This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
—Bilirsinizmi, mwn... birinci dwfwdir redaksiyaya ayaq bas\ram. Belw yerlwrdw he[ olmam\]am. Nw^[^nsw sizi =z^mw mwhrwm sand\m. Bu gwtirdiyim dwftwrlwr dw.. Qoyun, lap ba]dan dan\]\m.
—Wslindw dan\]as\ bir s=z^m dw yoxdur. Twkcw onu deyim ki, bu dwftwrlwr mwnimki deyil, bir q\z\nxatirwlwridir. Daha do`rusu, bac\m\nk\d\r. Biz wkizik. G=rswniz bir-birimizw nw qwdwr ox]ay\r\q,heyrwtlwnwrsiniz. Amma talelwrimiz bamba]qad\r. O, yaz\[\ olmaq istwyir. Yaman da utancaqd\r.Bunu, =z^ndwn gizli gwtirmi]wm. Xahi] edirwm, vaxt\n\z olanda vwrwqlwyin, bax\n... G=r^n, dwywrmizwhmwtinw ^st^ndw i]lwsin, bu iki dwftwrdwki whvalatlar\ bir hekaywmi, povestmi ]wklinw sals\n...
—Mwmnuniyywtlw oxuyaram. Ancaq deyin bac\n\za utanmas\n. Qoy, o da gwlsin sizinlw yan\ma.Yaz\s\ haqq\nda dan\]\qlar\m\ e]itsin. Bwlkw mwslwhwtlwrimdw =z^ ^[^n faydal\ bir ]ey tapd\.
Cildindw twk bwn=v]w ]wkli [wkilmi] birinci dwftwri a[\b baxd\m, g=y m^rwkkwblw ayd\n vw swliqwliyaz\lm\]d\. Lakin vwrwqlwr saralm\]d\, wzilmi]di. Wvvwlinci swhifwdw, Fransa ekzistensialistiKomyudan epiqraf g=t^rm^]d^: “... Var olmaq, ya]amaq, =l^mw do`ru getmwk demwkdir.+l^m
3
mahn\n\n son s=z^d^r. Biz, necw deywrlwr, =l^m cwzas\na mwhkum olunmu], ancaq h=km^n nw vaxtvw harada yerinw yetirilwcwyini bilmwywn, yolda]lar\n\n isw hwr g^n edam edildiyini g=rwn kimswsizinsanlar\q.” Sonradan, bu c^mlwlwrin ^st^ndwn qwlwm [wkilmi]di. Ondan a]a`\da, qar\]qa s\ras\nabwnzwr x\rda swtirlwr isw zwrrwbinsiz g^clw oxunurdu:—“Mwn sevib-sevildiyimi dwrk etdiyimzamandan bu xatirwlwrimi yazma`a ba]lay\ram. Mwhwbbwtsiz ke[wn g^nlwr =m^r dwftwrimin bo],mwnas\z swhifwlwridir.”
Q\z\n vaxta]\r\ qeydw ald\`\, ki[ik par[alardan ibarwt hwr xatirwsinin ^st^ndw nimswrl=vhw wvwzi birbwn=v]w ]wkli [wkilmi]di; a]a`\s\nda da rwqwmlwr qoyulmu]du. Twnhal\q vw mwyusluq rwmzi olan buboynu b^k^k, zwrif [i[wyi o, ywqin ki, swhifwlwrdw nahaqdan swpwlwmwmi]di. Mwn [evirib ikincidwftwrin sonuncu vwrwqinw baxd\m. Ax\r\nc\ bwn=v]wnin alt\nda “46” yaz\lm\]d\. Bir siqaret yand\r\bfikrw dald\m. Lakin nw qwdwr cwhd etdimsw, a[a bilmwdim bu sirri. “46 bwn=v]w”—deyw yenw birincidwftwrin ilk swhifwsinw qay\td\m.
O ax]am evdw ba]qa bir i] g=rmwdim, ancaq m^taliw etdim. Gecw yar\yadwk yalq\z ota`a qap\l\boxudum... oxudum... Ad\ K=n^l olan bir q\z\n—Mwnzwrwnin wkiz bac\s\n\n hwyat yollar\nda onunlabwrabwr add\m-add\m gwzdim... dola]d\m.
Birinci Dwftwr
1
Mwhwbbwt g=zwg=r^nmwz, sehrli bir qu]dur; adam\ qanadlar\na al\b g=ylwrw u[urur, bu alwmdwn [oxuzaqlarda olan ikinci d^nyaya apar\r. Orda [wkdiyin wzab, wziyywt dw swni swrmwst edir, nw]wlwndirir;hwr ]ey =z adiliyindwn [\x\b g=zwllw]ir. Swhwrlwr q\zaran ^f^qlwr, do`an g^nw], gecwlwr lacivwrdswmada s^zwn ay, sayr\]an ulduzlar, twbiwtin qoynundak\ me]wlwr, dwnizlwr, da`lar, ]wlalwlwr, g^llwr,[i[wklwr o qwdwr mwnal\ vw m=c^zwli g=r^n^r ki, tama]as\ndan doymursan. Hwlw b^t^n varl\`\n\,ixtiyar\n\ swrancam\na verdiyin o`lan, q\] na`\llar\ndan gwlmi] m^drik, cwsur bir qwhrwmana d=n^rswnin ^[^n. Onun g=r^]lwrindw =z^n^ insanlar\n wn bwxtwvwri san\rsan. Istwyirswn o, daima swniox]as\n, wzizlwsin, =ps^n vw hwtta hwrdwn incitsin dw. Belw anlarda unudursan, d^nyada nwvar—ham\s\n\; m^qwddws bir mwnan\n swcdwsindwn ayr\lm\rsan. D^]^n^rswn ki, damarlar\nda qandeyil, ^lvi mwhwbbwtin pak duy`ular\ cwrwyan edir vw swn bundan xo]halland\qca xumarlan\rsan,wfsanwvi bir alwmin [wkisizlik ]wraitindw qov kimi y^ng^l olursan... Nwhaywtsiz fwzalarda u[ursan...
Bwli. Bu saat mwn K=n^l dw elwywm. Nw yerdwywm, nw g=ydw. Qwrar\m yoxdur. Bilmirwm ^rwyimin[\rp\nt\s\n\ necw sakitlw]dirim. Etiraf etmwliywm ki, bu narahatl\q mwnw hwm dw lwzzwt verir. Nw^[^nsw, swbwbini anlam\ram: “Dwrya!”—deyw ucadan [a`\rmaq, qwhqwhw [wkmwk, u]aq twki at\l\b-d^]mwk istwyirwm.
2
Bu g^n yaz\ stolumun siyirmwlwrini swliqwyw salanda, wlimw ]agird dwftwrindwn qopar\lm\] qo]a vwrwqbir ka`\z ke[di. Bu, tibb institutunun qwbul komisiyas\na verdiyim twrc^meyi-hal\n surwti idi.
4
“Mwn, K=n^l Murad q\z\ Kaz\mbwyli min doqquz y^z q\rx swkkizinci il aprel ay\n\n onunda Bak\dafwhlw ailwsindw anadan olmu]am. Atam Wzizbwyovneft mwdwnindw m^hwndis i]lwyir. Mwnimya]\mdan Sov. IKP-nin ^zv^d^r. Anam Mwrmwr kitabxana[\d\r. Mwn orta mwktwbi bu yayqurtarm\]am. Min doqquz y^z altm\] d=rd^nc^ ildwn komsomol[uyam.
&nvan\m belwdir: }\xwli Qurbanov k^[wsi, ev n=mrw 103, mwnzil 8.”
Ka`\z\ qatlay\b stolun ^st^nw atd\m. Twsirlwndim. Fikirlw]dim ki, mwnim wsl twrc^meyi-hal\m bug^ndwn—Dwrya ilw tan\]l\qdan sonra ba]lay\r. Bwn=v]wli dwftwrimin ilk swhifwsindwn.
—Ma, nigaran qalma, u]aq deyilwm ki. Bir ne[w g^ndwn sonra mwnim dw on doqquz ya]\m tamamolur, iyirmiyw ke[irwm...
Anam [ox mwnal\ twrzdw q\m\]araq o biri ota`a ke[di. G=zlwrinin ifadwsindwn duydum ki, q\z\n\boya-ba]a [atd\rd\`\ ^[^n q^rrwlwndi.
G=rwswn, Dwrya ilw mwnim twzwcw ba]lanan bu macwram\zdan xwbwr tutsa sevinwrmi? Wlbwttw. Anamzwmanw ilw ayaqla]an qad\nd\r. O bilmirmi wvvwl-ax\r bir q\z bir o`lan\n qismwtidir? }^bhwsiz ki, bumwswlwdw Dwryan\n kim, necw adam oldu`u onu hwr ]eydwn art\q maraqland\r\r. Anam\ [ox sevirwm.G=zwl xasiyywti var, hwlim arvadd\r. O da mwni az istwmir. Hwlw bir yol ^z^mw kwc baxmay\b. Ancaqatam... t^ndmwcaz ki]idir. Illah, bu i]dwn duyuq d^]sw... hw]ir-qiyamwt qoparar. Ax\ niyw?! Mwn un[uval\ deyilwm ki, evin bir k^nc^ndw qalam. Dwrya mwgwr lwyaqwtsiz o`land\r? Cavan...istedadl\heykwltwra]... Ne[w-ne[w wswrin m^wllifidir. +z^n^ tan\m\rd\m, ancaq ad\n\ [oxdan e]itmi]dim.Nwhaywt, qismwt elw gwtirdi ki, hwyatda bir-birimizlw qar]\la]d\q, g=r^]d^k. Dwrya mehrini mwnwsald\... Mwn dw ona vuruldum. Burda qwbahwt naminw nw var ki? Atamd\r da... I] yerindw ad\-san\...h=rmwti... Mwdwndw neft[ilwr ba]\na and i[irlwr, ham\ya a`\l =yrwdir, evdw isw... k=hnw adwtlwrindwnwl [wkmir...
Eh! Insanlar\n twbiwti [ox m^rwkkwbdir.
Bay\rda soyuq k^lwk wsirdi. Hwywtimizdwki [\lpaq a`aclar, elektrik mwftillwri v\y\ldayanda, adam\ncan\na ^]^tmw dolurdu. Dwrya belw havada mwni hara aparacaqd\. Ke[mw Bak\n\n da bu k^lwyindwn.
Saat alt\n\n yar\s\ idi. Dwhlizw gedib paltomu geydim. Dov]an dwrisindwn olan yum]aq t^kl^papa`\m\ qoydum. Bwdwnn^mw aynada =z^mw nwzwr sald\m. }wrfimlw papa`\m\n rwngi yax]\uyu]urdu—ikisi dw boz idi. Ancaq d^nwn gecw pis yatm\]am, g=zlwrimw balaca q\zart\ [=km^]d^.
Cavab vermwk istwdim, ancaq gecikdim. Sonra da... eskalatorla enwndw az qala y\x\lacaqd\m.{wkmwmin daban\ ili]di, b^drwdim. Yax]\ ki, Dwrya dwrhal qolumdan yap\]d\: “Yava], K=n^l.” Mwng^ld^m:
—Tuflim s^r^]d^.
Dwrya ayaqlar\ma =twri bir nwzwr f\rlatd\, ^z^m^ yana tutmu]dum. Yuxar\ qalxan pillwkwndwnqohum, tan\] twsad^fwn mwni g=rw bilwrdi. Rwfiqwlwrimdwn birinin s=z^ yad\ma d^]d^: “Sevgininlwzzwti o`lanla qorxa-qorxa, xwlvwti gwzmwkdwdir. Ni]anlanandan sonra adam aras\na nwnwm dw[\xar.”
O mwnw lap yax\n dayanm\]d\. Nwfwsindwn papiros qoxusu hiss edirdim. Bu da Emin twki ba]\a[\qoldu`undan bay\rdak\ k^lwk dal`al\, qara sa[lar\n\n swliqwsini pozmu]du. Dwryan\n [iyinlwri bu g^nmwnw d^nwnkindwn enli g=r^n^rd^. Pencwyinin alt\ndan qal\n, yun k=ynwk geymi]di, ywqinondand\. Wyninw bi[ilmi] boz ratin paltosu bir qwdwr k=hnwlmi]di.
—Uzaqdan sizi g^clw tan\d\m, K=n^l,—deyw Dwrya aradak\ s^kutu pozdu.
—Ola bilwr...
—Anna Kareninaya ox]ay\rd\n\z...
—Ya]da, g=rkwmdw?
Dwrya tutuldu:—Wlbwttw, g=rkwmdw. Sizin nw ya]\n\z var ki. U]aql\q [a`\ndan sra`ag^n ayr\lm\s\n\z...
Neon lampalar\ ilw g^nd^z kimi i]\qlanan bwrli-bwzwkli, mwrmwr divarl\ stansiyaya d^]cwk h^nd^rs^tunlardan birinin arxas\na [wkilib dayand\q.
Mwn g=z^m^ Dwryaya zillwmi]dim. Sifwtindw bir az kobudluq vard\. Ancaq iti bax\]lar\ adam\n^rwyinin dwrinliyinw n^fuz edirdi. Aln\na dart\lm\] enli, qara qa]lar\ ona ciddi bir g=rkwm verirdi.
Mwn bwrkdwn dan\]anlar\ sevmirwm, bunu da bir n=v mwdwniyywtsizlik wlamwti hesab edirwm. Dwrya[ox astadan dan\]\rd\. Az qala p\[\lday\rd\, bundan x^susi z=vq al\rd\m:
8
—K=n^l, mwn istwyirwm, bizim g=r^]lwrimiz bo], mwnas\z ke[mwsin. Vaxt\m\z heyfdir. D^nwnsizinlw mwslwhwtlw]mwdim. Bu g^nw haz\rl\q g=rmwmi]wm. Kinoya da, teatra da, sirkw dw gedwbilwrik.—O, bu s=zlwri asta-asta dedikcw, dodaqlar\ aras\nda q\z\l di]i par\lday\rd\.—Hwr halda...bay\rda gwzmwli deyilik, K=n^lcan. Belw bax\ram, hava qarlayacaq.
O`lan dilindwn birinci kwrw idi “K=n^lcan” kwlmwsini e]idirdim. Ad\m he[ zaman bu qwdwr xo]umagwlmwmi]di. &rwyimdw anama tw]wkk^r etdim.
}whwrin kino-teatrlar\nda twzwliklw iki hisswli, “Spartak” filmi g=stwrilirdi. Institutda yolda]lar\m [oxtwriflwyirdilwr. Mwmnuniyywtlw ona bax\rd\m. Ancaq niyywtimi bildirmwyw [wkindim.
—Mwnim[^n twfav^t^ yoxdur,—dedim.—Xwtriniz hara istwyir... Twki maraql\ bir ]ey olsun.
Dwrya g=zlwrini q\y\b, aln\n\ ovu]durdu.
—“Spartak” \ g=rmwmisiniz?—Soru]dum.—Yox. Siz necw?
Kino zal\nda yerimiz arxa cwrgwdw idi. Dwrya solumda wylw]mi]di. Paltomu [\xaranda o mwnwcan\yananl\q etdi.
—Sizw soyuq olmaz ki, K=n^lcan?
—Xeyr.
—Onda sal\n [iyninizdw qals\n.
I]\qlar s=nd^. Ekran canl\, geni] bir hwyat swhnwsinw [evrildi...
... Film ba]lanandan Dwrya sol wlimi ovcundan buraxmad\—s\`allad\, s\xd\, barmaqlar\m\]\qq\ldatd\. Mwnw xo] gwlirdi onun bu nwvazi]i. Fikrimi yand\rsa da, m^qavimwt g=stwrmirdim...
Birdwn qolumun b^k^y^nw sanki od basd\lar. Diksindim vw cwld wlimi [wkdim; Dwryaya twrwfd=nd^m. Swrxo] kimi g=zlwri ax\rd\. Bilwyimi =pd^y^ndwn elw mwmnun idi ki... G^l^mswyirdi,kirpiklwri titrwyirdi.
Dwrya, olsun ki, mwni ba]a d^]mwdi. Atamdan ehtiyat edirdim, i]dwn o vaxtlar qay\d\rd\.—Ayr\laq?
Onun bu sor`usuna [ox k=n^ls^z vw soyuq cavab verdim:—Ayr\laq...
Wlimi tutdu.
—Indi icazwnizlw olarm\?..
10
Mwn utand\m. &z^m^ yana d=ndwrdim. Dodaqlar\nn istisi bu dwfw wvvwlcw wlimin dal\n\, sonra iswbir-bir barmaqlar\m\ yand\rd\.
—Gecwniz xeyrw qals\n, K=n^l
—Xeyrw qar]\,—dedim.
...Mwn =z ota`\ma ke[wndw, saat on birw az qal\rd\. Anama zwng [almaq tamam yad\mdan [\xm\]d\.
5
Biz be]mwrtwbwli binan\n ikinci qat\nda oluruq. Mwnzilimiz ^[otaql\d\r. Bay\rdan qap\m\z\n[wr[ivwsindwki a` d^ymwni basanda, dwhlizw cingiltili zwng swsi deyil, wswblwri swkitlw]dirwn xo] birmusiqi swdas\ yay\l\r.
Sol twrwfdw g=zl^k ]^]wlwri nax\]l\ geni] qap\ adland\rd\`\m\z qonaq ota`\na a[\l\r. T^nd-]abal\d\rwngli mebellwrimiz son m^asir dwbdw olmasa da, yara]\ql\d\r. Anam qwsdwn otaqlar\m\z\ bir n=vqwdim qaydada bwzwyib. Bu mwnim dw xo]uma gwlir.
Evimizdwki w]yalar\ on il qabaq necw qoymu]uqsa, indi dw yerlwrini dwyi]mwmi]ik. Zala d=]wmwboyu xal\ swrmi]ik. Ortadak\ uzunsov, d=rdk^nc yemwk stolunun wtraf\nda alt\ yum]aq kresloqoyulub. Sa` divarda, piano ilw servant aras\nda yataq ota`\na qap\ var. Bu yanda bufet, divan,yuxar\ k^ncdw isw “Rubin-106” televizoru durur. Zal, k^[w balkona a[\lan ikitayl\ qap\n\n ]^]wg=zl^klwrindwn i]\qlan\r.
Divan\n arxas\ndak\ “Tarantello” Italiya xal[as\ ^st^ndwn oymal\, zwrli ha]iywdw tan\mad\`\mrwssam\n canl\ bir mwnzwrw wswri vurulub. }wkildw, ya]\l me]w qoynundak\ ucqar kwnddwn [\xans^varilwrin, s\ld\r\m da`larda ilan kimi q\vr\lan m^dhi] yollarda qalxd\`\ twsvir olunur. &zbw^zdw iswatam\n foto]wklidir. Qap\lar\n pwrdwlwri dw divarlara [wkilmi] ka`\za uy`un mavi g^ll^d^r.
Ax]amlar, h^nd^r tavandan as\lan iri b^llur [il[ira`\n ]am-lampalar\ yananda zal z^l-z^l edir;“Tarantello” xal[as\ndak\ rwqqasw qad\n\ ortaya alan o`lanlar\n, q\zlar\n wlvan geyimlwri g^nd^zk^rwngini dwyi]wrwk, bwrq vurur.
Mwnim ota`\m dwhlizin sa` swmtindwdir. Telefon da orda, yaz\ stolumun sol b=yr^ndwdir. Divardanbir oyuncaq meymun as\l\b. Bunu mwnw ad g^n^mdw Q=n[wbwyimin o`lu hwdiyyw gwtiribdir.
Hwywtw [\xan balkonun qaba`\nda qollu-budaql\ yaban\ yaswmwn a`ac\ wkilib; baharda a[\lan [whray\[i[wklwri [ox g=zwl, lakin wtirsiz olur.
Sadw ota`\m\ zwnginlw]dirwn, ancaq kitablar\md\r.
B^t^n bunlardan ba]qa bir dw mwtbwxin b=yr^ndw balaca, xudmani aynabwndimiz var. Yayda swhwrvw ax]am swrinliyindw [ay i[mwyw, [=rwk yemwyw ora y\`\]\r\q.
Vwssalam. Bizim mwnzilimiz belwdir.
11
6
Atam swhwr i]w gedwndw dwhlizdw ^z-^zw gwldik.
—Salam, pa,—dedim.
O dayand\. Portfelin sol wlindwn sa` wlinw =t^rwrwk, qap\n\n dwstwyindwn yap\]d\. Bir an d^]^ncwlitwrzdw g=zlwri yol [wkdi. Astadan, lakin xislwtindw xas ciddi ahwnglw dillwndi:
Bir kwrw, yad\mdad\r, balaca idim; mwktwbdwn yay twtilinw [\xm\]d\m. Gwrwk ki, yeddinci sinfwke[mi]dim. Bak\da havalar q\zm\]d\. Q=n[wbwyim mwni bir hwftwliyw Buzovnadak\ ba`lar\na qonaqaparmaq istwdi. Atam twk buraxmad\; anam\ da mwnw qo]du. Gedwndw tap]\rd\ ki: “G=z^n u]a`\n^st^ndw olsun.”
Mwn Emini ilk dwfw lap yax\ndan onda g=rd^m. }umal bir o`lan idi. Instituta twzwcw girmi]di.Deywswn mwni a`l\kwsmwz k=rpw hesab elwyirdi. Ba`lar\na gwldiyimiz he[ yar\m saat olmam\]d\.{a`\r\b mwnw belw bir ultimatum verdi: “Bax... ]eytan, quyunun yan\nda oynamayacaqsan.G^nortan\n istisindw ba`\n i[inw getmwywcwkswn; qurd-qu] sancar swni. Ke[i kimi dwr-divara, a`acad\rma]mayacaqsan—y\x\larsan, xatada biz qalar\q...”
Hwywtlwrindwki qollu-budaql\, uca [inardan uzun bir yellwncwk as\lm\]d\. O mwnim wn [oxxo]lad\`\m wylwncw idi. Soru]dum: “Quyhaquya da minmwk olmaz?” G^ld^. G=dwk h=r^klwriminucundan tutub dartd\: “Olar. Ancaq bwrk yellwnmw.”
Sonra... sonra mwn bir g^n^n i[indw dwlicwsinw Eminw vuruldum. Elw vuruldum ki, =z^m-=z^m^tan\ya bilmwdim. Tezliklw ba`dan ]whwrw qay\daca`\m\, ondan uzaqla]aca`\m\ fiirlw]wndw mwni kwdwrb^r^d^, qwmw batd\m, az qala h=nk^r^b a`lamaq istwdim. Ba]a d^]mwdim ki, o sevgi idi, nw idi,^rwyimw hardan yol tapm\]d\, b^t^n v^cudumu lwrzwyw gwtirmi]di, mwni aciz, iradwsiz bir q\za[evirmi]di. Eminin isw m^nasibwtindw zwrrw qwdwr d=n^] g=rm^rd^m.
}whwrw gwlmwyimizw bircw g^n qalm\]d\. Mwn yellwncwkdw oturmu]dum, asta-asta y\r`alan\rd\m.Xwyal\m uzaqlarda gwzirdi. Birdwn onun—Eminin swsini e]itdim: “K=n^l!” Dik at\ld\m. Hay verdim:“Bwli.” O, ba`\n i[indwn gwlirdi. Bir nim[w ^z^m dwrmi]di. “Dar\xm\rsan, ]eytan q\z?” Qald\m, nwdeyim.
Emin wlindwki nim[wni [arhovuzun q\ra`\na qoyub soru]du: “Qa[sam, tuta bilwrswnmi mwni?”Qwlbimw ]adl\q doldu: “Elw tutaram...”
“Ba]lad\q!” Emin wvvwl sa`a qa[d\, ard\nca cumdum. Sonra zwnnimi azd\rmaq ^[^n sola buruldu...dala qay\td\. Mwn qollar\m\ geni] a[araq y^y^rd^m, ona yetmwyw can atd\m. Elw bildim Eminitutsam, o hwmi]wlik =z^m^nk^ olacaq.
—Al, bunu tax g=z^nw,—deyw azac\q uzaqla]caq o, d=] cibindwn [\xard\`\ qara ]^]wli eynwyini[iyninin ^stdwn mwnw uzatd\:
—Niyw ki?—soru]dum.
—Tan\mas\nlar swni.
18
11
Ota`\m\n g^ndo`ara a[\lan pwncwrwsindwn xo]^zl^ bir swhwr g^l^mswyir. Yuxudan xeyli vaxtd\royanm\]am. Ancaq qalxmaq istwmirwm, yer dwmi al\ram. G=zlwrimi yummu]am—d^nwnkiwhvalatlar\ xat\rlay\ram. Daha do`rusu, g=r^rwm. Dwrya ilw ]irin s=hbwtlwrimizi, dal`alar\n ]\r\lt\s\naqar\]an qwhqwhwlwrimizi e]idirwm. Bu twswvv^r sanki d^nwni geri qaytar\b ikinci kwrw twkra edirmwnim[^n.
...Biz Bak\dan [\x\nca yax\n kwndlwrin dar\sqal, y=ndwmsiz yollar\ndan ke[irik. “Qayaalt\” deyilwnsar\ qumlu, nwhaywtsiz bir sahilw gwlirik. Wtraf\n geni]liyi, havan\n safl\`\ ^rwyimi fwrwhlwndirir.Yayda dwnizw [immwyw ax\]an adamlarla dolu olan bu sws-k^yl^ yerlwr indi tamam sakit vwkimswsizdir. Twkcw qa`ay\lard\r sahilin dw Xwzwrin dw sakinlwri.
Dwrya suyun q\ra`\nda ma]\n\ bir d=vrw s^rwtlw f\rlad\b, saxlay\r, twkwrlwr, lwpwlwrlw ^t^lwnmi] ya]qumun ^st^ndw nax\]l\ [evrwlwr c\z\r. Xwbwr al\ram:
—Swn elw niyw elwdin?
Mwn dw Dwryaya “Swn” deyirwm. “Siz” onu mwndwn, mwni ondan uzaqla]d\r\r.
Bayaq yolda Dwrya sra`ag^nk^ mwyuslu`umun swbwbini =yrwndikdw qwribw bir s=z dedi: “Wgwrmwnimlw belw g=r^]mwyw atandan ehtiyat edirswnsw, onun [arwsi asand\r: el[i g=ndwrwrwm,ni]anlanar\q.”
O, ki[ik bir taxta par[as\ tap\b, c\zd\`\ [evrwnin i[wrisinw girir. Hamar qumun ^stdw wlini sa`a-sola,a]a`\-yuxar\ gwzdirwrwk wyri xwtlwr [wkir. Hwm dw ehtiyatla hwrwkwt edir ki, ayaqlar\n\n izi orad^]mwsin.
Adam mwhwbbwtin qwdrini araya hicran d^]wndw bilir. Bir hwftwdir dwli kimiywm. Evw gwldimmi,otaqlarda vurnuxuram. Dwryan\n yolunu g=zlwyirwm. Moskvaya rwssamlar\n, heykwltwra]lar\nm^]avirwsinw gedib.Hesabla gwrwk ya sabah, ya biri g^n qay\ts\n. Twyyarwdwn evwn twki mwnw zwng[alacaq.
Yax]\ ki, bir yol telefonla dan\]m\]\q... Amma mwni nigaran qoyub. Wlcwklwrini yad\ndan [\xar\baparmay\b. Bu swhwr elw ona g=rw radioya qulaq asd\m. O twrwflwrdw m=hkwm ]axtad\r. Moskvan\nq\]\n\ mwn dw g=rm^]wm... Ma`azalardan wlcwk tapmasa, barmaqlar\ donacaq Dwryam\n.
Rwsmlwr...heykwllwr...b^stlwr c^rbwc^rd^r—canl\lar\ da var, =l^lwri dw. Swrgi yenicw a[\l\b, adamladoludur. Havas\ istidir. Lakin m^cwrrwd, anla]\lmaz ]wkillwr as\lan otaqlar bo]dur, soyuqdur.
Bayaqdan onu da hiss edirwm—q\vr\msa[l\ bir o`lan kwnardan mwnw [ox diqqwtlw bax\r, ywqinkimwsw ox]ad\r. Whwmiyywt vermirwm. +z^m^ g=rmwmwzliyw qoymu]am.
—Mwnw xarakterik bir neft[i obraz\ laz\m idi. {oxdand\ gwzirdim, axtar\rd\m... Ax\r\nc\ kwrwmwdwnw gedwndw twsad^fwn Murad wmi ilw rastla]d\m. Ki]inin sifwtinw baxan kimi dedim: “Tapd\m!Elw budur!”—O, azac\q susub q\s\la-q\s\la s=z^nw davam edir:—Amma, xwtrinizw dwymwsin, K=n^lxan\m, yaman t^ndmwcaz atan\z var. Onu dilw tutub be]-alt\ dwfw emalatxanama apar\nca anadanwmdiyim s^d burnumdan gwlib...Hwr seansda da yar\m saatdan art\q oturmay\b.
+z^mdwn xwbwrsiz ]adl\qla qwhqwhw [wkirwm:
—Siz ki onu yola gwtirmisiniz, qwhrwmans\n\z, deyirwm.—Atam bu barwdw evimizdw bir kwlmw dwdan\]may\b.
Dwrya umu-k^s^ elwyir:
—He[ gwlib heykwlinw dw baxmay\b.
S=hbwtimiz kwsilir. Susuruq. Nwzwrlwrimiz ani olaraq qar]\la]\r. Duyuram, Dwrya nwsw demwk istwyir,g=zlwri g^l^r. Ancaq ^rwk elwmir. Sonra eyhamla dillwnir:—Yax]\ ki, bu g^n muzeyw gwldim...
Soru]uram:—Siz? Mwn?
—Elw ikimiz dw! Yoxsa, bu tan\]l\q olmayacaqd\..
—Ancaq bir mwswlw mwnw qaranl\q qald\, —deyw m=vzunu dwyi]mwk mwqswdi ilw araya s=z at\ram.—Siz nwdwn bildiniz mwn neft[i Murad\n q\z\yam? Ax\, atama o qwdwr dw ox]arl\`\m yoxdur...
Vestib^ldw geyinwndw o, yenw mwnw yax\nla]\r, icazw al\b, paltomu tutur. “Yox” demwyw dilim gwlmir.
Sonra swrgidwn evimizw qwdwr mwn =z^mdw olmuram. Fikrim Dwryada qal\r. Onunla yana]\add\mlad\`\ma sevinirwm. Vw bu ^nsiyywtdwn qwlbimw elw xo] bir rahat[\l\q s^z^l^r ki... K^[wmizw[atanda ayr\laca`\m\za heyfsilwnirwm.
25
Dwrya sabah mwnimlw yenw g=r^]mwk istwyir. Sehrlwnmi] kimi, ixtiyars\z raz\l\q verirwm,d^]^nmwdwn, qorxmadan... Bu g^n K=n^l deyilwm mwn, ba]qa bir q\zam.
Bu ax]am gecwywdwk telefonun yan\nda oturub qwzetlwrw baxd\m, kitab oxudum... “Spidola”n\qurdalad\m, xaricdwn tutdu`um musiqilwrw qulaq asd\m. Atam da, anam da [oxdan yatm\]d\.Dwryan\n zwngini g=zlwyirdim. Maraql\ bir xwbwr vard\ qwzetdw: mw]hur alman alimi VilhelmHumbaldt g=zwl, a`\ll\ z=vcwsi Karolina fon Daxroydenw q\rx d=rd il wrzindw hwr g^n y^z xwtt ]erithaf edib. Onlar otuz be] il intwhas\z bir mwhwbbwtlw ya]ay\blar. Karolinan\n vwfat\ndan sonra daHumbaldt onu unutmay\b. +mr^n^n ax\r\na kimi, hwr swhwr yazd\`\ ]eri ax]am apar\b sevimliqad\n\n mwzar\ ^stdw oxuma`\ bir adwt ]wklinw sal\b...
“Qwribwdir!—Fikirlw]dim. —Swn demw, almanlar\n da =z mwcnunu varm\]!..”
Ota`a cilgiltili qar\]\q fwrwh doldu. Intizar\m bir anda yoxald\.
O idi. Ikicw kwlmw s=z^ ilw ^rwyim twskinlik tapd\.
—Salam... Salam, K=n^l... Necwswn?
P\[\ldad\m:—Yax]\yam. Gwlib [\xd\n?..
—Hw... Mwn dedim indiyw yatm\] olarsan.
26
—He[ g=z^mw yuxu gedwr... Hardan dan\]\rsan?
—Aerodromdan. Ba`\]la, narahat elwdim swni.
—Yox...
—Yatginwn... Sabah istirahwt g^n^d^r, g=r^]wrik... Yax]\m\?
Alma atd\m, nar gwldi\Kwtan k=ynwk dar gwldi.Qap\ya k=lgw d^]d^,Elw bildim yar gwldi...
Bir hwftwlik ayr\l\qdan sonra bu g^n yenw Dwrya ilw g=r^]wcwkdim. “Nw romantik dw ad\var,—fikirlw]irdim.—Dwrya! Bu kwlmwni hwr dwfw dilimw gwtirwndw nwhaywtsiz mavi sular dal`alan\rg=zlwrimin qaba`\nda. Qwlbimw sanki swrinlik yay\l\r... Dwnizin nwfwsini duyuram...”
Atam, biz yatm\] ikwn s^bhdwn durub ba`a gedib. Ki]i twzwhwvwsdir. Buzovnada yer g=t^r^b—evtikdirir, quyu qazd\r\r. Bu yay istirahwtw =z ba`\m\za k=[wcwyik. Mwn g=rmwmi]wm, anam deyir, laplwpwd=ywndwdir, “xo]bwxtlikdwn” orada da Q=n[wbwyimlw qon]uyuq. Wvvwl buna sevinirdim. Indiyox. Mwnw qalsa, Dwrya mwswlwsindwn sonra Eminin g=z^ndwn m^mk^n qwdwr uzaq olard\m. Ancaqneylwyw bilwrwm...
G=nortaya kimi evdw oturma`a swbrim [atmad\. {\x\b gwzinmwk istwdim.
Paltomu geyirdim, telefon swslwndi. Zwng [alan Dwrya olmamal\ idi. Dwstwyi anam g=t^rd^:
—K=n^l, Q=n[wbwyimin o`ludur,—dedi,—swni [a`\r\r.
Heyrwtlwndim:
—Kim?!
Arvad s=ylwndi:
—Ay q\z, Emini tan\m\rsan?
—Neylwyir o mwni?
—Nw bilim, gwl =z^ndwn soru]...
Anam nwsw ikiba]l\ dan\]\rd\. Telefona yax\nla]d\m:
Bilirdim ki, bunlar ham\s\ wsas s=hbwtin m^qwddimwsidir, mwtlwb daldad\r. Dinmwzcw, asta-astayana]\ add\mlad\q. Emin g=dwk, boz palto geymi]di. Boynuna qara-q\rm\z\ zolaql\ ]wrf dolam]d\.Sa[lar\n\ sol yandan ta` ay\r\b sa`a daram\]d\. Bu onu ya]\ndan da cavan g=stwrirdi. G=zlwrindw vwsifwtinin ifadwsindw narahatl\q, nigaran[\l\q twzah^r^ vard\. Elw bil ^rwyi dolu idi, sirrini gizlwdirdi.
—Bir yol... nwsw e]itdirmi]dim? Yax]\ ki, o yad\ndad\r. K=n^l, ax\ ona qwdwr swn mwktwbli q\z idin.Mwni duymazd\n da... O ya]da swnw ba]qa g=zlw baxma`a nw haqq\m vard\. Indi... b=y^m^swn,d^nwnki K=n^l deyilswn, institut twlwbwsiswn. Ixtiyar\n =z wlindwdir.
“Wcwb dw! Bu dwqiqw ixtiyar\m Dwryadad\r. Swninsw bunlardan xwbwrin yoxdur, Emin. Mwn onusevirwm... Swn hwlw dw mwnw ^mid bwslwyirswn. Eh!.. D^nwn bu s=zlwri demwk tez idisw, bu g^n dwgecdi, Emin! Yubanm\san... Bundan sonra swnw k=nl^m^ yox, ancaq twswlli verw bilwrwm...”
O, susdu`umu raz\l\q wlamwti san\b, inamla davam etdi:
29
—Ke[wn dwfwki etiraz\na g=rw swni q\namad\m. Wksinw, g=z^mdw daha da y^kswldin, [^nki haql\idin; evdwn xwlvwti i] tutmaq istwmirdin. Ka] b^t^n ata-anal\ q\zlar bu barwdw swnw ox]ayayd\. Heyfki, belwlwri azd\r...
Biz dan\]a-dan\]a gwlib ]whwrin mwrkwzinw [atd\q. Nizami muzeyinin qaba`\ndan ke[wndw tindwki^[^zl^ saata baxd\m. Q\rx dwqiqw dw yubana bilwrdim. Sonra bir bwhanw tap\b ayr\lmal\yd\m.
Dwrya ilw g=r^]wcwyimiz vaxt da ke[di. Arada telefon cingildwdi. Qalxmad\m.
Anam cavab verdi:—Allo? Kimdir,—edi.—Emindir? Yox?.. Can\n sa` olsun, bala, bu swfwr n=mrwni d^z y\`arsan...
Dwstwyi qoydu.
Dan\]an ywqin Dwrya idi. Anam isw Eminw ox]atm\]d\. Bu nahaqdan deyildi. Evw qan\qaraqay\td\`\mdan, [ox g^man, mwswlwni duymu]du. O da mwyus idi...
Anam ba]\na x\na qoyub. G=y[wklw]ib. Dwrya deyir, mwn atama ox]ay\ram. Amma raz\la]m\ram.Mwn anama baxanda otuz il sonrak\ =z^m^ g=r^rwm. Qa]-g=z^m^ elw bil ondan borc alm\]am.Kirpiklwri dw eynwn mwnimki twk s\z vw uzundur. Hwlw ^z^m gilwsinw ox]ar dodaqlar\, d^z burnu...Bircw [wnwsinin zwnwxdan\ mwndw yoxdur. Ancaq o, bir az k=kd^r. Kitabxanada i]i y^ng^ld^r.Twnwff^sdwn-twnwff^sw ayaq ^stw olur. U]aqlar dwrsw girwndw o da oturub kitab oxuyur.
Anam otaqdan [\xanda astanada ayaq saxlay\b maraqland\:
—Eminin bayaq nw i]i vard\ swninlw?
—He[,—dedim,—ma. Bir kwlmw s=z soru]acaqd\.
&rwyi d=zmwdi anam\n:
—Soru]dumu?
Mwndwn cavab almad\`\n\ g=rwn arvad matwm i[indw k=lgw kimi yava]-yava] [wkildi...
—D^nwn Emin K=n^ldwn ayr\landan sonra bir g^ndw girdi i[wri ki, g=rswydin, deywrdin bws, iraqolsun ne[w ilin xwstwsidir. &rwyimw od d^]d^.
S=hbwtw azac\q ara verildi. Sonra anam nw soru]du, mwnw [atmad\. Q=n[wbwyim cavab\nda dedi:
—Swn allah, Emin xwbwr tutmas\n, mwnim bura gwldiyimdwn.. M=hkwm tap]\r\b ki, bir dw o barwdwMwrmwr xala ilw dan\]ma. Bu mwswlw qurtard\! Mwn K=n^l^n fikrini =yrwndim. Istwmir—vwssalam!.
A]a`\ endim. Yenw onun qara eynwyini taxm\]d\m. Liftlw be]inci mwrtwbwyw, oradan da ensizpillwkwnlw taxtapu]a qalxd\q.
—Emalatxanam buradad\r, K=n^l,—deyw Dwrya kilidini a[d\`\ balaca qap\dan mwni irwli buraxd\.Sonra da zarafatyana s=z^nw wlavw etdi: —+z klassik wswrlwrimi bu otaqda yarad\ram.G^l^]d^k. O da, mwn dw paltomuzu soyunduq.
—Harda xo]un gwlir, ke[ wylw],—dedi.
33
G^neyw divar boyu pwncwrwsi olan trapesiya]wkilli emalatxana, geni], i]\ql\ bir otaqdan ibarwtdi. Solk^ncdw al[aq miz, divan, ]kaf vw ^[-d=rd hwsir swndwli vard\. Burada, dolab[a ^st^ndwki q\rm\z\telefondan savay\ hwr ]ey k=hnw idi. Pwncwrwnin ha]iywsindwn as\lm\] a`caqay\n buda`\na twqlidwnzolaql\, g^ldandak\ sarma]\q da susuz qald\`\ndan solub saralm\]d\.
Dwrya ]kaf\ a[\b bir c^t balaca g=y fincanla nwlbwki [\xartd\:
—Dar\xma, K=n^lcan, bu dwqiqw yax]\ qwhvw dwmlwywcwywm, oturub dwrdlw]wcwyik.
Yolda mwn Dwryaya Eminlw wlaqwdar mwswlwdwn s=hbwt a[mam\]d\m. Twkcw, g=r^]w gwlmwdiyiminswbwbini soru]anda, ikicw kwlmw ilw: “Sonra dan\]aram” demi]dim. Indi dw ok, mwyus oldu`umuywqin ki, hiss etmwmi] deyildi.
Bu sual mwnw yersiz g=r^nd^. Kar\xd\m. Ancaq q\namad\m. Dwrya elw bilirdi ki, mwnim incwswnwtalwmindwn xwbwrim yoxdur. +z^m^ s\nd\rmad\m. Cavab verdim:
Anam mwndwn [wkinirdi, wlini a`z\na tutub, udquna-udquna astadan cavab verirdi: “Mwn mwswlwniMurada [atd\rm\]am. Hwlw ki, q\z\n rwyini soru]may\b.”
Dwryagildwn el[ilwr ^[ g^ndwn sonra gwlwcwkdi.
Evimizdw gwrgin bir hal yaranm\]d\.
Atam =z^n^ hwr ]eydwn xwbwrsiz kimi [ox laqeyd apar\rd\. Sanki anam\n, Q=n[wbwyimlw wrinindediklwrini unutmu]du; Eminlw ni]anlanma`\ma etiraz etmwdiyini yaddan [\xartm\]d\. Onun buetinas\zl\`\ mwni gecw-g^nd^z d^]^nd^r^rd^. Kim bilir, bwlkw dw ikicw kwlmw ilw raz\l\`\n\ verdiyi^[^n bir daha bu s=hbwtlwrw qay\tma`\ l^zumsuz san\rd\.
Ancaq ^rwyimw damm\]d\. O, bu haqda m^tlwq mwni dan\]d\rmal\ idi!
Anamsa iki yol ayr\c\nda aciz qalm\]d\. G^c^ ona [at\rd\ ki, susurdu. Bu lal-dinmwz, cans\x\c\g^nlwr mwni elw bezikdirmi]di ki, nwhaywt =z^m s=hbwti a[mal\ oldum:
—Ma, nw xwbwrdir?! Niyw bikefswn? Swbwbini deswnw!.. Ba]a d^]^rwm, guya mwn g^nah bir i]tutmu]am... Belw birtwhwrsiniz, atam da, swn dw... Mwn bu evdw =geywm, nwdir?..
Anam gwlib qar]\mda wylw]di. Qollar\n\ sinwsindw [arpazlayaraq mwlul bir g=rkwm ald\. Arvad buf^rswti [oxdan g=zlwyirmi] kimi dwrdi a[\ld\:
Gecwlwr pwncwrwmdw g=ylwr lacivwrd rwngw boyan\r, ay do`ur, milyon ulduzlar sayr\]\r... Balkonmwhwccwrinin ]wbwkwrlwri dw, yaswmwn a`ac\n\n ]axwlwri dw, uzaq-yax\n binalar da, mwsciding^nbwzi, minarwsi dw qara siluetw [evrilir.
Sanki pwncwrwm, divardan as\lan bir ]wkil [wr[ivwsidir ki, twbiwt ona =z^n^n ecazkar boyalarlai]lwnilmi] nwhwng, g=zwl rwsmlwrini sal\r, evdw Dwryas\z qalanda dar\xmamaq ^[^n onlar\ mwnwg=stwrir...
23
—Atan [a`\r\r, K=n^l
Anam\n gwtirdiyi bu qwfil xwbwrdwn qwlbim wsdi. Bilirdim nw mwswlwdir. Qalxd\m. He[ bir imtahanagedwndw belw hwywcan b^r^mwmi]di.
Zala ke[dim. Atam televizora bax\rd\. Ya]\l mwxmwr pijamda idi. Bu, o demwkdi ki, evdwn bay\ra[\xmayacaq. Ba]qa hallarda i] paltar\n\ soyuncaq qara kostyumunu geyirdi; seyrwk, [al sa[lar\n\ daazac\q islad\b, arxaya daray\rd\.
Bwxtimdwn whval\ da babatd\. Ovqat\ twlx olanda he[ vaxt ad\m\z\ tutmazd\; mwnw “Ay q\z,” anama“Bura bax!” deyw m^raciwt edwrdi. Indi [ay istwmwyindwn ba]a d^]d^m, kefi pis deyil. Mwn i[wrigirwndw:
—Mwrmwr, bir stwkan da s^z mwnim[^n,—dedi vw nwlbwkinin q\ra`\ndan tutub anama sar\ [wkdi.
Ekranda mwnzwrw filmi n^mayi] etdirilirdi. Bir azdan “67-nin swrgisi” g=stwrilwcwkdi. Mwn m^tlwqbaxacaqd\m. Arzulay\rd\m atam da, anam da g=rs^n. Heyf! Televizoru ke[irdim.
—Mwn bu s=hbwti qwsdwn bir ne[w g^n idi gecikdirirdim. Anana da tap]\rm\]d\m, swnitwlwsdirmwsin, a`\ll\-ba]l\ fikirlw]wswn. Indi, ywqin ki, =zl^y^ndw bir qwrara gwlmiswn... Mwswlwbelwdir, q\z\m, mwn dw, anan da Q=n[wbwyimgillw qohum olma`a naraz\ deyilik, uzun illwrin qap\-qon]usuyuq, bir-birimizi yax]\ tan\y\r\q.
Bayaqdan da] heykwl kimi donub hwrwkwtsiz qalm\[ anam yerindw qurcaland\:
Soru]salar, biz bu geni] swadwt saray\na nw ^[^n topla]m\]\q, swbwbi nwdir? Mwn deywrdim ki: k=rp^salma`a. Bwli! G^lmwyin, yolda]lar! S=z^m^n can\ var. Nwzwrdw tuturam iki ailwnin aras\ndak\m=hkwm bir qohumluq k=rp^s^n^. Maraqlansalar: Bu nwhwng tikintinin fwhlwlwri, prorablar\kimdir? Mwn deywrdim ki, i][i q^vvwsi cwmi-c^mlwtan\ iki nwfwrdwn ibarwtdir; wcwba, bu k=rp^ hans\n=v materialdan in]a olunur: da]dan, torpaqdan, dwmirdwn, betondan, kwrpicdwn, pal[\qdan? Mwndeywrdim ki, mwhwbbwtdwn! Yox... g=rswm, yaxamdan wl [wkmirlwr, yenw dw mwndwn xwbwr al\rlar: AyMirzw Muxtar, soru]maq ay\b olmas\n, bu m^barwk k=rp^n^ hardan hara uzad\rs\n\z? Mwndeywrdim ki, Murad\n dam\ndan, K=vswrin dam\na, hwm dw arxay\n ola bilwrsiniz, plan\ vaxt\nda vwart\qlamas\ ilw yerinw yetirwcwyik... G^lmwyin, yolda]lar, s=z^m^n can\ var... Indi gwlin baxaq, g=rwkkimdir Murad ki]i vw onun arvad\, yaxud kimdir K=vswr xan\m vw onun wri. Mwtlwbw ke[mwzdwnwvvwl Murad\n t^ndmwcazl\`\ haqq\nda, ikicw kwlmw a]a`\dan twnqid demwk istwridim. Ancaq buax]am fikrimdwn da]\n\ram onun[^n ki, sa`l\qla nekroloda twnqid olmaz. Ke[irwm twrifw.
Xahi] edirwm, diqqwtlwrinizi mwrkwzlw]dirin mwclisin yuxar\ ba]\nda oturmu], zahirwn ar\q, daxilwnisw qranit kimi m=hkwm, b\`l\ ki]inin sifwtinw. Ilk bax\]da Murad nisbwtwn qaraba`l\... ^zr istwyirwm,qaraqabaq insana bwnzwyir. Lakin, xeyr. Wsil mwnzwrw bizim g=rd^y^m^z vw d^]^nd^y^m^z kimideyil. Twrsinwdir. O, ywni Murad, i[indw ham\dan [ox sevinir. Sanki bu sazwndwlwr swadwt saray\ndastul ^stdw yox... onun qwlbindw, ^rwyinin swkisindw oturub [al\rlar.
Murad! Bu sadw, fwqwt [ox mwnal\ ad twkcw neft[ilwr aras\nda deyil, hwr yerdw, mwn deywrdim ki,hwtta biz in]aat[\lar aras\nda da fwxrlw [wkilir. Bu jelezobetonn\y h=rmwti onun[^n mwnqazanmam\]am, yolda]lar, o =z^ qabarl\ wllwri, a`l\, ]^uru, kwllwsi, wmwyi ilw buna nail olub.Mwrhwba! Min ya]as\n!.. Bu belw... Soru]salar, bws o sol yan\ndak\ a` kwla`ay\l\, g=zwl-g=y[wkqad\nciywz kimdir? Mwn deywrdim ki, anam-bac\m olsun, Murad\n arvad\d\r. Mwrmwr xan\m. Qutabbi]irmwkdw tay\-bwrabwri yoxdur. Hwm dw necw bir yax]\ kitabxana i][isi. Aya`a dursa, g=rwrsiniz ki,elw =z^ dw, g=z dwymwsin, nwdir, s=z mwswlwt^n, h^nd^r bir mwdwniyywt saray\n\n mwrmwrs^tunudur. Bu da belw...
Bax\] istiqamwtimizin swmtini dwyi]wndw g=r^r^k ki, ^z^m^zw mwlwksayaq ba]qa bir qad\n dag^l^mswyir. Sual etswlwr, aya, Mirzw Muxtar, tan\]l\q verirswnsw twqdim et g=rwk bu kimdir? Mwndeywrdim ki, K=vswrdir—abi-k=vswr. Dwryan\n anas\, Mwrmwrin qudas\, twzwgwlinin isw... Haz\rdada]-divarlar\ aras\nda oturdu`umuz bu m=htw]wm swadwt vw kef saray\n\n ipwk pwrdwlwri kimiyum]aq xasiyywtli qay\nanas\. Eyni zamanda cwbhwlwrdw, ]^bhw etmirwm ki, qwhrwmanl\qla hwlakolan, ^zr istwyirwm, ad\n\ deyw bilmwywcwywm, sabiq wrinin, sadiq arvad\. Bu da belw... Bircw dwqiqw,yolda]lar, twlwsmwyin, s=z^m^n can\ var.
Xwbwr alsalar, yax]\ indi bws sonra nw olsun? Mwn deywrdim ki, ... sakit.. qurtar\ram!.. Mwn deywrdimki, mwharwtli sazwndwlwrimiz bir “va`zal\” [als\n, biz dw xo] twranwlwr alt\nda i[wk hwmin bayaqyuxar\da xat\rlatd\`\m\z o mwhwbbwt k=rp^s^n^n sa`l\`\na, hans\n\n ki, bir ucu bu damdad\r, birucu o damda—o`lan eviynwn q\z evinin aras\nda!.. Urra!..”
Atam, toyumuzda [al\nan musiqilwrin, oxunan mahn\lar\n, deyilwn s=zlwrin ham\s\n\, ham\s\n\wvvwldwn-ax\ra kimi maqnitafon lentinw yazd\r\b. Indi qulaq asd\`\m da, in]aat[\ qohumumuz MirzwMuxtar\n swsidir. Hwmin ax]am o, bu sa`l\`a i[wndwn sonra ba]\n\ qoyub gecwywdwk yatm\]d\...
D^nwn Dwryan\n xwtri d^]bwrw istwdi. Iki k^ndw xwmir yo`urdum. Bi]irdim. Tams\nd\m g=rd^m,]orzwqqum! Qald\m neylwyim. Tez anama zwng [ald\m, whvalat\ s=ylwdim. Anam soru]du:
—Evdw quru k^t^m bal\`\n\z yoxdur?
Mwni g^lmwk tutdu:
—Ma, swn bwxtwvwrlikdwn dwm vurursan. Selyodkam\z var.
—Eybi yoxdur, daha yax]\,—deyw anam mwni ba]a sald\:—x=rwkdwn wvvwl s^frwyw bir par[a oselyodkadan qoy. Dwrya yesin. Ondan sonra, bi]irdiyin d^]bwrwyw wlavw duz swpmwsw, mwn he[ nwanlam\ram.
Do`rudan evdar arvadlar swri]twli olurlar.
Naharda adama bir az siywnwk bal\`\ndan yedik. Nim[wlwri y\`\]d\r\b, stola [=rwk, qa]\q, nanwli-sar\msaql\ sirkw gwtirdim. Kasalara d^]bwrw [wkdim. Anam\n mwslwhwtini yoxlamaq mwqswdi ilw,Dwrya bir-iki qa]\q yeywn kimi xwbwr ald\m:
—Necw bi]irmi]wm, bacar\ramm\?
Ba]\n\ twrpwdib, dodaqlar\n\ mar[\ldatd\:
—Dadl\d\r... Ancaq xwtrinw dwymwsin, ]itdir,—dedi vw wlini duzqab\na uzatd\...
Dwryan\n Bak\da he[ kwsi yoxdur. Atas\ m^haribwdw =l^b, anas\ b=y^k o`lu ilw kwnddw olur. +z^dw, mwnzil al\ncaya qwdwr emalatxanada ya]ay\b. Amma g=r^]d^y^m^z vaxtlar bunu mwndwngizlwdib.
Dostlar\, yolda]lar\ [oxdur—ham\s\ da incwswnwt adam\.
Dwrya rwsmi he[ yerdw i]lwmir. Twkcw heykwl d^zwltmwklw mw]`uldur. Swhwrlwr mwni instituta qoyub,emalatxanaya gedir. Nahara da evw birlikdw qay\d\r\q. Yar\zarafat-yar\ciddi hwrdwn mwnw e]itdirir ki,
43
hwkimliyi qurtarandan sonra he[ swni dw qullu`a girmwyw qoymayaca`am. Mwnim qazanc\m bizwgen-bol bwsdir. Onunla raz\la]m\ram. Mwn bwywm twkcw diplom ^[^n oxuyuram. Hwrwnin ^rwyindwbir arzusu var.—Cwmiyywtw xidmwt g=stwrmwk hwr bir vwtwnda]\n m^qwddws borcudur.—Bws bus=zlwr mwnw aid deyil?! Deyir, gwlwcwkdw elw =z^m^z^n, u]aqlar\m\z\n sa`laml\`\n\ qorusankifaywtdir. Mwnim wqidwmcw o c^r xudpwswnd m^alicwdwnsw, geni] ^rwkli xwstw olmaq yax]\d\r.
27
Novruz bayram\ idi.
Anam bizi “ayaqa[d\” ya [a`\rm\]d\. Ertwdwn zwng vurub tap]\rm\]d\ ki, “Qazan asmay\n, ]ama buragwlwcwksiniz.”
Qap\n\n musiqili zwngi [al\nd\. Gwlwn bibimlw, wri vw Mirzw Muxtarla arvad\ idi. Onlar\n i[wri girmwsiilw evw bir sws-k^y d^]d^ ki, a`\z deywni qulaq e]itmwdi. Arvadlar qalx\b mar[amar[ =p^]mwywba]lad\lar, bir-birinin kefini soru]dular, o`lunu, q\z\n\ xwbwr ald\lar.
Mirzw Muxtar elw kandardan ^z^n^ stol ^st^ndwki butulkalara tutub bir ]er oxudu:
Saqi! Qurban swnw can, xalis araq istwyirwm.Mwn onun lwzzwtini ba]qa sayaq istwyirwm.Ver i[im, swrxo] olum, s^bhw kimi nw]wlwnim,Qoy bu meyxana g=r^ns^n ba]-ayaq istwyirwm.Bilmirwm wsrimizin kimdir +mwr Xwyyam\.Onu [oxdan gwzirwm, bircw soraq istwyirwm...
Arvad\ twhdidedici bir twrzdw Mirzw Muxtar\ s^zd^:—Wlini d=]^nw qoy! Bu g^n dilinw dw vurmayacaqsan!
Ki]i dwrhal val\n o biri ^z^n^ [evirdi:
—Inan\rs\z ki, toy gecwsindwn sonra hwlw =z^mw gwlmwmi]wm,—dedi vw ke[ib atamla, Dwrya ilwg=r^]d^. Arvad\ arxadan qanl\-qanl\ ona baxaraq ayaq ^stdwn s=ylwndi:
—Adam\n wtwyini nw qwdwr dartarlar?!
Mirzw Muxtar bu dwfw =z^n^ s\nd\rmad\:
—Eh! Rwhmwtliyin q\z\, mwn q\z\]anda wtwyimi yox ey... lap pencwyimi dart [\xar wynimdwn,dayanan deyilwm!—deyw qonaqlar\n yan\nda ki]ilwndi.
Wr-arvad k^s^l^lwr kimi aral\ wylw]dilwr.
Stola bir ne[w nim[w xuru]lu wt, toyuq, qovurma d^z^ld^. Sonra da b=y^k buludda bu`lana-bu`lana zwfwranl\ plov gwtirildi.
45
—Bismillah elwyin,—deyw anam =z^nw yer axtaranda, atam onu swslwdi:
Kitabdan ayr\ld\m, bir azdan on iki olacaqd\.—Bahara be] dwqiqw qal\r,—dedim.
29
Toyumuzdan qabaq institut yolda]lar\m, rwfiqwlwrim vw yax\n qohumlar\m\z =z aralar\ndadilbirlw]iblwr ki, mwnw hwdiyyw, k=hnw qayda ilw b^llur qab-qacaq, ipwk par[a, wtir qutusu yox,ancaq kitab gwtirsinlwr. Hwrw be]-on qal\n cild kitab haz\rlay\bm\]. Ham\s\ da kitab\n titul swhifwsinwbir-iki c^mlw ilw arzusunu yaz\b. M^taliw[i oldu`umu e]itdiklwrindwn, mwni bu yolla sevindirmwyw[al\]\blar. Bwzilwri ywqin ki, hwdiyywsini qwnawtbwx], ad\na layiq sanmad\`\ndan kitab\n aras\nakapron corab, ba] yayl\`\, ]wrf kimi ]eylwr qoyma`\ da vacib bilib. Eybi yoxdur, adamlar\ birdwn-birwk=hnw adwtindwn ay\rmaq [wtindir. Yava]-yava] =yrwnwrlwr.
Kitab da o qwdwrdir ki, twzw mwnzilmizw da]\sayd\q yer olmayacaqd\. Dwrya ilw mwslwhwtlw]mi]wm,onlar\ anamgildw =z ke[mi] ota`\ma y\`acam. Ad\n\ da qoyaca`am “K=n^l kitabxanas\.” Ne[w iloxusam, bwsimdir. Bu mwnim ^[^n wn g=zwl s^rprizdir!
Bir ^z^m q\z idi, bir ^z^m gwlin. Dwryaya elw al\]m\]d\m, elw ba`lanm\]d\m ki, evw gec qay\dandapwncwrw qaba`\nda oturub, dwqiqwlwri say\rd\m. Onun bax\]\nda, swsindw, hwrwkwtlwrindw mwnim^[^n qeyri-adi bir do`mal\q yaranm\]d\. Bwzwn m^nasibwtindw balaca soyuqluq, c^zi etinas\zl\qg=rswm dw, incimirdim, bunu wr-arvad aras\nda qanuni vw =twri bir ]ey hesab edirdim. Ancaqtwwss^flwnirdim ki, belw hallar ikimizlikdw deyil, evimizw gwlwn qonaqlar\n yan\nda olurdu. Hwmi]wdw: “Ywqin he[ kws duymad\” deyw =z-=z^mw twskinlik verirdim, onu ba`\]lay\rd\m.
“Siz xo]bwxtsiniz, K=n^l!”—Ax\r vaxtlar bu s=zlwri tay-tu]lar\m\n dilindwn tez-tez e]idirdim.Institutda q\zlar mwnw, o`lanlar Dwryaya qibtw edirdilwr.
Twsirlwnirdim. Gileylwnmwyw wsas\m olsa da, demwyw [wkinirdim.
Dwryan\n qonaqlar\n\n say\ getdikcw [oxal\rd\. Onlara [ay-[=rwk vermwkdwn yorulurdum.Gecwywdwk i[irdilwr, dan\]\rd\lar, g^l^rd^lwr. Dwrslwrimi =yrwnmwyw imkan tapm\rd\m. +z^ dwbilirdi, qiymwtlwrim enmi]di, bais o idi.
Swhwr aynaya baxanda sezdim, sifwtim dwyirmiliyini itirmi]di. G=zlwrim elw bil irilw]mi]di.S\n\xm\]d\m, ondand\. Ne[w g^n idi, i]tah\m k^sm^]d^. Anamsa bunu ayr\ yerw yozurdu. Hwtta birqwdwr sevinirdi dw. Ke[wn dwfw bazarl\q elwmwyw o getmi]di. Mwnim tap]\rd\qlar\mdan savay\ birpar[a lava]ana da al\b gwtirmi]di...
“Arvad g=r nw fikirlw]ir. Indidwn institutu, dwrsi bir k=rpwyw qurban elwmwk a`\ls\zl\q olmazd\m\?Dwrya demi]kwn, “Mwn =z^m bu evdw elw u]aq kimi bir ]eywm.”
50
32
Ax]am Dwrya evw gec gwldi. Hwm dw [ox fikirli, narahat g=r^n^rd^. Rwngi qa[m\]d\. Swbwbinisoru]dum, y=nl^ cavab vermwdi. “He[,” deyib mwni ba]\ndan elwdi. Bir stwkan [ay i[ib, yenw harasagetdi. Sonra telefon az\ndan on kwrw zwng [ald\. Dwryan\ xwbwr ald\lar. Ham\s\ yolda]lar\ idi,swslwrindwn tan\y\rd\m. Ancaq nw olmu]du, bilmirdim—mwndwn gizlwdirdilwr.
Gecw o qay\d\ncaya qwdwr ^rwyimin i[ini yedim.
—Dwrya, bir dan\]sana, nw var?—deyw paltar\n\ soyunanda ehtiyatla ona yana]d\m.—Niyw belwbirtwhwrswn?
Daha instituta Dwryan\n ma]\n\nda getmirdim. Twlwswndw trolleybusa minirdim. Qay\danba] q\zlarlagwzw-gwzw gwlirdim.
Bu g^n birinci dwfw idi evdwn paltosuz, ba]\a[\q [\xd\m. Nar\nc\ yun paltar\n\, ^st^ndwn dw [whray\jaketimi geymi]dim. Qabaqlar anam deyirdi, bu rwnglwr swnw yax]\ yara]\r. Nw bilim, bwlkw dw =zz=vq^ ilw =l[^rd^.
Institutun hwywtindw Fwzilw mwni g=r^ncw irwli y^y^rd^:
51
—Salam, aaz, necwswn?—dedi vw cavab g=zlwmwdwn davam etdi:—Whmwda`am =lm^]^, d^nwn haistwdim zwng [alam sizw, ^rwk elwmwdim. Bu nw i]dir, gwdwnin ba]\na gwlib? Q\z cwhwnnwm, nw yax]\ki, =z^ salamat qal\b...
Swn kimdwn dan\]\rsan?
Fwzilw [eynwdiyi saqq\z\ sol ovurdundan sa`a =t^rd^.
—Aaz.. avariyan\ deyirwm dw.. D^nwn bizim kurs “Sema]ko”da praktikada idi. Saat iki on be]dwi]imizi qurtard\q. Mwnciywz xalat\m\ elw twzwcw soyunub hwywtw [\xm\]d\m ki... g=rd^m, vaxsey..Dwrya! D^]d^ ma]\ndan quca`\nda bir q\z—meyit rwngindw. Girdi xirurqi[eskiyw. Vay... iraq olsun,bu nwdir?! Sonra =yrwndim ki, o wndam\ yanm\]lar, allah bilir, hara gedirmi]lwr, ya gwlirmi]lwr,samasval b=y^rdwn vurub bunlar\. Q\z\n diz qapa`\ oynay\b yerindwn. Bws xwbwrin yoxdur?
Yer-g=y ba]\ma f\rland\.
—Yan\nda q\z varm\]?!
—Aa... a`z\mda swnw s=z deyirwm... Taqs\r swninkindwdir dw. Dwryadan soru]an gwrwk, ay balam,evlwndiyin bir g^n, bir g^nortad\r, nw tez ba]qas\na tamah sal\rsan... Whmwda`am =lm^]^, q\z da birfwrli ]ey ola, dwrd yar\d\r: Abezyan! {wtirini t=k^b aln\na, dodaqlar q\pq\rm\z\ qan kimi, elw bil budwqiqw =z balas\n\ yeyib. Tuman da ki, budur ey... bax, burdan, dizdwn iki qar\] yuxar\...
G=z ya]lar\ mwni bo`du. Zorla udqundum. Bo`az\mda sanki qwhwr d^y^nlwnib qalm\]d\. Daha he[nw deyw bilmwdim. Sar\ paltarda, qara tor corabda olan Fwzilwnin wvvwlcw boyal\ sir-sifwti, p\rp\zq\rm\z\mt\l sa[lar\ eynimdw dumanland\... eybwcwr bir ]wklw d^]d^. Vw sonra b^t^nl^klw wcinnwyw,]eytana, iblisw d=nd^...
Bwli! Hwmin o yerdwn ki, bir vaxt Dwrya dodaqlar\ wsw-wsw =pm^]d^...
34
...Alman alimi Vilhelm Humbadt z=vcwsi Karolina fon Daxroydenw q\rx d=rd il wrzindw hwr g^n y^zxwtt ]er ithaf etmi]dir. Onlar otuz be] il intwhas\z bir mwhwbbwtlw ya]ay\blar. Karolinan\n vwfat\ndansonra da Humbaldt onu unutmay\b. +mr^n^n ax\r\na kimi, hwr swhwr yazd\`\ ]eri ax]am apar\bsevimli qad\n\n mwzar\ ^stdw oxuma`\ bir adwwt ]wklinw sal\b...Hwyat b=y^k m=c^zwdir!
Ax\ ney[^n insanlar ham\s\ bir ^rwklw ya]ad\qlar\ halda xislwtlwri m^xtwlif olur? Buna swbwb nwdir?Mwn ki, Dwryan\n yolunda mwhwbbwtimi, qay`\m\ wsirgwmwdim. Atam\n, anam\n, Eminin,Q=n[wbwyimin arzusuna, istwyinw qar]\ [\xd\m. Ne[w qwlbi s\nd\rd\m, bircwciyini sevindirmwk ^[^n.
52
Bws indi, evlwndiyimiz vaxtdan hwlw ^[ ay ke[mwmi] Dwrya niyw sevgini, nwvazi]i, wylwncwni mwndwdeyil, ba]qas\nda axtar\r?
Novruz bayram\n\n ax]am\ atam\n dediyi s=zlwri nw tez unutdu! “... Swndwn, o`lum, yeganw xahi]imbudur: [al\] ki, K=n^l^n bu evdwn apard\`\ wn qiymwtli cehizi olan xo]bwxtlik itmwsin.”
G=rwswn, taleyimi Eminw ba`lasayd\m, o da mwnimlw belwmi davranacaqd\? Yox! Inanm\ram! Wslinwqalsa, he[ Dwryan\n da bu hwrwkwtini a`l\ma s\`\]d\ra bilmirwm. Ancaq... nw edim, Fwzilwnindan\]d\qlar\ hwqiqwtw ox]ay\rd\.
Saat be]i =tm^]d^. Nahara he[ nw haz\rlamam\]d\m. +z^m dw ac idim. Swhwrdwn institutdan gwlibyataq ota`\nda uzanm\]d\m, elw hey fikirlw]irdim.
Dwrya i[wri girwndw qalxmad\m. O mwni bu vwziyywtdw g=r^b, tw]vi]lw [arpay\ya yax\nla]d\:
—Elw buna g=rw!—O qalx\b qar]\mda dayand\.—&rwyimw damm\]d\ ki, ]^bhwlwnwcwkswn. Ma]\ndaq\z olma`\na olub, q\l[as\ da wzilib. Bws bir maraqlanm\rsan ki, o kimdir, nw[idir?
—Xeyr!
—Mwnim natur]itsamd\r. Hwr saat\na pul verib gwtirirwm. Vwssalam. Onsuz heykwl i]lwmwk olar?D^nwn =z^n^ naza qoymu]du, daha gwlmwk istwmirdi. Dal\nca evlwrinw getdim. Yalvar-yaxar,birtwhwr dilw tutdum. Emalatxanaya qay\danda, qwzaya d^]d^k. Inand\n?..
—Yox!
53
—Niyw?
—Swn q\za bax\b mwcnun d^zwldirswn?
Dwrya yenw ]aqqanaq [wkdi:
—Vallah, K=n^l, bilmirwm swni necw ba]a sal\m. Evdw oturub, emalatxanadan xwbwr verirswn. Mwn“Mwcnun”u bir aya yax\nd\r dayand\rm\]am, sifari]lw “Sa`\c\” heykwlini haz\rlay\ram. Qanorar\n\n dayar\s\n\ alm\]am... Wvvwl swni i]lwmwk fikrindw idim. Sonra fikirlw]dim, institut, ev... vaxt\n [oxitwcwk. Emalatxanama qad\n\n, q\z\n gwldii birinci kwrw deyil ki...—O, siqaret yand\rd\.—Ba]qayerdw dan\]arsan, g^lwrlwr swnw. Biz m^asir adamlar\q. Belw ]eylwrdw hwr dedi-qoduya whwmiyywtvermwmwliyik.
Mwnim dan\]ma`a s=z^m yox idi. Qad\n ke[mi] whvalat\ xat\rlamaqdan wzab [wkirmi] kimi s=hbwtiqurtarma`a [al\]d\:
—Wslindw, ay K=n^l, swni q\nama`a da haqq\m yoxdur. Fikirlw]irwm ki, meylini bu twrwfw salsayd\n,onda da Dwryaya da` [wkwcwkdin. Mwgwr o insan deyilmi? Ham\s\n\ ba]a d^]^rwm, bala. Onun daanas\ var. Eminciywzimin wziz can\na and i[irwm, sidqi ^rwkdwn deyirwm, twki xo]bwxt olas\n\z.Ikiniz dw—swn dw, o da.
Q=n[wbwyim bu alicwnabl\`\ ilw g=z^mdw on qat b=y^mwdimi? Mwn qar]\s\nda ki[ilib, xwcalwt[wkmwdimmi?
... Qalay[\o`lu twvaz=kar, n=vrwsidw bir ]air idi. Twzwhwvws olsa da, pis yazm\rd\. Sadw, twmiz qwlblibu cavan\n qo]du`u ]erlwr xo]a gwlirdi. O isw he[ vwdw lov`alanmazd\. “Mwn ustad\mdan=yrwnirwm,—deywrdi.—+mr^m boyu da ona borcluyam.”
Aylar, illwr dolan\r. Qalay[\o`lu ki[ik bir r^tbwyw [atanda dwyi]ir, q^rrwlwnir, ustad\na arxa [evirir.Wtraf\na toplad\`\ yaltaqlar yerli-yersiz onu twriflwmwyw ba]lay\r.
55
Qalay[\o`lunun iddias\ art\r, g=z^ uza`\ g=rm^r, wvvwlki sadwliyindwn, twmizliyindwn wswr-wlamwtqalm\r. Lakin ondan sonra nw yaz\rsa, bwywnilmir. “N=vrwsidw ]airin qwlbi qurudu” deyirlwr.Istedad\n\ itirdiyinw hefsilwnwn Qalay[\o`lu lo`man\n yan\na gedib whvalat\ nwql edir.
—Mwn niyw bu tezliklw ]=vqdwn d^]d^m? Swbwb nwdir?—Soru]ur.
Lo`man cavab\nda ona belw bir hekaywt s=ylwyir:
—Bizim bu mahalda,—deyir,—dwdw-babadan qalma qwdim kwla`ay\ karxanas\ vard\. Sahibi i]g^zar,nurani bir qoca idi; gecw-g^nd^z [al\]\rd\, min wziyywtlw da`lara qalxard\, dwrwlwrw enwrdi, nadir[i[wklwr toplay\b, g=zwl, r=vnwqli boyalar haz\rlard\. Qocan\n buraxd\`\ ha]iywsi q\rm\z\, g^ll^bwn=v^] kwla`ay\lar\n twrifi dillwrdw gwzwrdi. Yara]\ql\, davaml\ olard\, g^ndw, ya`\]da rwngisoluxmazd\. Wn uzaq mahallardan belw q\zlar, gwlinlwr ax\]ard\lar, onun kwla`ay\s\ndan al\b=rtwrdilwr.
Bir g^n zwhmwtke] pirani qoca =ld^, karxanaya wyya] o`lu sahib oldu. Wvvwlcw atadan qalma var-d=vlwti da`\td\; yedi, i[di, swrxo]luq elwdi. Sonra pul-para t^kwndi. O`ul atas\ndan az-[ox =yrwndiyipe]wyw ba]lad\. Karxanan\n b=yr^ u[mu]du, dwzgahlar s\n\b da`\lm\]d\... O, daha bunlar\n fwrqinwvarmad\. Boya haz\rlamaq ^[^n da`lara, dwrwlwrw [i[wk axtarma`a da yollanmad\. Elw ba]dansovdu,z=vqs^z, keyfiyywtsiz kwla`ay\lar haz\rlay\b bazara [\xard\. Arif m^]twrilwr mala baxan kimi tan\d\lar:bu x\na o x\nadan deyildi. Yeniyetmw q\zlar bilmwyib ald\lar, ba]lar\na =rtd^lwr. Iki-^[ g^n ke[di,kwla`ay\lar ^z^ld^, rwngi a`ard\, gwrwksiz bir wsgiyw [evrildi...
Indi, s=z^m^n can\ oras\ndad\r ki, n=vrwsidw ]air...—deyw lo`man mwtlwb ^stdw gwlir,—swn dwwvvwlki Qalay[\o`lu deyilswn. Ustad\n\n yolunu sapm\san, saxtala]m\san. &rwyin dw, o qocadanfwrsiz =vlad\na qalan karxana kimi u[ulub-da`\l\b, bwrbad olub. Daha bundan sonra [wtin ki, o ^rwkxo]agwlwn bir ]er desin.
Qalay[\o`lunu tw]vi] b^r^y^r:
—Lo`man baba, allah\ sevirswnsw, bir [arw elw, mwni bu u`ursuzluqdan uzaqla]d\r,—deywyalvarma`a ba]lay\r.
Atam dinmwzcw oturdu; yasl\ adamlar kimi ba]\n\ a]a`\ dikdi. Sonra bir siqaret yand\r\b [wkmwywba]lad\. Onu bu [a`acan belw mwhzun g=rmwmi]diml. Ota`\ b^r^ywn matwmli s^kutdwn qulaqlar\mk^y^ldwdi.
Ilk mwhwbbwtin ba]gicwllwndirici swrxo]lu`undan ay\lanlar i[wrisindw pe]man olanlar da az deyildir.”Eh... o zaman bu barwdw fikirlw]wn kim idi. Dwrya mwni elw tilsimlwmi]di ki, ayr\ he[ nw g=rm^rd^m.D^nyada ondan sadiq, =z^mdwn xo]bwxt adam fwrz elwmirdim... Hwyata wylwncw g=z^ ilw baxangwnclwrdwn bir paras\n\n evlwndikdwn sonra da nwfsini cilovlaya bilmwdiyini, qar]\s\na [\xan hwrsuyu]irin, yelbeyin q\za tamah sald\`\n\ e]itmi]dim. X\rdavat kimi ucuz mwnliyini hwrrac mal\nad=ndwrwn bu c^r ]arlatan xislwtlwri hwmi]w nifrwtlwmi]dim. Lakin Dwryaya twslim olanda onu elwtwswvv^rdwn uzaq, [ox uzaq sanm\]d\m. Bax, elw orda yan\lm\]d\m... Nwrminw whvalat\n\ a[\bdan\]an\ atam\n, anam\n rahatl\`\ pozulmu]dur.
Bunlar\n ham\s\ mwnw izafi zwhmwt g=r^n^rd^. Hwyat g=z^mdw mwnas\zla]m\]d\. Ya]amaq,yaratmaq, qurmaq mwvhumlar\ da twswvv^r^mdw sevmwk-sevilmwk kimi saxtala]m\]d\. Qad\n\namehriban, qay`\ke] olanlar\ swdaqwtli ki]i roluna girmi] aktyor san\rd\m. Ey var! Mwn do`rulu`ainam\m\ necw itirmi]dim! Onu bir daha tapaca`\ma g^man\m yox idi.
Ma]\n siqnal\ mwni diksindirdi. Bu swsdw hwm =t^b-ke[mi] bir ^nsiyywtin wks-swdas\n\ xat\rlad\m,hwm dw onu nifrwtlw yad etdim. Yan\lmam\]d\m: mwlwfwnin ucunu qald\rd\m, a`aclar\n aras\ndan orabaxanda “Volqa”n\ uzaqdan tan\d\m. Ma]\n darvazaya [at\b yava]\d\ vw sola burularaq hwywtw girdi.Dwrya qoltu`unda ka`\z ba`lama, wlindw bir dwstw qwzet kabinwdwn [\xanda durub irwli cummaq,“Niyw gwlmiswn?! Rwdd ol, geri qay\t!”—demwk istwdim. Hwywcan\m\ g^clw bo`dum.
Atam onu g=r^ncw i]dwn wl [wkdi. Ancaq a]a`\ enmwdi, heyrwtindwn k^lafirwngidw donub b^t kimihwrwkwtsiz dayand\. Anam evw [wkilmi]di; eyvana a[\lan pwncwrwnin pwrdwsi arxas\ndan bu twrwfwnwzwr yetirirdi ki, onu necw qar]\layaca`am.
}whwr sanki dwnizw ax\]m\]d\. Soyunma`a m^nasib yer tapmaq [wtindi. Biz qwlwbwlikdwn uzaqla]\b,[imwrliyin qurtaraca`\ndak\ boz qayalar\n k=lgwsinw [wkildik.
Q\zlar [immwyw haz\r gwlmi]dilwr. Daha g=zlwmwdilwr. Wl^st^ paltarlar\n\ [\xardaraq suya ba]vurdular. Mwn dw dallar\nca cumdum. Wndam\m islancaq can\ma swrinlik qar\]\q xo] bir rahatl\qs^z^ld^. Elw zwnn etdim ki, [oxdan bwri qwlbimi [ul`ayan kwdwr, a`\rl\q f=vrwn wriyib Xwzwrw axd\ vwmwn xeyli y^ng^llw]dim...
Evw ax]am swrinliyindw qay\td\q. Anam plov bi]irmi]di. Bunu hwywtw girwndw, ocaq ^stdw bu`lananqazan\n dadl\ qoxusundan duyduq.
—Q\zlar, yuxar\ qalx\n, x=rwyimizi orda yeywcwyik,—deyw atam twzwcw d^zwldib qurtard\`\k^lafirwngini n^mayi]karanw bir twrzdw bizw g=stwrdi. ...Rwfiqwlwrim gedwnwdwk hwr ]eydwndan\]d\lar. Twkcw Dwryadan s=hbwt salmad\lar. Bu daha yax]\ n=v twswlli idi. Bir onu bildim ki,mwswlwni Fwzilwdwn =yrwniblwr. Hwr halda q\zlar\n gwli]i mwni az sevindirmwmi]di.
64
O gecw eyvanda qatlama [arpay\da uzan\b g=zlwrimi ulduzlara zillwywrwk hey fikirlw]irdim; ^rwklwrifwrwhlwndirwn dw insanlard\r, kwdwrlwndirwn dw insanlar... Quran da, da`\dan da onlard\r—insanlar.Insanlar!.. Insanlar!..
43
Bir ayd\ xatirw yazma`\ da unutmu]am.
Swnwdlwrimi tibb institutundan al\b, universitetw verdim. Filoloji fak^ltwyw girwcwywm. Bu hwm[oxdank\ arzumdur, hwm dw orada twlwbwlwr tamam ba]qad\r, mwni tan\yan yoxdur; =t^b ke[wnlwr^[^n he[ kwsin yan\nda xwcalwtli olmayaca`am.
Elw bil o g^nlwri ya]ayan =z^m deyilwm, mwnimla ada] yad bir q\z\n ba]\na gwlwn whvalatlard\r, hans\kitabdansa oxumu]am...
44
Fwzilw bilmwywn ]eyw qurd du]wr. Swhwr ikinci imtahana gedirdim. Nwdwnsw, ^rwyim rahat idi.Qorxmurdum. K^[wdw arxadan kimsw wllwri ilw g=zlwrimi qapad\ vw =z^n^ saxlaya bilmwyib g^lmwkwvwzinw nazik swslw ciyildwdi.
Wvvwl bu s=zlwrin fwrqinw varmad\m. Sonradan fikir mwni g=t^rd^. Dwhlizdw bir gu]wyw [wkilib=zl^y^mdw ara]d\rd\m: o can\yananl\q edwm kim idi? Atamm\? Yox! D^nya da`\lsa da o, minnwtwgwlmwzdi. M^wllim yax\n qohumu da olsa, telefonla belw zwng [al\b mwnw g^zw]t dilwmwzdi. Anam,day\lar\m, wmim... Hakwza, onlar bu i]w qwtiyywn qar\]mazd\lar.
Ancaq onunla g=z-g=zw durmaqdan s\x\ld\m, ^z^nw yox, yerw baxd\m. {oxdand\ g=rmwmi]dim,bir[wklwri a`arm\]d\ arvad\n.
Bu swhwr qwribw bir hiss ke[irdim. Ad g^n^mdw Eminin mwnw ba`\]lad\`\ oyuncaq meymunu yaz\stolumun dolab[as\nda g=rd^m. O vaxt evdwn k=[wndw =z^m qoymu]dum. G=t^r^b oynatd\m,sonra divardan, qabaqk\ yerindwn asd\m. Ancaq... elw bildim ki, bunun ^[^n onun =z^ndwn icazwalmal\yd\m.
... O ax]am bwn=v]wli dwftwrimin ax\r\nc\ a` vwrwqinw bu s=zlwri yazd\m vw sonuncu n=qtwniqoydum. Yazd\m ki: “A`\ll\ bir dwfw aldanar, hwyatda mwn dw yan\ld\m. +z^n ham\s\na ]ahidswn.Swn doldun, ancaq ^rwyim bo]almad\. Wlvida, mwnim bwn=v]wli dwftwrim, wlvida!..”
EEEEppppiiiillllooooqqqq
Pwncwrwmdw dan s=k^l^rd^... Yerimw uzanm\]d\m, lakin m^twwssir oldu`umdan yata bilmirdim.
Mwnzwrwnin iki dwftwrini bir gecwdw oxuyub qurtarm\]d\m. Mwndw K=n^l^n taleyinw intwhas\z maraqoyanm\]d\. Wswrin sonunda Emini g=rmwk istwyirdim. O, wvvwllwr sevdiyi q\z\ indi necwqar]\layacaqd\—mwni d^]^nd^r^rd^. Ehtimal ki, bu macwra Mwnzwrwnin =z ba]\na gwlmi]di; ad\n\qwsdwn dwyi]ib K=n^l qoymu]du. Utand\`\ndan.
Ne[w vaxt idi dwftwr sahibinin yolunu g=zlwyirdim. Nwhaywt, bir g^n i]in ax\r\na yax\n ota`\n qap\s\d=y^ld^. T\qq\lt\n\n zwrifliyindwn duydum ki, qad\n barmaqlar\d\r.