнгөн хөрөнгө болон ажлын капиталын өөрчлөлтийг тодорхойлох талаар үзүүлнэ. Мөн менежерүүд хэрхэн сараас сарын хоорондох мөнгөний хэрэгцээний асуудалыг шийдвэрлэх, хэрхэн богино хугацааны хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх санхүүгийн стратегийн талаар үзүүлнэ.

Эргэлтийн хөрөнгө Эргэлтийн эх үүсвэр Бэлэн мөнгө 45.2 Богино хугацааны зээл 57.7

Зах зээлийн үнэт цаас 41.5 Төлбөрийн данс 139.5

Авлагын данс 231.7 Татварын хур. өр 24.0

Бараа материал 289.4 У/хуг. өрийн төлөгдөх хэсэг 21.2

Бусад эргэлтийн хөрөнгө 50.0 Бусад эх үүсвэр 165.3

Нийт 657.8 Нийт 407.8

27-1

27-1 АЖЛЫН КАПИТАЛЫН БҮРЭЛДЭХҮҮН ХЭСЭГ

Богино хугацааны эсвэл эргэлтийн хөрөнгө болон эх үүсвэрийг ерөнхийд нь ажлын капитал гэж ойлгож болно. 27-1 хүснэгтэнд 1982 оны АНУ-ийн бүх үйлдвэрлэлийн компаниудын богино хугацааны хөрөнгө болон эх үүсвэрийн бууралтыг харуулж байна. Энд нийт эргэлтийн хөрөнгө 657.8 тэрбум доллар, харин эргэлтийн эх үүсвэр 407.8 тэрбум доллар байна. Ажлын цэвэр капитал 250.0 тэрбум доллар болно. ( эргэлтийн хөрөнгөөс – эргэлтийн эх үүсвэр)

Эргэлтийн хөрөнгийн эхний чухал хэсэг бол дансны авлага байдаг. Компани бүтээгдэхүүнээ өөр нэг компанид эсвэл улсын байгууллагад зарсан бол төлбөрөө хийхийг хүлээх хэрэггүй. Энэ борлуулалтыг бид дансны авлагадаа бүртгэх хэрэгтэй. Гэхдээ компани нь найдвартай харилцагчиддаа бүтээгдэхүүнээ зээлээр борлуулж болно. Энэ нь бас дансны авлагыг өсгөхөд хүргэнэ. Энэ талаар буюу дансны авлагын талаар 28-р хэсэгт тодорхой үзэх болно.

Одоо харин таны ямар харилцагч сайн ба тэдэнд хэдийд зээлээр бүтээгдэхүүн борлуулж болох талаар бодолцох ѐстой. Эргэлтийн хөрөнгийн бас нэгэн чухал хэсэг бол бараа материал юм. Бараа материалыг дотор нь боловсруулаагүй бүтээгдэхүүн, дуусаагүй үйлдвэрлэл, бэлэн бүтээгдэхүүн гэж ангилдаг. Бараа материалд ч мөн хөрөнгө оруулалт хийдэг. Фирмүүд бараа материалдаа хөрөнгө оруулалт хийхдээ худалдан авахад хүлээгдэж байгаа бараа материалуудын зардал зөвхөн нэгжийн зардлаар хэмжигддэггүй ба тодорхойгүй


45

рисктэй байдаг үндсэн капиталаас хөрөнгө оруулалт хийх боломж нь үүнтэй адил байдаг. Ийм учраас риск болон хөрөнгө оруулалт хийх боломж нь адилхан байдаг.

Иймээс худалдан авах бараа материал нь ашигтай үргэлж шууд хамааралтай байдаг. Жишээ нь : Бэлэн бүтээгдэхүүний нөөц их байх үед ( их хэмжээгээр зарагдах үед ) эрэлт их биш байсан ч гэсэн тодорхой хэмжээгээр өсдөг. Үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүн бага байх тусам илүү ихийг хүсдэг ба энэ нь захиалга өсөхгүй байх шалтгаан болдог. Харин сонирхолтой нь боловсруулаагүй бүтээгдэхүүний өсөлт нь хүлээгдэж буй үйлдвэрлэлийн хэмжээнд хүрэхэд илүү их зардалтай материал болон хувирдаг.

Боловсруулаагүй материалын захиалга авахдаа фирм нийлүүлэгчээс бага үнэтэй худалдан авахын тулд үйлдвэрлэлээ бууруулах хэрэгтэй болдог. ( Энэ нь захиалгын тооноос хөнгөлөлт боломжтой юм. ) Харин фирм боловсруулаагүй материалыг бэлэн бүтээгдэхүүн болгох нь амархан байдаг ба эцсийн бүтээгдэхүүн эдийн засгийн үнэ цэнэтэй болж эхэлдэг. Энэхүү нөхцөлд менежерүүд тоо хэмжээний хөнгөлөлтийг оруулан тооцдог.

Бараа материалын удирдлагын хэсэгт ашиг болон зардлын дундаж үнийн цэгийг тогтоох талаар өгүүлнэ. Уг цэгийн үйлдвэрлэлийн менежер маш сайн тогтоодог байх хэрэгтэй. Харин санхүүгийн менежер энэ хэсэгт нэг их хамаатай биш бөгөөд шууд оролцдоггүй. Өөрөөр хэлбэл тэд тэр болгон бүтээгдэхүүний асуудал болон шат дамжлагын талаар яриад байдаггүй.

Ингээд эргэлтийн хөрөнгөнөөс бэлэн мөнгө буюу мөнгөн хөрөнгө үнэт цаас үлдлээ. Тус бүлэгт бэлэн мөнгө, хугацаатай хадгаламж орно. Харин үнэт цаасны хэсэгт арилжааны баримтууд ордог. ( Бусад фирмээс худалдан авсан богино хугацаат үнэт цааснууд орно.) Үүнээс гадна халаасны хувьцаанууд болон мужийн дотоодын засгийн газрын үнэт цаасууд байж болно.

Бэлэн мөнгө болон үнэт цаасыг сонгохдоо санхүүгийн менежер, үйлдвэрлэлийн менежертэй хамтран сонгоно. Бэлэн мөнгөөр их хэмжээний бараа материал худалдан авах нь үргэлж давуу талтай байдаг ба бэлэн мөнгөний рискийг ихэсгэх ба үүнтэй холбоотойгоор бэлэн мөнгөний богино хугацаат эрсдэл өсдөг. Нөгөө талаас авч үзвэл бэлэн мөнгөнөөс гарсан зардал нь мөнгө хэлбэрээр үнэт цаасанд орж ирдэг. 29-р хэсэгт бид санхүүгийн менежерийн төлбөрийн цуглуулалт болон оновчтой балансын бүтэцийн талаар үзэх болно.

Одоо бид нэг компанийн эргэлтийн үндсэн хөрөнгө нөгөө компанийхаас ямар ялгаатай болох талаар үзье. Нэг фирмийн авлага нь нөгөө фирмийнхээ төлбөр болж хувирдаг. Өөрөөр


46

хэлбэл компаний төлбөрийн данс нөгөө компаний хувьд авлага болж хувирдаг юм.

Санхүүд эргэлтийн хөрөнгөн дэх хөрөнгө оруулалтууд буюу богино хугацаат зээл нь олон зүйл болдог. Арилжааны банкны хувьд олон төрлийн эх үүсвэрээс зээлийг зах зээлд олгодог бөгөөд гэвч энэ нь фирмийн хувьд өөр эх үүсвэрээс зээлсэн мөнгө болдог. Үүний нэг хэлбэр нь арилжааны зээлэх өрийн бичиг юм. Олон богино хугацаат зээл нь баталгаагүй гэвч заримдаа компани үүнийг бараа материал болон авлагаар баталгаажуулдаг. Жишээлбэл, Компани богино хугацаат зээлдсэн мөнгөө дансны авлагаараа баталгаажуулж болох юм. Харилцагчийн авлага төлөгдсөн үед банктай тооцоо хийж болох юм. Өөр нэг арга зам нь авлагаа санхүүгийн секторт заран өөрийн мөнгөө цуглуулан авах юм. Өөрөөр хэлбэл зарим компаниуд өөрийн санхүүгийн асуудалыг шийдэхийн тулд эргэлтйин хөрөнгөө зарж байгаа гэсэн үг юм. Энэ тухай 30-р бүлэгт илүү дэлгэрэнгүй үзэх болно.

27-2 УРТ БА БОГИНО ХУГАЦААНЫ САНХҮҮГИЙН АСУУДЛУУДЫН ХООРОНДЫН ХОЛБОО

Бүх бизнест хөрөнгө шаардлагатай байдаг. Тухайлбал мөнгө , хөрөнгө оруулалт, тоног төхөөрөмж, бараа материал, авлага гэх мэт байдаг ба эдгээр нь байснаар бизнесээ үр ашигтай явуулж байдаг. Үндсэндээ энэ хөрөнгүүдийг бүгдийг нь худалдаж авдаггүй ба үүнийг аажмаар удаан хугацааны туршид бий болгодог. Одоо ингээд актив дахь зардал буюу хөрөнгийн хэрэглээний талаар үзье.


47

Ихэнх фирмүүдийн хөрөнгийн хэрэгцээний өсөлтийг 27.1-д заасан дээр авч үзье. Фирмийн бизнесийн өсөлт нь энэ зурагт үзүүлсэн шугамын дагуу трендтэй байна. Гэхдээ энд улиралын нөлөөлөл орох хандлагатай байна. Хөрөнгийн хэрэгцээний шугамыг жилээр авч үзлээ. Ийм учраас 27.1-с 7 хоногоор буюу сараар мэдээлэл авах боломжгүй юм.

Тооцоологдсон хөрөнгийн хэрэгцээ нь богино хугацааны болон урт хугацааны ч байж болно. Фирм богино хугацаат хөрөнгөндөө өөрчлөлт хийсэнээр урт хугацаат хөрөнгийн хэрэгцээг гаргаж болдог. Өөрөөр хэлбэл богино хугацаат хөрөнгө оруулалтыг тооцосноор урт хугацааны санхүүжилтийн төсөвлөгдсөн хөрөнгийн хэрэгцээг гаргаж болдог. Үүнээс үзвэл урт хугацааны санхүүжилтын өсөлт нь төсөвлөгдсөн хөрөнгийн хэрэгцээ ихсэх ба энэ үед фирм богино хугацааны зээлдэгч болдог. АВС шугамууд үүнийг харуулна. ( 27.1-д ) Өөрчлөлт бүтээгдэхүүний урт хугацааны санхүүгийн өөр стратеги болж ирдэг. А стратеги нь банкны богино хугацаат мөнгөн хөрөнгийн зохицуулалттай байх ѐстой. С стратеги нь богино хугацааны зээлийн стратеги бөгөөд В стратеги нь хамгийн их хэрэгдэгддэг стратеги бөгөөд оны эхэнд худалдан аваад оны сүүлд төлдөг стратеги юм.

Тэгээд эдгээрээс аль нь урт хугацааны санхүүжилтын хөрөнгийн хэрэгцээг хангахад хамгийн ашигтай вэ гэдэг асуудал тулгарна. Үүнийг хэлэхэд хэцүү бөгөөд янз бүрийн нөхцөл байдлаас шалтгаалан аль стратегийг ямар нөхцөл байдалд ашиглах вэ гэдгээс шалтгаална.

Төлөгдөх хугацааг харьцуулах Ихэнх санхүүгийн менежерүүд хөрөнгө болон эх үүсвэрийн хугацааг харьцуулж үздэг. Учир нь урт хугацаанд ашиглагдах тоног төхөөрөмж бол урт хугацааны зээлийн хөрөнгө байдаг.


48

Байнгын ажлын капиталын хэрэгцээ Ихэнх фирмүүд байнгын ажлын капиталын хэрэгцээг хангахдаа цэвэр ажлын капиталаар тооцдог. (эргэлтийн хөрөнгө-эргэлтийн эх үүсвэр) Гэхдээ энэ хэрэгцээг голдуу урт хугацааны хөрөнгө оруулалтаар нөхдөг.

Илүүдэл мөнгөн хөрөнгийн тохиромжтой хэлбэр Олон санхүүгийн менежерүүд А стратегиас С стратегийг доогуур гэж үздэг. А стратегийн хамгийн өндөр шугам нь илүү амар байдаг. Учир нь фирмийн урт хугацааны санхүүжилтийн хувьд дараа сарын тооцоог төлөхөд зээлэх мөнгө бэлэн байдаг. Энэ нь санхүүгийн менежерүүдэд тохиромжтой байдаг. Фирм заримдаа илүүдэл бэлэн мөнгөөрөө халаасны хувьцаа маягаар үнэт цаасанд байршуулдаг. Энэ нь хөрөнгө оруулалт хэлбэрээр татварын өнөөгийн үнэ цэнийг тэг болгодог. Гэх мэтчлэн фирмийн илүүдэл бэлэн мөнгийг сул байлгахгүйн тулд урт хугацааны үнэт цаасанд байршуулах хэлбэрээр урт хугацааны санхүүжилтийг өсгөх ба энэ нь төсөвлөгдсөн материалын хэрэгцээнд нөлөөлдөг. Ингээд энэ үед А1 түвшинд байсан стрстеги нь А түвшинд хүрэх ба түүнээс доошлох ч тохиолдол байдаг.

27-3 АЖЛЫН КАПИТАЛ БОЛОН БЭЛЭН МӨНГӨНИЙ ӨӨРЧЛӨЛТ

27.2 хүснэгтэнд 1983-1984 оны Dynamic Mattress компаний жилийн эцсийн тайлан байна. Харин 27.3 хүснэгтэнд 1984 оны орлогын тайлан байна.

1983 1984

Эргэлтийн хөрөнгө

Бэлэн мөнгө 4 5

Үнэт цаас 0 5

Бараа материал 26 25

Авлагын данс 25 30

Нийт эргэлтийн хөрөнгө 55 65 Үндсэн хөрөнгө

Нийт хөрөнгө оруулалт 56 70

Элэгдэл -16 -20

Цэвэр үндсэн хөрөнгө 40 50

Нийт хөрөнгө 95 115 Эргэлтийн эх үүсвэр

Банкны зээл 5 0

Төлбөрийн данс 20 27

Нийт эргэлтийн эх үүсвэр 25 27 Урт хугацааны зээл 5 65

Өөрийн хөрөнгө 65 76

Өөрийн хөрөнгө ба эх үүсвэр 95 115

27-2 Dynamics Matress-ийн 1983, 1984 оны жилийн эцсийн тайлан тэнцэл


49

Борлуулалт 350

Үйл ажиллагааны зардал -321 29 Элэгдэл -4 25 Хүү -1


Татвар 50% -12

Цэвэр ашиг 12

27-3 Dynamics Matress-ийн 1984 оны орлогын тайлан

1984 онд компаний бэлэн мөнгөний хэмжээ 1 сая доллараар өссөн байна. Учир нь тус өсөлт нь банкны богино хугцаат зээл, ашигаас хийгдсэн хөрөнгө оруулалт, бэлэн мөнгөөр бараа материал худалдан авсан, нийлүүлэгчийн зээлийн үлдэгдэл зэрэг олон хүчин зүйлсээс шалтгаалжээ. ( Төлбөрийн данс нэмэгдсэн байна.) Олон хүчин зүйл хэдийгээр нөлөөлсөн боловч яг юунаас болж өсөвөө гэдэг нь тодорхойгүй хэвээр байгаа ба ганцхан бэлэн мөнгө 1 сая долараар өссөн байгаа нь харагдаж байна.

Санхүүгийн шинжээчид 27.4 хүснэгтэнд бараа материалын тайланг үзүүлсэн байна. Энэ тайлан нь ерөнхий үзүүлэлтүүдийн өөрчлөлтийг харуулж байна.

1. Энд урт хугацааны төлбар 7 сая доллар 2. Бараа материалын өсөлт 1 сая доллар 3. Төлбөрийн дансны өсөлт ба бэлтгэн нийлүүлэгчээс авсан 7

сая доллар нөлөөлжээ. 4. Урт хугацааны эх үүсвэр ерөнхийдөө 16 сая доллар ( 27.3

хар ) Орлого 12 сая доллар, энд элэгдэл хорогдол хасагдаж тооцогдоно. Гэхдээ элэгдэл хорогдол нь биет бусаар гардаг. Ийм учраас үндсэн үйлдлүүдийн дараа нэмж тооцдог.

Динамик бараа материалын хөдөлгөөний ангилал : 1. 1 сая долларын ногдол ашиг төлнө ( 11 сая доллараар

хөрөнгө оруулагчид өгсөн ашигаас 12 сая долларийн хөрөнгө оруулалтын орлого болсон учир 1 сая доллар үлдэнэ.)

2. 5 сая долларын банкны богино хугацаат зээл төлнө. 3. 14 сая доллараар санхүүжилт хийнэ. (Хүснэгт 27.2-с

эргэлтийн хөрөнгийн солбилцолыг хар) 4. 5 сая доллараар үнэт цаас худалдан авна. 5. 5 сая авлагын данснаас нөөц хэлбэрээр авна.


50

Ажлын капиталын өөрчлөлт Санхүүгийн шинжээчид ихэнхдээ эргэлтийн хөрөнгө болон эргэлтийн эх үүсвэрийн хоорондох гацхан шугамаар ажлын капиталыг тодорхойлох арга замыг хайж байдаг. Dynamics Matress-ын ажлын капиталыг дараахи хүснэгтэд харуулав.

Эргэлтийн Х Эргэлтийн ЭҮ АЦК

1983 оны эцэс 55 25 30

1984 оны эцэс 66 27 38

27.5-д тус баланс нь ажлын цэвэр капиталыг харуулж байна. Нөөц ба ашиглалтын тайланд нөөцүүдийг тодорхойлох ба түүнийг хэрхэн хөрөнгөнд байршуулсан ба ашиглалт ямар нөөцийг ажлын капиталд ашигласаныг харуулна. Энэ хэсэгт ажлын капитал нь ихэнхдээ сангуудаас бүрдэх бол сангийн нөөц болон ашиглалтын тайлан болон харагдана. 1983 онд цэвэр ажлын капитал нь 1. 7 сая доллараар урт хугацаат мөнгө гадгашлуулсан 2. Үйл ажилагаанаас 16 сая доллар олсон. Үүнийг цэвэр ажлын капиталд ашигласан нь 1. 14 сая долларын хөрөнгө оруулалт хийсэн 2. 1 сая долларын ногдол ашиг төлсөн. Ингээд Dynamics Matress-ны жилийн ажлын цэвэр капиталын өөрчлөлт нь 27.6 тайланд өгөгдсөн болно. 1983 1984

Ажлын цэвэр капитал 30 38

Үндсэн хөрөнгө

Нийт хөрөнгө оруулалт 56 70

Элэгдэл -16 -20

Цэвэр үндсэн хөрөнгө 40 50

Нийт хөрөнгө 70 88 Урт хугацааны зээл 5 12

Өөрийн хөрөнгө 65 76

Урт хуцгааны зээл ба өөрийн хөрөнгө 70 88

27-5

Ашиг ба бэлэн мөнгөний урсгал Одоо эргээд 27.4 хүснэгтийг харья. Тэнд бэлэн мөнгөний нөөц болон ашиглалт байна. Энд бид үйл ажиллагааны бэлэн мөнгө дээрхи зүйлд анхаарахыг тэмдэглэх хэрэгтэй.

Нэгдүгээрт элэгдэл хорогдол нь орлогоос мөнгөн бус хэлбэрээр тооцогддог. Жишээ нь : ихэнх фирмүүд татварын


51

болон хөрөнгө оруулахдаа тайланг өөр өөр янзаар бүртгэдэг. Татварын тайлан нь хамгийн бага татвар төлөх сайн төлөвлөсөн цэгийг тодорхойлон гаргадаг. Эндээс хувь нийлүүлэгчид татвар бодогдох хувь болон татварын дараахи бэлэн мөнгөний үйл ажиллагааг харж чаддаг.

Хоѐрдугаарт хэзээ борлуулалт хийгдсэн болон төлбөр хэзээ хийгдэх зэргийг орлогын тайланд тусгадаг. Ингээд Dynamics Matress-ын борлуулалт болон зээлд ямар нөлөө үзүүлэх вэ гэдгийг харья.

Компаний ашиг борлуулалт хийгдсэн тохиолдолд бодогдож байх ѐстой гэвч харилцахад төлбөрөө хийсэн үед бэлэн мөнгө орж ирдэг. Үүнээс үндэслэн бэлэн мөнгө буурахгүй. Энэ нь бэлэн мөнгийг өсгөх ба тэр хэмжээгээр авлагын цэвэр дүн өснө. Бэлэн мөнгөний нэмэгдэлгүйгээр нөөц болон зарцуулалтын тайланг 27.4-т үзүүлэв. Үйл ажилаагааны бэлэн мөнгөний өсөлт нь авлагын дансыг өсгөх болдог. Харин дээрх авлага төлөгдсөн үед бэлэн мөнгөний үлдэгдэл өсдөг. Энэ үед ашиг тогтмол байх ба ажлын капитал ч өсөхгүй. Учир нь хөрөнгөн доторх бэлэн мөнгө өсөөд авлага буурч байгаа учир чанарын ялгаа байхгүй юм. Ингээд ажлын капиталын доторхи өөрчлөлтүүдийг үзье. Үүнийг маш энгийнээр үзүүлье. Энэ нь бараа материалыг худалдан авч түүнийгээ боловсруулах болон бэлэн бүтээгдэхүүн болгоод зээлээр худалдана. Үүнийг дүрсээр үзүүлбэл

Хэрвээ та тайлангаа дүрсэлсэнийг үзвэл бэлэн мөнгө хамгийн эхэнд харагдах ба үүнийг жаахан ажиглахад болно. Мөнгөөрөө бараа материал худалдан авч түүгээрээ бүтээгдэхүүн хийнэ. Ингээд бараа зарагдсан тохиолдолд энэ нь авлага дансыг бий болгох ба худалдан авагчид төлбөрөө хийсэн тохиолдолд ашиг гарах ба энэ нь эргээд мөнгөн хөрөнгөнд бүртэгдэх болно.

Энэхүү тогтмол үйл явцыг ажлын капитал гэж нэрлэдэг. Энэ үйл явцаар ажлын капитал үргэлж өөрчлөгдөж байдаг. Энд яагаад цэвэр ажлын капитал эргэлтийн хөрөнгө болон эх үүсвэрээр хэмжигддэг вэ гэдэг нэг асуудал гарч ирнэ. Ажлын капиталыг ингэж тооцохын давуу тал нь улиралын болон янз бүрийн өөрчлөлтгүйгээр эргэлтийн хөрөнгө ба эх үүсвэрийн зөрөө хооронд байдаг. Гэвч энэ давуу тал нь сул тал ч байж

Áýëýí ìºíãº

Áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿í

Àâëàãà Áàðàà ìàòåðèàë


52

болох бөгөөд учир нь ажлын капитал нь асар их мэдээлэлийг өөртөө агуулж байдаг. Доорх жишээнд мөнгөн хөрөнгө нь бараа материал болоод боловсруулагдан бэлэн бүтээгдэхүүн болоод энэ нь авлага болж, бусад тохиолдолд мөнгөн хөрөнгө болдогийг харуулна. Гэвч энэ хөрөнгө нь өөртөө хэд хэдэн эрсдэл болон хөрвөх чадварыг агуулж байдаг. Учир нь ямар нэгэн төлбөрийн хуудасаар бараа материал худалдан авахгүй ба мөнгөөр л худалдан авах болно.

27-4 МӨНГӨН ХӨРӨНГИЙН ТӨСӨВ

Санхүүгийн менежерүүдийн нэг асуудал нь ирээдүйн хөрөнгөө хаанаас олох вэ, түүнийг яаж ашиглах вэ гэдэгт байдаг. Энд 2 арга ашигладаг. Нэгдүгээрт ирээдүйн мөнгөн хөрөнгийн хэрэгцээг төлөвлөх, хоѐрдугаарт мөнгөн хөрөнгөө тараан байршуулах ба төлөвлөсөн үед буцаан цуглуулах

Мөнгөн хөрөнгийн төсөв бэлтгэх : Орох мөнгөн урсгал Энд мөнгөн хөрөнгийн төсөв бэлтгэх олон аргууд байдаг. Олон томоохон фирмүүд нэгдсэн загвар буюу үйл ажиллагааны загвараа үргэлж сайжруулж ирсэн бөгөөд ажлын онцлогт тохируулан хийдэг. Харин жижиг фирмүүдийн аргачлал нь илүү албан бус байдаг. Гэвч тэнд энгийн хэрэглээ нь фирмүүдийн бүх борлуултыг харуулж байдаг. Ингээд жишээгээ үргэлжилүүлэн үзье. Dynamics Matress-ын мөнгөн хөрөнгийн их эргэлт нь гудас зарсанаас орлого орж ирдэг. 1985 оны Dynamics Matress-ын борлуулалтын таамаглалыг улиралаар харуулъя:

Улиралууд

1-р 2-р 3-р 4-р Борлуулалт 87.5 78.5 116 131

Гэвч борлуулалт нь авлага болон тэр нь мөнгөн хөрөнгөд ордог. Мөнгөн хөрөнгийн эргэлт нь авлага цуглуулалтаас орж ирдэг. Ихэнх фирмүүд дундаж хугацаагаа тогтоохдоо харилцагч нарынхаа худалдан авсан өдрийн дундажийг харгалзан тогтоодог.

Үүнээс тухайн улиралын борлуулалтын хэмжээг мэдэх бөгөөд мөн мөнгөн хөрөнгийн байдал болон дараагийн улиралын авлагын хэмжээг ерөнхийд нь тодорхойлж болно. Жишээ нь : Нийт борлуулалтын 80 хувь нь мөнгөөр орж ирэх ба 20 хувь нь дараа нь орж ирнэ гэх мэт.

27.7 хүснэгтэд урьдчилгаа таамаг хийх талаар үзүүллээ. Эхний улиралд борлуулалт 80 хувь буюу 87.5 сая доллар эсвэл 70 сая доллар цуглуулна. Ингээд дараагийн улиралд үлдсэн 20


53

хувь цуглуулна. 0.2(75)= 15 сая доллар цуглуулна. Ингээд нийт цуглуулсан 70+15=85 сая доллар болно.

Dynamics Matress эхний улиралд 85 сая доллар авлагатай байсан улиралын борлуулалт 87.5 сая доллар. Авлага тооцоолсоноор байсан гэвэл 85 саяыг цуглуулсанаас хасагдсан байна. 27.7-д улиралын эцэст 30+87.5-85=32.5 сая долларын авлагатай болсоныг харуулж байна. Үндсэн загвар нь : Эцсийн авлага = Эхний авлага + Борлуулалт - Цуглуулалт

I II III IV

1. Эхний авлага 30 32.5 30.7 38.2 2. Борлуулалт 87.5 78.5 116 131 3. Цуглуулалт Борлуулалтын 80 хувь 70 62.8 92.8 104.8 Борлуулалт 20 хувь 15 17.5 15.7 23.2 Нийт цуглуулалт 85 80.3 108.5 128.0

4 Авлагын эцсээр 32.5 30.7 38.2 41.2

27-7

27.8 хүснэгтэнд хамгийн дээд хэсэгт Dynamics Matress-ын санхүүгийн таамаг байна. Авлага цуглуулалт үндсэн нөөц болох бөгөөд энэ нь дангаараа биш юм. Гэвч үүнээс газрын зөвшөөрөл болон татвар даатгалын төлбөр төлөгдөнө. Ингэхээр өөр нөөцүүдийг тооцох шаардлагатай болно. Хэрэвээ та үйл ажиллагааг өргөжүүлэх бол энэ нь маш чухал болно. Ингээд өөр нөөцийг олохын тулд зээлэх эсвэл үнэт цаас арилжих гэсэн олон асуултад орно. Үүнийг тулд урт хугацааны санхүүжилтийн төлөвлөгөөг хийх хэрэгтэй болно.

Мөнгөн хөрөнгийн төсөв бэлтгэх : Гарах мөнгөн урсгал Бид сая орох урсгалыг үзсэн одоо гарахыг нь үзье. Мөнгөн хөрөнгөөр бид нэлээд хэдэн ашигласан байдлыг харж болно. 27.8 хүснэгтэд энгийн 4 жишээг авч үзлээ. 1. Төлбөрийн дансаа төлөх. Та үйлдвэрлэлээ явуулахын тулд

бараа материал худалдан авсан ба энэ нь нөгөө талаас авлага болж хувирдаг. Dynamics Matress нь төлбөрөө төлөхдөө зарим үед богино хугацааны санхүүгийн эх үүсвэрүүдээс шалтгаалан төлбөрөө хойшлуусан тохиолдол байдаг. Энэ нь хэдийгээр богино хугацааны санхүүгийн эх үүсвэрүүдээс шалтгаалдаг боловч энэ хугацаанд өөрт үзүүлж байгаа хөнгөлөлтөө алддаг. Энэ тухай 28.1-д ярилцах болно.

2. Хөдөлмөрийн, удирдлагын ба бусад зардал. Энэ хэсэгт бизнесийн бүхий л үйл ажиллагааний зардлууд орно.


54

3. Үндсэн хөрөнгийн зардалууд. Dynamics Matress үндсэн хөрөнгөө 1-р улиралд шинэчилэхээр болсон.

4. Татвар хүү ба ногдол ашгийн хэлбэр. Энд урт хугацаат зээлийн хүүгийн төлбөр 1985 оны богино хугацаат мөнгөн хөрөнгийн хэрэгцээ орохгүй.

Ингээд цэвэр орох урсгал (нөөцүүдийн ашиглалт) 27.8 хүснэгтийн хайрцагт хийж харууллаа. Эхний улиралын томоохон үзүүлэлтүүд : 46.5 сая доллар гарах урсгалтай таамаглагдлаа. 2-р улиралд бага гарах урсгалтай нь таамаглагдаж байлаа. Мөнгөн хөрөнгийн орох урсгал нь хоѐрдугаар хагас жилд их хэмжээгээр орж ирэх таамагтай байна.

‘” I ул II ул III ул IV ул

Бэлэн мөнгөний нөөцүүд

Авлагын цуглуулалт 85 80.3 108.5 128

Бусад 0 0 12.5 0

Нийт нөөц 85 80.3 121 128 Мөнгөн хөрөнгийн хэрэгцээ

Төлбөрөө төлөх 65 60 55 50

Цалингийн зардал 30 30 30 30

Капиталын зардал 32.5 1.3 5.5 8

Татвар, хүү, ногдол ашиг 4 4 4.5 5

Нийт ашиглалт 131.5 95.3 95 93

Нөөц –Ашиглалт -46.5 -15.0 +26 +35

Богино хугацааны санхүүгийн хэрэгцээний тооцоололт

1. Хугацааны эхэн дэх мөнгө 5 -41.5 -56.5 -30.5 2. Тайлангийн өөрчлөлт -46.5 -15.0 +26 +35 3. Хугацааны эцэс дэх мөнгө 1+2=3 -41.5 -56.5 -30.5 +4.5 4. Үйл ажиллагааний хамгийн бага

мөнгөн хөрөнгө

5 5 5 5

5. Тооцоологдсон богино хугацааны хэрэгцээ 5=4-3

46.5 61.5 35.5 0.5

27-8 Dynamics Matress-ийн 1985 оны мөнгөн хөрөнгийн төсөв

27.8-ийн доод хэсэгт хэрвээ мөнгөн хөрөнгө эргэлт ихэсвэл Dynamics Matress-д хичнээн хэмжээний санхүүжилт хэрэгтэй байгааг тооцсон үзүүлэлт байна. Жилийн эхэнд 5 сая долларын мөнгөн хөрөнгөтэй эхэлсэн. Эхний улиралд 46,5 сая долларын гарах урсгалтай ба Dynamics Matress-ын хувь 46,5-5=41,5 сая долларын санхүүжилт хэрэгтэй болоод байна. Энэ үед дараагийн мөнгөн хөрөнгө 2-р улиралд 0 үлдэгдэлтэй эхэлнэ. Ихэнх санхүүгийн менежерүүдийн хувьд мөнгөн хөрөнгө 0 үлдэгдэлтэй төлөвлөгөө нь хад мөргөсөнтэй адил байдаг. Тэд ямар ч гарах орох урсгалын хооронд үйл ажиллагааны мөнгөн


55

хөрөнгийг төлөвлөсөн байх ѐстой байдаг. Харин банкууд үйл ажиллагаа явуулахын тулд хамгийн бага дундаж мөнгөн хөрөнгийн үлдэгдэлтэй байхыг шаарддаг ба энэ тухай 29-р хэсэгт тодорхой үзнэ. Одоо харин Dynamics Matress-ын үйл ажиллагааны хамгийн бага мөнгөн хөрөнгө 5 сая доллар гэж үзье. Тэгвэл эхний улиралд 46,5 сая доллар, 2-р улиралд 15 сая долларын гарах урсгалтай байна. Ингээд тооцоологдсон санхүүжилтын хэмжээ нийт 61,5 сая долар 2-р улирлын эцэст хэрэгтэй. Энэ бол хамгийн оргил үе бөгөөд 3-р улирлын төсөвлөгдсөн хэмжээ нь 35,5-аас 26 сая доллар байна. Хамгийн сүүлчийн улиралд Dynamics Matress-ын мөнгөн хөрөнгийн тайлан 4,5 сая доллар байх бол үйл ажиллагааны хамгийн бага мөнгөн хөрөнгө нь 0,5 сая доллар байна. Дараагийн алхам бол хэрэгцээндээ тулгуурласан богино хугацаат санхүүжилтын төлөвлөгөөг сайжруулах нь чухал юм. Энэ хэсгийн дараа бид хоѐр үндсэн хэсэгтээ орно. 1. Эхний хоѐр улиралд их хэмжээний гарах урсгалтай

Dynamics Matress-ын хувьд хэцүүхэн нөхцөлтэй учраад байна. Ялангуяа үндсэн хөрөнгийн хөрөнгө оруулалтыг эхний улиралд хийх бөгөөд үүнд 32,5 сая доллар зарцуулна. Гэвч үүнд хүрэх хөрөнгийн хэмжээ хэцүү юм. Мөн мөнгөн хөрөнгийн гарах урсгалаас гадна жилийн эхний хагас дахь борлуулалтын бууралт хоѐрдугаар хагас дахь өсөлт нь нэлээд нөлөөтэй байна.

2. 27-8-д мөнгөн хөрөнгийн эргэлтийн талаархи хамгийн сайн мэдээлэл байна. Энд их боломжын санаа байгаа бөгөөд нарийн тооцоо хийх хэрэгтэй байна. Жишээ нь: Dynamics Matress-ын мөнгөн хөрөнгийн хэрэгцээг хангахын тулд борлуулалт болон авлагын цуглуулалтын талаар мэдрэмжтэй шинжилгээ хийх шаардлагатай. Энд гарах нэг асуудал нь уг шинжилгээ нь тухайн цагт үйл ажиллагааг өөрчлөх хандлагатай бол борлуулалтын хэмжүүр ба авлагын цуглуулалтанд нөлөөлөх боломжтой болдог.

Энэ талаар буюу мөнгөн хөрөнгийн төсөвийн талаар 27.8-д үзүүлсэн байгаа ба тэндээс түүнийг хэрхэн таамаглах болон тооцоолохыг харж болно. Хэрвээ мөнгөн хөрөнгийн хэрэгцээг зохицуулахад хэцүү болвол үнэт цаас зарах буюу гарах мөнгөн урсгалаа хянах хэрэгтэй болно.

27-5 БОГИНО ХУГАЦААНЫ САНХҮҮГИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ Dynamics Matress-ын мөнгөн хөрөнгө ийм байдалд ороод байгаа ба санхүүгийн менежер нь мөнгөн хөрөнгийн хэрэгцээний талаар богино хугацааны санхүүгийн


56

төлөвлөгөөндөө таамаглах хэрэгтэй болно. Энд богино хугацааны санхүүжилтын асуудал байгаа болохоор зөвхөн хоѐр арга замаар үүнийг шийдвэрлэх ѐстой.

Богино хугацааны санхүүжилтын сонголт

1. Банкны баталгаагүй зээл Dynamics Matress нь 41 сая долларын жилийн 11.5 хувийн, улирлын 2.875 хувийн хүүтэй мөнгө зээлэх боломж байна. Хэрвээ фирм авсан зээлээ хугацаанд нь буцаан төлбөл банкнаас итгэл хүлээлгэх ба зээлийн хэмжээг нэмж тогтоож өгнө. Мөн ямар нэгэн баталгаа гаргах шаардлаггүй болно. Үүнийг зээлийн шугам гэж нэрлэдэг. Ийм хэлбэрээр зээл авсан бол ихэнхдээ тус банкиндаа өөрийн хөрөнгөө хадгаламж хэлбэрээр байршуулдаг. Ингээд манай жишээн дээр Dynamics Matress нь балансын 20%-ийг зээлдээ барьцаалах хэрэгтэй болно. Өөрөөр хэлбэл хэрэвээ 100 доллар өсгөхийг хүсвэл 125 долларын зээл авах хэрэгтэй. Учир нь 25 доллар (125-ийн 20%) нь балансдаа хадгалагдаж үлдэнэ.

2. Төлбөрийг хойшлуулах Dynamics Matress нь үндсэн

хөрөнгөө худалдаад авчихсан ба төлбөрөө өгөөгүй байна. Энэ үед санхүүгийн менежер улирал болгоны төлбөрийн хэмжээг тодорхойлох хэрэгтэй.

Улиралууд 1 2 3 4 Төлбөрийн хэмжээ 52 48 44 40

Энэ сард 52 сая долларын төлөгдөөгүй хадгаламжын алданги байгаа бөгөөд 27.8 хүснэгтээс үүнийг харна уу. Энэ төлбөрийг 2-р улиралд хийх хэрэгтэй болно. Харин 2-р улирлын 48 сая долларыг 3-р улиралд хийж хийж болно. Төлбөрийг хойшлуулах нь үргэлж зардлын алдагдалтай байдаг ба нийлүүлэгчээс үргэлж хөнгөлөлттэй нөхцөл ирж байдаг учраас түүнийг алдсанаар бид хөнгөлөлтөө алддаг. Уг жишээн дээр Dynamics Matress нь төлбөрөө хойшлуулсан тохиолдолд 5%-ийн хөнгөлөлтөө алдах юм. Өөрөөр хэлбэл 100 доллар төлөх байсан бол дараагийн сард 105 доллар төлөх болно.

Эхний санхүүгийн төлөвлөгөө Богино хугацааны санхүүжилтэнд 2 стратеги байж болох бөгөөд хэрвээ 41 сая долларын зээлийн лимиттэй бол зээлийн шугам ашиглах боломжтой. Хэрвээ мөнгөн хөрөнгийн хэрэгцээ


57

лимитээс давсан бол төлбөрийг хойшлуулах шаардлагатай бөгөөд 27.9-д санхүүжилтын төлөвлөгөөг үзүүллээ. Эхний улиралд зээлийн шугамаа бүрэн ашиглан (41 сая доллар ) Зээлэх ба 3.6 сая долларын төлбөрийг хойшлуулна. ( 1 ба 2р мөрийг хар) 1984 оны сүүл гэхэд 5 сая долларын үнэт цаасыг зарсан байна. (8-р мөрийг хар) Үүнээс шалтгаалан эхний улиралд тус төлөвөлгөө 49.6 сая доллар болон өссөн. (10-р мөр) 27.8 хүснэгтэд мөн мөнгөн хөрөнгийн хэрэглээ 46.5 сая доллар байсан мөртлөө яагаад 49.6 сая болтол өсөв. Гол учир нь 41 сая доллар 20 хувь буюу 8.2 сая доллар нь дансанд үлдэх ѐстой байгаагаас шалтгаалсан. Dynamics Matressийн мөнгөн хөрөнгийн хамгийн бага хэмжээ нь 5 сая доллар байх ѐстой байтал энэ нь 3.2 сяа доллараар өссөн байна. ( 15-р мөр) 2-р улиралд зээлийн шугам боломжгүй болсон учраас 20 сая долларын төлбөрийг хойшлуулсан. Харин 16.4 сая доллар болтол өссөн өсөлтөөс 1-р улиралд хойшлуулсан байсан 3.6 сая долларыг төлсөн байна. Ингээд ахиад мөнгөн хөрөнгийн өсөлтийн үйл ажиллагаа нь хэрэгтэй дүнгээс давсан байна. Энэ кейсд нэгдүгээр улиралын зээлийн хүү нь ялгаатай бөгөөд 1.2 сая зээлийн шугам 0.2 доллар нь төлбөр хойшлуулсаны хүү юм. ( 11. 12-р мөр) 3 ба 4-р улиралын төлөвлөгөө нь Dynamics Matress-ыг төлбөрөө төлж дуусгахыг шаардаж байгаа бөгөөд балансаа тогтворжуулах хэрэгтэй байна.

Эхний төлөвлөгөөний үнэлгээ 27.9 хүснэгтэнд Dynamics Matress-ын богино хугацааны санхүүжилтын асуудлыг харууллаа. Энэхүү төлөвлөгөө нь хэрэгжих боломжтой гэвч Dynamics Matress үүнээс сайныг хийж чадах юм. Энэ төлөвлөгөөний хамгийн сул тал нь төлбөрөө хойшлуулж байгаа ба зардал өндөртэй санхүүжилтыг ашиглаж байгаад оршино. Учир нь Dynamics Matress нь улиралд 5 хувь ба жилд 20 хувийн үндсэн хүү төлж байгааг санах хэрэгтэй. Энэ үед санхүүгийн менежерүүд илүү хямд зээлийн эх үүсвэр хайх хэрэгтэй болно. Магадгүй 41 сая долларын зээлийн шугам өсөж болох юм. Жишээ нь : I ул II ул III ул IV ул

Шинэ зээл 1. Зээлийн шугам 41 0 0 0 2. Баталгаатай зээл 3.6 20.0.0 0 0 3. Нийт 44.6 20 0 0

Буцаан төлөлт 4. Зээлийн шугамын 0 0 1.8 36.2 5. Баталгаатай зээлийн 0 3.6 20 0 6. Нийт 0 3.6 24.8 36.2

7. Цэвэр шинэ зээл 44.6 16.4 -24.8 -36.2

8. Үнэт цаас зарсаны хасалт 5 0 0 0


58

9. ҮЦ борлуулсаны хасалт 0 0 0 0

10. Нийт МХ-ийн өсөлт 49.6 16.4 -24.8 -36.2

Хүүгийн төлбөр 11. Зээлийн шугам 0 1.2 1.2 1.0 12. Баталгаат зээл 0 0.2 1.0 0 13. Үнэт цаасны хүүгийн хасалт -0.1 0 0 0 14. Цэвэр хүүгийн төлбөр -0.1 1.4 2.2 1.0 15. Санггуудын нэмэгдэл 3.2 0 -1.0 -2.2 16. Ү/а-ны МХ-ийн хэрэгцээ 46.5 15 -26 -35

17. Нийт МХ-ийн хэрэгцээ 49.6 16.4 -24.8 -36.2

27-9 Dynamics Matress-ийн эхний санхүүгийн төлөвлөгөө

1. Dynamics Matress –д нэлээн их хэмжээний мөнгөн хөрөнгө эсвэл үнэт цаас байх хэрэгтэй. Энэ нь харилцагчдын хойшлуулсан төлбөр юм.

2. Тус төлөвлөгөө нь үнийг өөрчлөлтийн зарим шаардлагыг хангах уу. Энэ бол банкны санаа зовох асуудал юм.

3. Төлбөрийг хойшлуулах болон зээлийн эх үүсвэрийн аль аль нь байж болох нөхцөлүүд боловч нийлүүлэгчийн зүгээс энэ хоѐрыг зэрэг хийх нь эргэлзээтэй юм.

4. Dynamics Matress нь 1985 оны төлөвлөгөөгөө орхиод 1986 оны сайн санхүүжилтын төлөвлөгөөнд шилжье. Энд Dynamics Matress нь жилийн эцэс гэхэд богино хугацааны зээлгүй байх болно.

5. Dynamics Matress-ийн урт хугацааны санхүүжилт нь эхний улиралд капиталын зардал болох уу. Энэ мэдрэмжтэй харилцаа болох гол учир нь урт хугацааны санхүүжилт нь урт хугацааны хөрөнгө байх ѐстой. Энэ нь магадгүй богино хугацааны зээлийг өсгөж болох юм. Учир нь урт хугацааны санхүүжилт буюу хөрөнгө оруулалт нь богино хугацааны санхүүжилтыг өсгөх үүнээс үндэслэн жилийн эцэст тус хөрөнгө оруулалт нь үйл ажиллагааны мөнгөн хөрөнгөнөөс төлөгдөж эхэлдэг гэх мэтчилэнгээр Dynamics Matress-ийн урт хугацааны хөрөнгө оруулалт нь ашгийн үзүүлэлтэнд нөлөөлөх боломжтой юм.

6. Ерөнхйидөө үйл ажиллагааны хөрөнгө оруулалтын төлөвлөлт нь богино хугацааны хөрөнгө оруулалтыг хялбар шийдэх арга зам болж болох юм. 1-р улиралд их хэмжээний мөнгөн хөрөнгийг гадагшлуулах хялбар зам болж болох талтай. Жишээ нь 1-р улиралд их хэмжээний гудас үйлдвэрлэх тоног төхөөрөмжид хөрөнгө оруулалт хийх, төхөөрөмжийг суурилуулах ажил нь хагас жил хүртэл үргэлжилж болно. Ингэвэл уг машин нь 8 сар хүртэл бүрэн хүчин чадлаар ажиллахгүй байх юм. Учир нь тус машиныг худалдан авсан үнийн дүнгийн 60%-ийг худалдан авах үед, үлдсэн 40%-ийг суурилуулаад ажиллуулж эхэлсэн үеэс төлж эхэлдэг.


59

Богино хугацааны санхүүжилтын төлөвлөгөө нь зарим алдаагаараа бас хөгжиж байдаг. Учир нь ямар нэгэн алдаа гаргах үед хөрөнгө оруулалтын шинэ боломж хувилбаруудтай тулгаж үзэн засаж янзалж байдаг талаар бодож үзэх хэрэгтэй. Алдааг шүүх нь чухал байдаг. Учир нь уг шүүмж нь фирмын жинхэнэ нүүр царайг харуулж байдаг. Энд бид төлөвлөх явцын талаар 10-р хэсэгт ашигласан аргуудаас үзэх хэрэгтэй. 10-р хэсэгт бид маш мэдрэмжтэй төлөвлөгөө хийсэн бөгөөд учир нь хөрөнгө оруулалтын хувилбар амжилтгүй болсон тохиолдолд түүнийг орхин дараагийн хувилбарт шилжихэд бэлэн байхаар хийгдсэн тухай байдаг. Энд Dynamics Matress-ийн санхүүгийн менежерийн дүр гарч ирж байгаа бөгөөд заавал 1-р хувилбартай зууралдахгүй ба түүнээс татгалзаж дараагийн нөхцөл, хувилбарыг сонгоход бэлэн байгааг харуулах юм.

Хоѐрдугаар санхүүгийн төлөвлөгөө 27.10 хүснэгтэнд харуулсан 2-р санхүүгийн төлөвлөгөө нь хоѐр үндсэн таамаглалыг гаргаж байна. 1. Арилжааны санхүүгийн байгууллага нь улиралын 3.75хувь

буюу жилийн 15 хувийн хүүтэйгээр Dynamics Matress-ын авлагыг барьцаалах буюу хадгалж болох юм. Өөрөөр хэлбэл Dynamics Matress нь авлагаа зээлдээ барьцаалж болох юм. Энэ нь төлбөр хойшлуулахад илүү хямдхан хүү болох юм. Учир нь банкны зээлийн шугамын хүү 20% байгаа бөгөөд Dynamics Matress нь авлагаа барьцаалсан тохиолдолд үүнээс бага хүү төлөх юм.

2. Санхүүгийн менежер нь нэгдүгээр төлөвлөгөөнд үнэт цаасыг оруулж тооцоогүй нь тохиромжгүй хэлбэр байж болох юм. Харин хоѐрдугаар төлөвлөгөөнд 2.5 сая долларын үнэт цаасыг оруулан тооцсон байна.

I ул II ул III ул IV ул

Шинэ зээл 1. Зээлийн шугам 41 0 0 0 2. Баталгаатай зээл 6.1 16.4 0 0 3. Нийт 47.1 16.4 0 0

Буцаан төлөлт 4. Зээлийн шугамын 0 0 2.0 36.7 5. Баталгаатай зээлийн 0 0 22.4 0 6. Нийт 0 0 24.4 36.2

7. Цэвэр шинэ зээл 47.1 16.4 -24.4 -36.7

8. Үнэт цаас зарсаны хасалт 2.5 0 0 0 9. ҮЦ борлуулсаны хасалт 0 0 0 0

10. Нийт МХ-ийн өсөлт 49.6 16.4 -24.4 -36.7


60

Хүүгийн төлбөр 11. Зээлийн шугам 0 1.2 1.2 1.1 12. Баталгаат зээл 0 0.2 0.8 0 13. Үнэт цаасны хүүгийн хасалт -0.1 -0.1 -0.1 -0.1 14. Цэвэр хүүгийн төлбөр -0.1 1.3 2.0 1.0 15. Санггуудын нэмэгдэл 3.2 0 -0.4 -2.8 16. Ү/а-ны МХ-ийн хэрэгцээ 46.5 15 -26 -35

17. Нийт МХ-ийн хэрэгцээ 49.6 16.4 -24.4 -36.7

27-10 Dynamics Matress-ийн хоѐрдугаар санхүүгийн төлөвлөгөө

27.9 болон 27.10 хоѐрыг харьцуулан үзвэл хоѐрдугаар төлөвлөгөө нь нэг дэхээсээ давуу талтай байна. Учир нь авлагаа зээлдэн барьцаалах бөгөөд төлбөрөө хойшлуулсан дээрээ 2.5 сая долларын үнэт цаастай үлдэж байна. Ийм учраас хоѐрдугаар төлөвлөгөө нэгдүгээрээсээ хямдхан байна. Ингээд хоѐр төлөвлөлтийн хүүгийн зардлыг харьцуулан үзье.

улирал

1 2 3 4 нийт

1-р төлөвлөгөө -0.1 1.4 2.2 1.0 4.5

2-р төлөвлөгөө -0.1 1.3 2.0 1.0 4.2

Хоѐрдугаар төлөвлөгөө нь 4.5-4.2=0.3 буюу 300 мянган долларын бага хүү төлж байна.

Богино хугацааны санхүүжилтын төлөвлөгөөний загвар Богино хугацааны санхүүжилтын төлөвлөгөөний загварт зарим тооцооллуудыг албан бусаар хийх бөгөөд үүнийг компьютер гүйцэтгэдэг. Ихэнх томоохон компаниуд богино хугацааны санхүүгийн төлөвлөгөөг ингэж хийдэг. Гэхдээ санхүүгийн менежер хүүгийн хэмжээ, зээлийн хэмжээ гэх мэтийг сайн тооцоолж байх шаардлагатай байдаг ба үүнийг 27.9 ба 27.10 хүснэгтэнд үзүүлсэн. Харин компьютер нь баланс, орлогын тайлан болон бусад шаардлагатай мэдээллүүдийг боловсруулж өгдөг.

Харин жижиг фирмүүд үүнийг хүн хөлслөх, банк бүртгэлийн компани, санхүүгийн зөвлөгөө өгөх компани, программ хангамжын компаниар хийлгэдэг. Үүний ихэнх загвар нь их энгийн байдаг ба хэн нэгэн санхүүгийн менежер засаж сайжруулан янзалдаг.

Оновчтой загварууд нь чухал боловч түүнийг зөвхөн программчилсан байдлаар л хийдэг. Харин санхүүгийн менежерүүдэд төлөвлөлтөөс сонголт хийх л үлддэг.

Хамгийн анх Pogue and Bussard нь Dynamics Matress-ийн төлөвлөлтийг программчилсан маягаар хийсэн. Үүний үр дүнд Dynamics Matress нь программчилсан төлөвлөгөөний дагуу


61

эхний улиралд зээлж, дараагийн улиралд төлбөрийг хойшлуулсан ба энэ нь нэлээд үр дүнтэй болсон.

Үүнээс хойш оновчтой загвар нь нэлээд сайжирсан бөгөөд олон багц асуудлуудыг шийдвэрлэх хувилбаруудыг зохиох болсон ба санхүүгийн менежерүүд нь зөвхөн хөрөнгийн хэрэгцээ, хүү, хугацааг тооцсон стратегиа сонгох л үлддэг болсон. Мөн түүнчлэн алдаа гарсан тохиолдолд өөрөө алдаагаа шүүх нэмэлт сайжруулалт хийгддэг болсон.

27-6 ДҮГНЭЛТ Богино хугацааны санхүүгийн төлөвлөлт нь фирмын богино хугацааны эргэлтийн эх үүсвэр болон эргэлтийн хөрөнгийн удирдлагыг харуулдаг. Хамгийн чухал хөрөнгүүд бол бэлэн мөнгө, үнэт цаас, бараа материал, авлага болно. Харин эх үүсвэрийн гол хэсгүүд бол банкны зээл, төлбөрийн данснууд юм. Эргэлтийн эх үүсвэр болон эргэлтийн хөрөнгийн зөрүүг цэвэр ажлын капитал гэж нэрлэдэг. Эргэлтийн хөрөнгө болон эх үүсвэр нь өөрөө тайлан балансын чухал хэсэг болдог бөгөөд богино хугацааны сахүүжилт болон хөрөнгө оруулалт нь урт хугацааны байдалд амархан нөлөөлдөг. Санхүүгийн менежерүүд түүнийг ирээдүйд хэзээ хийх вэ гэдгийг л харж байдаг. Санхүүгийн төлөвлөлтийн үндсэн зорилго бол урт хугацааны капиталын өсөлтийг тодорхойлоход чиглэгддэг. Фирм нь их хэмжээтэй энгийн хувьцаа гаргах буюу зээл авсан эсвэл ашгаасаа эргэж хөрөнгө оруулалт хийсэн тохиолдолд мөнгөн хөрөнгийн хэмжээ өсдөг. Энэ хэсэгт төлбөр төлөх талаар ямар ч тийм асуудал байхгүй бөгөөд санхүүгийн төлөвлөгөө нь богино хугацааны үнэт цаасыг удирдахад зориулагдана. Зарим фирмүүд урт хугацааны хөрөнгө оруулалтаа ихсгэхийн тулд богино хугацааны зээл авах тохиолдол байдаг. Харин ихэнх фирмүүд эргэлтийн хөрөнгөндөө хөрөнгө оруулалт хийхийн тулд урт хугацааны зээл авдаг. Богино хугацааны санхүүгийн төлөвлөгөө нь нөөцүүд болон мөнгөн хөрөнгийн ашиглалтаас эхэлдэг гэж ойлгож болно. Фирмүүд цэвэр мөнгөн хөрөнгийн хэрэгцээ, авлагын цуглуулалт, мөнгөн хөрөнгийн орох гарах урсгалуудын таамаглалыг заавал хийх хэрэгтэй байдаг. Хэрвээ таамаглагдсан мөнгөн хөрөнгийн хэмжээ нь өдрөөс өдөрт өөрчлөгдөх болбол энэ нь эргээд санхүүжилтэндээ нөлөөлдөг. Харин урт хугацааны санхүүжилт нь их хэмжээтэй ба тогтвортой байдаг учраас дээрхи шиг нөлөө үзүүлж чаддаггүй. Жишээ нь: Та банкнаас барьцаагүй мөртлөө зээл авах үед бараа материал болон авлагаараа баталгаажуулах хэрэгтэй


62

болдог. Ерөнхийдөө богино хугацааны төлөвлөлтийг менежерүүд хийхдээ санхүүгийн багц хувилбарууд дотроос хамгийн бага зардалтайг сонгох бөгөөд энэ нь фирмыг ашигтай ажиллуулах үндэс болж өгдөг. Хамгийн сайн богино хугацааны санхүүгийн төлөвлөлтөөс ч алдаа гарах тохиолдол байдаг. Энэ үед санхүүгийн менежер мөнгөн хөрөнгийн хэрэгцээ, хүүгийн хэмжээ, санхүүжүүлэх хэмжээ зэргийг сайн мэдэж байх хэрэгтэй. Энэ тал дээр фирмүүд компьютержсэн санхүүгийн загваруудыг ашиглах нь ихэссэн. Энэ нь олон төрлийн мэдээлэл агуулсан маш сайн санхүүгийн төлөвлөгөөг санхүүгийн менежерт хэлж өгдөг.


Sanhvvgiin Vil Ajillagaa

Documents

british petroleum

dynamics matress

executive

div si

inv

nwc

div

burmah