College 3Hoofdstuk 3 boek overzicht:VlaanderenFloris V, graaf
van Holland, werd gevangengenomen door de graaf van Vlaanderen:
Gwijde van Dampierre in 1290. Hij probeerde namelijk de
scheldemonde te veroveren. De Engelse koning gaf de opdracht om
Floris V te vermoorden. Dit gebeurde bij muiderberg.
Filips de Schone onderwerpt van Dampierre aan zijn gezag >
deze moet banden met Engeland doorbreken (dit was schadelijk voor
de handel). Van Dampierre is hier zat van, zoekt steun bij
ambachtslieden en verbreekt het leenverdrag met Frankrijk >
Frankrijk valt in 1300 Vlaanderen binnen en veroverd de meeste
gebieden.
1302: de schone stelt verbruiksbelasting in Vlaanderen weer in
> veel weerstand in Steden: Klauwaards (Willem van Gulik en
vlamingen) tegen Leliaerts (Fransen en Patricirs). Tijdens de Slag
der Gulden Sporen komt er een einde aan de 5 jaar lange Franse
overheersing. Tijd van onrust:1304: mislukte aanval van Frankrijk
resulteerde in de Vrede van Athis. Hierin werd Vlaanderen weer door
Frankrijk erkent als vorstendom, maar Vlaanderen moest wel
herstelbetalingen aan Frankrijk betalen1323-1328: opstand van
ambachtslieden in Vlaanderen door de onterechte herstelbetalingen
> opstand werd door Frankrijk uitgeschakeld. 1337: begin
honderdjarige oorlog Frankrijk Engeland. Vlaanderen politiek
afhankelijk van de Fransen, maar goede handelsrelaties met
Engeland.
Handel Door de waterschappen ontstond er collectieve bescherming
en inspraak. Iedereen betaalde gelang de grote van zijn land. De
basis voor het handelsysteem van de gouden eeuw in de Nederlanden
bestond uit de volgende zaken: 1. Scheepsbouw 2. Scheepsvaart 3.
Structureel tekort aan broodgranen.
Bourgondische machtsontwikkeling1428: Zoen van Delft. Jacoba van
Beieren tekende de vrede met Filips de goede. Jacoba mocht zichzelf
Gravin van Holland blijven noemen maar Filips de goede kreeg de
eigenlijke macht in Holland. Verder mocht Jacoba niet huwen zonder
de toestemming van Filips.1433: Jacoba trouwt toch en Filips dwingt
haar vervolgens tot aftreden.1435: Verdrag van Atrecht. Dit verdrag
zorgde voor meer gebiedsuitbreiding van Filips de goede. Bourgondi
liet hierdoor zijn verdrag met Engeland varen en stelde zich in het
vervolg onafhankelijk op. 1477: ontstaan staten generaal door
Filips de goede
Centralisatie van Filips was erop gericht om meer overkoepelende
organen op te stellen die meer eenvormigheid in de
bestuursapparaten moesten vormen en de persoonlijke voordele aan
lokale machtshebbers moeten afdwingen. Verschillende instellingen
waren: Drie rekenkamers voor belasting: verschillende gewesten
moesten meer betalen dan de andere gewesten. Radovan edelen
opgericht tegen partijstrijd Grote raad werd opgericht als centraal
gerechtshof Eenheidsmunt de vierlander
Aan het hoofd van het ambtenarenapparaat (ambtenaren kregen een
speciale elite status die een kloof sloegen tussen de burgerij en
de ambtenaren) stond de Kanselier van Bourgondi. 1422-1457was dat
Nicolas Rolin hij kreeg echter nooit meer macht dan de hertog
zelf.
Karel de Stoute deed in 1467 zijn blijde inkomst in de gewesten
die gepaard ging met veel onrust: sanctie was dat de mensen nog
minder rechten kregen. Troepen werden onder hem
geprofessionaliseerd en de monarchale staat bracht economische
vooruitgang. Karel de stoute was erg militair actief. Hiedoor was
er meer druk op de staatskas, vervreemding van het volk en meer
inmening van buitenlandse leiders. Mara de Rijke, was niet zijn
troonopvolger want die had hij niet, nam uiteindelijk met haar man
de troon over.
1441: belangrijk contract Denemarken over de sont 1473: Vrede
van Utrecht betekende het einde van het protectionistische systeem
tussen de Hanze en Vlaanderen. Dit verdrag maakte een einde aan de
oorlog tussen de Handelssteden die verbonden waren aan de Hanze en
het koninkrijk Engeland.
College aantekeningenBegin schriftelijke vastlegging van
afspraken tussen vorst en vertegenwoordigers van Adel en
steden:1253: Luik1312: Brabatn het Charter van Kortenberg waarin
elke nieuwe vorst zich in moet vastleggen1375: Utrecht de stichtse
landbrief van 13751418: Gelderse verbondactie
Als het landsheerlijke gezag zwak is of geheel ontbreekt komen
er adellijke partijtwisten op. De steden zijn nog niet sterk
gegroeid, behalve de steden in het Vlaamse gebied zoals Gent en
Brugge > ontwikkeling naar quasi-stadstaten.
De Hollandse handel ontwikkeld zich pas later dan de Vlaamse
handel. De Hanze steden zijn op zijn retour en Brugge is het
centrum van de wereldmarkt.
College 4Samenvatting van het boek > samenvatting daarvan
xDVerwereldlijking van de kerk stopte met het vierde concilie van
lateranen uit 1215. Mensen reageerden op deze harde verandering in
tegengestelde richting: Emotionele (mariadevotie), formalistische
(vroomheid ruilen voor zonder, aflaathandel) en moderne (gericht op
eenvoud) defotie.
Na het bewind van Karel de stoute werden veel centralistische
tendensen teruggedraaid. De Staten generaal wilde echter een unie
blijven. 1477: Groot privilege. Eerste constitutionele tekst van
Maria van Bourgondi die steun moest vragen aan de gewesten omdat ze
een zwakke positie had. In deze tekst werden de verschilleden
gewesten enkele rechten toegespeeld.
Hoe kwam Gelre bij de Nederlanden?Karel van Gelre (graaf van
Zutphen) kon profiteren van de geringe consolidatie tussen
groepen/steden. Veroveringen (1522: Friesland). Hij was de laatste
zelfstandige feodale graaf van de Nederlanden. Hij had de gebieden
Gelderland en dus Friesland uit 1522. Zijn opvolger Willem van
Gulik wist de gebieden niet te behouden omdat Karel van Gelre Karel
V als opvolger had benoemd. Karel V vocht van 1542-1543 tegen
Willem van Gulik die een alliantie had met Frankrijk en Denemarken,
maar tevergeefts1543: Gelre bij het rijk van Karel V
Karel V werd in 1515 landsheer van de Nederlandse vorstendommen,
1516 koning van spanje en 1519 Karel V van het Romeinse rijk. Hij
streefde naar meer centralisatie. 1531: 3 collaterale raden
ingesteld. De Raad van State (juridisch geschoolde burgers), de
Financile raad ( en de Geheime raad (wetgeving, bestuurszaken,
hooggerechtshof). Verder stelde hij later de hoge raad in.1570:
Hertog van Alva bundeld de Criminele Ordonnantin
De steden floreerden > door economische groei nieuwe
ontdekkingen als de financile rechtsbescherming. In steden waren
schilderskunst en architectuur belangrijk ook de
drukkersactiviteiten. Christoffel Plantijn zette een belangrijke
uitgever op.
Wat waren de zwakke punten van het beleid van Karel V?Het grote
rijk moest beschermd worden dus er moest veel belasting gend
worden. Ook onderdrukte Karel V het geloof heel erg en werden
ketters heel streng vervolgt en de koopkracht daalde. De mensen in
de steden wilden meer vrijheden en waren bang om door Karel V hun
autonomie te verliezen (door de centralisatie en de hoge
belastingen). Filips II die in 1556 de troon van Karel V overnam
hield geen rekening met de afstand tussen de Nederlanden en het
Spaanse rijk, waardoor er misverstanden ontstonden die tot nog meer
spanning leidde.
Wat was het religieuze aspect van de Nederlandse opstand?Er
waren steeds meer mensen die zich bekeerde tot het protestantisme
omdat er ten tijde van de opstand gestreeft werd naar vernieuwing
en hoop. De nieuwe religie gaf hoop. Verder was het regime van
Filips II erg verweven tussen kerk en staat. Als je in opstand kwam
tegen de staat van Filips II moest je ook tegen de kerk in opstand
komen.
Willem van Oranje voerde van 1564-1566 legale oppositie. Filips
gaf uiteindelijk geen gehoor aan de verzachting van de
kettervervolging. Willem pleitte namelijk voor geloofstolerenatie.
Hierdoor brak dat Nederlandse opstand ook uit.
Wat was het economische aspect van de Nederlandse opstandHet
beleid van Filips II leidde tot enkele economische problemen.
Spanje ging failliet door de groeiende staatsschuld omdat ze veel
rente moesten betalen. Er was een zware misoogst door de barre
winter. Ook moest de Spanjaarden zich terugtrekken uit
Antwerpen.
College 4
Bourgondische cultuurEerste Universiteit van Leuven gesticht in
1425.14e eeuw is een bloei van vertalingen van het Latijns of Frans
naar het Nederlands. Opbloei van burgerlijke cultuur wat ten uiting
komt in rederijkamers. Deze zijn in verschillende opzichten te
vergelijken met de Franse salons. Ook veel burgerlijke literatuur
zoals de Brabantse schrijver Jan van boendaledie leefde van
1280-1351 en die schreef onder meer de: Der leken spieghel:
alomvattend werk over religieuze en etnische zaken Brabantse
Yeesten: geschiedenis van Brabant uit burgerlijk perspectief
Ook veel lekenkritiek op de kerk: Geert Grote schreef de moderne
devotie met de broeders en zusters van het gemene leven. >
leidde tot hervormingsbewegingen in de kerk. ze leverden een
ontwikkeling aan de boekdrukkunst en aan de ontwikkeling van de
volkstaal. Verder schreef hij een traktaat tegen de bouw van de Dom
en een getijden boek voor leken in de volkstaal Thomas kempis
schreef over de navolging van Christus Susan Berkten woonde in
Utrecht. Ze was een stedelijke kluizenaar en vervulde een
adviserende rol en schreef ook volk talige werken. 1477: vele
religieuze werken verschijnen nu vertaald naar de volkstaal. Dit
steunde de lekenvroommheid > vraag rees op of dit tot
optelvroomheid (sparen van aflaten) leidde.
De meeste bourgondische cultuur was voor de adel, maar ook
enkele hoge burgers profiteerden mee van deze kunst. In 1430 werd
de orde van het gulden vlies door Filips de goede opgericht. Dit
was een ridderorde die veel schilderijen en decoratie liet maken.
Verder in deze tijd veel schilders zoals de gebroers van Eck.
Toernooien werden gehouden als sociaal bindmiddel.
1363-1404Filips de stouteHertog van Bourgondi, Slag bij portiers
(1356) hiervoor als dank Hertog van Bourgondi in 1363. Veroverde
Vlaanderen en het France comite
1404-1419Jan zonder VreesMaakt zij broer hertog van Brabant en
Limburg. Verder een kruistocht tegen de osmanen
1419-1467Filips de Goede1429: Graaf van Namen1430: Hertog
Brabant en Limburg (overgenomen van zijn oom)1433: Graaf
henegouwen, Holland en Zeeland1451: Luxenburg als pand
veroverd1456: maakt zijn bastaardzoon Davd bisschop van Utrecht
Voerde een unificatiepolitiek. Hij specialiseerde het recht,
richtte de staten genraal op,
1467-1477Karel de stouteWilde de Nederlanden verenigen en koning
worden (mislukte beide). 1473: hertog van Gelre1475: neemt
lotharingn in bezt om Over en Nederlanden aaneen te sluiten en
Nancy nieuwe hoofdstad te maken1477: Sneuvelt tijdens beleg van
Nancy
1477-1482Maria van Bourgondi/ De Rijke1477: het Groot privilege.
Hierdoor werd de centralisatie van de overheid teruggedrongen.
1482-1491Maximilaan I
1494-1506Filips de Schone
1506-1515Maximiaal II
1506-1555Karel VProbeerde een terretoriale eenheid te maken van
de Nederlanden. Gebiedsuitbreiding:1521 Doornik (Tournai)1524
Friesland: Karel koopt Friesland maar moet hier zelf nog rust
creren dat doet hij in overleg met de Friese leider Grutte pier1528
Utrecht /Overijssel 1529 Artesi (Artois)1536 Groningen /Drenthe:
kiezen er zelf voor om bij Karel V ondergebracht te worden i.v.m.
veiligheid en rust. 1543 Gelre /Zutphen: terretoriale afronding van
Nederland. Hij wint Gelre van Karel van Gelre.
Probeerde te centraliseren: 1531: collaterale raden1548:
Nederlanden werd losgekoppeld van het keizerrijk en erfelijk
gemaakt door het Bourgondische Kreits. 1549: Pragmatische sanctie
de nederlanden mogen na mijn dood niet verdeeld worden.
De wederdopers ontstaan. Men kon pas volwassen worden als ze
gedoopt waren. Pacifistische tak met als leider menno Simons.
Gewelddadige tak met als voorman Melchiof Hofman, Jan Mathijsz en
Jan van Leyden. De hielpen god door een rijk te creren en op te
roepen om naar Mnster te trekken. Hier werden ze in 1534 verslagen
door de bisschop.
Calvinisme werd populair in de Nederlanden. Enkele belangrijke
documenten zijn 1561 Nederlandse geloofsbelijdenis 1563
Heidelbergse Carrechismus 1618 Dordtse leerregelsDirck Volkertsz
Coornhert (1522-1590): voorstander van tolerantie. Hij hervormde
het NEderlandse recht
Verloop Nederlandse opstand1559Margaretha van Parma
landvoogdes
1566Smeekschrift door Eedverbond van EdelenBegin
beeldenstorm
1567Alva stelt raad van beroerten in
1568Egmond en Horne onthoofdInval Van Oranje mislutk
1569Verhoogde belastingen door Alva
1572Watergeuzen nemen den Briel in
1573Spaanse troepen nemen Haarlem in
1574Onzet van Leiden
1576Pacificatie van Gent : alle gewesten weren de Spanjaarden en
geloofskwestie wordt vooruit geschoven
1577Don Juan als landvoogd geopperd
1579Unie van AtrechtUnie van Utrecht
1580Filips verklaart Willem vogelvrij
1581Acte van Verlathinge > zoeken naar een opvolger
College 5Samenvatting van het boekDe Nederlanden waren nog
steeds in oorlog met Spanje en zochten naar een nieuwe opvolger.
Dit hoorde zo en er was steun nodig voor de opstand. Opvolgers die
gezocht waren zijn: 1581-1583: Frans van Anjou, de broer van de
Franse koning. De republiek wilde hiermee steun van Frankrijk
krijgen. Hij luistert echter niet naar de Staten-generaal en is
Rooms-katholiek 1585-1587: Robert Dudley graag van Leichester.
Elizabeth, de koningin van Engeland, wilde zelf geen koning worden
en stuurde deze gast. Utrecht werd het centrum (hierdoor werd
holland boos), hij verbied handel met Spanjaarden (daarmee werd de
oorlog bekostigd dus ook boosheid) en hij was militair niet
succesvol. 1587: ontstaan republiek der zeven verenigde
Nederlanden
De republiek ging verder zonder koning. Willem van Oranje werd
in 1584 vermoord en zijn opvolger was Marits van Nassau als
stadhouder. Hij was de aanvoerder van het leger. Tegenover hem
stond de Raadspensionaris Jan van Oldenbarnevelt die enkel
verantwoordelijk was voor holland en minder macht ontleende aan
zijn naam dan de stadhouder.
Hoe verliep de rest van de 80-jarige oorlog?1585: val van
antwerpen > meer inkomsten voor de republiek dus een sterkere
oorlogspositie en onderhandelingspositie met Engeland en Frankrijk.
Dit heeft ervoor gezorgd dat er veel handelaren naar Amsterdam
trokken.
Er waren twee stadhouders in Nederland, waaronder Maruits en
Willem Lodewijk, die allebei doorgingen met veroveringen. Simon
Stevin hielp Maurits op technisch gebied met scheepsbouw en
navigatie. In 1590 werd brede weer opnieuw veroverd, in 1594 vond
de reductie van Groningen plaats.1600: slag bij nieuwpoort. Maurits
wou deze slag niet voeren, maar er waren Spaanse kapers die de
Nederlandse handelsschapen in gevaar brachten dus de staten wilden
wel dat deze slag gevoerd werd. De Nederlanders willen de slag
echter nipt omdat het erg slecht weer was en het te ver in
vijandelijk grondgebied was. door de harde wind kregen de
tegenstanders zand in hun ogen en wint Maurits.
De spaanse koning Filips III ziet dat het oorlog voeren teveel
geld kost en met hulp van Frankrijk en Engeland ontstaat het
twaalfjarig bestand in 1609-1621. Aan de vrede stelde Filips III te
hoge eisen (nederland uit indi en meer vrijheid katholieke
kerk).
Maurits was het niet eens met het twaalfjarig bestand, omdat hij
vond dat de oorlog toch een keer uitgevochten moest worden. Maurits
trok meer naar Engeland en Van Oldebarnevelt naar Frankrijk (die
waren katholiek en vonden dat er vrede moest komen_/
Interne geloofsstrijd in de republiekArmenius verwierp de
calvinistische predestinatieleer. Van Barnevelt was het hier mee
eens. Dit waren de Remonstranten ook. ook de regenten waren dit.
Hij vond dat de overheid zeggenschap moest hebben in
geloofspraktijken.
Maurits was een contraremonstrant net zoals veel calvinisten.de
overheid moest geen rol in het geloof spelen. Daarnaast was hij een
precieze hij wilde dat alles precies volgens de regels van de kerk
ging. 1617: Scherpe resolutie. Er was een strijd aan de gang tussen
de bovengenoemde partijen en Olde Barnevelt stuurt waardgelders om
mensen rustig te krijgen. Dit ziet Maurits als een inbreuk op zijn
gezag als leider van het leger. Hij laat Olde barnevelt
opsluiten1618: synode van dordrecht. De Gomaristen (Maurits)
krijgen gelijk. Hierdoor kwam er een nieuwe vertaling van de bijbel
in 1637 de statenvertaling1619; executie van olde barnevelt
College 6Samenvatting van het boek1621: oprichting WIC wa veel
meer gericht op kolonialisme1628: Piet Heyn en de zilvervloot
cultuurIn de literatuur en kunsten was de algemene waarheid van
belang. Veel kunst ging nog via de kerk. Jacobs kats maakte Sinne
en minnebeelden dit waren prentjes met een bijzin waar mensen een
les uit konden trekken in 1618. Danil Heinsius mengde de klassieke
teksten met het christendom.In de schilderkunsten werden
kunstwerken meer een massaproduct. Veel stillevens. Hugo de groot:
groot jurist en geleerde. Schreef Mare liberium over de vrijheid op
zee. > vrijheid van drukpers leek samen te hangen met de
duidelijkheid van de politieke koers.Hendrik de Keyser: architect
ontwierp Westerkerk, Noorderker, Munt in AmsterdamJacob van Kampen:
architect ontwierp Stadhuis en schouwburg AmsterdamJan Pietersz
Sweelinck: componeerde orgelmuziek. De orgelmuziek trok weg omdat
de mensen het teveel praal en pracht vonden. Het kwam echter aan
het einde van de 12e eeuw weer terug omdat de mensen te vals
zongen.
De cultuur verschilde in de Nederland van andere landen omdat er
in Nederland geen hof was. de kunst was in Nederland dus minder
realistisch maar eerder symbolisch.
Door de opstand wilden de Nederlanden haar eigen universiteiten.
De eerste in 1575 in Leiden. Enkele universiteiten zijn enkele
jaren daarna weer opgeheven door Napoleon. Alle belangrijke
gewesten kregen een universiteit.
Einde van oorlogDoor het bondgenootschap met Frankrijk en de
dreiging die weg was uit Duitsland van de katholieken zorgden
ervoor dat er vrede kwam1648: Vrede van Mnster. Uitkomsten: Spanje
erkende de republiek; Republiek kreeg vrije vaart op Indi; Geen
voordeel voor de katholieken in de Noordelijke Nederlanden1659:
Vrede van de Pyreneen: Frankrijk werd de grote macht ten opzichte
van de Habsburgers.
1625: Maurits overleid. Frederik Hendrik is zijn opvolger1647:
Frederik Hendrik dood opgevolgd door Willem II (was maar drie jaar
stadhouder)Willem wil de oorlog met Spanje hervatten. Regenten
draaide geldkraan dicht > Willem trok naar Amsterdam en gijzelde
7 regenten. Zijn plannen werden niet uitgevoerd want1650: Willem II
overlijdt1650-1672: eerste stadhouzerloze tijdperk. Twee kenmerken:
Ware vrijheid (heerschappij van regenten werd niet meer ingeperkt
door de stadhouder; Periode van handelsoorlog).1653: Johan de Wit
raadpensionaris en hij had de meeste mach.
Regenten moesten aan drie eisen voldoen: Aanzienlijke geboorte,
bezig van enig vermogen, tolerante levenshouding en namen deel aan
cultuur. Regenten wilden ook religieuze tolerantie: Kerk mocht geen
nieuwe uitspraken doen over de leer + politieke verdeeldheid niet
bevorderen.
Engels-Nederlandse handelsoorlogen1651: Acte van
Navigatie1652-1654: Eerste Engelse oorlog 1654: Vrede van
West-Minnester in het voordeel van Engeland, acte uit 1651 bleef in
tact. Acte van seclusie was een geheime clausule van dit verdrag:
Nakomelingen van Willem III zouden in Holland geen stadhouder meer
mogen worden.1665-1667: Tweede Engelse oorlog1667: Vrede van Breda.
Nieuw-Nederland naar Engeland, Suriname naar Nederland. Vrede door
het drievoudig verbond1672: Rampjaar: De republiek aangevallen door
Engeland en Frankrijk. De wit moest deze twee landen uit elkaar
spelen maar dit lukte niet. Frankrijk wilde dat Nederland een
kleinere handelsmacht werd en Engeland wilde dat Nederland ook
minder handel had (vandaar de handelsoorlogen). Verder werden de
gebroeders Wit gelyncht omdat men zocht naar een zondebok en deze
vond in de gebroeders de wit. Willem III werd stadhouder
Demografie en EconomieVeel migratie in de 17e eeuw van Duitsers
en Zweden, Zuid-Nederlandse calvinisten, Joden die vluchtte voor
vervolgingen, hugenoten die vluchten door aan de macht komen van
Lodewijk XIV
Veel handelsposten gesticht: Java 1602; Nieuw-Amsterdam 1625;
Brazili 1635
College 7: 1672-1678: Oorlog met Frankrijk. Frankrijk trok zich
terug uit voorzichtigheid en door het goede beleid van De Ruyter.
Willem III oefende meer politieke controle uit. Veroverde steden
konden weer zitting nemen in de Staten generaal, verloren hun stem
omdat men vond dat ze te weinig politieke stuff deden. Willem III
zorgde dat ze hun stem terugkregen, maar daardoor kreeg hij wel
invloed op deze stemmen1678: Vrede van Nijmegen
1672-1720: eerste stadhouderloze tijdperk met de Wit als
raadpensionaris. Daarna: Gasper Fagel (1672-1688) en Athone Henisus
(1689-1720) als raadpensionarissen.1685 als keerpunt: Herroeping
Edict van Nantes (Frankrijk werd weer katholiek)Jacobus II wordt
koning van Engeland > hierdoor wilde Willem III koning van
Engeland worden omdat hij anders weer moest vechten tegen Frankrijk
en Engeland (beide katholiek)1688; Glorious revolution dus Willem
III koning van Engeland met zijn vrouw/1702-1714: Spaanse
successieoorlog waardoor de Republiek Venlo won. 1714-1747: periode
van vrede > gunstig voor de Republiek die hiermee wel een
tweederangs positie innam. 1702-1747: tweede stadhouderloze
tijdperk. Willem IV werd in 1722 stadhouder van de republiek, maar
niet van Holland. 1747: Frankrijk valt opnieuw de Republiek binnen
ten tijde van de oostenrijkse successieoorlogen > Willem IV
wordt stadhouder. Stadhouderschap wordt erfelijk (begin van de
monarchie). Willen IV bleek niet in staat om de belastingen laag te
houden en oorlog goed te voeren. Dit leidde tot stakingen door de
zogenoemde doelisten/pachters in 1748 met als centraal punt
amsterdam (doel: afschaffing belastingpacht, verbreding basis van
het bestuur).
Hoe ontstond de crisis aan het eind van de 18e eeuwEr was
economische achteruitgang en door de zevenjarige oorlog moest
Nederland kiezen tussen Frankrijk en Engeland, Tussen vloot en
landleger en tussen landgewesten en zeegewesten. Willem V werd in
1776 meerderjarig. Ernst Ludwig van Brunswijk sloot met hem de Akte
van Consulentschap toen hij minderjarig was. Willem V bleef teveel
op hem vertrouwen.
Aan het begin van de 17e eeuw was er sprake van problemen in de
vorm van bedreiging van Paalwormen voor dijken en
veepestepidimin
Politieke vernieuwing ten tijde van de 18e eeuwSimon van
Slingelandt (raadpensionaris van 1727-1736) ten tijde van het
stadhouzerloze tijdperk de tweede wilde hij iets aan de
zelfverijking van regenten doen door de stadhouder meer macht te
geven. De stadhouder was er echter niet. Er was sprake van
monopolisering van de macht van regenten door contracten. Ten tijde
van de grote vergadering van 1717 was echter besloten dat er niks
aan het staatsbestel mocht veranderenPieter Langendijk had kritiek
op de regentencultuurCampo ging in op de problemen van zijn tijd en
maatschappij. Hij steunde de overheid echter wel tegen ongewenste
groepen als homos. Justus van Effen was een Hollandse spectatorPro
Engeland of Pro franrijk aan het eind van de 18e eeuw?
College 8 1780-1848 Republiek der Zeven verenigde Nederlanden
1795: Bataafse Republiek 1806-1810: Koninkrijk Holland 1815:
Verenigd Koninkrijk 1830: Belgische afscheiding Kleine
constitutioneel-monarchale eenheidsstaat Verschillende grondwetten:
1798, 1815, 1848
De republiek was een federatie. Er waren verder
generaliteitslanden die de kerngewesten bestuurden. 1579: Unie van
Utrecht startte de samenwerking. Veel zaken waren echter
provinciaal geregeld. De stadhoudertroon werd in 1747 erfelijk en
hierdoor kreeg het een vorstelijk karakter het bleef burgerlijk
omdat het niet vertegenwoordigd werd door een vortst of adel.
patriottenstrijdNederlandse verlichting was echt tolerant
gematigd en had een christelijk karakter. Nationale moest hersteld
worden en er hoefde niet gevochten te worden (tolerant klimaat). Ze
gingen opzoek naar een verlicht christendom. Spectoriale
geschriften werden in 1711 door Justus van Effen gentroduceerd.
Hollandse spectator (nederlands tijdschrift) ontstond van 1731-1735
in Nederland. 1777: Hollandsche maatschappij der wetenschappen met
de oekonomische raad wilde verantwoordelijkheid nemen naast de
overheid voor bepaalde zaken.
1757: pamflettenoorlog. Ook wel de wittenoorlog genoemd. Deze
oorlog begon met discussie op het functioneren van de Wit. Twee
bewegingen: patriottische (Jan Wagenaar) en oranjegezinde (elie
Luzac).1780-1784: vierde Engelse zeeoorlog doordat de Republiek
Amerika wapens wil verkopen, terwijl Engeland hiermee in oorlog is.
Men ging op zoek naar een zondebok: twisten tussen patriotten en
prinsgezinden. 1781: Joan Derk van der Capellen tot der Pol met het
pamphlet Aan het volk van Nederland. Wakkert hiermee de
patriottische revolutie aan die uitmond in de burgeroorlogWillem V
raakt zijn militaire bevoegdheden kwijt en trekt naar Nijmegen. De
eisen van de opstandelingen werden in twee documenten vastgelegd:
Grondwettige herstelling an Nederlands staatswezen en het leids
ontwerp1787: burgeroorlog en Willem V blijkt niet voldoende macht
te hebben om dit te herstellen. Zijn vrouw wil de opstandelingen
stoppen maar ze wordt tegen gehouden bij Goedjanverwellenssluis. Ze
roept de hulp in van haar broer die de Pruisische koning is. 1787:
aankomst pruisische troepen en macht Willem V wordt herstelt en er
komt niks terecht van democratisering, wel worden het land
gezuiverd van de patriotten die naar Frankrijk vluchten. Deze leren
door de Franse revolutie van alles over het starten van een
revolutie en het Nederlandse volk vraagt steeds meer om een
bataafse republiek. Deze wordt gevestigd in 1795. Daardoor moesten
de Oranjegezinden vluchten.
Naar de Bataafse republiek (1795-1806)1792: Bataafs
revolutionair Comit: opgericht door Van Hooff en de Kock die als
regering moesten optreden bij een omwenteling naar
republikanis.eVreemdelingen vrijwilligers legioen trekt op naar het
noorden met Franse hulp (die wilde een zusterrepubliek). Door vorst
konden ze de rivier oversteken. Willem V trok naar Engeland en bood
weinig verzet1795: Fluwelen revolutie > uitroep Bataafse
republiek16 mei 1795: Haags verdrag waardoor de Republiek een
satellietstaat werd, Frankrijk 100 miljoen gulden moest betalen en
Venlo maastricht en staats-vlaanderen afstond.
Ontwikkelingen van de Bataafse republiek1795-1806: ondeuidelijke
machtsverhoudingen. Patriotten bepaalde politiek. Gematigde
hervormers hadden de overhand. Souvereinteit en rechten van de mens
belangrijk. Tot uiting in : particularisme, beperkte
democratie1796: eerste democratisch gekozen parlement dat een
grondwet moest samenstellen. Moeite door verschillende richtingen
(unitaristen wilden staatseenheid, federalisten wilde het oude
bestel van de patriotten, republikijnen en de moderaten zochten
compromissen. Verder: staatsvorm? Staatsschuld verdelen?1797:
oppering voor grondwet > afgewezet1798: nationale vergadering
gezuiverd door democraten en unitarissen gezuiverd. Federalisten en
moderaten werden eruit gegooid/1798: eerste Nederlandse grondwet:
ontstaan eenheidsstaat, einde protestants karakter, iedereen was
gelijk voor de wet, scheiding der machten, een staatsschuld,
nationalisatie van de VOC. 1799: staatsgreep van de Fransen door
Napoleon. 1801-1805: staatsbewind door twaalf mensen. Persvrijheid
werd beperkt. R.J. Schimmelpenninck werd raadpesnioaris van het
bataafsch gemenebestb.
Koninkrijk Holland 1806-18101806: Louis Napoleon wordt koning
van het Koninkrijk Nederland. Schimmelpennik werd aan de kant
geschoven. Mensen in het land waren revolutiemoe en wilden wel weer
een monarchie. Veranderingen onder zijn bewind: elf departementen,
nationaal muntstelsel, wetboeken, maatschappelijke religieuze
gelijkstelling, onderwijsverbetering, culturele instellingen.
Strijd met zijn broer over: continentaal stelsel (Engeland niet bij
handel betrekken), meebetalen aan militaire handelingen n militaire
bijdragen aan de oorlog). Teveel strijd tussen de twee, Napoleon
roept zijn broertje terug:09-07-1810: koninkrijk Holland
opgeheven
Periode 1810-1813; deel Napoleontisch keizerrijkEr is geen
massaal anti-frans verzet. Nationale eenwording bevorderd door:
uniformering, centralisatie, standaardisering. En onvrede over
tircing (ingesteld in 1810 een rente opde Nederlandse
staatsschuld).
Periode 1815-1830: Koninkrijk NederlandNapoleon begon met
rekruteren van soldaten uit de Nederlandse bevolking > teveel
verzet vanuit de Nederlandse seamenleving. Dit kwam omdat hij een
nederlaag opliep. Job May riep op tot revolutie1813: Graaf van
Limburg Stiru, verspreidde het pamflet dan arel van Hogendorp had
gemaakt met de toekomstvisie Oranje bovenWillem Frederik,
oranjeopvolger, wordt in Londen gevraagd om naar Nederland te
komen. Hij wordt Koning willem I onder de voorwaarde dat iedereen
staatsburger was en hij de constitutie zou accepteren. 1814 bij de
vrede van Parijs werden Noord en Zuid Nederland als Unie gezien met
Willen I aan het roer1814 grondwet: nieuwe hervormingen door 500
notabelen bekrachtigd. Vorst souvereine macht van de eenheidsstaat
geholpen door elite notabelen.1815 grondwet: Samenvoeging met
Belgi. Eenkamerstelsel werd tweekamerstelsel. Vrijheid van petitie
en drukpers en gelijkheid van religie.1815: Congres van Wenen. Het
koninkrijk der Nederlanden werd internationaal erkent. De
Nederlanden zouden een goede bufferstaat tegen Frankrijk
vormen.
Willem I was erg voor hervormingen. Hij wilde handel en
nijverheid bevorderen door nationaliseren van de koloniale handel.
Hij stelde in 1814 nEderlands in als voertaal. In 1823 moest
vlaanderen en Limburg ook Nederlands praten. Hij wilde geen
seperatisme in het geloof maar een civil religion.
1830: Belgische afscheidingEr ontstonden in 1828 politieke
problemen. Dit leidde in 1830 tot een breuk. Problemen:
taalpolitiek van Willem I, sluiten van katholieke scholen in het
zuiden, schulden en Willem I zou meer aan het noorden uitgeven,
1830: oproer zuideljke liberalen door middel van petities>
tweede kamer wist niet hoe ze moest reageren. Willem I stuurde
zoons, lukte niet, september 30: algemeen bestuur opgericht in
Brussel dat de taken over moest nemen. 4 oktober: onafhankelijkheid
uitgeroepen door Belgi. 16 oktober: instemming met de afschieding
1831: tiendaagse veldtocht. Zoon van Willem I trok naar Belgi om de
opstand te onderdrukken > door dreiging Franse militairen werd
Belgi onahanklijk/ 1840: Willem II wordt koning. Er moest een
nieuwe grondwet komen omdat de koning verantwoording moest afleggen
aan iemand
1844: negenmannenvoorstel van Thorbecke. Thorbecke was de eerste
de met de kritiek op de koning/parlement kwam in deze tijd door
zijn voorstel. Het heette het negenmannenvoorstel omdat hij de
steun van 9 mannen had. Afgewezen omdat de koning zoiets alleen
mocht voorstellen. Dus afgewezen door de tweede kamer. Het
drieprocentsvoorstel van F.A. van Hall (minister van economie)
moest voor meer evenwichtheid zorgen
In 1848 gaf Willem II eindelijk ruimte voor een
grondwetswijziging. Deze grond wet is nog steeds de basis van ons
publieke bestel. Belangrijkste bepalingen: vrijheid drukpers
vereniging en vergadering, scheiding kerk en staat, kiesrecht,
ministerile verantwoording, onschendbaarheid koning
Einde aan onduidelijkheid politieke bestel/ Nederland een kleine
constitutionele staat/ Frankrijk krijgt de komende periode minder
invloed net als de rest van het buitenland.
College 9Grondwet 1848Thorbecke studeerde in leiden, was in 1831
hoogleraar geworden, hij had geen duideljke doctrine. Koning Willem
II wilde de onrust niet afwachten met alle onrust in Europa en
stelde Thorbecke en een commissie aan die de grondwet
ontwikkelden.
1848-1870: interpetatie grondwet liberalen vs.
ConservatievenKabinet: Thorbecke1853: Door de scheiding van kerk en
staat werd de macht van de Nederlandse hervormde kerk ingeperkt.
Dit leidt tot heftig verzet van de protestante elite die zich
vereigen in de Aprilbeweging (1853).ze verzamelen petities en de
elite keert zich tegen Thorbecke. Willem III (1849 aangesteld)
verzet zich ook tegen thorbecke > kabinet Thorbecke valt
Kabinet: conservatief, van hall en kabinet BruggeArmenwet werd
geregeld. 1857: wet van lager onderwijs > begin van de
schoolstrijd. Godsdienstonderwijs werd aan verschillende godsdienst
verenigingen overgelaten
1862-1866: tweede kabinet thorbecke1863: wt middelbaar
onderwijs. Dit werd ook niet meer staatsgeboden1865: geneeskundige
wetten. Nog maar n soort geneeskunde opleiding. Aletta Jacobs ging
naar de uni
1866-1868 kabinet van Zuylen-HeemskerkStrijd tussen
conservatieven en liberalen over koloniale begroting, bevoegheid
kamer, buitenlandse politiek. Overwinning van de liberalen.
1870-1917: schoolstrijd, kiesrechtkwestie, sociale
wetgevingLinks liberalisme ontstaat.uitvinding van de sociale
kwestie. Van houten had kritiek op thorbecke het moest socialer.
Voorstanders van het malthusianisme.
Paus keert zich van het liberalisme af met Quanta cura en
Syllabus Errorum
1869: belasting op kranten afgeschaft > meer openheid1872: de
standaard opgericht door Kuyper. Een blad dat anders was dan de
liberale pers. De antirevolutionairen komen op. Ze kwamen op tegen
de onderwijswet van Capijnen van de Capello door een volkspetitie
in 1878. Ze organiseren zich in de eerste politieke partij in
1879.
1880-1900: nieuwe politieke openbaarheid en
massaleveraderingen
1883-188Kabinet heemskerkGrondwetswijziging 1870: cultuurstelsel
afgeschaft = > liberalisering economie van Ned-Indie. 1871:
Thorbecke treedt voor het laatst aan als kabinetsleider (overlijdt
hetzelfde jaar).1871: oprichting van het liberale Algemeen
Nederlandsch Werklieden Verbond (ANWV) 1871: Aletta Jacobs is de
eerste vrouwelijke student aan een Nederlandse universiteit (niet
helemaal waar, maar ze promoveert wel als eerste vrouw)1877-1879:
kabinet Kappeyne (links-liberaal) kwam in 1878 met een
lager-onderwijswet die kwaliteitseisen stelde aan het onderwijs en
stimuleerde het openbaar onderwijs dat door de overheid
gesubsidieerd werd > bijzonder onderwijs in de verdrukking.
1878: S. van Houten brengt zijn Bijdragen tot den strijd over God,
eigendom en familie uit als aanklacht tegen de heilige huisjes van
de burgercultuur en pleitte voor meer individualistische kijk >
meer maatschappelijke groepen zouden door de besten
vertegenwoordigd moeten worden. 1879: oprichting ARP door dr.
Abraham Kuyper > eerste moderne politieke partij in NL, had een
duidelijk politiek program en een nationale organisatie. 1880:
Kuyper sticht de VU in Amsterdam onder het motto soevereiniteit in
eigen kringJaren 1880: economische malaise > vooral crisis in de
agrarische sector en de industrie, maar geen grote belemmering voor
de economische beweging. 1881: oprichting Sociaaldemocratische Bond
(SDB) > eerste socialistische organisatie in NL. 883: koloniale
tentoonstelling in Amsterdam. 1885: oprichting Liberale Unie >
moeizaam begin van een nationale organisatie van de liberalen.
1886: Palingoproer in de Jordaan en de Abraham Kupyer en zijn
medestanders kraakten de Nieuwe Kerk aan de Dam in een poging om de
Hervormde kerk naar zijn hand te zetten.1887: zeteltal van de 2e
kamer op 100 gesteld (t/m 1950) > vrouwen officieel in de
grondwet uigesloten van kiesrecht. 1888-1891: eerste confessionele
kabinet o.l.v. Mackay (bestond uit zowel katholieken als
antirevolutionairen) > instabiele coalitie: katholieken en
antirevolutionairen hielden het slechts met elkaar uit, omdat er
een sfeer van conservatisme domineerde in het kabinet. 1889: onder
kabinet Mackay een nieuwe lager-onderwijswet (belangrijk moment in
de schoolstrijd) waarmee de staat nu ook DEELS het bijzonder
onderwijs ging financieren (de Sarvonin-Lohman bracht in hetzelfde
jaar De Pacificatie uit, een soort vredesluiting tussen de
liberalen en confessionelen) 889: Arbeidswet ingevoerd, waarbij
arbeidsduur werd beperkt.
1890: Willem III overlijdt > Emma wordt regentes van
Wilhelmina. 1891-1894: kabinet van Tienhoven > Tak van
Poortevliet wilde het kiesrecht uitbreidden > leidde tot een
kiesrechtstrijd waarbij de progressieve en conservatieve kanten van
zowel antirevolutionairen als liberalen tegenover elkaar kwamen te
staan (voorstanders van kiesrechtuitbreiding = Takkianen) 1892:
Doleantie: afsplitsing van de gereformeerde van de hervormde kerk
> vorming[ Gereformeerde Kerken in Nederland. 1894: slachting
bij Lombok > als wraak voor de hinderlaag worden militairen naar
Ned-Indie gestuurd om de opstand te sussen, dat lukt ook.1894:
afscheiding SDAP van de SDB. 1894: Oprichting Vereniging voor
Vrouwenkiesrecht1894-1897: ministerie van Rell > geen algemeen
kiesrecht > wel kiesrechtuitbreiding naar 600,000 mannen door
inzet S. van Houten. Na 1895: grote technische veranderingen >
schaalvergroting en veranderende arbeidsverhoudingen (na 1880 meer
aandacht voor arbeidsomstandigheden in de industrie gekomen)
1897-1901: kabinet Pierson/ Goeman Borgesius (links-liberaal) was
zeer actief op sociaal gebied, zeker door de inmenging van Goeman
Borgesius die zich hard maakte voor het kijken naar sociale
problematiek > invoering v/d woningwet en meer aandacht voor
staatsregelingen op gebied van volksgezondheid. 1898: Wilhelmina
wordt ingehuldigd als koningin der Nederlanden. 1899-1902: Tweede
Boerenoorlog > grote steun Nederlanders aan de Boeren (soort
zielsverwanten qua taal, religie en cultuur) > anti-Britse
stemming in NL. 1900: gen. J.B. Heutsz weet Atjeh grotendeels te
bedwingen en wordt in 1904 samen met zijn adjudant Colijn als een
held ontvangen in NL > na 1900 komt in NL steeds meer het idee
op dat er een ethische politiek moest komen in Ned-Indie. 901:
oprichting vrijzinnig-democratische bond (NVB) als verzamelpunt
voor linkse liberalen. 901-1905: kabinet Kuyper > wist met de
worgwetten de spoorwegstakingen van 1903 te beteugelen en werd
daarom vaak door socialisten bespot en gekarikaturiseerd (Albert
Hahn) > maakte zich echter wel sterk voor een meer
paternalistisch en beschavingsbeleid in Ned-Indie. 1906: oprichting
Nederlands Verbond van Vakverenigingen (NVV) de eerste moderne
vakbeweging van NL met duidelijke bestuurders en vaste stakingskas.
1909: Enige radicale marxisten worden geroyeerd uit de SDAP en
gingen een aparte partij oprichten (voorloper CPN) 1911: invoering
van de zedelijkheidswet door de confessionelen, waarmee getracht
werd een einde te maken aan prostitutie, pornografie, abortus,
homoseksualiteit en anticonceptie.1913: P.J. Troelstra wordt door
de koningin gevraagd om betrokken te worden bij het
formatieoverleg. 914-1918: WOI > NL neutraal. 1914: Koninklijk
Nationaal Steuncomite opgericht (KNS) waarin alle
vertegenwoordigers van verenigingen, vakbonden en
liefdadigheidsinstellingen warem opgenomen > begin invoering
nieuw papiergeld (zilverbonnen) en rantsoenering. 1915: Nederlandse
Overzee Trustmaatschappij opgericht (NOT) moest Engeland garantie
geven dat allerlei goederen die in NL werden ingevoerd, niet naar
Duitsland gingen > gold later voor alle in Nederland ingevoerde
goederen (wel een smokkelhandel met Duitsland) 1917: Tijdens het
kabinet van P.W.A. Cort van der Linden werd de schoolstrijd en de
kiesrechtstrijd beslecht en werd het districtenstelsel vervangen
door een stelsel van evenredige vertegenwoordiging (voordeel
katholieken > groei RKSP) Pacificatie van 1917 vrouwen kregen
slechts passief kiesrecht > grondwetswijzigingen!
1901-1905 EERSTE CONFESSIONELE KABINET DAT BELANGRIJK IS
GEWEESTKabinet Kuyper Spoorwegstaking, Kuyper reageert rigide
daarop, voert wetgeving in, waar straffen komen op het staken:
worgwetten. Uiteindelijk roept Kuyper zoveel weerstand op, dat bij
verkiezingen 1905 komt links liberaal kabinet, kabinet van
porselein, kleine meerderheid. Beginnen met in gang zetten van
grondwetswijziging, staan in teken van kiesrecht etc. Kabinet valt
voor het einde, in 1908. Dan komt er een confessioneel kabinet, met
Theo van Heemskerk, zoon van oude Heemskerk. Wordt vrolijke
protestant genoemd. Troef: Talma, heeft veel sociale wetten
doorgevoerd, voor vrijheid van onderwijs en tegen openbaar
onderwijs. Kabinet wil niks doen aan uitbreiding kiesrecht,
demonstraties worden groter etc. Verzet: volkspetitionnement, rode
dinsdagen en concentratieAls reactie daarop: grote overwinning voor
liberalen en socialisten. Er kwam een zakenkabinet Cort van der
Linden.
Wat betekende de uitbreiding van het kiesrecht? Wat gebeurde er,
wat waren belangrijke aspecten
1850 - kieswetKiesrecht: Nederlander Ingezetene DIA
Het aantal mannen dat mocht stemmen was heel onevenredig
verdeeld.
J. Heemskerk Azn (1881) - vader grondwetBetoogde in zijn
handboek laconiek dat bij de huidige formulering in de grondwet,
toekennen van kiesrecht aan vrouwen niet was uitgesloten.
Aletta Jacobs 1883 Wil zichzelf op de kieslijst plaatsen Wint
advies in bij S. Van Houten. Dat is wel grappig, want hij had
geschreven in 1877 om vrouwen uit te sluiten van kiesrecht. Hij
raad haar aan een advocaat in de arm te nemen. Die haar kan helpen
bij een brief aan de gemeenteraad van Amsterdam. Adres aan de
gemeenteraad Samen met geboortebewijs Bewijs van inschrijving in
Gemeente Bewijs van belastingaanslag Verklaring in het volle genot
van burgerrechten te zijn. Maar burgemeester van Tienhoven stelt
direct voor om het verzoek af te handelen omdat de geest van de wet
zegt dat vrouwen niet voor in aanmerking komen. Bovendien vond hij
dat vrouwen niet in het volle genot van burgerrechten waren. Op
aanraadden van van Houten gaat ze naar de arrondissementrechtbank,
die ook zegt: het kan niet de bedoeling kan zijn geweest om vrouwen
kiesrecht te geven. Ze moet de kosten voor al deze administratie
ook betalen. Aletta brengt haar zaak voor de hoge Raad, die zegt
dat zij niet volle burgerrechten heeft omdat zij geen kiezer is.
Oftewel, het was een vicieuze cirkel. Dat Aletta dit deed, was niet
iets wat zij helemaal zelf verzonnen heeft. Had in GB kennis
gemaakt met radicalen die ook hadden gepoogd om kiesrecht te
krijgen en op kieslijsten geplaatst te worden. In Manchester was
een weduwe op de lijst gekomen en toen ging het balletje daar
rollen. In VS hetzelfde verhaal.
1883: letter van de grondwet proberen te toetsen (Aletta) de
grondwet van 1887 had in haar nieuwe kiesrecht inderdaad het
woordje 'man' ingevoerd.
Het artikel werd het chaouthouc (nakijken) artikel genoemd. Dat
is rubber. Dit is zo genoemd omdat het artikel alle ruimte bood om
door de wetgever in een kieswet zo ruim mogelijk vast te leggen wie
er allemaal kiesrecht kregen. Het was niet meer alleen welstand, of
census gebaseerd, er kwamen ook andere kentekenen van geschiktheid
(kunnen lezen en schrijven). Dat moest nog vast worden gelegd in
een latere kieswet. Door het invoegen van het woord man, werden
vrouwen categorisch uitgesloten. Vrouwen mochten geen kiesrecht
krijgen. Voor vrouwen dus geen rubber artikel. Je kunt je afvragen
of dit de schuld van Aletta was geweest.
Er moet dus een kieswet worden gemaakt Wetsvoorstel Tak van
Poortvliet, 1893 Kenteken van geschiktheid: door met een
eigenhandig geschreven verzoek om op de kieslijst te worden
geplaatst te laten zien dat hij kon lezen en schrijven Kenteken van
maatschappelijke welstand: het kunnen voorzien in eigen onderhoud
en dat van vrouw en kinderen. Er wordt ook op vrouwen een beroep
gedaan om mee te strijden. Agitatie voor de kieswetAls het voorstel
er ligt, dan zijn de voormannen er zo enthousiast over dat er een
zomervergadering wordt georganiseerd. Vrouwen zijn teleurgesteld,
er wordt niks gezegd over vrouwen kiesrecht. Mannen stellen voor om
de Unie op te heffen. Vrouwen besluiten om zelf een vereniging voor
vrouwenkiesrecht op te richten (1894) Aletta is niet in het
bestuur, wel betrokken. Maar de mannen hebben te vroeg gejuicht,
wet van Tak van Poortvliet red het niet in de kamer, regering moet
aftreden, komt nieuwe regering, met Sam van Houten, die nieuwe
kieswet moet formuleren in 1876, hij weet een enorme groei van het
aantal mannen met kiesrecht te verhogen. Door welvaartsgroei steeg
het nog meer tot 71 procent in 1917. Vrouwen bleven categorisch
uitgesloten.
Toch is de wet van van Houten voor socialisten niet voldoende.
De meeste arbeiders bleven uitgesloten, dus Troelstra is de eerste
die na de vereniging voor vrouwenkiesrecht
Andere partij die vrouwen gelijk wil hebben is de Radicale bond:
wel gelijkheid vrouwen, geen grondwetswijzigingLiberale Unie: geen
uitspraak over grondwetswijziging.
1901: Vrijzinnig-democratische Bond Samengaan van linkervleugel
in Liberale Unie en radicale Bond 1903: grondwetsherziening is goed
Liberale unie: Blanco artikel. Alles overlaten aan wetgever.
Kabinet Kuyper 1901-1905: gn grondwetsherziening
Liberale kabinet de Meester 1905-1908 Kabinet van kraakporselein
Voorstel tot grondwetsherziening in 1908 met blanco artikel - maar
kabinet valt. Kabinetten Heemskerk Geen grondwetsherziening
Protesten worden groter, massaler en fellerSDAP: 1910: opening
Staten Generaal, rode Dinsdag te organiseren. In de jaren 80 hadden
ze ook al wel eens op Prinsjesdag grote demonstraties gevoerd. Er
deden in 1910 ruim 20.000 man mee, dat is voor die tijd een
behoorlijk grote groep. Er werd ook besloten om volkspetitionnement
te komen namens de SDAP om aan de regering te geven. De koningin
was zo gentimideerd, heeft dat jaar de troonrede niet uitgesproken.
In het jaar daarna was de opkomst nog massaler en druk nog groter,
en de regering zei: we moeten nu toch een grondwetsvoorstel doen.
In voorjaar 1912 komt het kabinet Heemskerk met kiesrechtartikel
dat ziet in gezinshoofdig kiesrecht. Ook het principe is veranderd,
het is geen individueel recht dan wordt het een vertegenwoordigend,
soort functie die je krijgt om te stemmen. Organische opvatting van
de samenleving. Dit alles riep weer op tot protest van
vrouwenvereniging
1912: grondwetsherziening: hoofden van huishoudens etc.
1913: samenwerking bij verkiezingen: zakenkabinet Cort van der
Linden. Troelstra wilde niet regeren. In de troonrede van 1913
koningin spreekt voor het eerst over grondwetsvoorziening die in
het vooruit wordt gesteld. Vrouwen kunnen het op termijn dus ook
krijgen. De vrijzinnige concentratie had ook al een petitionnement
georganiseerd, vrouwen gaan dit nu ook doen; echter die strand op
WOI.
Augustus 1914: WOI, politiek: godsvrede. Er worden even geen
politieke hangijzers behandeld, dat gaat even opzij. Alleen
business as usual. Troonrede 1915: opnieuw grondwetherziening
aangekondigd en op 31 oktober gepubliceerd. Hier wordt niks over
vrouwen gemeld.
Demonstratie juni 1916: vrouwenbeweging organiseert in deze
soort geschiedenis. Op de brug voor het rijksmuseum.
Hete herfst: vrouwenwacht. Geen actief, wel passief kiesrecht.
Betekent dat ze wel gekozen konden worden, mochten zelf nog niet
kiezenDe nieuwe grondwet1918: AHJ meeste stemmen van alle vrouwen
die op een lisjt stonden, maar niet gekozen op verlichte
democratische bondWel Suze Groeneweg, SDAP.
Revolutiepoging Troelstra, november 1918, dan wordt de kamers
bij elkaar geroepen, concessies gedaan, nu ook actief kiesrecht
voor vrouwen (1919)
College 10Hoorcollege nederlandse geschiedenisCollege vorige
week: Vormen doordringing staat en maatschappijVrouen-kiesrecht:
1883 wil Alleta Jocobs in de kieslijst op Amsterdam zijn. Er was
nog geen algemeen vrouwenkiesrecht. Ze zei dat ze voldeed aan de
inkomensnorm. Haar verzoek werd 3x afgewezen > alleen mannen
konden zich op de kieslijst laten plaatsen. Aanpassing grondwet
1887: niet alleen maar ingezetenen maar mannelijke ingezetenen>
Strijd vrouwenkiesrecht barst los > 1903: Aletta Jacobs
voorzitster vereniging voor vrouwen kiesrecht
Wederzijdse doordringing van staat en maatschappij: sociale
wetgeving. Bekendste wet 1874: kinderwetje van houten. Er kwam een
strijd in gang om de kinderarbeid af te schaffen. Deze wet verbood
kinderen te verbieden te werken tot 4 jaar. Pas rond 1900 (na de
leerplicht) kon er echt iets aan kinderwet gedaan worden. er was in
1874 helemaal geen controlestelsel.
Kabinetten: Kabinet Pierson/Goeman Borgesius: Woningwet,
ongevallenwet, leerplichtwet. Dit was het laatste krachtige
kabinet. 1901-1905: KKabinet Kuyper. Sociale bestel wordt niet
uitvergroot, maar juist verkleint. Na treinstakingen werden er
nieuwe wetten ingevoerd die het sociale streven terugdrongen.
1908-1913: Kabinet heemskerk. Conservatief kabinet die de sociale
wetgeving uitbreid. Er komt ook een zedelijkheidswet. Deze wet was
gericht op alles wat onzedelijk werd geacht (prostitutie, abortus,
homos, gokken, alcoholisme).
Pacificatie onder het zakenkabinet Cort van der Linden (niet
eens een meerderheid kabinet). Hij bracht samen wat er in de
tientallen jaren hiervoor een strijd was geweest. Strijd:
Convessionelen: bekostiging bijzonder onderwijs Liberalen +
socialisme: algemeen kiesrecht.1917: Passief kiesrecht vrouwen1919:
Actief kiesrecht vrouwen1921: vastgelegd in de grondwet.
De liberalen profiteerden niet, maar de confessionelen
profiteerden wel. Pas een eeuw later kwam er een nieuwe liberaal
parlement. De grote winnaar van de pacificatie waren de
confessionelen. Het censuskiesrecht wordt in 1917 afgeschafd. In
1918 volgt de eerste katholieke premier.
1848-1870: interpretatie grondwet: verhouding
koning/kabinet/kamer/kiezers1880-1917: politieke mobilisatie van
maatschappelijke groepen m.b.v. moderne middelen.
College deze week: nederland als koloniale mogendheid in de 19e
en 20ste eeuw Behandeld de periode van 1815 tot 1842
Nederlands-indi 1815-1830: bestuursstrcutuurNaam nederlands indi
komen we al tegen bij de VOC. Naam werd officieel ingevoerd in
1816. Na 1814 wordt een deel van de bezittingen van de VOC omgezet
worden tot een kolonie. Groot-britanni wilde een bufferstaat tegen
Frankrijk. Ook overzees. Hierdoor kon Nederland een koloniaal bezig
hebben, als bufferstaat tegen de Fransen. Een koloniale staat waar
Nederland zijn macht over uitoefende.
Bestuur: twee soorten bestuurslagen Binnenlands bestuur dat
alleen uit Nederlanders bestond. Gouverneurgeneraal, resident,
assistent resident, controleur. Nederlandse ambtelijke apparaat was
helemaal niet zo groot. Werkte samen met het inlandse bestuur
(werden beschouwd als jongere broers) Inlands bestuur: inheemse
elite. Deze hadden toezicht en bestuur op de lokale bevolking.
Ging dat bestuur zonder slag of stoot? Nee.Enkele conflicten
tussen inheemse bevolking en Nederlanders. Onder Willem I is de
financile huishouding een ramp. De kolonie kon niet winstgevend
worden > lening van Engelsen. Verarmd nederland. Grote opstanden
waarvan de grootste de Java oorlog was. Java was het
grootste/machtigste deel. Deze oorlog werd aangevoerd door
Diponogoro. Een heel islamitisch en conservatief programma.
Nederland wint door boeren bevolking > voortzetting beleid van
boeren aan zich binden. Samenleving word gedemilitariseerd
(1830).
Nederlands-Indi: 1830-1870: CultuurstelselKolonie moet
winstgevend worden >cultuurstelsel wordt ingevoerd. Johannes van
den Bosch sticht enkele landbouwkolonies (?). hij had het idee dat
armoedzaaiers modelboeren konden zijn. hij liet zich overhalen om
bedelaarsgestichten te plaatsen (bijv in Veenhuizen). Hij schreef
in 1831: Indi is een Nederlands wingewest > Indi moest wingevent
worden, maar het moest wel winstgevend worden. Indi was er voor
Nederland. Belangen van Indi was minder belangrijk dan de belangen
van t moederland.
Cultuurstelsel: Koloniaal gouverneur was eigenaar van alle grond
op Java. Javaanse boeren werden verplicht om op 1/5 van hun grond
exportproducten te verbouwen. Boeren kriegen een plantloon voor
arbeid > het was dus ook gunstig voor de boeren. Cruciaal voor
dit systeem: medewerking vn inheemse hoofden > ambten werden
weer erfelijk gemaakt (refeodalisering). Zo werkte de inheemse
hoofden mee.
Het cultuurstelsel werd gezien als de kurk waarop Nederland
drijft > . Het cultuurstelsel werkte in de ogen van de hoge
bestuurslagen en het buitenland goed. Andere landen hadden te maken
met veel opstanden. Bovendien gebruikte Leopold II het
cultuurstelsel als inspiratie voor zijn kolonie Congo.
Wie had voordeel van het cultuurstelsel? Nederlandse handel
Maatschappij had veel voordeel bij het cultuurstelsel, omdat ze
hierdoor een monopolie kregen. Ze mochten al deze prodcuten die
voor de wereldmarkt waren, vervoeren naar Amsterdam. Hier
organiseerden ze veilingen. Deze had er heel veel baat bij. Verder
had de Nederlandse staatskas er belang bij. Het leverde rond 1850
1/3 van de gehele staatsinkomsten. Wat deden ze met dit geld >
belanstingen in Nederland relatief laag, Indonesische staatschuld
afbetalen en afschaffing slavernij betaal met het batig slot
(opbrengsten uit Indi.
In eerste instantie was het cultuurstelsel alleen nuttig voor
Java. Toch vloeide er ook wel geld terug naar Java: er werd een
infrastructuur aangelegd. Wel hadden ze honger in Indi. Dit omdat
de grond minder vruchtbaar werd.
Kritiek op het cultuurstelsel: Max Havelaar geschreven om
kritiek te uiten op de samenleving in Indi. Hij droeg dit boek op
aan Willem III. Verschillende historici hebben erop gewezen dat dit
boek niet anti-koloniaal is. Hij stelt vooral de tussenlaag (lokala
elite) van iets. Hij wil het cultuurstelsel niet afschaffen maar
dat de inheemse hoofden minder macht krijgen. Hij wil een sterker
Nederlands koloniaal bestuur. Volgens multatuli waren hiervoor 3
dingen noodzakelijk: modernisering van bestuur, verzwakking
inheemse hoofden en meer Nederlandse ambtenaren. Liberaal kabinet
veranderde het beleid enigszins. Vanaf 1870 verdwijnd het
cultuurstelsel.
De west (Suriname e.t.c.): 1863 afschaffing slavernij1814:
slavenhandel afgeschaft1843: slavernij in grote delen van Engeland
afgeschaftIn Nederland lang stil: 1842 discussie. Minister van
Kolonin Baud: slaven eerst opvoeden > brede publiek raakt
betrokken door literatuur. (Harriet Beecher, de Negerhut van oom
Tom in 1853; van Hovell, slaven en vrijen onder de Nederlansche wet
in 1855). 1 juli 1863 afschaffing slavernij in de Republiek >
jaarlijkse feestdag in Amsterdam en Suriname. keti koti
Emancipatie voorstel bestond uit vrijmaking van slaven,
toekenning van een vergoeding aan slaveneigenaren betaald met het
batig slot van 300 gulden per slaaf, en staatstoezicht van 10 jaar
en de immigratie van nieuwe arbeidskrachten onder leiding en
toezicht van de regering.
Nederlands-indi: 1870-1900: liberale peride het moderne
imperialisme1866: koloniale bestuur wordt moderner en intensiever.
Er komt een enorme expansie van particulier kapitaal en
ondernemingen. Keerzijde van deze liberale periode is de relatie
tussen de koelies (laaggeschoolde arbeidskrachten uit azi) en de
contractarbeiders. De buitengewesten kwamen onder controle.
Dit vernieuwde koloniale bestuur zorgde voor enkele conflicten
met de lokale bevolking. In de staat atjeh waren veel zeerovers
actief. Hierdoor ontstond de Atjehoorlog. Het doel hiervan was om
deze zeerovers weg te jagen. Deze oorlog werd gevoerd onder de naam
pacificatie van Atjeh. De Lombokexpeditie speelde zich af in 1897.
Er was een hoge militair vermoord door een roversbende. Het leger
trok ten strijde tegen deze roversbende en om het verlies van de
hoge militair te wreken. Ze versloegen de roversbende en werden
door de lokale bevolking gezien als grootse overwinnaars.
Nederlands-Indi: 1900-1942: Etnische politiekIn nederland zag
men in dat de lokale indonesische bevolking niet rechtvaardig werd
behandeld. Er kwam meer aandacht voor de zogenoemde etnische
politiek. Dit hield in dat er meer welvaart voor de inheemse
bevolking kwam door beter onderwijs >meer ontwikkeling. Verder
werd de infrastructuur beter ontwikkeld.
De voornaamste problemen waren een gebrek aan financile
middelen. Er ontstond in Indonesi ook kritiek op het beleid van de
Nederlanders. Er ontstond stukje bij beetje een nationale
Indonesische beweging. Het idee van Nederland als etnische natie en
als gidsland blijft invloedrijk.
Sandberg1914: Indi verloren, Rampspoed geboren. Indi is
belangrijk voor het Nederlandse zelfbeeld. Verlies van Indi zou
Nederland tot de rand van Denemarken degraderen.
De koloniale erfenisVeel culturele dingen worden nog naar
indische stuff vernoemd.Er zijn ook veel verhalen.
College 11Zie blz 119-124
Vernieuwing binnen de SDAP (jaren 30). Binnen de SDAP komt een
nieuwe generatie intellectuele leiders op. Deze leiders zien dat
het noodzakelijk is dat deze partij zich vernieuwd. Willem Banning
en Koos Vorrink waren nieuwe generatie leiders SDAP.
1937: nieuw partijprogramma. Deze partij is niet langer een
arbeiderspartij maar een volkspartij. De grootste sociale kwesties
waren namelijk opgelost en hiervoor hoefden ze dus niet meer te
strijden. Ze richten zich vooral op de groeiende middenklasse. De
monarchie wordt geaccepteerd. Tot die tijd was met nog steeds voor
het republiekeinse stelsel. En de SDAP verklaart zich niet langer
pacifistisch meer (inzetten van geweldmonopolie wordt
geaccepteerd). Het begrip klassenstrijd kwam niet meer in dit
partijprogramma voor > het streven naar socialisatie van het
economische leven wel.
Ideologische vernieuwing: denken met de handen. Actief
burgerschap werd gestimuleerd. Dit hoorde bij het
vernieuwingsdenken (Vooral van Willem Banning) .Hij wilde een nieuw
beginsel starten: personalisme. Dit kwam voort uit een algemeen
ervaren cultuurpessimisme. Dit was een breed gedragen cultureel
klimaat.
Dit cultuurpessimisme ontstond uit een groeiend besef dat de
westerse beschaving zich in een geestelijke en politieke crisis
bestond: Het vooruitgangsdenken bleek niet te werken. Het
economische bestel was in elkaar gedonderd. Het principe wij leven
in een wereld die steeds beter wordt klopte niet. De massa wordt
steeds belangrijker en het individu gaat hier aan ten onder. Samen
met het gemeenschapsgevoel. iedereen is verantwoordelijk voor het
welbevinden van zijn medemens. Deze cultuurpessimisten zagen ook
wat er in Itali en nazi-Duitsland gebeurde. Dit ondermeinde de
cultuur van het westen. Dit creerde dreiging. De verzuildheid van
het politieke systeem verhinderd vernieuwing. Hierdoor werden
vertstarde verhouding niet doorbroken. De verzuildheid was een
barrire tegen een nationaal gemeenschapsniveau. Er was geen
nationaal eenheidsgevoel. Dit was nodig om iets te veranderen aan
de natie.
Vernieuwde ideologie: personalismehet socialisme moet een
ethische of zedelijke grondslag krijgen. Niet alleen de materiele
verbetering (dit is het fundament van het oude succes). Er is een
zedelijke of etische basis nodig. Het streven naar gemeenschap
(verantwoordelijkheidgevoel voor de medemens) moet centraal staan
in het nieuwe socialisme. Buitenveel overeenkomsten met de
beginselen van het christendom. Het pleidooi voor een zedelijke
grondslag werd gedaan door Willem Balling die een predikant was. in
zijn optiek konden socialisme en christendom samengaan.
Door deze verantwoordelijkheid kreeg de mens weer een
verantwoordelijkheid in het politieke bestel.
Vernieuwingsdenken in de tweede wereldoorlogHet gedachtegoed van
het personalisme vond vooral een ingang bij een groep van
gijzelaars die vanaf 42 in het gijzelaarskamp Michielsgestel zaten.
Deze gijzelaars waren vooraanstaande figuren uit alle politieke
stromingen. Beekvliet was een kleine priestersopleiding. Hier
werden vanaf mei 1942 allerlei politici/intellectuelen gevangen
genomen tegen de acties van het verzet. Dit gijzelaarskamp heeft
een heldenstatus gekregen. bijzondere status omdat het regime van
dit kamp vrij licht was. ze gingen vaak samen aardappelen schillen.
Er werden cursussen georganiseerd. Hier werden plannen gemaakt om
het zuilensysteem te doorbreken. Dit zou betekenen dat de
anti-these tussen confessionelen en niet-confessionelen opgeheven
zou worden. personalisme als grondslag voor vernieuwing na de
oorlog. Dit noemt men de Geest van Gestel.
Ze vonden elkaar op de basis van het personalisme. Willem
Balling zat ook gevangen. Hij heeft enorm veel zendingswerk gedaan.
als we dit op het nederlandse volk weten over te brengen na de
bevrijding, dan kunnen we er mee slagen om het zuilen systeem dat
de nederlandse politiek verstard heeft waardoor geen enkele
vernieuwing meer nodig was te doorbreken. Doorbraak werd de heilige
term van de mensen die in sint michels veste aanwezig waren.
De Nederlandse Volks Beweging werd in 1945 op basis van het
personalisme gevormd. Dit moest de volksbeweging worden van het
personalisme. De Nederlandse volksbeweging die omvorming van de
mentaliteitsverandering begeleiden en in gang moeten zetten. De
eerste na-oorlogse regering zou deze intellectueel moeten
ondersteunen. Deze volksbeweging wilde nog meer:
Geen terugkeer van grote vooroorlogs partijen na de bevrijding
tijdelijke opschorting gewone politiek. Deze gewone politiek mocht
niet op de voet van voor de oorlog doorgaan. Men moest elkaar
vinden in een nationale eenheidspartij waarin alle richtingen
vertegenwoordigd zouden zijn en die gebasseerd zou zijn op het
personalisme. Men was overtuigd van het heil van het personalisme
dat men er van uitging dat niemand hiertegen zou zijn. het
personalisme zou ook ten uitvoor moeten komen. Werken aan nieuwe
politieke verhoudingen onder leiding van NVB. De NVB werd zelf geen
politieke partij, maar begeleide de andere partijen in het proces
naar het nirvana van het personalisme.
Tweede beweging in de oorlog die pleitte voor een andere
politiek: De Nederlandse UnieWerd in juli 1940 opgericht door drie
mannen J. E. De Quay. L. Einthoven, en J. Linthorst Homan. Deze
mensen waren ontevreden over het voor-oorlogse politieke bestel en
de verstarring die zich hierin had voorgedaan. Ze zagen in de
Duitse bezetting en de nieuwe verhoudingen een mogelijkheid om
vanuit hun beginselen te werken aan een nieuwe vorm van politiek:
Ze waren tot 1941 legaal en werkten met de bezetter mee. Ze wilden
voorkomen dat, door deze samenwerking, de NSB aan de macht zou
komen. Met name die samenwerking met de bezetter maakt het dat na
de oorlog dat de mannen van de Nederlandse unie in een kwalijk
daglicht kwamen te staan. Ook omdat er binnen dit driemanschap er
verdeeldheid heerste. Deze verdeeldheid kwam ook naar buiten en
werd ook bekend. Hun plannen richting zich op de harmonische
economische opbouw. Dit moest op een andere manier geregeld worden.
De Nederlandse Unie kreeg geen poot meer aan de grond omdat de
Duitsers op december 1941 alle politieke bewegingen door de
bezetter verboden. Alleen de NSB mocht nog samenwerken met de
Duitsers.
Illegale pers als bron voor politieke vernieuwingDe illegale
pers diende voor het voorzien van informatie, riep op om niet met
de Duitsers samen te werken en om verzet aan te zetten. Na 1943
ligt de focus op het nieuwe na-oorlogse Nederland. Ze richten zich
tegen het voor-oorlogse bestel. De Nederlandse bevolking wist door
deze kranten wat er speelde.
College 12College: Mislukte doorbraak: wederopbouw en de lange
jaren 50Vandaag op de agenda:
Mislukte doorbraak 1:De eerste doorbraak na de oorlog is
mislukt. Waarom? Het politieke systeem van voor de tweede
wereldoorlog wordt voortgezet.
Doel van de doorbraak: Doorbraak leefde vooral bij progressieve
leden van niet-christelijke en christelijk partijen. Vernieuwing
was noodzakelijk. De antithese (tegenstelling tussen christelijke
en niet-christelijke partijen) zou gestopt worden. de politiek zou
niet mee volgens de verzuiling plaatsvinden. Het verzuilde
politieke systeem zou stoppen. Er zou nationale eenheid komen. Dit
was het doel van de doorbraak. Dit zou de politiek erg
simplistischer maken. De zuilen konden het nu niet eens worden,
door een grote doorbraakpartij zou het mogelijk worden om de
Nederlandse economie beter vanuit de overheid te plannen en
organiseren.
Uitgevaardigd door: NVB wilde zelf geen politieke partijen
worden, maar aanzetten tot een brede progressieve volkspartij op
christelijke en sociaaldemocratische beginselen en geinspireerd
door personalisme > hechte, nationale gemeenschap zou zich
ontwikkelen in het voorheen verzuilde Nederland: Eerste bijeenkomst
in september. Eerst veel enthousiasme, daarna gemengde reacties
(vooral negatieve): ARP en CHU (behoudende katholieken): We zijn
het er toch niet mee eens In het zuiden: We herstellen de
vooroorlogse structuren: Andere ontwikkelingen in gang gezet door
de mislukte doorbraak eind 1945 wordt de RKSP de katholieke
volkspartij. De basis van deze partije werd hierdoor veel breder/
begin februari 1946: SDAP wordt Partij van de Arbeid. Blijft
sociaal-democratisch met christelijk werkgemeenschappen. Dit was
ook een pragmatische beslissing omdat de PVDA hiermee meer stemmen
kreeg. Een aantal aspecten (organisaties van de socialistische
zuil) blijven allemaal bestaan. Ze vernieuwd zich ook door
christelijke sociaal-democraten meer ruimte te geven binnen de
PVDA. Geloof krijgt meer vrijheid bij de sociaal-democraten.
Verkiezingsuitslag 1946: KVP blijft de grootste partij. De CPN
(Communistische partij Nederland) kreeg erg veel stemmen > dit
is opmerkelijk). PVDA wordt tweede. Partij van de vrijheid >
voorloper van VVD.
Bij deze verkiezingen haalt Willem Drees met de PVDA 28,3% van
de stemmen. Dit was veel minder dan verwacht. De KVP wordt met Karl
Romme de grootste partij. De partij van de Vrijheid (ontstaan uit
de liberale staatpartij + politieke daklozen) kregen 6.4%. Deze
verkiezingen herstelden de verzuiling.
Waarom mislukte de doorbraak? De verkiezingen geven aan dat het
een mislukking was > nog steeds verzuilde maatschappij: NVB was
geen massabeweging en had geen politieke ervaring. Ze bestond uit
intellectuele die geen idee hadden wat er bij de massa speelden.
Verder had de NVB geen politieke ervaring. Doorbraak idealen waren
te vaag Morele doelstellingen tegen massacultuur en materialisme
vonden geen weerklank na 5 jaar bezettingselende > men was bang
voor materialisme. De Nederlandse kiezer zat hier niet op te
wachten tegen bescherming op zedelijk verval. Ze genoten juist van
de Hollywoodsterren. Ze wilden gewoon genieten. Kiezers voelden
zich veilig in eigen zuil. De zuil gaf mensen hun identiteit.
Wederopbouw en herstel had na de oorlog prioriteit 1946: begin 12
jaar rooms-rode coalitie. Waarom was het niet helemaal mislukt?
Deze doorbraak is niet faliekant mislukt. Er zijn nog steeds een
aantal succesjes. Niet alle pogingen teloor. Wat lukte wel?
Regeringssamenwerking confessionele en niet-confessionele partijen.
De politieke discussies over vernieuwing hadden hier een
belangrijke bijdrage aan geleverd. RKSP & SDAP beginselpartijen
hervormden zich naar volkspartijen. Ze hergroepeerden zich op basis
van een programma i.p.v. een leven beschouwend beginsel. Hierdoor
keken de partijen kritischer naar hun programma. Regenen op basis
van consensus over noodzakelijk beleid > problemen uit de 5 jaar
bezetting moeten opgelost worden was de belangrijkste
beleidsleidraad. Hersteld vertrouwen in de democratie. Verzuild
bestel maar met uitwijkmogelijkheden (r.k. en prot.chr.
werkgemeenschappen in PVDA) > er was meer flexibiliteit.
Katholieken en protestanten hoefden niet meer bij hun christelijke
zuil te blijven, maar konden ook uitwijken naar de
socialisten/.
Van wederopbouw naar welvaartVeel verwoesting infrastructuur
door de tweede wereldoorlog. Dit moest opnieuw gebouwd worden. veel
landbouwgrond lag braak.
Wederopbouwbeleid van de overheid bestond uit: Devies: Soberheid
en zuinig. Er was namelijk veel schaarste, dus mensen moesten erg
zuinig doen. Mensen moesten sober zijn omdat er niet veel voedsel
en producten waren. De overheid moest de leiding hebben in deze
operatie en niet de vrije markt. Overheid stuurt: distributie (al
het voedsel wat er was werd door de overheid uitgedeeld. Voedsel
werd gerantsoeneerd), loonbeleid, prijzen, investeringen,
kredieverlening, import en export. Er was erg veel zwart geld.
Radicale maatregel: aan het begin van september moest men zijn geld
inleveren. Hiervoor kregen de mensen in ruil daarvoor een tientje.
Aan het eind van de week hadden de overheid en de banken dit
vertaald in het nieuwe geld en kon men daar weer een beroep op
doen. Het tientje was bedoeld voor alle Nederlandse gezinnen zodat
ze hiervan rond konden komen. Hierdoor kon men in een klap aan alle
misstanden in de geldsector een einde maken. Strak loon en
prijsbeleid. Loon werd opgelegd door de overheid maar aangestuurd
door de stichting van de arbeid op basis van consensus. Kapitaal en
arbeid overlegden hier over wat het beste zou zijn voor de
Nederlandse economie. Dit was een adviesorgaan van de regering. De
internationale concurrentiepositie van Nederland moest verbeterd
worden. hierdoor kon men meer geld uitgeven aan marketing.
Er was een groeiende vraag naar grondstoffen en machines
waardoor er een tekort ontstaat op de betalingsbalans. Dit kwam
doordat goederen die men nodig had om te produceren uit Amerika
moesten komen. Verder moest er veel geld naar het leger, dat
helemaal opnieuw opgebouwd moest worden. Dit moest namelijk in
Indonesi ingezet worden. Nederland had een tekort op de
betalingsbalans. Er was een grote overheidsschuld. De Amerikaanse
overheid was bang voor communistische uitbreiding in Europa.
Amerika besluit Nederland hulp te geven.
Deze Marshallhulp werd in 1947 aan Europa geschonken. In totaal
3.7 miljard gulden dat de Nederlandse overheid mag gebruiken, zodat
de kans dat ze communistische worden erg klein is. De Europese
landen moesten wel gaan samenwerken op economisch gebied. Dit was
een voorwaarde van de Marshallhulp. De totstandkoming van n
Europees economisch gebied zou voor de Amerikaanse export erg
handig zijn. Dit plan kan dat ook gezien worden als het begin van
de Europese gemeenschap. Nederlanders kregen informatie over het
Marshallplan. Hiervoor huurde de Nederlandse overheid de tekenaar
Joost Spier in. Hij was een belangrijke tekenaar. Hij liet in een
boekje zien wat er met Nederland zou gebeuren als het Marshallplan
er niet geweest was.
Productie en consumptie begin jaren 50. Door de Marshallhulp
versnelde de groei van de economie. Door de Marshallhulp kreeg
Nederland meer buitenlands geld. Na 1948 ontstaat er meer financile
ruimte. Vanaf 1949 wordt de handel met Duitsland. Vanaf 1949 kan
men weer dingen kopen met geld en zonder met bonnen te betalen. In
1950 was de industriele productie 40% hoger dan in 1939 De
consumptie groeide echter niet. Stond nog gelijk met jaren 30. Dit
kwam omdat de lonen laag blijven Hoge mate van arbeidsvrede.
Normaal gesproken leverde lage lonen veel weerstand op vanuit de
samenleving: stakingen e.t.c. nu niet omdat men bang was voor
werkloosheid en er genoeg sociale voorzieningen waren
Industrialisatienotas: sturing. Er waren veel industriele arbeids
die gestuurd werden door de overheid. Er werden woningen
gebouwd.
Dit lijkt heel erg op economische ordening door de
rijksoverheid. Er was een hele grote sturing vanuit de overheid
i.c.m. de vakbonden en werkgevers. Het was geen planning die te
vergelijken was met de planeconomie van de communisten. Het was het
tegenwicht dat het vrijemarktmechanisme stopte.
Toename welvaart en consumptie rond 1960. Men wilde meer
consumeren. Aardgas werd in 1959 in Slochteren gevonden. Ook de
start van de productie van Nederlandse personenautos. ZONDER
POOKJE. HET WAS EEN RELATIEF GOEDKOPE GEZINSAUTO .
Problemen: Kwestie IndonesiSoekarno en Hatta riepen de
onafhankelijk uit op 17 Augustus 1945. De Britten zijn de enige
geallieerden daar. Ze beperken zich tot het afvoeren van de
Japanners en het beschermen van de Europeanen die door de Japanners
gevangen waren genomen. Nederland is verrast door de
onafhankelijkheid van Indonesi. Begin oktober zijn de eerste
gesprekken tussen Nederland en Indonesi. Nederland wil niet dat
Indo onafhankelijk wordt. Dit was raar omdat koningin Wilhelmina
had gezegd dat alle naties recht hadden op zelfbeschikking. Dit was
genterpreteerd als dat indo onafhankelijk mocht worden.
(Indo=Indonesi)
Waarom wouden Nederland onafhankelijkheid niet erkennen? De
Nederlandse overheid zag de nationalisten als opstandelingen. NL
heeft een strikt staatsrechtelijk systeem. In Juridisch oogpunt was
dit een opstand tegen het gezag van de Nederlanden. Soekarno en
Hatta werden er van verdacht gecollaboreerd te hebben met de
Japanners. Er was een economische belang voor de Nederlanders. Indi
verloren = rampspoed geboren. Het verlies van Indi zou grote
gevolgen hebben voor de economische gesteldheid van de Nederlanden.
Door de kolonie had Nederland veel internationale status gegeven.
Hierdoor deed Nederland mee in de internationale kringen. Een
nieuwe relatie met Indo werd wel geopperd. Men dacht aan een
federatief verband in een Nederlands-indo Unie. Hierdoor kreeg Indo
een gelijkwaardigere positie dan in de koloniale verhoudingen.
Strijd 1945-1949Februari 1946: zelfbeschikkingsrecht Indo werd
erkent. Zou wel pas ingaan na 25 jaar. Dus pas in 1961. Er moest
een periode van 25 jaar tussen zitten. In deze periode zouden er
allerlei voorwaarden geschapen worden om de overgang naar
onafhankelijkheid goed te laten overlopen. Er bevonden zich in 1946
ongeveer 90.000 militairen in Indonesi. Dit kostte de Nederlandse
overheid erg veel geld.
September 1946: congres van PVDA over deze kwestie (zie critici
punt). De partij houdt vast aan het regeringsbeleid omdat er anders
een kabinetscrises zou komen. Ze hadden erg lang gestreden om een
deel uit te maken van dit kabinet.
November 1946: verdrag van Linggadjatti. Hierin staat de
Indonesi een federale staat zou worden die met Nederland verbonden
zou zijn in een politieke unie. Hierdoor had Nederland nog steeds
een vinger in de pap. Dit voorstel wordt geaccepteerd door beide
partijen. Beide partijen hebben hun eigen interpretatie van hun
eigen afspraken. Men kwam hierdoor niet verder tot elkaar, omdat
deze interpretaties teveel verschilden. Het kabinet Drees is zeer
eensgezinds: alle deelnemende partijen waren voor deze gang van
zaken en tegen een directe onafhankelijkheid van Indonesi Enkele
critici van het regeringsbeleid. Binnen PVDA (regeringspartij)
greoep rond Frans Goedhart en Jacques de Kadt: verloochenings
oorlogsidealen. De handtekening onder de charter van de VN was in
strijd met de omgang met Indo > NL moest direct
onafhankelijkheid verklaring. Oppositie binnen de PVDA was erg
heftig. Deze partijleden geneerden zich voor het kabinet Drees en
de rol van de PVDA. Dit leidt tot een congres in september 1946.
Vereniging Nederland Indo (progressieve intellectuelen en
partijpolitici) CPN:
Juli 1947: operatie product. Nederland stuurde veel militairen
naar Indo die ook wel bekend staat als de eerste politionele actie.
Het Nederlandse gezag moest hersteld worden in Indo. De naam
product verklaart dat Nederland een oplossing wil zoeken voor de
hoge kosten van de militairen die in Indo waren. Het koste handel
vol geld. De inkomsten uit Indo waren weggevallen. Met deze
operatie product wilden de Nederlandse overheid plantages en
fabrieken terug winnen. Dit is het begin van de koloniale oorlog.
De meeste critici protesteerden luid.
Tweede politionele actie: De eerste politionele actie bracht erg
veel militair succes. De VN dringt aan op nieuwe onderhandelingen
>deze lopen totaal vast door verschillenden opvattingen. Er komt
een tweede politionele actie. Hierbij werden zelfs de politieke
leiders van Indonesi opgesloten. De internationale verontwaardiging
is enorm > inteverntie van de VN. Indo moet ontruimd worden van
Nederlandse soldaten. De VS gaat zich met de kwestie bemoeien door
het dreigen met het stoppen van de Marshallhulp, als NL niet aan
deze eisen voldeed.
Augustus 1949: Ronde tafel conferentie in Den Haag
December 1949: Souvereiniteitsoverdracht waarbij Indo een
federatie wordt. Dit verdrag werd ondertekend door Wilhelmina en
Hatta (president van Indonesi).
1950: de meest machtige deelstaat (Republiek Indonesi) veranderd
de federatie in een eenheidsstaat. Het systeem van gelijkwaardige
deelstaten wordt vervangen door een centrale eenheidsstaat die
aangestuurd wordt vanuit Jakarta door de Republiek Indonesi.
Trauma koloniale oorlog?De economische consequenties van de
onafhankelijkheid bleven voor Nederland uit. Ze verloren er niet
veel geld op. De kwestie Indo sijpelde nog steeds door in de
Nederlandse politiek. Was er sprake van excessen of
oorlogsmisdaden. Mensen zouden zonder proces doodgeschoten zijn of
kampongs die met de grond gelijk gestampt werden. Deze hadden niet
alleen plaatsgevonden tijdens de politionele acties maar ook
daarbuiten. Er werden onderzoeken gedaan (in 1948 en 1954) naar of
deze gebeurtenissen excessen of oorlogsmisdaden waren. In het
tweede geval zou het consequenties hebben voor de Nederlandse
staat. Beide rapporten verdwenen in een bureaula.
In 1969 werd er op de TV een programma uitgezonden waarin
Hueting zijn verhaal vertelde over de politionele acties. Hierna
barste de discussie in Nederland open. Veteranen die in Indi
gevochten hadden voelde zich door het slijk gehaald. Ze werden al
niet als helden gezien en nu werden ze ook nog oorlogsmisdadigers
genoemd. Progressief Nederland wilde de waarheid weten. De regering
stelt opnieuw een onderzoek in. Kees Fasseur werd als onderzoeker
ingesteld. De onderzoekscommissie komt in juni 1969 met de
excessennota. De is een lijst met data, die volgens de commissie
nader onderzoek vereisten. De datum waarop de excessennota
gepubliceerd wordt, want op het zelfde moment breekt er in
Willemsstad een opstand uit met heftige onrusten. Buitengewoon
onverwacht en alle media focussen zich hier op. De excessennota
werd vergeten. Er kwam ook geen parlementaire enqute. De zaak bleef
opnieuw liggen. Centrale vraag is nog steeds: ging het om
oorlogsmisdaden of excessen?
2011: schadevergoeding voor de weduwen die door de politionele
acties hun echtgenoten zijn verloren
Problemen: Koude oorlog De kwestie indonesi werd benvloed door
het koude-oorlogsklimaat. (het was nogal koud, zelfs in de zomer).
Amerika dreigde met maatregelen in het najaar van 1948 toen
duidelijk was dat de Indonesische nationalisten geen communist
waren. Dit kwam doordat Soekarno een communistische opstand
neersloeg. Hieruit werd duidelijk dat Hatta en Soekarno geen
communisten waren, waardoor ze hun steun kregen. Nederland verloor
hierdoor de steun van Amerika in de kwestie Indonesi.
communistenNederland was dankbaar voor de Marshallhulp. De CPN
participeerde in het democratische bestel wat Nederland had. De
samenwerking met de PVDA ging goed. Er was vooral veel erkenning
vanuit de samenleving voor de communistische verzetsleden. Omkering
in 1948 door de gebeurtenissen in Praag 1948. Hierdoor ontstond er
een kentering van het politieke klimaat. Het was eerder al wel
koud, maar nu voelde men af en toe een ijzige wind door zijn haren.
Zonder muts en handschoenen was het buiten niet meer te harden. Op
sommige vijvers werd een klein laagje ijs zichtbaar. De mensen die
zich hier echter op begaven, zakten er al snel door heen (Nederland
in Indonesi). Mensen werden bang. Dat het nooit meer zomer zou
worden. Vooral de kleur rood was voor hun erg beangstigend. Waarom?
Dat weten we tot de dag van vandaag niet. Ook werden ze bang voor
hamers en sikkels. Sinds die tijd is er nooit meer een sikkel of
hamer in Nederland gevonden. Het gerucht gaat dat ergens op een
zolder in Oost-groningen alle hamers en sikkels opgeslagen liggen.
De communisten wachten intussen.
TotHetWeerWinter is. THE RED WINTER IS COMING!!!!!
November 1956: Hongaarse opstand. Op die dag om half 10 was deze
opstand neergeslagen. Het was een live verslag van een verslaggever
die er nog moest rondlopen. De opstand is neergeslagen en uit woede
en machteloosheid trekken allemaal groepen in Amsterdam naar het
hoofdkantoor van de CPN en beginnen hier stenen door de ruiten te
gooien en de zaak te bestoken. Ook in andere steden worden
communistische gebouwen vernietigd. Dit was het begin van het
politieke isolement van de Communisten in Nederland. Het duurt tot
ver in de jaren 60 dat de communisten weer enige rol van politieke
betekenis gaan spelen.
De derde weg: mensen die stopten met denken tussen oost en west.
Er is ook een weg tussenin en deze mensen groepen zichzelf in 1951
als de vredesbeweging in de derde weg met als gevolg dat aan
westelijke kant, dus aan de gevestigde kant, gezegd werd dat de
derde-weg mensen ook heulen met de communisten, terwijl de
communisten zeiden dat dit een vijfde collome was van de gevestigde
politiek. 1957: Pacifistische socialistische partij (PSP) werd
opgericht1971: de PSP maakt een ontwapenend affiche.
Staatshoofd Juliana geeft ook een tegengeluid. In 1952 gaat ze
op staatsbezoek naar de VS waar ze een toespraak houdt voor het
U.S. Congress. Hier verkondigd ze allerlei pacifistische geluiden.
De Nederlandse regering was verantwoordelijk voor deze toespraak
was ook buitengewoon verrast dat Juliana hier zo openlijk was over
haar pacifistishe betuigingen. Dit kreeg 4 jaar later
consequenties.
Onderstromen> worden volgende week behandeld
College 13De lange jaren 50: consensus periode. Periode van
relatieve rust op alle fronten, door vooral verzuilde pacificatie
model. Overwegend heel stabiel. In de jaren 50 bestonden er
nauwelijks conflicten over de inrichting van de samenleving,
nauwelijks arbeidsconflicten door samenwerking van Stichting van de
Arbeid. Men werkte vooral hard aan opbouw Nederland. Begin jaren 60
kan men steeds meer genieten van groeiende welvaart. 12 jaar lang
regeerde rooms-rode coalitie.
Onder deze consensus paraplu gaat het steeds meer borrelen. We
horen tegengeluiden, onderstromen bij jongeren maar ook bij
volwassenen en bij politici.
Al tijdens de oorlog waren er vooral in Londen bij de regering
allerlei voorbereidingen getroffen: hoe gaan we straks om met de
mensen die in de oorlog fout zijn geweest? Hoe zuiveren wij de
Nederlandse samenleving van die foute groep? In mei 1945 kan het
proces van start gaan. Onmiddellijk na de bevrijding worden honderd
duizend collaborateurs opgepakt en opgesloten in kampen. Ook de
bevolking was vervuld van wraakgevoelens ten aanzien van mensen die
fout waren. Al snel werd duidelijk dat het apparaat de grote
hoeveelheid foute mensen niet aan kon. Kwam gevoel van
rechteloosheid.
Ook zien we na de oorlog al snel dat de overeenstemming over de
zuivering snel aan het afbrokkelen is. Probleem van wederopbouw
waren veel urgenter. Velen wilden de ellendige jaren snel achter
zich laten. Dat leidde ertoe dat vanaf 1948 binnen drie jaar,
vooral de berechting van kleine collaborateurs sterk ingedamd werd
en in 48 ten einde gebracht werd. Wel in totaal 66.000 mensen
veroordeeld. 164 kregen doodvonnissen, 39 werden ook inderdaad
voltrokken. Men wilde vooral vooruit kijken, niet achteruit. In
1956, kwam eindelijk het oorlogsmonument op de dam. Reden waarom
het zo laat klaar was: geldgebrek.
Verder was er eigenlijk weinig belangstelling, ook terug te zien
in filmproducties over WOII. Er werden veel documentaires gemaakt,
over het verzet en hoe dat gefunctioneerd had. Soort reconstructie,
met echte verzetsmensen in de hoofdrol. De voormalig verzetsgroepen
wilden dat ook graag omdat zij zo de gebeurtenissen uit de oorlog
konden bewaren en doorgeven aan volgende generaties. Maar zo rond
1950 stopt die productie. In de hele jaren 50 verschijnt er in de
bioscopen geen enkele film meer die gerelateerd is aan de
oorlogsperiode. De oorlog werd vooral ingezet wanneer het ging over
anticommunisten, (gezien als totalitaire kwaad), en voor de rest
wilde men die oorlog vergeten.
Dat veranderde op 6 mei 1960, toen het eerste deel van het in
totaal 20 afleveringen serie 'De Bezetting' werd uitgezonden.
Lou de Jong: kennis over de oorlog te verwerken in een
documentaire serie. Schreef ook serie over de oorlog.
Laatste aflevering serie was in 1965. Het bleek een
publiekstrekker te zijn. Vele mensen die tot die tijd steeds gezegd
hadden dat tv te modern was, niet nodig was, dat soort mensen
kochten nu een tv om dit stuk geschiedschrijving te kunnen kijken.
De uitzending wakkerde de belangstelling voor de oorlog aan, en ook
discussies ontstonden. Naar aanleiding van de strenge goed-fout
maatstaf die Loe de Jong aanlegde. De leiders van de unie waren
veel te ver gegaan en waren dus ook fout geweest. Hier ontstonden
discussies over. De serie werd vooral bekeken door de jonge,
naoorlogse generatie. Die werden op deze manier geconfronteerd met
de oorlog waar de ouders het over hadden, hun ervaringen over de
oorlog die zij meegemaakt hadden. Door de zwart-wit indeling van de
Jong. Iedereen die geen verzet had gepleegd was ook in meer of
mindere mate een collaborateur. Jongeren die dat verhaal zagen en
hoorden werden daardoor een stuk kritischer ten aanzien van de
verhalen die zij van hun ouders hadden gehoord. Zij zetten daar
vraagtekens bij. Ze kwamen tot de conclusie dat de meeste ouders
met hun verhalen, waren het meest gewoon ondergaan van de bezetting
geweest. Jongeren verbonden aan die houding, de relatie met
materialistische het gezapige bestaan, de oorsprong van de schuld
vond in de oorsprong van de oudere generatie (de gelaten houding).
De generatiekloof werd dus door deze serie en andere aspecten
verdiept. De serie genereerde als een soort katalysator voor het
conformisme dat bij de jongeren leefde
Erfenissen van de oorlog 1964: verloving Beatrix en Claus:
onderzoek leerde dat Claus onder dwang korte tijd lid was geweest
van de Jugendmacht. Dit was natuurlijk schandalig. Genereerde
enorme discussies. 1966: het huwelijk: door allerlei onrusten en
protesten werd het huwelijk verstoort door rookbommen etc. Weinreb
affaire: eind jaren 60, over de mogelijke collaboratie van Weinreb,
die al dan niet, veel joodse mensen gered had van gaskamer maar ook
gecollaboreerd zou hebben. In het weekblad Vrij Nederland werd
hierover gediscussieerd. 1968: Paul Verhoevens Mussert
documentaire: over leider NSB. Maakte hij op verzoek VPRO, zou
uitgezonden worden op 4 mei, maar op het laatste moment werd die
uitzending tegengehouden, ging het niet door. VPRO was in die tijd
bezig met omschakeling van vrij behouden omroep naar progressieve
omroep. Verhoeven probeerde te verklaren waarom Mussert zich tot de
NSB had bekeerd en als een soort leider van de NSB gecollaboreerd
had met de Duitse bezetters. Juist de manier waarop die verklaring
naar voren werd gebracht, en het proces rond Mussert in 1945
neergezet werd, was in 1968 een beeld van de NSB leider waar dat
niet kon. 1976: Menten zaak: miljardair, oorlogsmisdadiger, maar
wel met goede contacten met Nederlandse politici. De oorlog wordt
steeds vaker een ijkpunt voor de jongere generaties, leidden tot
publieke discussies.
Meest diepgaande discussie over erfenis oorlog was in 1972, rond
de 'Drie van Breda'. Oorspronkelijk 4, een heeft gratie gekregen
Cotella, Finschen? Hadden levenslang gekregen, hadden vanaf 1945
opgesloten gezeten in Koepelgevangenis van Breda. In 1972 kondigde
dries van Agt aan, gratieverzoek van deze drie te willen in
innigen. Ook omdat de hoogste instantie een positief advies had
gegeven. Toen van Agt dat aankondigde, ontstond er een enorm breed
nationaal publiek debat, mensen gingen de straat op etc. het debat
in de Tweede Kamer werd sterk aangewakkerd door nabestaanden en
Nederlandse bevolking, gratie werd daarom ook afgewezen.
1983: Blom: oratie, in de ban van goed en kwaad. Nieuw en
duidelijk geluid in de goed fout kwestie, hoe kijken wij terug op
de Nederlandse samenleving in de bezettingstijd. Dit werd de
accommodatie these genoemd. Maakte duidelijk dat de Nederlandse
bevolking in de bezettingsjaren vooral had aangepast,
geaccommodeerd had aan de omstandigheden. Maar dat betekende niet
dat door zich aan te passen men ook fout was geweest. Ze hadden
niet aan het actieve collaboratie meegewerkt. Dit was voor de
meeste Nederlanders zelf een opluchting, in ieder geval een
verademing. Dit bood mogelijkheden tot nieuw onderzoek over de
bezettingsperiode. Nederland was af van het goed-fout denken. Hans
Blom zette hiermee ook duidelijk zijn stempel op de Nederlandse
historische kaart en in 1996 werd hij zelf directeur van het
NIOD.
Van wederopbouw naar polarisatie Begin jaren 60: welvaart,
pacificatie democratie, sociaal zekerheidsstelsel, economische
sturing door overheid op basis van harmoniemodel. Periode van
wederopbouw was voorbij. Geloof in vooruitgang en rationaliteit
Nederland als maakbare samenleving Sociaaldemocraten: rechtvaardige
verdeling van welvaart, 1963: om de kwaliteit van het bestaan
Confessioneel-liberale kabinetten voeren uitDe economie werd
gestuurd door de overheid, er was een bestel ontstaan dat ruste op
het principe van sociale gelijkwaardigheid. Nederland was een
pacificat