Saçılan radyasyon kontrolü 2

RÖNTGEN CİHAZLARI ve FİZİK PRENSİPLERİ 12

Dr. Erol Akgül

Ç. Ü. SHMYO 1. Sınıf

SAÇILAN RADYASYONUN KONTROLU 2

GRİD ÇEŞİTLERİ

1. Lineer Grid

2. Çapraz grid

3. Fokuslu gridler

4. Hareketli gridler

LİNEER GRİD

• Longitudinal eksende kurşun şeritler birbirine paralel dizilmiştir.

• Şeritlerin uzun aksı hasta masasına paraleldir dolayısıyla x-ışını tüpüne uzun aks boyunca grid kesmesi olmadan açı verilebilir.

ÇAPRAZ GRİD

• Birbirine dik yerleştirilmiş 2 lineer gridden oluşur.

• Grid oranı her iki lineer grid oranının toplamına eşittir.

• İki 5:1 lineer gridden oluşan çapraz grid oranı 10:1’dir.

• Tüpe açı verildiği zaman grid kesmesi oluştururlar.

FOKUSLU GRİDLER

• Kurşun şeritler hayali bir halkanın çevresi boyunca yerleştirilmiş gibi açılandırılmıştır.

• Gridlerin büyük çoğunluğu fokusludur. • Fokus noktası birleşme çizgisi denen hat üzerinde

oluşur.• Fokus mesafesi de bu hat ve grid arasındaki mesafedir. • Fokuslu gridlerin fokus mesafesi grid üzerinde belirtilir. • 100 cm fokus mesafeli gridler 91-112 cm arasında

kullanılablir. • Bu mesafe dışında grid kesmesi oluştururlar.

HAREKETLİ GRİDLER 1

• Grid çizgilerinin yok edilmesi için 1920’de Potter tarafından geliştirilmiştir.

• Potter-Bucky veya Bucky grid olarak bilinir.

• Hareketli grid olarak fokuslu gridler kullanılır.

• Gridler tek darbeli, ileri-geri veya osilasyon şeklinde hareket ettirilir.

HAREKETLİ GRİDLER 2

• Grid hareketi anodun dönmesi ile beraber başlar.

• Hareketli gridler pahalı, arızalanması kolay ve eksposur dozunu arttıran gridlerdir.

• Günümüzde frekansı 40’ın üzerinde ve çizgileri belirsiz gridlerin kullanımı ile hareketli gridler eski önemlerini kaybetmişlerdir.

GRİD PERFORMANSININ ÖLÇÜMÜ

• Gridler film kontrastını arttırırlar.

• Grid performansının ölçümünde 3 faktör kullanılır:

* Primer geçiş fatörü

* Bucky faktörü

* Kontrast arttırıcı faktör

PRİMER GEÇİŞ FAKTÖRÜ

• Gridden geçen primer radyasyonun yüzdesidir ve ideal olarak %100 olmaldır.

• Gridli ve gridsiz olarak yapılan ölçümlerle hesaplanır.

• Primer geçiş faktörü % 57-72.5 arasında değişmektedir.

• Ara maddede primer ışını absorbe ettiği için primer geçiş beklenenden daha az olmaktadır.

BUCKY FAKTÖR

• Gride gelen radyasyonun geçen radyasyona oranıdır.

• Bu faktör griddeki hem primer hem sekonder radyasyonun absorpsiyon oranını gösterir.

• Genel olarak yüksek oranlı gridlerin Bucky faktörleri düşük oranlılara göre fazladır.

• Bucky faktörün fazla oluşu ekspojur faktörlerini arttırmayı gerektirir ve dolayısıyla hastanın aldığı doz da artar.

KONTRAST ARTTIRICI FAKTÖR

• Grid kullanılarak oluşan kontrastın gridsiz kontrasta oranıdır.

• Oranın 1 oluşu gridin kontrastı arttırmadığını gösterir. • KVp, alan büyüklüğü ve fantom kalınlığından

etkilenir. • Genel olarak kontrast arttırıcı faktör l.5-2.5 arasında

değişmektedir. • Gridlerde kontrast artırıcı faktörü en belirleyen

özellik kurşun kapsamı yani sanitemetre karede gram olarak kurşun miktarıdır.

GRİD KULLANIMINDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER 1

• Gridlerin kullanımında tüpe ve santral ışına göre uygun yerleştirilmeleri önemlidir yoksa grid kesmesi ortaya çıkar.

• Grid kesmesi kurşun şeritlerin primer radyasyonda yaptığı azalmadır.


• Primer ışın ile kurşun şeritler arasında yanlış geometrik ilişki sonucu ortaya çıkar.

• Kurşun şeritlerin projekte olan gölgesi ara mesafeden kalın olursa grid kesmesi tam olur ve hiç primer ışın geçişi olmaz.

• Grid kesmesi yüksek oranlı gridlerle düşük oranlılara göre daima fazla olmaktadır.

Grid kesmesi 4 durumda ortaya çıkar:

1. Fokuslu gridlerin tepe üstü kullanımı

2. Lateral desantralizasyon

3. Fokus-grid mesafesinin yanlış oluşu

4. İki ve üçüncü durumun birlikte oluşu


FOKUSLU GRİDLERİN TEPE ÜSTÜ KULLANIMI

• Her gridin tüp ve film tarafı grid üzerinde belirtilmiştir.

• Tepe üstü kullanılırsa film ortasında ekspojur, periferinde ise grid kesmesi gözlenir

LATERAL DESANTRALİZASYON

• Tüpün doğru mesafede ancak laterale kayması ile olur.

• Tüm şeritler aynı oranda kesme yapar ve filmde homojen dansite azalması görülür.

• Yana kaymanın miktarı kesme miktarını belirler.

FOKUS GRİD MESAFESİNİN YANLIŞ OLUŞU

• Tüpün fokus hattında olmayışı ile olur.

• Bu hatta göre yakın veya uzak olabilir.

• Uzaklık veya yakınlığın miktarı grid kesmesinin miktarını belirler.

KOMBİNE LATERAL VE FOKUS-GRİD

MESAFE DESANTRALİZASYONU

• Lateral desantralizasyon ve fokus grid mesafesinin yanlış oluşuna bağlı olarak olur.

HAVA ARALIĞI TEKNİĞİ

• Magnifikasyon radyografisi ve toraks radyografilerinde bazen kullanılır.

• Film hastadan 10-15 cm uzaklaştırılır.

• Saçılan radyasyonun filme ulaşma ihtimali azalır ve 7:1 oranında gride yakın etki gösterir.

Kaynaklar

• Bushong SC. Radiologic Science for Technologist: Physics, Biology and Protection. 3rd

ed. St. Louis, The C. V. Mosby Company, 1984.• Oğuz M. Röntgen Fiziğine Giriş: Diagnostik I.

Adana, ÇÜ Basımevi, 1992.• Kaya T. Temel Radyoloji Tekniği. Bursa, Güneş

& Nobel, 1997.

Saçılan radyasyon kontrolü 2

Health & Medicine