SAKARYA UYGUN YATIRIM ALANLARI - marka.org.tr · 6 Sakarya, iklim özellikleri açısından Marmara ve Karadeniz Bölgesi iklim özelliklerini taşımaktadır. İl, rutubetli bir

1

SAKARYA UYGUN YATIRIM ALANLARI

DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI

SAKARYA YATIRIM DESTEK OFİSİ

2

İÇİNDEKİLER

1.SAKARYA (GENEL BİLGİLER) ............................................................................................ 4

2.SAKARYA İLİ’NİN GENEL ANLATIMI ................................................................................. 5

2.1.Coğrafi Konum, Doğal ve İdari Yapı, İklim Özellikleri ve Bitki Örtüsü ........................... 5

2.2.Ulaşım ............................................................................................................................... 6

2.2.1.Karayolları ................................................................................................................. 6

2.2.2.Demiryolları ............................................................................................................... 7

2.2.3.Denizyolları ................................................................................................................ 7

2.3.Ekonomik ve Sosyal Yapı ................................................................................................. 8

2.3.1.Nüfus.......................................................................................................................... 8

2.3.2.Eğitim ....................................................................................................................... 10

2.3.3.Sağlık ........................................................................................................................ 12

2.3.4.Tarımsal, Hayvansal Etkinlikler ve Ormancılık ....................................................... 14

2.3.4.1.Bitkisel Üretim ................................................................................................... 15

2.3.4.1.1.Tarla Ürünleri Üretimi ................................................................................ 16

2.3.4.1.2.Sebze Ürünleri Üretimi ............................................................................... 18

2.3.4.1.3.Meyve Ürünleri Üretimi.............................................................................. 18

2.3.4.1.4.Süs Bitkileri Yetiştiriciliği ............................................................................. 19

2.3.4.2.Hayvancılık ........................................................................................................ 20

2.3.4.2.1.Büyükbaş hayvancılık .................................................................................. 21

2.3.4.2.2.Küçükbaş hayvancılık .................................................................................. 21

2.3.4.2.3.Kümes hayvanları ....................................................................................... 22

2.3.4.2.4.Su Ürünleri .................................................................................................. 22

2.3.4.2.5.Arıcılık ......................................................................................................... 23

2.3.4.3.Ormancılık ......................................................................................................... 23

2.3.5.Sanayi ...................................................................................................................... 23

3

2.3.5.1.OSB’ler ............................................................................................................... 25

2.3.5.1.1.Faaliyette Olan OSB’ler ............................................................................... 26

2.3.5.1.2.Bakanlık Onayı Alınmış Yapım Aşamasındaki OSB’ler ................................ 28

2.3.6.Ticaret ...................................................................................................................... 29

2.3.7.Dış Ticaret ................................................................................................................ 31

2.3.8.Turizm ...................................................................................................................... 33

3.İLİN EKONOMİK GELİŞME YÖNÜNDEN ANALİZİ ............................................................. 36

3.1.Mevcut Durumun Analizi ............................................................................................... 36

3.1.1.Coğrafi Durumun Analizi ......................................................................................... 36

3.1.2.Demografik Durumun Analizi ................................................................................. 36

3.1.3.Altyapı İmkanlarının Analizi .................................................................................... 37

3.1.4.Tarım ve Hayvancılık Analizi ................................................................................... 38

3.1.5.Sanayi Analizi .......................................................................................................... 38

3.1.6.Turizm Analizi .......................................................................................................... 39

3.1.7.Sosyo-Ekonomik Durum Analizi .............................................................................. 39

4.POTANSİYEL YATIRIM ALANLARI .................................................................................. 40

4.1.Sanayi ............................................................................................................................. 40

4.2.Tarım ve Hayvancılık ...................................................................................................... 41

4.3.Turizm ............................................................................................................................. 42

4.4.Hizmet ............................................................................................................................ 43

5. ALTYAPIYI, EKONOMİYİ VE YATIRIM ALANLARINI GELİŞTİRMEYE YÖNELİK BÜYÜK

PROJELER ........................................................................................................................ 44

6.GENEL TEŞVİK SİSTEMİ ................................................................................................. 44

6.1.Teşvik belgesi nedir ? ..................................................................................................... 45

6.2.Müracaat ........................................................................................................................ 45

6.3.Teşvik belgeli yatırımlara sağlanacak destek unsurları ................................................ 46

6.4.Sakarya’da Uygulanacak Teşvik Unsurları .................................................................... 46

4

1.SAKARYA (GENEL BİLGİLER)

Yüzölçümü

Nüfusu

Yıllık Ortalama Nüfus Artış Hızı

Nüfus Yoğunluğu

Şehir Nüfusunun Toplam Nüfusa Oranı

Okur-Yazarlık Oranı

Tarım İşkolunda Çalışanların Toplam İstihdama Oranı

Sanayi İşkolunda Çalışanların Toplam İstihdama Oranı

Onbin Kişiye Düşen Hastane Yatağı Sayısı

Onbin Kişiye Düşen Hekim Sayısı

İmalat Sanayii İşyeri Sayısı

Sanayi Üretim Değerinin Türkiye İçindeki Yeri

Tarımsal Üretim Değerinin Türkiye İçindeki Yeri

Gayri Safi Yurtiçi Hasılanın Türkiye İçindeki Yeri

Banka Şube Sayısı

Kişi Başına Banka Mevduatı

Kişi Başına Banka Kredileri

Kişi Başına Elektrik Tüketimi

: 4.878 km

: 872.872

: %01,3

: 179

: %74.59

: %92.76

: %51.07

: %19.86

: 18,2

: 9,94

: 1.872

: %1.2

: %2.0

: %1.1

: 82

: 2.443TL

: 3.289TL

: 714 KWs

5

2.SAKARYA İLİ’NİN GENEL ANLATIMI

2.1.Coğrafi Konum, Doğal ve İdari Yapı, İklim Özellikleri ve Bitki Örtüsü

Marmara Bölgesi'nin kuzeydoğu bölümünde yer alan Sakarya ili, 30° 58´ ve 38° 27´doğu

boylamları ile 40° 17´ve 41° 13´ kuzey enlemleri arasında yer almaktadır. İl, kendi adı ile

anılan ovanın güneybatı kenarında kurulmuş olup, tarihi İstanbul-Anadolu yolunun Sakarya

Irmağı'nı aştığı noktada bir köprübaşı ve kavşak noktası konumuna sahiptir. İl alanı yönetsel

açıdan doğudan Düzce ve Akçakoca, güneydoğudan Bolu'nun; Göynük, Mudurnu, güneyden

Bilecik'in; Gölpazarı ve Osmaneli, batıdan Kocaeli'nin; Kandıra, İzmit, Kartepe ve Gölcük

ilçeleri, kuzeyden ise Karadeniz ile çevrilidir.

İl, adını Sakarya nehrinden almıştır. Şehir merkezinde Adapazarı, Serdivan, Arifiye ilçesinin

bir kısmı ve Erenler ilçesi yerleşim yeri bakımından fiziki mekânda bütünleşmiş durumdadır.

Arifiye ilçesi merkeze çok yakın olmasına rağmen merkezle arasından geçen D-100

otoyolundan dolayı ayrı bir yerleşim yeri görünümü sergilemektedir. Düz ovaya kurulan

şehrin kuzeyde Söğütlü, Ferizli yönüne, güneyde Arifiye, Sapanca yönüne ve doğuda Hendek,

Akyazı yönüne genişleme imkânı bulunmaktadır.

16 ilçeden oluşan Sakarya İli, 2000 yılında Bakanlar Kurulu kararnamesi ile Büyükşehir

statüsüne kavuşmuştur. Adapazarı, Erenler, Serdivan, Sapanca, Arifiye, Pamukova, Geyve,

Taraklı, Akyazı, Hendek, Karapürçek, Söğütlü, Ferizli, Kaynarca, Karasu ve Kocaali ilçelerinden

oluşan ilde, toplam 29 belediye, 428 köy bulunmaktadır.

Sakarya’da yeryüzü şekillerinde sırasıyla platolar, dağlar ve ovalar ağırlıklı durumdadır.

Platolar ve dağlar özellikle ilin güney ve orta kesimlerinde yoğun olarak bulunmaktadır. III.

Zamanda meydana gelen yükselme, kırılma ve kıvrılmalarla il topraklarındaki akarsular

çöküntü alanları arasındaki eşiklerde derin vadiler açmış, vadi tabanlarında da geniş ve

verimli ovalar oluşmuştur. Sakarya, akarsu varlığı açısından zengin bir ilimizdir. İl alanı Aşağı

Sakarya Havzasına girmekte olup, bu havza oldukça bol yağış aldığı için yerüstü su kaynakları

bakımından oldukça zengindir. İlin önemli akarsuları arasında; Sakarya Nehri, Çark suyu,

Mudurnu Çayı, Dinsiz Çayı, Darıçay Deresi, Maden Deresi, Melen Deresi yer almaktadır.

Sakarya ili göller bakımından da Türkiye'nin en zengin göllerini oluşturan bölgelerden

birisidir. İlde tektonik oluşumlar sonucu ve Sakarya Nehrince taşınan alüvyonların

yığılmasıyla bir çok göl oluşmuştur. Suları genellikle tatlı olup, turistik bakımdan zengin bir

potansiyele sahiptir. Genellikle içme suyu kaynağı olup, ayrıca tarımsal sulamada da

kullanılmaktadır. İlin en önemli gölü Sapanca Gölü olup, büyük bir kısmı Sakarya ili sınırları

içinde, bir bölümü de Kocaeli sınırları içerisinde kalan bir tatlı su gölüdür. Sapanca Gölü

çevresi 39 km kıyı uzunluğunda, yüzölçümü 40 km² olup, en derin yeri 75 metredir. Göl, içme

ve kullanma suyu temini, su ürünleri, endüstriyel kullanma ve turistik açıdan il için büyük

önem taşımaktadır. İlin diğer önemli gölleri arasında; Poyrazlar Gölü, Küçük Akgöl, Büyük

Akgöl, Acarlar Gölü, Kamış Gölü yer almaktadır.

6

Sakarya, iklim özellikleri açısından Marmara ve Karadeniz Bölgesi iklim özelliklerini

taşımaktadır. İl, rutubetli bir havaya ve ılıman bir iklime sahiptir. Kışlar bol yağışlı ve az soğuk,

yazlar ise soğuk olur. Karadeniz kıyılarında kuzeye özgü karakter kazanan Karadeniz iklimi ile

Marmara Havzasına kadar uzanan Akdeniz ikliminin etkili olduğu iklim bölgeleri arasında

bulunan ilde, geçiş özellikleri izlenmektedir. Güney ve batıda Akdeniz ikliminin özellikleri

görülmekle beraber, yaz kuraklığının sürekli olmaması, bazı yıllarda yağışların çok azalması ve

genel olarak ortalama ve mutlak sıcaklık farklarının az oluşu, bölgenin Akdeniz ve Karadeniz

iklim bölgeleri arasında bir geçiş alanı olmasının göstergeleridir.

Sakarya ili, doğal bitki örtüsü yönünden çok zengindir. Kuzey Anadolu kıyı dağlarının

uzantısı olan dağlar gür ormanlarla kaplıdır. Hemen hemen her yerde kayın başta olmak

üzere gürgen, kavak, kestane, ıhlamur, çınar, akçaağaç ve meşe başlıca ağaç türlerini

oluşturur. Adapazarı'nın doğusunda ve Karasu’nun batısında Acarlar Gölü çevresinde bol

dişbudak ormanlarına rastlanır. Ovalık kesimlerde Aşağı Sakarya Vadisi çevresinde bitki

örtüsü zayıflamaktadır. Çayırlar ve dağ otlakları dışında; dağların etekleri ile platolorda çeşitli

maki alanları görülmektedir. Sakarya ili arazisinin %43'ü orman ve fundalık alandan, %49'u

tarım alanından, %3,5'i çayır ve mera arazisinden ve %4,5'i de tarım dışı araziden

oluşmaktadır.

2.2.Ulaşım

Ulaşım olanakları bakımından avantajlı bir konumda yer alan Sakarya ili, ülkenin en önemli

iki merkezi, İstanbul ve Ankara'yı birbirine bağlayan kara ve demiryolu hatları üzerinde yer

alan önemli bir kavşak noktası halindedir. Türkiye'nin en önemli ulaşım yollarından olan E-5

karayolu ile TEM otoyolu Sakarya'nın ana ulaşım arteri durumundadır. Ülke ölçeğinde trafik

yoğunluğu açısından en yoğun bölge durumunda olan Marmara Bölgesi'nin yine en yoğun

kesimi İstanbul-İzmit-Adapazarı hattıdır.

Cumhuriyet öncesinde Almanlar tarafından yapılan, İstanbul'un Ankara ve tüm Anadolu ile

bağlantısını sağlayan demiryolu da Sakarya'dan geçmektedir. İlde deniz ulaşımı için 42 km

uzaklıktaki İzmit Limanı'ndan yararlanılırken, Karadeniz sahilinde yer alan Karasu ilçesinde

liman inşaatı devam etmektedir. En yakın havaalanı 120 km uzaklıktaki İstanbul Sabiha

Gökçen Havaalanı'dır. Kocaeli İli sınırları içinde yer alan ve Sakarya’ya 25 km mesafede

bulunan Cengiz Topel Havaalanı’nın sivil havacılık faaliyetlerine açılması için çalışmalar

yürütülmektedir.

2.2.1.Karayolları

İstanbul'u Ankara'ya bağlayan ve ili doğu yönünde boydan boya geçen E-5 karayolu ve

TEM otoyolu ilin ana ekseni durumundadır. Edirne'den başlayan TEM Otoyolu (Boğaz

Köprüsü dahil) Akyazı'ya kadar 250 km'dir. TEM otoyolunun Kınalı’dan sonra bir kolu

Yunanistan'a diğer kolu da Bulgaristan'a bağlantılıdır. Sapanca Gölü’nün güneyinden geçen

otoyol üzerinde, Sapanca, Sakarya (merkez), Akyazı ve Hendek gişeleri bulunmaktadır. İlin

kuzey kesimindeki yerleşimlerin il merkeziyle bağlantısını iki devlet yolu; İstanbul'dan Şile-

7

Kandıra üstünden gelerek, Kaynarca ilçe merkezinden geçen ve Adapazarı'na ulaşan yol ve

doğuda Zonguldak'tan Ereğli Akçakoca üzerinden gelen ve kıyıyı izleyerek Karasu ilçe

merkezinden geçip Adapazarı'na bağlanan yol sağlamaktadır. Kuzey ilçeleriyle bağlantıyı

sağlayan yollar bölünmüş karayolu olarak yeniden inşa edilmiştir. Güneyle bağlantı ise, E-5

ile birleşen Antalya Karayolu ile sağlanır. Bu yoldan ayrılan bir kolla, Taraklı ilçesine, Bilecik’e,

Bolu'nun Göynük ve Mudurnu ilçelerine ulaşılır.

Sakarya ilinin toplam karayolu 3.657 km olup, bunun 372 km'si devlet yolu, 70 km'si TEM

Otoyolu, 197 km'si il yolu, 3.016 km'si de köy yoludur. Ayrıca Karadeniz Sahil Yolu’nu Şile

üzerinden İstanbul’la birleştirecek karayolu projesi kapsamında; Kocaali, Karasu ve Kaynarca

ilçelerini batıda Kandıra üzerinden Şile’ye, doğuda Akçakoca’ya bağlayacak bölünmüş yollar

yapım aşamasındadır. Yine boğaza yapılacak 3. Köprüyü Akyazı’dan TEM Otoyoluna

bağlayacak Kuzey Marmara Otoyolu Sakarya’dan geçecek ve özellikle Kuzey bölgelerinin

İstanbul’a mesafesini kısaltacaktır.

2.2.2.Demiryolları

İstanbul'u Ankara ve diğer Anadolu illerine bağlayan demiryolu, Sakarya ilinden geçer.

İstanbul Haydarpaşa'dan itibaren demiryolu, İzmit'in 10 km doğusuna kadar E-5 karayolunun

hemen yanında ona paralel olarak uzanır. E-5'den ayrılan demiryolu, Sapanca Gölü'nün

güney kıyısını izleyerek Arifiye İstasyonu'na uzanır. Arifiye istasyonu, ana hattan ayrılarak 8

km bir mesafe ile Adapazarı Garı'na bağlanır. Arifiye'den güneye yönelen ana demiryolu ise

Arifiye Eskişehir karayolunu takip ederek daha sonra Ankara’ya ulaşır. Adapazarı demiryolu

İstanbul'a 141 km, Ankara'ya 436 km mesafededir. Adapazarı Garı'ndan 8 km uzaklıkta

bulunan Arifiye'den Anadolu'nun her köşesine tren seferleri vardır. Ayrıca İstanbul irtibatlı

her gün karşılıklı olarak düzenli tren seferleri yapılmaktadır.

Sakarya ili sınırları içinde 7 tren istasyonu bulunmakta olup, 65 km demiryolu hattı

mevcuttur. Karasu Limanı’nı iç demiryolu hatlarına bağlayacak olan Karasu Demiryolu Projesi

uygulanmaya başlanmıştır. Ayrıca Batı Karadeniz Limanları’nın “Adapazarı-Bartın Demiryolu

Projesi” ile İç Anadolu’ya bağlanması da planlanmaktadır. Karasu Demiryolu’na entegre

edilecek söz konusu proje ile Bartın, Zonguldak Filyos, Ereğli ve Karasu limanlarının yanı sıra

Türkiye’nin en önemli ağır sanayilerinden Ereğli ve Karabük Demir Çelik fabrikalarının,

Adapazarı üzerinden demiryolu ağına bağlantısı sağlanacaktır. Yine İstanbul – Ankara arasını

3 saate kadar düşürecek olan hızlı tren ilden geçerek, Sakarya’nın ulaşılabilirliğini artıracaktır.

2.2.3.Denizyolları

İlin geleceğinde çok önemli rol oynaması beklenen Karasu Limanı’nın önemli bir kısmı

bitmiş olup, özelleştirme süreci devam etmektedir. Karasu Limanı, birkaç yıl içerisinde

faaliyetine son verilmesi planlanan Haydarpaşa Limanı’nın üzerindeki yükü alması için

alternatif limanlardan biri olacaktır. Böylece Karadeniz ülkeleri ile yapılacak olan ticarette

Karasu Limanı ön plana çıkacaktır. Ayrıca ülkenin en önemli liman havzalarından olan Körfez

Liman Havzası 40 km mesafede yer almaktadır. Yapımı devam etmekte olan limanın

8

tamamlanması ile Sakarya, Türkiye’nin deniz yolu bakımından en avantajlı illerinden biri

olacaktır.

Sakarya il merkezinin ilçelerine ve önemli merkezlere olan uzaklığı Tablo 1'de

verilmektedir.

TABLO 1 : İL MERKEZİNİN DİĞER İLÇELERE VE ÖNEMLİ MERKEZLERE UZAKLIĞI

İL ADI/MERKEZ UZAKLIK

(km) İLÇE ADI

UZAKLIK

(km)

İstanbul 135 Akyazı 26

Ankara 290 Ferizli 28

Kocaeli 35 Geyve 32

Bursa 174 Hendek 30

İzmir 485 Karapürçek 20

Adana 735 Karasu 50

Antalya 528 Kaynarca 38

Denizli 488 Kocaali 67

Eskişehir 177 Pamukova 42

Körfez Limanı 40 Sapanca 16

Sabiha Gökçen

Havaalanı

120 Söğütlü 18

TCDD Köseköy Lojistik

Merkezi

30 Taraklı 73

2.3.Ekonomik ve Sosyal Yapı

2.3.1.Nüfus

İlin toplam nüfusu 872.872’dir. İl nüfusunun % 74,11’i şehirlerde, % 25,89’u köylerde

yaşamaktadır. Yıllık nüfus artış hızı binde 13,03’dır. İlin yüzölçümü 4.878 Km2’ olup, Km2’ye

il genelinde 176 kişi düşmektedir.

Tablo 2’de Sakarya İli’nin ülke geneliyle karşılaştırmalı olarak nüfus istatistikleri verilmiştir.

Tablo 3’de de ilin ilçelere göre nüfus dağılımları görülmektedir.

TABLO: 2

TÜRKİYE VE SAKARYA NÜFUS İSTATİSTİKLERİ

(Genel Nüfus Sayımı Sonuçlarına göre)

YILLAR

TÜRKİYE (000) SAKARYA

Nüfus

(000)

Yıllık

Ortalama

Nüfus Artış

Hızı %

Nüfus

Yoğunluğu

Nüfus

Yıllık

Ortalama

Nüfus Artış

Hızı %

Nüfus

Yoğunluğu

1980 44 737 2,1 58 548 747 2,0 114

1985 50 664 2,5 65 610 500 2,1 127

9

1990 56 473 2,2 73 683 061 2,2 142

2000 67 804 1,8 88 756 168 1,0 156

2007 70 586 0,6 92 835 222 1,5 173

2008 71 517 1,3 93 851 292 1,9 176

2009 72 561 1,5 94 861 570 1,2 177

2010 73 722 1,6 96 872 872 1,3 179

Kaynak: TÜĠK

TABLO: 3

SAKARYA İLİ NÜFUS İSTATİSTİKLERİ

Sıra

No İlçeler

2008 Yılı

Nüfusu

Şehir

Nüfusu

Şehir

Nüfus

Oranı%

Köyler

Nüfusu

Köy

Nüfus

Oranı%

Belediye

Sayısı

Köy

Sayısı

TOPLAM 851.292 622.046 73,07 229.246 26,93 28 440

1 Adapazarı 237.259 224.962 94,82 12.297 5,18 1 26

2 Erenler 72.621 65.992 90,87 6.629 9,13 1 6

3 Serdivan 75.602 67.549 89,35 8.053 10,65 1 10

4 Arifiye 37.290 32.121 86,14 5.169 13,86 1 5

5 Akyazı 83.747 41.157 49,15 42.590 50,85 4 45

6 Ferizli 24.157 13.191 54,61 10.966 45,39 3 17

7 Geyve 46.629 20.120 43,15 26.509 56,85 2 64

8 Hendek 74.607 45.017 60,34 29.590 39,66 2 71

9 Karapürçek 12.548 7.547 60,15 5.001 39,85 1 8

10 Karasu 53.275 27.253 51,16 26.022 48,84 5 34

11 Kaynarca 23.376 5.273 22,56 18.103 77,44 1 41

12 Kocaali 24.622 12.921 52,48 11.701 47,52 2 30

13 Pamukova 26.757 16.006 59,82 10.751 40,18 1 30

14 Sapanca 36.916 31.535 85,42 5.381 14,58 1 16

15 Söğütlü 14.193 8.242 58,07 5.951 41,93 1 15

16 Taraklı 7.693 3.160 41,08 4.533 58,92 1 22

Kaynak: TÜĠK

Tablo 3’den şehir nüfusunun merkez ve çevresindeki ilçelerde yoğunlaştığını ve bu

ilçelerde yüzde 90’a yakın bir şehirleşme oranı yakalandığını söyleyebiliriz. 230 Binin üzerinde

10

insanın yaşadığı Adapazarı ilçesi en yüksek nüfusa sahip ilçe konumundayken, Taraklı ilçesi

7.693 kişilik nüfusuyla en küçük ilçe konumundadır.

2.3.2.Eğitim

Sakarya ilinde okur yazarlık oranı; % 92’dir. Okul öncesi eğitimde; 617 derslik, 15.533

öğrenci ve 891 öğretmen bulunmaktadır. Bir dersliğe düşen öğrenci sayısı 25 ve bir

öğretmene düşen öğrenci sayısı 17’dir. Bu kademede okullaşma oranı % 58’dir. İlköğretimde;

369 okul, 3.938 derslik, 115.349 öğrenci ve 5.475 öğretmen bulunmaktadır. Bir dersliğe

düşen öğrenci sayısı 29, bir öğretmene düşen öğrenci sayısı 21’dir. Bu kademede okullaşma

oranı % 99’dur. Orta öğretimde; 91 okul, 1.322 derslik, 40.860 öğrenci ve 2.601 öğretmen

bulunmaktadır. Bir dersliğe düşen öğrenci sayısı 31, bir öğretmene düşen öğrenci sayısı

16’dır. Bu kademede okullaşma oranı %74’dur.

Mesleki eğitim alanında; il genelinde toplam 42 meslek lisesi, 617 derslik, 23.097 öğrenci

ve 1469 öğretmen bulunmaktadır. İlde mesleki eğitimin orta öğretim içindeki ağırlık payı

%57’dir. Türkiye ortalamasının üstünde meslek lisesi mevcuttur. Özel eğitim alanında 4 okul,

61 öğretmen ve 225 öğrenci bulunmaktadır. Özel öğretim kurumu sayısı 2’si okul öncesi, 7’si

ilköğretim, 10’u Orta öğretim ve 116’sı diğer (52 dershane, 25 motorlu taşıt sürücü kursu, 13

bilgisayar ve yabancı dil kursu, 5 etüt eğitim merkezi ve 21 özel eğitim ve rehabilitasyon

merkezi) olmak üzere toplam 135’dir.

Eğitim alanında yürütülmekte olan yatırım sayısı; 3 okul öncesi eğitim kurumu, 24

İlköğretim, 14 orta öğretim ve 2 diğer olmak üzere toplam 43’tür. Bunlardan 7 adeti

hayırseverler tarafından veya hayırsever katkısıyla yaptırılmakta, 8 adeti de TOKİ tarafından

yaptırılmaktadır. 2008 yılında yürütülmekte olan projelerin toplam bedeli 53.071.438 TL

olup, bu güne kadar 33.936.380 TL harcanmış ve 12 yatırım tamamlanmıştır.

İlin tek yüksek öğretim kurumu Sakarya Üniversitesidir. Türkiye’nin önemli

üniversitelerinden olan üniversitede 12 fakülte, 2 yüksekokul, 14 meslek yüksekokulu, 1

konservatuar ve 3 enstitü bulunmaktadır. Üniversitenin 1.264 akademik personeli ve 50.876

öğrencisi mevcuttur. İlde 2. Üniversitenin kurulması çalışmaları devam etmektedir.

Sakarya’da Kredi Yurtlar Kurumuna bağlı 3 yurt bulunmaktadır. Bu yurtlardan; Sakarya

Öğrenci Yurdunda 1.730 öğrenci (1.000 erkek, 730 kız), Atatürk Kız Öğrenci Yurdunda 500

öğrenci ve Hendek Öğrenci Yurdunda 668 öğrenci (356 erkek, 312 kız) olmak üzere toplam

2.898 öğrenci barınmaktadır.

Sakarya Üniversitesi’nin varlığı, meslek liselerinin çokluğu nitelikli işgücü ve ara elemanı

ihtiyacının karşılanması noktasında Sakarya’yı en hazır illerden biri yapmaktadır.

Tablo 4, 5 ve 6’da eğitimle ilgili istatistikler verilmiştir.

11

TABLO: 4

TÜRKİYE VE SAKARYA’NIN OKULLAŞMA ORANLARI

Kaynak: Sakarya Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü

TABLO: 5 DERSLİK SAYILARI

Kaynak: Sakarya Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü

OKUL TÜRÜ

OKULLAġMA ORANI (%)

2006-2007 2007-2008 2008-2009

Sakarya Türkiye Sakarya Türkiye Sakarya Türkiye

OKUL ÖNCESĠ 72 26.1 54 28.5 60 33

ĠLKÖĞRETĠM 92 90.1 92 97.3 99 96.4

ORTAÖĞRETĠM 58 56.5 56 58.5 74 58.5

Okul Türü 2006-2007 2007-2008 2008-2009

Eğitim Kademleri Resmi Özel Resmi Özel Resmi Özel

Okul Öncesi

Anaokulu Sayısı 11 2 14 2 19 2

Derslik Sayısı 616 54 517 64 552 64

Öğrenci Sayısı 22641 773 15014 1048 14821 1134

Öğrt.+Ust Öğrt. Sayıs 889 74 800 87 799 89

Ġlköğretim

O Okul Sayısı 368 7 368 7 362 7

Derslik sayısı 3732 146 3855 135 3803 135

Öğrenci Sayısı 114874 2212 116327 2328 113024 2325

Öğretmen Sayısı 3732 146 4867 208 5255 220

Ortaöğretim

O Okul Sayısı 75 9 81 10 81 10

Derslik sayısı 1075 77 1211 82 1238 84

Öğrenci Sayısı 35547 1011 34046 1201 39577 1283

Öğretmen Sayısı 1945 162 1954 181 2420 181

Toplam

O Okul Sayısı 454 18 463 19 462 19

Derslik sayısı 5423 277 5583 281 5593 283

Öğrenci Sayısı 173062 3996 165387 4577 167422 4742

Öğretmen Sayısı 6566 382 7621 476 8474 490

12

TABLO: 6, SAKARYA ÜNİVERSİTESİ

Kaynak: Sakarya Üniversitesi

2.3.3.Sağlık

Sakarya İli’nde 1 eğitim ve araştırma hastanesi, 8 devlet hastanesi, 6 özel hastane 1 ağız

ve diş sağlığı merkezi, 3 entegre ilçe hastanesi, 81 sağlık ocağı, 7 sağlık birimi, 5 verem savaş

dispanseri, 1 halk sağlığı laboratuarı, 1 açsap merkezi, 43 sağlık evi bulunmaktadır. 2007

yılında 372 olan uzman doktor sayısı, 2008 yılında 418’e yükselmiştir. 364 olan pratisyen

hekim sayımız 383’e, 838 olan hemşire sayısı 854’e yükselmiştir. 83 sağlık ocağı (3’ü;

Sapanca, Kocaali, Kaynarca, entegre ilçe hastanesidir), bu sağlık ocaklarında; 230 doktor, 149

hemşire ve 310 ebe görev yapmaktadır.

İlde son yıllarda sağlık sektöründe önemli kamu yatırımlarının yapıldığını görmekteyiz. Bu

kapsamda ilçe hastaneleri yenilenmiş, kapasiteleri artırılmıştır. Yeni yerleşim merkezlerinden

Karaman ve Korucuk’ta gelişmiş hastaneler yapılmış, merkezdeki hastanenin 400 yatak

kapasiteli yeni binasının yapımı devam etmektedir. Ayrıca ilin gelişmesiyle birlikte özel

sektörün sağlık yatırımları da artmaktadır. Tüm bu gelişmeler Sakarya’yı birçok ile göre sağlık

alanında ileriye çıkarmaktadır.

Tablo 7, 8 ve 9’da İl Sağlık Müdürlüğünden alınan ilin sağlık personeli istatistikleri ve

devlet ve özel sağlık kurumlarına ilişkin veriler sunulmuştur.

TABLO: 7

İL GENELİ SAĞLIK PERSONELİ DURUMU

2004 2005 2006 2007 2008

KAMU ÇALIŞANI

Uzman Hekim Sayısı 193 198 213 241 245

Pratisyen Hekimsayısı 276 262 339 337 355

Hemşire 505 505 585 734 752

Ebe 443 445 437 536 526

2007 2008 2009 2010

Fakülte Sayısı 7 8 8 12

Yüksek Okul Sayısı 2 2 2 2

Meslek Y.Okul Sayısı 12 12 12 14

Konservatuar Sayısı 1 1 1 1

Enstitü Sayısı 2 2 2 3

Öğrenci Sayısı 41.914 38.543 44.306 50.876

Akademik Personel Sayısı 1.192 1.195 1.241 1.264

13

ÖZEL HASTANELER


Pratisyen Hekim Sayısı 5 10 13 10 12

Hemşire 79 75 76 104 97

Ebe 10 14 17 19 53

SERBEST ÇALIŞAN


Pratisyen Hekimsayısı 26 25 27 17 16

Hemşire 9 - - 5

Ebe 4 - - 12

GENEL TOPLAM


Pratisyen Hekim Sayısı 309 297 379 364 383

Hemşire 593 580 661 838 854

Ebe 457 459 454 555 591

Kaynak: Sakarya Sağlık Müdürlüğü

TABLO: 8

DEVLET HASTANELERİ VE PERSONEL BİLGİLERİ

Sıra No

Hastane Adı Uzm. Dr.

Prt.Dr

Diş Dr.

Hemşire Ebe Sağlık Mem.

Anes.Tek.

Rönt. Tek.

Diğer Tek.

Diğer Personel

TOPLAM

1 Sakarya Eğt. Ve Arş. Hastanesi

80 25 218 20 28 19 33 76 117 616

2 Yenikent Devlet Hastanesi

51 20 1 144 28 13 12 18 31 136 454

3 Toyotasa Devlet Hastanesi

35 16 60 91 4 11 6 24 55 302

4 Doğum ve Çocuk Hastanesi

25 7 79 13 17 13 15 19 30 218

5 Akyazı Devlet Hastanesi

9 10 6 43 7 10 4 6 8 14 117

6 Geyve Devlet Hastanesi

6 8 5 21 9 5 1 7 7 22 91

14

7 Hendek Devlet Hastanesi

12 7 2 30 6 11 3 6 7 22 106

8 Karasu Devlet Hastanesi

7 8 4 24 11 6 3 7 12 13 95

9 Pamukova Devlet Hastanesi

4 4 2 15 5 6 5 6 11 58

10 Ağız ve Diş Sağlığı Merkezi

46 12 1 2 11 7 79

TOPLAM 229 105 66 646 190 101 66 105 201 427 2136

Kaynak: Sakarya Ġl Sağlık Müdürlüğü

TABLO: 9

SAKARYA İLİ ÖZEL HASTANELERİ VE PERSONEL DURUMU

Sıra

No

Hastane Adı Uzm.

Dr.

Prt.

Dr.

Diş

Dr.

Hem. Ebe Sağ.

Mem.

Anes.

Tek.

Rönt.

Tek.

Diğer

Tek.

Diğer

Personel

TOPLAM

1 Ö .BİLGE HASTANESİ

16 2 - 13 8 2 1 1 6 18 67 2

Ö. ADA TIP HASTANESİ

35 4 1 51 17 - 7 6 22 240 383 3

Ö. VATAN HASTANESİ

13 - - 5 7 - 1 1 5 19 53 4

Ö. BEYHEKİM HASTANESİ

12 1 - 6 2 - 1 1 5 24 52 5

Ö. ALTINOVA HASTANESİ

32 4 1 19 17 9 8 5 38 165 298 6

Ö. İNCİ GÖZ HASTANESİ

7 - - 3 2 - 2 - - 23 37 TOPLAM

115 11 2 97 53 11 20 14 76 489 890 Kaynak: Sakarya Ġl Sağlık Müdürlüğü

2.3.4.Tarımsal, Hayvansal Etkinlikler ve Ormancılık

İşgücünün sektörel dağılımı açısından bakıldığında, Sakarya ilinde en önemli ekonomik

etkinlik tarım ve hayvancılıktır. Bölgesinin önemli bir tarım kenti olan Sakarya'da tarımın milli

hasıla içerisinde birinci sırada olmasının temel nedeni; Sakarya'nın, Marmara Bölgesi'nin

diğer büyük illerine göre sanayileşmeye daha geç başlamasıyla beraber, topraklarının

verimliliği, iklim özelliklerinin tarıma elverişliliği ve ileri tarım teknik ve aletlerinin yoğun

15

kullanılmasıdır. Sakarya ili tarımsal alet ve makine varlığı incelendiğinde, ilin tarımsal araç ve

gereç sayısı açısından oldukça zengin bir düzeyde olduğu dikkati çekmektedir. İl

ekonomisinde tarım sektörünün hakim olması tarımda mekanizasyonu artırmıştır.

Sakarya ili Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) rakamları incelendiğinde ise il GSYİH'sı içinde en

yüksek payın (ortalama olarak % 24-29) tarım sektörüne ait olduğu görülmektedir. Ancak,

tarım sektörünün GSYİH içindeki payı geçmiş yıllar itibariyle analiz edildiğinde, toplam üretim

değeri artmasına rağmen diğer alanlardaki hızlı gelişmelerle birlikte tarımın il GSYİH'sına olan

katkısının gerilediği dikkati çekmektedir.

TABLO: 10

TARIMSAL GSH’NIN ALT SEKTÖRLERE GÖRE DAĞILIMI

Üretim Üretim Değeri

YTL 2007 % Oranı

Üretim Değeri

YTL 2008 % Oranı

Tarla Bitkileri Üret. 242.019.280 14,1 262.906.327 14,6

Sebze Üretimi 99.019.001 5,8 111.800.060 6,2

Meyve Üretimi 554.376.750 32,4 527.212.800 29,4

Hayvansal Üretim 809.018.511 47,3 885.726.744 49,5

Su Ürünleri Üretimi 6.259.226 0,4 7.198.110 0,4

Toplam 1.710.692.768 100,0 1.794.844.040 100

Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü

TABLO:11

SAKARYA İLİ ARAZİ DAĞILIMI

Arazinin Kullanım Amacı Kapladığı

Alan

(Hektar)

Ġl

Yüzölçümünde

ki Pay (%)

Tarım Alanı 237 110 49.0

Ormanlık ve Fundalık

Alan

208 290 43.0

Çayır ve Mera Alanı 16 433 3.5

Tarım DıĢı Alan 21 667 4.5

Ġlin Yüzölçümü 483 500 100.0


2.3.4.1.Bitkisel Üretim

Sakarya ili topraklarının yarıya yakın bir bölümü tarıma elverişli durumdadır. İlin 487.800

hektarlık toplam alanı içinde %49'luk bölümünde tarım yapılmaktadır. Bu alanların önemli bir

kısmı da 1. sınıf tarım arazi statüsündedir. İl tarım arazisinin %44,68'lik bölümü tarla alanı

olarak kullanılmaktadır. Tarla alanı dışında ikinci önemli grubu ise meyve alanları

oluşturmaktadır. Meyve tarımı il tarım arazisinin %31'lik bölümünü oluşturmaktadır. İl meyve

alanlarının önemli bir bölümünü ise fındık arazisi teşkil etmektedir. Tarla alanı olarak

16

kullanılan tarım arazisinin 93.300 hektarlık bölümünde başta mısır ve buğday olmak üzere

tahıl ürünleri üretimi yapılmaktadır. Yine tarla alanlarında baklagiller; şeker pancarı ve tütün gibi

endüstriyel bitkiler; ayçiçeği gibi yağlı tohumlar ve başta patates olmak üzere yumru bitkilerin üretimi

yapılmaktadır. Bunların yanında seracılık ve süs bitkileri yetiştiriciliği ilde son yıllarda hızla gelişmekte

ve üretim değerleri önemli miktarda artmaktadır.

TABLO: 12

SAKARYA İLİ TARIM ARAZİLERİNİN KULLANIM AMACINA GÖRE DAĞILIMI

Tarım Alanlarının Dağılımı Hektar %

Tarla Arazisi 109.625 44,68

Sebze Arazisi 9.240 3,77

Meyve Arazisi 6.757 2,75

Fındık 68.563 27,94

Bağ 3.599 1,47

Zeytin 417 0,17

Kavak 8.750 3,57

Diğer Kullanım Amaçlı Arazi 46.423 18,92

İkinci Ürün Ekilişleri - 8.019 -3,27

Toplam 245.356 100,00


Sakarya ili toprakları denizden genel olarak 30-60 metre yükseklikte ve ova

görünümündedir. Yıllık ortalama 800 mm yağış, 14 °C'lik sıcaklık ve %72 nispi nem oranı ile

Sakarya ili, içerisinde yer aldığı Marmara Bölgesi'nin mutena mikroklima köşelerinden birisini

oluşturmaktadır. İlin toplam alanının %49'unu teşkil eden tarım arazisi, modern tarım

teknikleri ile etkin olarak kullanılmakta; ovalık kesimlerde de sulamaya ihtiyaç hissedilmeden

çoğu ikinci ürün bitkisinin tarımı kolaylıkla yapılmaktadır. Sakarya ilinde yıllık ortalama yağış

800 mm civarında olup, ekstrem yıllar hariç yağışların mevsimlere dağılımı genellikle optimal

sınırlar içerisinde gerçekleşmektedir. Bu durum sulama yapmadan tarımsal faaliyetleri

uygulama imkanını da beraberinde getirmiştir. Ancak son yıllarda ve özellikle yaz aylarında

görülmeye başlayan kuraklıklar nedeniyle sulama ünitelerine olan ihtiyacı gündeme gelmiş ve

çeşitli çalışmalar yapılmaya devam edilmektedir.

2.3.4.1.1.Tarla Ürünleri Üretimi

Sakarya ili tarımsal ürünler üretiminde en önemli gelir kaynağını tarla bitkileri

oluşturmaktadır. İl tarımında buğday, mısır, şekerpancarı, patates ve ayçiçeği üretimi büyük

önem taşır. Türkiye mısır üretiminin yaklaşık %12’ini karşılayan Sakarya ilinde, yılda ortalama

olarak 400-500.000 ton mısır üretimi yapılmaktadır. Tarla bitkileri arasında mısır ekilişlerinin

özel bir önemi vardır. Çünkü Sakarya'da her yıl ortalama 50.000 ha. alanda ekimi yapılan

mısıra, endüstri sahasından, hayvan yetiştiricilerinden ve haşlamalık olarak tüketiciler

tarafından talep oluşmaktadır. Mısırdan sonra buğday, şekerpancarı, patates ve soğan tarla

ürünleri üretiminde önemli ürün grubunu oluşturmaktadır.

17

Mikroklima iklim şartlarının hüküm sürdüğü derin ve verimli ova topraklarında, başta mısır

olmak üzere tarımı yapılan kültür bitkilerinde ulaşılan verim seviyesi, bu bitkilerde genetik

kapasite sınırlarına yaklaşılmış olduğunu göstermektedir. Bu gelişmede gerçekleştirilen çiftçi

eğitim ve yayım çalışmalarının yanı sıra, tarımsal mekanizasyonda izlenen gelişmelerin ve

aynı zamanda çiftçinin ileri tarım tekniklerini uygulama hususunda gelişmiş ülkelerle çeşitli

yollardan kurduğu irtibatların da etkisi bulunmaktadır. Ülkenin sayılı Tarımsal Araştırma

Enstitülerinden biri Sakarya’da bulunmakta ve kurumun ana konusunu mısır oluşturmaktadır.

Sakarya ili tarım sahalarının önemli bir bölümü düz ve taban arazi niteliğine sahip

olduğundan pek az alan dışında nadas uygulaması yoktur. Genel olarak her yıl mevcut tarım

alanlarından bitkisel ürün kaldırılmakta, çoğu kere de aynı alandan ikinci ürünü almak

mümkün olmaktadır.

Yetiştiricinin son zamanlarda entansif hayvancılığa yönelmesi sonucu kamuya ait çayır ve

meralardan hayvan otlatma suretiyle yararlanma yoğunluğu düşmüştür. Bu durum, genetik

kapasitesi yüksek damızlıklara sahip yetiştiriciyi yem bitkisi ekilişlerine yöneltmiştir.

Hayvancılığa yönelik tarımsal faaliyetlerden ve ikinci ürün olarak ekimi yapılan silajlık mısır

üretimi yanında, yem şalgamının da üreticiye tanıtımı devam etmektedir. Hayvan beslemede

önemi hiçbir şekilde azalmayacak olan yonca, korunga, fiğ, yulaf, silajlık mısır ve hayvan

pancarı yanında, yeşil yahut silajı yapılarak hayvanlara yedirilen sorgum sudanotu da kıymetli

bir yem bitkisi olarak bitkisel üretim deseninde yerini almış bulunmaktadır.

Polikültür tarım şartlarının mevcut olduğu Sakarya toprakları üzerinde ayrıca arpa, nohut,

kuru fasulye, yeşil mercimek, tütün, pamuk, susam, kuru sarımsak ve diğer pek çok ürünün

ekim ve üretimi de mutat olarak devam etmektedir.

TABLO: 13

İLİMİZDE ÖNEMLİ TARLA BİTKİLERİ EKİLİŞ VE ÜRETİM MİKTARLARI, DEKAR, TON, KG/DEKAR

Ürünler 2007 2008

Ekim Alanı Üretim Verim Ekim Alanı Üretim Verim

Mısır 472.874 410.112 867 481.442 392.905 816

Buğday 212.465 80.835 380 198.149 91.084 460

Arpa 48.850 17.513 359 48.887 18.447 377

Ş.pancarı 49.200 294.350 5.983 48.563 273.845 5.639

Fiğ 43.863 25.049 571 48.092 24.717 514

Yonca 50.033 68.852 1.376 47.653 69.905 1.467

Ayçiçeği 29.146 3.331 114 34.322 5.682 166

Patates 11.422 23.013 2.015 11.500 27.575 2.398

Kuru fas. 4.410 863 196 2.920 587 201

Tütün 4.825 1.447 300 2.500 763 305

Korunga 556 461 829 834 1230 1475


18

2.3.4.1.2.Sebze Ürünleri Üretimi

İlde sebze üretimi bütün ilçelerde yapılmakla birlikte, Pamukova, Geyve, Adapazarı ve

Hendek ilçesi ticari anlamda sebzeciliğin yapıldığı yerlerdir. Bu ilçeler, büyük tüketim

merkezlerine (İstanbul, Kocaeli, Ankara) yakınlıklarının da avantajını kullanarak il tüketiminin

yanısıra, il dışı tüketimi de karşılamaya yönelik sebze ürünleri yetiştiriciliği yapmaktadırlar.

İlin ağırlıklı sebze ekilişleri arasında domates, başlahana, sivri biber, karpuz, hıyar, kavun, taze

fasulye, biber, balkabağı, kara lahana, ıspanak ve patlıcanı saymak mümkündür.

Sakarya ili sebze ürünleri üretimi Marmara Bölgesi ve Türkiye açısından incelendiğinde;

özellikle balkabağı, lahana ve kereviz ürünleri üretiminde önemli olduğu dikkati çekmektedir.

Balkabağı üretiminde Marmara Bölgesi içerisinde %27 paya sahip olan Sakarya, Türkiye

üretiminin %10'unu oluşturmaktadır. Yine yaprak lahana üretiminde bölge üretiminin

%38'ini, Türkiye üretiminin %5,5'ini karşılayan Sakarya, kereviz üretiminde ise bölge

üretiminin %11'ini, Türkiye üretiminin de %3,3'ünü karşılamaktadır.

TABLO: 13

ÖNEMLİ SEBZE EKİLİŞ VE ÜRETİM MİKTARLARI, DEKAR, TON, KG/DEKAR,

2007 2008

Ürünler Ekim

Alanı

Üretim Verim Ekim

Alanı

Üretim Verim

Sivri Biber 3584 5671 1582 3514 5278 1502

Salçalık Biber 3495 4983 1426 3490 4943 1416

Domates 10934 44037 4028 11409 47496 4163

Taze Fasulye 2095 1438 686 2654 2336 880

Hıyar 1195 2792 2336 1220 2902 2379

Balkabağı 1384 3786 2736 2457 8890 3618

Sakız Kabağı 2552 3937 1543 2757 4339 1574

Kabak (çerezlik) 18325 2734 149 8325 1393 167

Ispanak 5989 5054 844 6289 5285 840

Karnabahar 5200 10820 2080 6180 13360 2162

Karpuz 4546 16650 3663 5072 24700 4870

Kavun 1200 3000 2500 1465 3522 2404

Başlahana 10240 31582 3084 10630 42094 3960

Kıvırcık Marul 8017 12067 1505 7842 11777 1502


2.3.4.1.3.Meyve Ürünleri Üretimi

Sakarya ili meyve üretiminde en önemli ürünler arasında başta fındık olmak üzere elma,

üzüm armut yer almaktadır. İlde meyvecilik daha ziyade, Geyve, Pamukova, Taraklı ve

Sapanca ilçelerinde yapılmaktadır. Fındık yetiştiriciliği konusunda ise Adapazarı, Akyazı,

Hendek, Karasu, Kaynarca ve Kocaali ilçeleri önemli bir yer tutmaktadır. Türkiye fındık

19

üretiminin yaklaşık yüzde 20’sini Sakarya tek başına üretmektedir. Geyve ve Pamukova

ilçelerinde, ihracata yönelik olarak yetiştirilen ve özellikle danelerini dökmeyen türden olan

müşküle üzümü üretimi il meyve üretimi içerisinde önemli bir yere sahiptir. İlde üzüm

üretiminin yanısıra ayva, çilek ve kiraz üretimleri de önemli bir yere sahiptir. İl meyve

üretiminin Marmara Bölgesi ve Türkiye içindeki yeri incelendiğinde ise; özellikle fındık

üretiminin önemli yer tuttuğu dikkati çekmektedir. İl fındık üretimi Türkiye üretiminin ise

%20'sini oluşturmaktadır. Ayva üretimi ise Bölge üretiminin %30'unu, Türkiye üretiminin de

%9'unu karşılamaktadır.

TABLO: 14 ÖNEMLİ MEYVE AĞAÇLARININ SAYISI VE ÜRETİMİ, TON

*Bağ ve çilek alanı dekar Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü

2.3.4.1.4.Süs Bitkileri Yetiştiriciliği

İklim ve konumun uygunluğu itibariyle, özellikle dış mekan süs fidanı üretiminde,

örgütlenmenin de teşviki ile önemli gelişmeler kaydedilmiş, süs bitkileri üretimi Arifiye-

Sapanca-Pamukova ekseninde gelecek vadeden bir sektör halini almıştır.

İlimizde aile başına düşen arazi miktarının çok az olması yanında arazi parçalılığının ve

parsel büyüklüklerinin asgari seviyelerde olması, diğer tarımsal faaliyetlerin verimlilik

sağlayacak şekilde sürdürülmesine imkân vermemekte, bu yörelerdeki üreticilerimiz de birim

alandan daha çok gelir getiren sektörlere yönelmektedir. Bu sektörlerin başında iç ve dış

mekân süs bitkileri üretimi gelmektedir.

Meyveler

2007 2008

Meyve Veren

Ağaç Sayısı Üretim

Meyve Veren Ağaç

Sayısı Üretim

Armut 178.555 6.241 173.780 4.692

Ayva 618.550 17.276 588.250 53.043

Elma 554.500 25.644 545.013 43.073

T. Hurması 8.850 579 12.800 683

Erik 144.120 8.510 149.800 8.939

Kiraz 381.180 10.979 399.925 11.792

Şeftali 252.620 6.585 262.155 8.092

Vişne 67.960 2.102 77.440 3.649

Ceviz 97.050 2.695 119.270 3.938

Fındık ocağı 34.035.280 84.700 34.577.930 115.432

Bağ 36.186(*) 34.795 34.787 34.687

Çilek 900(*) 2.900 1.388 4.529

20

İlimizin gerek iklim, gerekse toprak yapısı bakımından iç ve dış mekân süs bitkileri

yetiştiriciliğine uygun olması nedeniyle bu alanda yetiştirici sayısı ve yetiştirme alanı hızla

artmaktadır. Coğrafi konumu itibariyle başta İstanbul, İzmir, Bursa, Ankara olmak üzere

metropollere yakın olmamız sayesinde, işletme girdilerinin temini ekonomik ve rahat olarak

sağlanmakta; bölgemizde yazlık, tatil köyleri ile sayfiye ve dinlenme tesislerinin yoğun olması

da üretilen ürünlerin pazarlanmasını kolaylaştırmaktadır. Yine başta İstanbul, İzmir, Bursa,

Ankara olmak üzere diğer bölge ve civar İllerimizdeki Belediye park ve bahçe

düzenlemelerinde de dış mekân süs bitkilerine yoğun talep olmaktadır. Türkiye’nin ilk Süs

Bitkileri Yetiştiricileri Birliği Sakarya’da kurulmuştur. Yine Valilik başta olmak üzere ilin önemli

kurum/kuruluşlarının çalışmalarıyla, Sapanca Gölü kenarında sektörün pazarlama

olanaklarını önemli ölçüde geliştirecek Tanıtım (fuar) Alanı oluşturulması süreci devam

etmektedir.

TABLO: 15

YILLAR İTİBARİYLE SÜS BİTKİLERİ İSTATİSTİKLERİ

Yıl İşletme Sayısı Ekili alan

1997 14 işletme 65 dekar

2001 47 işletme 635 dekar

2002 104 işletme 1.352 dekar







Ruhsat aşamasındaki alanlar göz önüne alındığında ekili alanların 12.000 dekara ulaştığı görülmektedir.

2.3.4.2.Hayvancılık

Sakarya ilinde, veraset ve intikal yasaları çerçevesinde yıldan yıla küçülme eğilimindeki

tarım arazilerinde bitkisel tarım faaliyetlerinin sınırlanması ile birlikte, daha çok kapalı sistem

hayvancılık faaliyetleri tercih edilmektedir. Büyükbaş hayvancılıkta yetiştirici, besi ve süt

sağırcılığına yönelmektedir. Büyükbaş hayvan yetiştiriciliğinde büyük ölçekli işletme sayısı az

olan ilde sığırcılık sektörü yanında tavukçuluk sektöründe de önemli gelişmeler meydana

gelmiştir. Modern beyaz et ve yumurta tesisleri faaliyete geçirilmiş ve bunlara bağlı

kesimhaneler kurulmuştur. İlin tarımsal üretim değerinin yaklaşık % 47’si hayvansal

ürünlerden sağlanmaktadır. Tablo 16’da hayvansal üretimin dağılımı görülmektedir.

TABLO: 16

SAKARYA İLİNDE HAYVANSAL ÜRETİM

Ürünler (ton) 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Kırmızı et 14.840 15.175 15.175 15.180 15.214 14.859

Beyaz et 96.055 148.134 152.554 160.966 175.772 175.683

21

Süt 191.233 198.962 198.962 211.576 210.941 206.363

Bal 431 422 508 623 920 1.147

Yumurta (Ad.) 162.410.000 167.297.500 156.832.000 79.500.000 111.300.00 190.803.550

Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü

Sakarya İli’nde hayvansal üretimde Türkiye ortalamasının üstünde verimlilik elde

edilmektedir. Karkas et verimi ülkemizde 180-200 kg. arasında iken, ilimizde 260 kg.’dır. Bir

laktasyonda ortalama süt verimi Türkiye’de 1700-1800 kg. civarında iken ilimizde ortalama

3900 kg. verim alınabilmektedir. Soy kütüğüne kayıtlı işletmelerde ise 5000 kg.’dır.

TABLO: 17

HAYVAN VARLIĞININ DAĞILIMI, 2008

Hayvan Türü Adet

Koyun 28.045

Keçi 8.599

Sığır

Kültür 66.003

K.Melezi 48.669

Yerli 10.819

Toplam 125.491

Manda 683

Kanatlı

Tavuk Etçi (Adet/devre) 16.500.000

Tavuk Yumurtacı 766.000

Köy Tavuğu 291.160

Hindi 4.333

Ördek 5.555

Kaz 1.213

Toplam 17.568.261

Arılı Kovan 57.389


2.3.4.2.1.Büyükbaş hayvancılık

İlimizde 128.237 adet sığır (manda hariç) mevcut olup bu sığır varlığının %46’si saf kültür

ırkı, %42’i kültür melezi ve %12’i ise yerli ırktan oluşturmaktadır. Sığır yetiştiriciliğinde yeni

kurulan işletmeler için gerekli hayvan materyali daha önceden çiftlik geliştirme projeleri

kapsamında ithal yoluyla ilimize getirilerek kurulan işletmelerdeki gebe düvelerden

sağlanmaktadır. Ayrıca saf, melez ya da yerli sığırlarımızın da, sunî tohumlama çalışmaları ile

yüksek verim seviyelerine ulaşması için yoğun faaliyetler sürdürülmektedir

2.3.4.2.2.Küçükbaş hayvancılık

İlimizde küçükbaş hayvancılık faaliyetleri yoğun olmamakla birlikte özellikle Geyve,

Pamukova ve Taraklı ilçelerimizde ağırlık kazanmıştır. Küçükbaş hayvan varlığının %77’sını

koyun, %33’ünü ise keçi oluşturmaktadır.

22

2.3.4.2.3.Kümes hayvanları

İlimizde yapılmakta olan Entegre Tavukçuluk faaliyetleri Broiler (etçi) tavuk üretimi

üzerinedir. Toplam 1058 adet işletmede 16.500.000 adet/devre üretilmiştir. Yılda beş devre

üretim yapılmaktadır. Bu işletmeler genellikle Kaynarca, Akyazı, Merkez ve Hendek

ilçelerinde yoğunlaşmış olup gerek kapasite gerekse teknoloji bakımından oldukça

gelişmiştir. Bunun yanı sıra İlimizde yumurta tavukçuluğu ve damızlık işletmeler de

mevcuttur

TABLO: 18

KANATLI İŞLETMELERİ, 2008

İşletme Sayısı Kümes Sayısı Kapasite(Adet) Damızlık 24 119 735.000 Etlik 997 1058 16.500.000 / 1 devre Yumurtacı 8 30 766.000


2.3.4.2.4.Su Ürünleri

İlimizde su ürünleri istihsali Karadeniz sahili ile iç sularda yoğunluk göstermektedir.

İlimizde 2003-2008 yıllarında elde edilen üretim tablosu aşağıda görülmektedir. Kum Midyesi

üretim istasyonları 2005 yılını kapsayan sezonda üretime kapalı olduğundan bu yılda üretim

olmamıştır. 2008 yılı su ürünleri üretimi toplam 899 ton (tatlı su, kültür, deniz balıkları) balık

ve 8.443 ton kum midyesi olarak gerçekleşmiştir.

TABLO: 19

SU ÜRÜNLERİ İSTATİSTİK BİLGİLERİ

Yıllar 2004 2005 2006 2007 2008 Tatlı Su Balıkları 78.050 81.250 83.050 85.000 83.000

Kültür Balıkları 145.000 147.250 221.000 250.000 280.000

Deniz Balıkları 807.000 925.000 886.250 894.000 536.000

Toplam Balık Üretimi 1.030.050 1.153.500 1.190.300 1.229.000 899.000

Kum Midyesi 1.353.800 0 12.231.050 14.213.650 8.442.920


İç sularımızda çeşit zenginliğinin artırılması, mersin balığı popülasyonunun çoğaltılması

için İstanbul Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Sapanca Su Ürünleri Meslek Yüksek Okulu ile İl

Müdürlüğümüz iş birliğinde Rusya’dan yavru olarak getirilerek yetiştirilen Mersin balıkları 5.

yılın sonunda doğal ortamda yaşamaları için Sakarya Nehrine bırakılmıştır.

23

2.3.4.2.5.Arıcılık

İlimizde fennî kovan sayısında yıldan yıla bir artış, ilkel kovan sayısında bir azalış söz

konusudur. Bakanlığımızın uygulamaya koyduğu Bal Eylem Planı çerçevesinde bal üreticileri

kayıt altına alınarak, yetiştiricilere ruhsat verilmiştir.

2008 yılı verilerine göre ilimiz genelinde 1.107 adet bal üreticisinde 57.389 adet fenni

kovan bulunmakta olup bu kovanlardan elde edilen toplam süzme bal üretimi 1.147 tondur.

Teşkilatımızca gerçekleştirilen eğitim ve yayım çalışmaları ile yetiştirilen arıcı sayısının bu

gelişmedeki önemi büyüktür. Talepler doğrultusunda teşkilatımızca tertip edilen kurslar

sonucu yetişen her teknik eğitimi almış arıcı, çevresindeki diğer arıcılara örnek olmakta, eski

usul arıcılıktan vazgeçilmektedir.

2.3.4.3.Ormancılık

Sakarya ilinin yaklaşık olarak %43'ü (208.290 Ha) orman ve fundalık alanlarla kaplıdır. İl

orman arazisi ilçeler itibariyle değerlendirildiğinde alan büyüklüğü açısından en fazla

ormanlık alana sahip ilçe Geyve'dir. İlçe 42.833 hektarlık orman arazisine sahip olup,

topraklarının %68'ini ormanlık alan oluşturmaktadır. Geyve dışında orman arazisi bakımından

ikinci önemli ilçe ise Akyazı'dır. Akyazı ilçesinin %47'si orman ve fundalık alanlarla kaplı

bulunmaktadır. İl orman alanlarının %23'ü ibreli ağaçlardan (kızılçam, karaçam, sarıçam,

göknar, sahil çamı); %65'i yapraklı ağaçlardan (kayın, meşe, dişbudak, gürgen) ve %12'si de

karışık (ibreli ve yapraklı) ağaçlardan oluşmaktadır. Bolu, Bursa, İstanbul Orman Bölge

Müdürlükleri arasında kalan bölge Adapazarı Orman Bölge Müdürlüğüne bağlıdır. İlde, bölge

müdürlüğüne bağlı 5 orman işletmesi bulunmaktadır. Hammadde ve Pazar avantajları ve

kurulan OSB’lerle birlikte son yıllarda orman ürünleri işletmelerinin sayısında önemli bir artış

yaşanmıştır. Sakarya ili ormancılık hasılası Marmara Bölgesi ormancılık hasılasının %8-9'unu

oluştururken, Türkiye ormancılık hasılasının %1,5'ini oluşturmaktadır.

2.3.5.Sanayi

Sakarya'da sanayi daha Cumhuriyet kurulmadan önce filizlenmeye başlamıştır. Kurtuluş

Savaşı'nda ordumuzun araba ihtiyacını karşılayan, 1916 yılında kurulmuş bulunan DA-TA

Ağaç İşleri Fabrikası (bugünkü Zirai Donatım Kurumu Müessesesi) ilk örneklerdendir. İlde

ticaret ve dolayısıyla sanayileşmenin başladığı yıllar, 1890'da demiryolunun yapımını izleyen

yıllarda olmuştur. Bununla birlikte, ilde imalat sanayii 1950'lerde kamu kesimi önderliğinde

girişilen yatırımlarla gelişmeye başlamıştır. 1950'li yıllarda, kamu yatırımları (TCDD Vagon

Fabrikası, Askeri Ağır Bakım Fabrikası ve Şeker Fabrikası), sanayileşmede bir sıçrama

yaratmış, ayrıca ticaretten sağlanan birikimlerle özel kesim yatırımları yapılmaya başlamıştır.

1950'lerin ikinci yarısında başlayan özel kesim yatırımları, öncelikle tarıma ve tarımsal

kaynak potansiyeline bağlı olarak yapılmış, 1960'larda ve 1970'lerde tarıma dayalı sanayinin

önemi sürmekle birlikte, hemen hemen tüm sanayi dallarında çeşitli yatırımlar yapılmıştır.

Özel teşebbüsün Sakarya sanayine yatırıma başlaması sonucu; Toyota, Tüvasaş, Otokar,

24

Good Year, Ülker, Yazaki, Asaş, Tırsan, Sanko gibi yerli yabancı büyük firmalar fabrikalar

kurmuştur.

Tarımın yoğun olması gıda sektörünü geliştirmiştir. Sanayi alanındaki istihdamın önemli

bir kısmını otomotiv, tekstil ve makine imalatı ile birlikte gıda sektörü gerçekleştirmektedir.

Dünya çapında firmaların faaliyette bulunduğu bu alanlardan otomotiv ve yan sanayi, sanayi

alanındaki istihdamın üçte birini tek başına sağlamaktadır. Sakarya ili sanayi sektörünün

GSYİH’sına bakıldığında, otomotiv ve otomotiv yan sanayinin öne çıktığı görülmektedir. Bunu,

işlenmiş gıda, makine imalatı, metal işleme, orman ürünleri, tekstil sektörleri takip

etmektedir.

Sakarya ili, ülke illeri arasında, sanayi sektörü sıralamasında 22., sosyo-ekonomik

gelişmişlik sıralamasında 23. ve kişi başına GSYİH bakımından 24. sırada yer almaktadır.

Türkiye’nin en büyük 500 sanayi kuruluşu arasında 17, ikinci en büyük 500 sanayi kuruluşu

arasında da 7 firmamız bulunmaktadır. Ayrıca İlimizde 13 yabancı firmanın üretim tesisi

vardır. Bu tesislerde yaklaşık 6.500 kişi istihdam edilmektedir. Sakarya, çeşitli iklim şartları,

ucuz arazi varlığı, elektrik enerjisinin toplaşım yeri, kara ve demir yolları ağına dahil oluşu,

nüfus yoğunluğunun sağladığı iş kolu, nitelikli işgücü imkanları ile sanayi kuruluşlarını

kendine cezp etmektedir. Buna bağlı olarak ilde sanayi yatırımları artmaktadır.

İlimizdeki KOBİ’lerin kuruluş tarihleri itibariyle bakıldığında Sakarya sanayisinin genç bir

yapıya sahip olduğu görülmektedir. Sakarya’daki sanayi kuruluşlarının üretime geçtikleri tarih

itibariyle % 76’sı 1990-2009 yılları arasında kurulmuştur. Sakarya sanayisi, Organize Sanayi

Bölgelerinin (OSB) faaliyete geçmesi ile birlikte disiplinli ve çağdaş teknolojilerle daha düzenli

bir şekilde gelişmeye başlamıştır. Sanayi yatırımlarının dağınık ve düzensiz yapılanmasının,

kurulmuş olan ve kurulması planlanan OSB’lerle önlenmesi, bereketli tarım arazilerinin büyük

bir özenle korunması planlanmaktadır.

TABLO: 20

SANAYİ İŞLETMELERİNİN DURUMU

İşyeri Sayısı İstihdam Kapasitesi

KAMUYA AİT İŞLETMELER 4 2508

ÖZEL

SEKTÖR

İŞLETMELERİ

KOBİ 739 34827

OSB 75 8 944

KSS 3 343 10278

Yabancı Ortaklı

Firmalar

13

4500

Kaynak: Sakarya Sanayi Ticaret İl Müdürlüğü

25

TABLO: 21

KÜÇÜK SANAYİ SİTELERİ

İlimizde Küçük Sanayi Siteleri İşyeri Sayısı İstihdam

1 Karasu Sahilyolu K.S.S 104 175

2 Adapazarı Ziraat Aletleri K.S.S 196 598

3 Adapazarı Oto Sanko K.S.S 60 360

4 Atatürk Sanayi Sitesi 104 175

5 Hanlı K.S.S. 148 550

6 Geyve Sanayi Sitesi 100 180

7 Hendek Sanayi Sitesi 112 150

8 Akyazı Sanayi Sitesi 310 830

9 Modern Sanayi Sitesi 657 1971

10 Sakarya Oto Tamircileri 1337 4149

11 Adapazarı-Serdivan Mobilyacılar KSS 19 120

12 Seçkin Mobilyacılar KSS 196 1020

13 Ferizli Küçük Sanayi Sitesi İnşaatı devam ediyor

TOPLAM 3343 10278

Kaynak: Sakarya Sanayi Ticaret İl Müdürlüğü

İlde kurulu bulunan 12 sanayi küçük sanayi sitesinde, 3.343 işyerinde 10.278 kişi istihdam

edilmektedir. Ferizli’de Bakanlık Kredi Desteği ile kuruluşu sürmekte olan küçük sanayi sitesi

150 işyeri kapasiteli olarak planlanmış ve yatırımın %70’i gerçekleşmiştir. Kocaali Küçük

Sanayi Sitesi ilgili bakanlığa kuruluş başvurusu yapmış olup kuruluş çalışmaları sürmektedir.

2.3.5.1. ORGANİZE SANAYİ BÖLGELERİ (OSB)

Organize Sanayi Bölgeleri (OSB), sanayi yatırımlarını teşvik, düzenli şehirleşme ve istihdam

sorunlarını çözümlemeye yönelik etkili bir kalkınma aracı olarak görülmektedir. Sakarya’da ilk

OSB 1993 yılında kurulmuştur. İlimizi yatırımcı yönünden cazip kılan, İstanbul-Ankara–Bursa-

Kocaeli gibi büyük şehirlere yakın olması ve ayrıca kara, deniz ve hava ulaşımı açısından

uygun bir konumda bulunması yatırım taleplerini hızla artırmış ve 2. ve 3. Organize Sanayi

Bölgeleri kurulmuştur.

26

Sakarya’da 3’ü faaliyette olmak üzere, 3’ü T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından

onaylanmış faaliyete geçme çalışmalarını devam ettiren toplam 6 OSB bulunmaktadır. Ayrıca

çeşitli alanlarda ihtisas OSB’lerin kurulması için çalışmalar devam etmektedir. Bunların

yanında Sakarya, Türkiye ve bölgenin Küçük Sanayi Sitesi (KSS) sayısı ve kapasitesi

bakımından önde gelen illerindendir. Ayrıca ilde 1 adet endüstri bölgesi bulunmaktadır.

HARİTA 1: OSB’LERİN SAKARYA İLİNDEKİ KONUMU

2.3.5.1.1.Faaliyette Olan Organize Sanayi Bölgeleri

HANLI-1.OSB (KARMA)

Sakarya I. Organize Sanayi Bölgesi, Yüksek Planlama Kurulunun 07.06.1993 tarihli kararı ve

Sanayi ve Ticaret Bakanlığının bu karara istinaden saptadığı Kuzeyinde Hanlı Belediyesi,

Güneyinde Ankara - İstanbul TEM Otoyolu, Doğusunda Sakarya Nehri ve Batısında E-25

Eskişehir - Adapazarı yolu ile sınırlanmış bir alan üzerinde kurulmuştur. İki yılda bir yapılan

Genel Kurullarda seçilen ve beş asıl beş yedek OSB Sanayicisi üyeden oluşan Yönetim

Kurullarınca yönetilmektedir.

Yatırım Durumu: 52 firma faaliyette

İstihdam Durumu: Ekonomideki dalgalanmalara bağlı olarak da 6500 ile 7500 civarında işçi

çalışmaktadır.

Alan ve Parselasyon Durumu: 162 hektarlık alanın 13.6 hektarı yollara 23.5 hektarı yeşil

alanlara 3.8 hektarı Sosyal Tesis ve Teknik Destek alanlarına ve de 121.1 hektarı da Sanayi

27

Parseli olarak ayrılmıştır. 121.1 hektardan oluşan sanayi alanı kuruluş anında 63 adet sanayi

parseline bölünmüştür.

Altyapı: Altyapı çalışmaları 1995 yılında başlamış 2005 yılı sonu itibarı ile tamamlanmıştır. Alt

yapı yatırımlarına Yirmi İki Milyon Dolar civarında harcama yapılmış ve

Saha içi Yolları Alt Temel Seviyesi Yağmur Suyu Drenaj Şebekesi Pissu Drenaj Şebekesi İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi Orta Gerilim Şebekesi Telekomünikasyon Şebekesi Saha içi Yolları ve Çevre Aydınlatma Şebekesi Doğalgaz Alt Yapı Şebekesi Alt Yapı Tesisat Kanalları inşaatı Çevre Çiti ve Koruma Duvarı İnşaatı Saha İçi Yolları Üst Yapı İnşaatı Bölge Giriş Kapıları Hızlı İnternet Santralı Asfaltlama işleri tamamlanıp hizmete sunulmuştur.

Öne çıkan sektörler: Otomotiv, İnşaat, Tekstil, İlaç, Elektrik

Ulaşım: Tem ve E5’in ortasında, İstanbul’a 145 km, Ankara’ya 310 km, Karasu Limanı’na 55km, Derince Limanı’na 50 km, Sabiha Gökçen Havaalanı’na 120 km, Arifiye Tren İstasyonu’na 5 km, Köseköy Lojistik Merkezi’ne 30 km mesafededir. Ayrıca, Sakarya Gümrük Müdürlüğü ve Toyota Fabrikası OSB’nin yanındadır.

Enerji: Elektrik: 0,22 TL/KWh, Su: 4,30 TL/m³, Doğalgaz: 0,600720 TL/m³

HENDEK-2.OSB (KARMA)

Sakarya 2.Organize Sanayi Bölgesi 07.Mayıs.1997 tarihinde Bakanlığın uygun görüşleri

doğrultusunda Sakarya Valisi başkanlığında Hendek’te kurulmuştur. Sakarya 2.Organize

Sanayi Bölgesi alanına ait Kamulaştırma işlemleri tamamen bitirilmiş , Bakanlıkça onaylanan

Parselasyon planına göre parsel tahsisi yapılan Müteşebbislere OSB Uygulama Yönetmeliği

Esasları dahilinde parsel tapuları verilmektedir.

Yatırım Durumu: 36 firma faaliyette, 35 firma yatırımına devam ediyor, 4 firma proje

aşamasında.

İstihdam Durumu: 2.340 kişilik istihdam sağlanıyor. Tüm firmalar faaliyete geçtiğinde 20.000

kişiye istihdam sağlanacak.

Alan ve Parselasyon Durumu: OSB alanı 350 hektardan oluşuyor. Toplam 273 dönüm olmak

üzere 9 parsel boş durumdadır.

Altyapı: Altyapısı tamamlanmış, Su, Doğalgaz, Fiber Optik Kablo tesisatı hazır.

28

Öne çıkan sektörler: Otomotiv, Madeni Eşya, Tekstil, Gıda, Plastik, Orman Ürünleri.

Ulaşım: Tem ve E5’in ortasında, Sakarya’ya 20 km, İstanbul’a 155 km, Ankara’ya 300 km,

Karasu Limanı’na 80 km, Derince Limanı’na 75 km, Sabiha Gökçen Havaalanı’na 140 km,

Arifiye Tren İstasyonu’na 28 km, Köseköy Lojistik Merkezi’ne 55 km, Sakarya Gümrük

Müdürlüğü’ne 25 km mesafededir.

Enerji: Elektrik: 0,185 TL/KWh, Doğalgaz: 0,600720 TL/m³

SÖĞÜTLÜ–3.OSB (KARMA)

2000 yılında Sakarya Söğütlü bölgesinde Sakarya’nın 3. Organize Sanayi Bölgesi olarak

kurulmuştur.

Yatırım Durumu: 13 firma faaliyette, 20 firma yatırımına devam ediyor, 20 firma proje

aşamasında.

İstihdam Durumu: 2.100 kişilik istihdam vardır.

Alan ve Parselasyon Durumu: OSB alanı toplam 254 hektardır. Parsellerin tamamı dolu olup

boş parsel bulunmamaktadır.

Altyapı: Altyapı çalışmaları devam etmektedir.

Öne çıkan sektörler: Gıda, Yapı Elemanları, Tekstil, Metal, Plastik Sektörleri.

Ulaşım: Tem’e 25 km, E5’e 22 km, Sakarya’ya 20 km, İstanbul’a 165 km, Karasu Limanı’na 35

km, Körfez Limanı’na 65 km, Sabiha Gökçen Havaalanı’na 135 km, Arifiye Tren İstasyonu’na

25 km, Köseköy Lojistik Merkezi’ne 50 km, Sakarya Gümrük Müdürlüğü’ne 23 km

mesafededir. Ayrıca, yapılacak olan Karasu Tren Yolu ve 3. Köprü Otoyolu OSB’nin yakınından

geçecektir.

2.3.5.1.2.Bakanlık Onayı Alınmış Yapım Aşamasındaki Organize Sanayi Bölgeleri

KARASU KARMA OSB

Kuruluş işlemleri tamamlanmış olup, toplam 6 firma yatırım yapacaktır. OSB alanı toplam

480 dönümdür. Yatırımlar, plastik ve metal ağırlıklı olacaktır.

Özelleştirilerek bitirilmesi planlanan Karasu Limanı, İstanbul’a olan uzaklığı önemli ölçüde

kısaltacak olan 3. Köprü Otoyolu, iç tren hatlarını limana bağlayacak olan Karasu Demiryolu

önemli avantajlarıdır.

Tem’e 58 km, E5’e 54 km, Sakarya’ya 50 km, İstanbul’a 195 km mesafededir.

29

KAYNARCA KARMA OSB

Toplam 900 dönüm alana sahip olan OSB’nin kuruluş işlemleri tamamlanmış olup, tamamı

boş durumdadır. İmar Planı, T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından onaylanmıştır.

Kamulaştırma henüz başlamamıştır.

Özelleştirilerek bitirilmesi planlanan Karasu Limanı’na yakınlığı, İstanbul’a olan uzaklığı

önemli ölçüde kısaltacak olan 3. Köprü Otoyolu, bitirildiğinde iç tren hatlarını limana

bağlayacak olan Karasu Demiryolu’na 40 km mesafede bulunuyor olması önemli

avantajlarıdır.

Kandıra Gıda OSB’ye 20 km, Tem’e 50 km, E5’e 46 km, Sakarya’ya 42 km, İstanbul’a 185

km mesafede yer almaktadır.

FERİZLİ KARMA OSB

Kuruluş işlemleri tamamlandı. Toplam 750 dönümden oluşan OSB’nin tamamı boş

durumda. 59 parselli imar planı T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından onaylanmış

durumda. Kamulaştırma henüz başlamadı, yatırımcılardan talep toplanıyor.

Özelleştirilerek tamamlanacak olan Karasu Limanı, 3. Köprü Otoyolu’nun OSB’nin 8 km

yakınından geçecek olması, Karasu Limanı’nı iç demiryolu hatlarına bağlayacak olan Karasu

Demiryolu OSB’nin avantajlarıdır.

Tem’e 34 km, E5’e 30 km, Sakarya’ya 26 km, İstanbul’a 170 km mesafededir.

Arsa Satış Fiyatları: 30-35 TL/m2 (20 TL’lik kısım kamulaştırma bedeli, bunun %75’i peşin,

%25’i 6 ay vadeli, geri kalan 10 – 15 TL’lik kısım, elektrik, atık su, temiz su, doğalgaz gibi

altyapı yatırımlarının bedeline denk düşmekte olup ödeme planı senelik 2 TL/m2 olarak

belirlenmiştir).

2.3.6.Ticaret

Sakarya ili, coğrafi konumu, çeşitli türden tarım ürünlerinin yetişmesine elverişli arazisi,

iklim yapısı, sanayileşmedeki gelişme hızı ve turizm alanındaki faaliyetleri açısından önemli

bir ticaret merkezidir. Sakarya'da ticaret ve ulaştırma alanındaki gelişmeler birlikte

yaşanmıştır. Anadolu demiryolunun İstanbul-Adapazarı bölümünün 1890'da işletmeye

açılmasıyla, o güne değin sınırlı ölçüde yapılan orman ürünleri pazarlaması önem kazanmış,

bu ürünlerin ticareti yöre ekonomisinin en canlı kısmı olmuştur. Yine bu yıllarda İstanbul

pazarına yönelik tarım yapılmaya başlanmıştır. Bu dönemde sağlanan birikimlerle birlikte

çeşitli kuruluşlar (özellikle bankalar) Adapazarı'nda oluşmaya başlamıştır. Sakarya,

Cumhuriyetin ilk yıllarında da önemli bir tarım ve ticaret merkezi olma özelliğini korumuş ve

1950'lerin ikinci yarısından itibaren ticarete konu olan tarım ürünleri işlenmeye başlanmıştır.

İlin sanayileşmesiyle beraber, il ticaretinde mübadele konusu olan malların çeşitliliği de

artmış, tarım ürünlerine dayalı ticarete, sanayi ürünleri de katılmıştır.

İlin Kocaeli, İstanbul ve Ankara gibi sanayi ve ticaret merkezlerine yakınlığı, ulaşım

avantajları Sakarya'da ticaretin canlılığına temel etkendir. İlde imal edilen ve üretilen mal ve

30

ürünlerin başta Bolu, Bilecik, Kocaeli ve İstanbul olmak üzere Türkiye'nin diğer bölgelerine de

pazarlama ve satılma imkanı bulunmaktadır.

Ekonominin iç ticaret hacmini tespit edebilmek için; “borsalarda işlem hacmi” başta olmak

üzere “yeni kurulan şirketler”, “kapanan şirketler”, “gerçek kişilerin tescil ve terkini” ve

“protesto edilen senetler” gibi bazı göstergeler kullanılmaktadır. Adapazarı Ticaret

Borsası’nda 2008 yılında gerçekleştirilen işlem hacmi; cari fiyatlarla, bir önceki yıla göre

yüzde 11.6 oranında artarak 1 milyar 778 milyon Türk Lirası seviyesine yükselmiştir.

Adapazarı Ticaret Borsası 2008 yılı işlem hacmi Türkiye genelindeki tüm borsalar içindeki payı

yüzde 2.9’dir. 2007 yılında yüzde 2.6 olarak gerçekleştiği göz önüne alınırsa, Sakarya İli’nin

ülke ticaretinden aldığı pay artmıştır. Sakarya ilinde 2008 yılı içinde 648 şirket kurulurken

bunların dağılımı; 2 kollektif şirket, 506 limited şirket, 112 anonim şirket, ve 26 kooperatif

olarak gerçekleşmiştir. Kurulan şirket sayısı bakımından, bir önceki yıla göre limited

şirketlerde azalma görülürken, anonim şirketlerde % 43.5, kooperatiflerde % 36.8’lik bir artış

olmuştur. 2008 yılında Sakarya İlinde, kapanan toplam şirket sayısı ise 174’dür. Bir önceki yıla

göre % 1.7 oranında azalış olmuştur. Kapanan 174 şirketin; 1’i kolektif, 21’i anonim şirket,

129’u limited şirket ve 23’ü kooperatiftir.

TABLO: 22

ADAPAZARI TİCARET BORSASINDA GERÇEKLEŞEN İŞLEM HACMİ

Yıllar Cari Fiyatlarla İşlem Hacmi (Bin YTL) Değişim Yüzdesi

1998 107 747 193.3

1999 103 963 -3.5

2000 221 635 113.2

2001 395 033 78.2

2002 588 864 49.1

2003 660 603 12.2

2004 1.439.470 117.9

2005 1 620 421 12.6

2006 1 354 525 -11.4

2007 1 594 255 17.7

2008 1 778 619 11.6

Kaynak: Adapazarı Ticaret Borsası

31

TABLO: 23

SAKARYA İLİNDE YENİ KURULAN ŞİRKETLER

Şirket Türü 2007 Yılı Şirket Sayısı 2008 Yılı Şirket Sayısı Sayısal Değişim Yüzdesi (%)

Kollektif - 2 -

Komandit - - -

Limited 575 506 -12.0

Anonim 78 112 43.5

Kooperatif 19 26 36.8

TOPLAM 672 648 -3.6

Kaynak: Sakarya Ticaret ve Sanayi Odası ve Akyazı Ticaret ve Sanayi Odası

TABLO: 24

SAKARYA İLİNDE KAPANAN ŞİRKETLER

Şirket Türü 2007 2008 %

Kollektif 2 1 -50

Komandit - - -

Limited 115 129 12.2

Anonim 25 21 -16.0

Kooperatif 35 23 -34.3

TOPLAM 177 174 -1.7

Kaynak: Sakarya Ticaret ve Sanayi Odası ve Akyazı Ticaret ve Sanayi Odası

2.3.7.Dış Ticaret

Sakarya ilinde faaliyet gösteren firmalar dış ticaret olanakları açısından, Türkiye'nin diğer

illeri ile mukayese edildiğinde, ilde direkt ya da dolaylı yoldan ihracat yapan firma sayısının

yüksek olduğu dikkati çekmektedir. Sanayileşmenin hız kazanmasıyla birlikte ihracat

rakamları da hızla artmıştır. İlden yapılan ihracat içerisinde en önemli ürünü yüzde 97 ile

sanayi grubu ürünler oluştururken, bu grubun içinde de otomotiv ve yan sanayi yüzde 91’lik

bir oranla ilk sıradadır. Sanayi grubu ürünleri, tarım ürünleri takip etmektedir. 2010 yılında 3

milyar dolarlık dış ticaret hacmine ulaşan il, ülkenin dış ticaret fazlası veren nadir

şehirlerindendir. Sakarya, Türkiye’nin en çok ihracat yapan 10 ili içindedir. 2008 yılında en

fazla ihracat yapan iller sıralamasında 7., 2009 yılında 8., 2010 yılında da 9. Sırada yer

almıştır.

32

GRAFİK 1: YILLARA GÖRE SAKARYA’NIN İTHALAT-İHRACAT VERİLERİ

Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı

Sakarya’nın ihracatının yıllar boyu istikrarlı bir şekilde arttığı ve 2007 yılında 3,5 milyar

Dolarlık ihracat ve 5,5 milyar Dolarlık dış ticaret hacmine ulaştığı görülürken, küresel krizle

birlikte dış ticaret rakamları düşüş göstermiştir. 2009 yılının ardından ihracat ve ithalat

rakamlarında tekrar bir artış meydana gelmiştir. İl sürekli olarak dış ticaret fazlası vermekte

olup, 2010 yılında da 700 milyon Dolarlık dış ticaret fazlası gerçekleşmiştir.

İlden; başta Almanya, Fransa, İspanya, İngiltere, İtalya gibi AB ülkeleri olmak üzere

dünyanın farklı yerlerinden birçok bölgeye ihracat yapılmaktadır. Yine ağırlıklı olarak AB ve

BDT ülkelerinden (Rusya, Ukrayna gibi) işlenmemiş ağaç mamulleri, tomruk, kereste, oto

yedek aksamı, PVC, rulo saç mamulleri ağırlıklı olmak üzere çeşitli sanayi ürünleri, ham ve ara

mamullerin ithalatı yapılmaktadır.

GRAFİK 2: SAKARYA İLİ İHRACATININ ÜLKELERE GÖRE DAĞILIMI

Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı

33

2.3.8.Turizm

Sakarya İli ülkenin sosyo-ekonomik açıdan en gelişmiş bölgesi olan Marmara Bölgesini,

Anadolu’nun diğer bölgelerine bağlayan ana ulaşım yolları üzerinde bulunmaktadır. Bu

coğrafi konumu nedeniyle bölgede yaşanan nüfus hareketliliği ilin iç turizmine canlılık

getirmektedir.

Sakarya, coğrafi konumu itibarıyla doğanın doyumsuz güzelliklerinin sergilendiği

manzaralarla çevrili bir yurt köşesidir. Bu nedenle turistik cazibelere sahiptir. Kıyıları, doğal

güzellikleri, şifalı suları ve iklim özellikleri ile Karasu, Kocaali, Sapanca ve Akyazı ilçelerinin

Sakarya İlinin turizminde önemli yeri vardır.

Karadeniz kıyısında yaklaşık 60 kilometre uzunluğunda bir sahil şeridine sahip olan ilimiz,

özellikle Karasu ve Kocaali ilçelerinde kilometrelerce uzunlukta kumla kaplı doğal plajlara

sahiptir. Özellikle Karasu’da son yıllarda yeterli olmasa da konaklama tesis yatırımı

yapılmaktadır.

Sakarya ili Anadolu’nun eski medeniyet izlerine rastlanan diğer bölgelerine oranla

yerleşim tarihi açısından oldukça yeni sayılabilir. Tarihi desenler içinde bölgeden çeşitli

kavimler geçmesine karşın, bu kavimlere ait köklü medeniyet izlerine rastlanamamıştır. İlde

tespit edilen en eski yerleşim Roma dönemine aittir. Bu dönemin en önemli kalıntıları;

Kaynarca ilçesindeki Nekrapol, Akarca köyündeki Nekrapol, İkizce Osmaniye köyündeki

Nekrapol, Geyve ilçesindeki Sarayköy kalıntıları, Pamukova ilçesindeki Hayrettin Köyü

kalıntıları, Akçakaya köyündeki yerleşim birimleri, mezar anıtları ve yığma mezarlardır. Roma

döneminden sonra bölgeye hakim olan Bizans İmparatorluğu zamanında da büyük

yerleşimlere rastlanmamaktadır. Jüstinyen Köprüsü, Sakarya Nehri boyunca yapıldığı rivayet

edilen 21 adet kaleden bazı kısımları ayakta kalabilen Seyitler Kalesi, Haramtepe Kalesi,

Adliye Kalesi bu dönemden günümüze gelebilen önemli kalıntılardır.

Sağlık Turizmi ile ilgili sıcak su kaynaklarına gelince bunların en önemlisi Kuzuluk

Kaplıcasıdır. Kuzuluk Kaplıcaları ülkemizin özel teşebbüs elinde en iyi teşkilatlandırılmış ve

şifa itibariyle en kıymetli sularımızdandır. Adapazarı'na mesafesi 29 km'dir. Bunun yanında

Çökek Kaplıcası, Acı su, Ilıca içmecesi, Taraklı Kil Hamamı diğer şifalı su kaynaklarıdır.

Sakarya ilinin en büyük gölü 42 km’lik yüzölçümü ile Sapanca Gölü'dür. İlin içme suyu

ihtiyacını karşılayan göl aynı zamanda turistik amaçlarla da kullanılmaktadır. Gölün güney

sahilinde Türkiye’nin en önemli otellerinden olan Güral Sapanca ve Richmond otelleri

bulunmaktadır. İlin diğer gölleri ise; Büyük Akgöl, Taşkısığı gölü, Poyrazlar gölü, Küçük Akgöl

ve Acarlar gölüdür. Bunların arasında Adapazarı'na 10 km mesafede bulunan Poyrazlar Gölü,

Orman Müdürlüğü tarafından piknik alanı olarak ayrılmış, özellikle hafta sonlarında il ve

çevresinden gelen birçok kimse için dinlenme ve balık tutma yeri olmuştur.

Acarlar Longozu, Sakarya’nın turizmde parlayan yıldızı konumundadır. Longoz, denize

doğru akan derelerin getirdiği kumların birikerek kıyıda set oluşturması ve dere ağzını

34

kapatması sonucu akarsuyun biriktiği yerde oluşan bir özel ekosistemdir. Yalnızca belirli ağaç

(örneğin, dişbudak, kızılağaç, vs), bitki (örneğin, göl soğanı, su menekşesi, vs) ve kuş (örneğin,

kara leylek, balıkçıl, vs) türleri bu yaşam ortamını tercih ettiği Acarlar Longozu, dünyanın tek

parça halindeki en büyük longozu olarak bilinmektedir. Longoz Koruma Planı

uygulanmaktadır. Longoz çevresinde günübirlik turizm amaçlı tesisler mevcuttur.

Sapanca'nın güney kesiminde yer alan Soğucak yaylası, Geyve'de Kışpiyan, Taraklı'da

Karagöl, Akyazı'da Keremali gibi çok sayıda yayla mevcuttur. Mevcut yaylaların tespiti

yapılmış ve toplam 22 adet yayla için, yayla turizmi aksı belirlenerek, raporu oluşturulmuştur.

Kültür ve Turizm Bakanlığı’na Sakarya-Akyazı-Geyve yöreleri yaylalarının, belirlenen bölge

içinde “Kültür Ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesi” ilan edilmesi için başvurulmuştur.

Tarihi ipekyolu üzerinde yer alan Taraklı, Osmanlı şehir dokusunu oluşturan üç katlı ev

biçimini yansıtan çok sayıda tarihi evlere sahiptir. Kültür ve Turizm Bakanlığı ve Sakarya

Valiliği destek ve koordinasyonunda restorasyonlar yapılmaktadır. Sakarya ayrıca doğal

güzellikleri, ormanları, akarsuları ile spor, sağlık, doğa, göl, termal, sahil başta olmak üzere

turizm çeşitliliğine sahiptir.

TABLO: 25

YILLAR İTİBARİYLE İLİMİZİ ZİYARET EDEN YERLİ-YABANCI TURİST SAYISI

Giriş Yapan 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Yerli Turist 34.330 40.414 78.159 9.787 61.491 62.001

Yabancı Turist 1.803 1.377 2.861 976 5.230 6.943

Toplam 36.133 41.791 81.020 10.763 66.721 68.944

Geceleyen 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Yerli Turist 60.917 66.759 101.161 10.418 86.068 87.757

Yabancı Turist 5.897 9.480 8.735 4.439 13.449 22.842

Toplam 66.904 76.239 109.896 14.857 99.517 110.599

Kaynak: Turizm İl Müdürlüğü

TABLO: 26

TURİZM BELGELİ OTELLER

Oteller Otelin

Niteliği İşletme Türü

İşletme

Belgeli

Deneme

İşletme Belgeli

Yatırım

Belgeli Toplam

Oda

Sayısı

Yatak

Sayısı

Oda

Sayısı

Yatak

Sayısı

Oda

Sayısı

Yatak

Sayısı

Tesis

Sayısı

Oda

Sayısı

Yatak

Sayısı

Richmond Otel 5 Yıldızlı İşletme Belgeli 131 274 - - - - 1 131 274

35

Güral Sapanca Otel 5 Yıldızlı Yatırım Belgeli - - - - 250 642 1 250 642

Baltürk Otel 3 Yıldızlı İşletme Belgeli 49 106 - - - - 1 49 106

Seçkin Otel 3 Yıldızlı İşletme Belgeli 30 59 - - - - 1 30 59

Kuzuluk Termal Otel 3 Yıldızlı Deneme Belgeli - - 65 140 - - 1 65 140

Sakarya Grand Otel 3 Yıldızlı İşletme Belgeli 34 65 - - - - 1 34 65

Sempa Tur 3 Yıldızlı Yatırım Belgeli - - - - 46 104 1 46 104

Karasu Otel 2 Yıldızlı İşletme Belgeli 45 102 - - - - 1 45 102

Kadir Genç Otel 1 Yıldızlı Yatırım Belgeli - - - - 10 20 1 10 20

Sapanca Aqua- Otel Müstakil

Apart Deneme Belgeli - - 10 40 - - 1 10 40

TOPLAM 289 606 75 180 306 746 10 670 1.552

TABLO: 27

BELEDİYE RUHSATLI TESİSLER (Merkez)

Adı Sınıfı Oda Yatak

1-Taşdemir Otel 3.sınıf 28 60

2-Ege Palas 3.sınıf 14 37

3-Oba Otel 1.sınıf 48 80

4-Aksu Otel 3.sınıf 18 33

5-Konak Palas 2.sınıf 18 33

6-Gün Otel 1.sınıf 40 76

7-Karasu Ekspres 3.sınıf 11 30

8- Aykar Oteli 1.sınıf 54 106

TOPLAM 455

Kaynak: Turizm İl Müdürlüğü

Sakarya’ya gelen ve ilde geceleyen yerli ve yabancı turist sayısının arttığı görülmektedir.

Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan belgeli 10 tesisin toplam yatak kapasitesi 1.552’dir. Şehir

merkezinde belediye ruhsatlı 8 tesis 455 yatak kapasitesi ile hizmet vermekte olup, ilçelerde

bulunan belediye belgeli toplam 46 tesis 1.840 yatak kapasitesine sahiptir.

36

3.İLİN EKONOMİK GELİŞME YÖNÜNDEN ANALİZİ

3.1.Mevcut Durumun Analizi

Bu bölümde, yatırım ortamının unsurları olan coğrafik ve demografik yapıdan tarım ve

sanayiye, altyapıya kadar, yatırımları doğrudan veya dolaylı olarak etkileyen bütün faktörler,

ortaya konulmaya çalışılacaktır.

3.1.1.Coğrafi Durumun Analizi

Sakarya, coğrafi konum itibariyle, ülkenin en önemli iki merkezi, İstanbul ve Ankara'yı

birbirine bağlayan kara ve demiryolu üzerinde yer alan önemli bir kavşak noktasıdır.

İstanbul'un Ankara ve tüm Anadolu ile bağlantısını sağlayan demiryolunun da Sakarya'dan

geçmesi ve TCDD Köseköy Lojistik Merkezine olan yakınlık il açısından önemli bir avantaj

teşkil etmektedir. Özellikle yük taşımacılığı için önem arz eden denizyoluna baktığımızda

Sakarya, ülkenin en büyük liman havzalarından olan Körfez liman havzasına çok yakın bir

konumdadır. Sakarya’ya en yakın havaalanı 120 km mesafedeki İstanbul Sabiha Gökçen

Havaalanı’dır.

Sakarya ili arazisinin yarıya yakın bir bölümü (%49'u) tarım arazisinden, %43'ü ormanlık

alan %35'i çayır ve mera %4,5'i de tarım dışı araziden oluşmaktadır. İl toprakları denizden

genel olarak 30-60 m. yükseklikte ve ova görünümündedir. Mikro klima iklim şartlarının

hüküm sürdüğü derin ve verimli bu ova topraklarında her türlü ürünün yetiştirilmesi

mümkün olup, verim düzeyi ise Türkiye ortalamasının üstündedir. Bu durum ilde tarım ve

hayvancılığın ekonomik yönden önemli bir sektör olmasını da beraberinde getirmektedir.

Yine ayrıca hava koşullarının uygunluğu ve tarım arazilerinin veraset ve intikallerle birlikte

küçülmesinin sonucunda seracılık ve süs bitkileri yetiştiriciliği il tarımı açısından bir alternatif

olarak ortaya çıkmış ve bugün ilde yoğun olarak uygulanan faaliyetler olmuştur.

İlde yerüstü ve yeraltı sularının bol olması ve sulanabilir arazi miktarının da yüksek

olmasının yanı sıra, ilin bol yağış alması sulu tarım için bir avantaj teşkil etmektedir. İl

topraklarının büyük bir kısmının tarıma elverişli olması ve iklim özelliklerinin tarımsal üretime

uygunluğu, il ekonomisinde tarım ve hayvancılık sektörünün ağırlıklı konumda olmasını

doğurmakla birlikte; gerek coğrafi konum itibariyle (ilin ticaret ve sanayi açısından gelişmiş

illere yakınlığı ve ulaşım açısından bir kavşak noktası konumunda bulunması), gerekse ilin

sanayi altyapısının gelişmişliği ve özellikle İstanbul sanayisinin yer darlığı ve çevre sorunları

nedeniyle ve Kocaeli’de de yer sıkıntısının başlamasıyla Sakarya'ya doğru ilerlemesi ile, ilde

sanayi sektörü (özellikle imalat sanayi) de gelişmiş bir konumdadır.

3.1.2.Demografik Durumun Analizi

Sakarya ilinde nüfusun %75’e yakını kentte, %25’i de kırsal kesimde yaşamaktadır. Ayrıca,

kentlerde yaşayan nüfus, daha ziyade merkezde yoğunlaşmıştır. Bu durum ise, il

ekonomisinde (özellikle merkezin dışındaki bütün ilçelerde) tarımsal faaliyetlerin önemli bir

uğraşı olmasını doğurmaktadır. İlde faal nüfusun büyük bir bölümü tarım sektöründe

37

istihdam edilmekle birlikte, sanayi sektörüne yönelik istihdamda herhangi bir darboğaz

bulunmamaktadır. Sakarya Üniversitesi ve çok sayıdaki meslek liseleri nitelikli işgücü ve ara

eleman ihtiyacını karşılamaktadır. İl imalat sanayinde faaliyet gösteren tesisler, ihtiyaç

duyduğu işgücünün tamamını Sakarya'dan temin edebilmektedir. İlde okuma-yazma oranının

yüksek olması, çalışabilir nüfusun sanayi üretimine uyumunu daha kısa sürede sağlamaktadır.

3.1.3.Altyapı İmkanlarının Analizi

Sakarya ili gerek teknik altyapı (ulaşım, haberleşme, enerji ve sulama) açısından gerekse

sosyal altyapı (eğitim, sağlık ve kültür) açısından incelendiğinde, ilin çok önemli bir altyapı

sorununun olmadığı dikkati çekmektedir. Daha öncede belirtildiği gibi, Sakarya ili gerek

karayolu gerekse demiryolu ağı açısından bir kavşak noktası konumundadır. İlde deniz ve

havayolu ulaşım imkanları, komşu illerden (İzmit Limanı, Sabiha Gökçen Havaalanı)

sağlanmaktadır. İlin gerek kendi ilçeleriyle olan karayolu ulaşımında, gerekse önemli ticaret

merkezi konumunda bulunan iller ve diğer iller ile olan ulaşımında herhangi bir sorun

bulunmamaktadır.

Ülkenin en önemli otoyolları ilden geçmekte olup, yakın zamanda yapılması planlanan

Kuzey Marmara Otoyolu, Karadeniz Sahil Yolu’nun Şile üzerinden İstanbul’a bağlanması

projesi ve diğer karayolu projelerinin tamamlanması ile Sakarya’nın ulaşım çeşitliliği ve

erişilebilirliği artacak, Türkiye’nin en büyük pazarları konumundaki metropollere ulaşımı

kısalıp, kolaylaşacaktır. Ayrıca İstanbul – Ankara arasını 3 saate kadar düşürecek olan hızlı

tren ilden geçecektir. İnşasında belli bir aşamaya gelinmiş olan ve özelleştirme süreci devam

eden Karasu Limanı ilin geleceği açısından çok önemli bir projedir. Karasu Limanı, birkaç yıl

içerisinde faaliyetine son verilmesi planlanan Haydarpaşa Limanı’nın üzerindeki yükü alması

için alternatif limanlardan biri olacaktır. Böylece Karadeniz ülkeleri ile yapılacak olan ticarette

Karasu Limanı ön plana çıkacaktır. Limanın tamamlanması ile şehrin ciddi bir ekonomik

canlılık kazanması beklenmektedir. Bununla bağlantılı olarak limanı iç hatlara bağlayacak

olan Karasu Tren yolu Projesi’nin çalışmaları devam etmektedir. Bu projeye entegre edilecek

olan “Adapazarı-Bartın Demiryolu Projesi” ile, Batı Karadeniz Limanları’nın İç Anadolu’ya

bağlanması da planlanmaktadır. Söz konusu proje ile Bartın, Zonguldak Filyos, Ereğli ve

Karasu limanlarının yanı sıra Türkiye’nin en önemli ağır sanayilerinden Ereğli ve Karabük

Demir Çelik fabrikalarının, Adapazarı üzerinden demiryolu ağına bağlantısı sağlanacaktır. Yine

Kocaeli sınırında yer alan Cengiz Topel Havaalanı’nın sivil havacılık faaliyetlerine açılması

çalışmaları yürütülmektedir. Yapılmakta olan projelerin de tamamlanması ile birlikte

Sakarya’nın bir lojistik üs haline geleceği öngörülmektedir.

Sakarya ilinde, dünyanın en büyük çevrim santrallerinden biri olan Enka Doğalgaz Çevrim

Santrali bulunmaktadır. Sakarya Nehri üzerinde Hidroelektrik Santrali projeleri yapılmaktadır.

Sakarya'da elektriksiz köy bulunmamaktadır. Sosyal altyapı bakımından Sakarya ili

incelendiğinde ise; eğitim açısından Sakarya'nın Türkiye'nin birçok iline kıyasla daha yüksek

bir düzeyde olduğu görülmektedir. Sakarya ilinde okullaşma oranı da Türkiye ortalamasının

üstündedir. İlde ayrıca yüksek öğretim alanında hizmet veren bir üniversite (Sakarya

38

Üniversitesi) de bulunmaktadır. Temelini 1970 yılında kurulan Sakarya Mühendislik ve

Mimarlık Yüksekokulu'nun oluşturduğu Sakarya Üniversitesi, hem il sanayisinin ihtiyaç

duyduğu kalifiye işgücünün yetiştirilmesinde etkin olmakta, hem de ilin mevcut sosyal ve

kültürel yapısının gelişiminde olumlu etki de bulunmaktadır.

İlin sağlık hizmetleri açısından mevcut durumu incelenecek olursa, ilde verilen sağlık

hizmetlerinin gerek nitelik gerekse nicelik açısından yeterli düzeyde olduğu görülmektedir.

Özellikle son yıllarda yapılan yatırımlarla birlikte ilin sağlık hizmetlerinin kalitesi daha da

artmıştır. Ayrıca, Sakarya'nın İstanbul, Ankara, Kocaeli’ye mesafe olarak yakın olması,

kişilerin özellikle metropollerdeki sağlık hizmetlerinden yararlanmasını sağlamaktadır. Başka

bir ifadeyle, ulaşım imkanları açısından Sakarya ilinin sahip olduğu bu avantaj, diğer alanlarda

(ticaret, sanayi, turizm) olduğu gibi sağlık hizmetlerinden yararlanmada da kendini

göstermektedir.

3.1.4.Tarım ve Hayvancılık Analizi

Sakarya ili topraklarının yarıya yakın bir bölümü tarıma elverişli durumdadır. İlin 487.800

hektarlık toplam alanı içinde %49'luk bölümünde tarım yapılmaktadır. Bu alanların önemli bir

kısmı 1. sınıf tarım alanlarından oluşmaktadır. İl tarımında, modern tarım teknikleri etkin

olarak kullanılmakta, iklim şartları ve yağış rejiminin elverişliliği nedeniyle ovalık kesimlerde

sulamaya ihtiyaç hissedilmeden çoğu ikinci ürün bitkisinin tarımı kolaylıkla yapılmaktadır. İl

tarımsal ürünler üretiminde tarla ürünleri, sebze ve meyve ürünleri dışında, ayrıca son

yıllarda gelişmeye başlayan ve bugün yoğun bir faaliyet alanı olarak görülen seracılık ürünleri

(hıyar, marul, domates biber v.b.) ve süs bitkileri de üretilmektedir. Sakarya İli’ndeki tarımsal

faaliyetlerden ülke ortalamasının üzerinde verim elde edilmektedir.

İl hayvancılığının mevcut durumu incelendiğinde ise; Sakarya ili tarımsal faaliyetlerinin

yarısını hayvansal üretim oluşturmaktadır. Orta ve büyük ölçekli işletmelerin sayısı azdır. İlde

hayvancılık, meraya dayalı ve küçük çapta sürdürülen koyunculuk faaliyetleri bir tarafa

bırakılacak olursa; büyükbaş hayvan yetiştiriciliğinde besi ve süt sığırcılığına yönelik olarak

kapalı sistem hayvancılık faaliyetleri tercih edilmektedir. Sakarya ilinde hayvansal üretime

bağlı olarak et, süt ve yumurta tesisleri de gelişmiştir. İlde sığırcılık sektörü yanında

tavukçuluk sektöründe de önemli gelişmeler yaşanmış; modern beyaz et ve yumurta tesisleri

faaliyete geçirilmiş ve bunlara bağlı kesimhaneler kurulmuştur. Üst düzey teknolojiye sahip

1058 broiler işletmesi ile Sakarya, kanatlı hayvan üretiminde Türkiye’nin önde gelen illeri

arasında yer almaktadır.

3.1.5.Sanayi Analizi

Sakarya, çeşitli iklim şartları, ucuz arazi varlığı, elektrik enerjisinin toplaşım yeri, kara ve

demir yolları ağına dahil oluşu, nüfus yoğunluğunun sağladığı iş kolu imkanları ile sanayi

kuruluşlarını kendine cezp etmektedir. Özellikle İstanbul, Bursa ve Kocaeli üçgeninde

sanayinin yoğunlaşması, müteşebbisleri yeni yatırım alanları arayışlarına yönlendirmiş,

dolayısıyla da Sakarya alternatif bir yatırım alanı olarak değerlendirilmeye başlanmıştır. İl

39

GSYİH’sına tarımdan sonra en fazla katkıyı yüzde 20’den fazla bir oran ile sanayi üretimi

yapmaktadır. Gelişmiş tarım, gıda sanayini de geliştirmiştir. Sanayi alanında otomotiv ve yan

sanayi, metal işleme, gıda, makine imalatı, orman ürünleri, savunma sanayi öne çıkmaktadır.

İlde referans olarak gösterilebilecek, dünya çapında firmalar faaliyet göstermektedir. Yine

Sakarya ihracatının yüzde 97’lik kısmı sanayi ürünlerinin ihracatı ile gerçekleştirilmektedir.

Kurulan OSB’ler, KSS’ler ve Endüstri Bölgesi ile sanayi gelişimi hızlanmış, yeni planlanan

OSB’ler, altyapı ve ulaşım projeleri ile bu süreç daha da hızlanacaktır. Ancak gelecek yıllardaki

gelişmeler dikkate alınarak, ildeki sanayinin gelişimi, çeşitli plan ve uygulamalarla kontrol

altına alınarak yönlendirilmeli, doğal güzellikler ve tarım alanları korunmalıdır. Bunun için de

gerek sanayi, tarım ve turizm gibi, gerekse şehirleşme ve diğer alanlarda kısa, orta ve uzun

vadeli projeler hazırlanarak, hedefler belirlenmeli ve uygulanmasına geçilmelidir.

3.1.6.Turizm Analizi

Sakarya ili sahip olduğu zengin kültürel ve doğal değerleri (deniz ve göl kıyıları, dağlar ve

yaylaları, termal kaynakları, tarihi yapıları, longozu) ile turistik açıdan önemli cazibelere

sahiptir. Kıyıları, doğal güzellikleri, şifalı suları ve iklim özellikleri açısından, özellikle Karasu,

Kocaali, Sapanca, Akyazı, Taraklı ve Hendek ilçelerinin Sakarya ili turizminde önemli bir yeri

bulunmaktadır.

Turizm sektöründeki gelişmenin yeterli düzeyde olmadığı ilde, turizm ve rekreasyon

tesisleri de nitelik ve nicelik olarak istenilen düzeyde gelişmemiştir. İl genelinde yer alan

tarihi eserler, doğal güzellikler, zengin bitki örtüsü ve turistik olarak görmeye değer diğer

yerler, yeterli altyapı ve tesisin bulunmaması ve turistik yatırımların yeterli olmaması

nedeniyle gerektiği gibi değerlendirilememektedir.

Sakarya ilinin sosyo-ekonomik yapısının değerlendirilmesi sonucunda, ilde ileriye dönük

gelişme perspektifleri içerisinde turizm sektörünün önemli bir potansiyele sahip olduğu ve bu

potansiyelin iyi bir şekilde değerlendirilmesi sonucunda il turizm gelirlerinin önemli boyutlara

ulaşabileceği rahatlıkla söylenebilir.

3.1.7.Sosyo-Ekonomik Durum Analizi

Sakarya, yaratmış olduğu GSYİH ile Türkiye ekonomisi içerisinde %1,1 ağırlığa sahip bir

ildir. Yıllar itibariyle Sakarya'nın milli gelirden aldığı paylar incelendiğinde, %1 olan oranın çok

fazla değişmediği görülmektedir. Bu durum ise, Sakarya'nın ekonomik olarak ülke

gelişmesine paralel olarak geliştiği, ancak bu gelişmenin ilin sahip olduğu potansiyeller

dikkate alındığında yeterli düzeyde bir gelişmeyi yansıtmadığını ortaya çıkarmaktadır.

Sakarya ili GSYİH'sı içinde (cari fiyatlarla) en fazla payı %28 ile tarım sektörü alırken, tarımı

birbirine yakın değerleri ile sanayi ve ticaret sektörleri takip etmekte ve %15 ile de ulaştırma

ve haberleşme sektörü dördüncü sırada yer almaktadır. GSYİH'nın il içinde dağılımına göz

atıldığında, Merkez ilçe Adapazarı'nın, il GSYİH'sının önemli bir kısmını gerçekleştirdiği

görülür. GSYİH içinde diğer ilçelerin payları oldukça düşük oranlarda bulunmaktadır. Devlet

40

Planlama Teşkilatı’nın Sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasında Sakarya ili 23. sırada yer

almaktadır.

4.POTANSİYEL YATIRIM ALANLARI

Sakarya; ana ulaşım yollarının kavşak noktasında bulunması, Körfez liman havzasına

yakınlığı, yapılmakta olan Karasu Limanı, demiryolu ağının olması, Karasu tren yolu projesi,

Köseköy Lojistik Merkezi’ne yakınlığı, hızlı trenin ve 3. Köprü Otoyolu’nun ilden geçecek

olması, büyük metropollerin ortasında yer alması ile avantajlı bir konum ve ulaşım

kanallarına sahiptir.

Sakarya, Cumhuriyetin ilk yıllarında kamu yatırımları ile başlayan sanayileşme sürecini,

özel sektör yatırımları ve organize sanayi bölgeleri ile devam eden bir ildir. Sakarya, son

yıllarda kurulan büyük ölçekli sanayi kuruluşları ile ülke sanayisinin gözde yatırım

bölgelerinden biri olma özelliğini kazanmıştır. Sakarya’da uygun iklim ve toprak şartları,

verimli tarım alanlarının varlığı, pazarlara yakınlık tarımı ön plana çıkarmaktadır. Türkiye’nin

en gelişmiş bölgesinin Anadolu ve Karadeniz’e açılan kapısı olan Sakarya, metropollere

yakınlığı, ulaşım avantajları ile ticaret, doğal güzellikleri ile de Turizm alanlarında da ciddi bir

potansiyele sahiptir.

Sakarya, tüm potansiyel alanları değerlendirildiğinde 3 ana alanda da (Sanayi, Tarım,

Turizm) gelişebilecek imkanlara sahip ender illerden biridir.

4.1.Sanayi

Gerek yerleşim yeri üstünlüğü, gerek alt yapı imkanlarının varlığı ve gerekse İstanbul gibi

büyük bir kentin varlığı sanayi yatırımlarının Marmara Bölgesi'nde ve özellikle İstanbul'da

yoğunlaşmasını sağlamıştır. Ancak sanayi yatırımlarının bölgesel yoğunlaşması olumsuz

etkiler yaratmakta ve üretim maliyetlerinin artmasına neden olmaktadır. İstanbul, çevre

sorunlarının artması, enerji sıkıntısı, altyapı ve arazi maliyetlerinin giderek artması sonucu

çekiciliğini kaybetmiştir. Yeni yatırımlar altyapı ve pazarın gelişmiş bulunduğu çevre illere

Bursa, Kocaeli, Tekirdağ ve Sakarya'ya kaymaya başlamıştır. Yatırımcıların yeni yerler

arayışında Sakarya; uygun iklim şartları, ucuz arazi varlığı, elektrik ve doğalgaz toplaşım yeri

olması, su imkanları, kara ve demiryolu ağına dahil oluşu, liman inşaatında sona gelinmesi,

yeterli nüfus sayısı, yetişmiş nitelikli işgücü varlığı, önemli merkezlere ve pazarlara yakınlığı,

doğal güzelliklere sahip olması nedeniyle öne çıkmaktadır. Sakarya’nın yatırım yapmak için

uygun konumda olması, hammadde ve mamul madde kaynaklarına ulaşım kolaylığı, uygun

yatırım alanlarının bulunması, büyük Holdinglerin Sakarya’yı yatırım üssü olarak seçmeleri,

nitelikli insan gücü (Sakarya Üniversitesi, Meslek Liseleri ve Çıraklık Eğitim Merkezleri)

olanakları dış yatırımcılar için ilimizi bir yatırım merkezi konumuna getirmiştir.

Sakarya’nın sanayi alanında büyürken faydalanabileceği olumlu ve olumsuz örnek bölgeler

mevcuttur. Sakarya’nın bölgedeki diğer illerden daha geç sanayileşmeye başlaması, avantaja

çevrilmeli, bu bölgelerin incelenerek il sanayinin ve gelecek yatırımların şekillendirilmesi

41

önemlidir. Sakarya’daki kurum/kuruluşların birlikte hareket ederek, sanayi alanında

önceliklerin belirlenmesi ve bu doğrultuda gelen yatırımların değerlendirilmesi

gerekmektedir. Gelecek yatırımlar diğer ana sektörlerdeki gelişmeyi engellemeyecek şekilde

planlanmalı, bu doğrultuda kurulacak OSB’ler, KSS’ler ve Endüstri Bölgeleri ile şehre değer

katacak, ileri teknoloji kullanan yatırımlar Sakarya’ya çekilmelidir. Karasu Limanı, Karasu Tren

Yolu, Karadeniz Sahil Yolu, 3. Körü Otoyolu tamamlandığında ulaşım olanakları bakımından

önemli bir merkez haline gelecek olan ve Sakarya’nın güney bölgelerine nazaran 1. Sınıf tarım

alanları kısıtlı olan kuzey bölgesi, altyapısı tamamlanarak sanayi yatırımları için

değerlendirilebilir.

Sakarya’da sanayi alanında yatırım yapılabilecek sektörler otomotiv ve yan sanayi, makina

imalatı, metal işleme, tarımsal ve hayvansal sanayi, ağaç işleme ve mobilya şeklinde

sıralanabilir.

4.2.Tarım ve Hayvancılık

Sakarya ekonomisinde tarımın önemli

bir yeri vardır. İl istihdamının yaklaşık yarısı

tarım sektöründe gerçekleşirken, arazilerin

yarıya yakını tarım arazisidir. İl; fındık, mısır,

çeşitli sebze ve meyve, tarla bitkileri, süs

bitkiciliği, büyükbaş hayvancılık ve broiler

üretiminde ülkemizin en önemli illerinden biridir. Sakarya’nın tarım ve hayvancılık alanındaki

en büyük avantajları aşağıdaki gibi özetlenebilir;

42

Toprak ve iklim şartları

Yağış rejimi

Tarım alanlarının büyük çoğunluğunun 1. Sınıf tarım arazisi olması

Ulaşım olanakları

Ülkemizin en önemli metropollerine ve pazara olan yakınlığı

Halihazırda tarım ve hayvancılık üssü olması, tecrübesi

Zengin ve geniş su havzası

Tarım sanayinin gelişme potansiyeli

İlde Tarımsal Araştırma Enstitüsü’nün bulunması

Tarım alanında faaliyet gösteren kurum/kuruluşların ülke ortalamasının üzerinde olan

tarımsal üretim verimliliğini dünya standartlarına çekmek için çalışmalar yapması, çiftçilerin

tarımsal uygulamalar konusunda bilinçlendirilmesi, katma değerli ürünlerin üretimine ağırlık

verilmesi, hayvancılık faaliyetlerini düzenleyecek, kaliteyi artıracak ve bu alanda Sakarya’yı

merkez haline getirecek ihtisas OSB’nin kurulması, hem il tarımının gelişmesini hem de tarım

yatırımlarının ile gelmesini sağlayacaktır. Tarımda ileri teknoloji kullanan uygulamalara

geçmek, verimliliği ve üretimi artıracaktır. Özellikle Sakarya’nın orta ve güney bölgelerinde

ileri teknoloji kullanan yatırımlara, organik tarıma, ilin termal kaynaklarını kullanarak

yapılacak seracılığa ve süs bitkiciliğine öncelik verilmelidir.

4.3.Turizm

Sakarya ili, marka haline gelen Sapanca gölü ve çevresi, Akyazı Kuzuluk Termal bölgesi,

Karadeniz sahil bölgesi, henüz keşfedilmemiş akarsuları, gölleri, yaylaları, ormanları, Acarlar

Longozu, doğal güzellikleri, tarihi dokuları ve termal alanları ile Turizm alanında yüksek

potansiyele sahiptir. İlin yüksek nüfuslu büyük şehirlere yakınlığı ve her türlü ulaşım yoluyla

kolayca erişilebilir olması, günümüzde doğa ve alternatif turizmin tercih ediliyor olması,

Sakarya turizm sektörünün doğru yatırımlarla marka olmasını hızlandıracaktır.

43

Sakarya’nın turizm potansiyeli; kaliteli konaklama, eğlence, yeme-içme tesislerinin kente

kazandırılması, Sakarya’nın turlarda destinasyon olarak değerlendirilmesi, alternatif turizm

olanaklarının geliştirilmesi, yerel halkın bilinçlendirilmesi, termal ve sağlık turizmine önem

verilmesi, altyapı çalışmaları yapılarak spor turizmine yönlenilmesi, yapılacak konaklama

tesislerinin kongre turizmine hitap etmesi, ulaşım projelerinin sonuçlandırılması ile

değerlendirilebilir.

Dünyanın tek parça halindeki en büyük longozu olan Acarlar Longozu, hayvan ve bitki

çeşitliliği, doğal güzelliği ile dünya turizminin markalarından biri olmaya adaydır. İlgili

kurumların longoz koruma planı çerçevesinde yapacakları turizme kazandırma ve tanıtım

projeleri ile Acarlar Longozu dünya turizmine kazandırılmalıdır.

Deniz-kum turizmi için şifalı kumları ön plana çıkan Karadeniz sahillerine, yatırımcı

çekilmeli ve tesis kazandırılmalıdır. Sahillerin, kamu yatırımları ile yeniden düzenlenmesi,

şahıs mülkiyeti sorununun çözülmesi, şifalı kumların ön plana çıkarılması yatırımların önünün

açılması için önemlidir.

Sapanca gölü ve çevresindeki doğal güzellikler çok sayıda turistin ilçeye gelmesini

sağlamaktadır. Sapanca’nın ulaşım avantajı ile göl turizminin daha da canlandırılması için

bölgeye yeni tesisler kazandırılmalıdır. Sakarya ve Kocaeli işbirliğiyle, göl korunarak yapılacak

turizm alanlarının belirlenmesi yatırımların önünü açacaktır.

Akyazı Kuzuluk Termal Bölgesinin, Kültür ve Turizm Bakanlığınca Turizm Bölgesi ilan

edilmesi süreci devam etmektedir. Bölgede yayla turizminin de canlandırılması ve alternatif

turizm yatırımlarının yapılması, yeni termal tesisler ve sağlık turizmine (rehabilitasyon

merkezleri) öncelik verilmesi, bölgenin önemli bir merkeze dönüşmesini sağlayacaktır.

Taraklı, aynı anda doğa, termal, tarih ve yayla turizmi potansiyeline sahiptir. Tarihi Taraklı

evlerinin restorasyon çalışmaları devam etmektedir. İlçeye kazandırılacak konaklama

tesisleri, alternatif turizm yatırımları ve altyapı çalışmaları ile Taraklı uluslararası turizmde

öne çıkacaktır.

Ayrıca il genelindeki göl ve göletler, yaylalar, ormanlar ve Sakarya nehri turizm

yatırımcılarına planlı bir şekilde açılarak ilin turizmde öne çıkması ve ekonomik canlılık

kazandırılması sağlanmalıdır. Kamu yatırımları ile altyapı eksiklikleri tamamlanmalı, ildeki

kurum/kuruluşların işbirliğiyle ilin potansiyeli turizm çevresinde tanıtılmalıdır.

4.4.Hizmet

Sakarya’da hizmet sektörünün son yıllarda hızla geliştiği görülmektedir. Tıp fakültesinin de

açılmasıyla hareketlenen sağlık sektöründe yeni özel ve devlet hastaneleri açılmakta, mevcut

hastaneler yenilenmektedir. Eğitim sektöründe, özel okul sayısı artmakta, ilde biri devlet

diğeri vakıf 2 üniversitenin daha kurulması için çalışmalar yürütülmektedir. Yeni AVM’ler,

sinemalar, tiyatrolar, eğlence alanları yapılmıştır. Diğer ana sektörlerdeki yeni yatırımlar

hizmet sektöründeki gelişmeyi hızlandıracak ve ilin refah ve değer artışına önemli katkı

yapacaktır.

44

5. ALTYAPIYI, EKONOMİYİ VE YATIRIM ALANLARINI GELİŞTİRMEYE

YÖNELİK BÜYÜK PROJELER

İlin belli alanlarda ciddi ölçüde potansiyellere sahip olduğu ve bu potansiyeli geliştirmek için uygun

imkanların bulunduğu görülmektedir. Sakarya ili hem doğal kaynaklar, hem de yapılı çevre ve beşeri

kaynaklar açısından oldukça zengin ve aşağıda sıralanan projelerle yaşanabilirliği, refah seviyesi,

yatırım imkanları artacağı, ilin gelişmesi, cazibe merkezi olma yolunda önemli bir mesafe kaydetmesi

mutlaktır.

SAKARYA İLİ ANA ULAŞIM PLANI’NIN HAZIRLANMASI

KUZEY MARMARA OTOYOLU PROJESİ

SAKARYA NEHRİ ULAŞIM PROJESİ

RAYLI TAŞIMA SİSTEMİ PROJESİ

KARASU DEMİRYOLU PROJESİ VE KARASU LİMANI

SAKARYA PARK PROJESİ

SAKARYA AKYAZI-KUZULUK TERMAL TURİZM MERKEZİ

ACARLAR LONGOZU

YAYLA TURİZMİ PROJESİ

TARAKLI İLÇESİ VE KARAGÖL YAYLASI’NDA GÖLET PROJELERİ

SAPANCA İLÇESİ İTALYAN KAMPI KONGRE MERKEZİ VE OTELİ PROJESİ

SAPANCA İLÇESİ KIRKPINAR-KURTKÖY SAHİL PROJESİ

SERDİVAN İLÇESİ KIRANTEPE MERA ALANI PROJESİ

İKİNCİ ÜNİVERSİTENİN KURULMASI PROJESİ

ORGANİZE BESİ SANAYİ KURULMASI PROJESİ

MARKA KENT PROJELERİ

ÜNİVERSİTELER ARASI YAZ OYUNLARI PROJESİ

OLİMPİK SU SPORLARI PARKURU PROJESİ

6.GENEL TEŞVİK SİSTEMİ

Bu kısımda sadece teşvik sistemine ilişkin bilgiler verilecek olup, ayrıca TÜBİTAK, KOSGEB, Doğu

Marmara Kalkınma Ajansı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı gibi birçok kamu

kurumunun vermiş olduğu desteklerden de Sakarya’da yapılacak yatırımlar için proje bazlı çeşitli

destekler sağlanabilir. Bu bilgilere Ajansımızın diğer bir yayını olan “Yatırımlarda Devlet Destekleri ve

Teşvik Rehberi”nden ya da http://www.marka.org.tr adresinden erişilebilen kurumsal internet

sitemizden ulaşabilirsiniz.

Yeni Teşvik Sisteminde Hedefler :

1. Bölgesel gelişmişlik farklılıklarını azaltmak,

2. Rekabet gücünü artıracak, teknoloji ve Ar-Ge içeriği yüksek büyük ölçekli yatırımlara

3. destek olmak,

4. Sektörel kümelenmeyi desteklemek,

5. Desteklenecek yatırım konularında ekonomik ölçek kriterlerini öne çıkarmak

http://www.marka.org.tr/

45

Teşvik Araçları :

1. Kurumlar/Gelir Vergisi İndirimi,

2. SSK Pirimi İşveren Hissesinin Hazine tarafından karşılanması,

3. Faiz Desteği,

4. Yatırım Yeri Tahsisi,

5. KDV İstisnası,

6. Gümrük Vergisi Muafiyeti

Gruplar:

1. Genel Teşvik Sistemi

2. Bölgesel ve Sektörel Teşvik Sistemi

3. Büyük Proje Yatırımları

4. Ar-Ge ve çevre yatırımları

6.1.Teşvik belgesi nedir ?

Teşvik belgesi, yatırımın karakteristik değerlerini ihtiva eden, yatırımın bu değerler ve tespit edilen

şartlara uygun olarak gerçekleştirilmesi halinde üzerinde kayıtlı destek unsurlarından istifade imkanı

sağlayan, Karar’ın amaçları doğrultusunda gerçekleştirilecek yatırımlar için düzenlenen belgedir.

Kimler alabilir ?

Teşvik belgesi düzenlenebilmesi için gerçek kişiler, adi ortaklıklar, sermaye şirketleri, kooperatifler,

iş ortaklıkları, kamu kurum ve kuruluşları (genel ve özel bütçeli kurum ve kuruluşlar, il özel idareleri,

belediyeler ve kamu iktisadi teşebbüsleri ile bunların sermaye bileşimindeki hisse oranları %50’yi

geçen kurum ve kuruluşlar) ve kamu kuruluşu niteliğindeki meslek kuruluşları, dernekler ve vakıflar

ile yurt dışındaki yabancı şirketlerin Türkiye’deki şubeleri.

6.2.Müracaat

Teşvik belgesi düzenlenmesine ilişkin talepler Hazine Müsteşarlığına yapılır. Ancak, yabancı

sermayeli yatırımlar, büyük ölçekli yatırımlar, bölgesel uygulamalar kapsamındaki yatırımlar ile Ar-Ge

ve çevre yatırımları hariç olmak üzere sabit yatırım tutarı 8 Milyon Türk Lirasını aşmayan Tebliğ’in 3

No’lu Ekindeki imalat sanayi yatırımları için yatırımcının tercihine bağlı olarak yatırımın yapılacağı

yerdeki TOBB’a bağlı sanayi odalarına da müracaat edilebilir.

46

SAKARYA İLİ 1. DERECE GELİŞMİŞ DÜZEY 2 BÖLGESİNDE BULUNMAKTADIR.

6.3.Teşvik belgeli yatırımlara sağlanacak destek unsurları Genel Destekler (Asgari Yatırım Tutarı 1 ve 2. Bölge 1.000.000-TL, 3 ve 4 Bölge 500.000.-TL üzeri)

KDV İstisnası İthal/Yerli Makine ve Teçhizat alımları için

Gümrük Vergisi Makine ve Teçhizat ithalatları için

Bölgesel ve Sektörel Yatırımlar İçin Destekler

Vergi İndirimi 1. Bölge 2. Bölge 3. Bölge 4. Bölge Yatırıma Başlama Tarihi

Vergi İndirim Oranı %50 %60 %80 %90 31.12.2010 öncesi

Yatırıma Katkı Oranı %20 %30 %40 %60

Vergi İndirim Oranı %25 %40 %60 %80 31.12.2010 sonrası

Yatırıma Katkı Oranı %10 %15 %20 %25

SSK Primi 2 Yıl 3 Yıl 5 Yıl 7 Yıl 31.12.2010 öncesi

--- --- 3 Yıl 5 Yıl 31.12.2010 sonrası

Faiz desteği --- --- 3 Puan 5 Puan TL

--- --- 1 Puan 2 puan Döviz

Yatırım Yeri Tahsisi Tüm bölgelerde ve Büyük ölçekli yatırımlar ile bölgesel yatırımlar için

KDV İstisnası İthal/Yerli Makine ve Teçhizat alımları için

Gümrük Vergisi Makine ve Teçhizat ithalatları için

6.4.Sakarya’da Uygulanacak Teşvik Unsurları

Gümrük vergisi muafiyeti;

Teşvik belgesi kapsamındaki yatırım malları ile otomobil ve hafif ticari araç yatırımlarında yatırım

dönemi içerisinde kalmak kaydıyla CKD aksam ve parçalarının ithali, gemi ve 50 metrenin üzerindeki

yat inşa yatırımları ile ilgili tekne kabuğu ithali, yürürlükteki İthalat Rejimi Kararı gereğince ödenmesi

gereken Gümrük Vergisinden muaftır.

47

Katma Değer Vergisi İstisnası

25/10/1984 tarihli ve 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu gereğince, teşvik belgesini haiz

yatırımcılara teşvik belgesi kapsamında yapılacak makine ve teçhizat ithal ve yerli teslimleri katma

değer vergisinden istisna edilir.

Faiz Desteği ( Bölgemizde sadece Ar-Ge ve Çevre Yatırımları İçin Geçerli)

Bölge ayrımı yapılmaksızın Ar-Ge yatırımları ile çevre yatırımlarında ise Türk Lirası cinsi kredilerde

5 puanı, döviz kredileri ve dövize endeksli kredilerde 2 puanı, Müsteşarlıkça da uygun görülmesi

halinde azami ilk 5 yıl için ödenmek kaydıyla bütçe kaynaklarından karşılanabilir. Faiz desteği tutarı

proje bazında azami Ar-Ge ve çevre yatırımları için üçyüz bin TL.

Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği

Büyük ölçekli yatırımlar ile bölgesel uygulama kapsamında desteklenen yatırımlardan, teşvik

belgesinde kayıtlı istihdam öngörüleri ile tutarlı olmak kaydıyla;

a) Komple yeni yatırımlarda işletmeye geçiş tarihinden itibaren sağlanan,

b) Diğer yatırım cinslerinde yatırımın tamamlanmasını müteakip, yatırıma başlama tarihinden

önceki son altı aylık dönemde Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğüne verilen aylık Prim ve Hizmet Belgesinde

bildirilen ortalama işçi sayısına ilave edilen istihdam için ödenmesi gereken sigorta primi işveren

hissesinin asgari ücrete tekabül eden kısmı aşağıda belirtilen sürelerde Hazinece karşılanır.

Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği

Bölgeler 31.12.2010 tarihine kadar başlanılan

yatırımlar

31.12.2010 tarihinden sonra başlanılan

yatırımlar I 2 yıl -

II 3 yıl -

III 5 yıl 3 yıl

IV 7 yıl 5 yıl

Vergi İndirimi

Büyük ölçekli yatırımlar ile bölgesel uygulama kapsamında gerçekleştirilen yatırımlarda, 5520 sayılı

Kurumlar Vergisi Kanununun 5838 ve 5904 sayılı Kanunlar ile değişik 32/A maddesi çerçevesinde,

Kurumlar veya Gelir Vergisine uygulanacak indirim oranları ile yatırıma katkı oranları aşağıda

belirtilmiştir.

Bölgesel Uygulama Büyük Ölçekli Yatırımlar

Bölgeler Yatırıma Katkı Oranı

(%)

Kurumlar veya Gelir

Vergisi İndirim Oranı (%)

Yatırıma Katkı Oranı (%) Kurumlar veya Gelir

Vergisi İndirim Oranı (%) I 10 25 25 25

II 15 40 30 40

III 20 60 40 60

IV 25 80 45 80

Ancak, teşvik belgesi kapsamında 31/12/2010 tarihine kadar yatırıma başlanması halinde aşağıda

belirtilen indirim oranları ile yatırıma katkı oranları uygulanır.

48

Bölgesel Uygulama Büyük Ölçekli Yatırımlar

Bölgeler Yatırıma Katkı Oranı

(%)

Kurumlar veya Gelir Vergisi

İndirim Oranı (%)

Yatırıma Katkı

Oranı (%)

Kurumlar veya Gelir

Vergisi İndirim Oranı (%) I 20 50 30 50

II 30 60 40 60

III 40 80 50 80

IV 60 90 70 90

Yatırım Yeri Tahsisi

18/02/2009 tarih ve 5838 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’un 23 üncü

maddesi hükmü çerçevesinde Müsteşarlıkça teşvik belgesi düzenlenmiş büyük ölçekli yatırımlar ile

bölgesel desteklerden yararlanacak yatırımlar için Maliye Bakanlığınca belirlenen esas ve usuller

çerçevesinde yatırım yeri tahsis edilebilir.

***********BÖLGE BAZINDA DESTEKLENECEK SEKTÖRLER*********** ASGARİ YATIRIMTUTARLARI

Madencilik ve taşocakçılığı yatırımları 1 Milyon TL

Gıda ürünleri ve içecek imalatı 2 Milyon TL

Entegre hayvancılık yatırımları 500-700 büyükbaş-2000 k.baş -

200.000 kanatlı Seracılık 40 Dekar

Tekstil ürünleri imalatı 2 Milyon TL'nin üzerindeki tevsi

ve modernizasyon yatırımları ile

15 Milyon TL'nin üzerindeki her

türlü apreleme yatırımları

Su ürünleri yetiştiriciliği 1 Milyon TL

Derinin tabaklanması ve işlenmesi 1 Milyon TL

Ağaç ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç), hasır ve buna benzer örülerek

yapılan maddelerin imalatı

5 Milyon TL

Kağıt ve kağıt ürünleri imalatı Kağıt hamurundan başlamak

kaydıyla asgari 10 Milyon TL

tutarındaki entegre kağıt üretim

tesisleri

İlaç / eczacılıkta ve tıpta kullanılan kimyasal ve bitkisel kaynaklı ürünlerin imalatı 5 Milyon TL

İç ve dış lastik imalatı 5 Milyon TL

Düz cam, düz camın şekillendirilmesi ve işlenmesi çukur cam ve cam elyafı imalatı 5 Milyon TL

Demir-çelik dışındaki ana metal sanayi 5 Milyon TL

Makine ve teçhizat imalatı 5 Milyon TL

Elektrikli makine ve cihazları imalatı 5 Milyon TL

Radyo, televizyon, haberleşme teçhizatı ve cihazları imalatı 5 Milyon TL

Tıbbi aletler hassas ve optik aletler imalatı (saat hariç) 5 Milyon TL

Motorlu kara taşıtı ve yan sanayi Motorlu kara taşıtlarında: 50

MilyonTL

Yan sanayi:5 Milyon TL

Demiryolu ve tramvay lokomotifleri ile vagonlarının imalatı 5 Milyon TL

Mobilya imalatı (sadece metal ve plastikten imal edilenler hariç) 5 Milyon TL

Oteller 3 yıldız ve üzeri

Öğrenci yurtları 100 öğrenci ve üzeri

Lisanslı depoculuk 2 Milyon TL

Eğitim hizmetleri (yetişkinlerin eğitilmesi ve diğer eğitim faaliyetleri hariç) 1 Milyon TL

Hastane yatırımı, huzur evi 100 kişilik huzurevi

Tehlikeli atık geri kazanım ve bertaraf tesisleri -

SAKARYA UYGUN YATIRIM ALANLARI - marka.org.tr · 6 Sakarya, iklim özellikleri açısından Marmara ve Karadeniz Bölgesi iklim özelliklerini taşımaktadır. İl, rutubetli bir

Documents