لبیان اُ سعیدّ سیِ ولدَ فی ملجان واِ نسِ � ا�ِ د) اردو( � �ۃا�ز�ر�ۃا�� ن��ثا���ا�� ا�� ��ت�� �رو�دى���ہا�� ى د�ى���� ٰ الَ عَ تُ ه� ل الَ یِ ضَ رُ هۡ نَ ی عد���
سعید البیان
د ا��نس والجانفی مولد سی
)اردو(
�
� ا� � ا�� �ث ا��ن ��ۃ ا�ر� ز�ۃ ا��
ى �ہ ا� � �دى �رو� � �ت ���
�� �� د�ى ی عنه رضی الل�ه تعال
� �د�
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
2
فی مولد سید ا��نس والجان البیانسعید �ب � �ان:
ز�ن: اردو (ر�)
ھ١٢٧٧�ت ، و�: �ت �ہ ا� � �دى �رو� �ى د�ى �� ��
ء٢٠١٥ د� ھ ��١٤٣٧� ا�ا� ا��،
��: � �د�، �رآ�د، �ھ، ��ن
��ن، ��ا�� ��ڈا� :� اور �� ��،
:�ر � �د � ��دہ ا�� � � � ا� �
٦٥�ت ،٦٠٠�اد ،ء١٩٢٠ا�� دوم ۔ � ا��، �� ع�۔ ١
ز، �ا�ڈا� �م � �ن، ��: �ا� ��ز ا� � :��۔ ٢
Maktabah Mujaddidiyah, 2015 www.maktabah.org
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
3
��
34T��34T ............................................................................. 5
34T��34��دہ اT ................................................................... 6
34T 34� ا�ن � �و� � ا�� وا�نT ................................................ 8
34T34۔�� � ا�� از �آن ��١T ................................................ 9
34T34۔ �� درود و �م٢T ............................................................ 20
34T34 ��۔ �٣T .................................................................. 24
34T34۔ � �ى٤T .................................................................. 26
34T34۔ و�دت �� � ا�و� وا���٥T ........................................... 29
34T34۔ �� �رك٦T .................................................................. 34
34T34۔ � � ��ت و �ات٧T .................................................... 43
34T34۔ � ا� � ٨T ................................................................ 48
34T34۔ ��ت � از �٩T ............................................................ 50
34T34۔ � �رك١٠T ................................................................. 51
34T34۔ ذ� �اج ��١١T ............................................................ 54
34Tىہ ��١٢ 34T .................................................................. 64۔ ح�ى
34T34۔ ا�ق �ہ١٣T .................................................................. 76
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
4
34T34۔ �ات � ا��١٤T ......................................................... 78
34T�� � �34�د �� � رو� واT ............................................. 85
34T� �34� �، � ر�ل ا� � درT ............................................... 88
34T34۔ �ض ا��ت١٥T ............................................................... 94
34T34۔ و�ل �رك١٦T ................................................................ 98
34T34�ا� �تT ..................................................................... 108
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
5
��
� �دى ر� اردو � �ت �ہ ا� “� ا�ن � �� � ا�� وا�ن”
الل�ه رضی �� د�ى �� �ى � � � )ھ١٢٧٧� ١٢١٧( ه عن ى تعال
� ا� � ��ع � � � ا�ن � ه وسل�م صل�ى الل�ه علي � ا�� �د ۔�
ا�م � رو�� �ر �� �� � � � ��ن � � � � ا� �� آج ��
�� د�ں � ا�اف و ا�ف � �م � � �رى د� � ا�ر آپ � �� �ر�
�اب �ر� �۔
�� � � �� �ت �ہ � �م �دى ذ� ا�� � � �
ا�ول � ا�ع �م � �� �۔ اس روا� ر� ١١� �ت � � ر�� � �ل
ر� ا�ول � ١١د� � ��ہ �� � � �ل �� � �� �� � � آپ � ��ہ
� ا�ع �� �، � � آپ �د �ب ��� � اور صل�ى الل�ه عليه وسل�م �د ا�
د� � �، �ں � � �� �� ر�� �ھ � �� ر� ١٢۔ �د ر� � � ��ہ
ا�ول � �د �� � د� � � ا��ت �� �ں �، � � و� � �ت
ر� ا�ول � �ر � � �۔ � �ہ �ا�� �ث د�ى � ��ہ ١١� � ا� ا�ع
ا�ول � ا� �ا ا�ع �� �۔ر� ١٢� � � �ل
ه وسل�م صل�ى الل�ه علي ��، وہ � �د � � �رك � ��ك ا�
� �ب �� �� � � � �� � ��ب و �� �۔ ،��ع ��ب �
� � � ا�م ١٩٢٠� � �ع � ا� �ا� ر�� ا��ل �درى �� � اس
دو�رہ � �رت � �� �ہ ا� �را� ر�چ �� � اور ا� �� � � �ا �،
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
6
دو�ى � ١٩٢٠اس ر�� � �ت � � ٦٥�� �۔ ء �٢٠١٣ � ��ن �
اس � � � �� ��۔ �� اس � � �او� � � اس � ���� �،
� � اس � � � ا�� �۔ ڈا� �م � �ن �� د� � �� ر�� �
�دہ تصحیح� � ا�� ز� ا� ا� �رو� د�ى�ا� � �� �، � � �د ��
� �۔
ا����دہ
اب ا�� � ��د �۔ � دو�ں � �رت �� �ر� �� دو�ں �
�ت اور � ا� س ر��ا�� � � اور �� و � � �ص �� � دى �۔
ز� � �� �� � � اس �را� ا�وف � � � � � �م اور �
� و�ہ � �� �� آ�ن �۔ � و ��ا�� �ر � � � �ا�ا� � ��
� � � ا� � � ا�ظ � و � � ا�ط �� اس ا�� � �رى �
� �� اور � � �ح � �� � � ��، � � �ت � � ا� ا�ظ
� � � �ورت � ر�۔ � �� �� �) ��ں � � �رت � (
و و�� � ا� �� � � � � �� � � � ا�ظ �� � � �،
اس � �� �ٹ �� � د� � � اور �� � � � � � �ش � ��۔
�� � ا� � � ا� �ب � ا� �ں � �ا�ت � �� � � �۔ � �۔
۔� د� � � [] �� � اور دو�ے � �، وہ � ا�ا� ��د
�م �� اس ر�� � ا�ب �ن �ا� اردو وا� �، � � و �ف �ر و�ہ
اس � ��دہ ز�� � ا� �م �رى، �و�د آ�ن ا�ظ �، ا� �� �� �۔
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
7
�س �� �۔ اس � � �ورت ��، � ا�پ اور د� ا�رات � �د � د�
� � ا�ظ � �� � د� � �۔ ۔� آ��� �رت � � � � � � � ��
�ر� �ر�ں � � �� �ر� اور �� � �رت � ر�۔ اس � �� و
ا�ر � اردو �� � � �، � � � � � � � �۔ �ذرا �� �ف د�
�س � � � �۔ �ش �� � � آ�ہ ا�� � اس � � �را � ��۔
� � � اور رہ � �ں، � �ں � � � � ،� �ش �رى �و�د
�� صحیحت ا�ط � آ�ہ ا�� � ۔� �� �، � � ادارہ � ذ� دار �
� ا�ع �� �رى �ش � �� �۔ ا� �� � � � آ� � �اہ ��� � �د
��� �� آ�ہ اس � �ارك � ��۔
�ا�� ���ڈا�
�گ، ��ن ��
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
8
والجان نس ا�� د سی ولد البیان فی م ید سع
م الر�حي من الر�ح م الل�ه بس
�۔ � اس ��ك �، � �� � � ��، ازل � � ا�، �� � اس ذات
�رے �، � ا� ) وسل�م ه صل�ى الل�ه علي ( �ل �� �زل � � او� ر�ل اور �ۃ
۔� � ان � � �۔ اور آل اور ا�ب اور ازواج اور ا�ع ان ��
ني ت كما اث ك ان ثناء علي ی ص �� اح ی ��ئ و مو ی له ا ۔1سك ى نف ت عل
� � � � �د �ا� � �ے �ا اور �ے ��! � �ى �� � � ادا � � �۔ � اے (
ا� �� ��� �۔)
�2
� �ر �ں �ے و ر � � ��و
د خ
ح و � �او� � � �و� � �
المسلم، كتاب الص��ة، باب ما يقال في الركوع والسجودالصحيح 1 �ا� � درد 2
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
9
�� � ا�� از �آن ��۔١
اور ا� � �� � �ے � � ��، � آپ � �� ��� �
3� �رك ا� �۔ � �م
� � � �وح ذات ��� �
ح د�ى � �ا� �� �د �ے �ہ � اس
ا� �� � �آن �� �:�� ���
ن ل رسو كم ء جاآ لقد م ك ص علي حري ما عنت�م ه علي ز عزي فسكم ان م
4م ف ر�حي و رء ن مني مؤ بال
ں �، �رى � �رے �س �� �� � � � وہ ر�ل � � �را � � �� �ا(
)��ں � �ل ��ن ��ن �� � �� �� وا�،
اس � �� � �،� �ا � �، � � � � ر�ل� د� ا� �� �
ا اور ا� � �، � �� � ور دو �م ا� ��ں ات � �۔ اء� � � � او� � ۔�چ
۔ اور ����دف دو�ا ر�، � � اور � � ، ا� رؤ�د �
� “ �ے” � �أت د�ى، � د�ان �أت۔ ا� � ا�ن ا�وف �ر � �ں � 3
�۔“ �”�� ۱۲۸، اآية ۹سورة التوبة 4
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
10
ن رسو هم في بعث ن اذ مني مؤ على ال الل�ه من� لقد ا لو يت فسهم ان �� م
ي و ه ايت هم علي ل قب ا من كانو ان و مة حك ال و كتاب يعل�مهم ال و هم يزك�
بي ض��ل لفى 5ن م�
� ان � اس � آ� � ا� � �ا ا�ن ��� ��ں � � ان � ا� � � ا� ر�ل �(
� � �ا� �اس �� � اور ا� �ب و � �� �، اور وہ �ور�� �اور ا� �ك
� �(
اور ���
ن رسو كم نا في سل كما ار ي و اياتنا كم ا علي لو يت كم �� م يعلمكم و كم يزك
6ن لمو ا تع نو تكو ا لم م� يعلمكم مة و حك ال كتاب و ال
� � اور � �ك � � �رى آ� �وت �� �� � � � � � � ا� ر�ل � � � (
) � ���� � � � � �� � اور �ب اور � �� � اور � وہ � �
م الل�ه وج ]��[ �ت � � �ل � “ كم فس ان من ”� � ه ه كر�
� �ت آدم ��م ه وعلي نبينا یعل ح � � �رى � اور �� آ�ء �رے � الس�
�ح � �ا۔
۱۶۴، اآية ۳سورة اآل عمران 5
۱۵۱ ، اآية ۲سورة البقرة 6
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
11
� �� � ��، وسل�م ه الل�ه علي صل�ى � �، � � � وا� � � ا�
تقل�بك و ” � روا� � � �س �� � � ان � ر�م �� �۔ ا� �
اجدي یف ا� � � دو�ے � �، �ں � � �� � � �۔ :� 7“ن الس�
رضی �ت ا�م � �دق �� ا� �� � �� � ���، � ه عن یالل�ه تعال
اس � �، ر � ر�ل � ان �اس وا� � ،��دارى ا� �� � ��� ��
دارى ا�۔ ���اس � ، اور � ���دارىف ا� � � را� اور ر� �او�
��� ��
8الل�ه اطاع ل فقد ي�طع الر�سو من
)اس � ا� � � ��� � ر�ل � � ��، � (
اور ���
9ن عالمي مة لل ناك ا��� رح سل وماآ ار
)ر� � � � � ں�� �م � � � اور � � آپ �(
رے دورے �۔��: اور (وہ د� �) �ہ �اروں � �۔ ۲۱۹، اآية ۲۶سورة الشعراء 7 ۸۰، اآية ۴سورة النساء 8 ۱۰۷، اآية ۲۱سورة ا��نبياء 9
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
12
� ا� �� � � خ � �� ه وسل�م لل�ه علي صل�ى ا� ا�� ا� �� �، �نى
�ا� � �ن ۔ر �ت ان � ر� وا� � �� �ا و�د او۔ �ر� ز�
�� ��، �� � ا� � �، �� � �� �اب �۔
� �� � � � � ا� � � � ه وسل�م صل�ى الل�ه علي �� �ت �ور
چاخ ہ � �چ � ا� ا� �� �، د �ا�! � �د � ر�ل ر� �ى �؟ �ض � �ب
ا� � � �ى �� �ل[��] � آپ � � �، � �� � ا� � �
ة عن ی ذ 10ن م� امي م�طاع ث ن ش مكي عر ال ید ذ قو�
)۔�� دار �� �� �� �، ا و�ں اس � �ت وا� �۔، �� �ش � �ر� وا� � �ت(
۔ �� ���� ر اور �اج �� � � �� � � ا� �ت اور �م ر�ا
ن جاآءكم قد 11ر نو الل�ه م
)��: � �رے �س ا� � �ف � ا� �ر آ�۔(
اور ���
را و� شاهداناك سل ان�ا ار ی� اي�ها الن�ب اآ ي مبش الل�ه داعيا الى و� رانذي و�
ني نه باذ 12راوسراجا م�
۲۰، اآية ۸۱سورة التكوير 10
۱۵، اآية ۵سورة المائدة 11
۴۵، اآية ۳۳سورة ا��حزاب 12
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
13
وا� � � � �۔ اور اے �! � � � آپ � ��ہ �� وا� اور ��ى �� وا� اور ڈر ��(
) وا� آ�ب۔اور � د�ا� � �ف اس � � � �� وا�
۔� ��� � �ل �� �ت “ا� �ح”اور ل د� دل س �ح � � �ا
ور د اور ۔ور � �� وا� ا�� � ااور و� �د ۔ان � وا� ا�ن اور �ا� �
، � � اور اذان � �اور �س �د� �م ان � �� �م ا� ۔�د� �� ��ں �� �
� � ا� � � � �زى، ن �اور � � اور �ز �۔ � �ن � �ذ
ه ل ورسو ه د دا عب هد ان� محم� اش ��� اله ا��� الل�ه و هد ان اش
اس � �ے اور ر�ل � �ں � �� �ا � � ا�، اور � �ا� د� �ں � �� �ا� د� (
�(
درى خ
صل�ى ور �� � � �ت � )ه الل�ه عن رضی ( روا� � � ا� � �
�� � ��� � � ����، � آ� �ے �س ��، � �ض � ه وسل�م الل�ه علي
اس � � و ر�ل ا ،� �ح � � � � ذ� �را؟ � � � ،� � �، � ��
ذ� � �وے ��� � �� �، � � ذ� � �ؤں � ،� �� � ۔� �دا� ،
ہاارا مہت � ا�ن � � �را ر�� �ے، اور � � �را ذ� � اس � �ا ذ� �، او �
ہاارے �۔ �� ����� ذ� ا� مہت اور �
14“ه ل ا بالل�ه و رسو امنو ” و 13“ل عوا الل�ه و الر�سو اطي ”
۳۲، اآية ۳سورة اآل عمران 13
۱۳۶، اآية ۴سورة النساء 14
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
14
)�ل �۔ا�ن ر� ا� اور اس � ر�� اول: � �� ا� اور ر�ل �۔ �� دوم: (
، اور � �� � ا� � اور ر�ل � �� واؤ � � � �� � وا�
و�� ،“شاء ف��ن و الل�ه ما شاء ”اور � � �� �۔ �ت � ���، � � ��
۔“ثم� شاء ف��ن الل�ه ما شاء ”�
� �� � � � �ت �اور ���
15كم الل�ه بب يح نی ن الل�ه فات�بعو تحب�و تم كن ان
)�۔ ا� � ا� � دو� ر� � � �ے ���دار � �ؤ، ا� � دو� ر�(
� �� � ه وسل�م صل�ى الل�ه علي اور �ر� � � �ن �ت
” � � � � اور �رت د� وا� اے �! او� � �، � �اہ
�� � �� �ر �� � ��وں وا� ڈرا� اور ،� � (�)
��ا�وں وا� �ہ � اور ۔� �، ر�ل � اور �ے �ے
اور � � �، اور � � � � ۔�م ر� � � �را �� ۔�ے
و � �� وا� � �� � وا�� �ر اور �ا� � �زاروں �،
۔� اور � وا� �ر ��ں ��� �ا� �، � �ف �� وا
اور �� ا�ل � ��و� � �ں � � در� ��وے � د�، �
د ر�سو �آ � ”�در�۔ � � � � � ۔ “الل�ه ل اله ا��� الل�ه محم�
ا� �� � ان � آ� ا��، اور �ن �ے، اور �ل دے �
۳۱، اآية ۳سورة اآل عمران 15
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
15
اور “ا� �� ان � ��۔ ‘ا�’د� ان �، اور اور دل ��۔ اور ا�م
ا� �، اور � �ا� ان ” دو�ى روا� � �ں �: �ہ �ا ا�
ا� اور �ن �ت � ��، ،� � � ان � �� �� وا� �ا
۔ �م �� �رت �ر� �۔“� �ل �
ء � ��� � � � ا� �� � �ب � ا� اور � ��ں �ت
اور �رے ، � ذ��۔، � �اؤد، � ��، � �� آدم، � �ح، � ا�ا�، � د :��ں ا� �
�� او�ف � �ب �: �ت �
)اے ر�ل!( 16ل اي�ها الر�سو ياآ
)اے �!( 17 اي�ها الن�بی� ياآ
م�ل ال اي�ها ياآ )اے � � �� �ر� وا�!( 18مز�
ث�ر ال اي�ها ياآ )اے �در اوڑ� وا�!( 19مد�
�۔ 20“ك ر لعم ”�� �ن � � ]�ن [اور � ��
۴۱، اآية ۵رة المائدة سو 16 ۶۴، اآية ۸سورة ا��نفال 17 ۱، اآية ۷۳سورة المزمل 18 ۱، اآية ۷۴سورة المدثر 19 ۷۲، اآية ۱۵سورة الحجر 20
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
16
� �� آپ � �ى �، ��ا اور �م �رۂ وا�
21ىض رب�ك فتر ك طي ف يع ولسو
)ا� دے � � � را� � �ؤ �اور � �� � � �را رب � (
ا� �� ��� � � � �ش ��۔ �ت � :�� �� � رب �را
� �ن ا� ا� � � �ى ا� � دوزخ � ر� �۔ ،را� � �ں � ا�!
� اور ر� �م �۔
ور ز�ن ااور �رۂ وا� ا�ار �اج �� � � �۔ �� �ت � دل
� �۔ �ل ا� �� اور �ارح � ��ر اس
فؤاد ما ر ما كذب ال )دل � �ٹ � � � د�( 22ىا
� � � � ��ات ا� �۔� آ�ش دروغ � �ت � دل
)اور وہ �� �ت ا� �ا� � � ��( 23ىهو طق عن ال ما ين و
�� �م � � وسل�م ه واله صل�ى الل�ه علي �ت � �� � �ا�
�۔
)� � � �� اور �ف �� �� اورآ� � � ان � (24ىبصر وما طغ ما زاغ ال
۵، اآية ۹۳سورة الضحى 21 ۱۱، اآية ۵۳سورة النجم 22 ۳، اآية ۵۳سورة النجم 23 ۱۷، اآية ۵۳سورة النجم 24
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
17
علي صل�ى الل�ه �رك �ت � � روى � � � � اور وسل�م له ه وا
� �وز � �۔ اور ����
لقد ب اي ى من را 25ىر كب ال ه ت ر
)� ا�ں � ا� رب � �ى ��ں د�(
ر �ں �ى �ورد�� � � ه وسل�م صل�ى الل�ه علي � � د� �ت
� ��ات ��، ه ان ح ب س � � �ف د� �ت ا� �۔ اس � ا�رہ ا��
س وا� ا�رہ ا�� �۔ � � اس � � �رت ،اور �رات و�ں � � ا� �
���
ىحآ و ـا ف )اب و� ��� ا� �ے � � و� ���(26ىح و ا ماآ ده عب ىال
(اور �رہ ن ه ى الل�ه علي صل� �ت [ا�]� �ل �� ا�ق �) �رہ
ا� �� ���، �� �ل وسل�م
و �ق � �� �(27م خلق عظي ىان�ك لعل خ )اور � آپ � ا�ن ح
خ �� � � :��� �، اس �ح � � �ق � � � �� �� �ح
�ا� �� وا� �۔ وا� �، اور � �
۱۸، اآية ۵۳سورة النجم 25 ۱۰، اآية ۵۳سورة النجم 26 ۴، اآية ۶۸سورة القلم 27
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
18
ه واله ه علي صل�ى الل� �ت [�] � ا�ء � � � � � �� � �
ل ا� ��رے �، �� � وسل�م
ن تكم يـ ات اآ ن لم يـ يـ ثاق الن�ب مي الل�ه اخذ اذ و مة ثم� حك كتاب و� م
ق لما معكم رسو كم ء اآ ج 28صرن�ه به ولتن منن� لتؤ ل م�صد
دوں، � �رے اور � ا� � �وں � ان � � � � � � � �ب اور � � �(
ر�ل �� �� � ان ��ں � �� ��� وا� � � �رے �� � � �ور �س وہ ں �،
)��ور ان � ا�ن �ؤ �اور �ور ��ور ان � �د �و �
م الل�ه وج ��� �ت � � [� � � � �، �: � � ا� � هه كر�
ه وسل�م ى الل�ه علي صل� آدم اور � ان �، � � او� ان � � � �ن � ]�ت
� � ز�ہ �، � ، اور �م وسل� ه صل�ى الل�ه علي ن�ا�آ� ا� �ث � � ]�[�،
ور ��� ا� �� �ا�۔ ر ا�ن �� ان �، اور �د ��، اور � � � ا� �م�
ى س ومو م راهي اب و� ح ن�و ك ومن ومن ثاقهم مي ن يـ نا من الن�ب خذ ا ذ ا و
29ظاثاقا غلي مي هم من نا خذ ا و ◌ يم ن مر سى اب وعي
ر �� � اور � ا� اور � � � ا�ء � ان � � � اور آپ � اور �ح � اور ا�ا� � او(
)�� �، اور � � ان � �� � � �
و� � � ا�ب اس آ�ؤ� ه الل�ه عن رضی � � � �ت ا� ا��ؤ
ا�! ��ن �ں �ں �پ �ے آپ �، �ل � � ا�ں � �ض � � � ر�ل
۸۱، اآية ۳سورة اآل عمران 28
۷، اآية ۳۳سورة ا��حزاب 29
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
19
ى �ر� آپ � �د� ا� �� � ا حچخہى � �و�د� � آپ � � ،س �� �� �چ�
30ر�� ۔�، اور ذ� � آپ � � � ا�ء � �
ۂور اآمدپیش از همه شاهان غی
ظهور اآمدۂاآخر ب هر چند که
اے ختم رسل! قرب تو معلومم شد
دیر اآمدۂ، ز راه دور اآمدۂ
�! آپ � �م راے � � � آ�، ا�� آپ � �ر آ� � �ا۔ �د��ں (ا�ء) آپ �م (
)د� � آ� � � دور � آ� ،� � � � �م �ب
�اب � آرزو �� �: �ش � ا�� � �� � � ا� اور اور ا� �ر �
(اور �� وہ � 31“درجات ضهم رفع بع و ”ر�ل �۔ اور �اد �� �ل ا� �� �
�، � د�ت ه وسل�م صل�ى الل�ه علي �ت � ر�ل ا� � در�ت � � � � �)
� �� او� �� ان ��م �۔ اور �ل �� آپ � وا� �، اور �آپ �
ه صل�ى الل�ه علي �ت � ،�ر، اور � د� � �� � �ر� اور �� ت�ا [�]
� �� اس �۔ �د وسل�م
�� ا� � �۔ �� ور �� �اب � آپاور � � آپ � ار�د � د
� ��
د�ان �� � ��ى 30 ۲۵۳، اآية ۲سورة البقرة 31
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
20
بهم الل�ه ما كان و 32هم ت في ان و ليعذ
)�� ان � �� �� اور ا� � �م � � ا� �اب �ے � � اے �ب! (
ا� ، ا�ن �اور � آپ � �� ه وسل�م صل�ى الل�ه علي � � �ت
� ا�ر �و � اور � �۔ �، اور (�) � ��وے ��
�� درود و �م۔ ٢
� ه ان ح ب س ��� ا�
ه علي ا ا صل�و ن امنو اي�ها ال�ذي اآ ن على الن�بي ي يصل�و الل�ه و م��ئكته ان� ”
33“مالي ا تس و سلمو
اور اس � �� درود � � اس � �، اے ا�ن وا�! � � � ا�( رود اور �ب �م ن � دا
)� �و
� �ۃ ا� �، � � � ه واله وسل�م صل�ى الل�ه علي �� � � �ت
�۔�م اورر ا� � �� � �� �ۃ �� �ۃ �� �، او
ا� �� ��� �� �ر� اور �� �� � �اد ز�دہ اور �ۃ ۔ۃ �،
�� � �اد د� �۔ اور �� � وا� � �� ا� ��� ا� �، اور ا� وا�
�۔ � درود �� �� وا� � ه مة الل�ه علي رح و�ب � � �د� ا�م ا�
۳۳، اآية ۸سورة ا��نفال 32
۵۶، اآية ۳۳سورة ا��حزاب 33
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
21
�، اور � ه وسل�م صل�ى الل�ه علي � ذ� � �وے ا� �� �ت ،��ں �
�� � �ر �۔
��� �ت �۔ آ�� اس ه وسل�م صل�ى الل�ه علي �ال � � �ت
� �� �ے دو �د�ر ��: � ا� �� � وسل�م ]واله [ه صل�ى الل�ه علي
و� �ے، ��، � � ذ� � �� �ں �د� �ہ �ن �، � درود �� � ا
اور �� اس � ه ان ح ب س � ا� �� � � �۔ اور ��� � ا� :� � � وہ ��
ذ� � � درود � � � �� �اب � ان دو�ں ��ں �: آ�۔ اور ا� �ا
اور �� �اب ه ان ح ب س �، � دو�ں �� � �: � � ا� � �۔ اور ��� � ا�
� ان �: آ�۔
� �ض � ،) � روا� �ه ن ع ه لل� ا ی ض ر � � ( اور �ۃ �� � اىب
� ! � � �� �ں درود �� آپ �، ه وسل�م صل�ى الل�ه علي ا� � � ر�ل ،اىب
� � ��ں ا� د� �۔ ���: � ��۔ �ض �: ���؟ ���: � ��، � ا�
� �ر �ا� �ى �، :� � وا� �ے۔ �ض �: آد�؟ ��� ،ز�دہ �� �
� � وا� �ے۔ �ض �: دو �؟ ���: ز�دہ � �۔ �ض ،ا� ز�دہ �ے �
ه وسل�م صل�ى الل�ه علي �: � او�ت � درود �� آپ � ��ں �۔ ��� �ت
ور �دے � �ہ �ے � درود �� �� � �ے �، اور د �: اب �� �ے
�۔
اس � � � � � درود �� � � ا� � �۔ ا� ذ� ا� �� �۔
ادا� � �� ]�ے [اور � )ه وسل�م صل�ى الل�ه علي ( �� دو�ے � �
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
22
�۔ اور � �� �� د� � اس ا� � � درود وسل�م ه صل�ى الل�ه علي �ت
�� �� � � �ن � ا� وا� د� �� �۔
ه ن ع ه الل� ی ض ر اور ا� ه صل�ى الل�ه علي � روا� � � ��� ر�ل �ا
ر� �ے � ا� �� اس � �، � � � درود �� � او� �ے ا� �ر، وسل�م
دس �ر، اور دور �دے � اس � دس �ہ، اور � �دے � وا� اس � دس در�۔
روا� � � اس �� � �� �۔
) � روا� � � � �� درود �� � ماه ن ع ه الل� ی ض ر اور �ا� ا� � (
� ا� �ر، ر� ��وے � ا� �� اور ه وسل�م الل�ه علي صل�ى ]ا�[او� ر�ل
�� اس � اس � � ��۔ روا� � � اس �� � ا�م ا� �۔
ع ت ه الل� ی ض ر اور �ت � � ،� د� � �� آ�ن � ،��� � ه ن ع یال
� � درود �� � �� � د� �� وا�۔ روا� � اس �� � ��ى �۔
۔� ��ر � ه وسل�م صل�ى الل�ه علي اور �رۂ � � �� �ر ر�ل �ا
ر� �ل، اور � �� � � ، اور �ر ��� ذ� � � او� ا�اء � اول آ�
اور �ا� �ف �اط ،� �م ا�، اور “ن ما يكو بما كان و ”ا�ہ �� �� �
وہ �گ � � [�] � �، اور �ول � � �ب �� �۔ � ���: �
�۔ ه �ل � ج ل� ج �� � ا� �� � � �، وہ � � �
�رے ه وسل�م صل�ى الل�ه علي � �� �ا ان آ�ت � � �ت � ��
� � � �، اور ان � ا�� � ان � � �� �ت ،�ص �� �� �
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
23
اور ا � � �� ان � ذ� ۔ذ� رب ا�� � � ،ن � ذ�ا� �� � ا�� �،
� �۔ ه ان ح ب س وہ � � �� ذ� ا� ،�ے�� � �
ا�س � ان ��ں � � آ�ت[34 صل�ى الل�ه ( �� � � �
ہ ،� � �� � ) � ذ� �� ��ه وسل�م علي ؤاور �ام � �۔ اور �� سئىى
� وارد �، اس � � ��� � � � � و� �آن �� ،ا�� � ��
� � � �اب � دو� (�) � ��۔ اور ه وسل�م صل�ى الل�ه علي �ت و�دت
� �، ان � �� اس ،آزادى ا� ��ى � ،� ا�ں � � � اس �� � ا�رہ
� دوزخ � �۔ اس � �س �� �� � � � �ن آپ � �� و�دت �ے،
ر �� �ب � � �� ��۔دار آ�ت � اس � � �اب او
� و ا�رب � � ،ا� ذات اور او�د ں� � �م ا� ��� �ر و � ا�ف
� ��� ،� ،� و�� اور ��� �� �� � د�م د�م ا� ��ر ۔
اس �� � �ار �� � �� و�دت �� � ه واله وسل�م صل�ى الل�ه علي آ�ت
� �۔
�۔ ا�ں �، �ں � آ� � �ا�اف، ڈا� �م � �ن � ا�� � ��د � 34
� �ں �ا�اف اس � ��ل ان �، �� ز� ا�ا� �رو� � �� �ہ � � � � �۔ �
� �لؤ
� � ��ہ � � اور ان � �� ان � و�� ه ن ع ه الل� ی ض ر � �ت �ہ ا� � د�ى
� �، اس � را� � ا�� � � �ا�� ١٩٢٠� � � �� و ��ت � رد � �۔ ��
� �� و�� � ��ت � � ا� د� ر�� � اس � �ب � � � � �ل ر� �۔
۔اعلم بالصواب ه رسولو هوالل� � اور ان � �� �� (�اہ ��) � �۔�م � � ��ہ �
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
24
و�دت ) � وسل�م ه صل�ى الل�ه علي � �ن �� ا�ن (وا�) ��، آ�ت (
اس � ا�ن ،� �� � ��ں � � �� �۔ اور � اس �� � � � �� �
ر اس � � �� �۔ � ا� ��ں � اس �� � ز�دہ �� �� �، او
ه صل�ى الل�ه علي ( �ب �ا�ر �� �� وہ � �۔ � � � �� �؟ �� ��
�ے، اور �� ��ار ا�س اس � � � � � �� � و�دت � �� �۔ )وسل�م
]ت اس � � اس �� � �� �۔�
، اور آ�ت �ا �ہ � ر� ا� ��ں �۔ ان � وا� ر�ا� � د� �
� �اب � �۔
� �� اے � �ے! � �ا �� � ا� � ،اور �� �� � وارد �
آ��ں �، اور � �� �� �ا� �۔ � �اء � �م ��ت، و�د ��د �ور �ى
35� ) � �۔ه وسل�م صل�ى الل�ه علي ��ت (
يا رب صل وسلم دائما ابدا
الخلق كلهم ى حبيبك خير عل
���۔ ٣
ا� �ا� ا� � ا�� � او� �� �زل �� � �م و درود ا�!
ا� �� ا�� �ا��ط ق� � بب ا� ا� �ف ى �و ا� ا� � ا� �ہ �ب ا� ى
�ہ �دہ �� 35
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
25
ا خر ا� �
خخ
ر ا� �� ا� � ہ خ
ر �� ا� �خ
خ ا� � ا� � ر �ر� ا� ا�س ا���ى
خخ
ار � ا� �
د ا� ��ن �۔ �ں � �ت ا� � � ا� ذ� ��� ه وسل�م صل�ى الل�ه علي �
ا�� اور ا�ا� :اور ار�د � ۔� ماه ى نبينا وعلي عل ل ��م الص� � آ�ؤ وة والس�
ا�اد �ے � �۔
��ا �ا � �� �ون � ��، � ه وسل�م صل�ى الل�ه علي اور ��� �ت
اور 36وہ �� �ن � � ��ں �۔ ،� �ن، �ں � � � �ن � �ا �ا
� �ے � � �ح �� �۔وا� � �
صل�ى الل�ه علي اور ��� �ت � � � � �، � � ا� � له وسل�م ه وا
��م ( او�د ا�ا� ��م ( � ا�� )علیه الس� �، اور � � او�د ا�� � )علیه الس�
اخ� � �، اور � � � �� � �� �، اور � � �� � � �� �، اور � � � �
37� � �� �۔ � ��ى � � �� � �۔
� � �ر � �� ا� �� � ،� روا� � ه ن ع ه الل� ی رض �س اور ا�
۔ � �� � � �ر اور � �� � �� ]�[� �ا �� آدم �، دو �ار �س
� ا� آدم �۔ � ��� �� اس �۔ � �ا ڈا� اس �ر � � ،� �� � آدم
�، � �زل � ا� �� � � � �ف ز� � � ه وسل�م صل�ى الل�ه علي �ت
ا�ا� �، � � ا�ل �� ر� آدم �، اور � � � � �ح �، � � � � �
صحيح البخاري، كتاب المناقب، باب صفة النبي صلى الله عليه وسلم 36
الجامع الترمذي، كتاب المناقب عن رسول الله 37
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
26
وں �ك � �ف ر�ں �ك �۔ �ں � � �� � � �ے �ں �پ � ت ش
� �چ
� ح � ��۔ � �� او� �� �
يا رب صل وسلم دائما ابدا
ى حبيبك خير الخلق كلهم عل
� �ى۔ ٤
�، �� � ا� ��ت � � � �� �عئىنخ
تاول ا�� و �� �ہ � �۔ ئ
ازل �۔ درود اس � )الل�ه عليه وسل�م صل�ى ( س ذات � �ا (وہ) � ا�ى� ا
�� و�د � آواز � � اے �� وا� ،�ر و�د � آ� �ر ۔ [� �]� ا� � � �
�� � �ہ د��۔ ا� �ت وہ �ر �� � � � �� ر�۔ � �م �، �� � �ر
� ا� ��۔ �� دس � ��اں اس ��ب، �� �ح، �ا ،� دو�ا ش،
� آ�ب، � �، �ك �ى د�� روح ،�� �� آ�� ��، ��اں دن،
� � � ��، اور �ر �ار �س ا� � � �ش � �ل ر�۔
� � �ر � � �ا �: ��ر � �ر � اور ا� روا� � آ� � � اس �ر
يا تب اک :� �ش، دو�ے ��، �ے �ح، �� �۔ � ازاں � � � �ا
۔ � � �ض �: � �ں اے رب �ے؟ ��� � �� �ى۔ “� اے �” لم ـق
؟ (� �ح)��۔ � � � ���۔ � � �ا � � “�� اله ا��� الل�ه ” � �
د�ر � � ،ا���� ا�ں � روز�� �ح اور (� آدم ا� :[�] اس
� � ا� � ( “خله الن�ار عصى الل�ه اد من جن�ة و خله ال اطاع الل�ه اد من ” :�)
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
27
،) � ا� � ���� � وہ � � دا� ��، اور �ا�� � وہ � � دا� ��
(� �رى ا� � ۔ (�)�، ا� ��، ا� �ا� �ح، ا� ا�ا(ا� �ح)
� � ارادہ � � �ا� �� � �ں۔ � �ا: ادب � اے �! ادب � اے آ�)،
،�س �� � ��� �۔ � د� �رت � � ��! � � � � � �ا اور �ار
ا� �ر � اور رب � وا� �۔ :اور � �ا �
رو� �رہ م �ك � � � �ا � �رے �ك �م � الس� ه علي ا� دن ��
ال ش ت�� �زن اس � �۔ �� �ا � ه ان ح ب س ا� �۔ � ارادۂ ا� � �ؤ۔ �� � ا�
�� د� اور � ا�� � � ��۔ �� � آدم � ا� ���ت � �� �� اس ا�
آدم � �� �� � اس ا�� � �� اتاز �۔ � ار�د � اس � �د �۔ � �چ
� �� د� �ن ]اور[ا� �� ر آوے۔ روح �روح � � رگ و ر� � آدم � د
�� آدم � �ہ � ���ل �ى � �ہ �ى �ل (�) ا�ر � (�) � �ر �
� � � ز� دہ �� � ��۔�، روح ��
روح� � � � � �
�ہ �� � � د� �
��م ه علي ( آدم� � ”� �ش � � �ى، )الس� د ر�سول ا��� الل�ه ه �� ال محم�
د�۔ �� � رب � �ن � � �م اس � �ے �م � �س � �؟ ��� � ��م “الل�ه
38ر�� � اور �دار �ى او�د � �۔� � �ص �ے �وں
�ت �ہ رؤف ا� را� �دى �ى 38
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
28
ت
خ � � � � �� � � را�
� ���ب و � � �
�م ا� � �س � �ن ذات � واہ
�ب � �م � � � ��
ع �ت آدم � ا� �ز� � و� � � � ذ� �م � الس� ه وعلي ا ن ي ب ن ىل
و ا� ت
الص� ه علي �، � ذ� � �� � ]��[�ے � �، � � � د� � �م � الس� و ۃ و ل
اور ��ں � �� ،�م ان � � � � �ن � اور ۔اور �روں � آ�ں �[�]
الص� ه ي ل ع �� ذ� �� � ا� �� � � � و�۔ �م � الس� و ۃ و ل
��م علي ( � �ت آدم � � (�) �� �ا � �ارادہ �� � � ) ه الس�
� �ب ا� � �ض �۔ � �ا � دس �� درود او� � �ا � � ا�۔ آدم
� �ے � �ھ اور � ادا �۔
� � �م � �ے ،�ں � �� وہ ر� �
� � ا�م � �ے ،� ا� �ف � �
� � �� �، د� � ا� � �م � وا� )��م ه الس� علي ( � � آدم
� �� �ن۔
� رب �ہ � � � وا�
� ر� � � اس � �� � وا�
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
29
� � )ه وسل�م علي صل�ى الل�ه ( ر�د �ا � اے آدم! � � ��ب ا� � ا
ے � � ��۔ ا� �ا� ��ن ا� آ�ن و ز� � ��ہ ا� � وا� ا�
� ��، � � ��۔
يا رب صل وسلم دائما ابدا
ى حبيبك خير الخلق كلهم عل
و�دت �� � ا�و� وا���۔ ٥
آ� � �� � �، �ا� � � � ر� �رت ہ�د ��رہ � دن وہ �ر �
۔ر �م � ��ں � ��ں ��� �ا۔ اس دن � � رو� ز� � �، او
��ں � ا� � � � در� � ۔�اہ �� � �ز ر� ،�ن �اور �
� � � � اور رو�۔ 39یسبـ ق بیا ڈ�د�، اور �ن �
�� � �� �وے � �ں � �د �
رود �وہ � � � � � � �م و د
�م �رات ،� ه وسل�م صل�ى الل�ه علي اس �ل � �ا� �ت
آواز � ور �ا، اور اور ��ں � د ں � �� ��۔ �دو ��ں� ،رو� ز� �
� �ا۔ � � وہ �ل )صل�ى الل�ه عليه وسل�م ( � آ� ا��ن � آ� � �د� و� �ر
ا� � ا� �ڑ � � � �� � وا� �۔ 39
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
30
ه صل�ى الل�ه علي �ل �۔ رزاق � � �� �ت � ]�[� اور �� � �ل
�م ر�� � دور ��� وسل�م ح فر سنة ال اس �ل � �۔ �� �� �ش ��،
آواز � � ۔تهاج �ب ا� و آج � � ،� آ� ��� �اور � �رت � � � �
� ۔)صل�ى الل�ه عليه وسل�م ( �، �� �ب و �اج ںا�� آ� �ے �
� � � � �ہ � � آج �ج
�ؤ اس � � �� ا� � آج � �
� �اب � د� � �� �ا��ط ،�ى و� � �ى ا�� � �د � �بب
� �� ۔�� � �رگ � ،� ��� �� �� ۔� �رۂ �خ او� �� ��ا�
��ب اور �رہ �م �ر اس � � ��ہ ��۔ ۔�ار �م د� � �ا ،آ�ن � �
� ��۔ �ا�� � ��ا��ط ب�ر � اس �اب � �ا�� �ع� � � �رت :�بب
اد�ن اور �ر اس � د� اس � �� (�) ��ا� � � ��د � او� اس � � ��
� ۔(�) �� � �� ر� (�) � � �، اور �م ��(�) �� رو� � �ہ ��ں �
�ں � � دن �ن ز�دہ وہ �ر
� � �� � �ہ � � �ر
� �، � � �� ه وسل�م صل�ى الل�ه علي د� �اب � وا�ہ �� �ت
� رو� ، ، � ا� �ر � � �ے ��� ��� ه وسل�م صل�ى الل�ه علي �ت
رى � � � �م � �۔�� �� اس � � � �ب
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
31
�ں �ہ �� �� � �ارہ � بش �ب
� � � �ر � از � � �م آ�را �
�ں س رات �زن � �� � � ارادہ �ا �� ا� � � �، ا� ��� ا
� ا�� و وا� �� � �ر � اور � ،� � �ل دو دروازے �دوس �� ،�
� ۔)ه وسل�م صل�ى الل�ه علي ( �
و ��ر رو� ر�اں �را �ۂ ر
� � �رض ر� � � � � �� �
ا��ن آ� �ون � اس � � اے ا� �ں! وہ �ر :اور آواز آ� � �
� آ� � �ار آوے �، آج � رات � � �و�د �) ه وسل�م صل�ى الل�ه علي (
� �� ر� اس � �� � � وہ رو� �� �۔ اور � ��ر � � � ا� �ے �۔
۔ � � رب � �)ه وسل�م صل�ى الل�ه علي ( � ر� ر�ل رب ا�� � (آج رات)
40�ل � وہ ا�م ا� د� � ��۔
�ك � �ں � ا� �ت �
�ج � � � ر�� �
� �ى � ز� �
�ت � ز� � ا�
�ت �ہ رؤف ا� را� �دى �ى 40
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
32
اس � �� �ر �� �
�� �ں � � �� وہ
�ہ � �خ اصطفاا � وہ
� � آ�ن ر� �
�ع � ن� � �� �
� � وہ �ا � � �
ر � � � ا� � �د
� �اج � وہ ر� �
� وہ واہ رى �� � �
�اہ ا� � � � �
اس � �ان � � � �
ں � � �� ��� �م
ا � �ش ادب � � ت خ را�
� � � �م �أت �
اس � ��ں � �ض �
� وہ در� � اك �وت �
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
33
� ا�م ر� � ا�
�م دے � � ا� ا� �
ہؤور� �اب � � � � � �
� � �دۂ � �
�� ا� � �ب و �ب
ر�ض � � �� �
دو �ں � �� ر� � �
� � �ت � د� وا� �
ى �ں ر� �ہ �م�ا �و
� �ے وا� �ت
خ �� را�
�ق � ا� �ب ،� �ى �� � ،رب ا� �� � �� اور �ت
روز �� � (وہ) � � � )الل�ه عليه وسل�م صل�ى( �ںا��، اور � � �ن � آ�
� � � � ��۔
� ا� � � وہ �م ،� �ا
� � �� ا� �� � �� �م
� � � � ،�ش ا�ں � � �
روز � � � � � ا� �دار
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
34
�ا، و�ت �� وا� �� آپ � � � �ا� �م � � � � آ� � دو �ہ
ر� �۔ � �رے � �، د� وا�ہ �� آپ � � �اب � �� �، � �
و[� اے آ�! �رت � � � �� �� ت
)صل�ى الل�ه عليه وسل�م ( �� � ا�� ]�
ر�۔ �م ان � �وہ �ا �ں � �، �
�� � �روں � � � � � �� � �رے ��، آ� اور �� �
� �ل ،و� � � ، (�)روز دو � ،� � �� ��۔ �ر�� �ر� ر� ا�ول �
��م علي � � �س � �ت � ،� ��واں ،� �ہ ،� �ت� اس ،� ه الس�
� � �وم �ج م �دت � �ر �د � د��، اور �و � ر�� � �� �ء
� � �ف ���۔ ن� ز� و ز� �ر ا� � �� �� �ر
� � � ا� �ا وہ � �رہ �ا
�ہ ��ہ �ا � �ہ � �رہ �ا
صل وسلم دائما ابدايا رب
ى حبيبك خير الخلق كلهم عل
�� �رك۔ ٦
ا�ر
ولد الحبيب و مثله �� يولد
ه يتور�د ولد الحبيب و خد�
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
35
�� را و� مكح� ولد الحبيب مطه�
يتوق�د والن�ور من وجناته
ولد ال�ذي لو��ه ما ذكر الت�قا
ى و المعبد ك��� و�� ذكر الحم
هذا ال�ذي لو��ه ما ذكر القبا
ب يقصد ك��� و�� كان المحص�
هذا ال�ذي جاءت اليه غزالة
ا قال د والجزع حق� انت محم�
هذا امام المرسلين حقيقة
اختتام ا��نبياء و سي�د اهذ
ان كان يوسف قد افاق جماله
فو الل�ه ذا المحبوب منه ازيد
رشده طي لو كان ابراهيم اع
المولود منه ارشد بالل�ه ذ
طي المسيح عبادة اذ كان قد اع
د منه اجل� و اعبد فمحم�
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
36
هذا ال�ذي خلعت عليه م��بس
و نفائس فنظيره �� يوجد
ة حسنه جبريل ناد ى في منص�
كون هذا احمد هذا مديح ال
يا عاشقين تول�هوا في حب�ه
هذا هو الحسن الجميل المفرد
اق هذا المصطف ىو يقول يا عش�
و يقول يا مشتاق هذا احمد
ت في او��د ادم مثله لم يا
هذا حديث مسند ى فيما مض
ماء بامرهم قالت م��ئكة الس�
ولد الحبيب و مثله �� يولد
صل�وا عليه بكورة و� عشي�ة
ل ��م و ازيد الف الص� وة مع الس�
آ�ب ا� � �ا �� �ع � � � � د ،�شخ �ب ��ب اور ا� � ا
� � �� �ر ت
��ب ظا�م � �ل ��، اور �ورت ��ب ا� � � �ع �ا۔ ظ
عل دل �ش � ��ن � � ��۔ ہؤا�� س
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
37
�ں �ر� � � �ہ � � �� �
�� �دہ � � � � � �� ا�� �
ام � اور ر�� �دت اور �� � �ل ��۔�� ز�� �، ���وت ا�ى
آپ � � �ں �م ر� �
ا� �ے � �ع ا� � �
� � � �ورت � � واہد
� � � د� � � � �
� �م �ر� � �� � ر�۔ ،ك ��ب � ا��ك � � �
�ہ � � � �ر � ،�� �ں وہ �ہ �
اور � � � �ن �، اور � � �ر �
ا� اور �رہ ز� � ۔ �، آ�ن � �� � �ز ر�� � اور ��
د�� د� � � �� ز� � �ے۔ �� ز� �م � رو� ��۔ اور آگ ا� �رس
ور ا� �رس � و � اس � ڈال � �� �، � � �ار �س � � �، �ى ا
بھ �۔ �ب�
ه وسل�م صل�ى الل�ه علي � دم �ت ارواح � ا ر�زار س �� اس �ار
ا� �دت ا�� ��� [� اس �] اور ،� �ر ���، � �ہ � حا�
“ل الل�ه رسو ان�ي �� اله ا��� الل�ه ”
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
38
�ر � � � � �دى (��) �۔ ا�� � ںس �دۂ ��ا� � ا
ا� �، آزاد �۔ ا� �� � چخ ہ �� �م (�) ا� ��ى �، � اس � � ��د �� � �چ
و�دت � � �اب � �� �۔ اور �(�) � ا� � � ا�� � � دو�
� �� و ه وسل�م صل�ى الل�ه علي �ت بہؤا �دت ��� � � � روز � كعى
صل�ى الل�ه �ى � � �ل ��ل �ت اور �� � � ۔�ت � � � ر�
��ے � � �ا، ،و�د� � اور �ب � � ��رس �، � � � � ه وسل�م علي
�۔ (� ��) از اسآوخ
� � �� � � �41
�� � � �ا اور � � � �ى
ت
خ �ر � � اس � � �� را�
وا �� آ� � � د� � �رہ ا� � �ء �ر در� و� ناك شاهداسل ار ”ر ا�
را �رك � ا� �� � �ا �� � � �� � ��، ا� دم او� � نز� � � “مبش
� � �ت � خ
� ه واله وسل�م ل�ه علي صل�ى الاور �ت � ا�� � �۔ اور آواز �
�� �اؤ � (�) � �گ وں � � � �ن �۔ اور او�ف �م [آپ �] �د
� �۔� �� � ه وسل�م صل�ى الل�ه علي �رے �ت ،�� ��
وہ �د � � �ے �، وہ �� د�� دے � �
� � � � �ے، � ����و� ��
�ت �ہ رؤف ا� را� �دى �ى 41
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
39
�
موسی ز هوش رفت بیک پرتو صفات
میذات می نگری در تبس تو عین
�
خوبی و وصف و شمائل حرکات و سکنات
دارند تو تنھا داری اآنچه خوباں ھمه
�42
ریاے چھرۂ زیبائے تو رشک بتان اآذ
کنم در حسن زاں با��تری یھر چند وصفت م
گردیدہ ام، مہر بتاں ورزیدہ ام اآفاق را
دیگری لیکن تو چیز ،سیار خوباں دیدہ امب
�
سرا ستمحمد عربی کابروے ھر دو
کسے کہ خاک درش نیست خاک بر سر اوست
، “ز��ى”� �� “ ���ى”۔ ا� ا�ر � د�ان ا�ر �ت ا� �و د�ى 42
�۔“ ا�”� � “ �”اور
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
40
43ا�ر
فان� فضل رسول الل�ه ليس له
فيعرب عنه ناطق بفم حد�
� � � �� �ت � �ل و � �(
)� �ں � � � �� � � ا�م
مد سيد الكونين و الث�قلين مح�
عجم من و الفريقين من عرب و�
� � � ��، �ہ � و ا�(
)�ب و � ��اور �ہ دو ��،
ى شفاعته هو الحبيب ال�ذي ترج
ن ل هو لكل مقتحم ا��هوال م
� �� � ا�وہ � ا� �، � � (
)�ں � �زل آ�، � آ� � � ر� و �
دعا الى الل�ه فالمستمسكون به
ون بحبل غير منفصم مستمسك
د�ت � آپ � دى اور � � � �ل(
ف�مخ�ت
)اس � ا� ڈور �� � � � �
�ہ �دہ �� 43
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
41
في خلق و� في خلق فاق الن�بيين
وه في علم و� �� كرم و لم يدان
�ق �( خ � � ا� �� � � � اور ح
)ا�ء � � � ا� آپ � � و �م
ملتمس الل�ه ن ر�سول م� و كل�هم
ن ن البح غرفا م يم ر او رشفا م الد
ا�ء � � � � � � �� ا�(
)ا� �� � �، � �ہ از ا� �م
هم وواق فون لديه عند حد�
م او من شكلة الحكم من ن�قطة العل
ا� � �� � � �ے � رو �و(
)� � � � � ا�اب �ں �
ه عن شريك في محاسنه منز�
م منقس الحسن فيه غير فجوهر
�� �� � � ان � �� � ��(
ق�مخ�ت
� � � � � � �� � �(
عته دع ما في نبيهم ىالن�صار اد�
م فيه واحتك مدحا شئت واحكم بما
ى�ى � � � � � �( � �رى � � عئ
)� �ر � � � �ح � �م
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
42
و ى ذاته ما شئت من شرف انسب ال
من عظم قدره ماشئت ىوانسب ال
� �ف � ذات ا�س � �ف �ب �(
)وا� � ر�� � �� � �ن
ن�ه بشر فمبلغ العلم فيه ا
كل�هم خير خلق الل�ه وان�ه
ا�� � � � وہ � � ا�(
)� ��ت � ر� � وہ �ن ا�
بعد از خدا بزرگ توئی قصہ مختصر
�)(� � � �ا � � آپ � �رگ �� �
�
بصورت تو نگاری نیا فرید خداے
ترا کشید و دست از قلم کشید خداے
�
تو بدیں جمال و خوبی چو بطور جلوہ اآری
“رانیلن ت ”بگوید اآنکس کہ بگفت “ ارنی”
ه ل� ل د م ح ل ا ہ ���، � س� � � �� � آپ � عط اور � روا�ت � آ�
د�۔ اور �ا �� �صفاا، � �دہ، �ف ��ہ۔ “الل�ه ك م ح ر ي ”�، ��ں � �اب
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
43
يا رب صل وسلم دائما ابدا
ى حبيبك خير الخلق كلهم عل
� � ��ت و �ات۔ ٧
� اس � � �� ۔�� �� روز آپ � دودھ �� وا�ہ �� �، �
آپ � ا� � � � � وا� ر�� � � �۔ آپ � �وم �� �وم �
ر�� � اس �وہ � ��ت � ا�ازہ �� ��۔
ں �وے و�ں �� �� آوے� �
�ہ � �� � د� � � آوے
� ا� �ہ �ں � � ز�ا� ر�
�ں � �� � � � � �� آوے
� د� �رك �د�، � ��۔� اس �وہ � �ر ��، �
� � � ز�ن � وہ �رے �� � �
�ا� اس � � �ن �� �ت � �
�ن � � � ا� � �� � �ا� �ادر ر�� � � � �
ر�� � �، دودھ � �۔ اور � �� � �ل و �� � �۔ � دن رات � �� �
ا �� �� خ� � � ،�ل �� �۔ اور � ��ہ �� ر� �۔ ا� ا��
ں � � و� و�دت ��۔ اور � آپ � � � � د�، اور � آپ � � �۔ �
� � ر�، دو�ا � �۔ �� آپ � �� جبھ�ا� �۔ � ا� �� او� ��
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
44
� روز �ا� ه وسل�م صل�ى الل�ه علي ��ب آپ � �� �� �۔ �� � �ت
ے �� �۔ � ا� � �۔ � دو �ہ � �� � �، اور � � � �
۔ � �� � � ��، ����ر � � �� � �
“د حم بر و لل�ه ال بر الل�ه اك بر �� اله ا��� الل�ه و الل�ه اك بر الل�ه اك الل�ه اك ”
�س � � ]�[� [�ز] اور � � � �م �� �م ��� �۔ اور
� � ،�ا �ا �ف � ،زر� ا�ا� � (اور) �ر وا� �ا۔ ��، ���
اور � � � � (�) دل �ل ،آپ � �� � �� ��۔ آپ � ا�� �ڑ � ��
� اور ۔ ر� د��ن ا� � ،�ف � د�� ،� �ہ اس � � دور � (�) ،(�)
ہ � � �ل � �� ز� � �ا، ا� �� � �۔ � ۔� �ن � � � دور �
� ا� �� � � � دوڑى، د� � �ت �ش و �م � �، ۔�ں � � د� �
�� ا�ال �ن آ�ر درد اور ز� � �� �۔ �ان �� ��ا ��۔ آپ � �
�، اور ار�د ��� � آ�ر �دى � �م و�د � ��د �۔ � � � �ل د� �
�� � � � آپ � � �� آپ � دادا � �د �۔ � �رادۂ ��رہ �ف �
�اغ �� � � ۔، �� �س � �ل ��روا� ��۔ � �� � � �
� �ارى � � ��، � �� آ� �� اور �ش ه وسل�م صل�ى الل�ه علي �ت
ر�� �، ��ر �� رو� �وع �۔�� �۔ � � �ن � �
ا �را �ااو� آ�ں � � � �را �
� �� � � �را �ا ،دل �ا �ے
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
45
علہؤا ش رخ �ن د� � � � رب �س
�زش �اں � � دل � � ا�را �ا
� دم � � �ا� � �، � �ار �اہ � � �ش �� � آ�۔ اس
�ا� و�ں �۔ ا تا�ء � �� آپ � �� ا� در� � � � �۔ ا��
44�ل �ت �رہ � �۔ � �رہد� � ا� �
� � � �ے � � �� مکھڑے
� � �ا� � �ے �رت ��
�اں �ں � د� � �� و �اد
� زور �دار � � �ت ��
� � � � � �ں اس � � ا�د
�� � � � � � � �
ہؤا �� � ا� رے شقس
خ �ا��ےئ
� � � � � �ے � ��
ت
خ �ن � � � و �� � � �را�
وہ وا� �ع � � ر� ��
وسل�م واآله ه صل�ى الل�ه علي �ان �� �ا� � �� �ن � �؟ �ت
��� ا� ،� � � � �ں، � و � � �ب � �ا� �ں۔ �ا� �
�ت �ہ رؤف ا� را� �دى �ى 44
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
46
خ
� �� �، اور �د � ، �ارى � ا�ے اور � ��رت �ا� � �
� � ]�[� �� � � � � آ ]�[ �ڑے � �ار � ]�[آپ � �
� آ� �ر و �� � �ہ ور �۔ او رو� ا�وز ��۔ � � � � آ�، ا� �
� آ� � ا�ل � �رك �ت �س � �، � آپ � �ل ��۔ � � ��
ا� � � �رو� �ا۔ � �ا� � �� � آپ � �ف �� �۔ اور ام
وہ � �� � �ت � �� �� صل�ى ے ��) �ت ۔ (��ت � �،
� اس � آزاد �� ز� � �ر� � �� �ح �د� اور ا�� ه واله وسل�م الل�ه علي
اس � �ا ��۔
ض �، �� � �ب �رى � �روا� � � � وا�ہ آپ � �ت ��
ہاارے مہتكفل ان � �ں۔�ا � �د � د۔ ار�� ر�، � � � � �ورش � � � �
ت ى
� ا�ل �۔ ا� � � �� آ� �س � �، �ا��ط �� � �� �بب
� � � � �اہ ه وسل�م صل�ى الل�ه علي و� �پ � �ورش �۔ اور �� �ت
ه صل�ى الل�ه علي �م � � ��� �، اور ا� �ت 45ا�ك (�گ) آپ �
� � � �م � � � � ��۔ ،د��ان � �� �� وسل�م
ؤا �ور � �ان � � � بت
�ں � ر�
� � �و� � ���� اور � �
ا�ك: �، ذرا، �ڑا 45
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
47
ا� �� � �م ]�[ �� � �رك �رہ �ل � ه وسل�م صل�ى الل�ه علي �ت
و�ں � را� � دى � �� راہ � ا� د�ا ��اہ �۔ ا �م � �۔ �ت � � ،
� ا� ۔ را� � � ��� � �� � � �� �ن � �ا؟ ا� �� � � �ا
� �د ��ٹ �، � � �م �� �۔ ا� �� � ا�ار �۔ را� � و�
را� � � ��ا۔ و�ں ۔ و�ں � آ� � اور ا� د�ا� ان � �ہ (�) ر�
صل�ى الل�ه ، اور �ت �� �م �� � د�ت ه واله وسل�م صل�ى الل�ه علي �ت
� � �ن �۔ ه وسل�م علي
� �رت � ��ا � آ�ر �ت
اور � � �ا � ا�ار �ت �
�ت] �رك �ل � �ا � � �۔ � اس �� �� � � ،�� [�
وں ۔� � �ؤ، �د ان � د� � ان � �م � �ف (�) � ا� �� � �ت� �ب
۔ )ه وسل�م صل�ى الل�ه علي ( � رب ا�� �، � ا�� � �� �، �ب
ن � ��ں � �: � �ح �م �؟ � � و� � ا�ے، �رے در� اور � ا
46� � �۔ ه الل� ل و س ا ر ك ي علي �م � لس� ا �ہ �� �، اور
� �، �� � اس � ��
� �� دل � وہ � �دے
�ت �ہ رؤف ا� را� �دى �ى 46
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
48
� ت
خ �ت وہ � � را�
�دے � ا� � �
�رك � �� �� � اور(اور � �) اور آپ � رہ � �، د� � ۔ا� �
ھكاا (�) ان � �� ڈا�۔ �وہ اس � � ت د� � � � � � در� � ڈا�ں جب
ا�ت او� ر�� �۔
ر � �� �� �م � او�
�م ان � �� � � � ��
� �� � � � وہ ذات �� ا
�ت ا� وہ �ر ��� �
�، � � و� � ]�[� ا� �� ارادہ �م � ��ف ��، ا�ب �رت
� � روا� ��۔
يا رب صل وسلم دائما ابدا
ى حبيبك خير الخلق كلهم عل
� ا� � ۔ ٨
��م علي روا� � � �ت �ن � ا�ى � آ�ن � ا�ى �، ه الس�
د ر�سو ”اس � � �۔ “ل الل�ه �� اله ا��� الل�ه محم�
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
49
� ا�ر � �� آپ � � ه الل�ه عن رضی دن �ت � �روق ا�
��۔ � � �: � ا� � � � �� � � �ت ا�ا� � ا� � ��
د ر�سو نی بدو �� اله ا��� انا فاع ”�، اس � و امن بی لمن فطوبی لی و محم�
� ۔47�� � “ات�بعه
� � � � �ھددا � �م �ا � � � دل �
ا � � وہ �� �� �ں � � � �
الص� ه علي �� اور �رۃ ا� � �ں � �م � � � �۔ اور �م � الس� و وة ل
د �س ا� نه ی �� اله ا��� الل�ه د ”�ح �ظ � �ر امن فمن له رسو ده و عب ��م و محم�
� ۔48� � “جن�ة ل خله ابه اد
� � �� �� �ى �ا� د� �
� و�د �� و آدم �ے � � �� �
ا�ن � � �� �� � ��� � ا� � � �� اے �، � � �ر � �رعہؤا
� � �� ��ر �� او� �� � � � ه وسل�م صل�ى الل�ه علي ��۔ اد� �� �ت
� ۔�د آپ � �رى �رك � � اڑ � �۔ اور �� آپ � � �، و�
�ر� د� 47 �ت � 48
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
50
بپا مظهر سایه پری می فتدبسان
رعنائی جامه تنگ ترا بلند دامن
� ا� � � � �۔ �ن اور �
� �� � � �ر �
� �ك ان � � �ر �
� ا� � �� ان �
ور �ور � � د � �ے د
دائما ابدايا رب صل وسلم
ى حبيبك خير الخلق كلهم عل
��ت � از �۔ ٩
� � �س � �� � ��� �ت �ل � )عنه ه رضی الل� ( ،
رى � دا� ��، ا�ب �رت اار� � � �م � �� �� ��۔ � �بخب�ص �
سطؤور را� � آپ � �� اخ � نز� ور � � � آ��، اس � � � �� �ا۔ ئ
� ۔)ه وسل�م صل�ى الل�ه علي (
ہ رخ � �ے � � ہ� � نخ�ہ
� � � � یتجل� �ق
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
51
� � وہ � � � و ر�
�� ا�ار �نبی نت ا
ى��را )ه وسل�م صل�ى الل�ه علي ( اس � � �اہ �ت ،�م �ت �� � ،مئ
� � �۔ اس وا� آ� �ت �� � �۔ راہ � �ارق آپ � اس � د�،
� ا� � ه وسل�م صل�ى الل�ه علي �ت �� � �م �ح � �ت � �۔ �ت
�ت �� � � ه وسل�م صل�ى الل�ه علي ا�د �ت � �� اور �ح �۔ � او�د
ا�ا� �ر� (�ف ا� �ز�) �م۔ � �ا ��: ��، ��، ز�، ��، ر�، ام
� � (��)۔
ب � � �� � ہؤا � �س � �، �� � كعى مہظ� � ��۔ �ت �ع�
� ا�د � اس � �م � ر�۔ �� اور � � �� له وسل�م واآ ه صل�ى الل�ه علي
يا رب صل وسلم دائما ابدا
ى حبيبك خير الخلق كلهم عل
� �رك۔ ١٠
ه صل�ى الل�ه علي �ب �ت � �� �ع � �ا، �ت ں� � �ہ آ�ب
�ا� � د� �۔ � رات � د� � � �� ��۔ �ت � رو�دا� وسل�م
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
52
��م علي �� �� �ت � �ل ��۔ � در� اور � �� �ا� ك يا الس�
� آواز �� �۔ ل الل�ه رسو
ا�رك � ر�ن ۔ �� ��، �اب � و� ��� �� �س � �
”� �� �� �رۂ � و� ��۔ � � ه ان ح ب س ا� �ب “ لم يع ما لم ”� “ را ق ا
� �ل ر� �۔ �ں ه وسل�م صل�ى الل�ه علي و� � آ�۔ اس وا� �ت ]�[�س
�� اس �ہ � �� �� �� � ۔آ� � � ا� � �ك �� � � دل �
��۔ � � در� و� ۔ � � �س � �رۂ �� �زل �� د� � � ر�ل ا� �
�� �۔
ا�ن ��، �دوں � �ت ) ها الل�ه عن ی رض ( � ���ر�ں � � �
��ں ،ه ه ج و ه الل� م ر� ک [��] �ت � ، ��ں �ه ن ع ه الل� ی ض ر ا�� ��
� ه وسل�م صل�ى الل�ه علي آد� ا�ن ��، �ت ۔ � ا���ل (�ت) �
�ت � ا�م � �� ا�ن �� � � ا�ب � ا� � � �م !د� ��� � ا�
ا�م � د� �ب ��، �ت � �ف � ه وسل�م علي صل�ى الل�ه �۔ �ت
��۔ ا�م � �ت ��۔ اس دن � آ�را (�� �ر) � � �ز �� � اور
��� �۔ اس � � �ر � ه وسل�م صل�ى الل�ه علي �� د�ت ا�م � �ت
� ا�� دن � � � � �� �ز��ح �ح � ا�ا �� �۔ �� ا�
را�۔ �و�د� �ات �� د� � آ ه الل�ه عن رضی � � �۔ �ت �� ا� ڑ � �چ
۔�، � راہ �� � � �ڑى
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
53
ا�! روز ا� � � ر�ل ]�[� �� ها الل�ه عن ی رض �� �ت ��
� �� دن � اے د ]اس � آپ �[� � � �ا �ان �رك � ��۔ ���
ا� روز �ر � ا� �� � � � � � � ان � د�ت �ف ا�م � !��
�ے �ن (ا��ں) � اور � �� �ن � �ں � � � � � ،�، ا�ں � � ��
� ۔� آ�دہ ��
�� �زك وہ � � � �گ � � �ر �
�� � ا�س �ر � � ا�ر �
� � � � ۔ � �ل ر� ا� � �ض �� ار�د ��� � � � �ب ا�
� �ض � � ا� � �، �ہ اور ز� �ڑ �ڑوں � �، آ� � � ��ف � ��
آ� ڈا�ں، � (�) �ن �� � �� � ر�۔ � � �اب د� � � وا� ر� � �
ر�� �ں، � وا� �ك �� �۔
واہ � ا�� واہ واہ
� �� � ر� اور �ہ ،� �
ز� � � ر� ان � ��
دى �ہ ان � � �� � �ہ
�
� و ر� و � � وہ در�� �مز
� � �� � ��� � �ور
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
54
يا رب صل وسلم دائما ابدا
ى حبيبك خير الخلق كلهم عل
�اج �� ذ� ۔ ١١
�س �� � �م � (�) � � � �س �� اور ف ،�� ا�م
اور �ح ها الل�ه عن ی رض �� � ا�ل �۔ �ت �� ا� دا� � ��،
�ت �� �� صل�ى الل�ه ، �ت 49� � ش �� � هاى عن رضی الل�ه تعال
۔ اور �ت �دہ � دا� ازواج �ات � �� �� � � � �ا ه وسل�م علي
�۔�ر � در�
صل�ى ر� � �اج ��۔ �ت �� �ون �س � � �رك �ا، ��
� � ا� ،ا�ا� ��� � � �� � ��ن رب ا� � ه وسل�م الل�ه علي
� �� ��۔ � � �، � � آ�� ه وسل�م صل�ى الل�ه علي زار � ا�ار �اق � ��
� �ار ��۔ �� � �ض � � � �� آواز � ه وسل�م صل�ى الل�ه علي �ت
� (�) �ر� د�ے آپ � ا� � � � آپ � �م � �، اور �د� ا� �� �
� � � آب ز�م �، �اق � ه وسل�م صل�ى الل�ه علي � � � دى۔ �ت
ا� �وروا� � � � �ار ��۔ اور ا� ه ان ح ب س �ارى � �� ��۔ �
ر� � لل�ه عنهارضی ااس �رے � � روا�ت �۔ د� روا�ت � �� �ت �� 49
و� �رہ � ا�رہ �ل � �۔
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
55
ا � � �� � � چخ ہ �ت � ۔�ے � ��۔ �� � �ض � �� � �چ
�ت دى۔ � [�] ��� � ا� �� � �ے وا� �اق � اور ��ں � � �، �
ا� �ى �وں � � ��ن � �، � �اط � � ،ا�� � � � روز ��
� دل � � �ؤ، � �ح � � �اق � � �� �، �۔ ��ن �ا، � اس ح ان � �ر ��
� � � � � دا� �� �۔ آپ ا� � � ا� � وا� �اق � � �ار �
� � � � اور � �� � �ار � � ،� � �ارى � �۔ �اق � �ى �ى �وع �
صل�ى �ت � ��� � ر�ل ا� �� �آن۔ ه وسل�م ي صل�ى الل�ه عل ر�ل ا�
� ،� ه ان ح ب س �� � � اے �اق! � � � �ں۔(�) � ه وسل�م الل�ه علي
،� ه وسل�م صل�ى الل�ه علي �رگ � (ز�دہ) � ه ان ح ب س �� � �د� �ت �
ىح او ـف ” بط مه ا�رہ �ار �� � �۔ � �� ۔ار � �ا او� �ے� ده ى عب ال
�۔ “ىن اد ن او سي فكان قاب قو ” وا� �م “ىى فتدل� دن ” �� �م “ىح ما او
�ے �� در� � � � � �� :� �� � اور �� � ��اق � �م �
� �� � � �� �ى �؟ �ض � � ر�ل ه وسل�م صل�ى الل�ه علي �ں۔ �ت
�� � �اروں �اق آپ � �ارى � � � �ے ،ه وسل�م صل�ى الل�ه علي ا�
ان � �ار � � � داغ ر� آپ �ى �ف ا�ت � ��و� اور �ں �، �دا
�ں �۔ � � و�ہ � � � � � �ار ه واله وسل�م صل�ى الل�ه علي �و�؟ �ت
�ى ۔ ڈا�ب ��اس � �� �رك ر
�ق ر�ر اق � � دم �
� �ر�ف �� �ت � �
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
56
� �� اس � � � � � �
� � �ق � � اك �ا �
� دم� � �� � ��
ا � ا� � �م چخ ہ وہ �چ
آ�ن � �ل آپ �� وا� ا ،� و�ں د� ��ں � �� � آپ
� ءاور ا� ۔ا�ے �خ
�ے �۔ �ت �� � آپ ءا�م ا�� ا�ر � �ب
� ا�م �۔ آپ � دو ر� �ز ��ا�۔ � �اغ �� � �ز �، � ا� � �
� �ت �ت ه ان ح ب س �� �رے �۔ �ن � �� � � ��� �
�) وا� �رے � � � ر� (� � (� �)� ہ �ل � ج ل� ج وا� ا��� �
اس � �ن �، اور د�ت �ى �م �، اور � � �آن � �زل � � � �وں �
� � � �وے �، � � (�) �ن �، اور �ى ا� � � ا�ں � �
رف � � �، اور ا� � �� �ا، و�د �� اور � � � ش
۔ اور �ح �ر � �
اور � � �� �ے �ت۔ � �ت ،اور � � ذ� �ا، اور � � � � � �
ا�ا� ه وعلي ى نبينا عل ل ��م وة الص� صل�ى �، �� ان او�ف � �ر� دى � والس�
�۔ ء� او� � ا� ه وسل�م الل�ه علي
۔ �� � دروازہ � آ�ن � � (اور) � آپ � و�ں � �وج ���
�ھ�ؤوا�ر�ل ا� �� در�ن اس � �� � � �ن �۔ �� � � � ا�� ۔
�� آپ � �� �؟ �� � ا�ار �۔ �� �� �۔ وسل�م ه صل�ى الل�ه علي
� ��ت �۔ و�ں � دو�ے �ت آدم(و�ں آپ �) س � دروازہ �ل د�۔ ا
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
57
��م علي ( اور �ت � � �� �� ��۔ �ت �آ�ن � (��ت )هما الس�
آ� �ے ،(��� �ت � ��م علي ( ن �ت )ه الس� � آ�ن �� ،�
��م علي ( ادر� �� )ه الس� �روناو ا�ق [�ت] � � �ت ا� اور�، ر
��م علي ( ��م ( �۔ � � �ت �� )هم الس� او� �� � ��ت � )عليه الس�
� �� � � �۔ � �� � ه ان ح ب س رو� �۔ � �� �� � �ت ��
ر�� ��از � � ه وسل�م صل�ى الل�ه علي � �ض � � �ے � � �ت ��
�ى ا� � � � �وے �، اور آپ (ز�دہ �اد �) ن � ا� ��، اور ا
�ے � او� �� � �وے �۔او� � اور � �ن � �
��م علي ( ��� آ�ن � �ت ا�ا� � د� � � � ]�، ان[ )ه الس�
� �ار �� � � � ��ت �خ �۔(� ا�ر) � ا�ر � � �۔ وہ
� � �� ان � � �� � آ� �۔ � � روز اس � �اف �� � (�)�
� � �پ آپ � �، ان � �م �۔ � � � [�ت �] �� � �ض �
الح �ب حبا با� مر ��� �م � ادا �۔ ا�ں � �اب د� اور الح ی ن�ب وال ن الص� ۔ اور الص�
��م علي ( �ت آدم �خ حبا با� مر � ء�ح ���۔ اور (د�) ا� � � ا� )ه الس�
الح والن�ب الح ی الص� � ��� � ا� ا� � و� �و � � �ت ا�ا��۔ الص�
صل�ى الل�ه ( � اس � �و�۔ �ت ز� � � �� زرا� � �، در�
ة ا��� �� حو � �� � �ح �و�۔ � �� � )ه وسل�م علي ی عل ال بالل�ه ل و�� قو�
�۔ د لل�ه و�� اله ا��� الل�ه حم حان الل�ه وال سب �، اور �� �� م عظي ال
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
58
ا�۔ وہ در� � � �� چخ ہ � ، اس � � �ب � �� �رۃ ا� � �چ
(�رى) �� �� وا� اس � � [ا�] اور ۔� اس � � � �س� �ے �ار � �
اور � اس � �� � ،۔ اور � روا�ت � آ� � � � اس � � �� � �ن� � �
ہ�ب ہ
زر� �۔ و� � ر�� � � خل م �۔ ا�� � � اس � �ر اور ��ں � � رر
� �ر �� � ،� � او� �ه ان ح ب س اور و�ں � ا� ،� � � �� � ز� �
� �روں �� � �، �� اور دودھ اور �اب اور � �۔ او� اس �۔ اور ا� ن�
� �� � وا� �� � � ه وسل�م صل�ى الل�ه علي � �� � � �۔ �ت
��۔ �� � � � اب او� �� � � �� � �� �ق س��، آپ اس � �
ت � ر� �ں۔ ��ں � �ر
اگر یک سر موئے برتر پرم
ی بسوزد پرمفروغ تجل�
� ��� � � �� ا� �ن �و۔ �ض � � ه وسل�م صل�ى الل�ه علي �ت
�� ر�ل د� آپ � �ا�! آپ ا� (�) � �وں �ش ا� � � �اط � �
� � � او� �� �� �� ه وسل�م صل�ى الل�ه علي �� �رے۔ �ت � ا�
ؤوى � �۔ و�ں �� � اوا� و �ا� � � ان � �ں � آواز آ� تاور �م �سئ
۔ ��۔ و�ں � �� چخ ہ ر�ف �ارى � �۔ ،رہ �(�)اق � � �� �ر � �چ
� :� ه وسل�م صل�ى الل�ه علي �رج ا�ت � � � � ��� �ت
� �ب راہ � آ�۔ ر�ف � � � � ��ں � �را� � در�ن ،�ش � �
�۔ ا� �رت ا� �ے اور �ش � ا� �دہ �� ر�۔ ر�ف � د� � �� �
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
59
�، � اس �دہ � �ارا۔ � وہ � �� � ]�[� �دار ��، اس � � �ار �
س و� ا�� � � آواز آ� �۔ ا �ا� �ا رہ �
د فان� رب�ك يصل يا م قف ی حم�
دل �� �و � �ورد�ر �را ر� �ص �زل �ے ر� اے � � �
� ]�[�� �۔ اس آواز خ خ ه وسل�م صل�ى الل�ه علي �ت آرام �م �� �ا�
آ� ۔� �ب � اس �: � � � ۔�د� �� � “دنو ”� �۔ �
ؤا بت
� � اور �م “ىن اد ن او سي قاب قو ”� �� � � �ت �� ۔� “ىتدل� ”��
ا ىح او ـف ”ا�ار � ��۔ “ىح ده ما او عب ىل
� � �� �� �ج ���
� � � � � � � � ز� � ا�ا �
�� اس � آوے �� � � � � �م
�ں � ��ں � �ب �� ا� اد� �
� د� و� � �� ادراك � اس �
�ر دو �ں �� � � � � �ا� �
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
60
�
هزادہ بر اآسماں تاخت زمین
هنداختزمین و زماں را پس ا
�
اوج عرش منزل خاکی و بر
در دل هامی و کتاب خان
۔� � �� � رب ا�ت ه وسل�م صل�ى الل�ه علي �د� �� �ت ىدن
اس �ب � ه وسل�م صل�ى الل�ه علي � دور �� �ب � � � �ت ىفتدل� اور �
� � �ار دو �ن � � ه وسل�م صل�ى الل�ه علي �ر �، �د� رب ا�ت � �ت
�ى � اس � � �د� � ��۔
د� وہ � � � � آوے
� و� � درك � �وے
�� ا� � � �م
ا� �ں �م چخ ہ �� �چ
ب د�� �دہ و � �
ا� � � �ب د�
�رہ � ا� � �
د� د�ار � � �
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
61
� راز و �ز و�ں �� �
� �ز و �ز و�ں �� �
� اس � �ن �ں � ��
� اس � �ن �ں � ��
�� � د� �� �م � �ر ه وسل�م صل�ى الل�ه علي � �� � �ت
،اوا� و اوا� �ل د�۔ � �م ا�ار � �رك آپ � � � � � ر� � �م
در�ا� � � � � �ل ان � ا� � � �ا۔ � ار�د �ا � �� � � � �
�۔
�اور � � �ا � � � ا� � �ت ��� � ۔�س و� � �ز
، دو ر� � و �م �ض �� �(وہ � �ف) دو و� � �ز(�ف) �ى ا� �
� ت
� �ر ه وسل�م صل�ى الل�ه علي وہ �ر �� �۔ �ت ر� �� (�) �
� �� و� � �ز � � �۔� �ر (�ر �ر) �ض �
ا�ا� � � � � ��۔ �ض � �ار�د ��� � � �� (� �� �) اور
رر � د� �� اور �ڑ، � د�، اور �� � � اور �خ���
� � �م �، اور داؤد � وا�
� � ان �، �اور د� � � �� � ،�� اور �� � � و ا� اور �ن �
� اور � � � د� �رات اور ا� اور ا� �� ا�� اور �وص �، اور �ہ دى ان اور �
�ں ان � � �ن �۔
� �� و �رك � ���: � � � � � �ر� د� � اور ،�
، اور � � � � � �ف، اور ا� �رى � )وسل�م صل�ى الل�ه عليه ( ا��
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
62
وں � � �، اور �را �م ا� �م � �� �، اور �اء � � � اور � � � ت
ا�
�ا� �رۂ � � �ا� � �، اور د� � � � �� � � اور � � � د�، اور ا� �
� � � اور ےاور � � � ۔ا� �رى �اور � د� � �ك ۔(د�) �ش �
اور � �ا� � � ۔� �� � دس �ں ]اور[ ، �ں� د� ا� � ،و�د � � ��
۔ �ے � ا� �ا�ا� ۔� � � �ں ،�ے اور � �ے
� اس � � � � � �ا � �ت ه وسل�م صل�ى الل�ه علي �و۔
ال ا� �۔ �� � ا� ا� � �م ش تد� � را� ��؟ �ض � � �ہ (�) �ا�
� �۔ � � �� ا� � ��� �� ���ه ان ح ب س � �رے :� � �
�۔د�ں � �ام دو�ں � وا� �، آپ �
دوزخ �ت اس � � � � � ���۔ �� � � �ں اور �
ا� اس � آواز د� ۔اس � ا� �ش و �وش � � �ہ �ا (اس � �و�د) � �
� (�اب) �� � آپ � �� � �(� � درو�) �� � � �۔ ،� آوے
� �؟ ا� � � � �ف �ن ��� � ��ش �ا۔ آپ �� )�( � اس �ارك
�وں۔ �� � �ض � � آپ � ا� � �۔ آپ ا� � � ��و� � �ہ �
� اس � !��ب ا� � �ض � � ا� ه وسل�م صل�ى الل�ه علي ��۔ �ت
اے �ا د� � � �ل �ا، �ں � � �� اس � �اب � � �۔ ار�د
�� � �� �۔ �ل �رى د� � �ل �رے اور � �ن �ے! �
ه صل�ى الل�ه علي �رى � ا� ��ر �ں � � � � �۔ �ت � ا��
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
63
�ى ا� � دوزخ � ر� � ، (�د) � �ش � � �ض � � ا� ا� � سل�م و
� � �ؤں �۔ ]�[�
� � �� ا� �، �� اس � � �
� �ں � ا� �ں، �� � � ا� �
ص �� �ب �رى �، ار�د �ا � �ں � ا��ت � آپ �خ�رے �
ر�۔ �ض � � �ے �ل � ،ا� ا� � �ن ��ت � (�) �دت � �چ
۔ آپ � � � �رے ��ات � � �ن � �ا � ا�� �ن �ے �؟��
� �� �، اس وا� �� �ب ��۔ � ه الل�ه عن رضی ۔ اول �ب ا�� ���
�� ا�ى ،�ر � ا�ر � ۔� ��ں � ا�ار �، �اوار �� ��ى ��
��۔
� � �ر ��، ه وسل�م صل�ى الل�ه علي �ء � � � � �اج رو� �ت
دو �ر د�۔ ا� �ر � �اج �، دو�ى �ر اور ان (��ى) آ�ں � � �� �
� روا� �، ه الل�ه عن ی رض � � � روز �ف � ��ہ �ا۔ �ت � �روق
ر�ع � � � آ�ن � �ف � � � ه وسل�م صل�ى الل�ه علي � ��� ر�ل �ا
� �� �۔� �وٹ � ) ��� اور (ا�
يا رب صل وسلم دائما ابدا
ى حبيبك خير الخلق كلهم عل
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
64
ىہ ��۔ ١٢ ح�ى
� ۔� �ر� ا�ال � ه وسل�م صل�ى الل�ه علي �ا� �ت
هر لطافت که نهاں بود پس پردۂ غیب
تو عیاں ساخته اند همه در صورت خوب
هر چه بر صفحۀ اندیشه کشد کلک خیال
تو زیبا تر ازاں ساخته اند مطبوع شکل
ر�� � �رك �� �۔
� � � �� آپ و�
� � �م �� � ��
د� � � � �
ا��علىی حان رب سب واہ
�ں � و �رگ �ل(�) �رك �(�) �ہ ۔ �� � �ار۔ (�) ،
ا �ش�� �� � �� ؤ � ۔(���ں �) دوش � �(�ن � � �) 50�
� وہ دے �� � � �� �
ك ش �� � � �ى � � �س
ر�: 50
خ �ش: �ن۔�ن � � �
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
65
�
او سیاه وے زلف دارد بعشق هند
ما کاکل بسر چو خامۀ مو استخوان
�ض � � � � �ب �رى ه وسل�م صل�ى الل�ه علي �ل ر�ل �اج �
��� � ؟� �� � � ) � �� ��، � اس � �ض٦٠٠�� � � � (
�وں �۔ �� (� و�) � � � ا� �ر �ل �را � � �د� �ے اس �
� � �اہ � � � �۔ �ا � � � �ب �� �۔ �� �رك وا� �
�� � � � � رو� �۔ 51ر�ۂ �رك �را� ا� � � �
ا�ت
� و �� �رض � �ے د� � �دم
�ت � � � دم � رخ � � ا� �
� آ�ں � � د� ،� ��ں � � ا�
�ى � �ر � �ں � ا�ں � �� �
�� � � د� اس � ،� � � � � اس �
� � �ں �ش اڑ� � ،�ض �ت زدہ �
� � � � � � � � � �ر � � �
� � � �ى � � �رد � � ز�ا �
�ر: �د�� رات � �� 51
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
66
ادراك � آ� � � � ��ں � و� �
�ل اس � � د� � � � � � �
�� � � � ر� ا� � � � �
� � � � �ر ا� �ہ آرا �
�
دست او رسوا مراکرد اآخر حسن با��
رد از جا مرامو کشاں چوں خامۀ تصویر ب
�� ��، � ��۔ آپ � ها الل�ه عن ی رض ا� روز �� �ت ��
52ا�ر �را رو� � �، �� � �۔�ن
كل� بيت انت ساكنه
رج غير محتاج الى الس�
تنا ن مو ی ووجهك الم حج�
بالحجج الن�اس یات ت يوم
�، � رو�ل � � � وہ آگ � � � �۔ � � �رك � ��ق
� � � �ن آ�۔ وہ ان � وا� �م ا� � رو�ل ه الل�ه عن ی رض � �ت ا
� اس رو�ل � � ا�ر �ر ه الل�ه عن ی رض � ��۔ ��ں � � �۔ �ت ا�
الل�ه ی رض �ت ا� (�) � � ��۔ �گ �ان ��� د� (اور) � ڈال د�
کتاب مخ العبادة 52
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
67
ه عن � ه وسل�م صل�ى الل�ه علي س رو�ل � رو� �رك �ت ر�ل �ا � � � ا
� آ� (اس �) ا� � �� �۔�� �، اس � �
ل � رو��آگ � � � � � �
�ل � �� س � ا� �ے آ� � �ا
ا� �� ا ں�رش
و �ا دہ �۔� ىن �ل �ہ گسئ� ماان
ش �چ� و �و ��ار �۔
� �خ �۔
بوصف سرمۀ دنباله دارش چوں بحرف اآید
چو سوسن در دهن هرگز نمی گنجد زبان ما
�
مست تو اآنرا که مستفید کند نگاه
خرابات را مرید کند پیر هزار
س �� � � � رو� اور �ر� اور �� اور � � �ت ��ہ (��) ا
� � � � �۔ (��ں) اور �� اور �� �ا� �۔ ر�رے ا�ان
رو�و � � � � ��ہ �
ر�ہ � � � � وہ رخ
� از �د �، دراز اور � �۔� (�ك) �ا
�� �� �� �ے �ن � وہ �ن
� � �ر � � � � �ں ��ں � �ے
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
68
�۔اور �ارى اور �اب، اور �ت خ � اور �� � �ا� �
د� � �دہ �� �
� ا� �وے �ں � �
�
ی و هستی راکارسازان ازل نیست
باهم اآمیخته او را دهنے ساخته اند
�، اس � ں)(�رى �ا �ب د� ا� �� � � ا� � � � �ہ �ر
آپ � �، � � م ا� � � � � � ا�۔ �ا� �ہ ڈا�، �� � �
صل�ى ، ر�ل �ل �د�، ا� � �۔ � � �� � �� د� �م � � د� � آب
ب � د�، � و �� � �۔� � ه وسل�م الل�ه علي
ر �� �م � ان � �د�ان �رك �� �وار� � در�ں �۔ و�
� �۔
� � وہ �� ��ت اور دا� اس 53د� � درج
�� � � � � � �� �ں ��
درج: ز�ر ر� � ڈ� 53
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
69
�54
يوف ��ن�ها فوددت� تقبيل الس�
م لمعت ك بارق ثغرك المتبس
� �رك �ر� و �زك �۔ �
یعقوب و زلیخا را کند روے تو روشن چشم
رالب لعل تو احیا مے کند دین مسیحا
�
لب و دندان محبوبیم از عمرے ثنا خوان
ر نمی سازد دهان ماکسے از لعل و گوهر پ
�]55
�رت � � �ہ ا�� �� � �ا
� � � �� �ن �]�دے � � � ��
ىہ �رك ( � ۔�، � � � � � � )�( ا�ہ )ر� �رك��ى
ا� �ا� دار �� � وہ �دن آ�ار
در �ار � � آ�و در� � �� �
۶۰۱عنترة بن شداد بن عمرو العبسي، المتوفي 54
ا�� � � �۔ ١٩٢٠� � 55
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
70
�مہؤا ��ت � � � (� ورى اور ��در�ن دو�ں ��ں � د ت ا�ا) � ن
� (د� � �وس �س (� �� ا� � اس دو�ى “ه مة لل� عظ ال ”�۔ اور
د ر�سو �� اله ا��� الل�ه ”�ف ه ”ن � ، اور در�“ ل الل�ه محم� ت فان�ك ث شئ حي توج�
(� �رك) �� �۔ � (�ڑا) � �� �ف اور �اخ اور �� � �۔“ ر صو من
� �� � � �ا� �۔
چو خراماں گزرد بگلشن سینه وا کرده
گریباں گزرد بلبل از جاں گزرد گل ز
د� �۔اور � � � �ف ا� � �ر� � � �ش ازل � د�رى � �
� ��ں دراز � �ا� �۔
� � �ہ � � د� �ر �
�ر � � ے�ن �� � �� �
�
وہ �� � �� آ� �، ا�س � �ت �
�� ��ت آ� � ا� � � دل � �
اور وہ �� � � � �ار� �ات � � �� �۔ �� � �� � ا�ن
ا�ف �، اور � �� � � ا�رۂ ا� ىان �، اور � � ��وں � �خ� �ب
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
71
ہؤا �خبص (�)�� رك �، اور دو��، اور �ك ڈال (�) ا�� �� �روں � �� قت
ر ى ش
56ر�� �۔ بد مع ام � �
� �� � � � � ا
� � �� �ے � � �
� � اس �ہ � � � �ں
اب ات
خ س � ز�ں � ��ںرا�
�
� �� �� � � �
�ل � �� � �� �
� �ا �، حانن مل قتادۃ ب ا� روز د� �رك خ
ہ اس � ا� �را� � �� �
�ن اور �� � ا� � �ق � �� � � � � � � اس � � آ� �۔ ��
� � � ��۔ ،�� � ��
نزاکت ز بسکه رنگ ترا او دشار ف
گ��بی قبائے تنگ تراتن تو ساخت
�
� � � � �ى �زك �� �
� �ل � � �ے � � ا� �
�دى �ى�ت �ہ رؤف ا� را� 56
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
72
� �� � � �� � و � � د� �� � � � ه عن الل�ه ی رض ا�
اور � �� � �ر ۔� ه وسل�م صل�ى الل�ه علي �رك �ب رب ا�� �ق �ن
57ا�ر � � �گ �� � �ن ��۔��
قباء ك ازديار من ا جى الر� في الد�
��م ضياء اذ حيث كنت من الظ�
�ں ا� � � �ى ز�رت � ا��وں � �ے ر�۔ ��(��:
)�� �۔ �� � � و�ں ا��وں � رو�
تكهاھ ي مسك ھ قلق المليحة و
ي ذكاء ھ ا في الل�يل و ھ مسير و
) درى �۔ �� � ا�اب اس �ل � � وہ �رى �، اس � �دہ��:
)ت � اس �ل � � وہ �رج �۔اور � اس � را
نهارنا شمس ھذا الوجه لم تلق
ا��� بوجه ليس فيه حياء
) ے � � ، � ا�� اس �ہ � �رے ان � �ا � ��ت ���:
)�� � � � � � �۔
ھ۳۵۳ب احمد بن الحسين المتنبي، مبو الطيدیوان متنبی، ا 57
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
73
�
� �� �� �� � �ں �خ
� �
�ن � � � � ر�ر و� �
� � �� � � �� �۔ اور وہ � در ،�� �ا�اور ا� � � � �
ى �، �� ان � ا� �ر� �ق �ن ت�رك � � � ر� � اور د�ں � م�ى
� � � � �� �۔ �آ� � �
�ں � � � �� �ے �ن � �
س � � �� � � �ف � �ار �
و ��۔ �م � ز� � � اور � ا�ار � �زو �رك �ل �ل، � و
� ر�۔
رنگ حنا بودی مرا کاش بخت و طالع
تا بکام دل بر پائے تو جا بودی مرا
�
� � � ور� اے �زك �ن ں�ر ��
� � � � �ے �ں � �� �وں
ا� � �۔ � �� �ن �� �رك) �ق (� �۔ � ر� �م
(�) �� د� و � در� اور �ى۔ �(ا�ں) �ر�، ا�ن (��) �رك
� دراز � ��۔ ،� ��
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
74
� �ا اورخ
� ر� آپ � � � �� � � �ں � � � � � �
�ى � آ�۔
ىددان � ب�ى �� �م � � �
� � �� � د�ان �
�ا� � �� � � � و �
� د� � �� � � � ��
ا� د� ر� دا�ں
“ا��ں”ر ر� �� � �
� � �� � ���ں � � � �� اور ر� � � ا�
ن فبما رح 58ت لهم الل�ه لن مة م
(� ا� � � ر� � � آپ ان � � �م � �)
ؤ
ورا�ق � � وا� ان �، ا� ر� ا� � � � �م �د�ى
59سك فلعل�ك باخع ن�ف
ا�ن � �� ان � �، اور� � �ن ا� �ك �� � او
۱۵۹، اآية ۳سورة اآل عمران 58 ف : ”۶، اآية ۱۸سورة الكهف 59 ى لعل�ك باخع ن�فسك عل ذا ا به ل�م يؤمنو ن ا م ھ ثار ا
� � ا� �ن (�� � آپ ان � � �ت ��: (اے � �م!) � .“سفاا ث الحدي
�) � د� � ا� وہ اس �م (ر��) � ا�ن � ��۔
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
75
60ه ما عنت�م ز علي عزي
را۔�ر� � ه وسل�م صل�ى الل�ه علي � د�ار � او� �ت
ها سط و�� تب ”�� � آ� �ل �د � �� �� ��وت � اس در� ا�
���، � � �� ��ں � ��۔ �ض د� �د� آپ � �ل 61“ط بس كل� ال
� �۔ �فر �، � آ� � ا�ر � �
يا رب صل وسلم دائما ابدا
ى حبيبك خير الخلق كلهم عل
ما عنت�م عليه ز ي فسكم عز ن ا ل من لقد جاءكم رسو : ”۱۲۸، اآية ۹سورة التوبة 60
رے �س � � � (ا� ��: � � .“م ف ر�حي ن رءو بالمؤمني ص عليكم حري
ر�) �۔ (اے ��) ر�ل �� ��۔ �را � و � � �� ان � � �اں (�
اور) ��ں � � ��!) وہ �رے � (�� اور �ا� �) �ے �� و آرزو � ر� � (
��� وا� �۔�� (�) � � � ر� ا و�� تجعل يدك مغلولة ” :۲۹، اآية ۱۷ة ا��سراء سور 61 �� تبسطها كل� و عنقك ىل
�دن � ��� �ا ر� (� � � � ��: اور � ا� �� ا� .“راما م�حسو البسط فتقعد ملو
�د �� زدہ (اور) � �را � �را �ل دو (� � � � دے ڈا�) � � �� دو) اور � � ا�
�را � � � �ے۔
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
76
ا�ق �ہ۔ ١٣
�م اور � اور �� � �ن �۔ ح وسل�م ه صل�ى الل�ه علي �ت ۂا�ق �
، � اور ر� �وت اور �� اور � اور � ��ت �� ا�� اور ا�� �
و� �� �� � و �ن � اور ا �� �م ��ت �،ؤر� اور �� آپ � �۔ �
�� اور ع اور �ل اور ا 62�ا� � ت
� اور �ر اور �وت اور زق اور و اور د�� اور �د 63ب
او�ف �وں � �� � �� ��ف �۔ ، �� �� و ا�ر (�) �عہؤا
64�مآدم �، � �ح �، ح ،� �� � ،� �، �دق ا�� وب �، ا�ا�ا� ص� ا�ى
[�، ز� � �ا� �ن �،][ داؤد �، 65�� �، ا�ار لوة نبينا وعلي ىعل هم الص�
��م ۔� ]ر� والس�
اور � � � �آن �� � ��ر � � ��� وہ �� � ��
ل ان�ك و ”� �ب � �ب ی ض ر (�ت �� ۔ � �� 66“م خلق عظي ىعل
اس � � � � �ے اور � :� � � � روا� � � � � )اه ن ع ه الل�
�ف اس � � � �ا� �ے �ف اور � � ،اس � � � �ے �ف �
�ا�: ��ى، ا�رى 62: ���رى، �، �ك دا� 63
ت ع�ب
ح�م: �د�رى، �دا�، �م د� 64د 65
خدر ��، �
خدار: �
خت
ر �ا�ا��ق � �� �”: �� ۴اآية ، ۶۸سورة القلم 66
خ “اور � � آپ � ا�ن ح
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
77
ىك ��� � اور �دت �� � � �اب �ے۔ اور �م � ۔� � � � لئبى
� �� � اور � �� � �� � �� �۔خ
�� � ۔� �� � ��
� � �، �� 67�ا� ا�ب � ��� �۔ � � �ڑو د�، �س � �� ��، �
دودھ دو�، �دم � �د ���� ا�ء �زار � ��� �دت (اور ا�) ، ا� �� ��،
��� �۔
�� � �ل �ك �۔ � � ه وسل�م صل�ى الل�ه علي اور �ت �ت
س �ن � �� اور ا ور �� آپ � ز� � � ��ل ااور اور �ن آپ � � �۔
�ا۔� � � ه وسل�م صل�ى الل�ه علي آ� �۔ اور �م �ت
ل �م �� �۔ اور � � � � �� �ا� � اور اس � اور � � � او
��د اور � �د 68� د� �۔ اور � �ال � � � رد � �� �۔ اور �ل
� � ےں � ز�دہ �۔ � � � ���� �� آپ � �۔ اور � � � د
اور � در� ۔� � ��� ]�رك[� � 69ت � ���ر � د�۔ � او�
� �� �۔ 70�� �� آب و � � � �� ���۔ �� �م �ن �
67 � ،�� :
ش كفش
دل: ا�م، �، �د و � 68خ �ب
: �كگیـگرسن 69
آب و ��: �� اور �ر 70
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
78
ا� � ا� ا� ا� روز �� چخ ہ (آپ �) � �ت � � �ف � �م �چ
د� � اس � � � � !اے ��۔ ��� 71�اہ �وں (�) �ہ � � � (�) �� �
� وہ � � � � اور �ل اس � � � � �ل � �۔ � � �� � اس ۔� � �
� � �ہ �۔
دائما ابدا يا رب صل وسلم
ق كلهم خل ر ال بك خي حبي ىعل
�ات � ا��۔ ١٤
�ا �ہ �آن )(� � �ر �۔ ه وسل�م صل�ى الل�ه علي �ت �ات
ا�اور �� � � �ا� ا�ز �۔ � �م � �۔ ء � او� ا�ر � اور �
و۔ ،�ات �ن �� �ں[�] خ
�ش �ش �
� ه وسل�م ه علي صل�ى الل� ا� �� روا� � � � � � �اہ ر�ل �ا ) ١(
� � �� �ں۔ �ں �� �؟ اس � � � آپ � اس � �� ۔ا� ا�ا� � ۔�
�؟ �� ا�� �؟ اس � �� � خیرامر � ر� � ،��� ]اس �[آپ �
���
دا عب ا ك له و ده �� شري ��� اله ا��� الل�ه وح ان شهادة له ده و رسو ن� محم�
� �ڑ � �� � دوں۔ 71
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
79
اور � � اس � اس � �� �� �،اور � � ا� � �ا �� �د �، وہ ا� د� (� �ا�
�ے اور ر�ل �)
اس � س د�ى � �ن �اہ �؟ ��� � در� � �� �ے �، �ض � ا
� ر�ل ا� � :اور � ،�ا� دے �۔ اس � ��، وہ در� ز� �� � آ�وہ ،� ا�
� روا� � � � � در� آ� ر�ل ہبرید � �۔ � � � ا� �ن �۔ اور
��م علي ”اور � ،ا� � �ا �ا ا�ا� � � � ��� � ۔“ل الل�ه ك يا رسو الس�
ا� � � � ،وہ � �۔ ا�ا� � � ، � ا� ���ا� �ن � � �وے۔ آپ [�]
� � � � ا� �� � ،� ے�، ا� � ا� �� � � ��ہ �وں آپ �۔ ��� آپ
� �ض �۔ �و� ا� �ے ،�ہ �۔ آپ �ؤں �� ��ں � � � � آپ
� ا�زت دى۔
��ں � � � ور� اے �زك �ن �ر
ے آ�ں � �� �وں� � � � �
�� � � �ا � وا� ا� ه وسل�م صل�ى الل�ه علي ��� � � �ت ) ٢(
۔، دو�ں � �� � � �در� �� � دو ۔� �ن � �� ے�� �د ۔�
ا� ا�رہ �، � � ،دو�ں � آ� اور �دہ � د� ا�ں �۔ � آپ �رغ ��
ا� ا� � �۔
ه وسل�م صل�ى الل�ه علي �ہ � � � ا� در� آ� اور �اف � �ت ئىع�ى ا� )٣(
� �م �ے � �۔�، اس � اذن �� � � �۔ � ��� آپ ،�
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
80
)٤ � ا�) � � � روا� � �� �د �� ،�ف �اہ � اور ا�ں
ر�� � � �، آپ � اس � در� � �ا� د�ا دى۔
ه صل�ى الل�ه علي ۔ � �ت 72�� � � � � � �ى � �خ ��) ٥(
و ،� �� � وسل�م ت
اس �ن ،� � �� �۔ � � �� �(�) ن � � �
� � آواز رو� اس �ن � ��(�ا�) � �ر� خ
�� [آواز] وا� ��۔ �
اور (او�) اور �گ رو� اس � رو� �، اور �� � � آواز اس � �، ،�
�� �� اور �� ر� اس �، ه وسل�م صل�ى الل�ه علي �ں � � �ت ۔� �
] � ا� ،� ��ش �ا۔ � ��� آپ � �د � � � [�ى ،� رو� �� � �� ،س �ا
� د� ،� ه وسل�م صل�ى الل�ه علي � � �ر� �ى �۔ � ا� � ر�ل ا�
اور �ت اس � �س �ز �� �� �۔ ۔�س �۔ � د� � � � � �دو ا
�
کار اآیده تو زندگی چ دورم از وصال
استسخت جانی ه ایں چهجان بلب نمی اآید
� � �� �ن اور � � اے ]�[�� ]�[� رو� �� �،
� وسل�م ه صل�ى الل�ه علي ��ن �ا! �ن رو� ا�ق ر�ل �ا ت
(� �، � ا�
ا� �، � دار (� � ڈ�سقف: � ۔ �ں � �ى � � ��ر � � � �ى � � 72
� ڈا� � �)۔
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
81
ا� �۔ ه وسل�م صل�ى الل�ه علي � �ق � �ف ��ت ر�ل �ل ز�دہ �ار �)
�
بہ دیدار تو دارد دل من هاشتیاقے ک
دل من داند و من دانم و داند دل من
�
ز تحریر عاجزم کهمشتاقم اآں چناں
ز تقریر عاجزم دیده خواب چوں گنگ
�
پردازد که نتو در دلی بغم این و اآ
پردازد هتو باشی بجان ک کهبجائے جان
� ��ے، وہ � ه وسل�م صل�ى الل�ه علي �� � � ر�ل ا� ،ا� � �) ٦(
� � ]�[ ،� ه عن ه ی الل� رض ن � �ت ا�� � �۔ � � ا ت خ � � ۔� �
� � � � ��ش ��۔ ،� �
ل بودبوجهسنگھا اندر کف
گفت پیغمبر بگو ایں چیست زود
گفت ��� الل�ها و گفت اله� �
فتس هرسول الل� ر احمد گوه
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
82
� در� اور وسل�م ه صل�ى الل�ه علي �� � � � � �ر� � ر�ل ا� ) ٧(
س، � �ہ �� � �ت �۔� �
� ا� � � � � ه وسل�م صل�ى الل�ه علي �ت ،اور � آ� � �زل ��) ٨(
� � د� ���، د�اروں � آ� �۔
� ه وسل�م صل�ى الل�ه علي روا� � � ر�ل �ا � ه عن ه ی الل� رض �ت � ) ٩(
� �ن �۔ �� � � � �� [اور] � � ا�ب �۔ ا� ا�ا� آ� اور �ہ ��۔
صل�ى الل�ه ر�ل ا� �۔ اس � � � ا�ن �ؤں � ا� � �ہ ا�ن �وے۔ �ت
�ہ۔ �ض � �ہ � ��ن � ��� اے � ه وسل�م علي
“ل الل�ه ك يا رسو دي ك و سع لب�ي ”
اور � ،آپ � ��� � � �دت �� �؟ � اس ذات � � � آ�ن � �ش اس �
اور دوزخ � �اب اس � �۔ ،اور � � ر� اس � ،ز� � �د�� اس �
آپ � ��� � �ن �ں؟ � آپ ر�ل رب ا�� و �� ا� �، � �ح ��
� � �رى �� � اور ر�ا �ا � � �� �۔ ا�ا� � �ہ د� � �ف
� ا�م �ا۔
�غ � � �� � ه وسل�م ه علي صل�ى الل� ا� � روا� � � �ت ) ١٠(
]صل�ى الل�ه عليه وسل�م [ �۔ اس �غ � ا� �ى �، اس � �ہ � ر�ل �ل
ب ب�ج ئت
[ددہ � �۔ �ض � � اول � � � ا� ۔]س �ى �وا� �رے ا
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
83
ض �۔ �� � �� ا� �ح ا� � آ�، اس � �ہ � �ر ��ر � اور � �) ١١(
ں � � � � ا� ��� ر�ل ا� � �ض �� �؟ آپ � ��� �� �� �
اب ارادہ �� � �ے ذ� �� �۔ �� �� � � اور ��ں � �ا�ل
�۔ ا�ار � �ا� ار�د �ت �ں ���، ا
باااور ع ) ١٢( ىخلوة ه اف علي �� �ص �ور ��ت ،ص �م � ۔� � مات لي الت�س و ضل الص�
� � راس � در�ے ا� � ۔اور �� �� � � � ۔�� � �ت �
� �۔ اور � ) وسل�م صل�ى الل�ه عليه ( ر�ل �ل (او�) اور � � � � ��
۔� �ر� �، �ں � � � � � � �� � � درد ،و�ل آپ �
آپ � �� �۔ � � ��وں � روز �) ١٣(
دو (اور)�ر �ر � در� � �دہ � د ،اور � آپ � �ر � رو� ا�وزى �) ١٤(
73ینص ح ف م �� آ�� � �� � (�) س � �۔� �م � � � �� ا
�ا � ه وسل�م صل�ى الل�ه علي ��� � � ر�ل �ا اه ن ع ه الل� ی ض ر ام � ) ١٥(
�� ر� �۔ ا� �� � �را۔ آپ س �رى � �� � �� �ى �؟ � ا
� � دودھ � آؤں۔ �ت � ،� � � �، �ے دو � � اس ار�د ���
� ،�رى � � آ� وے �۔ اس � �ڑ دى۔ وہ � اور دودھ � � � س ��ڑدے ا
صین 73 : �ش �� وا�مفح
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
84
اد اس �� آ�۔ وہ � ار�د �و �ل !�ض � � ر�ل ا� ]اور[ ۔� �ان �ا ے�ى
س � �ڑ د�۔ وہ � �� �س � �ڑ دے۔ ا �وں۔ ��� ا
ل الل�ه ��� اله ا��� الل�ه و ان�ك رسو هد ان اش
اس � � � ۔� راہ �ل �۔ ا� � �ا �ااور � �م �رے �ت � ) ١٦(
ا ار � � �رع �م ر�ل ا� � �ں۔ � � ا� � � � چخ ہ ۔ د��م � �چ
�ى � �ن دو � ا� ه وسل�م صل�ى الل�ه علي ا� روز �ت ر�ل �ل ) ١٧(
س�ا �خ � اب � �� ا� � �ا۔ د� �ہ � اس � �ن � �ن � � اور ئ
�� � �ن � � �� �ا۔ س روا� � �نر�۔ ا
� �� � اور �ن � �رك � � � �ح � �رح �۔ اور �ل ا�) ١٨(
ه وسل�م لل�ه علي صل�ى ا �� �ى �، اور رز� � � �� �ت ذ� � � �
� او� � � � (�) �(ا�) ه وسل�م صل�ى الل�ه علي � �ت ۔�
�ن � �� � اس �۔ ،�
74� :ۂ �� � � اس � �� �� � � �ح � اور ا�
، و�ت � �ت ا�م �ف ا�� � ��ىقصيدة الهمزية في مدح خير البرية، ال 74
ھ، � �ہ �دہ �� � � � �۔٦٩٦
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
85
ـ�� بلثم الت�راب من قدم او
فواء ن مشيها الص� نت حياء م
� � � او� � ه وسل�م صل�ى الل�ه علي اور ذ� � � � � ر�ل �ا
� ا� �� � �ف ،�م � �� � � �م �� �، اور � � � ر� � ،�
� �ن �م �� � � � �� �ا۔ 75�دت �ر� �۔
�د �� � رو� وا� � ��
�م �� � ا�ر �� ،� �و�د د�ى � � ، � �� �� ��ل �
� � �۔ وسل�م ه صل�ى الل�ه علي �۔ �م � �� � � �ات ر�ل �ل
76� ۔نافظ الل�هم� اح
نشان کف پائے تو بود هک زمینی بر
سالہا سجدۂ صاحب نظراں خواهد بود
)��ہ �ہ ر� � ز� � �ا � �م ��، وہ ��ں �� � ��ں � (
ج المنح المكية في شرح الهمزية، ا��مام ابن حجر الهيتمي الشافعي، دار المنها 75
۳۶۸م، صفحة ۲۰۰۵
�ازىد�ان �� 76
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
86
�77
هر زمینے چو رسد تو نازنیں راه کف پا ب
همه عمر اآں زمیں رالب خیال بوسم ه ب
� و�ت و�� و�دت اور �اج و �ات اور � � � � � � �� ذ�
�� � � �۔ � �وہ �� � ه وسل�م صل�ى الل�ه علي ا�� �ب رب ا��
ہ � �� �۔ ��� ذ� � �ى د� � اور � ا�ق ��ؤ�� و ا�ق ��سئىى
ىف و ح � اور �ات و و�ت تخىہؤا �رك �ب �ب �ت �ب مئ ب ا�� ر �ى
ت ااوا�� ا��م � ذ� سل�م و [وبارک] ه واله صل�ى الل�ه علي � ا��ء وا��
� وا� � �� ه ان ح ب س � [�ت] �، اور ذ� ه ال و ن م� ع و ه �ل � ج ل� ج وا�ر�
د� �ل ا� �� �:
رة ه بك سبحو و� رارا كثي ذك الل�ه كروا ن امنوا اذ ا�ي�ها ال�ذي ياآ
78��ا�صي و�
�و) �و، اور � و �م اس � � �(اے ا�ن وا�! � ا� � �ت � ذ� �
� اس س وا� � ا� وا� و�ب � � �د� ا� �۔ �� �� �ا
:� � �� � ۔ا�ل � � �
��� � �ل ا�� � � 77 ۴۲-۴۱ یة، اآ ۳۳ ة ا��حزابسور 78
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
87
�� � ا� وا� و�ب � � �د� ا� �ء �، اس وا� � ا�
� ���
و ا نة فت بهم تصي ن ا ره م ا ن عن يخالفو ن ذر ال�ذي يح فل
79م لي ا عذاب هم ب يصي
� � � (� وہ �گ ڈر� � ر�ل � � � �ف �� � � ا� �� آ�
ان � درد �ك �اب آن �ے �)
،[�] � وہ �گ � �ف �� � ا��� � ڈر� خچخہ � � �اب �چ
� ،ا� �۔ � �� � اس �م �خچخہ [ا�] �اب � (�) �ف �چ
�، � ا� ۔� �� وا� ا س �ف(�) � �� � � � ،ا�
،��وے ��۔ � �ا ��ر وا� ك � � � � او� �س واا
�م �� �رت �� �۔�ف � � �اب �۔ ،وا� �
� ه وسل�م صل�ى الل�ه علي �� �ور �� �ت ذ�س ا� � � اور د� ا
� �� �ض � � � روا� � ،� ��� �� ، � � ه ان ح ب س � ذ� �
درى � خ
� ��� � آ� �ے ه وسل�م علي صل�ى الل�ه � � ر�ل �ا ،� ا� � �
�س ��، � � � �ورد�ر ��� � � �� � �� � � � � ذ� �را؟ �
ذ� ،� ��� � � � ذ� � �ؤں � ،� � � ا� دا� � �۔ �ض � �� �
ا�ن �� ذ� ا� � � �دا� � � �م � �وے �را �� �ے۔ � ا� �
۶۳، اآیة ۲۴سورة النور 79
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
88
اس � �ا ،ذ� ا�۔ � � �را ذ� � ،� �� �رے۔ اور � � � �را ذ�
ذ� �۔ �م �� �رت � �۔
�ا و ر�ل � ذ�(�) س � �ف �م �ا ا اور �وہ و �ام ،ض �ا� �ر
و ر�ل � �۔ �ا �ظ ر� � اس � � ��ں � (وہ) �، ۔د� �ا س ا
80� اور ذ� د� � �وہ �� �۔� � � � ذ� �ب � �ش �� �
اعد ذكر نعمان ل�نا ان� ذكره
ع سك ما هو الم رته يتوض� كر�
�) رى � �ح ��ن � �ت ذ� �، �� اس � ذ� � د� �و � � (�رے ��
� ه وسل�م ه علي صل�ى الل� � � �ى۔ �ت ا� � آ� �دہ �ر � �) ١٩(
�رك � ر�ى، ا� � �۔ا� د�
�، � ر�ل ا� � در� ��
۔ ��و���� � �ى آ� اس � �ض � � آپ د� ۔ا� ا�� آ�) ٢٠(
اور �ز ادا �، �ہ � د� �ھ: آپ � ��� و� �
ه لك و ئ اس نی لل�هم� ا ا د ا الر�ح بی د ن� محم� ك بنبيك لي ا اتوج� ه ا نی مة يا محم� توج�
بك ان الى ع لل� ا شف بصری ي�ك ر عن الل�ه كشف فرجع فقد قال ه فی� هم� فشف
بصره
ار � �زو�، ا� ا� د� (و�ت 80 ى د ذکر نعمان اعد اع ھ)۔ ا� � اس �ح �: ٤٢٨�ہ
ع یب ما کررته یتوض� ان� ذکرہ، من الط�
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
89
� �� �ح � ا � ر�ل ا� � � ��د �۔ � � � س � �� �ا
د در� �۔ � خ
ه وسل�م صل�ى الل�ه علي �ل ا�ر �� � ار�د ر�ل ،ا ��� �
81� �۔
��م علي يا رسو ك ل الل�ه الس�
ك ف��ح لدي ز وال فو ان�ما ال
به س��م اآمدم جوابدم ده
مرهمے بر دل خرابم نه
د جاه و احترام مرابس بو
82صد س��م مرا یک جواب از تو
83رفتم طریق طاعت توه گر ن
هستم از عاصیان امت تو
رحم کن بر من و فقیری من
84دست بکشا بدستگیری من
� اور�: ��� �ا�� �� 81 اصل: یک علیک از تو صد س��م مرا 82 اصل: گر نه رفتم طریق سنت تو 83
اصل: دست ده بهر دستگیری من 84
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
90
85پست ںعصیا بار اآمدم زیر
افتم از پا اگر نگیری دست
(ا�ر)
عفو فرما شها گناه مرا
دمبدم دور کن سیاه مرا
نما برائے خدا یم ۀجلو
گدا مستمندرحم فرما به
خویش مرا جائے دہ در حریم
ریش مرا هے بخش سینمرهم
ا�ر
خواهم از شوق دست بوس تو مرد
ردب ییمان دست بیروں کن از
من رد زمهر روئے تو هوش ب
رد یمنب ز ما روئے خودبن
ب��غ ر بباغ و چوں توئی دیده
ما زاغ ۀهمچو نرگس ز سرم
اصل: مانده ام زیر بار عصیان پست 85
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
91
سویم افگن ز مرحمت نظرے
م ز لطف درےخبر ر باز کن
�
ن امید بامیدس��طی درگاه هر چند نیم ��ئق
عجب گر بنوازند گدا را گاهے به گاهے هشاهاں چ
�
طاقت یک گردش نگاهم نیست هگرچا
خدا کند همه نازش بجان من باشد
تو نقصاں مال ازاں طرف نپزیرد ک
وزیں طرف شرف روزگار من باشد
۔�س ه وسل�م صل�ى الل�ه علي اس � آد� � � �ت ۔�ا� � �ا� � ) ٢١(
�ك � ا� � اس � �ك د�، ڑاس ۔� اس � �� � �� ���آپ � ا� �چ
اس � �� � ۔� � �۔ � �� اس � دى اور �� � �ت ،� � � � ��
ا ��۔ �ل � � �، وہ ا�چ
)٢٢ (� آ� � �پ � ��� �� ا�� د� ۔� آب ا� � �ت
اور ،ا� �س � � � � � � � � اس � د� �د�، � ��۔ راوى [�رك]
�و� �۔د�� �� �
�ت ۔ آ� د� � دن � �� )رضی الل�ه عنه ( �ت �� �) ٢٣(
آب د� �د�، � �� ��۔ � ه وسل�م صل�ى الل�ه علي
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
92
� آب د� �د�، �� �ت ۔� � ع � �� �ٹ � �س�مہتا � ا��) ٢٤(
��۔
�ب د� �رك � � ۔�ار �، � � �ؤں � ز� � �ذ � �) ٢٥(
��۔
ه صل�ى الل�ه علي � �ر �، �ت )رضی الل�ه عنه (�ت � �� ) ٢٦(
� وہ �ر � �� �۔ ۔� د� ��� اور �ت �رى وسل�م
ا�� � �� �ض � ع��را � � �د� ��۔ وہ ا� �� ا� � � ،دن �ر �) ٢٧(
�رك � �ڑ د�، ا� ��۔آ��ت � �س۔ آپ � آب د�
� � � دن �ر � �� � ز� �، �ں � � جبھك � ا� �ف �۔ ) ٢٨(
� �ك د� اس �، � ،� �� �د� سل�م ه و صل�ى الل�ه علي ]ر�ل �ا[�ت
��۔
� �� ]ه وسل�م صل�ى الل�ه علي [ا� �رت �� � ��، وہ �� �۔ �ت ) ٢٩(
اس ۔اور ا� � � �دے اس �� �� �� � � � اور �� د��، � دے د� اس �
� وہ �� اور � ذى �ش �ا۔� �د�۔ � �� �
� � ا� �رت �� ا� � د�ا� �۔ آپ � )رضی الل�ه عنه (ا� �س ) ٣٠(
اس � � � �� �ا۔ اس � � � �ا �ہ � اور �ن �� ر�۔
۔ آپ �� �ول ��� �۔ آپ � آ� ا� �رت � �ت � �� ��) ٣١(
� �ا� � ۔اور وہ � �م � ۔� ا� � اس � �� �خ
اس � �ض � � ا� �
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
93
� ا� �� �۔ اور �دت �� � � � خ
�� ���۔ �ت � �ا� �
رت �۔ � �� �رت اس � �� � �ال رد � ��� �۔ � �� اس �
�� � �� � � � �۔
� وا� د� ��� � ا� �ڑے �� � )رضی الل�ه عنه (�ت �� � ) ٣٢(
اور ،� � � � � �ڑے � �ے �� � ،ا� �ہ ر�۔ � � �ت �
� � �� � � � �دى۔اور ان ۔�� � �ے �دى �
� � ا� �ك ان � � �۔ اه عن ه ی الل� رض اور د� ��� وا� �ت �� ) ٣٣(
س � � �ك � � � �۔�ت �� � � � ا
� �ا�� � �ف � وا� د� �� � ���۔ �ا�� � � ا� �) ٣٤(
� ا� � �� � � اس � � �� �ؤں �۔ اور اس �ر �ح ا� �� � ،ا�� �ں
چ ا� ا� �ار � � ،ان � ]�[� � �� ،ن � �ا خ ہ اور �ر �ں �۔ اور ،� � �چ
وا� � � � �� �� �۔� ر
دا ا�س �ے �خ� �� �� � � ه وسل�م صل�ى الل�ه علي ر �ت � �ہ
� �� �وارے � �ر ��۔�� � ��م �۔ �� � �
يا رب صل وسلم دائما ابدا
حبيبك خير الخلق كلهم ىعل
(�)
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
94
�ض ا��ت۔ ١٥
بہتا ا�ج ه وسل�م صل�ى الل�ه علي � �ت ر�ل �ل داع � �رغ �� اور ج
روم � �� ،�ر�) ٢٦� �� ((�) �� �� � �� ��۔ دو �
) � آپ � � اور درد ٢٧وا� ار�د �۔ ��� (خحس�
(آ�ى �ر�) � �� �ا۔
� � راہ �ا �۔ �ت ا�� اور 86 �� � �ہ �� ا�� � د� اور ��� �ا� � ا�
� � � � ا�� � �� �و�۔ د�� �ر� ر� )رضی الل�ه عنهم ( � اور �ن
� ��۔ � �ا۔ �ر�� �ر� ا�� ر� �� � �� اور درد � � ،ا�ول �
د� �ض � �� �م � � ر� �، ��ں � آ�ن � �ف ا� � آپ �ت
���۔ ا�� � � �� رات � ر�۔ �ر�� �ر� آ�� � � �� ��۔ اس دن
�ا � �� :�۔ ا�� � ر� �� ���آپ � � ا� �ض � � ��
� �اج ،�� � ام ا� وا�ہ ان � � �م ��� ا� �۔ � �رى �چ � �، ا
� ا�ر � ا�ب اور ،�� � ارادہ � � � �ا�ف �ت � �� � �۔ ا
�ا� �۔
�دى �۔ ان �ا�ل � � � � �ت ه عن ه ی الل� رض �ا� � �د
ور �� ��� � � �� آ� � �ل ا� �ر ر�ن � �آن � د س �� �۔ ا
ل �وں �۔ س �ن � ا��ل � دو �ر ا�ق �ا۔ �م �� � � �� ا
۔ �: �وات، �� ��د �ا: 86
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
95
د� � اور �ء ا� � ��� � ا� �� � � � در�ن �ت اور �ت �
� � )ا�ر ��( � �۔ ا�ل �ء � � � �ں � � �۔ ا�ر ا�
(�) � ،اس � � � ،� �ر �� �ف � �وے �ى ]اور[ ،�وں، � � � � د�
م �وں � � � �� �وے۔�اث �
ه عن ه ی الل� رض ( � � � ��ں � �ت � اور �ا� ا�ت � ( �
�� ��ت � �ں � �� ،� � � � � � �� � �� �۔ �ت �
� � �، � �� اس � �۔�، �
دھ) ا� روا� � � � �ر � ه علیه واآل صل�ی الل�ه � ر�ل �ل (�ب
� � و � � ،� � �� �� ،� � �� اور �ت � � �ت �س وسل�م
!��� � اے �� �دو ، � �� � � �ے ذ� ۔س �ن � �چ �� �ں�� ا
د� � و�ہ ��� � � آپ � � او� !� ادا �وں۔ ا� � �ض � � � ر�ل ا�
پ � � او� اس � د�ا د�۔آ ۔�
بہ ��� � � � � رو طىخ� ا�م � ���۔ � اور � ،� ا�وز �� �
�ض � و�ں ز�دہ � ۔� � �� � � )ها الل�ه عن ی ض ر ( � �ت ��
� ن � درد � � رو� ا�وز ��۔ ا )ها الل�ه عن ی ض ر ( �ا۔ و�ں � �ت ��
،اور � ز�ہ ر�ں ،ا� �ت �ى وا� �وے :اس � �� �۔ �ت � ��� ،�
� ا�س آپ �� �ا �� � �ض � ر �وں وا� �ے۔ �ت ��ا�
� �و� �� آپ � �۔ ا� دن ،ا� �ت �ى �وے ۔�
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
96
ستا از رفتن جان هن هدر مردنم ایں نال
ستا ازان هاز یار جدا میشوم ایں نال
ا�ل �ے � � � :� ��� )ه وسل�م صل�ى الل�ه علي ( �تخ
�� �
الل�ه رضی ( اور � ز�ہ � ر� � � �ے۔ � � � � � � ا�� ،�� �ا
� �ا� ،� �ے �اع � �۔ � دل � � � � (�) � ،� � �وں ا� )ه عن
اور ا� �� �� �ے �۔ رو ،�� �ى � �وے � س �� � ا� � � ا
�رى �۔
و�ں ۔� � �� � � �� ه واله وسل�م صل�ى الل�ه علي � �ت
�ات � �� ار�د � � � � �ں ر�ں �۔ ازواج ۔ز�دت �ض � ��
صل�ى الل�ه � �� � رو� ا�وز ��۔ ر�ل �ل �م �� �ض � � �� �
� ا� ���۔ ��ا� � ا�� � � �� � � آ� � ه وسل�م علي
�ے � �ش ر�رى � ا� �ر
�ر �� �ں � �ں ��
�ر دارى � �ف �� �� :� �ض �) ه عن ه ی الل� رض (�ت ا��
� ا�وار �ں۔ ��� � ا� ازواج � �ق ��۔ اور �ت �ض � �ت �ار �۔
� �ل �۔ ��� اے ،ا� � �� � � � � � � !� � � ر�ل ا� �ت ��
�! � اور اس ،� �� ��ں � ا� �� � �زل �� � ۔� �ض صعبب
� ��ت � �ے ر� �� ��� �۔
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
97
درى خ
� ۔� � � آ� سل�م ه و صل�ى الل�ه علي � � � �ت ا�� �
اس � �ء ے��� � ا� � ا� � ا� �� � � � در�ن د� اور آ�ت �،
اور � �ا �و� �پ �ں �ے آپ �۔ ،ه عن ه ی الل� رض ا�ر �۔ � رو� ا��
�� � � ذ� ه وسل�م الل�ه علي صل�ى� �ت ،� � � � � �ت ا��
اور ،� ه وسل�م صل�ى الل�ه علي اور � رو� �۔ � �م �ا � � ر�ل ا� ، �ہ �
ت ا�� �ے �� وا� �۔�
� �� � �ے �ض � �گ � � �� ا� دن �ت � ام ا�ردا
ز� � � (اس) � �ض ا� ، �۔ ��� � � � ��۔ �ض � ذات ا� �
� �� �� � � �۔ � �د� � ��
ا � ز� ��ا� �� و� � ،س �دت در� �� � ،� وا� �ل � �
۔� م ه وسل� صل�ى الل�ه علي �ت �� ��وے
�م � � � � ۔�ض � � � � � � آپ ا�م ا�� �رى
۔ � � �� او� �در � ر��� س �ر �� � � � � �� �ا � �۔ � ا
ه ی الل� رض اس � آپ � �ت �� �۔ �ت � �� �ن � � اه عن ى تعال
� �� � رو� �:
� � � �� ش
� �د�
ںى �آ�ں � � ��ى
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
98
اور � �ن � �، وہ � � � � �ى � � � �۔ �ت �� � �ت
� � � �ش ��۔
� �ا �ت ،� �ض �ا �� � � �، �� �� � ۔�ش
صل�ى الل�ه �ے �پ �۔ ��� �ت � �ض � ا�س � � ،� �ت ��
:� ه وسل�م علي � � �� � �� �ے �پ �۔ ،س دن �� ا
يا رب صل وسلم دائما ابدا
حبيبك خير الخلق كلهم ىعل
و�ل �رك۔ ١٦
آپ ۔� � �� � و� �ز � آپ � )ه الل�ه عن رضی ( � �لا�م �ض
� �ض آ� �۔ �� ��ا� � �� �ز �� � �� � �، �
:�ء � �ل � �ض � �ز �۔� روز � � � آ ،�ض � ]�ت[ ل ة يا و الص�
ے۔ ا د �، ا�� � � � �ز ��� ��� اب آ� � �� � آپ ۔ ل الل�ه رسو
� �ے � � �م آپ ،ا�� ر� ا� � !�ت �� � �ض � � ر�ل ا�
رو� �� � � �� ��� � ا�� � �۔ �ل ۔ آپ ار�د ��� �، � �
� � � �ت � � � ا�� � ��� �۔ �ت ا�� ت ا��آ� اور �
� �ض � ��ا�۔ اور ا�� �ى �ز� آپ )١٧( � �ہ] ه عن ه ی الل� رض [
� �� �م ا� �ى �۔ � آپ � ا� �� �ت ا�� �� د� � ��
� �ت ا�� �� � � �� � �:� او� � �۔ اور �
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
99
ب ي ط خ ال و ،“ة اب ح الص� ل ائ ض ف ” ي ف م ي ع ن و ب ا و ة ي� و د ر م ن اب ج ر خ ا
ء اآ ج ﴿اذا ت ل ز ا ن م� : ل ال ق اس ب� ع ن اب ن ع ر،اك س ن ع اب ، و “ص ي خ ل ي الت� ال ت ” ي ف
ا اس ب� ع ال اء ج ،﴾ح ت ف ال و ه الل� ر ص ن ا ا ن ب ق ل ط ان : ال ق ف ي� ل ى ع ل ه الل� ل و س ى ر ل
،ش ي ر ق ه ي ف تنازعنا م ل ه د ع ب ن ا م ن ل ر م � ا ا� ذ ه ان ك ن ا ف ه وسل�م صل�ى الل�ه علي
ه ل الل� و س ر ت ئ ج ف : اس ب� ع ال ال ق .�: � ال ق .ان ب اة ص و ال اه ن ل ا� ا س ن ر ي غ ل ان ك ن ا و
ا س ه وسل�م صل�ى الل�ه علي ر ك ا ب ب ا ل ع ج ه الل� ن� : ا ال ق ف .ه ل ك ل ذ ت ر ك ذ ف ر�
ع ي ت ف ي ل خ ا و د ت ه ا ت و ع ي ط ا و ه ا ل و ع م ت اس ف ،عرض ت س م و ه و ،صي�ه و و ه الل� ن ي ى د ل
ع ر ك ا ب ب ا ق اف ا و م : ف اس ب� ع ن اب ال ق .او د ش ر ت ه ا ب و د ت اق ، و او ح ل ف ت و � � و ه ي ا ى ر ل
ع ه ر ذ او ع ه ان ع � ا � و ه ر م ا ىل � �� ا ب ر ع ال اد د ت ر ا ي ف ه اب ح ص ا ه ف ال خ ذ ا ه ان ى ش ل
87.ن ي ع م ج ا ض ر � ا� ل ه ا ي ا ا ر م ه م ز ج ا و م ه ي ا ر ل د ا ع م ف ه الل� و : ف ال ق .اس ب� ع ال
:���� � � ى خ
اور � اور ،�� � روا� � � ا� �دو� اور ا� �
اذا � � � �زل �� �رۂ (ا�ں �)، � ه عن ه ی الل� رض ا� �� � ا� �س
�ف � ، آ� �س ء جاآ صل�ى الل�ه �۔ � � � �رے �� �ف ر�ل �ا
�� � � �ا ،�۔ ا� �وے ا� �� � وا� �رے � �ت � ه وسل�م علي
� �ال �� � �ت ،رے �� � اس � ��۔ اور ا� �وے وا� � �
� � ��۔ � �ت �س �، � � ر�ل ،� و� ا� وا�۔ � �ت �
۔� �س ��ہ۔ � � ذ� � �� � �ت ]�[ ه واله وسل�م صل�ى الل�ه علي �ا
اور و� او� د� ا� ،� � � ا� �� � �د� ا�� � � �ا � ��� �ت
الدر المنثور في التفسير بالماثور، ا��مام ج��ل الدين السيوطي 87
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
100
� �ا� اور �ح �ؤ ،اور وہ � �و� �۔ � ���دارى اور ا�� ان � �� ،�
� �ا� � � �ت ،� راہ را� �ؤ �۔ � ا� �س ،�۔ اور �وى �� ان �
� او� اور �د � ،� او� ا� ان � � اناو� � ان � �، اور �� � ا��
� �� �� �� �ب ،� �ف � � ان � ا�ب ان � � ،� � ]ان[ا�
� � �ا� �� � اور دا�� ،�، � � � ا� � �س �۔ � ا� �، � �س
، � � � ز�دہ �۔ �م �ا (�) � ��ں �رے ز� وا�ں � ،ن دو�ں �ا
�� �� �۔
اج �رك �� � آ� �ض � � �ب ا� � � اور ا� د�ں � ��
دن اور �� ا� �ح دو ا� �� و�اج �� � �۔ ��� �� �وں �۔
ج �رك �۔ � �� �� ا�ر �ا اور �را� ��۔ �ے دن �اہ ا��
آپ � � � آپ ذن آ� � �� �۔ �اور �ض � � �را� دروازہ � �� �، ا
�، � ۔� � ��� )م وسل� ه صل�ى الل�ه علي ( س � � ��۔ �ت� � اذن ا
��دار � �، �اور �م �� �ض � � � � � �� � آپ � ،ا�ت �� �ا
�� � �ؤں، و روح � آپ � � ،ا� �� �رك � �� �� �ا �ا� �وں۔ ا
� �ض � � ۔ ��� �ف د� � �� ه وسل�م صل�ى الل�ه علي ر�ل �ل
ار�د � � � � � �را� ا� �� آپ � �� �� آرا� � �ق �۔ �ت
�ت � ات روح � �ل �ا۔ � � �۔ � ا�ت � (وہ) � ا� � ��ر �
ق آ� �۔ � � �اور � ،ر� �ۂ �ز� � �� �خ �� زرد �� �
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
101
� � � ا� �م �ت ��خ� و�ت �� �او�ى � � � �ت 88ئ
اور در�ن � اور �دن �ى �۔ ا� �� � � ،� 89�ى �� ،�ے � �
�د� و�ت ۔� ]صل�ى الل�ه عليه وسل�م [ د� �ے � اور �ت � در�ن آب
اور � ۔�� �ا آ�، اس � �� � �اك � )ه الل�ه عن ی رض ( �ا�� ،�
� � د� � �ت ۔� ه وسل�م صل�ى الل�ه علي � �ا � د� �� � �
دو� ر� � �اك �۔ � � �اك د� �۔ اور � �� � � �ت
� � �ت � دى۔ وہ � � ۔� �اك دوں۔ آپ � ا�رہ � �ض � � آپ
۔� � ا�ل �� �، � � �م � ا� د�ان �۔ �ت � ا� � �
� 90اور آپ � �� �خ
�� �۔ اور ��� � � �� �، دو�ں �� �� � ڈال � �
ا اله ا��� الل�ه ا� ��ت � � �۔ � �� ا� � �: اور ۔�ر � � � ر�
ان�ا الي اور جبھك � د� �رك۔ ،ا�ل ��� � ۔ن ه راجعو ان�ا لل�ه و
و� طاعة مت مت� سمعان قال لی ا ف
الموت اه�� و� مرحبا و قلت لداعی
�م: � � � 88
خ ئ
و�: �رى، د� 89 خ
� � ت،: �، �الگن 90
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
102
ر��
خوں شد دل ابن یمیں پر همنگر ک
ازیں سرائے فانی چوں شد هبنگر ک
ه دوستو دیدہ ب همصحف بکف و پا بر
زناں بیروں شد هبا پیک اجل خند
�
وہ ر� � � � �ا �زہ دوش � ا�
��ت � � �ں ��ں � �
ه ی الل� رض [� �ت �� اه عن ى تعال !� اس و�: اے �پ �ے]
�� � �رى، اے �پ �ے! � �ورد�ر �س � � �� � �� ]�[�
ا� �ں۔ 91[�� �]�، اے �پ �ے! �ف چخ ہ رو� �ں اور � �چ
� � � � و� و�ت ��ا� ى خ
� ه وسل�م لي صل�ى الل�ه ع �ت ،��
� � � � �ق �۔ ا� �� � �� �ت �� �� �� �ر� �ت
جاان ا� ،د�دى � � � � � �� ا� � �س !� �� �م ا�ل ��و�۔ سىب
و� ��� ان � �ر �۔
ؤا�� ا � ش
� اسب ا�� � ز��ا س �د� ��۔ �� �ت �
اس � �دن �روں �۔ ،� �� � � � �ت � ا�ل � :� �� �� � �
� رو� �ں�� : �ف ١٩٢٠ ا�� 91
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
103
ه ی الل� رض �� [ۂ �� ��ں � ��ن د� � � �ت ا�� � ]اه عن ى تعال
اور � �ا �ں آپ � وا�� �ے، ،�۔ �در رو� �رك � ا� � �� � ��
� ، �� �] ه عن ه ی الل� رض [��ہ ر� �ت اور �ت �۔ � �� آ� �ت �
(�) �س آ� � �ل � ا
يتو ان�ك ميت و� ان�هم 92ن م�
)� � آپ � ا�ل ��� � اور ان � � �� �(
�م � � � اور �ت اور � �رى �� � � روا� � � �ت ا��
� � �۔ � � ��� �ت] ه عن ه ی الل� رض [ر� � ��ں �۔ �ت ا��
� �ت � اور �ڑد ،�ت � � �۔ � �� �� �گ �ف �ت ا�� �
� � � � � � � :� � � و �ۃ �] ه عن ه ی الل� رض [�۔ � � �ت ا��
�ل �، اور � �دت ا � ه وسل�م صل�ى الل�ه علي �، � �ت �دت �� � �ت
ہ �، ��� � ا� �و� �� ا� �� ز� ،�� � ا� �
د ا��� رسو الی قوله ...له الر�سل من قب خلت ل قد وما محم�
93ن شاكري
۳۰، اآیة ۳۹سورة الزمر 92
د ا��� رسول قد خلت من قبله الر�سل : ۱۴۴، اآیة ۳سورة اآل عمران 93 افائن وما محم�
آی اعقابكم ومن ی�نقلب علی عقبیه فلن ی�ضر� الل�ه شیئا وسیجزی م�ات او قتل انقلبتم عل
��: اور � � ا� ر�ل �، ان � � اور ر�ل � �، � � ا� وہ ا�ل كرين ش� ال الل�ه
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
104
ا� ر���: � � � � ر�ل، � �رے � � ان � � ل،
� ��، � �� اور � � ؟، � �ؤ � � �ف د� اول �و�ت �و� � � ��و�
� �� � �ا دےاور �� � � ا� ۔� ه �ل � ج ل� ج �ر � �ے � � � � ا�
وا�ں �۔
�د �ت ا�� � �� � ��ں � ۔� �گ �� �� � آ� سا
�، �� ا�� � �� �ت ،� � � � � � � اس آ���۔ �ت � �
۔ل �� ا� وسل�م ه واله صل�ى الل�ه علي � � � ر�ل �ل س � �� � ا
� �۔ اس رى � اور � � ��ن � � �و۔ ا� � � � ،� � � ا� ��
و� آواز � � آ�
��م علي ان�م .ت مو ئقة ال ذاآ س . كل� نف مة الل�ه وبركاته ت ورح بي ل ال اه كم الس� ا و
.قيامة م ال يو ركم ن اجو توف�و
��م علي (� � � � �ت � ��ت �� �۔� � ��) ه الس�
اس اور ـثـ ق � اس � �ت � اور �ب اور ا�� م خ خ
اور �ان �� � اور �
اور ۔� ر� � �ۂ �� �� � ��۔ اور � � �� �۔ � � � �ت
�ڑ د� � � �� آ� �� و� � � آپ � ��� � � ا� �� � ا�
� �ز �او� � �ز �� �۔� �ے �زہ
��� � � �ں، � � ا� �ؤں � �ؤ �۔ اور � ا� �ؤں �ے �، ا� � � �ن � �ے �۔
وا�ں � � دے �۔ اور �� ا� �
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
105
�
من مرده و دوست در نمازم
ه بخود بنازمسبحان الل�
� � �� �، � � ��۔�ہ �� �� �
� ا� �� � آواز � � آ� � ا�ر آؤ اور �ز ��۔ � ا� آ� � اور
�ر�� �ر� ،� (�) �� �۔ و� �� � دو � ]�ھ[�ز � ا�� � �ھ
لوة والت�س علي �ت �ور ��ت ،ر� ا�ول � مات لي ه الص� �ل � � س دار � ا
دھ) ل ر�۔ �ر �ا�ل ���۔ دو دن � �دم �ز � � � �ۂ �� � (�ب
ا�ر �رك � �۔ اور � ۔د� �
الت�رب اعظمه ی ا خير من دفنت ف ي
طيبهن� القاع وا��كم وطاب من
الفداء لقبر انت ساكنه ینفس
وفيه الجود والكرم فيه العفاف
اه عن الل�ه ی رض (�ت �� ه صل�ى الل�ه علي �ا � �� � ر�ل )
ر�� � �رہ � د� � آ�، � �ح �رے دل � �ل �؟ �ض � � وسل�م
ا� � ا� � آ�ں �ك � ا�ار � � اور � �ك �۔ � �ت �� �ار �
ا�ر۔ ۔اور � ا�ر ���� �
من شم� تربة احمد ا ذا علىم
مان غواليا ان �� يشم� مد� الز�
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
106
لو ان�ها مصائب صب�ت علی�
صب�ت على ا��ي�ام صرن لياليا
� �رو� � �ر � � �۔ ا روز ،و� ا�ل �ت � � � �� �
اس دن � � آپ دا� �� � ہ دن � � اور � �ر و ،�� روز رو� � � �ا
� ا� � � � � ] ل�م وس واآله ه لل�ه علي صل�ى ا[س �ن �۔ اور �ت ا�ل � ا
� �رك ��، � � د��� �� � ر�اں رو� � ا� ۔ن ا� ر اور
� �� � � � زاو� �ك � آرا�ہ � ��۔ �ت � ��� � دل ،��و�
�ه ان ح ب س � ��� � ا� ،ؤںا� � �ڑ � � �
بهم ما كان الل�ه و 94هم ت في ان و ليعذ�
)�اور ا� � �م � � ا� �اب �ے � � اے �ب! � ان � �� �� (
تا� د� اور آ�ت � ا� � ر� �۔�اب ،� � � ان � ر�ں �
ر�ل �� � رب �
اد� � �م � � ��
دے �عہؤا راوق �
و�ت � �� � � � �
ور ا� دو� � دے� ا� ا
� � دے نا� دو �
۳۳، اآية ۸سورة ا��نفال 94
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
107
�ش � ا� رخ د� �
�ر� � �� � �ل
دے دو�ں �ں � ا� اور �
� رب � �� ا��
)95�ر�(ا�ر
نتظار حمد ما نیستخدا در ا
محمد چشم بر راہ ثنا نیست
خدا مدح اآفرین مصطفی بس
محمد خادم حمد خدا بس
مناجاتے اگر باید بیاں کرد
تواں کرد یقناعت م همبیتے به
محمد از تو می خواهم خدا را
الهی از تو عشق مصطفی را
ابدايا رب صل وسلم دائما
على حبيبك خير الخلق كلهم
ت تم�
�ت �زا � �ن ��ں �، د�ان �زا � 95
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
108
�ا� �ت
، � � � � اس �ب � �� و �� � �د � � � اور ذرا�� و ر� �ر� ذ�
��ہ اس ر�� � �� �۔
� ��
الكريمقراآن ال .1
الدين السيوطيالدر المنثور في التفسير بالماثور، ا��مام ج��ل .2
يالبخار سماعیل �مام محمد بن ا ا�، يار بخالصحیح ال .3
محمد بن سعید بو عبد اللها �مام ا�، از قصیدہ بردہ شریف .4
يشاذلال يبوصیر ال
يقسط��نالحمد بن محمد ا مام ا�� ، المواهب اللدنیه .5
يدمشقال ابن عساکرمام ا�� تاریخ دمشق، .6
يشافعال يحلبالان الدین همام علی بن بر ا�� ، هسیرت حلبی .7
ھ۳۵۳ي، محمد بن الحسين المتنب ا ب بو الطي، ا دیوان متنبي .8
لوك وا��رادة ة باد الع كتاب مخ� .9 ، جمعه: السيد عبد الله ��هل الس�
ھ۱۱۹۲، المتوفی بن مصطفی العيدروس
المنح المكية في شرح الهمزية، ا��مام ابن حجر الهيتمي .10
م۲۰۰۵الشافعي، دار المنهاج
ھ428مهيار بن مرزويه، ابو الحسن الديلمي، المتوفى :ديوان .11
ا�� وا�ن � � ا�ن � �� �ہ ا� � �دى
109
�ر� �
د�ان �� �ازى، �� اردو: ��� �� �د �، �و�� �، اردو .1
�زار، ��ر
د�ان �زا � (�ر�)، از �زا � �ن ��ں �ى د�ى � .2
�� ��ىد�ان �� ��ى (�ر�)، از .3
، ١٣٧٨ھ)، �پ اول ٨٩٨(و�ت � اور�، ��� �ا�� ���ى .4
�ان، ا�ان
اردو �
� ا��ن، اردو �� �آن، از ا�م ا� ر� �ن �درى ��ى .1
��ن ا�آن، اردو �� �آن، از ڈا� � �� ا�درى .2
�ہ � �م �دى ، ازا�� � �ت ا�ا��ذ� .3
، � �أت د�ى ا�ن ا�وف �ر � �ں �۔ � د�ان �أت .4
��، ��ر
، اردو �� از ��� � ا� �، �ء � �ح � � �رى �ہ �دہ �� .5
2005ا�آن � �، ��ر، ���