SAKATLIKLAR VE HALK SAĞLIĞI

SAKATLIKLAR VE HALK SAĞLIĞI

Sunumun amaçları

• Sakatlığın halk sağlığı içindeki yerini tanımlamak

• Sakatlığa neden olan faktörlerin neler olduğunu tanımlamak

• Sakatlığa neden olan faktörlerin Türkiye ve dünyadaki durumu hakkında bilgi edinmek

• Sakatlıktan korunma stratejilerinin geliştirilmesi için gerekli bilgileri edinmek

• Toplum sağlığı yaklaşımında en sık görülen, en fazla öldüren ve sakat bırakan sağlık sorunları önemli ve öncelikli sağlık sorunları olarak değerlendirilir.

Sakatlığın Halk Sağlığında Yeri

Dünyada Durum?

• Dünyada yaklaşık 600 milyon engelli yaşıyor.

• Engellilerin %80’i yoksul ülkelerde yaşıyor ve çoğu temel yurttaş hizmetlerine ulaşamıyor.

• Gıda ve barınma ihtiyaçlarını karşılayamıyor. • Tüm dünyada engelli sayısı • giderek artıyor. NEDEN?

Sakatlığın Nedenleri

• Nüfus artışı, • Yaşam süresinin uzaması, • Savaşlar ve buna bağlı sakatlıkların artışı, • Kara mayınları, • HIV ve AIDS, • Beslenme bozukluğu, • Kronik hastalıklardaki artış, • Madde bağımlılığı, • Kaza ve doğal afetlerdeki artış,• Genetik faktörler (akraba evlilikleri), • Aşı ile korunulabilir bulaşıcı hastalıklar…

Dünyada sağlık sorunlarının yol açtığı yıkım, 1990Dünyada sağlık sorunlarının yol açtığı yıkım, 1990

SAĞLIK SORUNU Sakatlık Eklenmiş Yaşam Süresi (milyon gün)

Solunum hastalıkları 123

Şiddet** 102

Perinatal sağlık sorunları 100

İshal 99

Nöro-psikiyatrik hastalıklar 93

Kanser 79

Aşı ile korunabilen hastalıklar 68

Tropikal hastalıklar 66

Anne sağlığında yaşanan sorunlar 59

Beslenme bozuklukları 54

** Savaş, otomobil kazaları, düşmeler, cinayet ve intihar** Savaş, otomobil kazaları, düşmeler, cinayet ve intihar

2020 Yılı İçin En Fazla Sakatlık Eklenmiş Güne Yol Açacak

İlk 13 Neden

1. Kalp hastalıkları2. Majör depresyon3. Trafik kazaları4. Serebrovasküler hastalıklar5. Kronik obstruktiv akciğer hastalıkları6. Alt solunum yolu enfeksiyonları7. Verem8. Savaş9. İshalli hastalıklar10. HIV/AIDS11. Perinatal sağlık sourunları12. Şiddet13. Doğumsal anomaliler

TÜRKİYE’DEKİ DURUM (DİE - 2003 ÖZÜRLÜLER ARAŞTIRMASI SONUÇLARI-)

• Türkiye’de engelli sayısı yaklaşık 8,5 milyon

• Nüfusun %12.29’unu oluşturuyor

SAKATLIĞI OLAN NÜFUSUN YAŞA GÖRE DAĞILIMI

050.000

100.000

150.000200.000250.000300.000350.000

400.000450.000500.000

0-4

5-9

10 1

415

-19

20-2

4

25-2

9

30-3

4

35-3

9

40-4

4

45-4

9

50-5

4

55-5

9

60-6

4

65-6

9

70-7

4

75

+

Bilinm

eyen

yaş grupları

sayı ERKEK

KADIN

sakatlığın türüne göre oranları-ERKEKLER

13%

6%

4%

4%

5%

68%

Ortopedik

Görme

İşitme

Dil ve Konuşma

Zihinsel

Kronik hast.

sakatlığın türüne göre oranları- KADINLAR

4%

2%

2%

3%

82%

7%

Ortopedik

Görme

İşitme

Dil ve Konuşma

Zihinsel

Kronik hast.

ORTAYA ÇIKIŞ ZAMANINA GÖRE ENGELLİLERİN ORANI

ORTOPEDİK GÖRME İŞİTME ZİHİNSEL DİLKONUŞMA

DOĞUŞTAN 23,91 20,41 29,49 47,92 46,63

SONRADAN 73,30 76,32 67,10 49,89 50,16

DOĞUŞTAN SAKATLIĞIN NEDENİNE GÖRE ENGELLİ NÜFUS ORANI

NEDENİ Ortopedik Görme İşitme Zihinsel

Bilmiyor 53,34 51,91 54,99 43,91

Genetik veya kalıtsal bozukluk 16,96 23,42 19,74 22,91

Doğum travması 9,73 4,75 6,03 6,52

Doğum sırasında bebeğin oksijensiz kalması

6,11 4,20 1,35 10,36

Kan uyuşmazlığı 3,76 5,38 6,45 6,56

Annenin hamileliğinde geçirdiği hastalıklar

3,31 4,19 4,41 3,33

Annenin hamileliği sırasında kullandığı ilaçlar

2,53 2,30 1,60 2,14

Annenin hamileliğinde yetersiz/kötü beslenmesi

2,04 2,11 1,03 2,26

Bilinmeyen 2,22 1,73 4,40 2,00

SONRADAN OLUŞAN SAKATLIĞIN NEDENİNE GÖRE ENGELLİ NÜFUS ORANI

NEDENİ Ortopedik Görme İşitme Zihinsel

Kaza 41,17 25,45 11,03 9,33

Hastalık 41,20 47,38 58,44 54,98

İlaç kullanımı 2,70 1,01 1,12 1,49

Zehirlenme 0,19 0,24 0,84

Beslenme bozukluğu 0,76 0,45 0,25 0,66

Madde bağımlılığı 0,09 0,28

Diğer 6,05 7,58 14,42 10,83

Bilmiyor 5,72 15,55 2,6 18,27

Bilinmeyen 2,12 2,06 12,15 3,61

Sağlığın ana belirleyicileri

Yaş,cinsiyetkalıtım,vb..

Yaşam biçimiBarınma

Tarım-gıda üretimi

Eğitim İş çevresi

Su veSanitasyon

Sağlık hizmetleri

İşsizlik

v.b.

Sosyo-ekonomik ve çevresel faktörler

SAKATLIĞIN OLUŞMASINDAKİ TEMEL FAKTÖRLER

• Genetik Faktörler: – Akraba evlilikleri

• Türkiye’deki evliliklerin %22-25’i akraba evlilikleridir.

• Bu evliliklerin yarısına yakını (%40) Güneydoğu Anadolu bölgesinde görülmektedir.

• En önemli nedenler arasında sosyo-kültürel nedenler ve eğitimsizlik (özellikle kız çocuklarının) önemli yer tutmaktadır.

• Akraba evliliklerinde bebeğin doğumsal anomalili olma riski iki kat artmaktadır. (%2’den %4’e)

Ana ve çocuk sağlığına bağlı nedenler:

• Doğuma kadar gebeler 6-8 kez izlenmelidirler. (Türkiye’de doğumların %58’inde gebeliğin ilk altı ayından önce doğum öncesi bakım alınıyor. Ortalama izlem sayısı 4,5.).

• Türkiye’de gebelerin çok küçük bir kısmı tetanoz aşısı olmaktadır (%29’u iki veya daha fazla doz).

• Türkiye’de özellikle kırsal alanda ve doğuda toplam doğurganlık hızı yüksektir (doğuda %4.19; batıda %2.03).

• Ortalama doğum aralığı yaklaşık 3 yıl (37 ay). Riskin başladığıaralık olan 2 yıldan az aralıkta doğum oranı, özellikle doğu bölgelerinde, kırsal bölgelerde ve eğitimi düşük olanlarda daha sık görülmektedir.

Ana ve çocuk sağlığına bağlı nedenler:

• Doğumu sağlık kuruluşlarında yaptırma batıda %86,6 iken, doğuda %44.4 tür. Eğitimi olmayanlarda %44,5 iken, orta okul bitirmişlerde %96,2 ‘ye çıkmaktadır.

• İshalli hastalıklar halen sık görülmektedir.• Türkiye’de emzirme oldukça yaygındır. (%95’i belirli

bir süre emzirilmektedir). Ancak ek gıdaya erken başlanıyor (Bebeklerin yarısına bir aylıkken ek gıda veriliyor).

• Bir yaşındaki çocukların ancak %78’i Polio ve karma aşılarının üçüncü dozuna ulaşmışlardır.

Aşılama• Ülkemizde aşı ile korunulabilir

hastalıkların ve bu hastalıklardan kaynaklanan sakatlık ve ölümlerin engellenmesi amacıyla yürütülen programda difteri, boğmaca, tetanoz, kızamık, kızamıkçık, kabakulak, verem, çocuk felci, hepatit B ve menenjite neden olan Hemophilus Influenza Tip B’ye karşı aşılama yapılmaktadır.

• Bütün çocuklar doğar doğmaz aşı takvimine uygun bir şekilde aşılanmaya başlanmalı, bunun dışında sadece çocuklar değil, doğurganlık çağındaki kadınlar da tetanoza karşı aşılanmalıdır.

Aşılama

• Çocukluk çağı bulaşıcı hastalığı olan poliomiyelit (çocuk felci) hastalığına karşı dünya genelinde yaygın aşılama çalışmaları yapılmış ve hastalık yok edilme aşamasına getirilmiştir.

• Ülkemizde 26 Kasım 1998 tarihinden sonra çocuk felci hastalığı görülmemiştir.

0 YAŞ GRUBU (0-11 ay) VE GEBE TETANOZ AŞI ORANLARI, 2002 TÜRKİYE

BCG %77DBT/POL3 %78KIZAMIK %82HEP 3 %72TT2+ %37

Kazalar

"Önceden planlanmayan ve öngörülemeyen bir zamanda ortaya çıkan, can ve mal kaybı ile sonuçlanan kötü olay"

"Bilinen yanlış davranış ve ihmaller ya da nedenler zincirinin son halkası olup daha önce alınacak önlemlerle kaçınılabilir ve korunulabilir bir olay"

Kazaların Sınıflanması

Genellikle kazanın oluş yeri ve nedenine göre sınıflanır:

• Trafik kazaları • İş kazaları (İşyerinde ya da işin yürütüm

koşulları nedeniyle oluşan bütün kazalar),• Endüstriyel kazalar (patlamalar, yangınlar,

zehirlenmeler, radyasyon),• Spor ve okul kazaları (suda boğulma, düşme

gibi),• Ev kazaları (zehirlenmeler, yangınlar, düşme,

kesiler, elektrik kazaları).

• Trafik kazası:– Tüm yaralanmalar içinde motorlu taşıt kazaları (%16)

önemli yer tutmaktadır.– Türkiye’de taşıt sayısına göre trafik kazaları

Almanya'dan dört, İngiltere'den sekiz, ABD'den sekiz kat daha fazladır.

• İş kazası:– Dünya'da her gün 900 kişi, Türkiye’de ise her gün üç

kişi iş kazası nedeniyle yaşamını yitirmektedir.– Ülkemiz iş kazaları açısından dünyada ilk sıralardadır.

SSK İstatistiklerine göre, 2000 yılında ülkemizde kayıtlara geçen 74.847’i iş kazası olmuştur. İş kazası sıklık hızı ülkemizde 2000 yılında 7.36 dir.

– Kazaların %70’ni aşkın kısmı ise 50’den az işçi çalıştıran iş yerlerinde olmaktadır.

Afetler

“Stres, kişisel yaralanma, fiziksel hasar ve geniş çaplı ekonomik yıkıma neden olan çevresel etkiler veya silahlı çatışmalardır.”

– Doğal afetler• Deprem, sel, kuraklık, fırtına gibi.

– İnsan eliyle oluşan afetler• Savaş, endüstri kazaları gibi.

Savaşlar– 2020 yılı: Savaşların en fazla öldüren ve en fazla sakat bırakan

ilk 10 neden arasında yer alacağını tahmin ediliyor.

Son 10 yılda...• 2 milyon çocuk çatışmalar nedeniyle öldü• 4-5 milyon çocuk sakat kaldı• 12 milyon çocuk evsiz• 1 milyondan fazla çocuk

kimsesiz kaldı• 10 milyon çocuk psikolojik

travmaya uğradı(UNICEF, 1995)

Mayınlar

• 108 ülkede yaklaşık 250 milyon kara mayını,

• Her yıl 26.000 sivili etkiliyor (üçte biri çocuk).

• Milyonlarca hektar tarım alanı kullanılmaz halde.

• Ülkemizde 1987’den beri 946 kişinin ölümüne, 2712 kişinin yaralanmasına yol açtı.

Mayınlar uzun yıllar boyunca büyük bir tehlike olarak kalıyorlar !

Mayınlar

• Mayınların temizlenmesi çok pahalıdır ve Mayınların temizlenmesi çok pahalıdır ve çok uzun yıllar alıyor. çok uzun yıllar alıyor.

• (Afganistan’da BM, 112 mayın temizleme (Afganistan’da BM, 112 mayın temizleme ekibi oluşturdu ve öncelikli bölgeleri ekibi oluşturdu ve öncelikli bölgeleri temizlemek için 15 yıllık bir kestirim yaptı. temizlemek için 15 yıllık bir kestirim yaptı. Afganistan topraklarının %20’sini Afganistan topraklarının %20’sini temizlemek için ön görülen süre ise temizlemek için ön görülen süre ise 4.285 yıldır !)4.285 yıldır !)

Korunma Stratejilerinde Halk Sağlığı Yaklaşımı

• Birincil korunma: Risklerin ortadan kaldırılması. Sakatlığın oluşmasına neden olacak faktörlerin ortaya çıkmasının önlenmesi.

• İkincil korunma: Sağlık riski ortaya çıkmışsa bunun sakatlık yaratmasını önlemek için alınan önlemler.

• Üçüncül korunma: Sakatlık ortaya çıktığında kişinin yaşamdaki zorluklarını ortadan kaldırmak için yapılan uygulamalar (tıbbi ve sosyal rehabilitasyon).