8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide … http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 1/487
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 1/487
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 2/487
Digitized by the Internet Archive
in 2011 with funding from
University of Toronto
http://www.archive.org/details/scaesariidialogiOOcaes
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 3/487
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 4/487
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 5/487
COLLECTIOSELECTA
SS. ECGLESItE patrum
»^004
PATRES QUARTI ECCLESIAE SAECULI.
S. CiESARIUS, MEDICUS.
S. DIDYMUS, C.ECUS, ALEXANDRINUS.
S. PIICEBADILS, AGINNENSIS EPISCOPUS.
LIII.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 6/487
PUOSTAT INSUPER VENALE
MOlSTiS PESSULANI.
ApOU VIREIVQUC ) BIBMOPOLAU,
PJRISIIS,
Apud BIBLIOPOLAM , cui nome.n gallice ;
SOCX±Ti: POUR LA PUBLICATlOn DES BONS LIVRES.
Rue des Saints-Peres , 16.
PARISIIS, E POGUAPHEO BOURGOGNE ET MARTINET.
fDI.(;0 D!CTA DO COLOMBIEB , 5o.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 7/487
COLLECTIO
s E L i: c r A
SS. E£l€lifeSliil.:PATIIIJM,\ c;. V. JL»«OM!£LECTEBr*S>J /
E^QUISl.msfM'^ OPERATUM DOGMATICA ET MORALIiC^UM APOLOGETICA ET ORATORIA
;
*.'•- ACODBANTIBUS
Q.^^.;I^ CAILLAU,CANONICO UONORABIO CSNOMANENSI KT CAnCRCKNSI ,
NONNULLISQUE CLERl GALLICANI PRESBYTERIS ,
LNA CUM
D. M. N. S. GUILLON,
BPISCOPO MAROCHlBItSI, I\ FACULTATE THEOLOGI^ PARISIBNS: ELOQUBNTIA
SACBiB PROFESSOBE, AUCTORE LIBBI COI TITULUS GALLICK :
BIBLIOTREQUK cnOISIE DES PERES GRECS ET LATINS,
OPUS REGI DICATUM.
TOMUS QUINQUAGESIMUS TERTIUS.
PARISIIS,ArUD PARENT-DESBAIIRES
, EDITOREM ,
VIA VULGO DIGTA DE SEfNE, 48,
»1, DCCG. XXXVl.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 8/487
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 9/487
SANCTI C^SARII
MEDICI
DIALOGI IV.
tiih
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 10/487
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 11/487
^VV^VVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVV^VVVVVVx-V^N^^VVWNvVVVVVWVi/VVvVVVVVVVVVNAiVVVVVXV»^
SANCTUS CiESARIUS
MEDICUS,
S. GREGORII NAZIANZENI FRATER.
( ANN. 568 AUT. 369.
GR/ECUS.
C^SARius Nonnse lectissimae fneminae, et Gregorii
veleris, Nazianziantistitis, filius, sancti autem Gre-
gorii Nazianzeni frater, discendi ardore flagrans
Alexandriam adiit,
quoe doctrinarum omnium
quasi gymnasiimi haud immerito tunc temporis
habebatur. Hic humanioribus et philosophicis
imo et artis medicinae disciplinis egregie satis ex-
cultus Constantinopolim se contulit, quo pariter
GregoriusTheologus, germanus ejus frater, Athenis
redux,commigrarat. Tantam ibi nominis celebrita-
tem est consecutus , « ut publici honores, et nobile
»matrimoniumacsenatoria dignitasillifueritoblata;
«quinetcommunidecretoabimperatoreConstantio,
» qui tunc in Italia degebat, per legatos petitum sit,
BQ
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 12/487
4 SANCTUS CESARriS.
» iit principom urbem viro eriiditorum principe ho-
»nestari vellet , atque ad cocteras illius Jaudes hanc
saccedere^ ut Coesario et medico et cive ornaretur.
» ( Greg. ISaz. Orat. X.) » Tantis autem posthabitis
precibus pietatem erga parentes prseferre maluit,
et redeuntem fratrem in patriam comitari.
Deinde vero arlis su.t primitiis urbi matri conse-
cratis , aulam ita ingredi prcesumpsit , ut domus au-
gusta^ archiater crearetur^ eo tempore quo Julianus
Apostata rerum potiebatur, invitis plane ipsius pa-
rentibus, maxime vero fratre Gregorio,qui prop-
terea gravissimas ad eumdem htteras dedit. Obse-
cutus est tandem ahquando germano monenti
Cresarius , ejusque consiho^ postquam egregium
fidei christiana3 specimen coram imperatore exhi-
buisset, ad suosreversus est. Sublatoautem Juliano
sub Yalente Quaestoris munere in Bythinia functus,
cum ad officii sui partes explendas NiCcTa? ageret,
anno Christi 568 desinente, maximo omnium terra»
motu exagitatus, et miraculose cum paucis serva-
tus, sed morbo correptus, sacroque demum baptis-
mate regeneratus mortem non mnlto post obiit,
pauperibus omnium bonorum rehctis ha^redibus.
Defunctus est « medio in munere [Greg. Naz. Carm.
»<r/e Fitasua.) » extra patriam, ejusque cineres ex
Bythinia Nazianzum fuisse delatos idem ipse lestis
est Theologus. {Carm. lx, edit, Murat.)
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 13/487
SANCTUS C^SARIUS. 5
Sub tanti viri nomine circumferuntur quatuor
Dialogi, qui illi a D. Ceillier et Tiliemontio abjudi-
cantur, sed, ut videtur, immerito.Vanum enim illud
est quod primo objicitur, nempe illum non potuisse
per viginti annos a secretis Constantinopoli fuisse,
cum vigintiannos Constantinopoli non egerit. Lam-
becius enim in operis inscriptione pro iizl '(Tn vJ^per
viginii amios, legit
: I-kX tTn r^' per aniios sex^ qui
quidem apprime possunt convenire cum moraquam
Constantinopoli facere potuit C?esarins. Frustra au-
tem, aut temere potius asseritur Gregorium Nazian
zenum Cresario non tlieologia? , sed medicinonsohim
etgeometriaenotitiam ascribere, cum ipsissimis ver-
bisdicat «sermones, quos Ca?sarius frater muitos
»et frequentes, et cum multis haljuit, non argntos
«solum fuisse^ sed etiam admodum pios et arden-
» tes {Greg. Naz. Orat.^); « unde et ibidem nar-
rat ceriaraina qua^ pro veritate suscepit. Nec pluris
facit, quod eamdem cum fratre circa Origenem
seiiteiitiam tenuisse non videatur;quid enim ob-
stat quin duo coujunclissimi fratres de scriptore
qnodam non adamussim consenserintPQaoad isiud
autem quod infertur, phira allegata reperiri frag-
menta, quiie ad posteriores scriptores pertinent,
res faciUime explicatur amanuensium incuria aut
prsesumptione,qui ad marginem a posterioribus
scriptoribus adjuncta in textum inducerenon dubi-
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 14/487
6 SANCTUS C/ESARIUS.
tarunt. Locus deriique, ex qno concluclitD. Ceillier
auctorem Dialogorum sacerdotii dignitate fuisse
insignitum , eo sensu potest intelligi quod ad sacra
mysteria peragenda expectabatur, non quid ejus
erat officii illa peragere , sed quia ratione dignitatis
suae non peragebantur a sanctis ministris nisi illo
prsesente : unde , ne moram daret populo jam con-
gregato , collationem interrumpere citius propera-
bat. Adde quod huic nostr?e astipulantur sententioe
plurimorum codicum , imo et Photii et Suidne et
MichaeUsGIyca3 auctoritas. Unde quatuorillos Dia-
logos, annotatis quae in Caesarii textum amanuen-
sium licentia fuerunt invecta, prelo subjicere cura-
vimus.
Intei' farias ediliones Caesarianorum Dialogorum illa eminet, quae, inter-
prete Joan. Leunclavio, evulgavit Fronto Ducaeus , quamque a Galiandio
emendatam ex annotatis doctissimi Cotelerii hic repraesentamus.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 15/487
S. CvESARII
SAPIENTISSIMI VIRI
FRATRIS S. P. N. GREGORII THEOLOGI.
VVVVV%VVWVV\WV*VVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVV\^.VVVVVVVVVVVVVVVVVVV/VVVVVVVVV\%VVVVVVVV*VV\'\^
DIALOGI IV.
In hls diatogis contiiientur explicationes quarumdam
qucestionumde rebus gravibus, propositarum Cwsario
per Constantium, Tlieocliaristum, Andream, Grego-
rium^ Domnum^ Isidorum^ Leontium, quo temporc
Ccesarius a secretis erat , et Constantinopoli docenst
vlginti totos annos commorabatur.
DIALOGUS I.
INTERROGATIO I.
Qui navigant ingens et amplum mare, quam quidem
diu secundis auris ex animi sententia vela faciunt, non
sunt admodum vicinis de locis soUiciti : sed si cooriatur
adversus vehemensque ventus,qui tempestate concitata
mortem paulo ante secure navigantibus minitetur ; tum
vero tranquillum aliquem portum ofFerri sibi magno desi-
derio expetunt. Itaque post quam oculos omnem ad terram
objectam sibi circumtulerunt , ac nusquam appellere se
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 16/487
8 S. C.ESARII
posse vldeiit : qiiod unum restat , forte proxlmam aliquam
ad insulam clavi adjiimento dirigant navem, ac nulla non
ralione saluti suae consulunt. Ad eam delati propius , ubi
horrendo mortis e periculo servati, se in tutum sub pro-
montoria receperunt : testes grati animi voces ad omnium
Servatorem Deum emittunt. Ita nos etiam, Pater optime,
qui procellosum vitae hujus mare trajicimus, absurdarum-
que opinionum fluctibus multipliciter exhausti , nullum
usquam rationis participem portum invenimus : ad benig-
nitatem tuam nos conferimus , utque nos cum de adoranda
sacrosanctaque Trinitate, tum aliis sacrarum Litterarum
capltibus audias , obsecramus : ne cum insipientibus cir-
cumveniamur, sed confirmati doctrina, et admonitioui
suavissimae tuae obsecuti, e mundi hujus tempestate pau-
latim nosmet taciteque subducamus , et parlicipem animi
naviculam nostram in secretum ab omni fluctu Christi
portum agere studeamus.
RESPONSiO.
Meam vero intelligentiam accurata sacrarum Litterarum
explicatio longe excedit ac superat:
quippe quae purgata
necdum sit, crassaeque in nobis maleriei multis morbis
obnoxiam vestem nondum deposuerit. Nam socordia de-
pressus, ad Deum qui justus est , ipse non justus erigi ne-
queo : non ad ipsum accedere mihi fas est , ut de corpo-
reorum et,corporis expertium , de judicii, de providentiae
rationibus erudiar, cumet opifex, ct
dux, et
gubernatorsit omnlum : non ut cum rcge ac domino miser ipse ver-
sari possum : quippc qui capite nudo hactcnus eum com-
pellare audacter nequeo , cum mundi adhuc simulacra
circumferam, et corrupta imagine, quasi crapula gravatus,
ad terram allidar. Ad summam ,quotics divinarum rerum
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 17/487
DlALOtJUS I. 9
sablimitatcm intueor, mox vertigine correptus tremo
illorum instar, qui de excelso montis vertice in immcnsum
mare prospectant. Vel iclem accidit mihi, quod iis, qui
dum et Isesis oculis , et puro meridie , sole ccelum perequi-
tante , immoto hunc vultu intueri conantur, victi a nimia
radiorum copia , et orto ab iis splendore , videndi faculta-
tem amittunt. Quapropter equidem existimavi silentii
ope mihi utendum esse : verum ne , si prorsus sim mutus
invidise merito meo me insimuletis ,quasi qui facilitatem
obsequendi vana taciturnitatc repellat, cum divinus ille
Davides canat : « Multa tu, Domine, qui Deus es meus,
» admiranda fecisti : nemo tibi par esse cogitando potest.
» Equidem hrTec annuntiavi ac protuli , supra omnem nu-
»merum amplificata sunt. » Item : « Magno in coetu justi-
» tiam annuntiavi. Ecce labia mea , Domine , non compri-
» mam, sicut ipse nosti. Justitiam tuam meo in corde non
» occultavi ." veritatem ac beneficium in salvando me tuum
» exposui. Misericordiam et veritatem tuam frequente in
» concilio non celavi. Tu quidem , Domine , miserationem
»tuam mutipficem nobis diu ne difterto^ » Itidem cum
princeps Apostolus prc-ecipiat , « Ut ad reddendum ratio-
»nem ea de spe, quam fovemus , ad quemvis de hac re
» sciscitantem parati simus^. »Paulus etiam clarissime cla-
met esse nobis ipsius vestigiis inhaerendum, imitandum-
que Christum^, qui profecto et ipse divinitus prsecepit,
« Ut quae gratis acceperimus , cum afiis vicissim gratis
«communicemus^ : «omnesque vires in hoc contenda-
mus , ut divina nobis in eum finem ab ipso credita talenta ,
quo augeantur, duplicemus : ne si vano hajc silentio tan-
quam in terra defoderimus , una cum pravo illo desideque
servo , de quo proditum est in Evangeliis, ad tenebras ex-
' Psal. XXXIX, 6-12. — 2 1 Petr. iii , i5. — 3 Philip. iii, 17. —< Mallh. X , 8.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 18/487
10 S. C/ESARII
timas abjiciamur*. Metucndum mihi potius, quam silen-
clum arbitror.
Est cnim « Sapienliae priucipium , Domini timor ^: »
quemadmodum vates ille rerum diviuarum priidens Davi-
des loquitur. Pra^clarum sane , ccrto judicio considerate-
que silere , ac mundo quidem quasi mutum ac crucifixum :
in pracdicatione vero divinorum operum ad omnes illus-
trem ac pcrpetuo vocalem esse. Nimirum et summa cum
voluptate muti divinis in rebus erimus, et nihilominus cas
absque silentio tractabimus, exorantes divinum Numen in
iis sane,
quae animo perniciem afTerunt , his verbis :
« Adhibelo, Domine, custodiam orimeo, et circum labia
» mea quoddam oslium,quo coiirceantur : neve cor meum
«ad sermones pravos deflectcre patiaris^ » In iUis vero,
divina quae sunt , et in quibus vivit animiis : « Aperito la-
» bia mea , Domine , ac laudem tuam os meum annuntia-
»bit\ » Quamobrem merito ad interrogationes vestras
iterum accingar ; sic tamen , ut et Deum orationis nostraB
ducem constituam , et vestris ad hunc suppHcationibus
innitar. Libet enim illos imltari,qui ludos equestres per-
hibenter spectant. Solent iii cursuum in certaminibus ad
eos, quos favore suo complcctuntur, tametsi ad summamilH ccleritatem nihil reliqui faciant, victoriic tamen studio
de selhs gradibusque supcrioribus quasi toto cum viscerum
motu , acclamalionibus uti : oculisque una cum cursu
circumactis , aurigam (uti quidem arbitrantur ipsi) majo-
rcm ad impetum excitant. Quin et equos acclamando
cohortantur, proquc flagello manum ad eos protendunt,
et indice digito proximos sibi feriunt.
Neque malas tantum IVicant , sed nonnunquam et den-
tem cxacuunt , et vuliu minantur, et totos se ad stadii cur-
sores erigunt , digitisque gesticulando quai facere sibi ad
' Mallh. XV, 5o. — ^ Psal. cx, 9. — ^ Id. cxl, 5, 4- — ^ l^- i'» »7-
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 19/487
DIALOGUS 1. II
consequendum praemium videantur, indicant. Atque ha;c
non eo faciunt, quod ad victoriam quidquam momenti
alTerant : sed suam erga illos, qui decertant, benevolen-
tiam amoremque tam voce quam gestu exprimunt. Idem
ut et ipse faciam, amici ac fratres, quos equidem maxime
suspicio, meum me studium erga vos cogit. Nam apud
vos,qui agiliter virtutis stadium percurritis, et ad superna3
vocationis prsemium crebris et expeditis saltibus conten-
ditis , non qusedam proprie mea leviaque proferam : sed
quaecumque clarorum beatorumque Patrum prata pera-
grans , de illorum roseto collegi. Quorum rosae aqua latere
Dei ac Verbi , qui carnem assumpsit , manante rigan-
tur : et a jugi sanguinis indidem orti rivo , rubro colorc
tinguntur, totumque mundum suavi odoris fragrantia re-
plent. Qui et splendore su© firmamenti luminaria vincunt,
et vitae sermonem continent. Quorum ellychnium nun-quam decidit, et hicerna non comminuitur, et oieum
non absumitur, et lampas non quassatur, et flamma non
extinguitur. Nam crucem gestant pro virga, EvangeHa pro
pera, charitatem pro pedo ac fistula, quibus omnibus
Christi gregem rationis participem pascunt. Quamobrem,
viri optimi , sic ea proponite , de quibuspercunctatum
accessistis, ut qui dlvina horum semina messuri ex mehomine caeteroqui vili , sitis.
INTERROGATIO II.
Quando igitur ex nonnuUisvoces quasdam abhorrentes
a ratione et execrandas audimus, qui et de unigena Dei
Filio et de Spiritu sancto asserunt, iilum quidem creatum,
Patrique distimilem : hunc vero ministri loco ac condi-
tione esse, nonnuUas etiam his absurdiores abjectioresque
de utroque commenti opiniones : per eam te charitatem
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 20/487
12 5. C.ESARII
obsecramus , qua nos ut liberos tuos complccteris , ut quid
de divina ct adoranda Trinitate sit statuendum , breviter
nobis exponas.
RESPONSIO.
« Omne bonum donum , munus omnc perfectum de
»supernis oritur, et a luminum Patre descendit*, » quem-
admodam divinus vir Jacobus inquit. At qualiumnam
non immcrito qiia^siveris , luminum? INimirum et pro-
prium, et princeps, et verum lumen est ipse Pater, sicut
Joannes ille cognomcnto Theologus his verbls scripsit.
« IL-ec est illa annuntiatio,quam nosmet ex ipso (Filio sci-
»licet) audivimus : Deum esse lumen , et cahginem in
» ipso nuUam esse^. » Deinde Fihus quoque lumen est,
sicut idcm Joannes ait : « Erat is huncn verum , quod in
» hunc mundum venientem omnem homincm illuminat'. »
Quin et ipsum hoc ab omni crassa materie caHgineque
secretum himen,quod omnem naturam intelligentia prac-
ditam ac rationis participem illnminat, in Evangeliis in-
quit : « Ego sum mundi lumen\ » Sanctum etiam Spiri-
tum lumen csse , divino Davidi asscnliens aio : « In lu-
»mine (ait), tuo lumenvidebimus". »Namin Deo ac Patrc
Filium et ipsum Deum , atquc in Filio Patrem : Spiritum
autem in utroque cernimus ,quemadmodum Filius ait :
« Pater in me est, ct cgo in Patre. Qiii vidit nie , Pa-
» trem vidit ^ » De Spiritu vero inquit : « Spiritus veritatis,
»qui de Patre procedit^ » Itaque in lumine,quod est
Pater, lumen aliud, nimlrum ipsins Yerbum ac Filium
ccrnimus : et in lumine quod est Fillns , lumen Spirltum
" Jac.ob. I , 17. — 21 Joan. i, 5. — 3 Joan. i, 9. — 4 Id viii, 12. —
« Psal. XXXV, 10. — '' Joan. xiv, 9. — 7 Id, xv 26.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 21/487
DIALOGUS I. l3
vidomns. Qiiamobrem ratlone consentanea tria in se ipsis
Jumina intelligantur, omni sine tam confnsione qnam se-
paratione unita. Extra quam quod omnipotens ille Deus
ac Pater, qui supra universa est, non ost genitus , non or-
tus ab alio, tanquam causa. Genitor autem et causa
ipsius Filii, sicut ibns fluminis, sicut sol radii, sicut ignis
flammne. Ilorum ergo sicut sunt illa quidem causae , non
tamenhrec ortu proecedunt : sic Filius cst quidem is a Palre
lanquam a causa et gcnitore , ab oetcrno inefrabiliter geni-
tus : non lamen tempore postcrior, non Inferior potestate
non inaequalis majcstate. rsimirum semper etin Patre , et
ex Patre , et cum Patre existit , eique sine confusione, sine
separatione , sine immutatione adest.
INTERROGATIO ITT.
Et qui potert is , qui ex Patre genitus est, et exllt, cum
Patre et In Patre exlstere? Nam quod semel est genltum,
atque ab eo,quo continebatur, exlit, quo pacto rursuni
erit In glgnente ?
RESPONSIO.
Nimlrum Filius ac Splrltus non homlnum more per
fluxlonem sectionemve , aut dimensionem ex Patre pro-
dlerunt : sed ut ex fonte flumina, quae quidem ex eo , et
in eo , et cum eo sunt : ut ex sole radil, qul In eo, et cumeo , et ex eo sunt : ut flamma et hix de Igne , cum igne
in Igne existunt. Ilis enlm rebus equidem usus h«c decla-
ravi, obscure sane rem expHcantibus , sed ab imagine ta-
men non prorsus abhorrentibus. Fihus ergo qui est in Pa-
tre, de eodem prodiit, et cum Patre existit, et infmltis
$aeculis erit , quewia^modum ipse ipquit ; i( JEgo iu p^tre
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 22/487
l4 S. C^SARII
»sum, et Pater est in me*. » Quibiis verbis et eamdem
utriusque naturam sive essentiam , et nuUa cx parte diver-
sam utriusque Divinitatem , et parem denique potestatem
esse significat. Rursus cum ait : « Ego de Patre sum
»egrcssus, atque in mundum veni^ : » diversitatem pro-
prietatemque pcrsonae demonstrat. Porro divinus sanctis-
simusque Spiritus non ille quidem est genitus , sed pro-
cedit : atque eo ipso quod de Patre procedit, a Patre tan-
quam causa oritur. Davides quidem , sacrosanctoe Trinita-
tis enarrator : « Domini sermone , inquit , constabiliti
»suntcceli,etspiritu oris ipsiusomnisccelestisexercitus^ »
Quibus el illa Zachariae verba sunt consentanea : « Ro-
• bustae sint Zorobabeli, et Josedeci saccrdotis, et populi
»manus, quoniam ego vobiscum sum , et \ erbuni meum ,
» etSpiritus meus. Ilaec Domini omnipotcntls vcrba sunt\ »
Pater igitur non est genitus, Filius gcnitus, Spiritus pro-
cedit, quoetriasunt in se ipsis lumina. iNoa confunduntur,
lucent eodem lumine, lucent aternum, indivise per hy-
postases sive personas distinguuntur, et sine confusiope
sunt unum essentia supernaturah , et conjunctione mentis
vim superantc, et distantia nuUam dimensionem admit-
tente. Atque uti tres hypostases Deilatis unam essentiam
in totidem naturas non dividunt : ita unitas essentia; fon -
tem illum Deitatis tribus ostiis aeternum fluentem , in
unam sive personam sivc hypostasim neque commiscet
neque contrahit. Ergo et Pater kmien est, ct Fihus est
lumen,et Spiritusilidem ^anctus : et nihilo tamen mi-
nus hi trcs unum lumcn cxistunt,quod est supra omne
tempus, et antc snccula, et cxpcrs principii', ct pcisonas
tres habet , et tres hypostases, et trcs Dominos , ct thronos
tres, ct trinam luccm, et trlnum splendorcm, ct lucis
sequahtatem, immutabilc, nulh obnoxium diminutioni,
» 3oan, XV, lo. —•
Id. xvi, 26.—»
Psal,xxxii, 6.
—4 Zach. iv, 6 et 9,
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 23/487
DIA.LOGIIS I. i5
calio-inis expers , invictiim, interitui minimc subjectam,
una essentia, potestas una, una gloria, unum regnum
una Divinitas , una voluntas , actus , imperium. Denique
nonnisi unitas, aequalitas , identitas est in Trinitate , extra
proprietatem ingeniti , et geniti , et procedentis : unaqua-
quaque hypostasi singillatim et. existente , et extitura; non
aliquando orta , non desinente, sed eodem se modo sem-
per habente, ac manente citra mutationem omncm. Sem-
per enim extitit Deus ac Pater, qui quidem semper est
Pater unigenae Filii , Verbi subsistentis , a quo facta sunt
universa ,qiiibus et divus ille Spiritus semper adest, una-
que cum ipsis ab omnibus intelligentia rationeque prseditis
creatis adoratur. Nemo in hisvel prior estnatu, velposte-
rior : non accrescit, non immlnuitur instar himinis,quod
sub sensum cadit, vel instar earum, quoe supra mundumsunt, copiarum. Quse cum universae naturasua idem exis-
lant,(quemadmodum et animi hominum rationis partici-
pes idem natura sua sunt omnes) partim tamen ordine,
partim statione ,partim assistendi ministrandlque munere
differunt , ac per incrementa , et mutationes , et conver-
siones , Hbero animi consiho vel in melius vel deterius pro-
pendentes , non ahqua naturah necessitate magis minusve
degenerant, excellentibus aliis aHas secundum ea , quse
indicavimus , discrimina. Quin et homini luminis appella-
tio tribultur, et soh, et lunae, et vario reliquorum side-
rum choro : quorum tamen maximo numcro himinum , de
materle constantium, multisque partibus ac modis inter
se dlversorum auctor est et opifex verum ilhid et expers
3iiaterlei lumcn , nimirum Deus et Pater, qui est supra om-
Xiia , cum unigena Fiho suo , divoque Spiritu , incorpo-
Teus , sub aspectum non cadens , omni et natura et cognl-
tione superlor. Qui FUIum genuit, et Spirltum produxlt
ratione secundum naturam ineffabHi, sine ullotempore,
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 24/487
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 25/487
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 26/487
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 27/487
tolALOGUS I. I^
RESPONSIO.
At non hic de divino Spiritu sermo est. Nam spiritui
creato sancti appellatio non adjicitur, sed nude dicitur :
« Qui spiritum creat. » Nimirum qui stat in hoc, ut nubes
commoveat , et efficiat imbres. Per quem et tonitrus so-
num fieri consentaneum est, spiritu in concavitatibus nu-
bium intercepto, et perruptione flatuque subjecta supplo-
dente : prorsus uti fieri videmus in avium vel jumentorum
vesica, qune tenui pellucidaeque buUoe consimilis est. Hanc
enim petulantes maleque morati pueri sumptam , et acre
siccatam , suo spiritu extendunt , ac deinde clancuhmi
eam ferientes, fragoris sono circumstantes toto cum vis-
cerum motu et imo corde perterrefaciunt.
INTERROGATIO VIII.
Et qui fit ut, cum hiberno lempore sint iidem spiritus,
imoetiam vehementiores, tonitruumtamen fragoresilli non
accidant ?
RESPONSIO.
Cum nubes madldae sunt, ac facta3 molliores ob crassi-
tiem aeris, et cahginosam humidamque aquarum evapora
tionem , tam quae fontibus, quam quae fluviis continentur
,
et terrae mixtae sunt , strepitus ille fragoris orti de perrup-
tione nublum non efficitur. Quod quidem non ubivis terra-
rum accidere solet , sed tantum in cHmatibus ejus hyemi
plus aequo subjectls. Ac licet hic imaginem de scutica
membranave petere, quaesi a sole sint arefactae, necontingi
quidem citra strepitum possunt. Verum ubi maduerunt
sonum plane nullum edunt, sive adeo rumpantur, sive
12,
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 28/487
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 29/487
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 30/487
tiae habet, alterum plane blasphemum est : quando ea ra-
tione Filius ct Spiritus cum Patre commisccntur , ac Tri-
nitas in unitatcm resolvitur, quod omnino diyinis a legibus
est alienum.
IKTERROGATIO XI.
Quantum nos quidcm deprchendimus, veneratione dig-
nissimc Pater , tres esse Deosstatuis, quo si cxprbjtabimus,
in multitudinem incidemus. Eaque ratione fiet, ut nos dp-ceas colere non unum principem Deum, sed multos.
RESPOWSIO.
Ego vcro cum tres Personas statuo, non divinam natu-
ram divido : scd unitatem ejus confitcndo , Trinitalem
supplex imploro.
INTERROGATIO XII.
At cum Denm Patrcm , Deum Filium , ct Deum Spi-
ritum sanctum dicis, manifesto tres Deos doces.
RESPONSIO.
Imo Trinitatem profiteor unius et ejusdem essentias,
potestatis ac Divinitatis ejusdom, qune non augescit, vel
deminuitur, vel deficit , ncc incremenlum numcri recipit.
Quanquam enim Verbo placuit cum carnc uniri , nu-
mero tamen Trinitatis haudquaquam afiquid addidit. Qua-
proptcr unicum cst in Trinitatis slgnacukim atquc sahis
et nihil in eadcm crcatum. Qulppe si Pater est incrcatus,
FiHus autem creatus, ilemquc Spiritus, dcscntentia fabula-
rum Arii,rcHquorumquedementium,quonam quaeso pacto
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 31/487
DIALOQUS I. 9^
creatis increatum conjunctum est et copulatum , ita ut
pari honore gloriaque cum eo afficiatur in obsignatione (i)
perfectionis illius arcana? ? quasi videlicet Pater salutem
largiri non possit, ac propterea creata duo, quorum opo
uteretur, assumpserit.
INTERROGATIO XIII.
Quodsi
ergo tres suntTrinitatis personae ac tres
hy-postases, omnino sequeretur, hypostasim personam, ac
personam vicissim hypostasim constituere; qua ratione
tres Dii significantur : id quod Apostohis refellere volens,
in haec verha scripsit : « Unus Dominus , una fides , unum
«haptisma *. »Et ante ipsum Moses ad Israeliticos inquit,
« Dominus Deus ille tuus, Dominus unus est ^. »
Rj:SPONSIO.
At praeter Mosem et Paulum etiam Cheruhorum Se-
raphorumque vocem illam audiamus, qua citra inter-
misslonem clamant : « Sanctus, Sanctus, Sanctus \» Nam
hoc non vel his , vel quater animaUa illa spirituaha divi-
noque Nujuine plena proferunt , non item semel tantum
efferunt; vel Sancti, Sancti, dicunt, pe quod unicum est
phu^es appellaliones hahere declarent : sed trihus sanctita-
tem perpetuo trihuunt, et singulari nihilominus utuntur
numero , ne Deum multitudinem in auimos rudiorum in-
serant.
INTERROGATIO XIV.
Quid igitur sibi vult, quod perscriptum legimus , « Spi-
' Ephes. iT, 5. — « Deut. vi, 4. — ' Isai". vi, 5, et Apoc. iv, 8.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 32/487
0.1\ S. C.BSARII
» rltus scrutatur ctiam Dci profunditates * ? » Si Trinitas
unins et ejusdcm est cssentia3, si una cognitio , voluutas
una, Divinilas una, nec quldquam in ea creatum vel In-
aecjuale : quo tandem pacto scrutari Spirilus profundltates
Dei, tanqnam eas ignorans, dicitur ? Quippc si eas cognl-
tas hahet, perscrutationis haud indiget : cum scrutari, sit
ignoralioms.
RESPOxNS.O.
At non scrutatur ex ignoratione vel curiositate, quera-
admodum furens ille Macedonlus tradit, sed natlva qua-
dam ipsi proprietate. Nam cum divlnus ille sanctisslmus-
que Splrltus est in egreglls et sanctls hominlhus , sic eos
instruit, ut profunditales Dei scrutentur , de facIUore ac
ohvia cuivis Litterarum sacrarum indagatlone suhvehensipsos ad sensum quemdam suhHmiorem, dum in perscru-
tallonc rerum divinarum quasi ad fuudum mens penetrat,
perque splrltus hamum de hujus vitae gurgite piscem animl
educit, contlnenlem ore staterem illum maximi pretli
adcoque Christum Servalorem omnlum. SIc enimet Apos-
tohis ille princeps pro se ipso et Chrlsto anlma3 piscem ils,
qul exlgehant, dare juhetur, hahentcm staterem Chris-
tum , et fidei doctrinam in ore, profectamque de profun-
ditate cordls suhvectionem et huulem. « Ex profundis enim
«inqult, chimavi ad te , Domlne; Domine, exaudl vocem
))mram ^. » Sed et cximius Ille Apostohis : « Nos, inqult,
»SpIritum Dei accepimus, ut sciamus quas a Deo donata
»sint nohis "\» Atquc Iteruni inqult idem : No])Is autem
wDcus revelavit pcrSpIrltum suum\ » El rursus dhlnorum
Carmlnum auctor Davldes :« Os meum , Inquit, aperui
»et splritum attraxi S»ncmpc non aerium, sed divi-
Ii Cor. II, lo. — » Pt,il. f \\i.\, 1, 3. — J
I Cor. ii, la. - 4 Ibid. lo.
— * Psal. cxTiii, i5i.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 33/487
DIALOGUS I. a5
num,per qiiem abscondita de adventu unitl cum Deo ho-
minis mille jam antc annos Inculente declarat, canens
Deo : « Obscura et abscondita sapientiae tuae nota fecisti
» mihi *. »
IJNTERROGATiO XV.
Si Fihus est Deus et aequalis Patri, quomodo ignorat
ea, quae novit Pater? At vero ipse in Evangelio inquit :
« Nemo novit diem, neque horam consummationis, neque
» Angeli ccelestes, neque Fillus, nisi solus Pater ^. »
RESPONSIO.
Solet humanis uti simlhtudinibus sacra Scriptura, et de
rebus naturalibus s.oepenumero qua?dam petit, ut cum in
Evangeho inqult Domlnus : « Simile est regnum ccelorum
»fermento,et grano sinapls \ »Paulus item ille subHmis:
«Corpora, inquit, ccelestia sunt, et corpora terrestria \ »
Et de rebus naturalibus sumptum etiam illud, quod ad Co-
rinthios scrlbens , tibiae cllhara^que memlnit \ Idcirco et
ipse nunc a rebus nostrls petlta exili quadam simihtudlne
utar. Num Ignoraret mea ratio consiha mea? nuUus hoc
eorum, qui vel qualemcumque dlsciphnam consecuti sunt,
dicet. Quomodo Igitur Del et Patris Verbum ignorabit
ejus consiha? Cum dlcat ipse, « Omnla quaecumque habet
»Pater, mea sunt ^: »ncmpe, quod Deus est vita, quod
estlux, quodest immortahtas, quod est incomprehensibi-
» hs. Et ahbi ait : « Omnia mea tua sunt, Pater, et tua mea
» sunt '. » Si Igltur omnla,quae Patris sunt, ipsius sunt
etiam cognltio, quae Patris est, omnino ipsius est , ilem-
que Spiritus , ut paulo post latius dlcetur.
» Psal. L, 8. — 2 Marc. xni» 3a. — 3 Ibid. 3i et 33. — 4 i Cor. xr, lo.
— • Id. XIV» — ^ Joan. xvi, 6. — 7 Id. xvii , lo.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 34/487
26 S. C^SARII
INTERROGATIO XVI.
Num igiliir, si dixei o ; « Omnia quaecumque habet Pater,
» mea sunt, » eliam cognitionem habeo Patris, et consilium
ejus novi?
RESPONSIO.
Merito interrogem et ego vos, o prajclari: Quis major?
num dies et hora illa, an Pater?
INTERROGATIO XVII.
Patcr utique, qui cst absque principio, et saeculis om-
njjjus prior, et incomprehensibilis, et omnium conditor.
RESPOrjSIO.
Si ergo major Patei^ quam hora et dies ille, et quidcm
major omnibus, quomodo majus cognoscens Filius, igno-
rabit minus? qni ct conditorem cognoscit, et operatur cum
ipso in omnibus, quomodo ignorabit a sc facta ? « Qucniad-
)) moduni,inqult, noyit mePatcr, eliain ipsc novi Patrem^»
Quomodo igitur ignorabit minus, qui novij, id, quod majus
est?
INTERROGATiO XVIU.
Atqui nos arl)ltranmr ctiam Filio majorem essc Patrem,
qucmadmodum Inqult ipse : « Patcr meus niajor mc cst^. »
RESPONSIO,
Non satis pie putatis majorem csse FiHo Patrcm, vel
Joan, X, i5. — ^ ij^ ^i^^ ag.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 35/487
DIALOGUS I. ^jr
ambilus ratione, vel molls , vel temporis, vel dignltatis , vel
roboris, vel Divlnitatis, vel magnitudlnls, vel excellentine.
Nihll enim ejusmocli in sancta Trlnitate locum habet : sed
quatenus Pater, Pater est, legitlmo quodam honore Fillus
Patrem afficlt. Non enim mole quadam gestatur Dlvinitas,
nt mole superet Fillum Pater. Neque temporl suLjacet ut
prior tempore sit genitor genito. Neque item sublimitatls
habita ratione separatim ponltur Pater, qul omnia com-
plectatur, ipse a nullo comprehensus, expers magnitudinis
et quantitatis.
INT^RROGATIO XIX.
Si igitur aequalis Deo ac Patri Fillus est, et bonus quem-
admodum ille, quomodo inquit ipse, « Nemo bonus est
spraeter unum Deum*. »
RESPONSIO.
Non quod neget in semetipso bonitatem, neque de Dlvi-
nitate se eximens, solum inquit bonum esseDeum etPatrem.
Summi nimirum amoris et bonitatis evidens argumentumest , non sibl sed Patri deferre honorem, quo ipso nos
amore parentes prosequi debere docet. Nam sponte de se
modeste loquens, non Inanem captat gloriam, neque digni-
tatis existimatione effertur, ut solent superbi et arrogantes,
qul tenue ac obscurum imperium nacti, eo ipso ad inama-
biles mores, et omni a comitate in congressibus alienos per
vocem praeconis elati, immanem quamdam In feram mu-
tantur, ideoque non ex mansuetudine ac humanitate per-
petuae gloriae potestatem metientes^ odium in sese non abs
re concitabunt. Quod sl temere quodvis bonum delficabi-
' Marc. X, 18.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 36/487
aS ». C.ESAR1I
tls;plurimos in hac parte deos habituri sumus, multis in
locis clamante Scriptura sacra, secundum Deum et alia
qui^dam esse Lona : verbi gratia, cum qnodam ait in loco,
bonum fuisse puernm, et sapientem Samuelem* : alibi
vero, boaus erat Saiil filius Cisi, primus rex Israelitico-
rum^. Et Annae proptcr orbitatem ac sterilitatem ingemis-
centi dicebat Elcana : « Quamobrem mcesto es animo ?
» Nonne bonus tibi sum ego prae decem liberis' ? » Sapiens
autem in divinis Salomon:
«Bonum est, inquit, in domum»luctus ingredi\ »Et alibi dicitur : «Aperi coelum, thesau-
»rum tuum bonum^ : »Item, « Bonus sermo praestat mu-
«nere^ »Item, « Bonus canis qui vivit, potior est leone
»mortuo\ » Quod si leo maxime vivat, non tamen Deus
erit, sicuti nec canis quidem vivus : uisi forte ethnicis lo-
quamur, apudqnos
et fontes, et cepa3, et flatus vcntrisnon
sine furore quodam inter deos referuntur.
INTERROGATIO XX.
Quia supra polHcitus es te latius dicturum de eo , quod
Christus norit diem illum , et horam consummationis :
rationem ejus nobis rcddito, nequando disputantibus no-
bis, alio quodam modo nos superare queant, qui se nobis
opponunt.
RESPONSIO.
Est quidem jam dc hoc breviter dictum:
sed nihilomi-
nus magni facio vestram multipHcem de eo qucTslionem.
Sanctumille Verbum, vivens, et pcr se subsislens, rcxuni-
versae creaturae, Patris FiUus gcnuinus, « Splendor gloriae,
1 Reg. II, 26. — =• Id. xm, 1. — 3 Id. i. 8. — < Eccl. vn, 5. — * Num.
XX, 6. — 6 Prov. XT, 26. -— 7 Eccl. \x, 4«
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 37/487
DIALOGUS I. Ctg
»et fixprcssa imago subslanilae^ « coaeterniis, cl In codem
sedens solio Cum Palre, iiicomiptus judcx viventium et
mortuorum, vita de vita, lumen de lumine, sapientia dc
sapientia, ex divina scaturlgine fons pcrennis, llumcn quod
absquedcfectu manat divinis gratia^ donis, «Quod imprtu
»suo iGetificat civitatcm Dei^ » sicut ost in Carminc illo
divino perscriptum ; « Radix Jessea, sccptrum Davidis,
«virga, ct ortus ex ea divinus ille flos% »secundum vatcm
sacrumEsaiam : leo, rex dc tribu Judae, secundum mystc-
riorum doctorcm Mosem \ Piationalis, secundum Esaiam%ovis,- innocens agmis srcundum Jcrcmiam in multis peri-
clitatum, pro salutc mundi immolatus^' «Lapis improbatus
» a Judaeis, qui in caput anguli Ecclesiae gentium est posi-
»tus%»et totam ccetusejus structuram conservat, secun •
dumDavidem divinorum Carminum auctorem ; « Maximi
»
consilii nuntius, Deusfortis%»ut inquit Esaias, mortalis
factus, manens Deus, non immutatus ratione naturae, ne-
que factus alius sccundum Divinitatem, Verbum illud in-
carnatum, et carne genitum, « Verbum caro factum%»
quod tamen quod erat mansit, non in boc degenerans ra-
tione naturae ; (post quam enim intonuisset Joannes, « In
wprincipio erat Verbum*°, » omnemque pcrsonuisset crea-
turam, infert : « Et Vcrbum caro faclum cst, » quibus verbis
Verbum fuisse ante geternitatem, et positum supra omne
tempus Deum, in eadem solii gloria cum Patrc ostendit;
et subsequentibus aliis, cum ait, « Caro factum est, » signi-
ficat uniti cum Deo bominis cx Maria semper virgine pro-
gressum) yivens igitur iliud sanctum, et per se subsistens
Verbum, loquens, et audiens, in Evangclio divinitus illa
verba protulit : « Nemo novit diem aut horam illam, nec
« Hebr. i, 3. — » Psal. xlv, 5. — 3 isai. xi, i. — ^ Gen. xlix, 9. —« Isai. Liii, 7. — 6 Jerem. xi, 19. — 7 Psal. cxvii, aa. — ^ Isai, iXp 6, ^9 Joan, I, 14. — '• Ibid. 1.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 38/487
3o S. CiESARII
» Angeli ccelestcs, neque Filius* : » et quidem ratione admi-
nistrationis suae, ac sccundum peculiarem sensum ea pro-
tulit. Hac enim de causa superius a nobis dictum est, si
omni magnitudine ct comprehensione perceptionequc su-
periorem Patrem cognoscit, quomodo diem et horam illam
nesciret, quae sunt instar aurae pulverisque cujusdam, aut
etiam levioris ct tenuioris rei, si cum natura Numinis ilHus
divini comparentur? praesertim cum diserte dicat : «Ncmo
» novit Patrem nisi Filius, neque Filium quisquam cognos-
» cit, nisi Pater^ » Ut enim maguus ille Pater novit Filium,
utque maximus ille Filius novit genitorem : ita et ncqualis
magnitudine Spiritus ille sanctus novit Patrem et Filium,
ab utrisque cognitus. De duabus autem cognitionibus,
duplicique notitia sacris in Litteris docemur, quarum alia
quidem secundum actum, alia vero secundum faciem
existit : quemadmodum obscuris exempHs utens funem
ignorationis abrumpam, ac vos a sectarum blasphemo
agmine revocabo. Sic enim captos a versuto Beliale mor-
tales, vicissim captivos sibi reddit Christus, exaltatus in
cruce, secundum Davidem vatem divinum. Praevidebat
enim sanctus ille vir salutarem passionem et captivitatcm
nostram, et idcirco ifiquit : « Ascendisti in altum, captivam
» duxisti captivitatem, dedisti dona inter homines^» Quae-
nam illa? Fidem in Trinitatem, et rerum mysticarum sa-
cram administrationem, ct spem resurrectionis. Subjicit
autem rursus Canticum divinum : « Sed et inobedientes ad
» habitandum^ » Quiduam et ubi? Eos qui sunt ex Judaeis,
et gentibus,insanctohabitaculo Ecclcsia}. Inobediens enim
ille, terrificus et discerpcns Christianos lupus crat Paukis,
qui nunc Ecclesiaj cohmma est, altisona fidei tuba, qui
aliquando male persequcbatur, rccte conversus spontanea
voluntate pro iis, qui persecutioncm patimitur, flagcllatur;
> Marc. a^Hi) 3a« ^» Matth. n, 97, —
^ Fsal. uvii, 19* rr; 4 Ibid«
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 39/487
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 40/487
33 S. CTSARII
iulcoqiie priidenlor oninibns iit igiiota esset inslitiiit, qno
nimirnm qnamlibet dlem ct horam illam esse arbitrantes,
ad eam praBparemur, et sobrie cxpectemns ipsnm venien-
tem ad compcnsationcm atqne remnnerationem ccrtami-
nnm hujus vita?. Absit igltur procnl ea dementia, quae
ignorationem unius diei et hora3 quodam cum dcHrio tri-
buit Conditori saeculorum, «In qno sunt omnes thesauri sa-
» pientiae * , » quemadmodum sanctus ille Apostohis loquitur.
INTERROGATO XXI.
Quid igitnr? num ahter illam cognoscit Pater et aliter
Fihns
RESPONSIO.
Non aham qnidem dicimus cognitionem Patris, aliam
vero Fihi et Spiritns : sed alind quidem actn praelerltnm,
ahud vero in futurum reservatum. Cognosclt cnim Pater
illam horam duphci cogaitione et actu, alla quidem qnod
tanquam opifex crearit, aha vero qnod decreverit per
unigenitum Fihum judlcareomnes. Cognoscit autcm ipsam
et Fihus «quahter cum gcnitore, secundum scientiam ei
actum creatlonis, non tamen judlcii. Nondum cnim judi-
cinm exercnit, secretis ils qul vel inextlnclo igni, vel vo-
hiptati aeternoc destlnati sinit : Id quod non ignorantiae,
sed longanimitatls est, correctlonls tempus flaglllosls prae-
bentls. Quo quldcm icmporc qnotquot a turpltudinc non
purgantur et evigilant, eornm miserlam decantans ct de-
plorans Davldes inquit ; « Mntuum acclplt peccalor, et
»usuram non persolvct^ »Tempns hlc sciUcet divincC lon-
ganimitatis significans, ac pcrsohitionis voce inteUIgens
» Coloss. II, 3. — a Psal. XXXVI, ai.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 41/487
TJIVLOGUS I. S3
pceniteiiliam. Itcrnmque divinorum Carminum auctor sub-
jungit: « Justus autem miseretur, et dat*.» Quibus ia verbis
Deus est qui dat, tcmpus autem pcenitentiae est id, quod
datur. Mutuum enim dans Deus hominlbus, vel raro, vel
vix, vel nunquam recipit, usque ad linem debitoris expec-
tans pcrsolutionem. Mutuum autem accipiens, propter
proximos misericordiam rursus multiplicans retribuit ;
cum cito quidem benefacere, tarde vero punire consue-
verit. Nunc enim adhuc impii oderunt Deum, et increduli
in divinis operibus claudicant, neque uila alla re mcntis
grcssus firmant, adeoque iniquitas superat, et judexlonga-
nimis est, usque ad sccundum ad nos adventum, qui est
diei et horiie illius nimirum judicii cxercendi cognitio.
INTERROGATIO XXil.
Quomodo vero inquit ipse; « Ad Deum mcum et Dcum
)) vestrum, et Patrcm meum et Patrem vestrum ^ ? » quo os-
tendit se non oequalem csse Patri, cuni inquit : « Vado ad
)) Deum meum.
liESPONsro.
Neqnaquam recidat eo mens ncstra, nt putemus mino-
rem esse Patre Filium, offcnsa hoc verbo, quod ratione
administrationis uniti cum Deo honiinis dicitur. Non enim
ante hoc tempus eum constat sic locutum esse In Scrlp-
tura veteri, cum adhuc esset incorporeus : « Vado adDeum
))
meum.)) Imo eliam carni unito Divinltas nlhllominus a
Vatibus tribuitui*. Esaia quic^em clamante : «Puernatusest
))nobis, et datus cst, cnjus imperium super humerum
))ejus, et vocabitur nomen cjus, Magni consilii nuntius,
' Psal, XXXVI, 21. — ' Joan. xx , 17.
J.TII. 3
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 42/487
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 43/487
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 44/487
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 45/487
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 46/487
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 47/487
DIALOGUS I. 39
RESPONSIO.
Num ergOj qula dicit Scriptura, quod fecerit Deus ho-
minem, accepto de terra puivcre , nec addidit, quod fece-
rit caput , aut cerebrum , aut hepar, aut splenem , aut pul-
monem : non quod caetera denique naturalia in noLis
arcana fecerit, ideo privatos esse, et illis carere nos pu
tabimus, quia non qusevis minuta nostrae naturae organa
Liltcra) sacrae recensent? ut igitur in consideratione nostri
exparte totum cognoscitur : sic et sanctumDeum Verbum
tam anima3 , quam corpori unitum esse credamus , ne ina-
nimatum divinum illud corpus arbitrantes , Dco quasdam
affectiones naturales tribuamus.
INTERROGATIO XXIX.
Sed quomodo « iEquahs Patri secundum Divinitatem* »
est Christus angori et sudori obnoxius , et ab Angelo con-
firmatus, quemadmodum de ipso Lucas inquit, de quibus
supra quaestione mota ,
eorum declarationem prseteriisti ?
RESPONSIO.
Per haec manifesto docemur, non imaginarie , nec ho-
minum opinione , sed reipsa potius nobiscum unitum esse
vivum iUud et per sc subsistens sanctum Deum Ver-
bum, excepto solo peccato atque vitio, quae cadere divi-
nam in naturam nequeunt. Nam angi animae , sudare vero
corporis esse dicimus : sanguineas autem guttas e carne
efFervescentes,puto per emanantem liquorem, infusum
nobis per aures venenum serpentis in transgressione diviui
in paradiso praecepti,per unionem Dei et Verbi a nostra
» Luc. xxn, 44» 45.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 48/487
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 49/487
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 50/487
4^ S. C^SARII
INTERROGATIO XXX.
Satis de iis, qiKc a nobis explicare jussus eras , edocti
sumus : quod reliquum est , rogamus ut insipientum quo-
rnmdam voces subvertantur. Dicunt enim Servatorcm
ignorare Lazari sepulcrum , ct mulierem profluvio san-
guinis obnoxiam, cum fimbriam tangerct, non sensisse.
Prtcterea quod neque perfectus fuerit Deus ; «Proficiebat
)) cnim , ct confirmabatur sapienlia, et a^latc, et gratia*, »
iit inquit Evangelium.
RESPONSIO.
Nolite committcro , ut qua3 ratione administralionis in
carne ab ipso dicta sunt, vobis occasioncm blasphcmicc
praebeant. Nempe : « Lbi posuistis ipsum^ » aut, « Quis
))me tetigll^ ? n aut , « Quem quacritis^ ? o aut,quod
« Puer crevit, et corroboratus cst, et proficicbat sapientia
»etajtate. «Nihilcnimhorumignorationis crlmen impingit
quiproptcr nos similisnostri faclus cstDeusVerbum. «Pater
»enim mcus, inquit, usque ad hoc tcmpus opcralur, ct
»ego operor^ » Non quod deficiat quidquam in condito
a nobis universitatis hujus opificio, quasi imperfecta sint
crcata sub aspcctum cadcnlia : scd operamur, eam quac
conscntanca virtuti est, vitam hominihus suggerentes cum
Deo Patre nostro, idque pcr eos, qui ab ipso jam excondi-
tionc dcteriori confirmali sunt in mcliorem. Patcr idem
interrogabat primum parcntem nostrum Adamuni,post
quam dchquissct, «Ibics''?» Non ignorans ipsum late-
brasconatum quaercre, vel quod oportcret terrorc perceUi
transgressorem : sed quasi ridens ac subsannans clandcs-
» Luc. n, 4o et 52. — ' Joan. xi , 54. — ^ Luc. vm, 45- — < Joud.
xviii, 4. —* Id. V, 7. —
6 Gen. m, 9,
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 51/487
DIALOGUS I. 43
tinamipsius subductionem, et tomerarii consilii stolidita-
tem, quod mox post fructus vetiti degustationem occul-
tare se vellet. Itaque compellat ipsum is , quem nihil laterc
potest : « Ubi es ? » Tu qui putasti futurum , ut consilio
serpentis Deus evaderes , ubinam es? Qui incrcdulus
fuisti Deo , et credidisti inimico , ne te abscondas , inquit
non enim ignorat te immortalem et beatam vitam exuissc.
Similiter igitur et Filius, ubi clausus jaceretLazarus, non
ignorabat. Nam ea de causa jam totum ante biduum
prius quani in Lazari patriam Bethaniam perveniret : « La-
» zarus, inquit ad comites itineris , amicus noster dormit
))et vado ut excitem eum*, )) qui jam ante totos quatuor
dies mortuus fostet. Quomodo igitur is ,qui ante accessum
locorum , ea quae in iis locis acciderant notat,post quam
corpore ad illa pervenit , ignorabat quae pra^cognoratipsius
Divinitas , secundum quam implebat universa ? Nimirum
certo quodam consilio quasrebat, ut ca occasione ipsum
demonstrarent Judaii ad sepulcrum congregati , iidemque
testes fierent resurrectionis ejus, qui fuerat mortuus : quo
pacto illius ., cujus sudario caput erat obhgatum , facies
amictu lintei tecta , pedes vinculis sepulcralibus constricti,
jam per caivariam cernentis, ore diducto corrupti, lingua
oculisque diflluentis, quo igitur pacto hujus anima per
vocem opificis eminus attracta in corpus ilhid, quod rcK-
querat, rursus immigrasset? Quomodo item convokitis
pedibus exiliens sepulcro, egressus esset, dum illa^sus
et nuUa corporis parte mutilatus cernitur, per vocem Verbi
corroboratus , eoque ad egressum auxihatore usus?Vide-
tur autem mihi , ipsam quoque mortem quodam modo
commoveri ad velocissimam istam excitationem, ne quando
per cunctationem altera voce Verbi audita , mox universos
apud se degentes solvere cogeretur, quale quiddam post
' Joan. xt, a.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 52/487
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 53/487
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 54/487
46 s. cj:sarii
»nulabat*. » Quineliam ante advcntum suum in carne
ignorantiam prae se fcrens , inquit ad Abrahamum : « l bi
» estSarauxortua^.» Quodsiignorasset, nonsane reprehen-disset eam ,
quae in tabernaculo ridebat. Nam quod habe-
^ur, intra semetipsam risisse Saram , modice ipsam ri-
sisse indicat. Confestimque trinus hospes a Patriorcha
susccptus, nominatim ipsam compellabat, eam, qunesteri-
lis crat, fo^cundam fore promittens. Finis autem promis-
sionis erat, natus est hac Isaacus. Non enim figmentum,non creatura , non prseterita , non praesentia , non futura
non quidquid nominari vel cogitari potest , Christum
latet.
INTERROGATIO XXXII.
At quomodo ipse in ministri ordine , et in famuli nu-
mcro semetipsum ponens dicit ? « Ncmo venit ad Patrem,
))nisi pcrmc". »
RESPONSIO.
Verumoportet ct eam vocem ,
qu.T huic opposita est,
a Christo audire : « Nemo, inquit, venitad me, nisi Pater
» meus coelestis traxerit eum \ »
INTERROGATIO XXXIII.
Scd non est idem, Pcr me, ct Trahere. Nam pcr me,
cjus est qui subjcctus est : trahcre vero ,qui propria po-
testate cogit.
RESPONSIO.
Qrid igitur cst,quod « Ad Adamum Deus adducit ani
> Luc. VIII, 47.— t Gen. XTin, 8.—»Joan, xiv, 6,—
4 Id. vi,
4iet66.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 55/487
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 56/487
4S s, c.ESARrr
iisdem rnrsns implicarl, absnrditatis fnerit aut Insuspue-
rilis. Nam qnod inquit, « Fecit ipsnm , » et , « Creavit me, »
de carne intelligi pnto. Videmns antem et similitndines
non idem esse cnm rebns assimllatis. Nam in Paroemlae
volnmine positnm esse sclmns illnd, « Dominns creavit
» me. » Parremiae antem illnsioncs qn^sdam snut , in verbis
sitae. oT/jto? eoim vlam in externa doctrina significat. Qua-
propter et allnsiones , et imagines rerum sunt parabolae.
<i Simile est regnnm coelornm grano slnapis*, inqnit Do-
minns. Qnomodo vero in grano sinapis oranium seminum
mlnutissimo immensac multitudines et nationes Angelornm
et Archangelorum locum habebnnt , nisi dicamus slmili-
tudine usnm esse saplentisslmum Domlnnm , idqnc vel
propter humilem voluntariae paupertatis et ad nostram te-
nuitatem demisslonem, per quam no*bIs nmbra et refrige-
rinm fit dolorum prjesentis vitie : vel propter mediocrila-
tem evangelici gregis, qui erat ab initio : vel propter
Divinitatis in Acrbo acredlnem, per quam cicntnr nives
lacrymarum delicatis et mollibus per virtutem intellectl-
blle pcenltentiae sinapi participantibns : quo et divlnns vatcs
Davides se satlatum canit : « Lavabo singnlis noctibns lec-
»tum menm, lacrymls meis stratnm meum rigabo^ » Et
rnrsus, « Decursibns aqnarnm snbmersi snnt ocnH meP :
vel propter futurnm divinnm judicium, qnod accrbum
superveniet lis ,qui supcrati snnt a vitils
,qnemadmodnm
ublque dlvlna Pagina perhibet , et extcrnae doctrinac per
Platonem ululatus kigubres in igni futuros minanlur. \ el
propter indivisam et inseparal)ilem Verbi et carnis nnlo-
nem, etunam hypostaslm, nnllo verbo ant cogitatione se-
parabilem. iNam illlco excldit divinum rcgni grannm per
di"-ltos mentis cornm,qni dividunt, blasphemornm ma-
nibns inclndi neqnaqnam sustinens. Sed nequc manifesto
f Malth. XIII, 5i. — « P.sal. vi, ;. — ^ Jd. cxviii, i36.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 57/487
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 58/487
50 S. C.ESARII
gr^diens, inquit : « Ante omnes colles gignit me, » per
coUes, hoc loco, coelos, vel certe eas, quae supra coelos sunt,
Potestatessignificans.
Non enimcoeli,
non Angeli, nonArchangeli, non temporis quahtas aut quantitas, non sae-
culum , non aliud quidquam, quodcogitari vel dici potest,
antiquius est Filio. Nam ipse Sccculorum conditor est,
omniumque rerum in imiversum, apertc clamante Paulo
« Per quem et saecula condidit* : » et, « In ipso crcala
» sunt universa tam aspectahilia quam inaspectahilla : quo-
»niam omnia per ipsum facta sunt^. » Creatur igitur ex
Maria ratione carnis assumptae : fundatur vero anima in
creato corpore : utrisque autem unitus Verho, crealus
quidem cernitur homo , increatus autem intelligitur Deus
ex increato Patre, ac Patrem non hahente.
INTERROGATIO XXXVI.
At quomodo ipse Filius creatum semetipsum ostendit
dicens : « Ego sum ostium ovium , et via\ » SimiHter et a
Prophetis creatus esse innuilur, ah Esaia quidem, cum
« Lapis ofTensionis ^*
, dicitur et pclra scandali » : a Davidc
vero, columna ignis , et ah aliis, leo, ovis, et aha quam-
plurima,
RESPONSIO.
At cavendum, ne litterae dormitando incumhentes nos-
ipsos a diviniorihus secludamus. Nam secundum eximium_
Apostokmi , « Littera occidit , spiritus vero vivificat^ » \ i-
cissimquc inquam cgo : Non occidit Htlera cos qui rectc
considerant, neque item vivificat Spiritus hlasphemantes
I liebr. 1,2. — =» Coloss. i, 6. — 5 Joan. x, 7, et xiv, 6.-4 Isai.
III, 14. —' *• a Cor. m, C.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 59/487
tolALOGUS I. 61
ipsiim. Honoremus igitiir spirilum iit intelligamiis litteram.
Figurate Filium , ostium, et viam, et lapidem, et si quid
aliud est ejusmodi similitudinum dici accipiamus, viam
intelligentes ipsum , ut qui nos in cognitionem Patris di-
vinarumque rerum ducat. Ostium est apertum iis, qui per
virtutes intus regenerari student , pugno frequenter per-
cutientes pectora. Columna vero intelligatur firmamen-
lum esse fidei nostrae, firmiter sufTulciens et ferens simul
universa. « Lapis autem offensionis » incredulis est , « Et
» petra scandali » Judoeis. INobis autem lapis fundamenti
Ecclesiae, totam Lasim continens. Petra, robur et firmitas
confessionis , qua procellae hseresum impugnatae, in spu-
mam rursus dissolvuntur. Vermis quemadmodum Davides
divinorum Carminum auctor inquit* : ac nobis quidem
instar vermisex terra, absque aliquo affectu, aut coitu, ex
perpetuae virginitatis matre Maria, absque nuptiali com-
mixtione natus; adversariis autem vermis supplicii, stimu-
lans et. depascens absque fme.
INTERROGATIO XXXVII.
Atqui nisi ipsum creaturam esse dixeris, contumelia
generationis Patrem afficis, affectum ei tribuens. Omnis
enim qui generat, omnino erit obnoxius affectui. Aut
enim contrahitur, aut dilatatur, aut sectionem derivatio-
nemve patitur, aut effertur, aut deprimitur, aut certe tale
quid sustinet, quigenerat.
RESPONSIO.
Absit procul tale delirium , o praeclare. Non enim divina
natura corpus est , elationi autcontractioni subjectum, aut
T Psal. XXI, 7t
4.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 60/487
5 5 S. C.l?.>AP.lf
fluxui , aiit seclioni, aut prorsus qualicumque afiectui
inancipatum. Quatenus igllur Pater Spiritus cst, Filium
Deum^ erbum spirituaUter absque tempore ineffabiliterge'
nuit. Et yero quia plerisque videtur visui potius quam
auditui credendum , eliam facili aliquo exempio utendum
esse ratus sum in eo declarando, quod absque afTectu Deus
generet, non fluxum, neque seclionem patiens. Crealura
utique Dei est sol, quo aliqui in extremitatibus inhabi-
tabilibus igne carentes ad coquendos cibos , cquorumque
pastores, et bubulci, et subulci et pastores alii, calicem
aqua pura implent, et radio solis obvertunt, aridoque
firmo admoto ad vas aquarium, illico ignem auferunt, cum
iuterim nec sectionem , nec fluxum, nec tumorem, nec
contrectationem luminare ipsum patiatur.
idemperpurum vilrum in domiciliis penetrans, quasi-
que radios gignens pcr universam terram, nihilominus
absque defeetu , et absque sectione per omnia cernitur.
Simiiiter et fax , etiamsi infmitas lampades accenderit , ne-
que fluxum, nequc sectionem patitur. Si igitur absque
laesione flunt ista , in infinitum istis per omnia superiorem
cssenaturam divinam credamus. Nam simui iu universum
omnia ad ipsain coliata sunt inslar venti tenuis. Ertro jie-
nuit Pater I^'iiium , non per sectionem aut fluxum , non per
tumorem vei contractionem : sed incorporeus exislens in-
corporeum Verbum ejusdem substantiae, quod et audit et
loquitur. Vani igitur ifli et insipientes, qui cum ignominia
lionorant Palrem, nc audeant creatum pronuntiare Fi-
lium. Sienim, ut aiunt, Paler generans patitur : etiam
ego creantem fatigari dico.
Unde igitur orlum diccmus Fiiium, ne Patrem autpati,
aut fatigari biaspheme statuamus? Absit igitur a 1e ut
cum hac ignominia veiis naturam divinam honorare. Nam
am Fiiium biasphemat, Pairom lapidat. Qupmadmodun)
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 61/487
DIALOGUS I. 53
ipse in Evangelio sancte praedicat : « Qui non honorat Fi-
))lium, nequePatrem honorat*. »
IINTERROGATIO XXXVIII.
Sed quomodo dicunt aliqui, quod secundum electionem
et gratiam Christus sit factus Dei Filius? Non enim inquit
Pater, « HLc est Filius meus dilectus » quem genui, sed
« Quo delector^ » Et Esaias in pcrsona Dei et Patris de
Christo inquit, « Ecce Fiiius meus quem elegi , dilectus
»meus quo deleclatur animus meus^. » Ad eumdem mo-
dum et Salomon inquit, « Electus e decem millibus\ »
RESPONSIO.
Ut videtur, Ariana laboras dementia , tanto conatu ad-
versus veritalem contendens. Ostende igitur similes Cliristo,
quos Pater approbaverit , ut Christum elegit solum. Nam
si Filius est unigenitus , non habet fratrem aut aequalem
aut sibi ex opposito respondentem. Cecinit enim de ipso
Davides ille divinus : « Quis assimilabitur Domino inter
»fi]ios Dei"? » Et deinceps : « Magnus et tremendus est,
» supra omncs qui sunt in circuitu ipsius^ » Tanquam nenio
possit secundum gratiam , aut secundum profectum con-
ferri Deo Verbo,qui proplcr moriaies hominem assump-
sit , etmerito electus est.
Cum enim plurima^ et innumerabiles esscnt mulieres
adhuc incorruptcT, solam tamen ex omnibus seiegit Ma-
riam , in ipsa ineffabillter uniens sibi et copulans naturam
nostram, quemadmodum divinus ille Vates inquit : « Elegit
» nobis haereditatem sibi pulchritudinem Jacob , quam
»
Joan. V, 25. —«
Matlh. iii, 19. —^
Isaii. xlu, 1.
—4 Gant. v, lo.—
* Psal Lxxxviii, 7. — ^ Ibid.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 62/487
54 S* CiESARII
» dllexit *: » Mariam perpetuo manentem virginem signi-
ficans, quae nunquam ad generandum progressa fuerat,
aut foetum in utero materno conceperat. Amplexus Pater
eam,
qtiae ex ipsa erat , incarnationem Veibi , e supernis
acclamat : « Ecce Filius meus dilectus, quo delector^. »
Quibus in verbis intelligit unicum illum ex se , et ex per-
petua Virgine natum nobis Filium Deum, sibi et nobis
consubstantialem : ipsi quidem divinitatc , nobis vero ra-
tione carnis assumptae. Idem enim inter mortales apparens
immortalis , spontanea voluntate mansit quod erat , cum
conspiceretur id esse,quod sum ego.
INTERROGATIO XXXIX.
Quomodo vero secundum profectum ct dilectionem
Apostolus ipsum ostendens Filium Dei , de Patre inquit
<( Qui eripuit nos ex potestatc tenebrarum , et transtulit
» in regnum Filii dilectionis suae * ? »
RESPOINSIO.
Verum ex his non ostendetur esse ipsum secundum
profectum Filium Dei. Alibi enim idcm inquit Apostolus,
« Quoniam Deus dilexit nos ia Christo '*
, » significans dilec-
tionem Dei et Patiis esse Christum, quemadmodum cl sa-
pientiam et virtutem. Dilcctio igltur est Patcr, slmlliter
etFIlius, ut himen ex himinc, etDeiis ex Deo, et diiectio
ex dilectione. « Nam Deus est dilectIo% inquit Joannes.
Cessent igitur Ariana3 vesaniae sectatores , qui creaturam
creatorem putant, neutro Tcstamcntorum Id volente.
Quatuor nobis sunt Evangeha , capita mille centum sexa-
» Psal. xLVi, 5. — ' Mattli. iii, 17. —3 Coloss. 1, i3. — < 11 The&s.
II , 16, — * 1 Joan. IV, 8.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 63/487
DIALOGtS I. 55
ginta diio : etab initio ad fidem usque in ipsis dlvinitus tra-
dit doctrinam Filius de Patre , et Pater dc Filio , et tamen
neuteripsorum inquit : «Creavi mihiFilium ; aut vice versa
Creavit me Pater. »
INTERROGATIO XL.
Quid igitur statuis de virgine Maria? num creatam, an
incrcatam, et quodex ea est corpus Christi? et quomodo
Christum adoras? Nam si ipsum creatum dixeris , id quod
omnino necessum est, creaturam videlicet aliquam adoras.
Si vero non adoras, negas Fillum Dei. Non descrlbo Dlvi-
nitatem secundum formam. Simplex enim est, et inaspec-
tabills, et forma carens. Carnls autem formam intuens
adoro Deum , ut par est propter eam , quse secundum hy-
postasim est , unionem.
RESPOr^SIO.
Per meara cerle sakitem, non ut creaturam adoro
Christum , sed ut creaturarum oplficem et Deum, Quem-admodum regem cum purpura honoro una et eadem ve-
neratione, ipsum ab illa non separans. Alioqul num tibi
videtur ad imperatorem dicendum esse : Surge de throno
tuo, ut adorem te? aut, Egredere ex templo , ut te ccle-
brem absque materla inammata?Si ergo res inanimae.una
cum anlmatis adorantur, et res omnino leves:
merlto uti-
que et ejus qui omniuni in universum, quae sab sole sunt,
Dominus est, et Verbnm ilhid, cum templo corporls,
qaod ipsum purpuram ejus voco, et tunicam, et solium,
una^adoratione adorabitur.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 64/487
55 S. CiESARII
INTERROGATIO XLI.
Atqui si Deus est ciiin corpore, quomodo inquit ipse,
« Deum nemo vidit unquain* ? » SiquidemDeuserat, omnes
qui cum ilio id temporis fucrunt , viderunt ipsum.
HESPO^SIO.
De Patre loquilur Filius, cura ait, a Deum nemo vidit
» unquam. wNon enim inquit: Filium,fqui Deusest^ erbum,
pl bonio factus, nemo vidit unquam. A iderunt quldem
Propbetse , et Apostoli, et omnes justiDeum; verum nul-
lus quod est natura sua videre potest. Non enim ulla na-
tura, quae sit
capaxejus aspectus. Unicuique vero apparet
digno, non sine aliquo velamento pro mensura purilatis
ejiis, qul ei minislrat. Vldlt proindc Jobus, sed pcr turbi-
nejn et nubes. Ante ipsum vero Abrabamus per Angelum
loqnenlem. Vidlt Jacobus ut hominem secum hictantem.
Moses in medlo caHgnls. Slir.ihler et ca^tera sanctorum
tur])aper a^nlgmata etvelamenta. A idcrunt ct Apostoh per
c:u ncmhominemfactumDeum et Verbum. EumdemFihum
ctDeiet bominis unuscpilsque ccrnitpro mensura proprlae
virUUls et roboris anlmre, sicuti prout vel hicidi vcl turbati
SiMU corporis ocuh, ahi quidcm dlu possunt solem directo
intucri, ahi vero imbeclhiter, haud forcntcs fulgorem ejus
himinaris, neque Incursum radiorum.
Vldemus enlm mare ab ahquo montis vertice vel cohc,
et cum vcritate dlclmus nos mare vldisse , cum super-
hclcm pelagi solam, eamquc lanlum parlicuhuuler cer-
namus. Non enlm ab eo, quod apud nos est, plano
pracruptove httore in eam , quae e regionc opposita etet, spe-
« Joan. I, 8.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 65/487
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 66/487
58 S. C^SAP.11
INTERROGATIO XLIl,
Post quam de Christo satis instructi sumus, cupimus
pauca audiro dc Spiritu sancto , num aequalis sit Patri et
Filio ,propriic potestatis auctoritatc faciens ct mandans
qua3 vult , ct quarc cum aqua et igne in Scriptura com-
paretur.
uESPorsSiO.
Audi proinde, opraeclare, propria auctoritate ct potes -
tate Spiritum praecipientcm et facientem ocqualia cum Pa-
tre et Filio. « Segregate jam mihi Barnaham ct Sauhim
» in opus, ad quod vocayi eos S » inquit ad Apostolos. Con-
senliens aulem cum hoc ad Paulum inquit Filius. « Ingrc-
» dere in civitatem , et ibi dicetur quid tihi facicndum sit ^. »
Alihi autem dicuntActa Apostolorum : « Hi quidcm emissi
» a Spiritu, ahierunt Seleuciam \ » Adeumdem modumFi-
lius : » Profecti docete omnes gentes ''. » Consimiliter Apos-
toli j « Visum est, inquiunt, Spiritui sancto ct nohis, de
» nulla alia re vos admonendos, quam de necessariis illis ^. »
Siraihter et Paiilos inquit : «Dico autemnon cgo, sed Domi-
»nus, ne uxor separetur a viro \ Peragrata , inquit alius,
»Phrygia, et Galatica regione , prohibiti sunt a Spiritu,
wquominus doctrinam exponerent in Asia ^.» Ad euradem
modum FiJins ad Apostolos inquit : « In viam gentlum ne
»abicritis, et in civitatem Samaritanorum ne ingrcdia-
» mini ^. » Sed et divlnus ille Davidcs sacrte Trinitatis opus
ostendens h«c univcrsa, canit in Psahnis : «^ crho Domini
»coeH hrmati sunt, ct spiritu uris cjus omnls vlrlus co-
' Act. xm , 2. — a Id. IX, 6. — 3 Id. xiii, 4« — ^ Matlti.
xxviu, 19.— 5 Act. XV, 38. — f'1 Cor. vu, 8. — 7 Act. xvi, 6.
—8 Matth. X, 5.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 67/487
I
DIALOGUS I, 09
))mm *. ))Per Dominum, Patrem significans; pcr Vcrbum,
Filium ;per Spiritum dcnique , sanctum illum Spiritum.
Cum hoc autcm consenticns divinus ille omnium, qua3 sub
ccelis sunt, magister Paulus, inquit : « Divisiones donorum
))sunt, sed idemSpiritus : et divisioncs ministeriorum, sed
))idem Dominus : et divisiones operalionum , idem vero
))Deus, qui operatur omnia in omnibus^. » Tres quidem
exprimens personas, unam vcro Divinitatcm ,polcstatis
auctoritatem et regnum.
IINTERROGATIO XLUI.
Quaesumus ut iis qua3 hactenus disseruisti, addas quare
cum aqua et igne comparetur in Scriptura Spiritus sanctus.
RESPONSIO.
Non frustra (2) , neque abs re illis comparatur divinus
Spiritus. Namherbasproducendi, et fovendi, et alendi vim
habet aqua de ccelisphiens, et omnia pinguefacit, omnibus
sese miscens, ac hcet uniformis sit, multis tamen modis ope-
ratur, etexuna scaturigine diversa genera germinum rigan-
tur. Eadem pluvia cum sit uniformis natura et aspectu,
multifariam sese declarat efficacem : in HHo quidcm alba,
in rosa vero rubra apparens, purpurea in vioHs, fulva
in croco. Super ficum uniformis pkiens, alterius form?e
efficitur , dulcis quidem in fructu, acerba vero in ex-
presso lacte. Eadem in vitem uniformis veniens, densatur,
in capreolos, in germina , in uvas, in botros, in vinum, in
potum : et ut summatim dicam , in omnibus omnia fit.
Uniformis cum sit, eorum, a quibus suscipitur, natura;
unita, unicuique quod est commodum tribuit. Itidem et
' Psal. xxxii , 6. — 2 j Cor. xn, 4^-6.
^f rr. MioHACL'f
OOLl.eOK
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 68/487
^O S. C.ESAK1I
ignis uniformis cum sit, variis modis operatur, calefacit,
purgat, concoquit,probat, illuminat, ardet. Ad eumdemmodum et sanctus Spiritus , cum sit unus, unius formae
et ejusdem modi, uniusque substantiae, indivisus et abs-
que dcfectu, unlcniqne dividit gratiam sicut vult. Ltique
in plantis ficri solet , ut quandiu quidem hyemis asperitas
praevalet, infrugiferae mancant : post quam vero pluviis ri-
gatae , sole foventur , renascuntur et germinant : sic et
mortalium animae, quandiu quideni liyeme vitiorum de-
tinentur, difficiles, et omnis commuiiionis experles mo-
res erga proximos ostendentes , morluae et infrugiferae
sunt. Cum autem divinam spirilus pluviam per doclrinam
instilutionis susceperint, et turpitudinem quae est ex vitio-
sitate , absterserint , multisque afTectibus obnoxium cor-
poreae molis vestimentum deposuerint : mox in eis suscita-
tur ralio, et quasi renascuntur per divinam rigationem et
calorem Spiritus, et« Fructum ferunt, secundum Domini
Msermonem, alius quidem trigesimum , alius vero sexage
wsimum, alius vero centesimum*. »
Nam alii quidem ad sapientiam accommodat linguam,
alii ad vaticinium , alii ad daemonum expulsionem , alii
ad declarationemrerumdivinarum. Alium ad sobrie viven-
dum instruit , alium ad miscricordiam , alium ad tempe-
rantiam confnmat. Alium ad martyrium ungit et excitat,
ac diversus in alio esse videtur, cum ipse nonsitalius,
quemadmodum eximius ille et mentis vi pra^stans scribit
Aposlolus. « Unicuique, inquit, datur declaratio Spirilus,
»prout expedit. Nam alii quidem per Spiritum datur ora-
» tio saplenliae : alii verooratioscientiae secundum eumdem
» Spiritum : alii fides in eodem Spiritu : alli prodiglorum
«efFectiones : alii vaticinatio : aliidijudicationesspirituum :
» alii genera linguarum : alii interpretatio linguarum. Sed
' Mallh. XIII, 8.
(A
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 69/487
I)IAr()GtJS l. DI
»omnIa Ikcc cfliclt iinus illc et idem Spiritus , dispcrliens
wpecLiliariler uniccuif[ue siculi vult \ » Quemadmodum
igitur aqua \im babet producondi berbas et pulrcfaciendi;
ignis urendi et ilbuiiinandi : sic et divini Spiritus est, be-
neracerc et casligarc.
INTERROG/VTIO XLIV.
Quia lc medicum animne deprebendimus , affatim per
demonsirationes adbibentcm animis nostris mcdicinam, et
ab errore asserentem : quai-sumus ut adjiclas ad pranmissa
dc Angelis^ num aliqui sint eorum ordines, et quot , et
qnales sint natura, num item qua? futura sunt sciant.
RESPONSfO.
Creati quidem sunt Angeli, e-t obnoxil mutationl, spiri-
tus rationales ad ministerium missi, quemadmodum inquit
divinorum Carminum auctor, et cum ipso Paulus consen-
tiens : « Qui facit Angelos suos spiritus , ct ministros suos
» ignis flammam ^: » quibus verbis simul et naturam et
majestatem eorum significant. Septem vero sunt ordines
ut scripsit Judas % et eximlus cnumerat Apostolus, quem
et sequuntur sacri mlnislri ofllcii divini, dum alta clamant
voce ad Deum :« Te laudibus celebrant Angeli, et Ar-
))cbangeli, Throni, Domlnatlones, Principatus, Poteslates,
))Virtutes \ )) Quod vero mutabiles sint, evidens est de-
monslratio, ad malum versus auctor ifle mali diabolus,
secum ad defectionem multos Angelorum trahens , non
natura, sed voluntate mutatos per ducis sui suggestlonem,
qui congruentem suo f^icto suscepit appellationem. Namab eo
,quod ahos sui generis cahminlatur, proprie nomi-
natus est diabolus. Salan vero ex eo,quod Deo et homini-
' 1 Cor. xn ,7-11 — 2 psal. cni, 4, et Hebr, i, 7, — 3 Judae. §. -»
4 Ephes. I, ai, et Coloss. j, 16.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 70/487
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 71/487
DIALOGUS 63
de qiiibns salisfccerunt. Non proptor ca , c[ucc vario com-
misit homicida, scd ob id , cujus causa rcceus damuatus
ad mortem ducilur, ut oculiim pendat pro oculo, deutcm
pro dente ; item ut ille qui sanguinem efludit , intcrficia-
tur, lex divina praecipit.
Et ne rursus iidem afTiciantur supplicio propter eadem
delicta, aperte dicitur : « Non capiet ultionem Domimis ])is
»de eodem. wNeque onim hoc apud nos aequum est, sub
duobus judicibus puniri aliquem reum. « Nam dum hic ju-
» dicamur, a Domino castigamur, ne cum hoc mundo dam-
» nemur^. » Et eximius iuquit Apostohis : « Quem diiigitDo-
» minus castigat, etcorripitomnemfdium, quem suscipit".
Non alios quidem suscipit, aHos vero rejicit : sed ahi qui-
dem hic, alii vero illic id faciunt, rccipientes ipsum, aut
repudiantes per ipsa mandata. Non enim via rcgia causam
pra^bet olTendentibus, aut cadentibus, sed ipsimet dum
ocuUs circumvagantur , ct incautis pcdibus incedunt. Tol-
lunt igitur Angeli eos , qui in mahtia perseverant , conscr-
vant vero eos, qui ad virtutem scse convertunt. « Egressus
»enim est Angehis Domini ex castris, et interfecit centum
» octoginta quinque miUia ahenigeuarum '\ winquiunt Lit-
terae sacrae.
Item, Angelus suiTocavit primogenita J^gypti. Et Ange-
lus impediebat profectionem Balaami, euntis ad Baiaa-
cum, ut Israeiiticos cxecraretur, quem ubi conspexit
jumentum, quodipsum portabat, metu periiorrescens, sub-
stitit, humana voce vcctorem reprcliendcns. Michaelus
Archangeius ad Jesum Nave filium, mittltur^ Gabrielus adDanieiem , ut interpretaretur ei somnia : ad Zachariam , ut
annuntiaret Joannis nativitatcm : admatremet sempcrma-
nentem virginem Mariam, de Dei et Verbi conceptione;
ad Tobiam Raphaelus mitlitur, ad portandum ejus pe-
' 1 Cor. XI, 32, — a Hebr. xn, 6, — 3 4 Reg, xix, 35.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 72/487
64 S- C.ESARir
ram, et ad comitandiim quatuordeclm dies, uxoremque
legitimam copulandum , et ad separandum ab interfectore
daemone eam , quae viro per ipsum juncta erat, et ad ape-
riendum oculos socero sponsae , volucrum stercore caeca-
tos , et expressa piscis bile restltutos. Scd et alla pkn^ima
Angelorum invenies ministcria, in Abrahami vila, ct Mo-
sis, et Manoae, apud Bethlebemam, elpastores, apud mo-
numentum Christi , et in ejus ascensione.
INTERROGATIO XLV.
Atqui si res futuras ignorant Angeli, quomodo Danieli
praedicit in Babylone Gabriei,post quadringentos nona-
ginta tres annos nasciturum Christum ? Nam sexaginta
novem hcbdomadas, de qulbus ad ipsum loquebatur, sep-
tuaginta annorum hebdomadas esse inlerpretes Iradunt.
RESPOISSIO.
Sed non propria prcTsricntia id inflicavit, verum quae
cumque AngoK a superna sapientla dlscrmt. Sanclas enim
res a sacra Trinitate discunt , et ab ipsis rursus honn*ncs,
et ab hominibus alil loco inferiores quai scquuntur.
INTERROGATIO XLVf.
Si ergo per doctrlnam perclpiunt, necosse est ipsos W-
bellis et chartls utl more noj^tro. \ oces enlm et decrela
non scripta mox obhvloni dantur. Nam si voces in memo-
ria durabiles ossent, non saiic Mosos in tabuhs lapldois in
monteipsas scrlptas acceplssct; iisqiic confractls, ahls non
fuissetopus, siquidem eorum ,qua) iu prioribus scripturis
erant, memor fuissct.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 73/487
DIALOGUS I. 6^
RESPOINSIO.
Moscs quidem in tabulis Decalogi divinorum dccreto-
rnm absque caelatorio scriptoriove instrumento digito Dei
exculptas voces accepit. Quomodo vero idcm perscripsit
de sola memoria prompta quaccumque Deus protulit de
origlne mundi ? aut quomodo per memorlam expresso illo,
quod demonstratum erat ipsi in monte tabernaculum di-
vinum, oratione sola Bezeleel docuit per materiam id imi-
tari, quod erat expers materiae ? Quomodo item omnes
divini Vates et Apostoli, non per disciplinas, sed quemad-
modum in ipsis Verbum sonabat , licet aliquid in mcmorla
reponerent, orbi tcrrarum praedicabant? Calilaei doctorcs
cum Romanis consuetudinem habentes, lingua cuilibet
genti conformes fiebant. Parthi enim etMedi, et Elamitai,
etreliquae gentes audiebantquisquesui sermonisforma pro-
ferentes ipsos amphtudinem rerum divinarum : quas non
per disciphnam htterariam, sed per efficacitatcm ac vim
quamdam spiritualempraedicabant. «Gonspectae sunt enim
» in ipsis divisae hnguae velut igneae, «nempc quinquage-
sima die a resurrectione , decima vero ab ascensione.« Et sedit super unurnquemque ipsorum^, » inquit divus
Lucas, eorum enarrans gesta.
INTERROGATIO XLVII.
Si incorporei sunt Angeh, quomodo cum muh*eribus
consuetudinem habuerunt , ex quibus prognati simt gi-
gantes? Quomodo item, ut homines, sanctis apparent, si-
quidem incorporei sunt? Inquit enim Scriptura sacra :
« Et ingressi sunt fihi Dei ad hhas hominum \ »ex qui-
bus ahqui aiunt natos esse gigantes.
» Act. ju, 3. -^ » Gqd. vi, 2,
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 74/487
66 S. C/ESABII
RESPONSIO.
Incorporei quidem sunt Angeli ratione respectuque na-
turse nostrae, corpus vero habent, secundum naturam
suam , ut ventus , vel ignis , vel fumus , vel aer : corpora
enimsuntsubtilia, crassaematerieinostrseexpertia. «Quippe
«corpora quaedam sunt coelestia, quaedam terrestria^, »in-
quit sanctus ille Apostolus. Absurdum vero et plane stul-
tum fuerit, putare ipsos cubare cum mulieribus : sicut ct
daemones dormire cum mulierlbus existimantur, qui ta-
men haud naturam , sed statum reliquerunt ; neque mag-
nitudine , sed libertate destituti sunt. BlasphemiaB igitur
et stultitiac est, putare quod Angeli foeminas depereant.
Neque enim de his inquit Scriptura sacra , quod ingressi
sint fdii Dei ad fdias hominum ,• nusquam enim Angeli
fdii Dei appeJlantur , sed fdli Sethl, ct Enosi per illas cor-
rupti sunt. Deificari enim Sethus el Enosus illls tcmpori-
» bus coeperunt,
qula « Sethus coepit primus invocarc
» Deum * , » inquit Scrlptura. Sed et Moysi inquit Dominus :
« Deum te [constitui Pharaoni ^. »Et de divlnis judiclbus
inqult :« Diis non maledices, nec principibus populi ^ »
Recte igitur fdii Sethl et Enosl fihi Dei inielllgendi sunt
qui per libldlnem capti , ad fillas Caini ingressi sunt, ex
quorum mutua contamlnatlone nuptiali in vitam edlll
sunt gigantes, propter Justum quidem robusti, propter
Cainum autem mali. Et vero quonam pacto mulieres
cum Angelis dornjire poterant, quando viri ad illorum as-
pectum obstupuerunt, iique non vulgares, sed virtulc praes-
tantes? Hac enim de causa Danlchis Gabrleli aspectum
iion sustinens, mox interram cadebat, et pra3 metu ian-
tiuii non colhquescebat. Sed ct Zacharias illum horruit
' 1 Cor. xT, 4o. — ^ Gen. iv, a6, — 1 Exodt ?ii, i,— j Id. xxii, aS.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 75/487
DIALOGUS r, Sy
et ad primiim aspectum mutus factus, timore palpitabat,
linguae usu carens usque ad Joannis nativitatem, nutibus
tantum voluntatis placita significans. Id quod mihi videtur
praenuntiare silentium legis et veteris cultus sacri , ad praes-
tantioris adventum. Sed paulo post clarius ipsum sensum
demonstrabimus. Praeterea et mulierculae adServatoris se-
pulcrum cum festinatione contendentes, illorum Angelo-
rum aspectu obstupuerunt , et timore perculsae , nonannuntiarunt Apostolis quae sibi erant injuncta : « Invase-
» rat enim ipsas tremor et stupor , ut nihil caiquam dice-
» rent S » inquit divus Evangelista. Si igitur ne Angelorum
quidem demissionem viri magni sustinere potuerunt
quomodo tenerte muHeres illorum contrectationem aut
concubitum ferre possent? Nequaquam enim satis firmacst adversus vim propiriquam stipula. Perscriptum sacris est
in Litteris : « Yixit Adamus annos duccntos et triginta, ge-
)) nuitque filium ad similitudinem suam et secundum ima-
)) ginem suam ^,)) hoc est, qualem habuit ab initio, quando
f^ictus est a Deo, imaginem et splendorem in facie, )> Et vo-
)) cavit nomenejus Sethus, )) hoc est, resuscitatio. Quonlam
videbat in ipso pristinam et admirandam illam formam et
gratiam renovatam , et splendorem sacrosancti Spiritus
quem videntes illius temporis homlnes Deum appellave-
runt. Ac propterea Scrlptura dlcit, quod videntes filii
Sethi filias hominum, quae erant ex genere Caini , « Acce-
))perlnt sibi eas in uxores. «Participes enim et ipsi erant
gratiae sancti Splritus, usque dum dixit Deus : « Non per-
)) manebit Spiritus meus in hominibus istis ^ )) Atque Sethus
quidem ad quingentos quinque annos hanc talem formam
retinuit.
» Marc. XVI, 8. — a Gen. v, Z, juxta lxx. — 3 Id. vi, 3.
5.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 76/487
68 5.,C/ESAaii
INTERROGATIO XLVIIl.
Si versns ad detcrius diabolas ex ccelis decidit, supra
se liaLens eos, qui permanserunt immutabiles,quomodo
ipsilicetcoelis appropinquare, etcum AngelisDeo assistere,
ac deposcere Jobum? Inquit enim de ipso scripta Hislo-
« ria : Venerunt Angeli Dei, et diabokis In medio ipso-
rum *, »et c^etera.
RESPONSIO.
Non qiiod possit in coclos ascendcre, qui inde praecipi-
tatus est ob lurorem suum diabolus, aut cum Angelis ad
Dcum acccdere, aut ulla ex parte supra ccelorum circum-fercntiam venire, hoc ita perscriptum est, scd quia divina
natura quantitatis et magnltudinis expers, ct incomprehen-
S!bih*s, ubique praescns sit, ct omnia impleat. « Nam Deus
«noster in ccelo est, et in terra, in mari, et in omnibus
» abyssis, ^» inquitDavides divinorum Carminum auctor,ex
quibus docemur in conspcctu cjus esse, et conspici ab
ipso non sohim Angelos, sed ct diabohim, et d^emonas, et
homines, et jumenta, et simul in universum omnia. Quem-
admodum Elias ille divinus ait : « Yivit Dominus , in cu-
» jus conspectu sto hodie '\» Nam si acre omnia continen-
tur, multo magis in illius Conditore comprehensa est liaic
quadripartita naiurae universitatis rerum constitutio, qua-
rum ima carnis est cxpers, intclIcctiHs et rationaHs, altera
sensihs et carne pra^dila et rationaHs, tertia anim.ala ct
irrationahs,quarta inanimata et sensus expers. « Omnia
»cnim nuda sunt ct rcsupinala coram ocuHs cjus, nec est
j) creatura occulta in conspectu cjus ^ , » inquit divus Apos-
tolus.
* Job, II , 1. — « PsaU cxxxiv, 6. — 3 4 Reg. iii, 14. — * Hebr. iv, i3.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 77/487
DjALOGUs I. 6g
INTERROGATIO XLIX.
Quare Moses non ab Angelis, et ab ils , quae sunt in su-
pernis , exorsus est dcscriptionem , sed pr^eteriiis Angelo-
rum nationibus, omnibusque,quae supra co^los sunt, a
coelo et terra contextum orsus est ?
RESPONSIO.
Conveniens temporibus et hominibus utile principium
scripti sui statuit, quando id temporis ex y^^gypto JudcTei
exierant, et insinuatos auribus illorum errores habebant.
Nam alii quidem impiorum coelum, aHi vero lerram deifi-
caverunt, quae duo a ventis et nubibus mutantur. Alii au-
tem soh et lunae venerationis cultum exhibuerunt, ut alii
quidem noctu , alii vero interdiu per occasum huninarium
irapii manerent. Nam hi quidem quae nocte et nebula , et
pulverc obscurantur inter deos referunt : iUi vcro intereun-
tem, ct paulo post desituram hniam adorant. AHi autem
fontes et flumina deos esse asserunt, ut in sestaie quidem
desincntia, in hyeme vero aucta et exundantia deos ha-
beant. Alii vero ignem quasi Deum metuunt, qui tamen
inlusa aqua extinguitur, aut defectunutrienlis materia? mar-
cescit. dementiam ! quae se ipsis sunt abjeciiora , deifi-
cant vani et insipientcs , a vero Deo per crrorcm abducti.
Propter quos Moses rerum divinarum scripior, rciiciis ul-
tramundanis, ab iis,
quae captui nostro sunt exposita,
narraiionem ordiiur, per sensiha et aspectabiiia ducens
ad intellectibilia , et ad inaspectabilem illum verumque
Deum. Ad eumdem modum et ilH socii Ananiae divini ho-
minis Babylonium Deum, suppHcium fornacis, et ignem
conculcantes, qui naphiha, et pice, et sarmentis augeba-
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 78/487
70 S. C^SARII
tur, aqua vero extinguehatur : « Beneclicltc omnia opera
» Domini Dominum* , » inquiunt. Ad immaterialem et nullis
manibus factum Deum impios Clialdaios per institutionem
hanc ducentes, ac omnes gentilium deos creaturas et opera
esse vere subsistentis , ct veri, et increati Dei innuentes.
« Benedicite, inquiunt, omnia opera Domini Dominum; »
consequenter eo cantico demonstrantes Deo simul in univer-
sum omnia adserviendum esse obnoxia. «Bcnedicite ipsum,
» aiunt, Angeli, coeli , aqua^ , sol, liina , astra , ignis , terra
»montes, colles, jumenta, bestiai, reptilia , volatilia ,
et caetera quaecumquc gentiles in dcorum numcram retu-
lerunt.
INTERROGATIO L.
Quomodo crcavit Dcus omuia, prius quam exisleret
materics, qua uteretur?
RESPONSIO.
Primo quidem die, ex nullo subjecto materiem pro-
duxit, simul cogitans qualis unaquaequc cujusquc deberet
essc matcries. Deinde statim profcrebat ea , qua3 cogitave-
rat. Atquc hoc loco nolim te mihi delabi ad cogitationcs
ut qua^rcrc vclis quo id pacto sit factum. Nam et volcbat
et potcrat omnia vis illa ellectrix omnium. Ex iis vero
qua3 die condidit primo , deinde rcliqua crcata fecit , vidc-
licct coelum primum, non ilkid quod cernimus, sed supra
positum , de quo Davidcs canit : « Coelum coeH Domino^,
ad modum domus duplicem forniccm habentis , intcrse-
piens et disccrncns a tcrrestribus ultramuudaua , et veluti
tabulato quodam dirimcns.
» Dan. 111, 57, et seqq. — « Psal. cxiu, 16.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 79/487
DIALOGUS I. 71
IHTERROGATIO LI.
Quare non scripsit Moses quod fccerit Deus aquam, aut
igncm , aut aera , ut de ccelo , et terra , et arboribus , et
caeteris ?
RESPONSIO.
Num ergo , quia id etiam scriptum est , quod «Deus , ac-
» cepto pulvere terrae , formaverit hominem , » neque addi-
tum sit, quod ei fecerit oculos, aut aures, aut pedes, aut
brachium , ideo putandum est a Deo non esse creata om-
nia naturae organa , tum interna, tum externa? Nimirum
in iis ,quffi composita , et aliquando sejuncta sunt , ex
praestantiore ipsam rem repraesentare sacra Scriptura so-
let. Quemadmodum divinorum Garminum auctor inquit
ftBcatusvir, qui non abilt in censilio impiorum*. »Non
utique a beatitudine muheres excludens, sed cum eadem
sit natura , ex principahore carmen orditur. Ex iis igitur,
quae in isto carmine pra3Stantiora sunt, etiam de sequen-
tibus jadicium fiat. Nam commemoratione cceh, etterrae,
universum hoc comprehenditur, aer, tenebrse , abyssus.
INTERROGATIO LII..
Cur autem quasi viribus inferior Moses, non aggressus
est scribere tenebrarum et abyssi creationem ?
RESPONSIO.
Enimvero quse Moses praiteriit, quominus scriberet,
non viribus destitutus fecit : sed exercitium nobis rehquit.
^
Psal.I,
1.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 80/487
72 S. C^SARII
Salomon scripsit in persona Filii ad Patrem loquentis :
«Ante quam abyssos faceret, eram apud ipsum, apte om-
))ula disponens*,))
nimirum «PotcntiaDei et sapientia Dei
» Christus^. ))
INTERROGATIO LIII.
Aer quando factus est? Num quod etiam de hoc scrip-
serit Salomon , dicere potes ?
RESPONSIO.
Aiidi Mosem dicentem : «Et Spirilus Dei ferehalur su-
))per aquas^ )) Cum hoc autem consentit et Amosus : «Do-
)»uiinus intendens tonitru , et creans Spiritum\ ))
]NTEI{ROGATIO LIV.
Verum non de hoc aere dicit, sed potius de Spiritu
sancto dictumest, id vcrbum. Non enim aHud dicimus
csse, aut vocari spiritum, quam ipsum Spiritum sacro-
sanctum.
RESPONSIO.
Vcreor ne cum creatura connumerem increatum. Ve-
rnnilamen non negans hoc quod dictum est, admitto : et
huiic, si ut par estet Deo competit, intelligatur , ferri su-
pra aquas , ad viventia produccnda ipsas foventem, et
instar incubantis gaUinae vilalcm quamdam vim immit-
tentem aquis sub se fotis ad prqducenda innumera piscium
genera.
» ProT. viir, 24-3o. — ' \ Cor. i, a4«— ' Gcn. 1,3. — < Amos. ir, i5.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 81/487
DIALOGIJS I. ^3
INTERROGATIO LV.
Cupimus insiiper ex te dlscere de ortu ignis. Nusquam
enim in Scriptiira legimus quod dixerit Deus : «Fiat ignis.»
RESPONSIO.
Omnium maxime efficax est natura ignis, videturque
consistere et latitare in creatione terrse. Quando lapidem
percusseris , ex eo concipitur ignis , et ferro coUiso simi-
liter effici solet. Sed et lignis collisis consimiliter conspi-
citur, ut ostendit axis in curru ex pressura oneris ardens
per admixtum ignem. Neque id tantum, sed et molap, si
circumagantur inanes , apparet ignis exiliens : ad quarum
similitudinem et nubium collisiones ventis impulsarumeflicere fulgura consueverunt. Omnia enim igni mixta
sunt, ut inquit Petrus ille claves regni ccelorum gestans,
ad hunc fcre moduni : « Nain ccjeli, qui nunc sunt et terra
,
» igni repositi sunt, et servantur in diem judicii et perdi-
»tionis impiorum hominum^ »
INTERROGATIO LVI.
At qui fit ut hyeme, cum eaedem sunt nubes et venti,
neque fulgur nequc tonitru fiat ?
RESPONSIO.
Quod ad tonitru attinet, quid mihi videatur, supra dic-
tnm est. Quod vero fulgura non appareant hyeme, prop-
ter aeris crassitudinem fieri puto , etpropter penetrantem
' a Petr. iii, 7.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 82/487
74 S. C^SARII
humorem nubium. Noncnim quemadmodum quod siccum
ct aridum est, etiam madida et multam habentia mate-
riem in coUisionibus lucero solent ,
cum illud quidem perignem incendatur, in hoc vero vis ejus flaccescat.
INTERROGATIO LVH.
Satis quidem vera sunt,qucc dicis ; verum nos de ful-
gare qmcrinms , et dc gencrationc ignis , ubinam dixcrit
Deus : «Fiat ignis. »
RESPONSIO.
Moses scribit ; «Et dixit Deus : Fiat lux, et facta est
» lux*: »
vidcHcet ignis natura. Non enim sohmimodois
ignis est, qui apud nosest ; sedet supernae illae poteslates
ignis esse videntur, cognataj ei,qui apud nos cst.
INTERROGATIO LVUI.
Sed quomodo supernusei, qui apud nos cst , cognatus
est : cum illc quidem inextinguibihs , hic autem exlingui-
bihs sit?
RESPONSIO.
Propcmodum Angelos et nostras animas simihtudinem
quamdam dico habcrc. Utraque enim sunt spiritus, a Deosuum ortum habcntia. Ili quidcm in corporibus nostris
lampadum instar luccntcs, ct quasi cxtincti per scpara-
tionem , agcndi efTicacitatem amittunt, Nam et a veteribus
sapientibus homines appcUanlur <^w?, hoc est, lumen :
' Gen. I, 3.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 83/487
DIALOGUS I. 7^
proptcr vim rationis. Similiter et ignis dicuntur, ut paulo
post demonstrabo ,post quam oratio ad nostram gcncra-
tionem progrcssa fiierit. Angelos autem dico spiritus in-
extinguibiles , non habentes corporalem disjunctionem,
aut copulationem. Porro animorum et Angelorum simili-
tudinem etiam tres iili sancti expresserunt pueri, cum
aiunt ; «Benedicite spiritus et animae Justorum Domi-
))num*.))Et rursus in Canticis Davides inquit ;«Qui facit
))Angelos suos spiritus^. » Et similitudinem ipsorum ad
animas nostras innuens, inquit; «Velociter exaudi me^
))Domine, quia defecit spiritus meus^ ))
INTERROGATiO LIX.
Quomodo vero ignis apud nos habet vim urendi ligna
et quamlibet materiem , supernus autem non adurit aridas
arbores, aut ovium vellera, vel capillos nostros soli ex-
positos ?
RESPONSIO.
Sit ipse hac in parte sol paedagogus noster, ac doceat
nostam sui, quam ejus, qui apudnos est, ignis cognatio-
nem. Nam saepenumero aliqui caprarii , aut bubulci , aut
pastores equorum in tabernaculis solitariis agentes, cum
coquere carnes aut frumenta volunt, mundo vitreo vase
aqua impleto , si ex opposito solarium radiorijm id tenue-
rint, tetigerintque cum vase aquario fmium aridum, a su-
perno lumine ignem concipiunt.
' Dan. 111, 86. -- » P»al. ciii, 4.-3 id. cxlii, 7.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 84/487
y6 S. C^SARII
INTERROGATIO LX.
Tenebras quis fecit? Num Deus? An ab initio fuerunt?
Aut num diabolus eas fccit, ut adversarius lucis ? Arbitran-
tur enim plcriquc ,quod ab initio fuerint ante mundum.
Nusquamenim Moscs dicit, quod aiiquis tenebras fecerit,
sed quod fuerint.
RESPONSIO.
Neque Deus ipsas fecit, neque diabolus, neque prius
fuerunt, quam aspectabilis hic mundus. Omnes enim
Aogelorum chori carnis expertes agebant in luce, eliam
anlcquam mundus fieret : sed supcrne exlenso ccelesti cor-
pore,quasi ab septo quodam per obumbrationem tene-
brcc subierunt, quemadmodum si in alto meridie umbra-
culum ex densa aliqua , solidaque materie circum se ali-
quis figat. Idem ex navigantibus discimus,qui adversus
imbres expansione pellium obumbrant navem. Aut si hoc
non cst , videtur mihi ex nebulosa exhalatione abyssi den-
sata cahgine et vaporibus tenebras ortas esse. «Et dixit
»Deus : Fiat kix\ »Prima Dei vox lucemprocreavit, quara
et diem vocavit, serena quadam appellatione exoriians id,
quod placidum et mansuetum est. Possunt quidem et alia
numerari lumina ab ipso facta , utpote lumen ignis Mosi
apparens, quando rubum urebat, neque comburebat ta-
men, ut et naturam suam demonstraret, et vim notam
faceret. Lumen quod in cokmma ignis Israeliticos praece-
del)at, et mansuefaciebat desertum. Lumen ,quod cir-
cumfulsit paslores. Lumen, quod EHam rapuit in igneo
curru, raptumque non combussit. Lumen, quod pastores
circumfulsit quando lumen expers temporis ad temporale
' Gen. I, 5.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 85/487
DIALOGUS I. jm
venit, Chrislns.Liimenapparentis stcUcTin Belhlehcma, ut
et magos in itinere duccret, ct stlparct satcllitio suo,quod
supra ncs est, lumcn, apud nos natum. Lnmen, demon-
slrata Discipulis in monto Divinitas, paululum aspectii
durior. Lumcn,quod Paulum circuuiiiilsit, plaga oculo-
rum tencLras aniniae sauans. Lumen cst et rulurcC vitie
splendor in iilis, qui hic piirgati sunt, quando lucebunt
justi ut sol, quorum consistit Dcus in mcdio dcorum et
regum , dlsponcns et divldens unicuiquc sccundum digni
tatcm ct pro ratlonc exacta3 vitce praemia futurae beatitatis.
Lumen etiam, datum in paradiso primo parenti nostro
prccceptum. «Lucerna enim pedibus meis lex tua, et hi-
» mensemitismeis* , » inquitDavides, divinorum Carminum
auctor. Lumen cst et rationis vis , quye in nobis exlstit
secundum Deum dirigens gressus nostros. Lumen est id
quod de Deo testimonium perhlbuit, quod ad ipsum sua
faceducit, conculcata flamma erroris, ut Ananiae socii in
Babylone in media flamma camini choreas ducunt, etiam
illaesis ipsorum paniis manentibus. Lumen praeterea,quo
pecuhari modo baptismi constat ihustratlo. Lumen sunt
ultra omnia, quibus in sancta Trinitate gloriosa et incul-
pata cst fides. Itaque « Dlxit Deus : Fiat lux, et facta est
»Iux. Et vocavit Deus lucem diem, et tenebras vocavit
» noctem ^. »
INTERROGATIO LXI.
Num igitur aliud est lux, et aliud dies , vel aliud nox,
et ahud tenebrae?
RESPONSIO.
Quidquid laetum et hilarum est , placidum merito ap-
» Psal. cxviii, io5. — » Gfin. i, S-5,
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 86/487
7^ S. CiESARII
pellatur : his vero contraria , nox nominantur. Scd et aliter
mihi viclclur per appellationcm servitutcm ipsorum signi-
ficarc, bencque dispositam cursus pcr viccs constitutio-
nem. Domini cnim cst nominatim vocarc , famulorum vero
obedirc, et quasi voce, ordinis bona obscrvationc rcs-
pondcrc.
IINTERROGATIO LXIT.
Quomodo crat terra inaspectabilis ct inculta? num
quasi semiperfccta a Dco facta? aut quo tandem pacto?
RESPONSIO.
Inaspcctabilis crat terra , ct inculta , non natura , sed
cxornationc ct facic, nondum scgrcgalis aquis ad pro-
prium locum, ut ccrnerctur ejus substantia,plantis cxor-
narctur , et floribus coronarctur. Abysso namque super
ipsam cxundante , nondum crat fontium ct fluminum dis-
tinctionc cincta , ncquc variegata ad cnutrationem corum
quae divino pr^ecepto cx ipsa produccnda erant , anima-
lium , quasi higubri quadam vcstc abysso circumdata,
qucmadmodum auctor ille Carminum divinorum Davides
inquit : «Abyssus vchiti vestis opcrlorium cjus* ; wOccano
scihcct instar annuh terram adhuc circumdante, sicut
cliamnum hodic constat.
IJSTERROGATiO LXIII.
Quare autem Propheta non dixit in focminino gcncrc
opcrtorium cjus : sed cjus , in masculino vcl ucutro?
» Psal. ciii, 6.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 87/487
DIALOGUS I. i^g
RESPONSIO.
Nihil in hoc discriminis est , si clemcntnm pro terra
subintelligatur, nequc item cum omnium animtne foemi-
nino genere appellentur, idcirco vel fceminas, vel mares
esse concedemus animas. Sed et Christus sapientia , et po-
tentia, et petra appellatur, cum sit VerLum et homo
idem. Intelligatur autem et alio modo : «Invisibilis erat
» terra. » Nondum enim erat ejus contemplator homo,
ncqae ea ,qua3 naturaliter ad ipsam prona se inclinant
assidueque ipsam spectant, balatum edentia animalium
genera.
INTERROGATIO LXIV.
Quid est secundum natnram firmamentum, quod inter--
medium separat aquam , et aquam ultra co^^lestem ct ma -
rinam ?
RESPONSIO.
Primo quidem die ccelum creabatur, quod situm cst
supra firmamentum. Secundo vero id firmamentum, quod
supra caput nostrum cernitur, quod alterius quam supe-
rius illud est naturae.
INTERROGATIO LXV.
Quomodo vero, cum unius et cjusdem sint nominisp
alterius et diversae crunt naturcc ?
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 88/487
So ». C>E&ARII
RESPONSIO.
Qui studiose et non perfunctorie litteram examinant
etiam in appellatione multum difFerentiae deprehendent.
Aliud enim cadum, aliud vero est firmamentum. Proinde
et ex ipsa appellatione discimus, id quod cernitur soli-
dioris esse naturae quam sint inaspectabilia. Moses siqui-
dem inquit: «In principio fecit Deus ccelum et terram*. »
Hinc yero firmum illud mcmorat, «Et dixit Deus : Fiat fir-
«mamentum^. ))Et Esaias asserens illorum quidem tenui-
tatem etlevitatem naturae, hujus vero sohditatem et cras-
situdinem corporis , inquit : « Qui firmavit cadum vehiti
))fumum, etextendit ipsum veluti tal)crnaculum\ ))De eo
vero, quod cernitur, inquit:«Quifixit
ccelum vehiti ca-
» meram\ )) Etiam virum et muherem , hominem appellare
consuevit Scriptura sacra, cumque sit eadem appellatio,
tamen ille quidem rohustus et ad graviora ferenda vaHdus
est; haec vero molhor et levior, tam intelhgentia, quam
oratione. Superiorum igitur suhstantiam silentio praete-
riens, quantum assequi possum, ejus quod cernitur, na-
turam crystalHnam inquam esse divino praecepto fixam et
roboratam , ut facihus ferat ultramundana , idemque
nostrse crassitudinis expers esse. Ltrosque vero coelos sus-
lineri ab ea ,quai omnia vincit et sustinet, divina virtule.
INTERROGATIO LXVI.
At quomodo potest crystalhim portare et separare mnl-
iam et infmitam illam aquam ?
» Gen. 1 , 1. — a Ibid. 5. — ^ Isai. xl, 22. — < Ibid.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 89/487
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 90/487
82 S. C^SARII
« Fiat lirmamentum in medio aquae, et dividat inter aquam
» et aquam *, » constabilitum rursus fuisse crystallum
quod dimldium aquarum sustineat , quemadmodum in yi-
tro videre est, ex quo alius sit separatus calix, qui discernat
dupliciter quod infusum est. Major autem omni humana
cogitatione est absolutissime sapiens operatrix illa vis Dei.
Animadverte vero evidentius exemplum de firmamento,
non arte mortalium , sed divino consilio constitutum, et
quasi doctrinae gratia nobis propositum, unum ex quatuor
fluminibus de paradisi fontc fluentibus, quod Phison a
doctrina nostra, apud Groecos vero Isther, apud Romanos
Danubius, et apud Gothos Dunabis appellatur, si hyeme
congelet , et in lapideam duritiem mutetur mollis iUa flu-
minis natura, ut ferrepossit incedentes in eo armatos, et
ad Romanorum, Iflyriorum Thracumque fines transeun-
tium multitudinem. Ita sane etiam iUud ex aqua stabili-
lum firmamentum. Sul>tus quidcm alluitur subterlabente
flumine , sed supra se fert equum et vectorem, ah*quoties
( ut cernitur ) numero decies mifle. Fit etiam aliquando
ut asperitate hyemis invalescente, et perseverante frigore,
vehemens aqua e nubibus dephiat, et per vafles, aut mon-tium vertices, autcoUes manans, ad fluminis firmamentum
feratur, quod diremptum respectu ejus quod supernefluit,
quasi interceptoex aquis firmamento, absqiie commixtione
confusioneque manet cum eo quod subest. Consimilia per
nivem discimus, quae cxcipitur a firmamento de quo dici-
mus, ita ut sit ipsum intermedium
septum crystallinumseparans inter aquam et aquam, instar ccelestis firmamenti
ab infernis et tcrrestribus superna et ultramundana dis-
cernentis. Dico autem infmitis modis fortius, quam hycms
possit, divinumiflud mandatum siabiUvissc impositum ca-
piti nostro firmamentum.
} Gen. I, 6,
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 91/487
DIALOGUS I. 83
INTERROGATIO LXVIll.
Sed quare sunt aquae supernae, ut aliquis hauriat, bibat,
aut navlget, aut potum prnebeat alteri, aut quemnam prop-
ter alium talem usum ?
RESPONSIO.
Quia crystallum esse dixi firmamentum, recepturum
erat subjectorum luminarium splendorem , solem inquam
et lunam, et reliquum astrorum coetum , ex igne naturam
habentem. Neigiturillorumardore resolvercturquod fixum
est,per id ab illo discrevit infmitam illam aquam , veluti
positam super humeros ejus ad relVigerandam inflamma-
tionem, et ad levigandam rotationem , ut illa humiditate
crassius redditum resistere possit igni luminarium.
INTERROGATIO LXIX.
Quomodo vero fieri potest, ut giacies resistat igni, quae
nullo modo fert ignis propinquiiatem, neque manus con-
trectalionem, neque auram calidiorem , neque ut veste
tegatur ?
RESPONSIO.
At non sunt illa ultramundana terrenls per omnla sub
jicienda. Nam aliter, quam pro nosira infirmitate, divina
virtus omnia dispensat atque gubernat. Ex iis igitu-r rebus,
quarum apud nos usus est, facilibus exemplis utentes, lo-
quemur de iis quae supra nos sunt. Lucernae omnium mi-
nimae in domo maxima lucenti conferimus regem lumina-
rium solem , ad coeleste corpus comparatum. Prorsus ac
6.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 92/487
84 s. c.ESAnii
si quis in disco pcrmagno exigiiiim carbonem ponat, aut
liiccrnam succendat, non solum comburere aut inflam-
marc illum non poterit, verum ne vas quidcm ipsum ca-
lefacere quiverit. Quomodo igitur imbecillis lucerna po-
terit abyssum constabilitam solvere aut comburere ? Et
qui calix attingendo kedere poterit Irigus hyemis enitenlis,
extinguere per gelu lucernae ellychnium , et in lapidem
convcrlere aquam, quae in eo est, et oleum, supra modum
iiigore lampadem debihtante ? Quomodo vero amianthus
herba ignem sustinere potest , in medium ipsius flamn);e
posita , omnisque adustionis expers manens? Sed et sala-
mandram vile anima] , diversa ab igni natura , scimus per
medium caminum in ignem insihre , atque pertransire
nihil tamen prorsus per edacem naturam ignis la^di.
Proinde neqco sol l^eserit ccehmi suh quo currit, cujus
matutinosexortus describens di\inorum Carminum auctor
inquit : « Ipse vehit sponsus egrediens ex thalamo suo,
wexuUabit ut gigas ad currendam viam suam; a summo
)) creli egressus ejus *. » \ ides hic poni verba « Summi » et
« Egressus, » non sphaera^ et ascensus circularis, ut ahquibus
videturvanas conjecturas sequcnlibus. «Et occursusejus,
))inquit, usque ad summum cceh. » Vide rursus occursum
et summum, non descensum et occasum. Sed enim ad
sponsalem pulchritudinem hujus hmiinaris accedamus.
Inquitenim de eo Davides : «Etipse vehit sponsus egrcdiens
))ex thalamo suo : » verbis hisce alacritatem et tempera-
mentum aspectus ejus matulini exprimens. Nam cum sol
meiidionale ccehmi percurrit, ScTpenumero refugium quae-
rere tenlamus, igneum calorem ejus jion ferentes. Simul
autem in exortu jucundus est omnibus, et vclut sponsus
aspicitur, et a temporc matutino ad vesperam usque per-
petuo per radiorum suorum rcflexioucs dissolvit hac suae
> Psal. xyiii, 8.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 93/487
DIALOGUS I. 85
facls luce injuciinditatem aeris , aut cuni terra adexcitan-
dam fertilitatem quasi coit , eamque fovet , ad proferenda
semina provocans.
INTERROGATIO LXX.
At quomodo non solvitur glacles per solis inflammatio-
nem , cum tantus sit calor, ut plerique In meridie non
ferant ejus flammam ?
RESPONSIO.
Quia tuum illud, quomodo, compescl non vult, jure et
ego ex tequaesiverim, quomodo rubus circa Mosem ardens
non comburebatur, sed quasi rore aspersus magls etiam
viridls cernebatur? Quomodo c?esaries et pallia sociorum
Ananiae in fornace Ciiakbeorum , elevala ad quadraginta
novem cubltos flamma intacta et ilLcsa manserunt , magls
quam ignis hicentia ? Ne vero putavent ii,qul iilam au-
gebant stupa, et pice, et naphtha, atque sarmentls . ipsos
per praestigias aut imaglnaric coliibuissc vlm ignis edacem :
idcircoqua) cum eis intus exullabat Divinitas, facit ut per
os caminl elevata flamma In terram excurrat , et eos qul
procul ad quadraglnta novem cubilos ab Incendlo sede-
bant, minlstros et spectaiores combureret, et in pulvercm
cineresque redigcret. Aut quomodo Ellas In Igneis qua-
drjgls in coelum suljvolans, ab ignl mansit liia^sus , etiam
ad suos usque piios ? \ el quomodo ex Amianto lierba
ellychnium in lucernam posllum , ad viginti annorum cir-
cuitnm sufTicIt , solo oleo semper per lucernne ignem eva-
porante, Ipsa manente incorrupta ! In Deo igitur quiescat
illud, Quomodo : « Vox Domini perrumpentls flammam
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 94/487
86 S. CJiSARII
» ignis *, » inqiiit Carminum divinorum auctor. Ad hunc
enim modum in ruLo descrli, et in fornace Babylonis , ct
in Elia vate, aliisque prodigiis edacem vim ignis manda-
lum divinum resecat, separans ea,qute apud nos insepa-
rabilia sunt, et innuens futuri divini judicii integritatem :
iibi illuminatio quidem igQisaeterni justis tribuetur, inflam-
matio autem adversariis. « Nam dies illa in igni revelatur,
» uniuscujusque opus qualc sit ignis probabit ^ , » inquit
eximius ille Apostolus. Cum hoc autem consentiens Petrus
divini ministerii princeps : « Qui nunc coeh sunt, ait, et
» terra igni reconditi servantur in diem judicii et retribu-
»tionis '. » Servorum autem suorum sermones obsignans
Dominus , inquit in Evangelio : « Tunc FiUus hominis
» mittet Angelos suos ubique per terrarum orbem, et con-
» gregabuntpeccatorcs e medio justorum, et projicientipsos
»in fornacem ignis ''. »
INTERROGATIO LXXL
Quid igitur? an nunquam adolebuntuj* cceli, nec lumi-
narium illorum erit interitus ?
RESPON^lO.
Erit quidem creaturae dissokitio , non omnimoda tamen
sublatio, sed in meHus transmutatio,quemadmodum ex
Davidedivino
vate discimus, in hunc modum cancnle :
« Ab initio tu, Domine, terram fundasti, ctopera manuum
» tuarum coeli sunt : ipsi intereunt, tu autem permanes \ »
Et rursus de regenerationc subjicicns, inqult : « Et omnes
» ut vestimentum vcterascent , ct vehit paUium circumvol-
> Psal. xxviii, 7. — 2 1 Cor. iii, i5. — 3 ?. Pelr. 111, 7.— <MalUi.
XXIV, 33, et XIII, 49. 5o. —*
Psal. ci, 26, 27.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 95/487
13IAL0GUS I. 87
))vcs cos et mutabimtnr ^ » Dcficientibus igiturultra ccc-
lestibns aqnis , omnia simul fiquescent abundantia ignis :
« Nam stella) cadent , nt dc vite folia ^ , ))
inquit eximius
ille inter Vates Esaias. In catholicis autem Epistolis Petrus
inquit: « Elementa a^stuantia solventur % )) Quod autem
ad mclius , et in statum dcinccps non amplius desiturum
omnia corroboranda sint, tradit tam praesentium quam fu-
turorum divinus ille Vatcs his verbis : « Emittes Spiritum
))
tuum et crcabuntur , et renovabis faciem terraj ^. ))
INTERROGATIO LXXIl.
Num et mare desinet ahquando in consummatione, cum
tam magnum sit ? nnm etiam ultra-ccclestes aquae ? de
quibus inquit Deus: « Existat inter aquam et aquam fir-
))niamentum^ ))
RESPONSIO.
Atqui satis, ut apparet, ab cximio Esaia docemur mare
deficerc ct cvancscere in consummatione. Inquit enim ad
Deum sanctus ille Vates : « Qui dicis abysso : Desolaberis, et
)) flumina tua siccabo \ )) Intelligantur autem metaphorice :
Abyssus quidem. maiitiae, diabolus; flnmina autem ex ipso
et in ipsum fluentia, daimones : quando iUius quidem aUu-
vies nobis letirera est ; hi vero fluctuum instar elevantur,
et sempcr insultant nobis per tentationes. Porro naturam
aquarum creator condidit, qua) solummodo sufliceret uni-
versihujus constitutioni. Non solum autemad refrigerium
nltramundanarumaquarum rescrvatum est firmamentum,
sed et flammam Deus et luminarium ad inferiora mittit
Psal. ci, 26, 27. — » Isai. mii, 10. — ^2 Pelr. 111, lo. — 4 Psal.
ciii, 3o. — 5 Gen. i, 6. — ^ Isai. xliv, 26.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 96/487
88 C.ESA1\1I
propinquo suo corpore sursum tendentem ignem ad infe-
rioracogens, et in radios diffundens rcflcxionem, perinde
ac si lampadem in mani})us nostris tenentes, superne pre-
inamusflammam tabula vel patclla, et in radios ac cjacu-
lalioncs frangamus. Idcirco suhlimcm solem fecit ipso
prior sol Cliristus, ethinccslivum, iUinc hybernum ortuin,
ne diutius in eodem immorando tractu, corrumpalur cir-
cumferentiafirmamcnti, aut aliqua pars orhis comhuralur.
IJNTERROGATIO LXXIII.
Quidnam igkur statucndum de aquis ultramundanis ?
num similes marinis sunt, amartC et salsas, et graves et mus-
cosx ?
HESPONSIO.
Dimidium est nni\ crsac aquae , id quod supernas in par-
les est secretum : excepto ,quod non hahct nimium ilium
ania-forem, aut gravitatem, aut foetorem, qui cst in aqua
liiarina. Nam iUam quidem non attingit subler ipsam cur-
reiis sol , hanc autem perpetuo suo splendorc pcrmcans
per vapores haurit et suhvchit quidquid omnium dulcissi-
nium et potabile et fluminihus et torrentibus in mare ex-
ccriiilur. Videmus enim saepenumero rcgiones aquarum
copia inaccessas uno meridie aridas et siccas rcHnqui, per
vanores aqua separata , et pcr eievationem nubihus im-
mixta , unde rursus terrae quasi ex spongiis exprimitur , ct
in pluviam convertitur.
IINTERROGATIO LXXIV.
Num igitur imhrcs cx mari suppcdilall nuljil)us, rursus
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 97/487
DIALOULS I. 89
siipcr terram dlspergnniur ? Atcpii quomodo polest tantum
pondus et multiiudo aquarum in nubes subvehi ?
RESPONSIO.
Audi Davidem de Deo canentem : « Adducens nubes
» ab extremitatc terra^, fulgura in pluviam fecit^ » Alius
auicm Propbetarum iaquit : « Qui advocut aquam maris,
)) et efFundit ipsam super faciem terrae, Dominus Deus om-
» nipotens nomen ei ^ » Nam collisione nubium per ventos
impuisarum, quac pluviam ferunt, fulgura fmnt.
INTERROGATfO LXXV.
Quomodo vero,
cum tammultis annis exhauriatur per
elevationem phiviarum, et omnium participationem, non
deficit aqua vel fontana, vel marina ?
RESPONSiO.
Aqua fontana non deficit ex mari reddita, et in id rursus
defluens pcr flumina atque torrentes. Propterea ilhid ne-
que exundare potest , dum quod ex se est , in se recipit
quemadmodum docet rerum divinarum peritus ille Salo-
mon : « Fhunina cuncta in mare tendunt, neque marc
» impletur "\ » Marina rursum non attenuatur propter re-
tributionem, quae fit e supernis, quia id quod evaporavit per
solem aiicium destillatccehius, et exundat per rorem exha
laiionum ac'rls quotide sursum tendentium excrescens, ut
fit in cubis bahicorum per aeris evaporationem madefaciis,
et vicissim guitas in sohim dejicientibus. Etiam saepenu-
mero videre est aera crassum ex mari , fontibus, et fluviis
exhalare, qui nihil aflud, quam aqua videtur esse.
' Psal. cxxxiv, 7. — » Amos, v, 8. — » Eccl. 1,7.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 98/487
go S. C/ESARII
INTERROGATIO LXXVI.
At quomoclo cx mari potest esse fontana aiit potabilis
aqiia, cum iila quixlem amara ctsalsa sit, Ikc vero dulces,
et potabiles, ct pauio leviores?
RESPONSIO.
Nihil horum officere potest iis, quae hactenus dicta sunt.
Nam per expressionem meatuum et obliquos exitus in
scaturiendo, pondus ilkid cum amarore deponitur, et sal
sugo extenuatur, vehiti si vinum aquae mixtum super spon-
giam vel purum panem fundatur, vinum quidem tanquam
crassius inter panis meatus retinetur : aqua vero tanquam
magis tenue quiddam et peUucidum, pcr meatus excola-
tur. Idcm ostendit oleum aquse mixtum supra materias
praedictas fusum. Nam hic etiam quod pinguius et cras-
sius est remanet, eo quod magis est tenue transeimtc ac
excreto.'
INTEHROGAT O LXXVJI.
Quod si res ila se habet, quarc non ubique aqua de
abyssosursum tendil, sed putcos fodicntcs haud vulgarcm
suscipimus hdjorem, interdum ct miserrimam mortemre-
porlantes , in fodinis obruti ?
RESPONSIO.
Imo vcrisimiUtcr ex putcis conjiccre licct, fontanas
aquas cx abysso esse per laxiorcs sinus terrae reddilas.
Nam procul ex abysso tendentes , ct tortuosc pcr mealus
manantes, fervid(0 faclnc amaritudinem amittunt, ct salsu-
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 99/487
UIALOGUiJ I. Ql
glnem dcponentes, diilcescunt. Porro putealis, ut par est
gravior et subsalsa, ct parnm potabills est, propterea quodiundum abysso proplnquum liabet , et tanquam cadus aut
dollum innatat abysso. Qno fit, ut propter propinquiorem
ascensum, et breviorem exitum amaram aquce marince sal-
sugincm a^quare nequeat, sed medio qaodam modo aflecta
sit, gravior quidem quam fontana , marina levior.
TrJTERROGATIO LXXVIII.
Quomodo ferunt in sublime nubes marinam aquam ?
aut quomodo sublata non mox efTunditur in terram ? quo-
modo item in quibusdam locis piuit , in quibusdam non
pluit ?
RESPONSIO.
Audi de Deo canentem Davidem : «Qui congregatquasi
«utrem aquas maris^. » Alium dicentem (4): « Qui ligat
» aquam in aerls nublbus ^. » Ante hos autem Jobus cer-
taminum divinorum maglster, turrls et propugnaculum,
inqult : « Et non est rupta nubes sub ipsa % » scilicet
aqua. Intelllgatur autem idem etiam de deifu ^t i^ humani-
tatis Servatoris assumptione. Nubes enim subiit sub pedes
ejus, non adjuvans ascensionem : sed ut ostenderetur illum
esse, qui per turblnem et nubes olim quidem ad Jobum,
post ipsum vero ad Mosem locutus esset : impletis vero
nublbus vekit utrlbus aul siphonibus, loco vlncull, aut di-
gitl, aut slphonis premendo retinentls aquam , divlnum
ipsis incumbitmandatum, perindeac mercatoresfacere so-
lent , cum dimittunt in profundum vas siphonem ; eoque
impleto, opposito pollice reducunt, et per totam domum
' Vsf\\. XXXII, 7. — 2 Job. XXVI, 8.-5 ibid. 8. juxla lxx.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 100/487
92 S. C.ESARII
quasi per mundiim ferunt plenas quasi nubes, et referlur
in usus aqua sumpta, prout visum fuerit ei qui hausit , id-
que per impositionem et subtractionem digiti.
liNTERROGAT.O LXXIX.
Cum omnia primum conlincrcnlur aqua, et abysso te-
gerentur, ubi congregata est, etquoconcessit, dicenteDeo,
« Gongregetur aqua in congregationem unam, ct appareat
» arida * ? »
RESPONSIO.
Universi effectrix illa divina vis quando constituit aquam
secernerc ad congregationem et locum unum:
mox et lo-
cum ipsam recepturum condidit. Nondum enim erat illud
extra Gadira situm mare , neque magnum illud quod ex-
horrcnt nautas peiagiis, quod Britannicam insulam et Hes-
perios Iberas ambit : sed condita tunc divino mandato
certa regione, ad ipsam simul aquarum multitudines con-
fluxerunt.
INTERROGATIO LXXX.
Est-ne unum mare sive congregatio , vel inultac ?
RESPO?iSlO.
Unaquidem cst congrcgatio totius elementi,phn'es vero
partesprincipahores. Nam stagna, quac adArctum, etqure-
cumque adGra:ciae spcctantur marc,qucTque Macedoniam,
et Bithyniam , et Palaeslinam oblinent , congregationes
'
Gen. I. (j.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 101/487
Dr\Lonus r. p3
ntlqiie siint, qnas niiiltitiidincm aqua3 habcrc niillus con
tradixerit : non tamen proprie maria essc dicimus , licct
propeniodum cum mari ob amaritudinem ct salsuginem
mixtac sint, qualis est Asplialiilcs lacus in Juda^a, et Ser-
l)0uiirs inier /Eg) pium (^i Pakestinam , ad dcsertum Ara-
bicum exiensus, iieiiique llyrcaniam et Caspiam. Et vidc-
mus a nonnuliis ipsos esse descripios. Oportet enim
altendere descripiionibus geographicis corum, qui ei vide-
runt , el scilii dignas res mcmoriie prodidermit. JNam
occultc conservantiir inter se et conjungunlur iino eoque
maximo mari : quemadniodum Rul)rum dcclarat mare ^
parte superiore cum Gadlrico occulte conjunctum.
INTERf^OGATIO LXXXI.
At quomodo congregaiioiics aquarum marla vocavit Do-
minus ?
RESPONSIO.
Sinus, qul secundum suas speciesa circumjacente terra
comprehensi sunt, maria Dominus appellavit. Hoc est,
mareBoreale, mare Ausiraie, Eoum mare, etHesperlum
mare alterum. Praeierea pelagl hujus vel illius pecuhares
apjiellatlones, pontus Euxinus, et mare Henesponticum
i^gaium et lonium, Sardoumpelagus, et Slcuhim alterum,
ct Tyrrhenlcum, et infmlia marlum nomlna, quae ut a no-bls cuncta recenseantur, praescntls non csi temporis.
INTERROGATIO LXXXII.
Quare Moses In prlnclplo Genesls terram nomlnat, inde
rursus aridam ? Annon enim allud est arida, et aliud terra?
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 102/487
g4 S. C^SARII
RESPONSIO.
Nihil omniuo mihi videtur ah arida differre terra : ve-
rum ne causam arefaciendi trihucremus soli, antiquiorem
solis ortu ariditatem terrae opifex Deus declaravit , mox a
principio desipientes ah ea vanitate revocans, ne solem
Deum facerent.
INTERROGATIO LXXXill.
Quid estp quod Moscs inquit : « Et vidit Deus quod esset
»honum * ? » Quomodo omnium prcescius post quam fe-
cisset, vidit quod hona essct lux? Nam si homines ante-
quam quid faciant, sciunt honum-ne velmalum sit futurum
quod perficitur, quomodo Dcus post quam fccisset , tunc
demum vidit quod esset honum, quasi non prnecognoscens
id quod facturus crat?
RESPONSIO.
Nonhoc volunt ista verha, delcctahilem maris aspectum
Dco visum fuissc. Nec enim opifcx rcrum intuetur ocuhs
pulchritudinem creatorum : scd ineffahili sapienlia con-
templatur ea quaj fiunt, qui ad Hieremiam inquit : « Ante-
» quam teformareminutero, novitc, etantequamegredereris
»ex alvo materna, sanctificavi te\ » Ad Nathanaelem au-
tem, « Antequam te Philippus vocaret, cumesses suh ficu,
wvideham te '\ » Qui dicit Ahrahamo : « Ad tcmpus illud
»hahchit Sara filium \ » Juda^is autcm, « Anlc Ahraha-
»mum cgo sum \ » Pulchrum enim spcctacuhim mare
alhicans, cum ipsum constans lcnct tranquiUitas. Jucun-
« Gen. I, 4, 10, 12, i8, 21 el 25. — 2 Jercm. i, 5. — * Joan. i ,48- —
4 Gen. xviii, 10. — * Joan. viii, 58.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 103/487
DIALOGUS I. g^
diim item est, qnando ad am\is matutinas horridum dorso
purpiireo c^eruleove spectantibusobjicitur, nequeviolenter
propinquam terram pulsat , neque penitus quiescens , sed
pacificis quibusdam amplexibus littorasua salutans, ad se-
metipsum resilit. Pulchrum item,quod divinum proecep-
tum reveretur , « Huc usque venies, et non transgredicrc,
))sed in temetipso collidentur tui lluclus*. )) Idem ad rc-
prehcnsionem temeritatis stoliditatisque nostroe inditum
sibi metum ostendit, ne paululum quidem fluctibus ultra
terminum excurrens, conspicuam Httoribus h*ncam impri-
mens,quasi hngua mandat ne transgrediatur terminum
mandati divini. Pulchrum quoque, quod cum fluminum sit
mater, ipsa eadem rursus suscipit, hinc quidem quasi in
lucem proferens , illinc vero recipicns quasi hospites. Pul-
chrumvero, quod et pkirimum intcr se dissitascontinentis
terras et urbesprse sc conjungit, ac lcrens in sua summilate
naves, nullumque prcebens impedimentam nautis, partim
quidem nautis , partim vcro coeteris commcrcium praebet.
Sed et corum qu;e ignorantur, variae cognitionis benefi-
cium largitur, ct in rebusnecessariis subvenit indigcntibus,
exportandi et vicissim reddendi commoditatem civitatibus
praestans. Non tamcn sic et Deo putandum est, quod bo-
num vel pulchrum et jucuiidum illi visum sit mare : sed
bonum de quo ibi habetur, ratione opificii judicatur. Ad
eumdem modum et de luce et caeteris existimandum est.
fNTERROGATIO LXXXIV.
Quomodo scripsit Moses, quod dixerit Dcus, « Proger-
))minet terra herbam graminis, quae seminet scmcnsecun-
)>dum genus et secundum similitudinem suam, et lignum
)) fructiferum , cujus in se sit semeu secundum genus ^; »
» Job. xxxYiii, 11. — « Gen. i, ii.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 104/487
g6 s. cESiRii
cum lamcii vldcamns multas plantas prorsus infruglferas,
quae neque semcn habcnt. Quemnam enim fructum habet
alnus , aut abies, aut pinus sylvestris, aut arundo ? Quale
Item semen habet allium, aut rosa , aut crocus , aut vitis,
aut myricaalia innumera inrriiirirera ?
RESPONSIO.
Si quis dillgenter et accurfite explicet res divinas, inve-
niet omnia absque defectu divina vohmtate producta. Al-
nus enim fructum praebot in ramis ad uniuscujusque nos-
trum necessilatem : fblium repositum facit ad nutriendain
hyeme pecora : ex fruticante stolone oleum quod praebe-
tur infirmis, quod a multis oleum ahii nuncupatur. Vice
autem seminis rami ahii defossi radices agunt. Ad eumdemvero modum etabies et arbor pjcea ramuscuHs et defrac
tissurculis genus augent. Rosa autem, aut alhum, aut cro-
cus ,partim quidem ad odorls fragrantiam conducunt
partim ut commisceantur degeneranti vino sicera) potori-
bus, unguentariis Item adconficiendum artificiosc suflfitum,
et medicis adcollyria, in cibo sumptum. Sed ct aquac polo-
ribus aquam innoxiam praestant. Arundo vero irnclum
fert , comam quidem ad spongias, reliquium vero ad ins-
trumenta scriptoria. Utrumque aulcm radicum suppulJu-
lationibus genus augeut.
^ INTERROGATIO LXXXV.
Quarequasi naturaHtcr cohaerent cum bonis mabi, cor-
ruptiblUa cum vitanoslra, cum tritlco zizanium, el cicula:
cum rosis spina) : cum ca^teris nutrimcntis helleborum, et
aconituin , et mandragora , ct succus papavcris ,quic nos-
iram vitam tolhmt ?
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 105/487
DIAL0CU9 I. 97
RESPONSIO.
Nam Igitur relicta pro utillbus gratiarum actione, cri-
men Intentabimus opifici,quod quoedam nobis ad discri-
men,quaedamveroutiliternascuntur?Autnonreputabimus
illud ,quod non omnia propter ventrem nostrum condlta
sunt? Atqni nobis quidem deputati cibi omnlbus in promptu
et cognitu faciles sunt. Unum quodvis vero nascentium pe-
culiarem quamdam in creatlone rationem implet. Ne enim
laederet venenatus taurlnus sanguis , non debuit Id animal
producl , vel carere sanguine, cujus robore in tam multis
indiget vita nostra ? Atqui ad cavenda perniciosa tibi ratio
sufficit. Annon enim oves et caprae norunt refugere quae
vitae suce perniclosa sunt, solo olfactu noxia dijudicantes?
Tlbi autem cui et ratio adest, et ars medicinae, quae quod
est salubre suppeditat, et proecedentium experientia, perni-
ciosorum fugam suggerens, dlfficile erit declinare mortifera ?
Nihil autem horum inutifiter aut abs re natum est, sed aut
nobis aut pecoribus ad utilitatem tributum. Nam clcuta
quidem sturni pascuntur, helleboroverocoturnices, utrius-
que noxee immunes quadam dispositione natura?. Per man-
dragoram autem somnum infirmis inducuntmedici.Succo
papaveris corporum vehementes dolores sopiunt. Jamvero
et cicula quidem rabiem appetituum sustulerunt , et hel-
leboro muUos diuturnos morbos extirparunt. Quare quod
putamus inimicum esse nostrae naturae, id nobis in aug-
mentum gratiarum actionis accesslt.
INTERROGATIO LXXXVI.
Quare de herba et arboribus,«Progerminet;terra, ))in-
quit, de pecoribus autem et bestiis,«
Producat? » Aniion
LIII. . 7
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 106/487
98 S. C^SARII
aliquam dlssonantlam habet, utrisque ex eodem prove-
nientibus ventre ?
RESPONSIO.
Quandoquidem germina et fructus quotannis germina-
tura erant, et in terra remansura , in Ipsam, velut in sinu
matris defluentibus floribus desinentia , et ex ipsa rursus
enascentia : animalia vero semel ab ipsa producta, non am-
plius ex ipsa, sed a succedentibus procreantur.
INTERROGATIO LXXXVII.
Quare non coelum tanquam primum a se creatum exor-
navit, sed ejus quae post illud condita est, terrae priorem
curam habult, cum tamen secundum consequentiam crea-
tionis deberet addita fuisse ccelo primum exornatio ?
RESPONSIO.
Propter errorem de multitudlne Deorum,qui oriturus
erat,qui etlam nunc apud multos obtinet
,qui solem pro
Deo colunt, cum noctu ad illius occasum slnt impii, ne
existimaretur fructus calorc solls productos a terra digeri,
et non ab omnium moderatrice divina potentia unum-
quodque perfici ad eam, qua^ ab Ifla defmita est, magnitu-
dinem, vel etlam, ne auctorem et patrem lucis solem
putarent allqui, eam ob causam terra prius, quam coelum,
est exornata.
INTERROGATIO LXXXVIII.
Et quare non die primo, abysso adhuc obtinente cceles-
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 107/487
DIALOGUS 1. gg
tia, nondumque congregata aqua adcongregationemunam,
fecit solem et lunam, el stellas ?
RESPONSIO.
Eo quod nondum erat firmamentum in quo luminaria
erant reponenda ; « In principio enim , inquit , fecit Deus
» coelum et terram \ » Non id quod cernitur, sed supra id
quod cernitur, constitutum.
INTERROGATIO LXXXIX.
Num et multitudinem dicis coelorum esse supra firma-
mentum ?
RESPONSIO.
Numerum quidem nuUus sanctorum unquam pronun-
tiavit, exccpto eximio Apostolo, qui « Ad tertium » se
pervenisse clamat ^. Non tamen in eo numerum ipsorum
collocat : nam quod inquit se « Raptum in tertium coelum
»usque; » per articulum, « Usque, » subinnuit etiam alios
supra tres constitutos esse. Et Davides divinorum auctor
Carminum , « Laudate Dominum ex ccelis ^ , inquit. » Et
socii Ananiae divini : « Benedicite, inquiunt , coeli Domini
» Dominum ^: » utrique numerum per spiritum subticen -
tes. Quid enim nos juvabit summum, et numero superius
scire coelum, cum ne id quidem quod est ante, et super
capita nostra, conscendere mente velimus, materie crassa
gravati et affectibus : id quod mente percipi potest obscu-
rantes, inferioribus et humi positls semper inhiantes.
» Gen. I, 1.
—»2 Cor» xn, 2.-3 psal, cxiviii, i. — 4 Dan» in, 59.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 108/487
lOO S. CjESVRII
INTERROGATIO XG.
Quid igitur? num aliud secundum naturam putas id,
qnod supra positum est , ab eo, quod cernimus, et firma-
mentum dicimus ?
RESPONSIO.
SuLtilioris illa esse suLstantiae dico ab eo quod secun-
dum cst , tanquam superiora , et leviora, velut bullae in
glacie cnascentes. Id autem quod cernitur densius, prop-
ter geslationem ultramundanorum; « Laudate enim Deum
))in firmamento virtutls su?e
\)) inquit Davides.
Cumhoc
autem consentientes Ananise socii canunt : « Sis benedic-
)) tus , inquiunt, in firmamento cceli ^. ))Ante hos autem
Moses indicavlt , aliud quidem esse quod initio mundi fac-
tmu est ccelumprimo die, aliudvero quod secundo firraa-
nientum. Nam illic quidem , « In principio , inquit , fecit
)^Deus coclum et terram ' ; )) hic autem , « Et dixlt Deus
))Fiat firmamcntum % )) alterius et naturag ct usus.
INTERROGATIO XGI.
Quomodo vero non delabuntur per prneruptam compa-
gem firmamenti aquae ,qua; supra ipsum sunt ?
RESPONSIO.
Non omnino concavae sunt summilales , sed acquales et
planjE, velut balneorum tectum , ct sub antris structurae
docent; quse infernce quidem aspectae , convexae risuntur,
Psah CL, I. — « Dan. ui, 56. — » Gen. i, i. — < Ibid. 6.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 109/487
DIALOGUS I. lOI
siiperne vero apparentes , declives et planas et habitabiles
snnt. Ad eumdem modum et divinae protensiones, inferne
concavae videntur insupernls esse, supcrne suplnaeetaequa-
les sunt, adse recipientes praeclarosinEcclesIis vlros. Non
enim eo modo, quo mortales, operatur Deus, neque eadem
ratione, aut nunc hoc, nunc aliud fundamentum ponit, sed
supra molle concameravit gravius , instablli autem et dif-
fluenti crassum et materiale praevalet. Atqui sub coelo
quidem aera et eminentiam abyssi expandit, terrae vero
aquas inseruit, sub levioribus graviora conspici imperans.
Utraque vero ex divinorum Carminum auctore discimus :
« Qui stabilit in aquis superiora ejus, qui ponit in nube
» ascensum suum \ » Et post alia : « Gonfitemini, inquit,
))Domino, qui firmavit terram super aquis \ » Atque ar-
chitecti quidem pro magnitudine domorum in altum aedi-
ficantes proportione altitudini respondentia fundamenta
subdunt : et navium structores decem millium capacem
navem fabricantes, congruentem ponderi merciumcarinam
conglutinant. At Deus meus primo fastigium superne ex-
tendit, atque sic demum fundamentum supposuit : primum
vela expandit, ita demum navem hujus creaturae subtus
fabricatus est, quasi inponto ferentem procellosam hanc et
instabilem vitam,qua^ neque laeta durabilia, neque tris-
tia possidendo perseverare potest, usque quo tranquilJum
consummationis portum subierit ex praesentis turblnis pro-
cella. miraculum ! Quomodosokibihinnatatterra? Quo-
modo per liquidum non penetrat gravcP Quomodo montes
in molli non submerguntur ? ObHtus sum mei ad Deumdicens, Quomodo ? Quls enim intelliget quo pariete conti-
neatur abyssus, aut quis extremus ejusfundus et angiportus
inferiora continens ? ad immensa enim et infmita deficit
meus intellectus, dum sic procedit, praeter inventas sedes
> Psal. cin, 5. — a id. cxxxv, i et 6»
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 110/487
I02 S. C^SARII
imas et bases insiiper alias excogltans , ultra qiias quod
succurrat nihil est^ Salomone inclamante: « Sublimiora
» tene quaeras, etprofundlora te ne scruteris. Quae tibi mau-
» data sunt, illa cogita S » credens conservatricem universi
divinam potcntiam omnla sustentare et conservare, et
omnia penetrare, ad gubernandum in universa omnia.
INTERROGATIO XCII.
Unde facta sunt luminaria sol et luna, et astrorum coe-
tus? Quod Dei quidem sit opilicium scimus, sed de sub-
stantia quaerimus.
RESPONSIO.
Ex primigenia luce mihi videntur luminaria esse. Nam
materlam lucis producens Deus, inquit, « Fiat lux et facta
» est lux ^. » Transmutans autem in varias species mate-
riam, inquit, « Fiant luminaria \ » Vehiti si quis primum
promat massam auri, quam in numismata secans, duo
praecellere magnitudine faciat, et in orbe permagno con-
jungat, domusque tecto applicet, oblcctans quidem aspi-
cientium oculos, immortaha vero faciens monumenta suae
industriae ; ipsaque procul a firmamento removens , dein-
ceps ilh subjecit. Inquit enim ipse divinorum enarrator
Moses : « Et fecit Deus duo luminaria magna '. » Hic mihi
attentas aures praebe, o praeclare. Nam ex ipsa clocutione
manifestum faciam , himinarium creationem extra firma-
mentumesse. Inquitenim Moses, «Etposuit ea in coelo ^ ,»
inferiora slgnificans, aut cxtra tectum orbes ipsorum dcs-
cribens, sicque deinde ei subjecta esse.
' Eccli. III, 23. — a Gen. i, 5. — 3 Ibid. i4— 4 Ibid. i6.— 5 Ibid. 17.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 111/487
DIALOGUS I. I05
INTERROGATIO XCIII.
Num simul illa duo constabilivit, aut a se invicem dis~
junxit ?
RESPONSIO.
Etiam post terrae exornationem sol productus est, neipsum aliqui lucis auctorem nominarent, neve de terra nas-
centium opificem. Primum enim lucis natura producta est.
Quarto vero die solaris corporis currus primigeniae luci
paratus est, velut aliqua lucerna propter impositum sibi
ignem. Quemadmodum autcm aliud quidem est albedo,
aliud vero dealbatum corpus:
sic et haec diversa cum sint,
unita sunt, licet discreta sint. Enimvero quae opinione
nostra sunt separabilia, operatione differunt, virtute ejus
qui fecit. Qui et urendi vim in igne a splendore separavit,
velut in rubo, et in fornace trium puerorum, cujusmodi
et in terribili judicio audimus ignem fore,qui justos qui
demilluminet, comburat vero peccatores.
Quemadmodumtestatur Davides , « Vox Domini perrumpens flammam
» ignis*. » Eorum vero quse de passionibus lunae quaeruntur,
brevis comprehensio est, quod decrescens non toto cor-
pore suo consumatur , sed circumjacente luce deposita,
rursusque assumpta , decrementi et incrementi species
praebeat. Potest enim in aerepuro
videriejus obscuratio
tanta circumferentia circumscripta,quanta in pleniluniis
est. Idem inteUigas et de sole : Nisi quod hic quod semel
accepit, id inseparabile habet, illa vero assidue induitur et
exuitur. Et haec desoledicta creduntur. Porro situm eorum
ex Mosaico scripto intelligamus. Inquit enim , « Et fecit
l Psal. xxvni, 7.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 112/487
Io4 S. C^SAIUI
» Deus diio luminaria magna , et posuit ea in firmamento.
wLuminare magnum in dominiuai diei, et iuminare minus
))in dominium noctis*. » Ergo sibi invicem e regione op-
posita locavit, illum quidem in regione matutina, hanc
vero in vespertina. Et illum quidem qui diei prceessel :
hanc vero qua3 nocti. Lt sibi ex opposito currentes, ille
quidem per diem nocturnum , hcec autem per noctem
diurnam, ad eumdcm pertingat ortum. Ltinclinante die,
haec in summum ortus matutinl veniat, agens veluti re-
gina, splendoribus noctem exhilarans. Ille vero tenebris
ingravescentibus ad idem centrum appellcns, veluti rex
praesidentia sua regionem omnem quae sub cado est , illus-
tret. Ut sit iUius quidem ortus, hujus occasus , ct hujus
praesidentia, illius subtractio. Lt perficiatur illud, «Domi-
))nentur dieiet nocti ^. »
INTERROGATIO XGIV.
Quomodo cum elapsi essent dies ab ortu rerum quatuor,
plena erat luna , et totum mundum iUuslrabat, non aUter
ac si dies quindecim elapsi fuissent? Quoniodo vero hodie
cum itidem quatriduana est, non simihter per noctcm il-
knninat mundum ?
HESPONSIO.
Quatriduana quidem respectu praecedentis conservorum
ortus dicitur, non quasi quatriduana fuerit,quae j)Ostmo-
dum crcata apparuit. Enimvero, cum condita est, per-
fecta erat. Non enim debuit mutilatum aut semiperfectum
esse diviuum opus. Quod autem nunc taHs conspicitur,
quando quatriduana est, ne quidem quaestione dignum
' Gen, I, 16, 17. — » Ibid. iS.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 113/487
DIALOGUS I. Io5
arbilror, si nostram imaginem consideremus. Perfectus
enim primus pater noster Adamus creatus , perfectam
quoque vitae consortem accipit. Atqui videmus illorum
posteros non eamdem servare sequalitatem magnitudinis
neque item ad generandum progredi , nisi prius processu
temporis ad debitam pervenerint magnitudinemr Postea-
quam autem hanc assecuti fuerint , interventu mortis in
terram rursus desinunt. Paulo post vero per resurrectio-
nem renascuntur, deposito et denuo induto corpore, juxta
lunoe similitudinem. Undecim autem dies ,quibus supera-
vit solem, non substantia, sed natura rependit ei, per
quemlibet mensem dies viginti novem et dimidium nu-
merans , et trecentos quinquaginta quatuor dies absolvens
per anni circuitum, secundum Hebraeam supputationem.
Non enim norunt illi menses Romanorum, qui apud nos
sunt, solam sequentes lunam.
INTERROGATIO XCV.
Quid est est hoc,«Sint in signa et in tempora , et in
))dies, et in annos* ?» Siquidem asserunt aliqui multa ex
principiis istis judicari de humana nativitate.
RESPONSIO.
Circumscribunt quidem suam nativitatem astrologis
supputationibus vani homines. Quod vero ex astris non
possint quidquam portendere de mortalium vita , testatur
Esaias dicens : « Surgant astrologi coeH, qui stellas intuen-
))tur, et annuntient tibi quid futurum sit^. )> Sed paulo
post latius illorum fabulas explicabo. Signa vero coeli et
astrorum merito recenseantur, imbres, flatus, tempes
' Gen. I, i4. — f Isai, xivii, i3.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 114/487
Io6 S. C^SARII
tates, ver. Hacc ex astris discimus per Dei erga genus hu-
manum bonitatem, ut in mari nauta signum videns, ad
portum navem dirigens, naufragium elTugiat ; ut agricola
anniversarium eiesiarum signum secutus , fodiat arvum :
ut viator in diversorio minus diu moratus , effugiat in-
gruentem imbrem aut grandinem. Fiunt signa et belli et
pacis , quse ad Judaeos concionans confirmavit Servator.
INTERROGATIO XGVl.
Quid igitur? Num idcm putas esse temporis articulum
et signum, ct tempus? Atqui quomodo Scriptura diffe-
rentiam indicans , inquit , « Et sint in sigua , et in tempora ,
» et in dies , et in annos ? »
RESPONSIO.
Aliud quidem est tempus, aliud vero temporis articulus.
Nam illud quidem prolixioris spatii significationem habet,
hoc vero opportunitatis. Neque enim dicimus : Inslat
spatium temporis mcssis, aut vindemia^, sed opporlunitas :
nequc spaiium temporis ut nubat puella, sed icmpestivum
est : quai quidcm nos sapiens ille docet Salomon. Signa
autem astrorum illa dico, orium quidem Pleiadis iniiium
mcssis et navigationis, occasumvero, diversum. Nam ille
quidem congregai, hic vero sparglt in arvis scmina. lllud
auicni, in dicm, quae periodo scptimana3 constat , diem
sabbaiismi dicii. Omnia enini festa laborum intermissio-
nem habeniia, sabbaiuni apud HebrcTOS appellaniur, quo-
rum ab ipsis pra^ter hebdomadarium cyclum tria in anno
perficiuntur. AUquoties eiiam pra^ter quam proprie dic-
tum sabbaium. Dies enim sabbati erat et tempus quo ves-
cebantur infcrmentatis:
simiHtcr et Peniecostes : ad eum-
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 115/487
DIALOGUS I. 107
dem moduin et scenopegiae. Et extra proprie sabbatum
dictum, si temporis periodo incidatipsisfestum, sabbatum
diem appellant, quod declarans eximius apostolus Mat-
thaeus , « Sabbato secundo primo*, » inquit (5) ; eum diem
significans ,qui post sabbatum proprium ipsum per festum
otio vacabat. Proinde menses luna perficit, annos autem
sol ; illa quidem per periodum dierum plena facta : hic
autem ex periodo mensium in eodem centro ortus matu-
tini constitutus, conversiones servans aequinoctii, aestatis
et autumni.
INTERROGATIO XCVII.
Est-ne sphaera coelum, aut hemisphaerium , quod actum
circulari moUi solem sub terram ferat, aut alio modo cur-
sum ei tribuat ?
RESPONSIO.
In hls utrisque ab eximio Esaia instituamur, qui clamat
«Qni constituit ccelum velut laquear, etextendit ipsum
» velut pellem^ » Quod igitur consistit, non movetur circu-
lariter : quod expansum est, non subtus fertur. Principium
igitur habet co^him et termlnum. Non enim inquit Scrip-
tura : «Ascendlt sol ; » sed , «Egre-ssus super terram, et Lot
»ingressus est Segorem^» Non globum , sed laquear esse
confirmans.Et Davldes inqult In Carmlnibus :«A vertice
«coell egressus ejus, » non ascensus ; « Et occursus ejus
»usque ad summum ccelI\»non autem descensus ejus
aut occasus : ne ipsum percurrentem circulariter moveri
faciat. Et iterum , « Et Ipse , inquit , velut sponsus, » non,
' Luc. VI, I. — a isai. XL, 22. juxta Lxx. — 5 Gen. xix, a3. — 4 Psal.
XVII, 1.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 116/487
Io8 S. C^SARII
ascendens, sed, «Exiens exthalamo siio^ » Ipse vero con-
cionatur Dominus .-«Mittet, inquit, Angelos cum tuba et
»voce magna, et congrcgabunt electos ab extremo cceli
«usque ad extremum ejus^. »
INTERROGATIO XGVIII.
Quomodo igitur occidit sol, si non fertur sub terram,
et quinam locus est, qui radios ejusinumbrat?
RESPONSIO.
Peragratis celeri cursu coelestlbus terminls, post quam
latus quoddam, boreale nempe clima, subierit, elevante
se Gappadocum solo, inumbratur quidem radiorum fulgor
per sylvas et aquas ex superna repressione firmamenti
perfractis ad latera radiis, et per eminentiam terrne luce
ipsius exclusa , idque secundum prius exhibitam simiUtu-
dinem lampadis, cujus apud nos usus est; si testa fax
comprimatur, et aliqua ex parte inumbretur, ad ahquod
hberum latus lux recedit. Hoc modo etiam sol pervenit ad
Orientem, occulte borealem plagam permeans. Estque
nobis illustris testis in rebus divinis sapiens ille Salomon :
«Oritur, inquit, sol, et occidit : ortus per occasum gra-
» ditur, et gyrans circulariter fertur ad aquilonem , et in
locum suum redit^ » Aspice proinde ipsum per meridiem
currentem , et plagam borealem circumeuntem , ut intra
praescriptum ab Oriente feratur.
INTERROGATIO XCIX.
Si absque iutermissione cursus ejus est, quomodo aes
' Psal. XVII, 6. — « Malth, xxir, 3i. — 3 Eccl. i, 5, 6.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 117/487
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 118/487
IIO S. C^SARIi
et quaecumque ex terra nascuntur : unde et hoc rursus post
interitum nascitur, ut luna quae veluti reviviscens , sub as-
pectum omnibus venit. Quandoquidem et nos in sepulcro
intereuntes, rursus resurgemus,quasi renati secundum
verbum illud divinum ; « Quando venerit Filius hominis
in regeneratione* :»quo nostrae resurrectionis tempus sig-
nificatur.
I MaUh. XIX, aS.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 119/487
DIALOGUS II. 11
DIALOGUS II.
INTERROGATIO C.
QiJANDOQTJiDEM aucllvimus heri te ad eos, qui quaesive-
rant, dicentem, inanimatam esse terram : si inanimata
est, quomodo generat animata, bovem, ovem, leonem,
draconem , et caetera genera pecorum , et reptilium , et
bestiarum?
RESPONSIO
Nihil horum animatam terram csse demonstrat. Siqui-
dem hoc modo concedcmus omnino et vitem cum botris
delitescentem , confestim proferri : ct palmam arborem
fructum plenum proferentem sub terra mox exilire ut ap-
pareat : aut ut triticum plenam spicam et admessem pa-
ratam subtus protendat, rursusque divino praecepto oriatur
Verum non habet rationem similltudo. Nam si terra ani-
mata ex eo est, quod animata profert, se ipsam anima
destituit. Nam qui animam educit, sive suam, sive
paoximi, mortuus omnino, et exanimis est, vitalem cau-
sam ejiciens.
INTERROGATIO CI.
Num igitur, quandoquidem homines viventia et ani-
mata generant, edito in lucem infante, inanimus relic-
tus est ?
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 120/487
112 S. C.^SARII
RESPONSIO.
Verum nlhil allud quam organum homo generat, ani-
mam autem immittit Deus. Nusquam enim in Scriptura
dictum est : Producat muher animam viventem; neque
quodEva concipiens, aut Sara, aut Elizahetha produxerit
animam, sed quod genuerlt infantem puerum. Cur caetero-
qui plurimae matres gcnerant sola corpora, anima desti-
tuta, siquidem poterant anlmatum producere foetumPAut
quare foetum mortuum enixae, super eo lugent et plorant,
et non mox animam indunt mortuo : slquldem denuo fas
erat anlmam generarc? Quomodo vero quodvis animaluiii
ferro dissectum aut lanlaUim, mox sangulncm profundlt
instar torrentis, et clrcumquaque rubefaclt suhjeclum?Terra vero arata
,pastinoque dissecta , et in puteum efFossa
non clamat , non reddlt sangulnem , non ruhefit , non
contradiclt percussorlhus, ut animata omnia solent? Quo-
modo vero alllum et cepae , ut aliae plantae cultro vel falce
amputatae sanguine non pcrfunduntur, siquidem anlmalae
sunt, secundum Manlchceos vaniloquos et stullos, qui
foetidam maledicentiam In suls animahus circumferunt?
Omne autem anlmatum terrcnum et marinum omnino
erit, et sangulnem hal)ens. Non igltur animata terra est,
neque quidquam plantarum , aut luminarium. Nusquam
enim de his inquit Pagina sacra, quod inspiraverit ipsis
flatum vitae, quemadmodum inqultde homlne. Ahsit igitur
a te procul, quaeso, illorum dcmentla et dcilrlum. Omne
enim animal sihi simile generat, hos hovem , simlHter et
equus equum, et caprea, ct llgris , ct oncrlhus porlandls
destinata juinenta, hestlaeque crudlvorne , unumquodlihet
suam naturam, eamque soL^m gencrat. Quomodo igitur
terra cum unius naturae slt, tot queat animas gcnerare al-
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 121/487
DIALOGUS II. Il3
teriiis generis et inneqnalinm aninialinm, nisi divino man-
dalo animarentur, quas inde producuntur? Quomodo vero
et aquie eidem divino jussui obnoxiae, cum sint unius na-
turae moliis ct fluxae, innumera genera natatilium anima-
torum , caeterorumque et aliorum piscium cartilagineo-
rum in uno temporis momento consimiliter cum terra
excreverunt? Qui rcs mollis et fluida produxit corpora
animata, solidaque ct lapidea, in abysso fluitantia, adae-
quata montibus magnitudine, cujusmodi sunt phocae, ba-liencie, priones
,gauri, ctc. , horribilia dictu et aspectu in
profundo dcgentia animalia, quorum non est praesenlis
tcmporis expositio? Quomodo igitur, siquidem una natura
animata est aqua, innumera eflluxerunt geiiera natatilium
et volatiiium, aiitcr nascentia, et aliter viventia, et qui-
dem diverso victu viventia :
nunc quidem super terram,nunc vero in aquis victum quaerentia? Nihaci sunt in
/Egypto crocodiii, ad occidentaiem Phisonem canes flu-
minei : Euphralaei grypheSp paiustres ranae , et apud nos
ecliini et cygni. Atque innumera quis invenerit amphibio-
rum genera, qiiae nunc quidem in pratis et medimnis
seniina coiligunt, aut Iierbas comedunt, una cum terres-tribus animaiibus : nunc vcro in aquis natantia leviores
iluviatiiium cibos comedunt : quod et crudivora ex terres-
tribus facere soient. Sed ad propositum serinoncm guber-
nacula vertamus, prophetica secuti dogmata. Nusquam
enim terram animatam pronuntiant, sed divina virtute et
spirituanimari ex ipsa puiiuiantia
:
divino quidem Davidecanente, «EmittesSpiritum tuum, et creabuntur^ : «Esaia
vero veiut in persona Dei manifesto ciamante : « Ego Deus
» qui feci cceium et terram , et qui dat flatum vitae omni-
)) bus calcantibus eam^ »
'Psal. ciii,3o. — isai. xLiF, 5.
LIII.g
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 122/487
II 4 S. CMSXIMI
INTERROGATIO Cll.
Nihil quod mugit, aut rugit, inanimum esse dicimus
quomodo igitur rugit terra, siquidem inanimata est, et
quomodo mugit quando concutitur ?
RESPONSIO.
Similiter et mare subterraneis spirilibus intumescens
quasi stridorem aliquem aut mugitum reddit. Etenim illud
saepenumcro evaporante profundi cestu commotum et ex-
undans, sonitum efficit, allidens semetipsum procellis ve-
hementioribus. Quiescente vero flatu, vekit inanimatum
haud clamat, sedsopitumprofunditatistranquillitatem ha-
het. Cc-etei^oqui num putatis aquaria vasa vcl dolia ani-
mata esse, quse audimus stridentia etmugientia, cum pe-
netrat aerius spiritus? occisa vero capra et excoriata
cuivis constat ipsam pellcm inanimam esse. In utrem vero
cute commutata, et spirilu distenta, deinde rursus com-
pressione manuum nostrarum emisso flatu , quomodo slri-
dorem quemdam, aut mugitum rcddit inanimata? Quo-modo item musico serviens instrumento , duclu hominis
varie iflo utentis quodvis carmcn eflicitur, ac tam lugu-
hriter quam remissc per fistulas resonat? Num igitur ani-
matas dicemus quod inflalae musicis insonantinstrumentis
hominum excogitatione? Item cilhararum chordas, et
tympanorum pelles tinnitus etsonos edunt, perque tactuni
ejus, a quo tenentur, strepunt. Ad hunc modum cogila
etterram, per allcrius alicujus operationcm, mugire et
concuti.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 123/487
DIALOGUS II.
INTERROGATIO CTII.
Qiiomodo igitur tres illi pueri omncm creaturam anima-
tam innuunt, cancntes in fornace : (fBenedicite omnia
»opera Domini Dominum, celebrate et exaltate ipsuin in
» saecula. Benedicite Angeli , cceli , terra , sol , luna , astra
«rores, pluviae nivales, glacics, nives, lux, tenebrae,
»
noctes,
dies , montes, colles ,
mare, flumina^,
» ct om-
nia, quae sequuntur? Nam per hoc, esse illa animata sig-
nificatur.
RESPOfJSTO.
At non omnia animata ostendit esse illorum Sancto-
rum hymnus, praeter homines, etiam Lestlas, et celos et
caitera terrestria et aquatiiia. Angeli enini benedicunt ut
rationales spiritus, et ministeriales : coeii autem, non ser-
mone et voce , sed suppcditatione imbrium et firma
constitutione. Sol autem et luna, exortu, ct mutiia vicissi"
tudine cursus et radiorum ejaculationibus. Pra^terea pro-
cessione ordinata Lucifer quidem diem annuntiat. ilespe-
rus vero diversum. Pleias conspecta securitatem navigan-
tibus poilicetur; occidens vero diversum aiiquando
quidem ad matutinas, aiiquando vero ad vesperlinas partes
axem flectens , noctcm et lumcn significat. Tcrra vero
fructibus benignitcr fovens mortales, laudat Dominum.
Mare prosperitate profectionum, et liguispermeabile, pis-
cesquenobis proferens et conservans, Dominum laudat.
Animalia autcm bruta, et homines : nos quidem cum ra-
tione laudes olfcrimus , iila autcm portantia laudantcs, et
vota facientes, ordinate ab iilis gubernata, et in timore
»
Dan. III, 57, et seqq.
8,
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 124/487
ii6 C.ESAr.II
colilblla, Dominnm prrpdicanl. Nilenim niinns quam pro
nohis ipsls, eliam pro jumentis orare consuevimus.
INTERROGATjO giv.
SI in firmamento fixa sunt astra et luminaria , consistit
autcm immobile, ut (llcllur , ccelum, quomodo currlt per
ipsum sol et luna , non secantes ipsius substantlam? Quo-
niodo Itcm In glacie figi potest ignis , ita ut non solvatur ?
RESPONSiO.
Non sunt fixa, sed sub lirmamenlo aptata, et feruntur
quidem in (etherclovltale natura?, currunt vero sub firma-
mento : illius quidem refrigeratlone secundum proportio-
nem ad inferlora compulsa , verum aeris subjecta crassi
ludine suhlala. Omnibus enim creatls levlor est ignis na-
tura, ideoque Angeli eliam hanc sortlti sunt. « Qui facit
» Angclossuossplritus, etministros suos, Ignis flammam*,»
inquit in Melodiis Davides. In Eplstosfis autem Paukis :
« Aerasuperanlhmiinaria Jevliateignls (6). »Penitusautem
ad firmamentum appellere , aut ejus aHquam partem lu-
flammare non possunt, })ropler aspirans desupcr frigus
c<elesllum aquarum.
l^TEUROGATiO CV,
At quomodo ventorum violeutia in aslra non impingunt,
aut impediuntur cursu ?
» Psal. ciii, 4-
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 125/487
DIALOGUS II. 1 17
RESPONSIO.
Spiraiit inferne flatus , et siib sole feruntur iiubes, ut
in alto meridie videre iicet, quomodo nubibus agitatis su-
pervolans inumbretur sol. Flatus autem violentia terra3
contermina cum sit , merito commovct abyssum , et in
aera spargit pulverem. Quomodo vero flatuum vis exiguamaiiquam domum aut lapidem movere cum non possit,
movebft aliquando vel transferet soleni quavis civitate ma-
jorem, aut ad astra collidet?
INTERROGATIO CVl.
Si nihil ad hominum nativitatem conferunt stellae, ne-
que possuiit inde indagari quoe nobis accidunt,quomodo
in nativitate Christi exorta est ,qu^e Magis dux viae fieret ?
Aut quomodo ilH regaleui agnoscentes stellam , ad iter
suscipiendum moti sunt, ad adorandum puerum per stel-
lam deducti?
RESPONSIO.
Ouia Samaritani et Sadducaci Angelos non rccipiebant,
merito stellam Angehim divus Evangeiista vocat. Sed ct
cullumastris
impensum ad Cliristum trahens, a nuiltorumDeorum errore mortales reducendo, velut steiiam ponit
Angelum, via? adorationis ducem. Non enim alia re Magi
ad adorationem excitati sunt,qnam opinione sui cultus.
Cum autem remissior et inrirmior inagis facta fuisset per
deificati hominis nativitatem,qui stellas fundaverat , ct
ordinem ipsispraescripserat
:
re intellcctaerrantes iili
Chaldsei, confirmato ad supplicanduni aniino, expialo er-
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 126/487
Il8 S. CiESARII
rore, sua eunt spontc, tanquam Evangelistae et primi prje-
cones gcntium de divini hominis adventu. Surgentcs igitur
prophetia eximii Esaiai audita, clamant : « Puer natus est
))nohis, ct filius datus est nobis, ct vocabitur nomen ejus
)) Magni consihi nuntius, Deus fortis, Dominator, Princcps
))pacis, Pater futuri saeculi \ ))lioc autem cum ante quin-
gentos annos ab illo viro sancto pncdictum fuisset , licet
illi non audivissent : lamen rc Ipsa dcmonstrarunt , iegi ci
Prophctis vacantcs, Juda^os ii.Lc^digcntiae expertes csse, at-
que ita in fidc pergunl. Quod vcro non stella, sed intel-
lcclihs qua^dam ct rationalis polestas fuerit ille Magorum
dux, cx ipsa discimus tum motionc tum instilutione. ^am
stellarum illae quidcm qua) scmpcr sunt mobilcs, nunquam
a motu quiescunt : quae vero fixae sunt, non movcntur. lia^c
autem utrumque recipere videtur, nimirum qua) et mobilis
esset, et fixa, atque etiam ab iis qui ducebantur, scse sub-
duccret : ita ut intcrrogantibus ipsis,« L'bi est natus iile
)) rcx Judicorum ^ ? » turbatus sit rex Herodes , et tola
Ilierosolyma, et divulgatus divinus partus, lateque sparsus
a Magis, propter ademptum viae ducem. Piursus autem ap-
parcns, conslilit supra antrum, ubi infans erat , inquit
eximius Matthaeus. Nam nisi per intcrmissioncm apparuis-
sct, non fuissct commota Hicrosolyma inicrrogatione Ma-
gorum, neque irritatus fuisset Herodes , de rege audiens.
Nisi iniellccLiiis aliqua et ralionalis potentia illa steilafuis-
sct, non uiique ejus qui natus erat , ministram se dcclaras-
set. Nunc autcm quod circa reges fieri solet, vocatquidem,
et prtECedens divinus hic cursor dcducit ad rcgem aliquos :
post quam vcro ad porlam latioris platcae venerint, voca-
tos ad limina starc jubct, usque dum advenlum ipsorum
regi significavcrit , sicque dcinceps ad ipsos rcversus , ad
tectum aureum, et ad regem intus sedentem deducit. Ita
' Isai. IX, 6. — a Matlh. n, 2.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 127/487
DIALOGUS II. 119
hic stella quidem conspicitur, Angelus autem esse intelli-
gitur, ct gentium dux. Quaenam caiteroqui vobis videtur
esse ma^^ima stella? Num sol? Omnino dices maximiimesse sidus solem. Quis igitur, cum est in medio ccelo con-
stitutus, dicerc queat, quamnam urbium aut virorum prse-
cise ostendat, aut quamnam domum quasi digito designet?
Compara igitur stellam cum sole, velut muscam vinariam
ad clephantem , et astrum divinum ad omnium maximani
civitatem , vehiti cum camelo culicem. Si igitur non sci-
inus quam maximarum urbium designct superne immi-
nens ille luminarium rcx, quomodo stellam exiguam osten-
dere speluncam dicam , si non Angelus fuit,propinquum
lerrai in subHmi iter faciens, ct Dominum indicans? Fa-
cessant igitur hinc cum sua dementia, qui stellam una cum
uniuscujusquenostrum nativitatc oriri putant,fabulosi nu-gatores , cum codem moriente stellam quoque deficere
delirantes. Cum enim duo tantum homines essent in
inundo, Adainus, inquam , et Eva, plenum erat astris co^-
lum. Rursusque sublatis per aquas tempore gigantum om-
nibus animatis naturis, praiter eos octo qui cuin divino
Noa servati sunt:
non simul ablata sunt astra cuin illis,
qui aqua delcti sunt, neque vel paululum a suo recesse-
runt ordine.
INTERROGATIO CVII.
Quomodo vero Scriptura astrologum dicit Abrahamum?
aut quomodo ct ahos invenimus phirimos, qui ex astris
multa quae fiunt apud nos priedicunt, veluti quod hic in-
fans adultus, in homicidam evasurus sit, aut adulterum :
ille vero in sobrium, et modestiorem , et fortunatum, be-
neficio sideris?
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 128/487
I20 S. CiESARir
RESPONSIO.
Patrlarcham qiiidem Abrahammn hlsloria astronoiium
vocaiis, nusquam ponit ipsiim pro diis habuissc vel cohiisse
stellas. Verum ad agricuituram , et imbres , et siccitates
tempestatesque ipse observasse Patriarcha creditur, ut qui
patrc genitus esset gcntili Tharc , et cum Chaldosls versa-
tus, qui multitudinem deorum credebant. Non enim juxta
leges siderum , sed juxta pietatem in Deum primum sibi-
metipsi , et dcinceps Isaaco lUio circumcislonis acutum
cultrum adhibuit. Neque secundum aslronomiam, scd di-
vinam promissionem ex steriH et decrepita consorte sobo-
lem se procreaturum credidlt, cum qua ab adolescentia et
florenti letate usque ad ipsam canitiem, et extremam se-
iiectutcm versatus erat. Nunquam certe astronomia) pa-
ruit, ne tunc quidcm , cum astrorum opHex per tentatio-
nem fdium immolare pra^ceplssct. Neque astra sequons,
sed* Dco obediens , Chakla^am cum Mesopotamia Syrlae
permutat.Obsecroautem acumen ilkidtuum, praeclarissime
Constanti, ut in praesenti sacrocoelu paululum auscullandi
gralla tacente , astronomicam gencsim nostram,quain tu
statuls, exphces mihi, qua^nam slderum sit tain inixtio,
quam conjunctio : donccdivina virtute ac sapientia subver-
sis, quce a te agltantur, dogmatibus, rursus per sobrietatem
et doclrinam mehoribus In te excitatis, quemadmodum ct
ab cxcelso Apostolo dlcitur, demohtis legahbus, et vicissim
exaUatls evangehcls, ncqultia fracta , et in mcHus reslltuta,
pacequecum meis dogmatibus reconclhata, et illls qui una
ad audiendum hunc sermonem excitati sunt, illaesis abeun-
tibus, nec improbitatls gentllitlae quldquam seciim aspor-
tantlbus, Davides quidem auclor ille dlvinorum Carini-
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 129/487
DlALOGUS 11. 12 1
jium snbjlciat : « Hnec est mutatlo dexterae Altissimi *: »
eximius autein vates Esaias acclametinpersonaDei : « Ego
» sum Deus , ilie,qui facit pacem , et inala in melius re-
)Mocat ^. »
IINTERROGATIO GVIII.
Facla mlhi clicendi potestate a sanctitate vestra, oratio-
nem auspicabor, nou ut corruinpain pnesentes, sed uti
rem perniciosam abjecturus. Quando igitur Mars (7) cen-
truin tenens in domo sua, quadralo aspectu cum Mercu-
rio centrum Lunae,qua3 plena esse incipit, in generatione
diurna intuetur : efficit homicidas et interfectores,jura-
mentorem usurpatores et potores sanguinis, ebrios, elFce-
minatos, daemoniacas notilias absconditorum mysteriorum
scrutantes, magos sacriiicos, et qua3 sunt istis slmilia : si
praesertim nuliius alterius beneficae steilae aspectus sit.
Rursus idem Mars intucns Venerem aspectu quadrato , si
non sit aspectus aiicujus steiloe beneficie in centro, adui-
teros efficit, rem cum sororibus et matribus habentese
Venus cum Luna in finibus et domibus Saturni, accedente
Saturno, approbante Marte, efficit muiieres agrorum cui-
trices, et architecturde omniumque virilium operum gna-
ras , consueiudinem habentes et concumbentes cum qui-
bus voiuerlnt , nlhii impedientlbus in hoc eas maritis.
Mrlies autem efficit muiieres in Capricorno, in Aquarlo,
sed in re venerea infellces. In vlris autem efficitur contra-
rlum, si cum Marte sit in Ariete. Quo fit, ut nequeant vei
metu, vel aiicujus minls, vei arte coniinere ilbldines, prop-
ter inciinationem astrorum.
> Psyl. LXXVI, 11. — a Isyi. XLV, 7.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 130/487
122 S. CiESARII
RESPONSIO.
Admodum scitc gentilltii erroris enuntiasti fabulas. Yi-
cissim igitur et cgo audaclcr aggrcdiar ca, qua^ a tc dicla
sunt, et fanda3 vel arcus vice sermone utens refellcre co-
naLor, ne ad Martem ct Vencrem, nostras stellas, caedium
causas referas. Prius autem ohsecro ut discerc velis, posse
hominem, siquidem velit, libidines ct acliones vel casti-
gare, vel penitus excutere. Atque equidem excutere soleo
per conscientKc flagelia , et per mcmoriam inevitabilis ju-
dicii, quod vitia problbet. Scd et principum lcgcs, ante
tentata tormenla, el angustias, atquc catapultarum sup~
plicia , solo audltu rcrum terribilium, qu;e sunt in com-
pensatione delictorum, modestum reddere possunt bo-
minem intemperantem, et obtundere lascivientem vigorem
juventutis in quabbet regione, sive scrlptai slnt , sive
non scripta; , tam apud nos,quam gentes. Nam apud
allquos lex scripta , apud alios vero consuetudo valet.
Leglbus enim qui destituti sunt patrios mores pro ie-
glbus ducunt. Quorum primi Seres sunt , qui terrae ex-
tremahabltantcs, pro legeliabent patrlam consuetudlncm,ne quls scortetur, nevc praidctur, ne quis adulterium
commlttat , nc statuas adoret , ne dxemones venere-
tur , ne prorsus apud ipsos imago sit , aut scortum
aut aduitera , aut praido, aut homicida , aut fur. Et ta-
men nuillus liorum hberam potestatcm coeglt Illa , de
qua tu dicis :
Lucens igne Martis stella :
neque vi compulitquemquam ipsorum intcficcre gladio proximum, aut la-
plde pcrcutere. JNon Venus cum Martc pcrsuasil ipsis ut
furiose ruat in uxorem vicinl. Siveltoto die medinm ctcli
Mars obtineat, nihilominus pra^valct apud Scres astrorum
necessltati lex patrla. Lex autcm et Bactrlanls est sive
Brachmanis, a majoribus accepta disciplina :
Ne quid mac-
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 131/487
DIALOGUS II. 123
tent, neque inanima gustent, ne vino simpliciter, aut (8)....
utantur , Deum meum reverentes , licet vicini sint ipsis
Indi, caedibus polluti et vino dediti, qui porcorum sylves-
trium aut suum instar cum insania fceminas deperire so-
lent, et alTectibus indulgere. In Hesperiis autem regionibus
ultralndos, habitant quldam qui hospites devorant, et adve-
nas interficientes comedunt. Neque ulla stellarum benefica-
rum a cacde ipsos avcrtere potuit, usque in hodiernum diem.
Alia Chaldaeis et Babyloniis consuetudo est , ut matres
in uxores ducant, sororcs violent, erga suos liberos insa-
niant, eosque polhiant. Et si procul a patria sint, suis utun-
tur Icgibus, aperte, et privatim admoniti. Ex quibus ali-
qui etiamnum degunt inter Medos et Parthos , et Elamitas,
et iEgyptios, inter Phryges et Galatas, in quibusdam pagis
impie vivenles, etiamsi nunquamVenus cum Luna in fmi-
bus et mansionibus Saturni, adjuvanteMarte, in omnium
ipsorum nativitatibus inveniri queat. Alia item apud Gelas
lex, ut mulieres agros quidem colant et aedificent, et opera
virilia faciant , sed consuetudinem habeant cum quibuscum-
que velint peregrinis, nulla increpatione virorum, qui ipsis
praesunt, neque aemulatione impedilae. Non unguntur au-
tem odoramentis, neque fuco in facie inficiuntur, ut genas
pingant; quemadmodum apud nos uxores alienne quae faciei
medicamenta quaedam adhibent. Viri vero induuntur ad
pedes demissa veste molli , et tincto amictu. Sunt autem
inter ipsas etiam bellicosissimae, et venantur feras, quibus
vix alias sunt fortiores. Quomodo igitur non omnes Gela-
rum mulieres sortita3 sunt Capricornum aut Aquarium,in-
fausto loco posita Venere? Aut vice versa , cur non Ipso -
rum viri sortiti sunt in Ariete cum Marte Venerem , ubi
viriles et molles aiunt esse, qui cumChaldaeis sentiunt? In
Babylonicis autem Susis mulieres omnis generis unguento
pretioso, et ornatu utuntur, ministris instructae hilariter
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 132/487
124 S. C.^SAKll
m publicum procedunt , cum immodestia vultus et hilari-
tate magna. Cum omnibus ea^dem advenis absque timore
et pudore concumbunt imperantes potius propriis viris.
Neque tamcn in omni nativitate Susidum mulierum,
medium cceli cum Jove et Marte in fmibus Jovis ^ enus
tenet. In orientali autem plaga paedicones sunt, qui apud
Christianos, si deprehendantur ab ipsis consanguineis, nullo
parcente, suppUcio afficiuntur. In Britaunia pkirinii viri
cum unica concumbunt muhere. Similiter et multa3 mu-
Ueres uni junguntur viro.
Utuntur denique patriis moribus gentes, vehiti lege, ci-
tra morsum animi et molesliam. Amazones nc viros qui-
dem habent, sed animahum brutorum ritu semel in anno
circa vernum yEquinoctium suis fuiibus egressai, et cum
viris qui sunt in vicinia coeimtes , quasi conventum ali-
quem pubHcum et festum tempus coitus ducent. Ex qui-
bus post quam praegnantes factae sunt, domum simul om-
nes remeant. Tcmpore vero partuum edendorum, prolem
quidem masculam interimunt, lemeUam vero conservanl,
et lactant accurate. Absurdum autem est credere, in con-
ceptione quidem mascuhni seminis Martem cuni Saturno
ea hora aequaUter sortiri , in foeminini autem nunquam.
Quo caeteroqui pacto in eodem noctis dieive momento se-
minibus in alvos excipientes jactis, rursusque simul quasi
ex eodem utero progredientibus , alii quidem fa^tus interi-
muntur, simul atque vitam deguslarunt , ab homicidis
malribus leto dati , antequam lac traxerint, aut vocemediderint : alii vero in vita manent, et mah\ leglbus prae-
scripta amplectuntur? Aut quomodo eodem tempore mu-
lieres apud nos et concipiunt, et pariunt plurimie, gemel-
loque partu edito, ambos infanles conservant, nuUo astro
cogente ut interimant, aut soio ahidanl, ut eos e vita tol-
lant, velut Amazones miseros roetus suos necant:
sed suam
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 133/487
DlALOr.U!^ II.
polluscervlcem pro illorum ca3(ie objlciant, lactentlumque
inrantum vllam magis quam se ipsas ament ?
QuodsiMercurius, utdicltis,cum Venere in suis mansio-
nibus existens clFiciL fictores, pictores, nummularios : in
mansionibus auLcm Vencris, unguentarios , cantores, mi-
mos ,poctas : qui fit , ut apud lielios (9) et Saracenos , et
apud eos qui sunt in L}bia supcrlore, apud Mauros item,
([ui juxla liltora ct ripas Occani liabitant, et in ulteriore
Germania, et in Sarmatia supcriore, et in Scythia, et apud
omncs naliones, quoe aPonlo procul dissitae sunt, inveniri
non possit nummularius, aut fictor, aut pictor, non archi-
tectus, non cantor, non actor poematum, ut apud nos?
Quare Mercurius et Venus id non contulerunt ctiam apud
ipsos nato , ut assequatur ea studiorum et morum exerci-
tia, quae apud eos non sunt ? Medi data opera omnes ad
huc spirantes aegrotos canibus escam cilra commiseratio-
nem obljciunt. Atque hi Medi anne cumLuna, Martem,ut
vosloquisoletis, Iq diurna natlvitate inCancro sortiti sunt?
Indi cadavera mortuorum igni In clneres redigunt, et cum
els quorumdam uxores comburunt.Atqui nequaquam om-
nes Ignl absumptne uxorcs Indorum, aut adhuc viventcs
sortitne sunt tempore nccturni parentum suorum coitus
cum Marte Solem, in partibus Martis noctu non lucentem.
Germanorum complures strangulatlone se vita spoliant,
non tamen omnlno major pars Germanorum lunam , et
horam interceptam a Saturno et Marte habent. Verum in
omnl gcnte si interdiu homlnes nati fuerint, non mellores
pelorosve erunt, secundum astrorum conjunctionem , uti
vos dicitis, sed In unaquaque regione leges quaedam et pa-
trlte consuetudlnes praevalcnt, ex quibus proprium jus, et
quid nobis omni bus faciendum sit omnes discimus. Non
enim potest de vestra sententia, genesis cogere Seres ut in-
jt^rficifint, aut Bracjhjnpnc^ acl vorandum carjoeg; isice-^
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 134/487
126 S. C/ESARIi'
tamve potandiim, aut Persas ne ciihi matrlbns matrlmo-
nia jungant et sorores violent : aut Indos , ne igni mor-
tuos tradant : aut Medos, ne canlbus objiciant morlturos :
aut Parthos, ne multa conjugia contrahant : aut Mesopo-
tamios, ut sint valde temperantes : aut Graecos, ne corpori-
bus exercendis occupatl slnt : aut barbaras gentes , ut
cum lUIs quae a Gra^cls praedlcantur, commercium habere
velint. Verum ut dixi jam ante, qulvis hominum suae legis
libertate utitur , et quae ex astris secundum Graecos fabu-
lose ficta sunt, propter legum metum omlttlt, aut propter
consuetudlnem patrlam gentls a vitlls abstlnet. Nam vir-
lutum aliae sunt ex liberae voluntatis electione, aliffi vero
ex circumstantiis ejus, qui necessltate coactus accedlt ad
melius, utpote legibus ita poscentlbus.
INTERROGATIO C{X.
Atqui cum sint septem unluscujusque nostrum nativi-
tall deputatae slellae In septem plagas terram divisam csse
dicimus , atque quamhbct plagam gubernari ab una stella-
rum illarum et secundum illarum conjunctionem duci et
perfici subjectos, quam eflicacitatcm stellac ahqul legcmvocant.
RESPONSIO.
Sl in septem plagas dividitur orbis, quomodo In una
parte multas atque dlversas leges invenlmus ? Neque sep-
tem modo , secundum numerum stellarum, ncque duode-
cim, secundum Zodiaci slgna, neque item triglnta sex
secundum decanos(io) : sed innumerae commemorantur
leges, quie oUm mutata? sunt , ct nunc vigent. Quomodo
veroin cadem sectione anlhropophagos Indos , et ab ani-
matis omnique mactatione abstincntcs Brachmanes habi-
tare cernimus ? Quomodo Babylonii mixti poUutis nuptiis
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 135/487
DIALOGUS II. 127
consanguineomm deUrant? Aut quomoclo in sectionc alia
ejusdem tractus Sclaveni et Physonitae, qui et Danubiani
appellantur, alii
quidemuLera
mulierumlibenter
comedunt, quod plena lacle fuerint, instar murium infantes
saxis allidentes : alii vero etiam a legitimo et irreprehen-
sibiU carnium esu abstinent? Qui eorum ahi proefracti
sunt, suo jure viventes absque cujusquam imperio, ac
nonnunquam comedentem secum , vel iter facientem
principem suuminterficientes, vulpes ct sylvestres feles
porcosque comedentes, et hiporum ululatu se provocantes :
alii vero a voracitate abstinent, et cuivis principi se
subjicientes obediunt ?
Multa certe commemorantur de Longobardis , et Noris,
et Gallis occidentaHbus , tanquam ignaris Mercurialis et
Saturninae de astris scientiae. Quot rcges et principes sus-
tulerunt malc latas legcs, ipsi sua placita sancientes? aut
e diverso , meliorcs rcpudiarnnt ab his divcrsi , a nullo as-
tro in dccrctis sibi placitis impcditi? Unum autem profc-
ram, quod incredulorum omnium ora quasi alapa caedet.
Judaei omnes legc quam Moyses tuHt reccpta , omncm foe-
tum marem parlicipem rationis ipsis natum , octavo die
circumcidentes , sanguine perfundunt. A soeculo autem
nullus Gra^corum aut Christianorum circumcisionem rece-
pit, hcet plurimi Juclaei, et Graeci, et Christiani iisdem
mensibus et hebdomadibus , et diebus, ct horis nati sint.
Nihil crgo Mars facit aut Mercurius , aut Yenus , aut reli-
qua Gra^corum fabula, uno circulo complectente omnia :
nullusque ab astris vi cogitur. Annon enim Graeci , aut
Judaei , aut Christiani eadem die vel hora , in maternum
jacti sunt uterum, et simul in lucem editi ? Quomodo
igitur plurimis ipsorum Christo adjunctis, patrio abnegato
errore , non potuit ei terrenae parti dominans steila ipsos
arcere ab vera in
Deumpietate ?
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 136/487
128 S. C'ESA.RII
INTERROGATIO CX.
At nobis diim de astris loqulmiir, non est sermo de
fide : sed de morlbus , et ratlone ylvcndi , et Inde pendcnte
actione,prsetcrea de constitutlone corporls. Nam quorum
sub Ariete natlvltas est, crlspls sunt crinlbus,gratiosi et
magnaniml,qula prlncipls officio fungltur Aries : ctlam
llberaB voluntatis clectionem habent, siquldem et Aries
deposlto absque dolorc vellere, rursus a natura vcstltur.
Subjcctus autem Tauro , cerumnosus est, et servilis. Tau-
rus enim sub jugo est. Qui vero est sub Scorplonc, per-
cussor est ,propter eam
, quae ab illis bcstils sumitur, sl-
militudlnem. Nam et Librae subjectus, est justus : proptcr
nostrarum librarum aequalltatcm.
HESPOWSIO.
O gentilltiam dementiam! Quid enim Istls iucrit magls
rldiculum ? Nam Arlcs, unde dcb'ri natlvitatem hominis
repetunt, cnell duodecima pars cst, In quo sol mcans ,
verna signa ingrcdllur. Scd et Libra, et Taurus, ct Scor-
pius, et similitcr horum (juodvls duodccima porllo cst,
ct pars cciiVi in Zodiaco, quem vocant, circulo. Quomodo
igitur inde mortalibus pra^ccdenlcs causas cxislere dlcunl,
dum ex lis, quas apud nos balant, morcs ipsis desIgnanturP
Animalenlm ad imparliendum facile, Arics est. Non quod
Arielis sonum edat ca pars coeli , sed quod ovls a creatore
talem naturam acccplt. Atque ex astris quidem '"•\lagis
ostcndere gcneslm nosLram, id vero pcr balatus pcrsua-
dere conaris. Siquldem a lalibus anlmallbus ccelum gesta-
tum talcs habct morum causas : omnino et ipsum subjec
tumestalienispotestatibus, nimlrum poteslalibus astrorum,
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 137/487
DIALOGUS II. 120
astra vero animalium, pendentes ab ipsis causas habentia.
Si vero ridieulum hoc est, magis ridicuhim ilkid erit, ex
iis quae nihil inter se commune habent, inducere velle
probabiHtatem eorum,quae de nativitate dicuntur. Quo
modo enim quotidie innumerabiliter mutantur stellarum
aspectus? Nam planetse, ut sunt, semper mobiles appel-
lantur. Atque ahi quidem citius assequuntur se invicem,
ahi vero periodos eadem hora faciunt tardiores. Aliquo-
ties etiam se invicem aspicientes, mox occultantur. Quodsi ex natura ipsis bonum et mahim adest, omnino ad opi-
ficem causa maH a nobis refertur. Quod si hberae volunta-
tis electione moventur, primum quidem erunt animaha praR-
dita hbera voluntate, sohitis et hberic potestatis motibus
utentia : id quod extremae insaniae atque dementiae fuerit,
cum blasphemia conjunctum opificis, et cum mendacio do
inanimatis.
Quomodo autem, qui ad Arietem suam nativitatem re-
ferunt , crispi et gratiosi , et hberae vohmtatis , et divites
sunt? Yidemus muhos quidem crinibus crispis, qui tamen
cseci sunt et minime divites, neque hbera praediti volun-
tatis electione , sed improbi , ad quaestum faciendum
inepti, et sordidi , et pannosi , et circumforanei, qui ja-
nuam cum janua mutant quotidiani victus adipiscendi
gratia. Quomodo autem qui calvi simt , vel etiam crine
simphci , aut hebete visu, diversum habent, divitias nimi-
rum et abundantiam , atque quietem , raro cum amicis
consanguineis congredientes ? Quoties autem die vel nocte
regiarum nativitatum perficiuntur figurationes,quare non
quahbet vice reges nascuntur? Aut quomodo patriaa
ipsis intercedunt regni successiones ? Nimirum non quivis
rex regiam astrorum figurationem per coitum cum con-
sorte tori, fiho apphcandam observare potuit. Neque enim
(juisquam eam rem habet in potestate sua. Quomodo igi-
LIII.g
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 138/487
l30 S. C/ESARII
tur Ozias rex geniiit Joalhamum i cgcm , Joathamus vero
Achazum , Achazus autcm Ezcchiam?Hic veroManassem,
et is Amosum , ille vero Josiam , hic autem Joachazum
unusquisque rex regem ? et quidem nullus eorum in ser-
vilem nalivitatis horam incidit. Deinde si et vitiosarum et
virtuti consentaaearum actionum non ex nobis principia
pendent, sed ex necessitatibus naliviiatis, superflui sunt
legumlatores qui sectanda fugiendaque nobis definiunt,
superflui judices , qui virtutem quidem honorant , impro-
bitatem vero puniunt. Neque enim furis , aut homicidae ea
injuria est, qui ne quidem, si velint, manum cohibere
possunt ,propter urgentem ipsos ad ea facta astroruni; le-
gem , et propter impositam sibi ex fato necessitatem.
Refutabo autem ipsos etiam ex universahum rerum mu-
tatione. jNam cum ante adventum divini iUius.hominis omnes gentes cultui astrorum deditae essent , et in omni
incederent impictate, post accessum divini hominis,per
evangehcam praedicationem , ad pietatem facta transilio
est, amoHto quidem errore , virtute autem in pretio ha-
bita , eodem astrorum manente cum aspectu tumconstilu-
tione : ex Graecis, et Judaeis, et gentibus quamphuMmis
conversis , et Ghristo adjunctis. Lbi igitur priores stellne,
quae cogebant ante idola suppUciter procumbere ? Ijbi la-
titare videbantur, quae nunc ad pietatem ipsos pertrahunt?
Si vero neque ademptio, neque additio regioni astrorum
contigit, vel inviti fatebuntur, non ex ahquo fato vel ne-
cessitate, virtutem improbitalemve viventibus inseri, aut
deccrni : sed ex uniuscujusque hbera potestatis electione
unumqucmquc se ad ca qure clegit conferre. Id quod ma-
Bifeste eximius ostendens Esaias, hiculenter clamat in
persona Dei: « Si volueritis ct auscidtaveritis mihi, bona
» terra; comedetis : si vero nohicritis , ueque auscuUavc-
• ritis mihi, gladius vos devorabit. Nam os Pomiui locu-
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 139/487
DIALOGUS II. l5l
»tnni cst ista\ » I|jsc vcro in Evan^clio concionans Donii-
nus inquit : « Ilicrosolyma , Hierosolyma, qux occidis
)>Prophelas, et lapidas eos qui ad te missi sunt, quolies
wvolui congregare vos sub alos meas , quemadmodum
» gallina congregat pullos suos , et noluistis ^ ? » Ad volun-
tatem uniuscujusque referens sequenda aut vitanda , et non
ad necessltatem fati aut legis astrorum. Non enim pecca-
tores nos esse duceret, si illorum insidiis cssemus expo-
siti.
INTERROGATIO GXT.
Quod si nullo vel beneficio vel injuria ex astris afficiun-
tur homines, quomodo EvangeKimi lunaticos vocat epi -
loplicos , spumantcs et sese lacerantes ?
EESPONSIO.
Lunaticos vocat secundum vulgarem multorum scnten-
tiam, qui id quod altius est audire non possunt. Quando-
quidem eiilm lunoe et soK et astris veneralionls cultum
exhibebant homines vani , volens ipsos a suatanquam
perniciosa oplnionc revocare, ctiam daemoniacorum cau-
sam ostcndit hmam , ut illi supplicantes languidiores
facti , ab ejus veneratlone reslilrent. Non enlm in perni-
ciem mortallum huninarlaunlverslLalis archltectus extruxlt
Christus, sed immundus spiritus obscrvans in ipsls talem
speciem, ad seducendum aliquos subduxit, ut inconstan-tes et parum frugi mortales ad prccstigiatores et ad eos
abeant sponte,qui a Jove nutriti videntur, nimirum per
incantatlonum occasionem , et spem levandi malum. Sa^pe-
numero autem vldemus et canes latenter in nos irruerc
neque tamen dicimus lunam causam esse morsus , aut mo-
» IsM. I, 19, 20. -. 8 Matth. xxiii , J7.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 140/487
23 a *• CyESARII
Uis animnlif'. Et Fcrvi soepcnnmero cum loto Inna lumine
splcndet, at capiendum lugam surgunt, et ejus auxilio ad
celeritatem utuntur. Num igilur causam temeritatis fugi-
tiyi diccmus lunam ? SaGpenumero item et cfTceminatus
homo nocturnas tenebras veritus domi dormire cogitur?
Luna yero pcr noctem Jucentc, citius ad prostibulum in-
star equi lascive prosilicns, hinniens, et currens, adscor-
tum laet us venit. ^um igitur itineris scelerati causa est
luna ,quae divino praccepto terras ccelo subjectas iilustrat?
Cohibe, quaeso, temetipsuma lunatica demcntia : daemones
eni m iis, qui iaciles captu sunt, tacite in animos inserere
consueverunt, ut non soium luminaria malorum causas
esse asserant, sed ipsum eti am opificem veiut maiorum
et exitiosorum factorem caiumnienlur. Qui vero fidem
iii is adliibent, non Dcum , sed cinerem adorant in parri-
cida, eo qui iiberorum suoium matrimonia corrupit , at-
que insepulcroapud Crctenses computruit(i i) : id quod non
estDei. JNeclioccontenti, ctiam exiilonatosiiberos interdcos
retuicrunt impii et vani:Heimupoii quidem Mercuriura,
cujus exponiorationefacinoranequeunt, inpuiverem nunc
redacluni : in Cypro vero \ enerem et stercore veiuti scpul-
crositam : inTiiracia Martem, ab execratione cognomina-
tum, ex qua nobis, veiut ex immorigero Esaii, Dionysius
Areopagita ortusest, divorum Apostolorumdiscipuius. Apud
Caucasios autem montes Saturnus , imo vero asinus ab
asinis adoratus , rudens et ciamans adversus ipsos etlmicos.
Thebis Bacclius , coientibus se tam animae quam corporis
morbus insanabilis et fcptens. In Tyro Hercuies,potius
abominabilis, qui igni consumptus propter improbitatcm,
ab impiis inter Deos refertur. In Epidauro /Escuiapius
mente puer, ab insipientioribus cl imperitJs Dcus appel-
latur. Et Syri, qui nomine conveuiente faeces potius sunt,
orci comiominem Adonim male inter Deos retulcrunt;
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 141/487
DIALOGUS 11. l33
^gyptii repentem hunii et terrae affixum Osirim ; Elienses
miseri Hectorem, ne quidem gallum gallinaceum bonum.
Qui in insula Leuca sunt, Icachum Achillem. Poutii par-
ricidam Patroclum inter deos retulerunt. Rhodii temera-
rium pugnatorem Macedonem , et alii alios,pulverem
scihcet i.n sepulcro jacentem colunt, prorsus impic agen-
tes. Nullus enim ipsorum in Deo vitam fmiit. Quorum ve-
saniam enumerare non est praesentis tcmporis. Si vero
quis illorum nugas audire cupit, quoerat Orphea et Hesio-
dum de illorum fabulis ; mlhi vero reliqua tacendi facul -
tatem concedat.
INTERROGATIO CXII.
Non pro Grae-cis depugnans adversus te contendo , mi
Pater, sed armis adversus illos per tuam multiplicem doc-
trinam indui volo. Quomodo igitur inquis nihil fortuito
fleri , neque extra divinam potestatem? Ecce ccelesti arcu
apparente(i2), absohttam habet is circumferentiam , et
undique oequalem , cujusmodi revera ne mens quidem
describere queat : et tamen videmus ipsum a nuUo condi
sed fortuito existere.
RESP0]^SIO.
Non potest casum fortuitum inducerc Iridis constitutio.
Nam in figura firmamenti veluti coccineus funis in orbem
extenditur. Quippe si est fictrix mens, sua qua^dam effin-
gens : utiqiie qui fictrlcem hanc fccit, eliaoi ioteiieclilLtu
fabricavit, in eo dlffusurus aut subacturus, quoe ipsi phi-
cent. Neque enim igne Hquefactum phinibum, aut cera,
aut calx , si alicujus rei formae infundatur, et fiat id quod
artifici visum fuerit , idcirco fortuito casu existere videbi-
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 142/487
l54 »• C/E8AR1I
tur, quando manu artificis pcr formam id qaod placuerat
efTcctum est. Ad hunc sane modum inlelligatur et Iridis
ortus in vehcmenlioribus tempcstatibus, quasi signum se-
curitatis mundo cxhibitai,quod non amplius sint submcr-
genda aquisquc tollenda quoe sub ccclo sunt. « Ponam
»enim, inquit Deus, in nubc mca arcnm meum vobis in
Dsignum*. » Sol quldem instar cucurbitula3 sanguisugnc
radiorum cjaculationibus humidum ex nubibus, velut cxaliquo corpore ad sc traliit, et sursum vehit pluvium veUiti
fluxum qucmdam,qui supra bases fertur. Est autcm Iris
triformis. Nam partim quidcm rubra,partim Cicrulea,
partim instar herba? viridis cst , et paccm, et sapieiiliani
et potcntiam , et Verbum ct Deum universitatis rcrrim
omnium, in sanguine ct aqua, ct spiritu in mundum vc-
nirc significans : baptismi quidcm aqua omnem crcaturam
per Jordanis fluxus a turpitudine abhientcm : Spiritu au-
tem sancto eos qui menlc intefliguntur submcrgenlem
gigantes, Caeterum post terrestrem idolorum ct da^monum
suflbcationem et dihivium , sangulnis signum sakitaris
nobis datum est, vercT iUius conciliationis et pacis Dci acVerbi, vclut antc in flgura, sic nunc carno cxtenti, ul qui
sit evidens signum propitialionis et securilatis a d.nemonum
dihivio nobis factus, ex illorum procefla uos ad se trahcns,
cum inqult : « Postquam exaltatus fuero a terra, » in criTce
videhcct, « omnes traham ad me ipsum^. » Et iterum in-
» quit:
« Ecce dedi vobls potestatem calcandi super serpcn-» tesetscorpioncs, etsupcronmcmpolcslatcminlmici '.Trcs
» item hujus tcsles esse, inquit eximius ilii Joanncs, sangui-
»nem, et aquam, ct spiritum, ct hos trcs mnuu essc '. »
Circitcr horam cnim nonam emisso clamore Jesus emisit
spirltum animac. Nam divinus ille spiritus inanimo corpori
unitus erat, et similitcr animai inhabitanti contemperatus.
» Gen. IX, i5. — » Joan. xii> 52. — ' Luimx, 19. — -* 1 Joan v, 8.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 143/487
DIALOGUS 11. l35
Nam si acrius spiritus utrisquc adcst, multo magis divinus
utrique parti adcrat, cum sit inseparabilis et expers qua
tilatis. Lancea vero percusso ipsius latcre, « exivit sanguis
» et aqua , ct qui vidit , testimonium perhibuit , et vcrum
»est testimonium ejus ^, » inquit eximius ille Joanncs.
Sanguis autem et aqua de hoc divino et percuni fonte
scaturit, propter judicantem Pilatum et alios acclamantes
<i ToUe, tolle, crucifige ipsum ^ » Nam Pilatus quidem
amovebat a se mortis Domini sanguinem , Judaei verodamnationem cx ea secuturam in se transferentes clama ^
bant : « Sanguis' ejus super nos et super fdios nostros ^ »
Quod et nos peramanter dicimus non codcm cum ipsis
alTectu. Nam illi velut hominem intnebantur, qui a nobis
Deus universi hujus adoratur : prorsus ut periti medici
non recidunt a vertice delatum ad oculos fluxum, ita perIridem aquarum infusioncm vclut in forma quadam exten-
tam in subjecto solc instar cucurbituLc pcr radios nubes
congrcgante, ac veluti calido cauterio aquam fundentes
venas exsiccante.
IKTERROGATIO CXIII.
Tcnebras quidem primigenias dixisti per separationem
coelcstis corporis esse factas, quod quidcm recte dicitur.
Quomodo vero noctem videmus sponte ficri, nulla forma
expressam ?
RESPONSIO.
Supra quidem de nocte rationem reddidi , et nunc ob-
scura similitudine utens dcmonstrabo non fortuito ipsam
extitisse , neque cxtra divinam manum. Quemadmodum
' Joan. XIX, 54. —» Ibid, i5. —
* Malth. xxvn, 24.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 144/487
i36 S. C^SARII
turres ab aedificantibus extruuntur, et sculpta vel conflata
per artificis manuni perpoliuntur ; ab ipsis autem umbrae
redditoe non ab artifice fieri solent, sed per ea quoe ab illi
facta sunt efiiciuntur. Proinde si alia quaedam cum aliis
existere solent, forma alicujus expressa , utique et formae
ab initio manu opificis factae sunt. Ideoque nox quoque
non per se existit, sed umbra terrae est,quemadmodum
paulo post demonstrabo : quando nos modo ratio temporis
ad peragenda sacra mysteria, sancto ccetu nos expectante,
compellit.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 145/487
DIALOGUS III. l^y
VWV\^WVW«WVWVi.WWVVWVWWVVWVWVAAVWVWVW'VWWVWVWWVWWWVWVWVWVWtAWW
DIALOGUS III.
INTERROGATIO CXIV.
QuiA tempus heri plus aequo nos urgebat , hodie nobis
illius mensae reliquias exponito , qiiaeque de nocte trac-
tanda veniunt, latius nobis edissere: et quare dies illa pri-
migenia non sit prima sacris in Litteris dicta , sed una *. Id
quod mihi minus convenire videtur ad eas quae post ortae
sunt ; nam si secunda et tertia fuere, qaae post istam no-
minantur , convenientius erat eam, quae harum erat exor-
dium , primam, non unam, dici.
RESPONSIO.
Diem cum nocte conjunctam , diem vocat auctor histo-
riae, potiorique parti totius intervalh viginti quatuor hora-
rum, primas partes tribuit. Sic enim multis in locis divina
Pagina loqui consuevit, in supputatione temporis diesnume-
rans, non noctes. Audisquid dicatdivinorumille Carminum
auctor : « Dies annorum nostrorum annos septuaginta
))Continent ^. )> Ante hunc autem Jacobus ille patriarcha
inquit: « Dies vitae meae pauci et mali \ » Rursus idem
auctor divinorum Carminum inquit : « Ut habitem in domo)>Domini omnibus diebus vitae meae^. » Quin et divus in-
quit Evangelista : « Ante sex dies Paschae venit Jesus in
» Bethaniam ^ » Et Dominus ipse divinitus suos alloquens
ait: « Scitis post biduum actum iri Pascha \ » Quapropter
* Gen. 1, 5. — a Psal. lxxxix lo. — * Gen. xlvh, g. -* < Psal.
»ii) 6. — « Joan. xn , i. — « Matth. xxvi, a.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 146/487
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 147/487
DiALOGUs m. i3g
proprie ct convenientcr appellata cst nna, cum ipsa in
se ipsa per omnc saiculum in se ipsam revolvatur,
INTERROGATIO CXV.
Et quonam pacto Litterae sacrae multa esse saecula de-
monstrantes, sa^cula vocant saiculorum? Et Davides iu
fine Psalmidicit : «
Confitcmini Dominocoeli
,
quoniam
))in omnia saecula misericordia ejus *. )) Et rursus idem ,
« ExaltaLo te Deus meus, rex meus, ct benedicam nomen
»tmim in sseculum , et in sseculum sseculi ^.)) Ecce tria
saecula in centesimo quadragcsimo quarto Psalmo. Sed et
in ils,quse dicuntur a sacrorum ministris , Deo gratiarum
actionem offerentibus, et imperum in omniatrlbuentibus,
baec proferri audimus ; « Imperium et regnum, et potestas,
))et gloria Patris, et Filii, et Spiritus sancti, nunc et sem-
)) per , ct in saecula saccuiorum. Amcn.
RESPONSIO.
At ex istis non docemur multa numerare ssecula, sed et
mutationes rerum et statuum , non circumscriptiones et
terminos , aut successioncs saeculorum. « Dies enim Do-
«mini magnus et illustris \ » inquit Vates. Et iterum : « Ad
)) quid vobis prodest quaerere diem Domini ? etiam ipsa
»erit caligo, non lux \ » Cab*go scilicet iis, qui sic meren-
tur. Siquidem absque vespere ac successione diem illam
for€ scimus, quam et octavam divinorum Garminum auc-
tor appellavit, pro octava Psabnos suos ^ inscribens. Alium
item Psabnum inscribit, « Pro ea quae baereditatcm acci-
» pit ^: quasi baec sola reliquarum dierum sit baeres , per
' Psal. cxxxv, 26. —» Id. cxLiv, i. —- 3 Joel. ii , 1. juxta lxx, —
4 Amo.s. V, 18. — 5 PsaU \i, 1, et xi, 1. — ^ Id. v, 1.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 148/487
l4o S. CiESlRII
infmita et expertia sectionum uUarum spatia cunctarum
reram imperio redimita : propterea quod superior sit , et
extra scptenarium hunc circulum posita. Quamobremsive diem appeilavero, sive saeculum et a^vum , eodem
utrumque proferetur intellectu. Sive enim dies fuerit, una
erit, et non multae : sive saeculum appelletur , unicum
quid fuerit, et absque termino. Ad futuram igitur vitam
subducens nostrum intellectum , unam diem dixit inter-
pres ille rerum sacrarum Moscs , ut qua3 sit imago totius
aeternitatis, primitia? dierum , coaeva lucis , divina denique
ac veneranda illa dominica,quae etiam ex Domini resur-
rectione honorem peculiarem est consecuta.
INTERROGATIO CXVI.
Quomodo dicunt aliqui, incantamentis et praestigiis lu-
nam ccelo detrahi ? Maxima certe generis humani pars
hujusrei fama persuasi etoccupati, ferrum et aes pulsando,
tanquam e potestate egressam per strepitum ab errore H-
berari putani.
RESPONSIO.
Fabulae quaedam ridiculae ab anicuHs somniantibus ubi-
que disseminatae sunt, quarum deUrium est, imposturis
quibusdam propria sede hinam moveri, et ad ipsam ter-
ram ferri, et contrectari. Id quod omnis absurditatis et
extremae dementiae plenum refutare mihi, divinorum ille
Carminum auctor videtur , cum canit : « Lunam et stellas
» tu fundasti \ » QuaHs autemlocus, quaeso, detractam ipsam
unquam excepit ? cujus exiH quadam imagine magnitudi-
nem vanis illis hominibus demonstrabo. Quae per orbem
' Psal. iii, 4.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 149/487
DIALOGl/S III. I^I
terrarum sunt urbes, plurimnm a se invicem secimdnm
orientalem, et occidentalem plagam clissitae sunt, ac di^
versis viarum sectionibus editisque locis sejunctae. Nihilo-
minus aequaliter omnes lunare lumen suscipiunt. Id quod
cordalis sullicit , omnibus ipsam urbibus obversam , et
eximia? magnitudinis esse. Nisi enim sic comparata res
Ibret , omnino eos illustraret solos, qui recta ipsi oppone-
rentur : qui vero ad latus siti essent, eos inclinatis depres-
sisque radiis obliquc proetcrcurrens tantum attingeret. Non
minus etiam alia ratione eadem de hac declarabuntur. Si
quando igitur ab excclso montis vertice campum conspi-
ceres ingentem et planum,quantae obsecro magnitudinis
esse libi viderentur boum juga? quantae, aratores? quantae,
bubulcus aliquis cum mille boum armento , aut innumerus
agnorum grex ad pakidem balans ? quantae, ferociens equo-
rum armentum , et in pratis exultans ? Annon tibi formi-
cis exiliores viderentur ? Quod si etiam e specula vel
aliquo colle ad amplissimum pelagus conversus, defixos in
niare oculos conjiceres, quantse tibi magnitudinis esse
viderentur insulae vel maximte ? quantae, onerata quaepiam
infinitis mercibus navis cum albis velis caeruleo invecta
mari ? Annon quavis columba exiliorem tibi speciem
aspectumque exhiberet, visu in aere assumpto, et evanes-
cente ob intervallum", quominus accurate ipsam oculus
comprchendat ? Itidem nonnuUis in locis montes sunt
maximi,
qui in profunditatibus ambiuntur per convalles
ettorrentium alveis cinguntur, ad quorum eminentias levis
fluxusque visus fertur, et solam attingit superficiem : cum
interjacentes concavitates penetrare et inspicere propter
imbecillitatcm nequeat. Annon etiam quadratae , et ad
nubes altitudine pertingentes turres , humiles et rotundae
multis videntur ratione intervalli ? Proindenisi
eximiejnagnum sit lunare corpus, non sane simililer omnibu^
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 150/487
l42 S. CyESARII
ubique simili luce conspicerctur, amplitudine sua universae
terrae non cedens, simulque manifestam et his, qui procul
a terra in mari navigant, magnitudinis speciem praebens
et radiis suis lucens.
INTERROGATIO GXVII.
Quid igltur sibi vult, quod sanguinea fit aliquoties , et
variatur atque dissipatur ?
RESPONSIO.
Equidem hoc aspectu pulo belllcas efFusiones sangninls
signlficari aut per subvectionem obfuscati a terra aeris
turbidam reddi ejushiceni et
splendorem , variariquc perpulvcrem hunc spcciem ipsius , donec provecta pulveru-
lentum fuhginosumque locum evaserlt : partini enim pin-
guis etdensa, partim adusta et cinerea est terra : nonnulHs
in locis denique crassior et gravior est. Lnde mihi vldetur,
pulvcre circumdatam lunam mulari. Saepe quidcm ficri
videmus, ut fumi cxhalatlo, velpulvls nimlus allquidapud
obscuret, et procella vel nebula solarcs radlos hcbelel.
Vel potlus causa omnium cst evidentlssima,quod cum so-
ror sit solis , et ejusdcm matris Sapicntla} fdia, nempe
Christi , non ferat quae inferuntur ipsi ab impils contume-
llai : quemadmodum et sol idem in suo diurno cursu de-
monstravlt callgine puniens vesanam Judieorum et
Deumnecantem phalangem , contractioneque radiorum fuglens,
ne aspiceret creatorem suum llgno clavis aflixum ratione
assumptl, et hasta vulneratum. Idcm crgo mihi vidctur agi
a luna fralrem imitantc , dum tempore n^fturni cursus
ejus ad sepulcra et aras eunt prajstlgiatores , et illic per-
petrantur ccedes ac puerorum mactationes, et viscerum
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 151/487
DIALOGUS III. 143
propriornm cllsscctiones ,qnorum sangninc palpiianti])us
adhuc jecinoribns impii parriciclae polluuntur. Quorum
impietatem non abs re tragice velut exponens Davides ille
divinus, inquit : « Et maclavcrunt fllios suos, et fdias suas
wdagmoniis, et efTuderunt sanguinem innoxiam. Sangui-
» nem filiorum suorum et filiarum , c|uem immolaverant
» sculptilibus Cliananaeorum *. » Et post alia, messem ejus
sementis Ipsis indlcans, ait : « Et Iratus est farore Domlnus
» super populum suum , et abomlnatus est haeredltatem
» suam ^. » Quandocjuldem Igltur nunc cjuoc[ue plurlmi
gentilitia caligine involuti, clanculum majorum suorum
errori se submittunt, priscam cogitatlonum caedem In col-
llbus, aut sepulcrls', aut monumentls noctu exercent , nl-
dorlbus et sanguine doemonas venerantur, quos Ipsos etlam
domi supplices adorant: idcirco luna, quanquam se non
demlttat, pr.TS dolore tamen aestuat, exhorret, abdlt sese,
nubem induens, fratris exemplo splendorem saum Indignls
larglri dediguatur, ccelitus velut ex allqua specula vel su-
bllmiloco, per Ipsam Immutationem sul clamans, et call-
gine puniens atque coercens homicldas ab Impio facinore.
INTERROGATIO CXVIII.
Si non estlnaecjualisDel Fllius Deo et Patri , sedpar In om-
nlbus, etejusdem honoris, ejusdemcjue naturae, quomodo
inqult ipse , « Ego sum vltls , et Pater meus agricola ^ ? »
Non enlm eadem natura est vitis ei agricolae, cum hsec qui-
dem slt rationails et animata , illa vero ratlonls expers et
inanima.
» PmI. ct, 37, 38. — ' Ibid. 4o. — ' Joan. xv, i.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 152/487
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 153/487
DIALOGUS III. 145
INTERROGATIO CXX.
Recte dixisti, non ipsiim , sed quoe ipsiiis erant, tradita
fuisse. Quid igitur? annon ipse erat qui vermibus perfo-
diebatur, etab eis comedebatur, et sanicm testaradebat ?
RESPONSIO.
Minime per coporea vulnera laedcbatur animus : nec
vermes , licet utrem perforarent, inius repositum thesau-
rum adoriri poterant. Non enim corpus Jobus erat, sed
Jobus erat ipsa vis animi rationis particeps : Jobi vero
corpus : corporis, res alise terrestres cogricctu-. Naminanima
rationali mens est scientiae rationalis capax. Quod autem
rationis est expers , sensu caret et hiteum est. Nihilominus
propter commixtionem eorum, qua) diversi sunt generis,
et unionem animalium rationalium , merito appellatur
homo. Concedit igitur Deus hosti externa, ut innotescant
omnibus interiora regis sceptra, suis fulgoribusobscurantia
purpuram aspectabiiem et diadema. Praeerat enim sohis
regioni Lsitarum cum imperio, prius quam a vermibus per-
foraretur carnis ipsius domicihum, et iUustraretur orbis
per declaratam in ipso patientiam. Denudatur ergo strenua
viri virtus , cum existimaret hostis eum copia facultatum
mirifice delectari , ac illarum cura vehit assentando cor-
ruptum, Deo dicturum convicium. Quapropter exposcit
ipsius facultates, quibus postquam spohasset ipsum, et a
scopo aberrasset, concutit charissimis hberis una cumipso
convivium celcbrantibus totam domum, ac repente men-
sam in sepulcrum tumuUuarium commutat. Infecta au-
tem re, cum turpitudine sic etiam repulsus , ahas admovet
divinae civitati machinas , cujus cives cogitationes erant,
LIII. JO
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 154/487
l46 S. C^SARII
iteriim adversus hostem in aciom progredientes. Nam
postquam omnibus spoliasset iiomiiicm justum diabolus,
neque flexisset ad blasphemiam : ( hoc enim erat, quod
summo studio quaerebat ) ipsummet deinceps exposcit, et
ad Deum inquit : « Mitte manum tuam , et tange carnes
)>ejus, et ossa ejus, ac vide num in faciem tibi non tam
»benedicturus sit, quam maledicturus \ » Confidens au-
tem viro justo, qui corda scrutatur Deus, et omnemaflec-
tum misericordiaeve practextum deponit , ne putaretur a
diabolo parcc tangendus justus. Simulque fretus pugilo
suo, et illius adversarium vituperans, quasi carne ct
sanguine inferior ille foret,
qui carnis erat expers,
et gloriabatur atque dicebat : « Robore meo faciam , et
» manu mea destruam terminos gentium , et orbem terra-
» rum totum capiam, et toUam veluti derelicta ova. Ascen-
» dam supra sidera,ponam supra nubes solium meum , et
»ero similis Altissimo ^. » Quasi ergo ridens ipsius arro-
gantiamDeus, inquit: Quid, omiserdiabole, gloriarisPEcco
unus est hic servorum meorum, isque luteus, pulvereus,
vilis anatura mortaHsque homo, non Angelus. (Turpe ni-
mirum fuerit , cum Angelo te certare , qui ne quidem luto
superioreris.) «Ecce^inquit, tradoipsuminmanumtuam^,»
quasi vinctum et prostratum. Yide num excelsum illius
animum superare possis , expugnans ipsum , et in corpore
jaculis configens. Quid secundum haec fit? veluti jaculum
vaUdius invectus, repulsus est infecta re superbus et arro-
gans ille, quique se Deum esse putabat, a carne superatus
est et sanguine. Non enim potuit oppugnando sagittisque
feriendo divinam corporis illius civitatem , aut aliqucm ci-
vium , nempc cogitationum , capcre : neqiie quemquam in
portis oris occidere. In omnibus cnim iUis, quae acciderunt
ci, non admisit ullum peccatum Jol)us labiis suis adversus
» Job. II, 5. —-a isai. xir, i3, i4.
—3 Job. ii) 6,
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 155/487
DIALOGUS in. 1^7
Domiiium, scd lioslc impcllentc, iil Dco convicimn facerei,
diverso se modo gercbat, dicens : « Domiiuis dedit, Doihi-
»nus abstulit; ut Domino placult, ita faclum est: sit no-
«men Domini Lenediclum in soecula ^. » Non proditur
igitur, sed proponitur ut pugil et magister fortitudinis , et
graiiarum actionis in adversitatibus hujus viiae.
Quatuor igitur modos castigaiionis scimus. Nam alia
quidem propter peccaia nobis ad correctionem adhibetur.
(Muita enim flagella sunt peccatoris ^, » inquit Davidcs ).
AHa vero superbiam et fastum dejicit , hoc est , elcvatjonem
ac tumorem animi comprimit. « Superbis enim Dominus
«resisiit^ » Alii autem latenlem virtutem et fortitudinem
oslenduni , ut eam spectatores imitentur. « NuUus enim
waccendit hicernam, etponit eam subtcr modium auilec-
)) tum , sed super candelabrum : ut hiceat omnibus, qui
»sunt in domo '*, » inquit Dominus : quasi dicat: Proptcr
hoc insiar facis accendi Jobum , ei extra civiiatem super
candelabrum stercoreum posui, ut iuceat omnibus in orbe
terrarum. Aiia dcnique castigatio esl, in univcrsum a Deo
deseri proptcr extremam nequitiam et improbiiatem , cui
nihil omnino admixtum est boni : quod et Pliaraoni, et Na-
buchodonosori , et Judae contigit, ut in exitium tradcren-
tur propter inemendabilem maiitiam. « Avertam enim ab
» ipsis faciem meam , et ostendam quid cum ipsis futurum
»sit in novissimis % » inquit Deus per iinguam Mosis. Ve-
rumtamen Nabuchodonosorem per discipiinam cauiiorcm
redditum, et ex temuientia sobrium factumnon
rejicit qui
rejectus ab ipso erat , Deus : sed rursus ilh regnum resti-
tuit, purpura exhiiarans ipsum et diadcmate.
^ Job. I, 21. — 2 Psal. XXXI, 10. — 3 Jac. iv, 6, et i Pelr. y. 5, —4 Malth. V, i5. — 5 Deut. xxxii, 20, juxla lxx.
I >,
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 156/487
r48 S. C.ESARII
IIVTERROGATIO GXXI.
Quot clles in paradiso exegit Adamus? Siquidem multi,
qni ejus gcsta memoriae produnt, partim quidem tradunt
diessex, ideoque, ut aiunt, sexto die venit Servator. Alii
vero sex tai>tum dicunt horas , ideoque sexta hora cruci-
fixus Servator. Alii quadraginta dies asserunt, quos in
paradiso habitaverit, et in dehciis egerit, unde propter
transgressionem expulsus sit : quos aiunt retulisse Chris-
tum et compensasse, quo tempore per quadraginta dies
neque comedit, neque biLit, in deserto a diabolo velut
homo tentatus.
RESPONSIO.
Quod quadraginta dierum tcmpus attinet, id vero ct
ipse jam antcatradidi : ac videtur mihi haud absimile vero
esse. Nam hoc imitans sacer Ecclesiae nostrae ccctus, scmel
per totum anni ambitum, cum abslinentia sevcrissima
tam ciborum quam rerum jejunat, pristinam paradisi pa-
triam , et desiderabilem illius viclum desiderio maximo
expetcns. INimirum vicissim cunctis primi parenlis nostri
debitis Gln^istus se subjecit. Cum ille dicto non fuerit obe-
diens , vicisslm hic obedilt usquc ad crucem et mortem.
Ille tcntatus per Evam, cum IUa jam a tcntatore supcrata
essel ,gustavit dc vetltis : hic tentatus jcjunat , compen-
sans quadraglnta exactos in paradiso dies a primo parente
nostro Adamo , ct pro deliciis ad inopiam nos excitans. Ulc
Dcus ficri volcns, Irustratus spc sua, cllam id mutatus
amisit, quod prius erat, cx immortaH mortalis factus, ct
cx beatc damnatus : hlc pro illo morlahs fit, manens Dcus,
i'atione natura^ non mutalus, neque lactusalius ratione Di-
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 157/487
DIALOGUS III. 1^9
vinitatis. Illeex paradlso in hunc oeriimnosiim lahoriosum-
que locumexpulsusest:
hicejus causadeccelis
adveniens,iUius assumit vitam
,pro hice inaccessa tenebrosam hanc
et obscuram spehincam habitans; vice intellectilium et
ratlone praeditorum animallum , animahbus ratlone caren-
tibus circumdatus : loco potestatum omnlum, a quibus
gestabatur, In ulnls sanctae quldem muherls, et cujus in-
tacta perpetuaque vlrglnltas esset , communis tamen no-blscum naturaj portatus : pro angehcls hymnis et cantlcls,
petltus calumnlis, quasi doemonium haberet, etperdaemo-
niorum principem daemonla ejiceret, et populum seduce-
ret, cseteroquin a pueris Hebroeorum celebratus, claman-
tibus : « Benedlctus qui venit In nomlne Domlnl \ » Pro
loco vlrginis, nimlrumEvae, perpetuam Virginem sanctamMatrem suam suscltavlt; pro iihus poena, hulc saluLem per
proprium servum Gabrlelem misit, in hac sanans, quae
iUa dehquerat. Pro hgno transgressionis hgnum resurrec-
tionis In medio terrae, sahitarem crucem suam fixit.
Quemadmodum inqult ille Carminum dlvlnorum auctor
Davides: « Deus noster, qul est ante saecula, salutem ope-
)) ratus est in medlo terrae ^ )) Pro non iho quidem natura-
hter, sed per trangressionem letifero clbo , naturam suam
dlvlnam nostrae uniens, cibus viviricus mcdio in aere
pendens omnibus proposltus est, et ab omnlbus perclpl-
tur, ipse nihllomlnus aeternus manens. Pro damnatls dam-
natus est sua sponte, tanquam Deus et idem homo.Quemadmodum igitur feUe pastus aceto rlgatur, ejus cibi
causa, quem Adamus sumpserat , dura homo divina natura
iUins debita dependlt : ita mlhl vldenlur et hi quadraglnta
dies pro totidem dlebus rependl. Sed tamen pro illorum
numero senarlo , et meo quadragenarlo profectam ad nos
a quibusdam haud obscuris senibus de hoc ratlonem,
' Mallh.xxi, 9. Marc. xi, lo, et Joan. x, 10. — 2 Psal. lxxiii, la.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 158/487
l5o S. C^SARII
cujus fundamentum eximii Apostoli verhis nititur, rccipere
malo,•
quocl nimirum longiore temporis spatio in paradiso
Leate primus ille parens noster vixerit. Nam in ejus per-
sona divus Apostolus aperte clamat : «Ego vero vivebam
» absquc lege aliquando *. » Non fuit utique Paulus ante
legem, qui fuit omnium discipulorum legis postremus.
Ncque item aliquando absque hac erat aut fuft. Nam et
Evangehum pra?dicans legalia testimonia ubique adducit.
Nimirum in Adami persona mcrito conqueritur, dicens :
« Ego vero vivcbam absque lege aliquando. » Manifcslius
autem declarat h.Tec in pcrsona se Adami proferre, cum ad
Ihistrandum horum verborum intcjlcctum, non aniplius
inde legem, scd prseceptum vocat,quod Adamo daliun
erat, ha^c nempe subjiciens:
« Venientc vero mandato,» (quasi dicat, dato,) peccatum revixit , cgo autem inor-
»tuus sum^ : » videlicetper inobedientiam cxcidcndo beala
vita. De quo jam perspicunm est, non mox alque factus
erat Adamus, pr.-cceptum datum fuisse : sed post aliquod
tempus, quod tamen minime definitum habemus.
[ Qace sequuntur, usquc ad interrogantis personco
verbaj non Ccesarii sunty seci Gre»orii Njsseniy amici
et cooitanei ejus: inserta huio libro per alitfuem ,qui suw
rncmoricv consulere vellet, ct uno ioco duorum scripto-
rum cxpiicationes liabcre. Deprehcndimus consimilia
deinceps quoqueoccurrcrc , ubi nossuis iocis^ quceinserta
sint , indicabimus, Suntautem liaa descripta adverbume libro Njsseni
,qui est de hominis opificio.
]
Porro datum ilhid Adamo prcTeceptum in paradiso divi-
nitus, spectabat fruitionem omnis hgni , et abstinentiam a
ligno vetito. Hoc ilhid est hgnum, quod compleclitur
omne boniim, oui nomen est Omnc. Hoc nimirum ilhid
• Kom. VII, 9. — > Ibid. lo.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 159/487
DIALOGUS 111« IDI
vcre boniim est , de qiio Davicles inquit ; « Oblectare in Do-
»mIno*. » Et Salomon Sapientiam, qaae est Dominus
« lignum vitae ^» nominat. Proinde idem est cum ligno vitae
iUad : « Omne lignmii*, » ad cujus fruitionem Deus exhor-
tatur. Ex opposito vero discernit ab hoc aliud lignum,
cujus fruitio non est proprie boni vel mali, sed commixta:
quam prohibet quidem princeps vitae, suadet vero serpens,
ut morti aditum paret. Mixtus est autem per contraria
fructus ligni vetiti, hac ratione; quod non nude nobis pro-
positum est malum secundum propriam naturam appa-
rens : nam irrita forct malitia, nullo colorata bono, quod
hominem deceptum ad concupiscentiam sui pelhceret.
Nunc autem mixta est, in fundo habens absconditam per-
niciem , in apparente vero parte speciem quamdam boni
ostentans. Ita peccata occuitum interitum intra se haben-
tia , incautis accepta fiunt , studiose usurpata pro bono ex
deceptione : et inter bona multi quse sensus exhilarant
referunt : propter communionem nominis tum ejus, quod
revcra bonum est , tum quod bonum esse putatur. Qua
propter tam ad malum quam ad bonum facta concupiscen-
tia , boni et mali cognitio nominata est. Neque absolute
makmi dicitur, eo quod bono ornatum sit, neque pure
bonum , eo quod subtus mahun sit absconditum. Nam
quod vere bonum est, simplex est : malum autem , varium,
dum ahud atque aiiud putatur, et per experientiam de--
prehenditur.Propterea ostendit serpens pravum peccati
fructum, non monstrato manifeste maio, sicut a natura
habebat. Alias enim homo evidenti malo deceptus non
fuisset. Itaque cum per quamdam speciem id quod appa-
rebat, splendlde exornasset, apud quam fidem mereri
posset , mulieri se conspiciendum prasbet. « Et vidit, inquit
«Moses, mulicr quod bonum esset lignum in cibum\»
' Psal. xxxfi, 4. — ' Prov. m, 18. — 3 Gen. n, 16. — 4 Id, ni, 6.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 160/487
l52 S. C.ESARII
Cnm vcro manducatio illa mortis sit matcr facta, sic est
cognitlo boni ct mali lignum illud nominatum, quod per
malam letiferorum compositionem adjunctum mel iiabuit,
quia quatenus quidcm suaviter alTicit sensum , bonum esse
videtur : at quatenus perdit attingentem ac fruentem,
prorsus postrcmum fit malum.
INTERROGATIO CXXII.
Peccatum inobedientia omnisque vitiositas nominatur.
Ante Adamum autem nullus hominum peccavit. Neque
enim erat. A quonam igitur perpetratum prius, «Erat mor-
» tuum, et revixit venicnte mandato * ? » Nam duorum illo-
rumnccessarium erit
sequatur altcrum,aut statucre
te
peccali naturam quamdam esse : aut perpetratum ipsum
fuisse ab aliquo ante Adamum.
RESPONSIO.
Apage cum dictione naturae malorum. Peccatum mihi
videtur esse omnis advcrsus virtutem resistendi conatus et
repugnantia. Id autem dico diabolum esse , non natura
sed voluntate ad deterius conversum. Nam. ab eo quod
cahimniatur apud Deum Angelorum choros, convenienti
nomine vocatus est diabolus, cum prius esset Angelus
princeps. Ex ultramundanis autcm locis praecipitatus, re-
ipsa Dei fuit inimicus, nondum adhuc facto hoc aspecta-
bili mundo , cumque nondum essct homo,qui postea ab
ipso seductus cst. Post quam autcm homo conditus est
mox Deum apud Adamum cahmmiari ca»pit, invidiae cri-
mcn ipsi impingens , Adamoquc rehclo,primum tanquam
inlirmiorem, Evam aggreditur, ct inquit : «Quid est quod
» Rom. VII, 9.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 161/487
DIALOGUS iir. i53
» dlxitDciis; Ne comcdcritis de omni ligno paradisi * ? » Si-
mulatasaffert quaestiones ille pestifer, ut ex illa disceret, qua-
lis ea foretarbor, cujuscibumprohibuissetDominus. Neque
enim sclebat, de quanam arborum, ac cujus gratia prse-
ceptum datum esset. Illa vero simplicisslma , et antehac
natura minime vel vitiata vel adulterata,quidnam ille spec-
taret ignorans, letalem sibi plagam infert. Inquit enim :
«
De omnis quidem ligni in paradiso fructu comedimus» de ligno autem in medio paradisi non comedlmus ^. »
Tum ille Deum incusans, ait : « Novit Deus, quod quo-
»cumque die de eo comederitis, aperientur oculi vestri,
» et eritis tanquam dii , scientes bonum et malum, ideoque
«prohlbuit^ » Hoc modo persuadet miserae, ut quod veti-
tum erat comederet, et per illam capit virum:
appeten-tem utrumque Divlnitatem. Post quam igitur spoliavit
ipsos etiam ils qujc habebant, nimirum immortalitate
incorruptibilitate et beatitudine : reipsa reviviscit hostis
ille Dei et homicida , rooxque apud Deum hominem, qui
transgressus erat , accusat. Exponit autem Moses ille Dei
spectator, et leglslator divinus, ipsa calumniae diaboli
verba, fraudulentum illum tragice describens. Hisenim dia-
bolusapudlpsum verblsAdamum coram Deo incusans uti-
tur. «Et comedit Jacobus, et saturatus est, et recalcitravit
))dilectus. Impinguatus enim est, inquit, et incrassatus
))est, dilatatus est , et derellqult Deum conditorem suum,
» et recessit a Deo servatore suo''.
» Hoc enim et Jacobiposteris fecit, cum eos ad saturitatem carnis et vinolen-
tiam flexisset, ac deinde ad idololatriam praecipltasset,
de quibus Moses, cum armasset Levltas, viginti tria mlllia
Jacobitarum uno die in deserto graminis instar demessuit.
Nihilominus humani generis amator Deus, erga eum qui
accusatus erat ,
haudquaquam mutatus , ad nos venit ut
' Gen. 111, 1. — a Ibid. 2, 3. — 3 Ibid. 5. — 4 Deut. xxxii, i5.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 162/487
l54 S. CESARII
hostem caperetlii cjus forma, qiii dcccptiis crat, vere iia-
tiis. Atquc ne liosLi occasionem darct diccndi , mortalcs
oppuguans a Deo superatus sum : ipse mortalis fit, manens
Deus, et venit ut pro mortalibus hominibus pugnet. Id
quod jam anle quingentos annos praedixerat Yatcs ille di-
norumque Carminum auctor Davides : « Bcncdictus cnim,
))inquit, qui venit iu nomineDomini* : » Quisnam est ille,
Vales divine? « Domine Deus, et apparuit nobis ^. » At
cujus gratia Dcus mortaiis fit, iniDavides? « Ad destruen-
» dum , inquit , inimicum et cxaclorem ''
» diabohim. Cri-
minatur enim apud Dcum omnia , ct apud ahos iUum , et
utrisque ultioncm suggerit. Id quod et crga Jobum , et
erga Deum utrinque maUtiose facit. Ad Dcum quidem di-
cens : « Num gralis colit Jobus Dcum? aut in multa facul-
» tatum posscssione fovetur atque deliciatur ^ ? » Ad Jobum
autem iiiquit : « Ignls de coelo decidit, et assumpslt onmcs
» facultates tuas". » Iterumque inquit ad Deum : « Non tan-
» tum hoc , sed mitte manum tuam , et tange ossa ejus , ct
• carnes ejus^ »Etiterum ad Jobum per vita3 consortem :
« Quandiu perseverabis sub dio in stercore? quin dic
» vcrbum aliquod ad Dominum, et morerc, ut libercris a
»malis, qua3 te detinent^ » Hunc igitur inimicum ct exac-
torem toUensDominus per Divinilatis in carncm advcntum,
inquit : « Ecce dedi vobls potestatem calcandi supcr ser-
»pcntcs ct scorplones, et super omncm potcstatem ini-
«micl^ »
INTERROGATIO CXXIII.
Quod si sustuHt inimicum Dominus,
quis nostrum
quemlibetoppugnat, ettentationibus improvisis atque pec-
catis mvolvlt?
» Psal. cxvii, a6.
—» Ibid.
27. —^ ](]. viii,
5.-4Job.
1,9.—
» i Ibid. 16. — 6 Id. ij, 4, 5. — ' Ibid. 9. — « Luc. j, 19.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 163/487
DIALOGUS III.
RESPONSIO.
Atqul licct Deus omnimodam ejus extlnctionem atque
sublationem facere posset , noluit hoc tamen, ne nos
iuhonorati relinqueremur in futura sempiterna vila , sl non
esset aliquls nobis hic adversarius , adversus quem decer-
tantes velut in stadio praesentis vlta? , remunerationis tcm-
pore coronas assequeremur. Percusso autem capite dra-
conis, totum qui post Ipsum trahitur comitatum leto
dedlt, saltem exiguo quodam in ipso motu rehcto, ad
exercitium nostrum, et virtutis declarationem. AHquo-
ties enim et nos percusso serpentis capite, arrepentem
tractum corporis pueris feriendum reHnquImus, simul
ipsos ut audaces et adversus feras aiacres sint, condocefa-
cimus. Neque enim vel adversus porcos potestatem daemo-
ncs habent,quemadmodum sacra Evangehl Scrlptura
docet \ Nam ante divinam Christl permissionem , non
sunt ausl tangere gregem porcorum Gergesinorum. Per-
mlttlt aulem Ipsis Dominus non ut una cum subulcis sub-
mergerent gregem, sed ut iis omissis, quo capessere fugam
possent, in bruta ingrederentur , evidenter nos docens,
quod nisi per ipslus divinam ct omnia complectentem po-
testatem custodlremur, vel consimihter, vel etiam pejus
quam erga porcos, erga nos airecti daemones foreiit, qul
in hujus vitae mari periculose navigamus.
INTERROGATIO CXXIV.
Gum nosset Deus, quod Adamus praeceptum transgres-
surus esset, cur iUud ei dedit? vel denlque quare trans-
gressorem damnavitmorte ?
' Milttli. VJIK 5o-52.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 164/487
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 165/487
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 166/487
l58* 5. C.ESARII
»3eternum*. » Ad paralylicum inqult : « Surge, tojle tuum
» graLbatum, ct abi in domum tuam^ » Alibi rursus, « Tibi
» dico, adolesccns, surge ex mortuis^ «Similiter et fdioe
principis Synagogae defunctae inquit : « Piiella, surge\ » Le-
prosp autem a vertice ad pedes usque ulceribus pleno,
extenta manu : « Volo, inquit, mundus esto* , » ubi recedit
morbus, divina voluntate fugatus. Cum increpatione ilem
inquit:«Tibi dico malo daemoni , exi ab eo^»Cohibet
etiam increpationc tumidam abyssum. Et cum viris urbes
condemnans cum potestate inquit : « Yae tibi Chorazin
»vaB tibi Bethsaida : et tu Capernaum quae es in coelum
» usque exaltata, usque ad inferos descendes"'
» Et veterem
tollens Hierosoiymam, inquit : « iNon manebit in ea lapis
«super lapidcm^ » Id quod factum cernimus. Quomodo
igitur in majoribus istis, nusquam invocato Patre, aut indi-
gensabipso collatis viribus, in minoribus aPalre beneficia
quasi mutuo sumens, medetur laboranlibus? Absit igitur
procul a te, o praeclarissime, talis de Christo cogitatio.
Non enim secundum defectum auctoritatis aut roboris in
quibusdam locis Patrem alloquitur, sed ubique is ei propo-
situs scopus est, ut ad humilitatem nos instruat, et super-
biae fastum nobis adimat; utque nobis nullo modo permil-
tamus, utquae agenda sunt, ante ipsius ductum inchoemus
sed omnis tam sermonis quam aclionis ab ipso primordia
capiamus.
INTERROGATIO CXXVI.
Quomodo vero dicit Apostolus, ipsum Patri subjicieu-
dum, ut majori videHcet? Nam« Qui omnia, inquit, sub-
' Matth. XXV, 4i» — » Id. ix, 6. — 3 Luc. vii, i4. — < Marc. v, 4'« —* Mauh. viH, 5.-6 Marc. i, 4i» et Luc. y\ i3. — 7 Matlh. xi, ai, —^ Matth. XXIV, 2, et Marc. xui, a.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 167/487
DIALOGUS III. i5q
j) jecit ei, lunc et ipse stibjicictur illi, qui ipsi oinnia sub-
»jecit*. wQuoinodo igitur potcst jcqualis esse Patri, cura
constct minorem subjici majori?
KESPONSIO.
Ille ipse nobis eximius et divinus Praeco inspiciendus
est, qui hoc loco magis carnaliter disserit ad rudiores, nec
adhuc anima3 scnsibus exercitatos ad dijudicationemsu-
bhmiorum doctrinarum. « Quicumque in Christum bapti-
»zati estis, inquit, Christum induistis^ » Quibus in verbis
ecclcsiasticum intelHgit ccetum, qui Christum gestat. Cum
autem modo subjiciantur ci per fidem gentes, nondum
integram esse subjectionem Ecclesiae gentium admittit.
Necdumenim plenitudo gentium ingressa est,
ut ipse ait
Apostokis ^: scd quotidie sanctus ille coetus accessione
credentium subjectionem recipit, non ahter ac si Christus
ipse recipiat. Quando autem pleiiitudo gentium ingressa
fuerit, et absohitam integramque subjectionem habuerit
Ecclesia, quse est Christus secundum carnem, tunc et ipse
totus exercitussubjicietur ci, qui subjecit ipsi
(nimirumChristo secundum carnem) omnia. Itaque per dictum hoc,
quod scripsit ad rudiores, non omnemrevelat ipsius Christi
proprioe potestatis auctoritatem et divinitatem, quae nihil
agit contra Patrem. Quando vero apud eos disserit, qui
perfectiores sunt intelhgcntia, quasi sohdiorem quemdam
practer lacteum et puerilem cibum, quo Lictentes infantes
cibantur, apponit : et a rebus divinioribus institutionem
contexens, paulatim adimit auctoritatis potestatisque Christi
velamenta, et aequalem gloria, aequalem potentia, liberum-
que prorsus ex se Deum esse ipsum demonstrat, luculea-
ter clamans : «Expectamus Filium ejus e cceHs, qui trans-'
» Cor. XV, 37, a8. —a Galat, iii , 27. -^ 3 Rom, xi > 25,
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 168/487
l6*0 S. C^SARII
«formabit corpus humilitatis noslrae, ut fiat conforme
))Corpori gloriae suae, per efncaciam potestatis ejus, ut
»possit et ipse subjicere sibi omnia\ »
Etalibi
inquit:
« Quoniam Deus erat in Christo, mundum sibi ipsi recon-
wcihans^ ))Ecce ambobus istis in locis, quod sibi ipsi sub-
jiciat , indicatur. Segregato igitur temetipsam a taH
dementia, cum semet declaret Apostolus, nec omnia tradat
eodem scripto, sed pro ratione uniuscujusque scribat et
quasi manu ad perfectionem ducat.
INTERROGATIO CXXVlf.
Cum igitur Deus sit Christus et aequalis Patri, cur hic
ipse Apostolus Patrem quidem scribit esse Deum, Fihum
autem Douiinum ? Nec parum huc mihi facere videtur,
quod inquit : « Quoniam Deus erat in Christo, mundum
)) reconcihans sibi. wiNon faciebat hoc Christus, sed inhabi-
tans in ipso Deus.
RESPONSIO.
Equidem aio Christum esse Deum supra omnes Potes-
lates et Domlnatus, a^qualem gloria Deo ct Patri. Neque
enim propterea quod Dominus a subhmi dictus sit Apos-
tolo, Divinitas ipsi adimitur. Ncquc itom alterum illud a
Deo fuisse ipsum inhabilalam iadicat : quemadmodum per
hunc ipsum Apostolum, prout cx hoc ipso, et per netate prio-
rem ipso subhmem Esaiam docemur. Nam hic olim de
Christo vaticinans, iaqait,« Et viri Seboiui eximii ad te
)) transibunt, ct erunt servi tui et post te seqaentur vincti
wmanicis, quoniam in tc Dcus est*. ))Tollensque eam de
qua tu dicis inhabitationem, rursus subjungit, «Et non est
I Philip. iii^ 20^ ai, — ^ ;i Cor. v, 19. — ^ Jsai. xLy, 14.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 169/487
DIALOGUS III. l6l
j)Deus praeter te : tu enim es Deus noster ; et alium igno-
»ramus, extra Deum Israelis, Servatorem*. » Et rursus
idem Vates ante annos inquit : « Puer natus est noLis
» etfilius, etvocabitur nomen ejusDeusfortis, dominator^.»
Sublimi autem mente praeditusPaulus inquit : « Christus qui
»est super omnia Deus, benedictus in snecula. Amcn^ »
Illud autem, quod Dominus dicitur,PsaltesdivinusDavides
ostendit non extra Divinitatem esse. Nam conjuncti cum
Deo hominis, Dei et Verbi in carne adventum in suis proe-
dicens carminibus, inquit : « Benedictus qui venit in no-
mineDomini, DeusDominusetapparuitnobis^» Ubique au-
tcm in Scriptura veteri patrem Dominum Prophetae divini
vocant. Esaias quidem ille eximius cum ait : « Haec dicit
» Dominus sabaoth^ » Hieremias vero multa perpessus, « Ha3c
» dicit Dominus omnipotens''. » Ezechielus autem enarrator
ille Cheruborum : « Haec dicit Dominus Adonai \ » Similiter
et Danielus, et caeteri Vates. Neque enim Paukis cum in-
quit, « Unus est Deus Pater% »ipsum extra dominationem
ponit, vel vice versa, cum inquit, « Unus Dominus Jesu5
» Christus % »ipsum extra Divinitatem esse significat. Ne-
que item cum ipse Filius concionatur, «Super hanc petram» aedificabo Ecclesiam meam***, » expertem EcclesiaePatrem
ostendit. « Omnia enim mea, inquit, tua sunt, Pater, et tua
»mea sunt**. «Nimirum ubique sacris in Litteris haBc duo
vocabula, neinpe, «Deus et Dominus,»juncta sunt. Ejus
dem vero nominis ejusdemque gloriae et divinum atque sa-
crosanctum Spiritum esse ex divo discimus Apostolo
scribenteinhaec vcrba : «Dominusspiritusest*^.» Illisigitur,
qui divinis in Litteris perspicaces sunt, nunquam eae vide-
« Isai. xLv, i5.— « Id. IX, 6. — ' Rom. ix, 5. — 4 Psal. cxvii, 27.
« Isai. V, 9. juxla lxx. — ^ Jenm, xxxii, i4- juxla lxx. — 7 Ezech. xk,
28. juxla Lxx. — 8 1 Cor. viii, 6.-9 Ibid. — "» Mallh. xvi, 18. —1« Joan. XVIII, io. — '2 ^ Cor. iii, 17,
i^ni. j I
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 170/487
l6>2 S. C.ESARII
buntur a se dissentire, vel sibi repugnore, cum nunc qui-
dem diviniora, nunc autem bumiliora praedicantes, audi-
toris intellectui sese accommodant, veiuti liberorum facit
amans mater, conveniente quadam ratione bberos educans,
quae alios quidem adhuc teneros, vekit infantes lacte potat,
eos vero, qui infantiai statum egressi sunt, oleribus nutrit,
perfectioribusque panem porrigit. Nam ad utrosque inquit
eximius illc Apostolus. «Lacte potavi vos, non cibo. Non-
»dum enim hoc vesci poteratis, imo ne nunc quidem po-
» testis*. » Ad alios autem sermonem dirigens :« Qui infirmus
» est, oleribus ves*citur% » inquit, quae veluti media quadam,
quod attinet cogitationes , ratione aflecta sunt, cum talis
pane vesci nequeat, quemadmodum ii qui jam perfecti
sunt institutione, propter tenerum et infirmum adhuc in-
tellectum.
INTERROGATIO GXXVIIl.
Quomodo vero terminis subjiciens Apostolus regnum
Christi, scribit :«Oportet ipsum regnare usque dum po
»suerit inimicoe ejus sub pedes ejus^ ?»Quod quidem ali-
qui interpretati tradiderunt, quodpost hujus mundi finem,praetereunte regno Christi, ipsoque in Patrem redeunte,
futurus sit« Omnia in omnibus Deus*, »sicut inquit Apos-
tolus.
RESPOJVSIO.
Illos mihi videtur deplorareHieremias dicens :« Quis dabit
» aquam capiti meo , et ocuHs meis fontem lacrymarum? et
» lugebo nocte et die vuhieratos populi mei ^ ,»qui clauserimt
aures, nuUam dlvini scrmonis rationcm habentes, qui aperte
clamat?(cFilius manct in aeternum^ » Adversabitur eis
' i Cor. ixi , a. — =• Rom. xiv, 2. — * i Gor. xy, a5. — 4 Ibid. 8. —
« Jerem, ix, 1. — « Joan vm, 35,
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 171/487
DIALOGUS III. l65
acerbus demenliae refutalor Panielus, vir exoptatissimus,
dicens : « Contemplabar in visione noctarna , et eccc m))
nubibus cceli velut Filius hominis veniebat.))
Et paulo
post inquit : « Potestas cjus potestas aetcrna cst, quae non
)) pra3teribit, et i^cgnum ejus non interibit^ ))Similitcr et
Davides divinorum auctor ille Garminum ; «Thronus tuus,
)) o Deus in saeculum saeculi. Virga rectitudinis, virga regni
»tui^:))Et post aHa:«Ab initio tu, Domine, terram fun-
))
dasti,et opera manuumtuarum sunt cceli. Ipsi interibunt,
))tu autempermanes,etesidem, etanni tuinondeficicnt^))
Quae de Domino exponens sublimis ille intelligentiaPaukis,
ipsum ubique scribit opificem, et regem, et Deum ante
saecula et in saecula. Praeterea Moses Dei spectator ct legis-
lator divinus in fine Cantici Mariae scribit : «Dominus reg-
)>nans in saeculum et sa^culum^))
Christum denique jamDominum esse profitemur. Ne igitur ex eo quod hic dici-
tur, « Usque dum, )) et « Esquequo, )) ahquando finem habi-
turum regnum Christi nugentur, male intenigentes quae
bene sunt dicta. Nam ex ipsa Apostofi voce redarguitur
ipsorum vanitas. « Regnavit enim mors ab Adamo ad Mo-
))sem usque%))inquit. Num igitur ad illum usque tantumregnavit, aut etiam ultra? Nimirum in multas illa genera-
tiones imperium suum extendit, quain denique omnem
rationalem aetatem pervadentem , Christus evertit , adver-
sus illam robore mortales circumdans : ipse morti mors
factus. Et quia de Mose magnifice sentiebant Judaei, prae
illo caeteros contemnentes, ipsumque Deum esse putantes,
quod ne sepulcrum quidem ejus inveniatur usque in ho-
diernum diem, quodque una cum Efia propheta in cacu-
mine montis astiterit Christo transformato, ita ut ipsi
putent eum adhuc vivere, et in carne, quemadmodum et
' Dan. VII, i3, 14. — 3 Psal. xuv, 7. -. 3 Id. cr, a6-a8. — 4 Exod. xv,
18. juxta ixx, ^ « Rom. v, i4.
XI,
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 172/487
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 173/487
DIALOGUS 111. l65
»tibi, Domine, omnia opera tiia^ » Opus autem Christi
sunt in universum omnia, quemadmodum inquit sublimis
ille Joannes : «In principio erat Verbum, et Verbum erat
))apud Deum , et Verbum erat Deus Christus : qui qui-
»dem caro factum est, et habitavit in nobis. » Item, « Om-
»nia per ipsum facta sunt^ «Et rursus Davides inquit,
«Regnum tuum regnum omnium ScTCulorum et dominium
> tuum durat in omnem generationem et generationem'.))
Cum hoc autem consentiens Gabrielus, illius nunquam
finiendi regni Christi minister diserte clamat : «Et regnabit
wsuper domum Jacob in saecula, et regni ejus non erit
wfinis^. ))Non igitur temporum determinatorum est, quod
consueto more muitis in locis sacrae Scripturae dictum est,
« Usque, donec, et hodie. » Apud Deum enim vespere ca-
rens, et unicus dies est tota aeternitas. Similiter et omni-
bus intellectilibus ac rationalibusillispolestatibus, quoniam
a nulla sequente nocte ultramundtma lux excipitur.
INTERROGATIO CXXIX.
Atqui si Patri aequalis est, quomodo inquit ipse : «Nihil
» potest Filius facere a semetipso, nisi quod viderit facien
»tem Patrem*.
RESPONSIO.
Ejusdem dementiae est, ad hunc modum erga Dei Fi-
lium unigenitum affectum csse. Sequctur enim omnino
dupilcem statuendam esse creationem. Aliam quidem Pa-
tris jam perfectam, aliamveroFilii, quae adhuc perficiatur,
et paulatim progrediatur, ac ad imitationem creationis
paternae condat. Ostendant igitur nobis Arianae insaniae
» PsaL cxLvi, 10.— » Joan. i, 3, et i4.— 5 id. cxuv, i5. — * Luc. i, Sa
— * Joan. V, 15.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 174/487
1^6 S. C^SABII
sectatores, diios soles et duas faces liinares, et discernant
noLis quinam sol Patris sit, aut qui sit Filii : quae sit luna
Patris, quae Filii. Similiter autem et de terra, et mari me-
rito quaesicro. Quomodo itcm vera dicet fdius ille tonitrui
Joannes, qui doctrinam de Yerbo incarnato ex ipsius sinu
pcr derivationem hausit, et quasi dlvinus calix impletus
ex perenni fonte, verbum illud^ « Omnia per ipsum facta
» sunt* , » in omnem soli suLjectam terram pluit, quasi dicere
vellet ad nullum exemplar aut simulacrum respicientem
Filium omnia facere. At quem obsecro fdium? Qui nostrae
naturae unitus est in utero perpetuae virginis Mariae, adeo-
que unigenitus ille Dei FiliusmissusaPatre, qui nasceretur
e muliere, quemadmodum divlnus ille docet Apostolus.
Ubi igitar, aut quando conspcxerat Patrem incarnatum, et
natum, et crucifixam, et sepultum, et ex morte resuscita-
tum, ut haec ipsius exemplo ageret? Lbi vero Patrem au-
diens, conslmlliter Inqult : « Potestatem habco ponendi
» animam meam, et rursus sumendi eam*?»Item : « Qula
» nulkis adimlt eani mlhl, sed ego pono eam ex me ipso^ ?»
Lbi vero Patrem conspexit jumento vectum, et ad iliius
imitatloncm Hierosolymam aslno Insldens venlt? Lt sum-
matim dlcam, ad nlhil resplclens FIUus, ea quaj dicta sunt
facere sohtus fult. Neque enim Adamum formans, et ex
illo Evam faciens , aHum quempiam rationis participem,
mascuhmi aut foeminam, a Patre condi viderat, ad qucm
suum fabrlcaret : scd cum esset oplfex per se, adcoque
liberrimus universitatis hujus Deus, ante incarnationem et
post illam idem, qul ct vclle et faccre omnia poterat, ne
ipsum Dei adversarium Patrisvc oppressorem arbltraren-
tur, qui erga ipsum caecutiunt, inquit : « Nihil potest facere
^Filiusa se Ipso, nisi quod vldoi Palrrm faclentem*. » Simul
^A de amore parentibus debito nos commonefacit.
» Joan. 1, 3. — » Id. x, 8. — * Ibid. — ^ Joan. v, 19.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 175/487
DIALOGUS III. 167
INTERROGATIO CXXX.
Quomodo autem Jacobo et Joanni, Zebedaei filiis, con-
sessum cum ipso petentibus , inquit : « Sedere a dextra et
» a sinistra non est meum dare, sed quibus paratum est a
aPatre meo* ? » Quare non tanquam propria praeditus auc-
toritate, dixit : Quibus paravi, aut, quibus voluero : sed
ad Patrem ipsos relegat?*Id autem non est alicujus libere
agentis.
RESPONSIO.
Non quasi praestando non esset, denegavit ; sed prudenti
quodam praetextu ad modestiam revocat ipsorum fastumet adversus condiscipulos elationem ; per illos etiam reli-
quos castigans, et accensum in ipsis absurdum amorem
primatus extinguens terrorc dcnegationis. Non enim dicit
Omnino largitur id vobis Pater : sed quibus paratum
cst laborantibus, extimulans ipsos ad virtutem et forti-
tudiiiem, ut primum benevolentiam demonstrarent, adcertamina semet accingerent, pro ipso ad mortem usque
constanter perseverarent. Nondum enim, inquit, aliis mea
praedicastis , et quo tandem pacto voces annuntiare desi-
deratis , nondum pro me colaphis csesi ? Proinde expedi-
mini ad certamina in stadio , descendite in theatri caveam
alacres incedite, invicti manete, et quamprimum proe-
sentis saeculi theatrum solutum fuerit, ego mox vobis illa
solia tanquam praemia certaminis largiar. Nunc autem vos
merito rcjicio. Dabuntur iis, quibus Pater jusserit. Nequc
enim aUo modo vestra mater et vos cum hac vestra mo-
lestia repelli potestis. Aut agit eo modo ,quo solent qui
» Matth. XX, a3.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 176/487
l68 5. CiESARir
aliquicl ante tempus praestare nolunt, sed alH alicui potes-
tatis auctoritatem esse simulant, ne quando receperint,
segniores ad alacritatem et fortitudinem fiant , contenti eo
quoddatum est, non amplius laborare volentes. Sic enira
et qui in terris regnant, facere consuevere, quando ab
ipsis aliqui dignitates proesidum, et officia, vel imperia
rei militaris effiagitant, licet pcnes ipsos sit, ante tempus
tamcn darc nolentes , alius ad alium id poteslatis referunt
expcctatione dignitatis ministros pro regno excitantes,
utque inter se certent , et enitantur acriores adversus hos-
tes fieri, eos praeparantes. Vel etiam alia ratione, quia
pulabant ipsum temporale regmmi in terra administra-
turum , ait illis : «Nescitis quid petitis* : » quasi dicat :
Evigilate, quaeso , Discipuli mei, asccndite mente in
meum regnum : non ex iis, quoe instar nocturni spectri
circumvolitant, nequc de sordibus humi jacentibusvolup-
talejn capitc, ne quando a Patre quoque meo audiatis :
Non est meum simpUciter dare , sed a vobis vicissim exi-
gere certaminum et sudorum compensationem. Malo enim
vobis debere propter benevolam alacritatem, quam accu-
sare socordiam. Non est meum darc, at neque Patris mei
simpliciter petentibus , siquidem obscuri , ct adulteri , et
qui\ is flagitiosus et intemperans , si petant , mecum ses-
suri essent. Non est nostrum dare temere, et depravare
quod justum est. Justi cnim judicis est, unicuique pro
dignitate meriti tribuere , non negligere laborantes , ac
ignavis aliquid largiri. Proinde si thronos amatis, nolite
ignorare certamina, ad quae capessenda debetis expe-
diri. Neque pallio tantum, et barba , b^culoque convenit
vos delicate gloriari : sed laboribus thronos redimite, ju-
diciumque placate.
' Mallh. XX, S2.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 177/487
DIALOGUS Iir. 169
INTERROGATIO CXXXl.
Quod si perinde ac Pater, potens et sui juris est Filius :
quomodo terretur cruce , Patremque rogat, dicens : «Pa -
))ter, si fieri potest, transeat a me poculum hoc*?))Nimi-
rum non ejus est, qui suo agat jure, neque spontaneae
voluntatis, ad alium confugere in necessitatibus , ac velut
indigum illius auxilium implorare.
RESPONSIO.
Letale vulnus et hinc infligi divina manu illis vana
mente pra3ditis puto , cum ejusdem potestatis etiam nunc
cum Patre Filium esse demonstratum sit, nec quidquam
prorsus ejus aucloritati adimi per eas voces, quae ab ipso
per simulationem editae sunt. Quandoquidem enim aegre
recipiebatur unitae cum Deo humanitatis ipsius adventus
propter nimiam humilitatem et erga homines benevolen-
tiam fidem superans, propositum illi fuit non Divinitatis
potentia propulsare malignum daemonem, neque princi-
pali potestate evertere ipsius aciem : se mansuetudine
potius et diuturna patientia condemnare adversarium re-
kictantem. Nam si venisset usurus potestate naturali , nihil
admiratione dignum facere visus fuisset , si adversus An-
gelum defectorem deccrtasset Deus , imo diversum potius
accidisset, et in arrogantiam extulisset diabolum , quasi
Dco par fuisset adversarius. Merito igitur humana utens
humilitate, deprimit ipsius elationem, et victoriae tro-
phoeum nobis asserit. Nam si, cum ab initio seductus fuerit
homo , non per aliquem,qui homo esse videretur, lametsi
reipsa Deus foret , captus esset ipse vicissim praedo : prae-
* Matth. zxvi, S^.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 178/487
170 s. cj:sarii
clarum hoc facinus humano generi tributum non fuisset.
Nunc cum in natura tam divina quam humana sanctumillud Verbum ad nos vencrit , et in forma capti hostem
ipsum ceperit , tanquam Deus imperium nobis in ipsum
dedit, diviuitus illa verba pronuntians : « Ecce dedi vobis
wpotestatem calcandi super serpentes , et scorpiones, et
wsuper omnem potestatem inimici^ »
INTERROGATIO GXXXII.
Quisest igitur, qui crucifixus est, imo qui deprecatur,
et inquit : « Pater, si fieripotest, transeat a me poculum
«hoc^?»
RESPONSIO.
Nec Deus , nec homo seorsum. Nudus enim homo nos
servare non potuisset, Deus vero nudus pati nequit.
Quamobrem fecit hoc unus ex ambobus, per concursum
et unionem naturarum ex perpetua Virgine natus illc Ho-
modeus, qui nihilominus quod crat servavit. Idem Deus,
idem homo,ncuLra separata natura, crucem conscendit.
Ideoque ahas quidem divino , alias vero humano more lo-
quens, convenienter se tempori accommodat. Nuncquidem
hoste se cxtollente per verba et signa Deum se subjectis
declarat : rursus vcro ipso acccdente et atlcntius inspi-
ciente , num vere Deus esset, qui aliquatenus esse appa-
rebat , et ad certamina et luctam, rursus mor-
talia prae se fert, ne forte cxpavescens ad^ crsarius refugcrct
usque ad crucem et mortem ipsum oppuguarc : iu quo
uno lota Homodei victoria sita crat.
»
Luc. X, 19. —a
Malth. xxvi^ Sq.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 179/487
DlALOGtlS III. 171
INTERROGATIO CXXXIII.
Et quare veniens non manifeste cmcifixus est, confisus
sua ipsius fortitudine , sed aliquando quidem inops, ali-
quando vero splendidus est? Quare item formidinem prae
se fert , cum Deus esset ?
RESPONSIO.
Quoniam neque ipse inimicus manifeste primos parentes
nostros in paradiso aggressus est, qui caeteroquin a depra-
vatione ac lapsu sibi cavisscnt : sed occultabat in ser-
pentis specie suam naturam , illi unitus : et dicebat ad
miseram :« Quocumque die comederitis de arbore vetita
» eritis tanquam Dii*. » Et ut breviter omnia proferam ,quaj
ibi sequuntur : dolose ipsos ab illa beata vita seduxit.
Proinde qui verbis dolosis decepit, verbis divinis deceptus
est infelix hostis. Non igitur illic nudus erat serpens, neque
diabolus nudus : neque hic homonudus, nec Deus nudus.
Nec item formidolosus est, sed aperte stulti dolum inuti-
lem reddit. Vide mihi libertatem et robur timoris,quem
prae se ferebat, cum ipsum invaderent eum comprehensuri
Judaei. Nam csecitate percussos interrogat : « Quem quae-
»ritis^ ? » IUi vero postquam dixissent se Jesum quaerere,
rursus ostendit ipsis spontancam voluntatem , et ait : «Ecce
»ego sum^ » Atque confestim sequitur se quaerentes. Quis
impedire potuisset, quominus celeritate avolandi superaret
vultures? Quis prohibuisset, quominus ehidendo exca^-
catos evaderet, qui de se aicbat : «Potestatem habeo po-
»nendi animam meani, et rursus sumendi eam^?»Quo-
modo vero et Petro se objurganti ad animum revocat
' Gen. 111, 5. — » Joan. \\i\i, 4.-5 ibid. 5. — 4 Joan. x, 18.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 180/487
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 181/487
DIALOGtJS in. 173
literetego ex ea quse semper est Virgo absqiie aliqua coin-
mixtione ct conjunctione viri incarnatus, naturaliter factus
sum homo , manens Deus. Quapropter ait , multa pericula
perpessus ille vates Hieremias , videns prophctica visione
decipicndum deceptorem, et quasi deridens ipsius fremi-
tum et arrogantiam , ante annos quingentos, et longius
etiam, de me : «Homo est, etquis cognoscet eum* P » quasi
dicat,quod qui Deus est ,
per dispensationem propter
nos homo factus sit , sapienter dehidere in mahlia sapien-
tem volens, implens prophetiam generosi Jobi dicentis :
«Duces draconem hamo^ » Idem rursus ait : «Semitas
»abyssi perambulasti, subterranea percurrens , et illic
»captos liberans\ » Et iterum idem inquit : «Aperientur
» tibi terrore portae mortis : janitores inferni te videntesin
»horruerunt\
INTERROGATIO CXXXlV.
Num igitur illusorem dicis Christum, et quod dolo
superaverit diabolum ?
RESPONSIO.
Nihil id prseter decorum. Siquidem et ipse antequam
unitus homini Deusesset, conspectus ab inlerprete rerum
divinarum Mose , inquit : « Vides in quam multis illuserim
^gyptiis^f' Similiter illudit incarnatus intelleciili Pha-
raoni cum toto exercitu suo /Egyptiacorum dacmonum
invisibiliter flagellato et submerso ipso, per id quod inquit
«Pater, si fieri potest , transeat a me poculum hoc^»
' Jerem. xvii, 9. juxla lxx.— » Job. xr, 20, juxla l\x. — ' Id. xxxviir,
16. juxla Lxx. — A Ibid. 17. — « Exod. x, a. juxla txx. — 6 Mallh.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 182/487
1^4 S. CiESARII
poculum diabolos vulnerans , daemonas fugans,peccata
veniilans ,peccatores expians , aeternam vitam operans
Homo igitur reipsa Deus, Verbum factus, immutabiliter
omnia cum veritate prosecutus est humana, «Excepto pec-
»cato\ ))Sic tempore passionis deprecatur poculum, non
metuens id quod jam antea voluerat, sed nos instruens,
in pericula non insiliendum esse , sed adventantia fortiter
ac viriliter esse excipienda. Ideo crucem per meditationem
cestimalam certo consiliodeprecabatur quidem , exhibitam
vero super humeros tanquam victor tollens, ibat sponte,
in ea clavis affigendus. Simul autem omnibus acclamare
convenit, quae a Davide divino decantata sunt :«Quam
))valde magnifica sunt opera iua, Domine! omnia in sa-
«pieniia fecisii^ )) Similiter magniloquus et eximius ille
Apostolus diserte clamat: a profunditatem divitiarum
»et sapientiae, et cognitionis Dei! Quam inscrutabilia ju-
))dicia suntejus, ei impervestigabiles ejus viae ! Quis enim
)) cognovii meniem Domini? aut quis fuit ei consiliarius^ ?
demeniiam ! Sancti haesiiani, vulgares movent quaestio-
nes. Proinde conticescai omnis conientio , et motus cogi-
tationum. Gaudei enim divinum iUudNumen, se simphci
fide honorari.
INTERROGATIO CXXXV.
Quandoquidem haec omnia praeclare ac dilucide nobis
explicuisii,quodrehquum esi , cupimus ea, quae ad nosiram
naiuram pertinent , discere. Ac Davides quidem extenuat
ac vilipendithomincm, dicens in ociavo Psalmo : «Domine,
» quid est homo ,quod memor cs ejus^ ? » Psalmo vero tri-
cesimo octavo : «Yerumiamen vanitas est omnis homo^))
« Hebr. iv, i3. — » Psal. xci, 6.— » Rom, ii, 33, 34« — < Psal. vin, 5.
^ < Id. zxiTiii,6.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 183/487
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 184/487
ly^ S. C^SARIi
RESPONSIO.
Cum ad naturam respicls solam, conjunge cum hac et
dlgnitatem. Nam vllltatem et breve fatum naturc-e illa tri-
buerunt, quae post degenerationem a pristina beataque
in paradlso conversatlone nos Invaserunt per transgresslo-
nem. Nam post illam perniciosam manducationem , hanc
vocem miser ille audivit : « Terra cs, et in terram redl.
»bisS» obedientia inimico potius quam Deo praestlta.
IjNTERROGATIO cxxxvii.
Quid innuit Davides , dicens ad Deum : « Manus tuae fe-
»cerunt me, ac formavcrunt me ^ ?))Num aliud signlficat
per Formationem , et allud per Faclendi verbura ? Ex eo
autem dupllcis esse naturae nos Intelligeremus. Quales
item manus dicendae sunt In Deo ?
RESPONSIO.
Faciendl verbum de anima mihi videtur Intenigendum
Formationis autem , de multipHci fictione corporis. Manus
vero Dei et Patrls , Fifium et Spirltum dlco , ad quos etiam
inqult : «Faclamus homlnem secundum Imaginem et simi-
«Utudlnem nostram^ )> Quantumvls vero dlcat historla,
quod acceperlt Deus pulverem de terra, formaveiitque
homlnem : tamen ex aspectu et ipsarum rerum consuetu-
dlne denotatur et ilkid,quod sub oculos non cadit. Nam
voluntatls haec operatloprorsuscst, nou manuum formatio.
Verumtamen manuum figmentum ad diguitatcm naturae
diclumest. Quandoquidem et id, quod factus ad imaglnem
I
Gen, ni, 19. —» Psal. cxviii, jj. — 3 Gen. i, 26,
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 185/487
DIALOGU» /11. in
Dei dicitur, non ad imitationem nalurae : (neque cnim
quisquam eloqui queat, quantum sit discrepantiao ) sed ad
notas principatus ct libertatis referri debel.
INTERROGATIO CXXXVIIJ.
Quid igitur? num membra attribuis Numini secundum
noslram imaginem et similitudinem , aurcs, etbrachia, et
crura ipsum habcre significans ?
f^ESPONSiO.
PauKdum in his consequcnter et ordine exponendis est
immorandum , ne confusione quaestionis a sententia abcr-
renius. Ad verticem vero nostri ortus, per orationis scalam
recta conscendamus. «Magnum et pretiosum quiddam est
))homo*, wqui et olim et nunc ex rebtis vilibus habct or-
tum. Cum enim posset Deus ex t-cre, vel ierro, vel ada-
mantc, vel lapidc facere hominem, ex pulvere potius
ipsum fabricavit oh'm, hodie vero ex tenui ac fluxo excre-
mcnto. Dc his manifesta est incomprehensibiiis et intellec-
tum superans efticacitas sapientiae ipsius. Neque subsannet
aut derideat me vestrae charitatis acumen, si exactioris
cognltionis gratia summam oratione attigcro superficiem
naturalium mysteriorum nostri ortus. JNeque enim divina
dedignatur Scriptura horum meminisse , cum loquitur de
fdio Judae cum Thamare dormiente. Pricterea de mulie-
nun purgalionibus, de seminis fluxum patiente
sedentcm, de novam conjugem purgante. Sed et eximius
Apostohis masculos corrumpentium virorum, et mascu-
lorum morc sese depereuntium mulicrum meminit ad
Romanos scribens^ Dejlcitur itaque in fceminam a mari
> Prov. XX, 6 juxta lxx, — » Rom. i, 26, 27.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 186/487
178 ?. C.ES.VRII
friglda quaedam humoris ebuUitio, eaque commixta cum
objecto bumore sanguineo a muliere reddito , coagulatur
a frigidiore viri excremento, quemadmodum inquit viiupe-
rationis cxpers et verax Dei lestimonio pcrhibitus ille Jo-
bus, qui in sui corpqris la^sione ad Deum loquitur : «Nonne
))sicut lac me mulsisti, et vehit caseum coagulasti? Prlle
)) et carnlbus induisli me, ossibus et nervis compegisti me
))vltam ct mlserlcordiam apposuisti mihl\ )) Naturam sl-
mul et proprias vires ejuspropriamque potestatem demons-trans. « Vitam autem et misericordiam apposuisti mihi , »
inquit ,quasi dicat : In me posuisti ut viverem , et ut
misererer mei ipsius per obedientiam etobservationem tuo-
rum mandatorum : aut ut perlmerem me ipsum per ino-
bedientiam, neque misericordlam conscquerer, merito
poenas dependens, inimico potius quam opiricl adhaerens.Id quod primus nostor parens fecit
, qui non misertus sui
ipsius, velutl gladlum ipsam perditionem consultrlcem
adversus semetipsum susceplt , illoque interfectus est , et
ex immortali mortaUs factus periit. Cum igitur clausis
omnibus sensuum sedibus et ipsis ambarum personarum
sensibus, quaslque coniemperatis atque permlxtis inter se
corporibus in coiiu , InefFabile fit initium , videlicet faciei
expressio, de excreto prlmnm potioreque semine, unde
ad delineationem et simlHiudinem figura vel foeminae , vel
viri exprimitur. Atque hoc modo cum viri excrementum
frigldum quodammodo slt et osseum , in ossium et nervo-
rum commutalur robur, pro raiione illius , qui cxcrevlt
soHdllaiem habens. Quod auiem a muHere in concubitu
vicissim redditum est , cum calidus slt natura sanguis , a
frigido condcnsatum , in sanguinem con^erlltur. Caro au-
tem per vitalem quamdam vlm divinitus inspiratam , vivi-
ficatur. « Ego enim sum,qui feci terram , et hominem ex
> Job. X, 10'ia.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 187/487
DIALOGUS iir. lyg
»ea, qiiique dai flatnm vila3 omiiibiis,qui ambulant in
))ea^, »inquit Deus.
[Alter hic locus est ex ils,quorum paulo ante men-
tionem feci. Nam adjecta fuisse arhitror /icec ab aliquo,
quicum Coisarii sententia conjunctam eodem loco plii-
losophorum etiam exterorum opinionem de formatione
hominis habere vellet.]
VERBA DE LIBRIS EXTERORUM
DESCRIPTA.
Natura inest semini. Nam quae est in eo vis, quando
moveri coeperit, natura nominatur, propterea quod nas-
cendo producit et generat. Nutritur autem alimento quod
est in corpore , quemadmodum neque nutrimentum absque
materia est. Movetur autem in semetipsam , cibos conco-
quens : et per semetipsam perficiens digestiones. Faculta-
tes vero naturae tres sunt, Generans , de qua jam antea
dictum in mentione seminis : Augescens, quae habet mo-
tum secundum tempus : et Nulriens, ad quam cibi con-
fectio pertinet. Per universum autem corpus nutriens et
augescens facultates sese dividunt : generans vero tantum
sita est in geminis testibus semen continentibus. Occupata
autem est natura primum circa cibum et spiritum ,qui
spiritus interna vi calidus, ut qui per se movetur, secun-
dumid
quoddictumest de semine, gignit et absolvit ho-
minem temporibus et magnitudinibus definitis.
INTERROGATIO CXXXIX.
Simul existere nos animam dicimus cum eo quod a viro
excernitur, et vivum animatumque quiddam est, quando-
> Isai* xi.ii> 5.
12.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 188/487
quidcm et a vivenle et aniuiato corpore cau&a ac origo
nostri ortus est. Quemadmodum et ab arboribus avulsi
rami, qui uniuscujusque semen habent, vitalem faculta
tem earum , a qulbus sumpti sunt , coutinent. Nam si ca-
lidus est sanguis, etiam vivum illud semen viri calidum
cst, ac licet sanguine non omnes simlliter dlspositi sint
tamen vltalem quamdam causam habent, quoe est anlm?.
Propter tenuitatem autem et exiguitatem constitutionis
prlml diel, cum non possit suas operationes perfecte de-
elararc propter subtllilatem ejus quod est dejectum ,
quo delnceps augescentc in alvo materna , et in carncm
verso, ct inde verso in rceturn, una augelur, sicque demum
perrecte anlma suas declarare ellectlones, et apparere cum
perfecto jam corporc potest.
HESPONSIO.
Abslt ut existere aniir.am cum semine cogitemus. Nam
quo pacto slmul extltlsse cum Adamo putabimus animam,
qui absquc conjunctlone aHqua vcl procreatlone factus
fuit? Nam si ex viro anlmam simulexcernl concesserimus,
sequetur omnluo etlani Dcl Yerbi incarnali animam ex
semlne unllam corpori : id quod fuerit extrema^ dementiae
ac bbisphemlae, Ingentem merentls poenam. Eadem cx vc-
sania sequelur pffnas daturos potius,quam praemla cer-
taminum coronasquc reportaturos , qui scortationem fu-
giunt, ct !"orlIler adversus Ipsam deccrlanles, ac propter
rcgnum ca?lorum semetlpsos continenlia castrantes, quem-
admodum inqult Domlnus, anlmas Inlra scmellpsos suflb-
cant% et una cum terrenls inlerimunt membris, sna
sobrietate deleriores evadentcs quam sint effocminati et
vohiptati dediti. Num igitur et Paulus ille sublimi praedltus
' Mall^.six, la.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 189/487
iiitellectn inanebit iiihonoratus,poenasque pcndet quasi
qui supplicia nobis aniinarnmque neces conciiiaverit, tain
re ipsa quam verbis docens, et scribens universo orbi, {'ii-
giendam esse scortationem , et muliercm non tangendani,
si lieri queat? Quare igilur et scortalorem Corinlhium
punivit, in se suflbcatam animam ad vitam emittentem ?
Quare item seminis lluxu laborantem lex purificari et
aqua submergi praecepit , si videlicet arctata nimis anima
de ejus lumbo progressa est ? QuaHumnara vero planta-
rum fructuumque ramos, aut semen accepit Deus, quibus
ab initio terram exornavit? Quomodo Sara cum Abrahamo
ad centesimum ab adolescentia cubans annum , idemquc
semen excipiens, nunquam invenit animatum esse illud
excrementum, nisi divino praecepto , ut nasceretur Isaacus
unigenitus filius cenlum natis annos? Et quomodo Anna
cum Helcana lecti consuetudinem habens pluribus annis,
nunquam inutero animatum excremcntum suscepit,prlus
quam in sacrarium veniret, Numenque pro fcecunditatc
exorasset? Cujus supplici precationc Deus suscepta,qna^
multis quidem temporibus de se judicaverat se vitalem
fcplum nunquam parituram , velut inanimam materiam
sequenti concubitu consueto more dejcctam animavit, ct
eximium illum divinumque Samuelem formavit, quem
post pueriticG infantia^que laclenlis staium , sancto ilii Deo,
qui sanctum puerum pra^buerat, tunica amictimi mater
obtulit, ab cunabulis Deo consecratum. Quomodo itcm
anus egregia Elizabctha a tenera cum coaelanco Zacharia
cubaiis ad ipsam usque caniliem , cum qiiidcm matrimo-
nialibus legibus non renuntiarent , nunquam tamen sunt
assecuti commixtionem vivam, prius quani Angeli voce
animaretur in lumbo jacens materics , ab utrisque secreta,
et in carnem solidata, quasi cujusdam lapicid» manu a
monte vel raetallo revulso lapide, et quotidiana caelntura cx-
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 190/487
l82 S. CiESARII
sculpto , usque dum perfectam effigiem statuae consequa-
tur. Sic et inelTabili arte, materies, quae quondam in seni-
bus erat inanima et informis , in Joannem exsculpitur,
et Baptistam et pra^cursorem. Promde cesset fabu-
losum illud commentumde existentia animarum insemine,
dum illud a mare excernitur. Quomodo enim res incor-
ruptibilis et immortalis cum corruptibili et informi exis-
teretPQuomodo item anima, quae melioris et praestantioris
cst naturae , ex deteriore ac viliore causam ortus in vitamhaberet? Quomodo non absurdum sit putare animam iu
corruptione procreari, cum de corpore dicat Apostolus :
« Seritur in corruptione , suscitatur in incorruptibilitate?
» seritur item corpus animale S » non autcm anima. iNam
animale dicitur, tanquam animae proprium, cum corpus
animae sit organum. Desinat etiam delirium de eo ,
quoddeinceps primum existat. Nam simul atque Deus cogitat,
qualenam oporteat vmumquodlibet esse , rnox etiam mate-
ries adcst, et uniuscujusque naturae cum efficaci-
tate divinae voluntatis concurrunt. Neque enim vel prius
existere , vel existere posterius animas divinae Litterae do-
cent , ne senex et juvenis idem sui ipsius respectu putare-
tur homo : sed simul ac dictum esset, « Accepto Deus
wpulvere de terra formavit hominem : » confestim subjun-
gitur, «Et inspiravit in faciem ejus llatum vitse, et factus
» est homo in animam viventem^ » Neque igitur anima per
se, neque corpus est homo : cum utriusque copulatione ac
unione perfectum esse hominem divinorum Scriptorumauctor ille Moses declaraverit.
Sed adea, unde digressi sumus, revertamur. Sanguis
frigiditate soUdatus in carnem transmutatur. Crescit au-
tem pro ratione nutrientium quahtatum cum ipsa unitarum
ab eo, «Qui cibum dat omni carni % » quemadmodum in-
» 1 Cor. XV, 42 ec 44« —* Gen. n, 7, —
^ Psal. cxxxv, aS.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 191/487
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 192/487
iS4 C-*:SAR1I
iDos parentes nostros Deus , simiil deinceps ipse, et faciens
nos crescere quidcm in definitam ab ipso corporis magni-
tndinem:
mnltiplicari antem posteris, et implcre lerram.Ex illis autcm ipsis protoplastis discimus, quae ex nno
qnolibel ipsorum in procreatione liberorum concurrant.
Ex Adamo osse lateris ablato, et in Tceminam facto divina
manu : simul copulatio et nnio naturai deciaratur.
Secundum hajc scire debemus inesse nobis secundum
©rdinem clementorum partem aliquam calidi et Iri-
gidi , et alterius quod restat paris , nimirum humidi atque
sicci. Nam tcrra, ex qua nos Opifex jiroduxit, cum omni-
bus hisce mixta esse mihi videtur : ip?a quidem arida ap-
pt^Ilata, humido autem innatans , ignem vero in saxis , et
ferro , et hgnis abditum habcns , et aera per ipsam univer-
sara diditum, eamque foventem. Formato in utero foetu ,
et ad articulatam mcmbrorum commissuram obscura hu~
midaque materia excul{)ta , nutritur deinceps et crescit
unumquodibet membrorum pro qualitate illorum,quae
matris alvum intra recipiuntur : sicutin agricnUura fieri so-
let, ex nublbus imbre, aut chcum rivis arva subjecta ri-
gantibus. Sit autem hortus aliquis de quo sermo habeatur,indnitas plantarum species enutriens, diversae tum speciei
tum formae, in nno atque eodem ordine. Similiter irrigans
iilas una quaedam esto aqua3 natura. Nihilominus corum ,
quae nutriuntur, proprietas in diversas lumiorcm illuni
qualitatcs transmutat. Nam idem ille liumor amarescit in
absinlhio,
in liquorem vero letalem in cicutatransit, et
aliud alii fit unus et idcm, in croco , in balsamo, in papa-
yere, quorum aliud quidem calefacit, aliud refrigerat, aliud
vero inediamhabet qualilatem. In lauro, in odoralo junco,
et aliis simiiibus aromata fercnlibus in Iragrantiam com-
mutatur , in ficu et pyro duicescit ,per vitem in vinum
et botrum mutatur,
in j)omorubescit, in lilio albescil
•••»v^
7
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 193/487
DIALO(,LS IJI. l85
iu viola lit Cceruieus. Tale quiddam et in animato cor-
poris horto mirabiliter a natura efficitur, imo vero a
naturoD Domyio. Ossa sunt hic , cartilagines, venoe, ar-
teria3 , nervi, hgamina, carnes, cutis , arvina, pili , ton-
sill^e, ungues, oculi , n;ircs, aures, et praBter haec infinita
quoedam alia, inlcr se diversa, cum sit unica nutrimenli
species, qua omnia convenienter pro sua natura nutriun-
tur, ita ut unicuique subjectorum applicata ahmenta, in
ejus naturam mulentur, ad quod deferuntur, ac propriam
partls ejus proprietatera induant. Nam si ad oculum ali-
monia pervencrit, parti cernenli mixta, membranam cculi
rigat. Et auditus parlibus insidens, circumrotatur ad au~
ditum. Et labra humectans , veluti pelliculas qnasdam,
non sinit ea siccari et cxarescerr. In osse durescit , in me-
dulla mollcscit, in nervo roboralur, in superficie una ex-
tenditur, in unguem desinit, in capiili generatione per
humores convenientes attenuatur. Ac siquidem per tor-
tuosos meatus fiat evaporatio , crispiores implicatosque
crines elTicit : si vero per rectos et teneriores, simphces ct
extentos instar fiii,pcr evaporationes in capillos commu-
tatoillohumore, qui ex cibis residet. Si vero per calidiores
cordis et jecinorls parics eviiporationes in caput exhalant,
calvitium fieri solet , ob frigoris defectum. Superante nam-
que calore , exsiccari constat, ac defluere crines. Enimvero
res opportuna et suavis , et admiratione digna , omnique
praedicatione fuerit, nostrum hic nos Dominum et guber-
natorem celebrare, ac una cum Davide divino vate ca-
nere : « Quam magnificata sunt opera tua, Domine! Cuncta
Msapientcr fecisti'. Quis cnim possit eloqui potentias Do-
»mini? Aut quis enarrabit^ ?» Quisasscquetur sermo , ut
hajc exprimat? Quomodo enim ex iis quoe diversae substan-
tiaj sunt, et inter se difTerunt, unam naturam nostram
condidit? neque refugit alterum ab alterius communione
' Psal. xci, 6, et cm, a4. — » Id. cv, 2.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 194/487
i86 S. C^ESARII
vel unione, ante positos ate unicuique vitae terminos, sed
ad finem usquc natura immortalis cum mortali degit : rur-
susque longum valedicit conjunctae corpori ,. obediens im-
pcrio separationis. Quis vero non obstupcscat , ex pulvere
facta videns tot membra partcsque corporis, convenien-
tia inter se ossa , vertebris et juctarum tornis inter se
commissa, qucC veluti carnium adminicula fulcraque
sunt, et ad omnem habilia motum, quasique ad unam sita
lineam, ut quaecumque parum sunt rationi consentanea
removeant ? Sunt item membra cum membris velut in aequi-
librio posita; dextera manus pari longitudine cum lacva,
dlgllus cum cliglto, planta cum planta, pes cum pede, iti-
demqne comparata sunt alia singula. Sed est operae pretium
ut ad verticem nostrse creationis oratione recurramus
inde ad pedes et talaria devenientes. Quin ab ipsa jam , si
fieri queat, anima ordlamur. Considera i^itur, obsecro,
te ipsum, et neminis adblbens expositionem, qua de totlus
universitatis opificio conditorem investlges, in temetlpso,
velut in parvo mundo, ineffabllem Dei sapientiam perspi-
cies. Atque ante omnia incorporeum csse mihi considera
Deum, extua ipsius incorporea anima : nullo circumscrip-
tum loco , siquidem neque mens nostra prius habot loca-
lem circumscriptionem , sed per corporis conjunctionem
in loco est. Eamdem inaspectabllcm csse fateberis ex
eadem imagine ratiocinatlone ducta : sese non subjiclen-
tem carnls oculis, non colore, non forma , neque alia
quadam corporall figura expressam , sed efficacitate sua,
eaque sola cognitam. Quapropter ne in Deo quldem eam,
quaifitper oculos, considerationem ipsius naturae quaerlto,
nisi quatenus per obscuramquamdam idterius progrediare
demlssionem, elltaquldem,ut nonfiat hoc exlra velamen-
tum ahquod. Neque enim ab ipsis quldem Cherubim ra-
tlone naturae cernitur, objectioiie alarum obumbrantibus,
faciem, proptereaquodejus ipsi non sint capaces. Proinde
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 195/487
DIALOGUS III. iSy
mcnti et fidei permissa consideratione , Dei contemplator
eris, videns tantum, quantum recesseris ab hac crassa
vitae ratione , et ad spiritualem accesseris, admiratus ip-
sius sapientiam, Quomodo videlicet animam inserat cor-
pori, usque ad extremitates ejus extendens ipsam, et
plurimum inter se dissidentia membra ad unam quasi
conspirationem ac societatem ducens. Considera mihi,
quodnam ab anima carni insit robur, et quaenam a carne
ad animam reflectatur afl^ectio mutua. Quomodo quasi
suum efficiat ex incorporea vita corpus , et particeps do-
lorum ex corpore fiat, ipsa corporis expers. Quomodo
hoc laeso, illa ciamet. Quomodo illa fehciter agente, cor-
pus vegetum sit, et pulchrius evadat. praeclaram con-
junctionem, o admirabilem unionem , o sapientiam ejus
qui univit! Quis enim eloqui queat, quales penus quasi-
que conditoria disciplinarum ea fabricaverit , ne obscuren-
tur vetera per cognitionem eorum, quae praeter illa repe-
riuntur : neve arceantur ahquo septo eorum quae quotidie
audiuntur, quominus exponat hodie quis ante quinqua-
ginta annos auditum sermonem, sed distinctas et inconfu-
sas servari recordationes institutionis, vehit in saxo sculp-
tas? Quomodo ad carnales recidens aflectus, propriae
pulchritudinis florem amittat : et vice versa,profectam a
vitiositate turpitudinem virtuti repurgans, recurrat ad si-
mihtudiiiem creatoris. Inquit enim ipse in EvangeHo :
« Amen dico vobis, si duo super terram consenserint in
))idem\ » Animam indicans et corpus , dominamet famu-
lam, « Si consenserint in idem : )> caro quidem serviens,
anima autem in virtute progressus faciens , ne nimia auste-
ritate depressa gravetur^etlaboribus renuntiet famula : ne-
que viceversaadvitiosas afl^ectionesetvohiptatemper hanc
dcjiciatur domina : sedutcum consensupari virtutis regula
' Malth. xviii, 19.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 196/487
l8S S. C^SARIl
inter sese currant una, seque comitentur. « Nam si consen-
)) scrintisla duo : )) nempe anlma et corpus, « de quocumquc
»rogavcrint, continget eis, » inquitDomlnus : siquidem ab
ipso petierimus, bona vldelicet, contlngeiit. Si vero per
negligentlorem et pravis afTectibus obnoxiam vitam ad
dlabolum recesscrimus : id quod mihi vidctur esse petitlo
qua quls ei tribularlus fiat : omnino perplexum babcbunt
et difficilem exitum instlluta nostra.
Prolnde atllngamus , sl ita vldelur, eliam corporis opl-
ficium et artlculatam commissuram, admirantes sapienlem
arthitectum unlversl Deum : quo pacto conveniens et ap-
tum hospitium anima^ rationafi optlmus artlfex aedificave-
rit, et solum inter ea,qua3 coelo subjccta sunt animafia,
erectum homlnem produxerlt, per Ipsam docens formam,
ex cognatione superna nos vitam hobere. Nam expertla
rationis omnla deorsum ventrem versus se incfinant, ho-
minlbus autem solis a natura data et expedlta contingit ad
ccelum suspectlo, ne sit voluptali dedltus, neque deorsum
per vltia vergat , sed ut erectus sit , et ad superna spectanda
movealur. Deinde caput vchit In colle corporls ponens, in
eo pretiosas sensuum sedes collocavit. Cerebrum ne qui-
dem implere calicem vacuum posse plerique putant , cui
lamen sapicnlia et prudentia oplficis est credlta Dei, qui
conslfio et prudentia fabrlcavit universa. Quod autem
maximum qulddam ad vltam emohamentum afTcrat cere-
brum , evidenter sl quid adversum accldat , ostendit. Nam
sl vulnere vel ruptura conlincns ipsum membrana la^datur,
niox e vuhiere scqultur praesens mors, ne quldcm ad mo-
mcntum lemporls doh)rI resistonte natura, quemadmodum
in subterraneis slructuris, aut In balneorum tectls,qui
totum conlinet oedificii , unus est summus lapls, infixus
ipso tholo, quem cuueum oplfices ffidium appclhuit, quo
pciTracto vel revuls^o , illico concussum etllotum. Labo-
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 197/487
fant maxima luminarla sol ct luna, coelestcs plagas intra
diem ct noctcm percurrentla. i\Icns autcm nostra in puncto,
in momenlo ocuil una cum inferis crcalis amhit ct ultra-
mundana, cursu in ipsis indefesso discmncns, velulique
latcns latcnler latentia circumspectans. Parvi et imbecilles
videntur pili, vcrun) ct ipsi ad venustatcm cuti capitis in-
natl sunt, arcentcs lcnioribus vcntis animalla minutiora
calvis inrcsln, qui proptcrca scmpcr manus suas ad arcen-
dum ca movcnt. Qulncliam hycmis frigori et solis ardori
pili rcsistunt, vehiti ncmus quoddam vel densa sylva par-
tem subjcctam obuiiibrantcs, ct imbrem excipientes. Oculi
excclsisslmam speculam sortiti sunt, cumquc duo tantum
sint, nihilominus omnem cernunt mundi hujus ornatum,
ita ut ipsis nihil rerum corporcarum officiat , sed sub parvo
superciliorum propugnaculo constituti, ex eminentia su-
pcriore dirccto extenduntur, et velut acubus aut fibulis,
nempe spinis minuta animaiia excutiunt, ct contlnuo pal-
pcbrarum motu pupillas conservant, ardorem solis quasi
ventilatlone quadam mltlgantes. Eaedem cum slnt tan-
quam a calentibus usurpata, oculorum velamina deflcc-
tunt intemperantiae lasciviaGque mortem, dequa Hieremias
inter divinos Vatcs multa pericula perpcssus contestans,
ait : K Ascendit per feneslras mors*. » Non cnim modo cor-
pus intactum, sed et oculorum radli servandi sunt in-
corrupti, neque ipsis ullo modo permittendum, ut impu-
denter irruant, ct In alicnae pulchritudlnls formas involcnt,
ne ab aspectu ad ipsum actum ruamus. Nam secundum
Domini sermonem , « Qui inspexcrit mulierem ad concu-
»pisccndum cam, jam adulterium cum ipsa commisit ia
» corde suo ^. » Quapropter vlrgines csse dcbent oculorum
pupulaj, quaj idem cum virginibus nominis ornamentum
5ortitae sunt. Saepenumero enim quse intra palpebras virgo
/ Jerem. ix , ai. — • Mallb. v, a8.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 198/487
igO S. CiESARlI
erat pupUla , per ipsarum diductionem vagumque motum
suum, nutus et co<i;itatio scortationis facta est.
Exiguum quiddam inter omnia membra nostra est auris.
Sed et istas exornat vicinum cymbalum, eisque solis inter
creata coetera Dei mysteria crcduntur. Estque auris tota in
rotundum sinuoseque tornata,ne citius ingrediatur sermo,
sed spatio longioris temporis imminutus, per ipsam exca-
vationem prohibeat, quominus ad imum materia mendacii
penetret, sed una cum malediccntiae stercoribus in parti-
bus remaneat. Nam virtutis quidem est in eo qui loquitur,
non dicere falsa : in eo qui audit , probare quomodo quseli-
bet dicta videantur, num quid afFectus vel amici vel repug-
nantis admixtum sit. Nam alter quidem non cernit acu-
tum, alter autem prorsus non videt. Quod si alterutro
horum defectuura ratio corrupla est, judicio mentis quod
in nobis est puniri et a pravitate repurgari debet per ve-
ritatem, qua3 tortoris officio fungatur. Hoc enim docens
de divino et fortissimo athleta Jobo historia inquit :
«Mens quidem et auris verba dijudicat: guttur autem es-
» cas gustat *. » Cum hoc autem consentiens divinorum ille
Carminnm auctor Davidcs inquit : « Eum qui clanculum
» mentiebatur de proximo suo,persequebar ^. » Ipse autem
universitatis hujuscc Deus, servorum obsignans verba in
Evangelio inquit : « Estote nummulariiprobi, dijudicantes
»a bono quod adulterinum est (i3). »Non ut instar num-
mulariorum sonum explorando excipiamus, sedutponde-
rantes pronuntiata illorum, qui colloquuntur, et eventus,
factorum , ad justam potius propendeamus trutinam. Au-
rium enim et linguarum magnum quoddam pericuhim est
cum exiguum sit membrum lingua, mendacii et veritatis,
vel potlus salulis et per ditionis est officina. « Lingua mea
»calamus scribae velociter scribentis % »et, « Lingua mea
» Job, xii, 11,-3 psal. c, 5.— » Psal. xliv, a.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 199/487
DIALOGUS III. igi
» loquetur justitlam* , » inqult divinorum auctor Carminum;
et rursus, « Linguis suis dolose agebant ^: » et « Lingua eo-
» rum sicutserpentis, vcnenum aspidumsublabiiseorum ^ »
Assentitur et patri dlvinarum rerum peritns Salomon his
verbis : « Vita enim et mors in manu linguic ^*
: » quasi pro
manu sermoncm, pro gladio dolum , homicidam in me-
dium producat Deus , in eodem loco ac numero homici-
dam et dolosum ponit,quemadmodum et magni Davidis
ore dixit : « Virum sanguinum abominabitur Dominus ^. »
Quem vero censet abominandum Deus, is plane supphcio
mulctandus est. Quemadmodum et ferrum abjectum, a
rubigine exesum , et h*gnum aut vestis quae abominanda
sunt domino suo, a sordibus quibiis scatent, absumun-
tur : aut, quemadmodum domus, quod inquilino sit desti-
tuta particulatim destruitur. Pari ratione mihi videtur et
mortahs, qui abominationi est Deo ex aversione divina ma-
lis oppressus quibus inquinatus est, punlri, cum in eos
sententia lata fuerit illa qui audicnt : « Discedlte a me, ma-
» ledlctl in ignem aeternum % » qui pro meritls eorum, quae
admiserint, peccatorum plectentur. Tum vero aHos quidem
tanquam in paleas incldens carbo perpurgat et exurit in
perpetuum neque corrumpens, neque corrupta, propterea
quod ex sepulcris nos incorruptibiles exurgemus. Justi
autem in securitate ac requie, omni Ubertate donati per-
manent in perpetuum immortales. Qui verp se peccatis ob-
strinxerunt, dum suppliciis puniuntur aeternis , nec cor-
rumpuntur nec intereunt, sed in designatis locis super
sortes permanent, mo^rentes, in angustias redacti, tristes
dolentes , lamentantes, excruciati, lugentes, afflicti, ulu-
lantes, vexati, nihil deinceps agere valentes, qui praesens
pcenitentiae tempus rejecerunt, qui pauperibus facultates
> Psal. xxxiv, 32. —» Id. XIII, 3. — 3 Id, cxxxix, 4. — -* Pfoy. xviii,
ai. — 'f Psal. V, 7. — 6 Matth, xxv, 41.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 200/487
1^^' ^^. C^SARH
suas, sibi vero divinae misericordise viscera occliiserunt :
« Judicium enim sine misericordia illi, qui non fccerit mi-
» sericordiam*, » inquitdivina ^ ox : alios aulem et lenebrae
in extcrioribus vexant locis , ex scntenlia quai reos flagel-
lat et exagitat,prout historia de /Egyptiis nos edocet ^
:
dum una quidem fertur a Deo sententia, sed ad proposi-
tum tamen ac meritum eorum qui audiunt accommoda-
tur. NamyEgyptios quidem in Pharaone castigat : Israclilas
autem Moysi conservat incohunes ; siquidem iUis Nikim
rubro colore perfusum in sanguinem vcrtit, ut siti puni-
rentur : his vero integram aqua3 naluram illlbatamque
servavit. Illis quidem kicem divinam in tenebras nuitavit
palpabiles, his vero intra limitcs suos hicem conservavit.
Illis Erythraeum mare ut transiri posset , in contincnlem
convertit : his vero rursus coalcsccns illud objecit, ut in
illud ingressi fluctibus immersi perierint. Pari ratione in
fornace quoque Babylonica cum una sententia operare-
tur, tres quidem Hebnei pueri tanqiiam in medio rore in
flamma tripudiabant, ct hymnos canebant ^: at qui eam
maleria injecta fovebant, et ad aUitudincm quadraginta
novem cubitorum evehebant, confesliui ab ipsa conibusli
atque in cineres sunt redacti. Eodem pacto scimus terram
divino parentem mandato diductam et hlantem Dathan et
Abiron in poenam absorptos excepisse '; caeteros autem
innoxios more soHto eodem loco, eadem dic atque eadcm
hora sustentasse. Sic et miserum Cain sententia divina in
ejus insidens aures punivit diccns :« Gemens ac tremens
» eris super terram ': » Et statim res ipsa vorl)a secuta est,
eumque instabili tremore ac liignl)ri gcmiUi cx iiilimo
corde atque unguibus dnclo prlnumi homlcidam In mundo
fratrisque percussorem punivit; ncc tamcn c medlo sus-
' Jacob. II, i5. — » Exod. vii, 20. — ' Dan. 111, ?.o. — * Num,
;HTi ,9. — • Gen. «v, la.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 201/487
DiALOGUs iir. igZ
lulit, quamvis mori pcrcuperet, et exclamaret : « Et erit,
))omnis qui invenerit me, occidet me. » Cui respondens
pronuntiavit Deus : « Non sic : etenini signum posui su-
))per le, ne occidat te oinnis qui te invenerit *. »
Timeamus igitur vindicem iilum ignem tormentorum,
ot vermem , et tcnebras, quas ne Sanclis quidem parcunt,
quorum fuerit viia in sa3culo contaminata. Sic enim per
Ezechielem inquit Deus : «Transite, et percutite , et a
)) Sanctis meis incipite^ Si ergo justus vix salvatur, impius
» et peccator uLi pareLunt ^ ? » inquit divinarum rerum
peritus Salomon , ut ab incuria nos eximat. Ne igitur cu-
ram noslri objiciamus baptismo freti, uec propter sacro-
rum participationem mysteriorum lcviori nos supplicio
tunc punicndos arbitremur. Nihil enim nobis iUic ea pro-
derunt, qu^e hic conlumeliose tractavimus, ac temere prae-
ter dignitatem participavimus. « Quienimmanducal et bibit
» indigne Dei \ erbi potiones, in judicium sibi manducat
» et bibit\ » inquit sublimis Apostohis; et idem rursus :
« Circumcisio quidem proderit, si legem observes ; si au-
» tem praevaricator legis sis , circumcisio tua praeputium
» facta est% » qui minime pro dignitate ipsius vixeris. Idem-
que rursus : « Non auditores legis, scd factores legis a Deo
» justificabuntur^ » Omnibus igitur, qui cruditione aliqua
vel leviter tincti sint, manifestum est a circumcisione
baptismum tanquam a figura fuisse adumbratum : ac legis
loco veneranda nobis fidehbus EvangeUa tradita esse,
quod confirmans in Evangehis Dominus, ait : «Amen dico
» vobis , non omnes qui dicunt mihi : Domine , Domine,
» intrabunt in regnum coelorum ; sed qai faciunt vohmtatem
» meam. MuUi enim mihi dicent in iliadie : Domine, nonne
» in nomine tuo d.:emonia ejecimus , et morljos sanavimus?
' (jeii. IV. i4-
—'
Ezech.IX.
6. —3 i Pi 'r. :v , iS, ti Piov. x), 5i. —
4 1 Cur. M.2>J.— " Uoill. II, 25. '"'
i..Ki i^O.
Llfl. T-^
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 202/487
iy4 S. CiESARII
» Et dicam illls : Nescio vos ; discedite a me , maledicti
woperarli iniqullatls in ignem aeternum, qiii paratus est
wdlabolo et angclls ejus\ »
Pares autem Christlani etiam plurimi fidelium mihi viden-
iur esse iDier quos plane sit etiam Judas aposiokis, qui et
slgna fecit, et infirmos sanavlt, prius quamadversusChris-
tum universorum Deum furiose debaccharetiir. Sed et
Simon ille, qui a Petro etPaulo pulsus fnit, et plurimi Gala-
larum, qui post quam signa, et prodlgla, et sanationes edi-
dissent, acvaticinandi dona consecutl fulssent, rursus sub
errorem suntreversi, pristinie improbitati adhaerentes, qui-
bus scribens eximius ille terrai totlns subjectas soli doctor
inquit : « stulti Galatce, quis vos fascinavit ^ PCurrebalis
» bene, quis vos impedlvit, ne crederelis veritati ' ? » Talcs,
quemadmodnm antc dlxi, mihi videntur nlhil ex baptismo
utllltatis hablturi, eliamsi Chrlsto judlci dicturi sint :
«Domine, non intuo nomlneprodigiafecimus, etdaemonia
»ejecimus, ct infirmos sanavimus? »qulbus letale, et ter-
ribile, et luctus plonum responsum jam dedit Chrlstus,
a quo per misericoi diam suam nos omnes vindicet, per
inculpatos sanctos suos pro nobis exoratus. « Impii enim
»in judlcio non resurgent '', » iaquit Davides , divinorum
Carminum auctor. Cum hoc autem consentiens eximius
inter Vates Esaias inquit : « Auferatur impius, ne videat glo-
»riam Domini \ » Qua3 confirmans divus Paukis, alt :
« Quicumque absque legc peccaverunt, etiam absque lege
»peribunt% »videhcet penitus eos deserente Deo et aver-
santc ipsos, et suppllcio nullis sceculorum terminls fmiendo
afficiente. Idem et Prophelse indicant, ad judiclum nou
sistendos resurgentes implos, sed ad condemnalionem il-
]ico abducendos una cum principe suo diabolo. Neque
enim hujus etiam vitae leges manifestum homicidam vel
' Mallh. vn , 20-22. — =» Galat. iii, 6. — 3 Id. v, 7. — ^ Psal. i, 5. —• Isai. XXVI, 10. juxla lxx. — « Rom, i, 12,
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 203/487
DIAL0GU5 III. 195
adulterum , postquam ex carccre arcessitus cst, louga
oratione damnant in conspectu formidabilis coctus, quem
ejus exemplo castigaiit. Cum enim unum mcmbrum rese-
catur aut uritur in corpore, totum cum parle concutitur
et condolet. Et aliquoties uno caeso flagris famulo, tota
famulorum cohors extimesccns , emendationem sibi poUi-
cetur in animo, ct quod tangere noiit res interdictas, prop-
ter quas ille tam trislibus fiagris undique conscissus sit,
divinitus immissa ira ad judicium pertractus. Tale quid
scias geri a Deo in populosa civitate, cum una familla
supplicio afficitur, quae delictorum poenam iuit, ad casti-
gationem et correctionem cagterorum civium, et civitatum
omnium. « Impiisenim cadentibus, timor incutitur justis, »
inquit dlvinarum rerum peritus iile Salomon.
Quod autem nihil inevltabill et incorrupto ilio judiclo
profuturum slt sacrum baptisma ils, qui hlc per pessimam
vlvendi rationem contumeiia afFecerunt, et indigne cogno-
mine Cliristi vixerunt, de exlQnio Aposloio diiucidios,quam
ex lis quae dicta sunt iiactenus, dlscimus, diserte clamante :
«XJuI aspernatus fucrlt iegcni Mosis, per duos tresve testcs
» convlctus absque uiia misericordia moritur : muito ma-
» gls pejore dignus liabebitur suppiicio, qui Filium Dei con-
)) cuicaverit, et sanguinem teslamenti ceu rem profanam
whabuerlt \ » Concuicat autem Del Fiiium ct Verbum Dei,
qulmystica ejus pocuiaintrepide manibusrapacibus et ad-
versus proxlmum elevatis sumit, veluti communem panem
et vinum reputans, quoe in fidelibus menlis ocuiis sunt
ipse Deus. « Vivus enim est sermo Dei, et efficax, et pe-
» netrantior quovis giadio utrinque incldente, et pcrtingens
»usque ad divisionem anlmai et corporis, compagumque
» et meduiiarum , et dlscrctor cogitatlonum et mentis
»conceptorum ^, »quemadmodum ipse per Paulum ia-*
» Uebr. X, 28, 29. — » Id. iv, 12,
i3.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 204/487
ig6 s. dSARii
quit. Nam iieutro modo perit , etiamsi partim cla^ is con-
figatur, partim lluat. j\ec item absumitur, cum perinde
ut aer ab omnibus percipiatur, et nihilominus maneat
Deus idem, haud imminutus. Verba autcm Pauh Dominus
obsignans , et pari cum increduhs supplicio afficiendos os-
tendens,qui nomine quidem Christiani , revera mali sunt,
et per temulentiam negHguntsalutem suam, inquit in Evan-
geho : « Si dixerit in corde suo servus ille : Cunctatur do-
» minus meus venirc, simuique cceperitpercutere conservos,
»et edere atque bibere cum conservis ebriis : Amen dico
» vobis 5 veniet dominus scrvi iUius die quo non expectat
»et hora qua ignorat, ct dissecabit eum, et ponet partem
» ipsius cum increduKs ^. » Dissecari servum non corporali-
ter inteUigamus, (nam imperitum hoc forct, ac ridicuhmi)
sed per spoHationem spiritualium donorum et baptismatis,
et erga ipsum hbertatis , dissecari a Domino damnandos
intelhgamus. Non enim fieri potest, ut qui Christo adhae-
rcnt, ac vehiti mihtcs iUius obsignati signaculo sunt , et
zona mihliae ipsius cincti, puniantur , nisi prius ilhs spo -
hati sint. Qucmadmodum et pra^sentes hodie leges doccnt,
reos mihics iioii prius affici debere supphcio, quam ilhs
zona sit adempta, quo significatur symbolo mihlias ipsis
ablato , more privatorum a carnifice puniri posse. Evi-
dentiore vero similitudine utcns,quid ha3C divina dissec-
tio sit, ostendam. Nam qui subhme soHum Chrisli admi-
nistrant pontihces , si in ahquo lapsu sit consecratorum
quispiam in ipsorum coetu , non prius ipsum poenis sub-
jiciunt, quam divinis a sacris eum r-emoverint , et iUorum
privatus sit symbohs. Eo pacto spoh'atum pro una cx lai-
cis habent. Pcr quam ademptionem indicatur disscctio de
qua dictum est, et per connumerationem ejus cum gre-
gariis et vihbus ,portio cum incrcdulis declaratur. Id quod
» Luc. KH. 45, /j6.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 205/487
13IAL0GTJS iii. igy
et Davides Carmlnum illc divinornm auctor longe anto
innuit, ita teslificans:
« Vota lacitc , et reddite Domino»Dco nostro : omncs in circuitu ejns dona aficrant terri-
»bili, et auferenti spirilus magnatum*. »
INolim Ycro quisquam arbitretur dc animarum ablatione
carmcn illud accipicndum csse. Non enim gubcrnantium
modo, sed et eorum qui gnbernantur , ct dominorum , et
servorum plane ipse indit et aufert animales spiritus. Ni-mirum dicitur de anima , imo de spiritualibus donis , et
de baptismate. Magnates vero mihi videntur esse ac do-
mini infidelium fidcles, a Dei Verbo, quod erat in prlncipio,
id consecuti , ut dominentur etiam ipsis dtemonibus. Ni-
bil enim isti ab illis habebunt discriminis, eodcm consensu
adversantes Deo ct Christianos oppugnantes. Quos ut im-perio premant et proculcent, divinus ille Davides multo
ante prccibus a Deo verbis hisce contcndit : « Constitues
» ipsos principes super universam terram. Memor cro no
»minis tui in omni generatione et generatione ^. »Exau-
dito autemVate, DeusVerbum dcinceps homo factus Vati
simihs in mundum venit, et sancte praedicans in Evange-lioinqnit ad nos : «Confidite, ego sum quivici mundum \ »
Item, « Ecce dedi vobis potestatem calcandi super serpen-
» les, ct scorpiones, et superomnem potestateminimici ''. »
Quoe quldem est omnis ha^resis. « In omni generatione ct
» generatione mcmores sumus nominis Christi, » principes
adversariorum et Domini ab illo constiluti per baptismum,et pcr Spiritum sanctum in baptlsmo nobis datum, quie
quidem duo, virtutis ex pra^scripto vivendo, honorarc stu-
deamus , nulla labe vel macula per impuram vivendi ra-
tioncm ipsa aspergentes , ne quando judicans nos Jesus
dissecet, et cum subjectis increduiis perdat aeterno igni
• Psal. txxv, la, i3. — • Id. xiiv, 17, 18. — 3 Joan. xvi, 33. —4 Luc. 1.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 206/487
198 S. CiESARII
ablato spiritualidono et baptismate. Non ut cuidam vanc
nugatori videtur (i4)? aurcs quidem mulcenti, scd non nu-
trienti animas, quod fmem sit habiturum peccalorum sup-
plicium, proptcrea quod simpliciter tantum aeternum dixe-
ritDominus igncm suppllcii, non oeternum in aetcrnitates.
Non cnim propterea quod inquitVatcs, : « In aeternumDo-
))mine, Verbum tuum permanetin ccelo^ : )> Ideo aliquo us-
que Deum et Verbum in coelo esse intelligamus ,post
saeculum autem coelis egredi. Et iterum inquit idem :
« Veritas Domini manet in aeternum ^. »Num igitur post
aliquem temporis progressum non erit verax Dominus, se-
cundum demcnliam cjus, qui ab ira cognominatus est?
Etiam ipsc in Evangelio inquit ad sanctos suos Apostolos :
« Equidem vobiscum sum usquc ad consummationem sae-
))culi \ ))Num igitur ad tcmpus modo cum suis sanclis
ipsum fore suspicabimur? an potius relernum et absque
fmc? Quomodo vero non cst extremae insaniit', terminum
a3ternitalis conslituere, et eo usque poenis cxcruciatum
diabolum una cum adjunctis sibi flagltiosis hominlbus di-
cerc deinceps a cruciatibus liberandum , nec amplius pu-
niendum? Contrarium enim prorsus eveniet justis ,post
quam ad aliquod saeculum beate vixerint, ut in securitate
rursus moriantur, vel ahquid patiantur, nempe peracto
suo saeculo. Nam hos quidem in vitam aeternam, illos au-
tem ad acternum supphcium abiluros judcx pronuntiat.
Ncccsse igltur est, ut peracto illorum suppliclo ,tcrmiiic-
tur et horum vlta , quemadmodum vokmt homines vera
vita privati,
qul manus vinctorum solvunt, ac futurum
suppHcii fmem pnedicando animos corum eHccerunt.
Verum ab iis, quae oratloni nostrae proposita erant
impetu quasi quodam scrmonls nos abrlpiente dlgressi ,
ad eamdem celeri cursu redeamus. Aurium videhcet Iln-
« Psal oxvin, 89. — • Id. cxvi , 1. — » Matth. xxvii , »0.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 207/487
DIALOGUS ni. igg
guarumqiie niagnum pericukim est. Qnapropter et lin-
guam sub duobus labiis custodiri Deus sapienter instituit,
intra dentium firmamentum ipsam constringens, ut tam
accurata adhibita custodia a facili moUi cohiberetur. Nam
cum in humido sita sit, aliquando quidcm maledicendo
fa3torem movet , aliquando vero benedicendo scaturit,
hymnorum concentum ollerens Deo. Gum Davide igitur
canere debemus : « Pone, Domine, custodiam ori meo, et
«ostium munitum circum labia mea \ » Quippc cum te-
ncra sit et volubilis , faciles habet in voce deflcxiones , ab
omni voce ipsa dilTcrens. Garrulaenim est hirundo, et per-
petuum strepit. Dulce vcro quiddam turtur sonat, ct soli-
tudinis est amans. Cicada sonum exilom, veluti per fistu-
lam edit. Clangit voce grus , columba murmurat, ursa
suspirat et vocem moUem habet , magiens taurus instar
tubae : leo rugitu suo solitudincm concutit : alllcit ad se
vitulum mugiens juvenca : crocitantes ciamores corvi po-
pulum perturbantes emittunt : carmen luctuosum bubo-
nis est, nuptiale vero tibia sonat, mortiferum tuba, salta-
torium lyra, tripudiatorium tympanum. Omnia vero in
universum a dulcisona hominum voce superantur. Lbi
enim in ipsis est nostra^ Knguae significantia, vel perspi-
cuitas, vel accuratus ille sonus, vel concinnitas, vel suavi-
tas? HiriMidines columbarum murmur gemebundum non
inteUigunt , neque grues anserum , neque noctua seleuci-
dis , aut alcyonis , aut pavonis : neque rcliqua animan-
tia bruta voces aUenigenas norunt, sed neque nos iUas in-
terpretari vel declarare possumus. Quis enim sciet quid
leo signiflcet rugiens, quididcm taurus mugiens, quid vero
balantes inter hados oves? Omnia vero hominum facun-
diae cognoscunt significantiam. Vocantibus enim pastori-
bus , accedmt oves , minantibus autem rursus secedunt.
' Psal. cxL, 5.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 208/487
200 S. CyESARlI
Caprario clangentc, lilrci a rraglbus resiliunt, et ex arvis
clccllnant : simliltcr equus , ct nnilus, et asellus , quando
ad dextram quidcni , aut quando ad sinistram cundum est,
humana lingua instruunlur. Canes autem ad lalratum
prosilientes , sl inclamet herus , extimescunt , et illico ad
quicscendum sedantur. Considera vero mihi bovem et
suem errantem , ac voce pastoris ab errore recurrentem.
Ahquoties etiam canis capreae insistens cursu, post quam
lougius avenatore recesserit,
si fistulaesibihim eminus
audivcrit, latratu vicissim respondet , invocans auxilium
ejus a quo fuit emissus. Aspice vero et columbarum con-
volatus, quomodo listulae sibllo audito ejus, qui eas pos-
sidet , inslar nubis ad columbarlas turres devolent. Omne
item instrumentum muslcum ad hngua? nostrae sonos per-
cussionemanus aptatur. Estque vere
admirabile,
quo-
modo cum tam parva sit atque tenera, dupHcem tamen
facultatem habeat, gustandi nimirum habitu, et dlscer-
nendi tum natura tum disciplina , idque per sapientiam
ejus, qui ipsam creavit, ad omnem sufTiciens sermonis mo-
tum et gustum. Qul vero per eam non peccat , « Is vlr mag-
»
nusest, qui potest quasi freno cohlbere etiam totum cor-
» pus * , » inquit scribens ad quosHbet sub sole divus ille
Jacobus. Dentes quidem una cum illa cooperantur ad ser-
Tiionis scitam pronuntiationcm , firmam ilii praebentes ad
sermonem exprimendum repercussionem , veluti si plec-
trum chordis citharne alUdatur. Simul autem et cibi mi-
nlstri sunt : ahi quidcm incidentes , aHI vero attcnuantes.
Atque incisionis quidem priores sunt, molares autem inte-
riores, sic appelati apto vocabulo, quod extenuent et com-
minuant ingesta. Nasus autem Inter genas medlum tenens,
atlrahit et reddit aera, derivans ex capitc Hquorcm, et
bonum quidem odorem attrahens , contrarium autem re-
'
Jacob.iii, 2.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 209/487
DIALOGUS III. 20I
jiciciis. Priina vcro barba gcnas tcgil, qaaiic^o pucrlleni el.
iiilirmam aetatem cum robusta permutamus, ad ea quse ad
vitae necessitatem pertlnent anlmum adjicientes, innuente
(ut arbitror) natura, eo tantum usque hominero crescere ,
ct indc labores capessere.
Tempestivum proinde, ut cum Davide canamus: «Quam
Kvalde magnifica sunt opera tua, Domlne ! Omnla In sa-
«plentia fecisti \ »In capite usque adeo parvo omnes
praestantiores sensus nostros coilocans : visum , audltum,
gustum, olfactum, prope inter se confmes aedificans , ut-
que neuter illorum opcrallone sua vlcino slbl officlat. Ne-
que item praeter hos alii nobis sunt, pra^ter tactum manus.
Agilis cervix est, et proportiono congruens, per quam et
coelum versus spectat homo, imago iila erectae facici veluli
columnae innltente capite ,quod conveniente quadam ra-
tione per cooperationem cervicis sese vel demittlt, vel
sursum levat. Quinque dexterae manul, totldemque sinls-
tra3 diglti sunt, qulbus et terram secamus, e montibus me-
talia effodimus , fontes haurlmus , flumlna dirigimus. Per
ipsos funibus et llgnls navigamus abyssum , ex opposito
flatus vela navls subducimus, et gubernacula dirigimus.
Indomltas feras capimus vivas et clcuramus , cetos ipsos
capimus, collcs et montes magnltudine sequantes, et as-
pectu terribiies. Aera per eosdem quasi vlndeiniamus,
calamis visci viventes in aere volucres capientes. Ignein
etlam adeo vehementem impetu, terribllem tactu, popu-
labundura et violentum motu , nostro proposito servire
coglmus , et ad uniuscujusque voluntatcm se accommo-
dare. Per lios et civitates extrulmus , et propugnacuiis mu-
rlsque communimus , fundis et arcubus, et ajlls ad de-
fendendum idoneis armis instrulmus. Parvum quidem, et
rotundum articuloque carens cordis est organum, in ipso
< Psal. ciii, a4.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 210/487
202 ». C.ESARII
tamen et cerebro, de Deo, Angelis et Archangelis , ccelo,
terra, mari, et de omni in universum creatura delibera-
mus, veluti promus aut custos vitalis in nobis causae et
roboris sit spiritus,qui circa cor est . Cor quidem certe
fontem aliquem ct principium nostrae vitae post Deum
esse putamus, a quo mcatus fistulis consimilcs multiplici-
ter alius per alium ductus , universo corpori calidum et
igneum spiritum difTundunt. Quia autem omnino et nu-
trimentum aliquod oportuit adcsse calori a natura : (non
enim per semetipsum manet ignis qui nobis inest , nisi vi-
cissim nutriatur) ideo et sanguinis fistulae, velut ex aliquo
fonte ab hepate promanantes , cahdum illum spiritum per
totum corpus comitantur, ne alterum altero dcstitutum,
naturam vitio accidente corrumpat.
Quoniam vero solum omnis indigentise expers est divi-
num iUud Numen, egestas autem mortalis aliunde assump-
tus indiget ad sui constitutionem : idcirco cum sanguinis
fons sit hepar , nutrimenti subsidium ei necessarium est.
Quod enim per id nobis ingestum est, sanguinis ex hepate
scaturiginem reddit. Quemadmodum in monte nix, pro-
prio humore fontes ad montis radices auget, per profun-
dum sensim proprium humorem ad inferiores venas de-
primens. Spiritus autem cordi per proximum infertur
viscus, quod pulmonis quidem viscus appcllatur, aeris
autem receptaculum est, per insertam arteriam ad os per-
tingcntem externum spiritum respirando attrahens. At-
que hujus in medio cor involutum, semper movetur, con-
simiUter ut est ignis natura ,quale quid in officinis aerariis
videas , ex adjaccnte puhnone spiritum ad se trahens, im-
pletisque per diductionem sui cavitatibus, calorem suum
arteriis vicinis praebens, perpetuo motu efllat,partim ex-
trinsecus aHquid per sui diductionem in proprias concavi-
tates attrahens, partim ex se per compressionem in arte-
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 211/487
DIALOGUS HI. 2o3
rias excernens, ac velut in fornace per calorem naturalem
coUiquationem quamdam et coctionem efllciens, tanquam
ex aliquo fusorio vase ad cacteros meatus materiem trans-
fundit.Postquam autem crassum a tenui discrevit, quidquid
crassius est in intestina repellit, tenuia vero et a sordibus
secreta ad portas heparis defert. Ebulliens autem illud ca-
lore, humidum intus deponit, et quod igni cognatum est,
in sanguinem rubeo infectum colore mutat. Quae autem
vim mediam quamdam habent , ea per quamdam mixtu-
ram temperaturamque unita corpori, nutiiunt atque con-
servant per evaporationes cerebrum, a quo rursumpurius
ac subtilius attenuata digestaque illa exhalatio , sublinit
continentem cerebrum membranam, quoe superne ad in-
feriora instar fistulae sese spargens, per conjunctas ordine
sibi spinae vertebras, semetipsam et contentam in se me-
dullam perducens in verenda desinit, estque omnibus os-
sium et compagum commissuris musculorumque princi-
piis , velati guhernatrix quaedam , indens singulis motum
atque quietem.
Sed ad propositum revertamur. Quoniam quam maxime
praecipuum et necessarium vitae nostrae membrum cor est,
ideo prae omnibus nostris organis cum primis ipsum com-
munivit opifex , robus tioribus circumquaque munitionibus
ipso in tuto coUocato, et septo circumdato : retro quidem
dorso et humerorum scapuHs, ab utroque vero latere cos-
tarum situ et complexu , ne medium facile ahquid patia-
tur^ efTecit. Ab anteriore autem parte pectus et clavis
juncturam praeposuit, undique adhibita custodia, quae ab
externis perturbationibus tutum redderetur. Pecuhariter
autem et de puhnonis natura paucis differamus. Est hic
pectori aptc conjunctus, recurvus et molhs , et admodum
rarus et specie parum elegans, omnesqiie circuitus suos
vehiti per ostia quaedam exeuntes habens ad arteriae fun-
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 212/487
2o4 S. C.ESARII
dum, cogens et conslringens In sinibns splritum rclictum,
quem necessario comprlmens emittlt. Cum rursus autem ex-
plicat semet, ac aperitur, violenter aera attrahit adid quod
movetur, et asslduo motu circum cor agitatus, inflamma-
iionem etfervorum cjus ventilatione sua propellit. Quem-
admodum enim flamma respiratione carens proprio fumo
extinguitur, ita et animal non perflans pulmone ignem cor-
dis emoritur. Igitur cum pulmo circum cor agitatur, et
levibus auris ipsum demulcet, vegetum et robustum ani-
mal efiicit. In ipso enim, et quldem solo vltalis causa mihi
videtur sita esse. Jecur autem et ipsum calidum, ad eo-
rum qme ingeruntur, concoctionem et sanguinis eflectio-
nem, in dextra cordi adjunctum est parte. Quo nimium
refrigerato , In facie llt iilico quaedam mutatio accedente
paulatlm spasmo et debilitate. Sinistrae vero parti splen
inest, sanguinem subtrahens, et discernens id quod cras-
slus a sangulne : qui si dulcior fiat, Inflatur et incenditur,
terminos suos transgredlens , et obstruens raeatus carno-
sum quidem homlnem apparere facit, pallorem tameii, et
paulatim deblHtatem secum affert, Praeterea intestinorum
convolutiones et nexus clrca ventrem sunt, ut tortuoso
ductu, temporis allquo spatio detineatur in viscerlbus cl-
bus , ne propter meatus rectitudinem facile et ilUco eges-
tus, excitet anlmal et appetltum , a tali occupatione nun-
quam abducendum secundum naturam brutorum. Domi-
ciha item ex membranis facta ad humorum gestationem
opifex condldlt, quae per subtllissimos et aspectum fugien-
tes meatus paulatim attrahunt humorem, ne subita exun-
datione et exsiccatlone sltis insidk tur animali , sed pau-
latlm certa dispensatione quod haustum est, ad aliquod
tempus retentum expellatur. Ad haec crura nobls sunt ar-
ticulis commissa, vertebris et juncturarum cavitatibus
conjuncta, quasi columna) ad fercnda onera , quibustoto
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 213/487
DIALOGUS III. 205
corporc iiiiiltlrmir. Atque his colLimnls capitull loco est
genu, basls vero talus : sunlque crura expedita et prompta
ad omnem molum, adoratlonein et venerationem, cursum
et saltus. Etlam pedes nohls caliosiores omnl allo super-
imposito corporc fiictl sunt, qui terram seniper pulsaturl
essent, ad incessum a cil^Itis vclut uncls adjutl, quos IVI-
gore vel alla jactura amittcntes , ad gradiendum tardl
cfiicimur.
Qu.Tuam aulem exprimct oralio declaratam In membris
nostris intcriorlbus opificis sapicntiam et potestatem? mea*
tus et membraneas cavernas, venarum complexlones, ner-
vorum intentlones , osslum firmltatem, vias atque semltas
qnasdam latenter dlstrlbncntes quae ingeruntur, Idque pcr
solain quasl consplrationem membrorum totlus corporis^
item attractiones spiritus, aquaeductus sanguinis , domici-
llum caloris, sedem frigoris, alia denique de quibus incdi-
cina commcnlata est,quorum explicatlonem ils relin-
quam, qui medicinam studiose dldlcerunt.
[H(vc quoque noii a Gre^orlo^ sed ab alio quodam in-
serta sunt),
SANGTl VIRI GREGORII NYSSENI
Locus ex eo capite quo tradlt unam et eamdem existendi
causam esse tam animw quam corporis.
Quemadniodum detritico
diclmus, omnempotestate
in spica formam ejus esse, herbam, calamum, mcdias junc-
turas, fructum, aristas, ct nihil horum ratione naturas vel
prius esse, vel delnceps naturae seminls accedere, scd or-
dine naturali ea qure reccnsulmus, prodlre; sic et huma-
nam sationem comparatam esse dicimus , ita ut in ortus
ejus principioslmul ipsa naturoe
vis seratur, quse dcin-
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 214/487
1o6 S. C.ESARII
ceps explicetur, et patefiat per naturalem seriem, primo
quidem Dei voluntate fundamento quasi jacto, dcinde
generationis causis accedentibus. Quemadmodum enim in
eo, quod ad producendum hominem in officina naturae de-
ponitur, membra singula corporis cerni nequeunt ante
factam formationem : ita neque animae proprietales in
eodem animadvcrti possunt,prius quam progrediantur
in actum. Et quemadmodum impositum illud ex insita
sibi vi facultateque in articulos et viscera formatur, sic
et de anima intcDigitur. Namsi
forma hominis, qui pro-
ducendus est, in eo potestatc est, latet autem propter
obscurilatem, ita rerum serie poscente : etiam anima in
eo est , ficet nunc quidem non appareat, apparebit autem
una cum corporafi incrcmento promovens. Quandoqui-
dem autem vis quoedam cx animato et vivenle ad con-
ceptionemegeritur,
nonputabis
inanimumesse
quodin
vitam prodit : quemadmodum iUiid, quod in eo corpo-
reum est, non carnem dicimus , nec ossa, nec pilos , et
caetera, sed vi et potestate horum unumquodque esse : ita et
de eo, quod ad animam pertinet, nondum vim rationalem,
non ailectus moventem, neque appetentem, et caetera,
quae ad animam pertinent, in illo dicimus esse, sed cum
corporis opificio etiam animae operationes augeri. Praece-
dit autem in hac priaia ejus structura, augescens nutriens-
que facultas sola. Neque enim plus capit suscipientis exi-
guitas. Deinde in eo ,qui in lucem prodiit , sentiendi
beneficium viget, et in adultiore rationafis ehicet facul-
tas , non tota tamen confestim , sed cum organi perfec-
tione crescit, quantum subjecti facultas ejus est capax.
Constat igltur anima non carere, quod a vivente avulsum
corpore ad animafis naturam impositum est in oflicinam
naturae.
Sciendum autem,quod si quidem hoc pacto se res ha-
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 215/487
DIALOfxUS III. 207
bet, talem e viro fluxionem tnm demum fieri , cum Deus
homiuem gcnerari voluerit. Sin autcm, imitiliter efllucre,
tametsi extraneorum quispiam hoc fortassis absurdum di-
cet. Volunt enim illi conlerre aliquid foeminam ad vita-
lem procreationem ad id quod a viro excernitur, tan-
quam si causai efllcienti aliquam materiam praebeat
videlicet menstruorum aliquam humorum partem , veluti
quoddam aes statuario. Nullum enim semen emittit mu-
lier, sed inutilem quemdam humorem in locis muhebribus
existentem. Est autem maris semen quasi opifex, et prin-
cipium motus efTicit, quemadmodum in coagulo videmus,
quod lac cogit. Sic enim et semen in ventrem incidens
miscetur cum purissima foeminae superfluitate. Quod au-
tem in matrice existit, etiam dicunt animae particeps esse,
noniUiusquidemperfectai, sed nutrientis. Quemadmodum
enim plantas in terra, ita et foetum vivere , radice utentemumbihco
,per quem ex matrice attractio cibi fiat. lii lu-
cem autem egressus, etiam sentientem consequitur, cres-
censque cum corpore crcscente augescit et rationahs ac
inteUectihs iha facuhas animae. Est enim in semine anim^e
particula quaedam, quae vitahs calor dicitur, conformis ca-
lori solis :
siquidem ihe vitalem vim habet, et vitalem foe-
tum generat. Formatur autem primum cor, quod et pos-
trcmum intcrit. Simihter et rehqua interna ante externa
disponuntur, etcum primis ea quae sunt supra cincturam.
Formatus autem in matrice homo, nasum quidcmmedium
inter genua habct, oculos vero supra genua. Fiobustior
autem fieri foetus incipit, quando inhibita menstrua in
uberibus in lac mutantur. Quo quidem tempore mox finem
in muheribus habent nauseae et vomitus. Generatur autem
mas, si percoctum est maris semen, unde juvenes et senes
plerumque femeUas procreant. Abundantiam autem vel
defe ^tum fieri volunt in quibusdam, partibus, propter ma-
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 216/487
208 S. C^SARII
teriae defecluui, aut abundantiam. Seminis autem egeslio-
nem ex locis circa caput fieri manifcstum ex eo est,quod
eorumoculi cavantur,
qui muitum coeunt. Moveturetiam
cum mente cogilationequc malrix,qucmadmodum et ve-
retrum viri. Aliquando item spontc gemelli generantur,
per divisionem seminis in matrice : ac siquidem id percoc-
tum fuerit, duo mascuii : sin minus , diversum. Prselerea
per superfoetationem generanlur , unde aliquoties et mas-
culus et femclia siinul nascuntur. Primum vero nutrit lac
spissum et fulvum, ut ex caseis constat. Mulier fcetum ges-
tat ad menses septem aliquando,plcrumque ad novem
saepenumero ad decem postquam concepit, vix autem post
undecimum. Fo^tus in lucem edilus aut vivit, aut pariet
mulier quod mola vocatur, qiue eli caro dura, aut pericli-
tabitur. Circa annum decimum quartum mutant corporis
habitus tam mares quam femellcC, et exbene aflcclis male
dispositi fiunt , vel e diverso. Tujic et leineilis mcnstrua
incipiunt, maribus vero semen, et vox fit gravior. Lbera
item, et vercnda crescunt. Paliet denique mulier, quae fe
mellam paritura est.
EX EODEM GPiEGOFJO NYSSENO.
Mentis autem ad corpus communio ineirabilem et in
comprcliensibilem intellectu conjunctioncm habet,
quae
nequc intus est : ( neque enim miscctur corpori quod in-
corporcum est) neque extra circumfusa est : ( non enim
clrcumscribitur incorporeum a corporibus ) sed modo
quodam incrediblli et intelh*gentlam nostram superanle
mens appropinquans et appllcala nalura^. , et in Ipsa, et
clrca ipsam existlt , sic tanicii ul cxpllcari vel cogitatione
comprchendi modus nequeat, nlsi quod in stalu si\p recle
allectanalura,etiam niens elllcaxcsl :sIvcro\Ilium anquod
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 217/487
diAlogCs iii. 2og
circa illani contingat, claiidicat eatenns etiam motus in-
tellectns.
Operae-pretiam est scire , cnjus rei gratia terra nascen-
tium germina in ortu rerum proBcedant, post quoe producta
sunt animantia bruta, etpostiila demum homo. Non solum
quod herba quidem animalibus est utilis, et propter homi-
nem extitit pecorum copia, tanquam illi ministratura : scd
quod hic eam, qux de anima est, philosophiam nobis tra-
datMoses. Explicari autem oratione talis rernm distinctio
potest. Res universae partim intcllectiles sunt, partim cor-
porea^. Omittantur autem nunc intellectiles. Corporea3 par-
tim efllcacitatis vitalis participes sunt, partim expertes
omnino vitae. Rursus vitale corpus partim quidem sensile,
partim vero sensusestexpers. Rursus sensile, aliudquidem
rationalc , aliud autem rationis est expers. A minoribus
igitur ad id quod pcrfectum est, natura progreditur. Idco-
que post inanimammateriam, quasi gradus quosdam formae
animatorum , naturalem hanc vitam extitisse dicit Legisla-
tor, in naturalium germinatione praeexistentem , utpote
vim nutrientem et augescentem, sicque deinde subjicit, et
sentiendi facultatem, quae in animalibus est, etiam cjus
participem, quae ante ipsam fuit. Siquidem quas per car-
nem vivunt , etiam absque intellectili natura esse possunt.
Rationale autem existere non potest, nisi cum sentiente
commixtum sit. Ideo postremus factus est homo. Ex omni
enim specie animarnm temperatum est animal rationale.
Nutritur enim secundum speciem animai, quae est in plan-
tis, augescenti vero facultati sentiens a natura adjuncta
est, in sentiente demum inteliectilis naturae elTicacitas elu-
cet. Unde etiam proprie rationalis anima et intellectilis di-
citur , quic per omnia sese dividit. Nam in rationali etiam
reliqua comprehendit, cum in sentiente ve>getativa sit, quae
hui, j4
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 218/487
210 S. C^SARII
Tegetativa tantuin in rebus crassis existit. Verum et ista
propter vitalem efficaciam abusive animae vocantur.
Sciendum, quod quae ifactae sunt ad id simpliciter ut
vivamus, sunt cerebrum, cor et pulmo, hepar et venter.
Horum enim aliquo lieso, necessario moritur animaL Oculi
autem, manus et pedes, ad id ut bene vivamus facta sunt.
His enim laesis, vivitquidem animal, non autem bene. Alia
denique ad propagationem posteritatis pertinent.
Postremus post creationem a Deo productus est homo.
Non quod vekit vilis inter postrema abjectus sit : sed par
erat principem ante subditos non prodire, neque antequam
omnigenis refertum epulis convivium appararetur , intro-
duci convivatorem.
Pretiosior autem est humana natura omni creatura quae
oculis cernitur. Nam caetera quidcm creata a Deo quasiex
tempore facta sunt, simul cum mandato exhibita. In homi-
nisautem structura consultatio praecedit, ommaque de eo
prius considerat ratio. Dixit enim Deus : «Faciamus homi-
» nem secundum imaginem* , » et quae de eosequuntur. Ut
etiam ante ortum suum homo dignitatem suam obtineret.
Ideo et materiem, de qua conderetur, praeparavit, et ad
quale exemplar similitudinem habiturus esset,perpendit.
Humanam igitur naturam optimus artifex Deus velut orga-
num ad regni administrationem idoneum fabricavit , et
animae privilegiis etformacorporisdonavit. Siquidemanima
regalem majestatem ostendit, nullius dominio subjecta, et
propriae potestatis, tanquam imago Dei, communia cum ar-
chetypo quoedam habens, pro regalibus palliis induta splen-
dore virtutum, et cum plebeia ulilitate nihil participans.
Porro una perceptrix rerum facultas homini est insita
nimirum mens, quae per singulas sensuum sedes discur-
rens , et res omnes apprehendens , ac velut exemplum et
» Gen. i, aC,
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 219/487
DIALOGUS III. 211
imago unicse substantiae divinae, variarum operationum
efTectrix est. Sileant qui dicant inaequalem Patri Filium,
vel Spiritum sanctum , secundum substantiam. Nam quidixit : « Faciamus , » idque plurali significatione, sanctam
Trinitatem manifeste ostendit : neqiie imaginis singulari
numero mentionem fecisset, si ad archetypum inaequalis
fuisset. Nequit enim ficri, ut imago una diversis formis res-
pondeat. Nam si diversa^ fuissent naturae , diversas etiam
imagines condidissent.Nudus autem, et a naturse armis ac munitionibus desti-
tutus est homo, non cornibus armatus, non unguium acie,
non dentibus aut aculeo venenato , nullo pilorum operi-
mento, non alatus, non pedibus celer, neque carnosus. At
vero iUum, quiimperaturuserat, propriis armis oportebat
esse instructum. Verum non abs re ah*ter res habet. Si
enim sic comparatus foret, ferihus ahquis et occursu terri-
bihs esset, ahorumque neghgeret imperium, illorumadju
trice opera non indigens. Nunc autem id quod^ videtur
deesse naturae , occasio est ad capessendum in subjecta
imperium. Ideo ab ipso bos jugo subactus est , equus do-
mitus, ovium cura habita, propter proventus , qui ex ipsis
percipiuntur, animaha denique bajulandis oneribus idonea
jugo subacta sunt. Canis ad quaedam animaha dentium
apprehensione obtinenda datus est. Cornibus et unguibus
fortius quiddam excogitatum est ferrum. Inserviunt item
aves etpennae ipsarum , et ex animahum pehibus consuto
calceo pedum nostrorum teneritati consuhtur
Recta etiam hominis facies, et manus dignitatispraestan-
tiam ostendunt prae cieteris animahbus deorsum spectan-
tibus,quse pedes habent etiam ad anteriora membra
propterea quod fulcro iha indigerent. Cooperantur aatem
manus ad omnem necessitatem tam bello quam pace, et in
usu sermonis, et in scribendis litteris. Adaptamus enim vo-
i4
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 220/487
2t'i ». C ESARII
cos eliam per ipsarum figuram : ita nt proprium quiddani
rationalis naturae manus sint. Quod si manibus homo ca-
reret , ad similitudinem quadrupedum, ad id utique com-parata facies esset propter cibi necessitatem , ut ad cibum
extenderetur. Simul exiles forent nares , unde necessario
consequeretur, utperegrinam quoque vocem haberet.
Organicum autem ad rationis usum paratum est corpus.
Quandoquidem enim intellectilis quoedam et incorporea
res mens est, tali opus habuit opificio , ut per aliquam ar-
tificiosam rationem motum suum manifestaret , instar
plectri vocales partes tangens. Duplex autem est hujusor-
"•ani effectus, alius quidem soni, ah*us vero auditus. Et ille
quidem semper aHquId emittit, auditus autem perpeluo
recipit. Estque dignum admlratione, quomodo confusio
nulla fiat per eos qui per ipsum ingeruntur sermones et
cogitationcs. Id quod etiam in oculorum efficacitate locum
habet. Nam pcr hos mens ea qune sunt extra corpus ap-
prehendit. Lnumquodllbet autem eorum, qua? intro reci-
piunturmens, examinans, conyenientibus cognitionis locis
reponit, aliquolies exdiversis sensuum sedibus unam cog-
nitionem excilans, rursusque cx uno allquo sensu varia
percipiens. Nam si quis audiverit nomen mellis, idque vi-
derit, olfeceritque, et tetigerit atque gustaverit, remunam
per universas sensuum facultates cognovit. Varias vero
voces per unicum audltum perciplt , et per visum dlversi
generis res considerat, vldelicet albumetnigrum,et fuscum.
Aliud vero quiddam quam sensusmens est. Sienim idem
esset, cum uno afiquo Ipsorum haberet cognalionem, cum
slmplcx sit. Nunc autem in varios sensus sparsa est, et per
unumquemlibet elficacitcr agit, in unltatc varium quiddam
existens, et in varietate unum. Ideo cognltionem eftugit
cjus natura, et ea in ipsa rc, quod cognosci nequeat, iu-
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 221/487
DIALOGUS III. aiJ
couiprehensibileui illam naturam ejus repraesentat, qui
eam secundum imaginem propriam fecit.
Et quandoquidem velut instrumentum quoddam musi-
cum corpus factum est , quemadmodum canendi peritus
vitiato instrumento suam artem demonstrare nequit : ita et
mens per universum organum vagando, per consentaneas
sibi efficacitates unumquodlibet membrorum attingens, in
iis quidem qui naturaliter affecti sunt, proprium efFectum
habet : in infirmis autem inefficax est. Non enim partem
quidem attingit , partcm vero deserit.
Quemadmodum item mens ornatur pulchritudine primi
exemplaris divini, vekiti ejus charactere exaltata : sic et na-
tura a mente administrata ornatur , contineturque rursus
ab hac crassities nostraj substantiae , circa quam cernitur
natura. IJt autem mens vitiorum deformitate obscurata di-
vinam pulchritudinem non admittit, nisi repurgata fuerit
ita quoque natura alicui vitiositati obnoxia, mentis opera-
iionem suscipere non potest, nisi ad pristinam redierit sa-
nitatem.
Proeterea ostenditur per hoc ,quod a natura pendet
mens. Cum enim illa consistit et excitata est , eliam hsec
efficax est et movetur : composita autcm somno, manet
immobilis. Porro res imaginarias, quae pcr somnum fiunt
simulacraquccdamejus, quae estin mente, operationis esse
putamus. In locis enim insolitis et perplexis aliquoties ali-
quis sibi videtur esse, quod in vigllante neutiquam acci-
deret. Accidunt autem haec aliquibus et a morum consti-
tutione, suntque aHa fortis , alia meticulosi phantasmata,
alia intemperantis, aha sobrii, pr<etereaet liberalis, et ejus
qui insatiabihs est. Remanent enim in animae reminiscente
sede diurnorum exercitiorum quasi sonitus relicti. Aliquo-
ties etiam secundum corporearum qualitatum dispositiones
insomnia fuint. Sic enim sitibundus ad fontes esse sibi vi-
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 222/487
2l4 S* C.ESARII
detur, et in convlvils,qui cibl incligus est. Denique mul-
tiplex somniorum specics est, scdvana. Nammens cessante
sensuum actu per somnum contecta , neque per ipsos elu-
cere potest, neque prorsus extinguitur. Quod autem rex
^gypti Pharao, et Nabuchodonosor pcr insomnia ad eoruni
cognitionem ducuntur, quae futura erant, id propter allud
a Deo dispensatum est, ut manifestaretur abscondita sanc-
torum sapientla.
Sclendum vero, ejus quod est intellectile, ad corpoream
communlonem, inefrabilem et intellectu incomprehenslbi-
lem conjunctlonem habere. Atque hoc etiam in praemissls
scriptum est.
INTERROGATIOCXL.
Quando percommode nobis exposuisti ea, quae ad homi-
nempertinent : ubi tlbi vldetur esse paradlsus, an iu coelo,
vel terra ? Nam aHI quldem ipsum dicunt esse ccelestem et
intellectilem, ahi vero terrestrem ac sensllem.
RESPONSIO.
Mlhi sensllls esse vldetur, et in terra : luculente ac ma-
nlfeste diserteque id tradentlbus Lltteris sacrls.
INTERROGATIO CXLI.
Quld igltur slbi vult Paulus, dlcens :«Novi homlncm,
)) ante annos quatuordecim , sive in corpore , slve extra
»corpus, nesclo, Deus novit: et novi hujusmodi hominem
)) raptum in paradlsum, et audivlsse arcana verba, quae fas
))non slt-homini loqui ^ » Quibus indicatur in ccelis esse
' a Cor. XII, 2-4.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 223/487
DIALOGUS III. 21 5
paradisum. Non enim dixit se raptiim in tertium usque
ccelum , et inde descendisse in paradisum : sed in raptu
utrorumque meminit.
RESPONSIO.
At non uno compendio ccelum et paradisum simul de-
finivit. « Novi enim , inquit , hominem raptum usque in
» tertium ccelum , et denuo , in paradisum. » Necessario
igitur vestra contra vos usurpanda mihi vox est, sicque
deinde ad articuli quaestionem redeundum. Dicitis enim
ipsum non dixisse, quod descenderit, sed quod raptus fue-
rit in paradisum , ct inde ahstulerit , ut apparet , clarissi -
morum Patrum doctrinas. Quandoquidem enim non dixit
se ascendisse in paradisum , sed eo raptum esse , annon
ascendit ? Si vero ascendit cum raperetur, constat quod et
descenderit in paradisum raptus. Inquit enim , « Et novi
))hujusmodi hominem raptum in paradisum. y>
INTERROGATIO CXLII.
Sed quia supra nos coekim cernitur, constat ipsum as-
censu usum esse , ut supra ipsum esset, uhi et paradisum
intelligimus.
RESPONSIO.
Cur igitur non utrumque complexus , inquit : « Et novi
» hujusmodi hominem raptum in ccelum etparadisum?» sed
interjecto articulo loca distinxit, dicens : « Et novi hujus-
» modi hominem raptum in tertium usque coelum, et rursus,
» raptum in paradisum. * Illud autem , « Et rursus ; » ad aHum
aliquem locum transfert. Ad similitudinem montis declivi
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 224/487
2l6 C^SAIUI
campo clrciundall, In quo si quls csse vellt, per ingressum
in campum facile in cum pervenies. Si vero primo cons-
ccndcre montem voluerit , et ex eo in campum venlre ,
om-nino necessarium est , ut ab cxcelso deveniat in planum.
Consimliiter puto dlvum Apostolum primum quidem coe-
los lugressum, inde in paradisum devolasse. Fide autem
dignus anle Paulum testls rerum divlnarum peritus Ille Sa-
lomou, sensilem super terram paradisum indicans : « Des-
»ccndit, inquit , frater meus in hortum suum*
, » simulDomini significans divlnum in carnem adventum , et Pauli
in ipso praemonstrans descensum ex coelis, postquam supra
ipsos a terra raptus csset. Frater aistem Salomonis et Pauli
secundum carnem est Christus, qui in hortum suum des-
cendit. Et rursus aha ratione ipsorum frater, quod ambo
synagogae akmini factl , circumcisionis cultrum sub jugoiegis tolerarunt.
INTERROGATIO CXLIII.
Quld igitur ? num Servatorem Christum non in coells,
sed in terra putas animam, dum cruclfigeretur, apud Deum
deponere dlcentem: « Pater, in manus tuas commendo spi-
«ritum meum ^ ? » Et ad latronem : « Hodie mecum erls
» in paradiso ^ ? Si igitur in ccelo est Deus et Pater Christi,
omnlno illic et paradisus erit, in quem Christus se promi-
sit introducturum latronem secum crucifixum.
RESPONSIO.
Blasphemum et extremae dementiae mihi videtur esse,
in coelo vel paradiso tantum , et non ubique divinum Nu-
men esse arbitrarl. In omnibus enim existens, omnia quo-
quecomplectitur, coelestia, terrestria, subterranea. Prolnde
» Cant. VI, i.juxta lxx. — » Luc. xxiii, 4^. ~ ' Ibid. 43.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 225/487
DIALOGLS 11 {. iil^
et in orcum ingredieiitem Dei et Verbi incarnati carnein in
paternis manibus esse dicimus. In paradiso autem fuisse
Christum Divinitate , et una latronis animam adduxisse ,
sicque in genitoris manibus ipsum fuisse confitemur.
«Deus enimnostcr in ccelo, etin terra, et in omnibus abys-
» sis * , » inquit Davides divinorum ille Carminum auctor.
Et rursus : « Quoniam in manu ejus sunt fines terrae ^. »
Et iterum inquit idem , « Si in coelum ascendero , tu illic
»es; si descendcro in orcum , tu ades ^ » Quod si ccelum
omnium est summum, orcus autem omnium infimus, et in
iis Numen est, simulque ipsum omnia continere clamant
viri divini : constat, quod et Christus Divinitate ubiquc
praesens Patri , nihilominus in manibus ejus deposuerit
animam. « Si enim animae jnstorum in manu Domini \ »
quemadmodum inquit Propheta, multo magis Dei et Verbi
^de quo terrestrem et sensilem esse paradisum docemur.
Non enim inquit ad latronem in ligno secum suspensum ,
« Hodie mecum eris in paradiso^ ? » Reducit igitar in para-
disum qui latronem Adamum in exihum egerat, inimicum
latronem, cujus misertus erat.
INTERROGATIO CXLIV.
Quid igitur sibi vnlt Esaias in persona Dei dicens : « In
» manibus meis depinxi muros tuos^ ? ;> Id quod de paradiso
dici intelhgimus. Sed et Apostohis idem his verbis indicat,
«Quae sursum est Hierosolyma, libera est^ quae est mater»nostra^ »Eam vero nuUam putamus aliam, quam para-
disum.
RESPONSIO.
Patrocinari potius quam adversari mihi videraini pro
» Psal. cxxxiv, 6. —2 iii. xciv, 4. —
' Id. cxxxviii, 8. —4 Sap. iii, i.
— • Luc. XXIII, 43. — * Isai. clix, i6. — 7 Galat. iv, 26.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 226/487
2l8 S. C^SARII
paradiso arboribus consito et poma custodiente, civitatem
et muros mihi addacentes. Est autem etiam aequirocatio
paradisi et Hierosolymae, vel cceli et Edem, ubi paradisum
a Deo factum Moses indicat, dicens : « Et plantavit Deus
»paradisum in Edem, ad orientem* : «Non autem in coelo
ad orientem. «Et fons, inquit, ascendit ex Edem ad irri-
Bgandum paradisum^ : wnon autem, descendit ex coelo.
« Et fluvius egrcditur ex Edem ^: » non autem, descendit
ex ccelis. « Hic, inquit, dividitur in quatuor principia ^ : »
non autem, deorsum fluit in quatuor capita. Lbi autem in
coelo sunt fici, palmae, mala punica, caetera quce paradisus
plnrima continet, et quibus floret naturaliter? Lbi vero in
ccelo fons et flamina, et arbor transgressionis ? Audi igitur
historiae auctorem ex uno fonte quatuor flumina eflluentia
pronuntiantem, et ea quasi digito demonstrantem per
ipsam appellationem. « Et uni nomen Phison. Hic vero
)) /Ethiopiam, inquit, et Indiam praeterlabens, Ganges ab
» ipsis appellatur^ .» Apud Graecos autem Ister et Indas flu-
vius dicitur. Apud Illyrios autem, et Ripianos accolas
fluminis, Danubis : apud Gothos vero Dunautis. Omnem
vero terram Evilat circumiens, secundam videlicet /Ethio-
piam, et partes Elymoeorum, percurrensqae primam
iEthiopiam , sic deinde rursus effusus ad austrum et
occidentem intra Gadira in celebrem iUum eff^unditur
Oceanum.
INTERROGATIO CXLV.
Ne sermoni finem hic imponas, benigne Pater, sed se-
cundi fluminis impetum sermone describens, perfecte nos
exhilara.
RESPONSIO.
Secundus Geon est, qui apud .^gyptios Nilus appellatur,
«Gen.ii, 8.— » Ibid. 6 Ubid. lo,— 4 Ibid. 7. — * Ibid. a, ueti*.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 227/487
DIALOGUS III. 219
totam inundans leniter et irrigans qiiotannis ^gyptum.
Navibus aatem transitiim per vela prasbens, arationis opera
fieri pcrmittit, et aquatilia se terrestribus aggregare, quo-
rum alia quidem herbis vescuntur, alia vero vescuntur
carnibus. Maximam autem praeterlabens yEthiopiam, per
minorem fluit, perque Anumetam, et Blemmyam, et Au-
xumetam, et partes Thcbaidis et ^gypti, sic deinde in
mare efFunditur. Hieremias inter aHos Vates multa exper-
tus ccrtamina a redilii in yEgyptum inhibens furiosum
Israelem, diserte clamat : « Quid tibi cum yEgypto, ut
» turbatam bibas aquam * ? » hoc est, aquam Nili turbu-
lentam.
INTERROGATIO CXLVI.
Quaesumus ne graveris propter temporis brevitatem
etiam ea paucis edisserere, quae ad tertium fluvium perti-
tinent, unde oriatur, et ubi desinat,
RESPONSIO.
Qui post secundum ex eadem scaturigine procedit,
Tigris a divina appellatur Scriptura^, manansquidem recta
versusSyros pertransiensquepartesOrientis, adimmensum
spatium terram subit, rursusque emergit in Armenia, divi-
diturque in regione Assyriorum. ^
INTERROGATIO CXLVIJ.
Ut solidum hoc de oratione tua gaudium percipiamus,
etiam quartum nobis flumen describere vehs.
• Jerem. 11, 18. — » Gen. n, i4.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 228/487
220 g. CJiSAKII
RESPONSIO.
Ex eodem utcro exundans quartus est Euphrates ille
celebrisS qui etiam Indicos quosdam paradisi fructus fo-
liaque amne suo traheas, ad nos transvehit. Qui simlliter, ut
alter, ex eadem scaturiglne fluens, subterraneus aliquous-
que labitur, et redundat juxta Armeniam, unde manat per
Babylonem. A navigantibus autem quilibet horum transi-
tur immensa ferentibus onera navibus, post subterraneam
refuslonem ad ulteriora, tanquam ad paradisum per occul-
tos illos meatus contendere volentibus. Verum ad loca
inaccessa pervenire frustra conati, per adversi fluminis navi-
gationem, vel littoralegendo itinere terrestri saltem inda-
gare adltum ad ipsum tentarunt.Ex quibus /Egyptii quidamaquae potores et seminibus vescentes, neque crasso victu
nostro ab incunabulis utentes, diversorum seminum com-
meatu comparato, et multis impletis navibus, e-xpeditum
potum ex eo, quod ipsos portabat, flumine habentes, eo-
demque et legumina madefacientes, et sibi ad cibum emol-
licntes, pcr praetercurrentem Geonem, apud ipsos autem
Nilum appellatum, navigantes tentarunt fluminis ductu
invenire post Adamum nemini visum paradisum. Post
quam autem tempore longissimo navlgarunt, et extra ha-
bitabllem orbem delati sunt, in difllciUbus locis igne solis
adurebantur, flumineque iUic toto fervente, cum ne qui-
dem summls digltis aut labiis iUud ampUus attingere pos-
sent, ad eam unde navigio venerant terram gubernacula
dirigentes, in patriam suam delati sunt, non reportantes
quidquam commeatus, omnibus longo temporis spatio ab-
sumptis , ut aUqui i^jlgyptlorum tradlderunt. Caeterum hi
nautas ,qui a beato iUo spectaciilo aberrarunt , clarissime
Gen. u, 14.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 229/487
DULOtiUS III. 2(21
saplentis iillus Salomonis verba tlidlceriint ; « Prorandiora
» te ne scruteris, et siiblimiora te ne inquiras : quae tlbi
«mandata sunt, illa cogila*. » Quod si secundum Origenem
Illum impium non cst in tcrra pnradisus, quamobrem suos
houiines ad illum inspicicndum /Egyptus ablcgavit? Quo-
modo itein Moscs primus ille scriptor rerum divinarum
inquit : «Et desccnc^.it Dominus in paradisum : »> non autem
asccndit? « Et introduxit Dominus Adanium in paradi-
» sum' : » non autcm, subvcxlt? Praeterea si non est in terra
paradisus, ut vanlloquus ille nugatur, neque fons iile qua-
dripartito divisns, unde diffunditur Geon, Phlson, Tigris,
Euphrates. Ubi autem in ccelis ficus, aut uva, quoriim
consutis foliis homines illi primi post lapsum sese tege-
bant? Jam si neque sensilis est, neque apud nos ea regio :
ne quidem omnino in ea ficus erat. Si non erat arbor in
ea , non etiam comederunt primi parentes : quod si non
comederunt, neque transgressi sunt : nec extitlt Adamus,
neque ex illo Eva, neque cx ambobus nos, neque alius
post nos.
INTEaiiOGATIO CXLVIII.
Quid Igltur? an diabolum non putas excidisse coelo?
Quemadmodum enim de illo, sic et de homine dicimus,
lapsum videlicet ex coells.
RESPONSIO.
Procul dubio diclmus ex ultramundanls praecipitatum
auctorem illum mali daemonem, spectatore Cheruborum
Ezechieloipsumdeplorante, atque dicente (i5):« Quomodo
;» excidlt coelo Lucifer * ? » Consentiens autem cum servo in
» liccii. ni, S2. — a Gen. n, i5. — 5 Isai. xiv, a.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 230/487
222 S. CMSkmi
Evangelio Domiiius inquit : « Videbam Satanam veluti ful-
» gur de ccelo cadentem*. » De Adamo autem hoc nusquam
in divinis Litteris positum invenietur. Quanquam enim
consuetudo verbum excidendi usurpet de homine, itemque
vocabulum lapsus de Adamo : non tamen praepositum est
cceli nomen ante casum, quemadmodum de Belialo. Et
verbo, Excidere, utimur etiam, cum ex divitiis et splen-
dore ad paupertatem quis devenit, vel a virtute ad vitia re-
dit, vel ex virginitate ad scortationem ruit, vel cum corpus
interit. Num igitur ex coelis exciderunt illi? Nequaquam :
enimvero utendum existimo divinarum Litterarum subsi-
dio, et ex sacro scriptore Mo} se demonstrationes proferen-
das. Inquit autem is : « Et posuitDeus hominem, utcoleret
«et custodiret paradisum^ «A quonam quaiso ipsum cus-
todire debet, siquidem in coehs AngeU ignorant furari?
Lrsus vero poma devorans, aut sus, aut singularis in ccelis
non sunt, nec erinaceus ille, qui gramine vcscitur. jNec
item vulpes apum alveare perfodiens, ipsarumque sonos
perturbans, aut favos devorans. Non leo crudivorus, non
rapax kipus, non aquila vel gryphus, non aliud quid eo-
rum, quae sunt apud nos, in ca^hs est, quae vel solam in-
crepationem Adami extimescentia, tangere vel accedere
ad paradisum verebantur. Omnia cnim ad ipsius intremis-
cebant vocem ante transgressionem. De transgresso autem
inquit : «Et ejecit ipsos ex paradiso% » non autem dejecit.
«Et collocavit ipsos, inquit, non infra, sed, e regione para-
» disi. Et posuit Gherubos, etflammeum gladium versalilem
» ad custodiendum, non ascensum, sedingressum adlignum
» vitae^. » Ycrsatilem autem ipsum inquit, ad feriendum
eminus ad id accedcnlia, sive animanlia bruta, sive dae-
monia, qucmadmodum facere solcnt agrorum cuslodes,
clamore tam volatiles quam quadrupedes bestias arceutes
j Jjuc. X, i8,— «0611,11, i5. — 3 i(j, ui, 24. — * Ibid. juxta lxx.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 231/487
DIALOGUS III. 223
a vineis et ficetis, agitatione aiitem gladii qui in manibus
est, illiusque fulgore liomines eminus venientes ad direp-
tionem frugum, perterrent. Aliquoties item fuadcTe agita-
tione jacto lapide, eminus advenientem prsedatorem metu
percellunt.
INTERROGATIO CXLIX.
Quid tibi videntur esse pelliceae tunicae, quibus post
lapsum Adamum et Evam Dominus induit? Audivimus
enim quemdara praeclare dicentem, quod homo mens ra~
tionalis fuerit, et animal incorporeum. Post quam autem
peccavit, per inobedientiam erga Deum exhibitam, separa-
tam esse mortuamque mentem, et animara ideo vccatam
esse, quod frigefactus calor mentis amplius remanere
non potuerit , et ministrare supernis , sed hoc corpus in-
duisse,quod peUlceam tunicam vocat Scriptura , ad sup-
plicium circumdatam ei qui peccaverat, ut ei veluti carcer
et poena sit. Ideo et Deum rogarunt sancti, ut morerentur
et liberarentur ab hoc supplicio. Davides quidem dicit:
« Educ ex carcere animam meam *. » Paulus autem :
« Miser ego horao , quis mc eripiet ex hoc corpore mortis
«hujus^ ? wJobus denique incessanter mortem optabal
non amphus ferens in corpore pelliceae tunicae supplicium.
RESPONSIO.
IUud jam ante suspicans in prrecedentibus dixi, vos idcm
sentire cura venenatis pestiferisque Origenis dogmatibus,
quae simphciores decipiunt. Nequc enim in coelo peccanles
animae condemnatae sunt , ut in corpore punirentur ; non
amplius valentes obire ultramundar* xiiinisterii sacrum
' Psal. cxLi, 8. — a Rom. vii, 24.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 232/487
a%4 S. C.ESARII
ofTicium. Nam si ad correctionem et castigationem istis
corporibus inclusae sunt, quomodo in hoc gravius peccant?
Qui vero in custodia punitur , constat quod ctiamsi velit
peccare , non possil. Cur autem non et daemonas una cum
diabolo , cum sint mcntes ct incorporei, postquam pecca-
vcrunt , et ex ccelis praecipitati sunt , non in corpore
quemadmodum nos, etiam ipsos ad sobrietatem et correc-
tionem confirmavlt? Num vcro eham Moses populo super-
veniens, ut essent infmiti et innumerabiles, velut arena
maris, volebat tot intellectiles potestates in ccelo peccantes
ad corpora dejici, in augmentum eorum qui erant in terris?
Et Anna rellgiosa foemina pro foecunditateNumen exorans,
numrogabat ut intellectilis et incorporea potestas ex ccelis
caderet, quo ipsa hominem gencraret? Aut Davides divi-
norum ille Carminum auctor, pro piis ilkid votum faciens :
« Ut videas filios fillorum tuorum *, » num cupiebat per
lapsum ultramundanarnin potestatum justi genus multi-
phcari ? Quod si anlmas,quie in ccelo peccaverunt, ad
supphcium nostriscoUigavitcorporibus, cur etiam eas, quae
non peccaverunt , consimiliter cum illis condemnavlt, in
corporibus ipsas puniens quomadmoduin et illas ? Ecceenim quomodo ipse testatur de magno Jobo, ante osten-
sam adversus diabokim fortitudlnem : « Non est in terra
))quisquam homo simlks servo meo Jobo, qui jnstus est et
»verax, inculpatus, pius, abstinens ab omni re mala ^ »
1NTERR0GATIO CL.
Sed vide quid dixerisdixisseDcum, quod « Non sithomo
»in terra ; » quod cst cjus, qui innult alios esse homines
intekectlles in coelo, ex quorum numcro Jobns, postquam
peccavit , corpori ad suppHcium coUigatus est , et per vir-
» Psal, 0X7.VII, 6,
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 233/487
DIALOGUS III. 220
tutem repiirgatus, ante plagam testimonium acceplt a Deo,
quod justior sit iilis hominibus qui sunt in terra, non ta-
men iliis qui suntin coelis.^
RESPONSIO.
Visus et tactus milii videntur auditu magis fide digna
esse. Proinde relinquamus quae fruslra et absquedemons
tratione audiuntur, et potius contrectemus quae videntur
Nequc enim demonstrare potes ex divina voce de Jobo
alios praeter eos qui sunt iii terra , in cceiis esse homines
intellectiles. Aspice igitur et palpa quoe tibi a me eviden-
ter dedivina voce ex vocc divina traduntur. Quandoquidem
enimprcneterilis temporibus primus
justorumfuit
Abelus,post ilium Setims, deinde Enochus , Noa , Abrahamus ,
Isaacus, Jacobus, cum illi omnes obdormiissent et sub
terra cssent, soius illls temporibus, inter eos homines qui
In terris erant,justus erat Jobus , sicut et Lothus in quin-
que civilatibus Sodomorum solus intcgre vivens, merito
illorum mortemeliiigiebat. Ilii igitur
justi qui jam anteobdormierant , cum sub terra essent, soius Inter eos qui su
per terram erantjustus fuitJobus. Quod autemnon inco^Iis
peccando condemnatus, corpori copulatus, juslitiam asse-
cutus sit , ex his, qui post iilum fuerunt, docemur. Quali
enim virtute demonstrata Hieremias iile divinus, antequam
ex utero egrederetur , sanctus testimonio Dci perhibetur ?
Quanam re piaestita Joannes in utero adhuc gestatus apud
eum, qul adhuc simiiiter gestabatur, Flhum et Yerbum in
alvo perpelua3 Yirginis, eam libeiiatem adeptus est, quam
et exiiiens indicavit? Quod si item, ut dicilis, absque pec-
catis in ccelis iuerunt, cujus gratia quemadmodum et con-
demnatl, corpore circumdati siipt ? Procul abigat Christus
uii. 1 5
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 234/487
226 S. C/ESARII
eos, qiii anlnias prius existere nuganlur : ne et ipsius ani-
mam ratione mentis ffigefactam dicere audeant.
IINTERUOGATIO CLI.
Quid Igitur? si non prius existens in ccells anima, post-
quam peccavit in pra^sentem est expulsa vltam per copu-
lationem cum corpore generatlonemque, quomodoDavides
id deplorans inquit: « Ecce enim ii>iniquitatibus concep-
» tus sum , et in neccatis concepit me mater mea * ?
RESPONSIO.
Nihil hoc Origenis nugas confirmare potest. Nam quod
Davidesait : «
Eccein iniquitatibus
conceptus sum,»
de-notat ipsum captum et infectum concupisce-ntia cecldisse
in flagitium , et adulterii. tristitia perpetrata, illico caedem
conjunxisse. Indicat ergo se higere quod a concupiscentla
superatus, captus iniquitate sit, lege praecipiente : «-Non
»occides: Non concupisces uxorem proximi tui ^. » Illud
autem: «
In peccatis concepit me mater mea,»
etiamhodie contingere solet. ^Matres enim quamplurimae non
ex dilectione, sicut Sara , velRebccca, vcl Anna, vel EH-
sabetha cum conjugibus cubant: sed ob jurgia, pugnas
,
semulationes, corpore quidem se summittentes, sed immo-
rigerie voluntate mancntcs, aliquando foetus conciplunt.
Id quod ct Davides suspicatur, se abinitio
ex ejusmodicontentlone conceptum. Ab omni autem peccato libcram,
et vituperio superiorem eam, qu?e legi consentanea est,
copulationcm et procrcalionem llberorum ostendit Domi-
nus, dmii ex Adamo quidem mulierem fecit, quo docct
per ipsam conjunctorum unionem, ct procreationem libe-
« Psal. L, 7. — » Exod. XX, i5 et 17.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 235/487
DIALOGUS III. II^J
rorum ex illis se amplecti, ideoque de ea quae per ipsum
est copulationc inquit : « Crescite et mulliplicamini, et
))imp]ete terram et domlnamini ei *. )) Eamdem autem de-
nuo vivendi una rationem honorans , in Gana Galilaeae suo
accessu et convivii societate ornat, idque magis etiam ut
demonstrarct , honorarium munus donat, vinum ex aqua
factura. Et in Evangeho divinitus haec profcrens, inquit :
« Propter hoc deseret homo patrem et matrem, et adha3-
» rebit uxori sucC , et crunt duo in carne una ^. » Et per
Paulum inquit : « Honorabile conjuglam , et cubile impol-
»lutum. Scortatores autem et adulteros judicabit Deus% »
nimirum hic ipse Christus : « Nam Pater judicat neminem,
» sed omne judlcium Fiho dedit \ » Non in inlquitatlbus
igltur ad exemphim Ghrlsti, fit conceptio nostra. Nam in
utero Hleremias sanctlficatus est. Joannes cum gaudio slngu-
lari exlhlt. Verbum illud denique, qui etiam Deus est^, homo
factus est per ineffabllem conceptionem. Proinde non sunt
corpora propter anlmas, neque aherum altero generatlone
prius est, sed utraque Ineffabihter propter bonitateniDeus
in momento fabrlcavlt. AbaHenatum autem a bono, dlvi-
nitateque nudatum rursus propter bonitatem contexlt so-
hda pelle ornans , cum tenerltas corporls jam extra para-
dlsi vohiptatem dlvinamque munltlonem esset, et jam
labores capesseret, laboriosamque vitam , atque sudorem
experiretur. Prolnde neque prlus exlstentem, neque co-
existentem, neque postexistentem animam pletas docet, ne
partim delabi ex coefis animas et Inseri corporlbus falso
exlstimemus,partim servantes castltatem , et temperan-
tes, aut seminis fluxum patientes velut anlmarum occi-
sores calumnlemur , in himbo et semlne animas suffocan-
tes. Longe etiam mihi vehm ab ea resifias oplnlone , quod
* Gen. 1 , 28. — a Id. 11, 24, et Matlh. xix, 5.-5 Hebr. xiii, 4. —;4 Joan. V, 22.
i5.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 236/487
corpore postcrior sit anima. Non eiiim se ipso vel major
vel minoraetate
est homo.
HcBC etiam de alio sunt adjecta, Nam Maximus pht^
losophus Christianus post Cmsarium vixit.
EX SANCTO MAXIMO.
Quandoquidem principalis Dei scopiis erat, non per
conjugium et corruptionem nos generari, transgressio au-
tem conjugium introduxit : ideo omnes qui ex Adamo
subjecti sunt primi parentis nostri condemnationi, in ini-
quilatibus concipiuntur. IUud autem , « In peccatis con-
» cepit me mater mea , » docet quod prima parens Eva
prima concupiverit voluptatem. Propterea et nos dicimur
in peccatis concipi , tanquam illius condemnationi sub-
jecti.
JJNTKRROGATIO CLIT.
Num igitur vel lanionem vel coriarium debemus existi-
mare Deum, ut Adamum indueret pelliceis tunicis?
RESPONSIO.
Merito et ego ex te qusesierim contentlosissime , quid
levius et lacilius, ccelum ex aquis firmasse, terram supcr
abyssum fundasse, et infinitam aquam in unam congre-
gationem co^glsse, ratione convcniente unumquodlibet
exornasse , astris quidcm illuslrassc cadum, plantis autem
variegassc torram , aqualllibus scaturlre rcclssc mare : an
pellem connectere ct contegere nudum ? fmgere animal
aut vestire? mare inslar tcrrce permeabile fecisse prcecepto,
et sexcenta virorum millia cum mulieribus et liberis sic-f
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 237/487
DIALOGUS III. iap
cls pedibiis tradiixisse? aut tunicis praecepto contexisse
indigos? rupisse saxum, et aquae fontem produxisse? re-
secasse Jordanis amnem, populumque perduxisse , aut nu-dos operaisse? pulverem nervis firmasse et animasse, an
ex pulvere factum rationis particeps animal vestivisse ?
IISTERROGATIO CLIII.
Ostendeigitur
nobis quaeso,quis fuerit ille
qui macta-vit, et quodnam mactatum animal, unde pelles fuerunt,
et quis ille qui eas consuerit. Namsidehisrationem reddi
deris , necessarium erit nos non amplius de tuis ambigere.
RESPOWSIO.
Ostendite igitur et vos convivii structorem , et animalia
mactata , et quis eorum numerus quibus celebris ille ru-
befactus est Nilus, et confestim tantum flumen in sangui-
nem mutatum, per Deum Mosi obediens : ubi praeterea
carnCvS tam immensae mactationis pecorum, per qnac in
sanguinem navigabilis transformatus est
amnis? Quomodoitem sanctus et per se subsistens vivus Deus , ac Verbuni
carnem gestans , et pro nobis ex monumento resurgcns
in ipso relictis indumentis , non est nudus conspectus ?
Quisest qui praebeat, qui consuat? quis est qui cooperiat
cooperientem universa ? Quod si illa per divinam ejus af
fuerunt voluntatem , credamus etiam priinos parentesnostros per hanc amictos esse pellibus. Non enini secun-
dum iliius vaniloqui opinionem , corpora nostra eae pelles
sunt,quibus, post quam de vetilis comederant, animaecir-
cumdatae sunt. Nam ante esum et transgressionein forma-
tio corporum descripta est, sed et costa in mulierem
Adamo facta , ante transgressionem ablata est :
cum iii
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 238/487
23o S. C/ESARII
experte corporis costam statiiere absurdum sit. Quae item
necessitas ipsos coegit foliis fici contegi , si erant incor-
porei ?
INTERROGATIO CLIV
Ex magno Davide discimus, animas antc corpora esse.
Inquit enim ad Dcum , « Manus tuae fecerunt me, »( ani-
mam intelligens : )« et formaverunt me , » ( corpus vide-
licet.
RESPONSIO.
Non minor erat Davide magnus ille JoLus in justitia,
neque minore scptus potentia. Celebris enim ct hic rex
fuit , etpar ei cumDavide justitia^ veritatisque testimonium
a Deo pcrhibitum est. At hic ait ad Dcum : « Manus tuae
«fecerunt me. » Et rursus : « IMemento quod lutum me
»formasti*. » Num igitur propterea quod priore loco po-
nitur formatio, dicemus autc animam corpus esse? Aut
formationis ab ipso mentione facta , et factura non addita ,
ideo ipsum inanimum diccmus , vel ahtcr ? Quandoqui-
dem inquit Moses divinus ille creationis descriptor, quod
accepto Deus pulvere ferrae formaverit hominem , et non
addidit quod cadem hora et momento ipsum perfecerit;
num idcirco prius quidem extitisse verticem , loco se-
cundo autem oculos, tertio colhim , et postremo landem
talos et pedes putabimus? Apage sis cum ejusmodi deHrio.
Unde sciemus, quod non a pkmtis aut lingua orsus sit nos-
tram creationem optimus et sapientissimus artifex Deus?
» Psal. cxvMi, 75. — » Job. X, 8, o.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 239/487
DIALOGUS III. 2.3 1
INTERROGATIO CLV.
Qua in re tlbi vicletur homo csse factus ad iinaginem
Dei? Num in anima, tanquam spiritu ct re inaspectabili,
an in corpore multiplex est?
RESPONSIO.
In neutro, praeterquam in animae immortalitate. Et in
eo, quod omnibus dominatur. Neque tamen in his etiam
servat exactam ad Deum a^qualitatem et slmilitudinem :
utraque enlm creata sunt, tam anima quam corpus, ct
composita mutua copulatione et communione. Gomposi-
tionem autem prorsus sequitur separatlo atque dlvisio.
Deus autem incompositus est et indivislbilis, et nulla ex-
pressus forma, Ipse per se ipsum manens, et semper eo-
dem modo afiectns. Neque Item In domlnatu servat ad
archetypum imaginls siniUitudinem. Non enim ejusdem
honorls est cum datore is ,qul acclpit. Nam qui praebet
,
oinnino non indlgus est ejus, quod dedit. Qui autem re-
clpit, indigus ejns est quod datum est. Et hic quidem a
Deo conservis dominari jussus est. Deus autem a nemine,
cum ipse per se sit proprlaj potestatis Dominus, et omni-
potens.
INTERROGATIO CLVI.
At unumquodhbet per se considera , seorsum animam
et ex altera parte corpus , et expone nobis in quo putes
esse id, quod est secundum imaginem Dei.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 240/487
2^2 S. CyESARII
RESPONSiO.
Neutrum ab altero separatum cst homo. Nam aliucl qui-
dem spiritus, non homo : aliud vero lutum rationis et
sensus expers. Ex utrisque autem unus perficitur homo.
Atque illa quidem alterationi et mutationibusobnoxia est,
alia quidem obliviscens, aha vero in memoria retinens, et
in multitudine rcrum laeta et truculenta in alios , demissa
autem et tetrica cum indiget. Alias quidem honesta et gra-
vis , alias vero lasciva cogitans : nunc quidem justa, nunc
autem injusta ehgens : nunc quidem benigna , nunc vero
inhumana : in lcmporis momento irascens , ct in puncto
placata, divisionibus et mutationibus obnoxia,quemad-
modum inquit cximius ille Apostolus, diserte clamans:
« Vivus est sermo Dei et efficax , ac penctrantior quovis
» gladio utrinque incidente , et pertingens usque ad divi-
» sionem spiritus et anima3 , et discretor cogitationum et
«intentionum*. » Quomodo igitur potest imago esse im-
mutabihs Dei divisionibus obnoxia, et cujus dijudicantur
cogitationes et intentiones ,
non sohim a Deo, sed etiam
ab ejus Vatibus, ahquoties etiam de recondilis convicta?
Consihum autem cogitationemve Dei quis deprehendet,
di^o Apostolo ch^mante : « Quis cognovit mentem Do-
»mini, aut quis ei fuit a consihis^? » Si igitur quod magis
est proprium humante compositionis , ipsa nempe anima
distat ab imagine simihtudineque divina:
quanto magis ab
iUa longe distare apparebit comparatio corporis? Nam ho-
rum alterum incorruptibile est , aUerum autem corrupti-
bile : et ilhid quidem magniludinis, et quantitatis expers
est, hoc autem exiguum et comprehensile. Ihud quidem
incomprehensile tactu, hoc autem tangi potest ac fluxum
I Ilebr, IV, 12. — 3 Rom. xi, 3j,
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 241/487
DIALOdUS lll. 233
est : illiid incorporeum et expers materiei crassae, omni
altitudine sublimius et supereminentius; hoc autem exi-
guum et certcTB qiiantitatis, in terra repens et humile
circa haec inferiora versans. lUiid dcnique non crescit,
non desinit, non subsidet , non minuitur. Proinde tu qui-
dem inferioribus his acquiescas, neque Numen membris
circumscribas , audiens Deum dicentem : « Tollam in cce-
))kmi manum meam, et jnrabo, atque dicain\ » Et rur-
sus , « Cnelum mihi thronus est , terra autem scabellum
«pedum meorum ^. » Iterumque Prophelam dicentem :
« Qui mensus est coelum pahno , et terram pugno \ » Et
alibi, quod digito exculpserit tabulas lapideas ,quas Dei
spectatori Mosi tradidit'. Neque quod inquit Davides ilie
divinorum Carminum auclor : « IncHna, Domine, aurem
» tuam , etexaudi me, et ad me respice , etmiserere mei^ : »
idcirco formam assignes Numini , membris ipsum et or-
gano describens. Si enim ventus spirans ul)ique praesens
est , et aer in se compleclitur uni*versa, quanto magis ille,
qui ipsum spirare jussit, et ventos flantes congregavit?
Solium complectitur sodentem, at Deus incomprehensi-
bilis est. Quod si et terram scabellum habet , quomododum incedimus, aut arainus , aut ab Oriente ad Occiden-
tem currimus, imperatorum jussu equos agentes et com-
pellentes , non allidimur ad ipsius pedes ? Quomodo vero
cum ccelos palmo mensus est, et superne insidet, rursus
in coelum , inquit, effert inanum? Quomodo vero tantis
digitis absque ascia tabulas polivit , absque stylo sculpsit
et in eis legem perscriptam Legislatori tradidit? Mentem
igitur vel sero tandem recipe , et oculis mentis aspice ista
cogitationes tantum et figuras esse, idque considera ex
vili et exigua ad Numen comparatione.
' Deut. XXXII, 4o. — 2 Isai. txvi, i. — 3 Id, xl, 12. ~ 4 Deut. ix, 10,
— Psal.xxiv, 19, et Lxxxv, 1 et 16.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 242/487
234 S. C/ESARII
Mare omnla raagnitudine superans elementa , velut « Ex
» cado gutta est , ct universa veluti stilla sunt*, » si ad di-
vinum illud pclagus confcrantur, quemadmodum inquit
Propheta. Verumtamen cum simplex quiddam sit , nullaque
forma pracditum , clamat absque ore , currit absque pedi-
bus : insiiit, et ad festinandum absque tibiis insurgit :
detinct navigantes, non habcns manus : in sublime eleva-
tur absque alis : sufFocat multos absque vola vel digitis,
aut nexibus:
insonat et expuit labiis carens:
rupibus al-
lidit absquc brachiis , elevans immcnsa fcrentes onera na-
ves : absque dentibus devorat, et vicinam terram excavat.
Si vcro cum simplex quiddam natura sit et fluxum , ista
facere solet : quanto magis pnestare potest ha3c is, qi/i
hujus intolerabilem violentiam atque tyrannidem paucis-
sima arfcna refrenavit , et quasi ferreo muro circa ipsumposuit terminum? Per fluctus enim ad exteriorem in re-
gioncm impetum faciens , arena quasi freno inhibetur, et
in spumam impetu rcsoluto , ad se ipsum revcrtitur. Si-
mihter et spiritus venti, Hcet simplex sit, flans fistulat
absque labiis , tccta dcjiclt absque i)rachiis : vindemlat
fructus, arbores qiiatlendo absque manlbus , dejiclens:
excutlt et fervefacit veluti fornax abyssum , et quae sunt in
fundp , in superficlem transponlt, non vcntllabro , non
sarculo utens : nilitur ex adverso, et resistens Inhlbet a
cursu ingentes naves pectorlbus et humerls carens. AHas
autem albatas instar ovlum Impenit in pelago vehit In
prato vel campo, non hastlH vcl baculo feiiens rubefacit
valde pallentla homlnlbus transportandis parata navigia ,
nuflo Ipsa fuco varlans. Si igitur mare et ventus . conser-
vis quidemomnibusmagnltudlne praestantla , cuHcIs aulem
vel muhonls, vel grani sinapis , aut aiicujus rei mlnoris
locum obtinentla , si cum Deo conferantur, clamant , ve-
» Isai. XL, i5.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 243/487
DIAIOGUS III. 235
locia sunt, insectantur, fortiter vincunt, progressum im-
pediunt, manibus et formis carentia, benefaciunt, pu-
niunt, divitias conferunt , submergunt ponto , ducunt,abducunt : cur tu , vir praeclarissiine ac nobis chare , for-
mam tribuis , et ascribis membra Numini simplici et in-
composito , et nulla forma expresso , dum audis , « In-
))clina, Domine, aurem tuam et exaudi me? » Item, « Et
wrespice ad me. )> Efc, « Mitte manum tuam ex alto , et
))eripe atque libera me\))
Et quae sunt ejusmodi alia.
Proinde absit ut secundum animam aut corpus definias
homines esse faclos ad imaglnem Dei. Quomodo enim
comprehensu facilla et mutabiiia conveniet ei assimilarc
qui clamat per Prophetam : « Ego sum , et non mutor ^ ?»
Neque vero(i6)divinus sermo falsus est, dlcens secun-
dum imaginem Dei factum esss hominem, neque mise-
rabllis humanae naturse infellcltas beatitati aflectionum
expertis Divinitatis est similis. In horum namque collatione
necessum est, aut passibllem esse Divinltatem , aut hu-
manitatem impasslbllem. Prolnde disquirendum est quo-
modo humanitas Divlnitati simlHs dlcta sit. Scriptura in-
qult : « Et fecit Deus homlnem, secundum imaginem Dei
))fecit eum. )> Deinde subjicit : « Marem et fceminam fe-
))clt ipsos^ )) Id quod a Deo aHenum est. Proinde hujus
respectu imago non habet prlmi exemplaris simllitudlnem.
Hujus autem solutlo talls qua^dam est. Duplex qua^dam
est naturae nostrae structura. Alia quldem intellectnis
quae cum in omnium bonorum participatlone sit, secun-
dum imaginem Dei dicitur esse facta. Alia autem In maris
etfoemlnae dlfTerentlam dlvisa. Quandoquidem autem sola
Divlnitas immulabilis est, nostra vero natura mutabllis
( coepit enlm esse de nihllo)
qui ante generationem om-
nium praescius erat, praecognito ad quid declinatura esset
' Psal. cxLiii, 7. — 3 Malacli. 111, 6.-3 Gen. i, 27.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 244/487
236 8. CiiSARII
proprla potestale praeditus humanae voluntatis motus r
adhibet opificio imaginis eam, quae est in mare et fce-
mina, dilFerentiam. Cum dicitur autem , quod fecerit
Deus hominem universali et indeterminato nomine signi-
ficationis, universam complexus est humanitatem. Non
enim una cum creato nunc mentio fit Adami ,quemad-
modum in sequentibus , sed homo nominatur universe.
Ideo neque in solo Adamo structuram,quce secundum
imaginem Dei est, videre Hcet, sed in quovis homine. Si-
militer enim affectus est , qui primus est factus , et qui
postremus omnium futurus est. Qui igitur omnem huma-
nitatem per praecognoscentem vim facultatemque suam
consideraverat , et pari cum Angelis sorte honoraverat,
quandoquidem praevidebat non recte ingressuram in bono
humanam vohmtatem,
ne diminueretur humanarum ani-
marum muUitudo , decfinans ab illo modo,quo Angefi
creverunt in multiludinem, in peccata prolapsis conve-
nientem prcTparat incrementi rationem ,pro angelica con-
versatione, brutum ac rationis expertem propagationis
modum humanae naturde tribuens, quemadmodum inquit
Davides: « Homo cum esset in honore, non intellexit*.
»
Unde cum jumentis et pecoribus aiTmitas illa nostra , saepe-
numero m^lius contegit deteriore , si quls anlmum ad
vilia detraxerit. Nam ad vitiositatem accedens menlis elTi-
cacia , multipficem rerum absurdarum procreationem
instituit. Si vero a ratione nihil opis et auxlfii vitiositas ha-
buerit,
statim dissolvitur. In beata igitur illa natura ma-ris et foemincne discrimen nullum est. Quapropter cum ho-
minem ad imaginem sui conderet, non augesccndi seque
ampfificandi vim homlni addldlt : sed cum in marem ac
foemlnam eum distingueret , inquit : « Crescite, et mul-
• tipficamini , et implete terram^, » et qu^e sequuntur.
' Psal, xLvin, i3 el 2J. —» Gen. i, 28,
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 245/487
J3IAL0Gl.'S Ift. 287
Qua qiildem voce prius etlam ad anlmalla Lriita Deus usus
fuerat. Si enlm istlusmodi vox dlcta fulsset,quando Id
quod secundum Imaolnem est, feclt : non utique animali
generatione indlguissemus. Idcirco autem congruens ho-
minum creatloni tempus destinavlt, ut una cum animaruni
productione,quaj ante determlnatae sunt, Ipsum comple-
relur, tumque utrumque cessaret ; atque ita fieret hujus
universi reformatio ac generis humani mutatio, a terreno
in Idquod passlonlsexpers est, ct aeternum. Sciendumquod
imago quldem Dei est, quse in tota humanltateperfectionem
habuit. Inqultcnim, quodfecerit Deus homlnem, non Ada-
mum. Postquam. autem addidlsset humanae naturaeproprle-
tates, videUcet marem et fceminam, tunc et nomen Adami
adjeclt, quod terrestre figmentum slgnlficat in lingua he-
braea , slcut Paulus graeca voce pulvereumIpsumnominat\
INTERROGATIO CLVII.
Idem nobls videtur esse mens et anima. Quod enim est
ocuhis in corpore , id omnino mens in anima Inaspectabili
est, ct Ipsainaspectabihs, invlsibihs exlstens. Itaque scire
cupimus, an mens slt secundum imaglnem Dei?
RESPONSIO.
Ne mens quidem et anima secundum meam determlna-
tionem Idem sunt. Quod si ipsam etlam ahud qulddam ab
anima diversum ratlo demonstraverlt , neque slc erlt imago
Del , quae corruptioni et mutablhtatl subest, quemadmo-
dum Inquit subhmi mente praeditus Apostolus , « Cantabo
spiritu , cantabo et mente ^ » Spirltum anlmamesse de-
fmiens, mentem autem ejus princlpalem et gubernatricem
vim , cui obedlens , eC veluti regi in capite praesidcnti su-
blimi ducl intcrna cordls consIHa deferens, multis captudif-
» I Cor. XV, 48. — =• Id. XIV, j5.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 246/487
238 S. CiESARII
ficilis est, repugnans cogitalioni cogitatione superveniente,
et per considerationem dementiae. « Ex corde enim egrediun-
»tur malae cogitationes*, » inquitDominus. Si igituAmpug-
nante nos cogitatione ex corde, opposuerimus superve-
nientem cogitationem ex mente, tanquam a lege emissam
legem , citius quiescit afTectus : et si dementiae conside-
rationem supcrinduxerimus , illlco desinct inflatio arro-
gantit'©, et eHervescentia irae consopitur circa corpus infe-
lix ubique fervens. Dementia enim absentia mentis est,
anima repellente ejus disciplinam in rebus agcndis , et ac-
cedentead aliummagistrum. Consideratio autemest acces-
sus et mansuefactio mentis, et admonitio est quasi mentis
positio , quam indunt praeceptores discipulis , dum ipsos
admonent.
INTERROGATIO GLVIII.
Num igitur qui nihil didicerunt , mentem non habent ?
RESPONSIO.
Ilabent quidem , sed squaloribus aut indumento lacero
vestitis similes, qui veste quidem amicti sunt, sed cor-
rupta ct ignominiosa. Porro quod alitid qniddam,quam
anima, sit mens, fide digno usus tesle Apostolo , supra de-
monstravi. Quod si evidcntlorem expcctatis demonstralio-
nem, considerate mihi insanos et mente captos, qui aui-
mas quidcin habent, mentem non habent, id quod est
dementla, quando in ipsis aberravit mens , aut ahqua per-
turbatione excussa est. Aspice item lactcntcs infantes,
animatos quidcm, sed mentem non habcntes, nondum'
admonitionem divinltus consecutos, proplcr imperfcctio-
nem, et quod ejus nondum est capax iiatura ;qui et prop-
ter absentiam mentis aliquoties gladio aut vitrio iuhiaut
» Matth. XV, 19.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 247/487
DIALOGUS III. 289
aut aliquid inali velul boiium exhaurientes , mox luc
tuosissimam reportarunt mortem, vita violenter ablata
per dementiam.
INTERROGATJO CLIX.
Si igitur animae gubernatrix vis est mcns , et praesentia
quidem hujus servamur, ab^sentia vero nequaquam > om-
nino nobis in ea est id, quod secundum imaginem Dei
est , tamquam in eo quod salutem prsestat.
RESPONSIO.
Licet animae gubernatricem vim dixerim mentem, iti-
dem tamen alibi dixi , neque hanc esse secundum imagi -
nem Dei. Quomodo enim erit imago incorruptibilis ea,quae corruptibilis est et captu facihs ? captiva robusti, et
semper simiiitcr immutabilis manentis ? Nam quae per
aliud excutitur aut degravatur, aut ejus quod voluit potes-
tatem non sola habens, sed quae declinat, aut succumbit
deteriori, non erit imago ejus, qui non flectitur, et in-
comprehensibiHs est. Istis autem mens in paradiso succu-
buit , aut post ista dellexit consiho serpcntis , aut repulsa
ab anima, aut cum ipsa concidens; id quod sublimi mente
praeditus xipostolus significans , inquit : « Metuo ne rursus
» veniens serpens deceperit aliquos vestrum , et corrupe-
))rit sensus vestros*. )) Alibi autem eos , qui jam capti
sunt , lameiitatus , inquit : « Homines corrupti mente ,
» reprobi circa fidem ^. » Et rursus inquit idcin : Vi-
» deo autem aliam legem in membris meis , repugnan-
»tem legi mentis meoe, et captivum reddentem mc lcgl
»peccali'. » Quomodo igitur erlt imago Dei immutabih*s,
carentis omni defectuet incomprehensibihs , qua^e diverso
' 1 Cor. II, 3. — a 2 Tim, m, 8, — ? Rom. Yii, a3.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 248/487
2^0 S. C/ESAi\n
superata, aiit succubuit, aut una cum anima cecidit , et
in transgressionem prolapsacst?
INTERROGATIO CLX.
In quo igitur videtur tibi, imaginem Dei nos habere , an
omnino nos ei dissimiles ostendis?
IIESPOTSSIO.
Idquidem, quodsecundum similitudinem dicitur, paulo
post demonstrabo, pro virili divinam sequens Scripturam.
Quod autem secundum imaginem dicitur, quemadmodum
praedixi , in immortalitate positum, et in dominatlone
anima3 mihi videtur, non aliter quam ut praedictum est.
Aiunt enim Litterse divina^ : « Et factus est homo in ani-
))mam viventem% » hoc est , immortaicm. Id quod in
praicedentibus clarius inquit : « Et dixit Deus : Faciamus
» hominem secundum imaginem et slmiHtudinem nostram ,
» et dominetur piscibus maris , et vohicribus cceH , et pecori-
»bus , et bestiis, et reptlllbus terrae^ » In eo igltur, quod
dominamur omni crealurae ,quae sub coelo est, et in im-
mortaHtate animae id qnod secundum imaginem Dei est,
liabemus. Super quibus vehit obstupescens de inefTabih
bonitate Dei Davides Carminum divinorum auctor, inquit
« Domine ,quid est homo
,quodmemor es ejus , aut hHus
»hominIs quod invisis
eum\» C^onsenticns autem cum
patre peritus iUe rerum divinarum Salomon(i7)inquit :
« Domine , quid est homo ,quod magnificasti eum , aut
»quod visitas mentem, qunc in ipso est ' ? » Et iterum in-
quitDavides : «Omnia subjecisli pedibus ejus , oveset bo-
« Gen. II, 7. — 2 Id. i, 26, — ^ [^al. vin, 5. — 4 Job. vii, 16,
juMa L^x.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 249/487
tJIALOGUS Ili. a^t
svesonines, Insiiper et pecora campi, volatilia coeli, et
wpisces maris, per marinas semitas ingredientes^ »
Secnndum imaginem ( 1 8) intelligitur secundum rationem
etintcllectum et propriam potestaiem , secundum id quod
mens gignit Sermonem, et Spiritum producit, secundum
dominandi potestatem. In his et Angeii secundum imagi-
nem sunt , abundantius autem homines , secundum id
quod ingenitus est Adamus,genitus Sethus, procedens
Eva, secundum id quod naturaliter dominatur; naturaliter
enim imperat corpori anima; et secundum id, quod con-
jungit universam creaturam. In Deo enim unitur omnis
creatura , et in homine. Vincuhmi enim est intellectiHs et
sensilis creaturae. Et quod secundum imaginem nasci-
turus erat FiHus Dei. Non enim Angelus , sed. homo factus
est.
Quemadmodum rex aliquis , qui mygnam aedificavit ci-
vitatem , in ejus medium imaginem suam statuit, ut hono-
retur in honorem sui : ita et Deus post quam mundum
fecisset , secundum imaginem suam hominem fecit. Se-
cundum imaginem autem, quod capax esset virtutis etbo-
nitatis. Inquit enim, « Sanctiestote, quoniam ego sanctus
«sum^. » Et Apostolus : « Quemadmodum gestavimus
»imaginem terreni, gestemus et imaginem ccelestis^ »
Non videtur autem mihi secundum dominium , siquidem
et Angeli, Principatus et Poteslates dicuntur, et solet luna
dominari diei et nocti; neque tamen ideo secundum ima-
ginem Dei facta dicuntur. Rursus inquit Apostolus : « Yir
»est secundum imaginem Dei, muHer autem gloria viri
»est^ : » quod ejusdem honoris cum viro famina fuerit,
amiserit autem honorem post transgressionem , significans.
» Secundum similitudinem» autem forte pro eodem dicitur,
» Psal. vni, 8, 9. — • LcTit. xi, 44. — 3 x Cor. xv, 49. — 4 Id.
XI, 7.
LIII. 16
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 250/487
242 >. C.ESARil ^
ut hoc : « Ego dormivi , vA sopoi alus sum *; » et ut illud :
« Beatus qui intellectum liabct super pauperem et ege-
INTERROGATIO CL^il.
Quare vero primum piscibus domiuari praecoptum est,
et vohjcribus, ac deinceps jumentis , bestiis et reptilibus ?
RESPONSIO.
Primum in infirmiora dedit audaciam , ut sic deinceps
confidentior factus etiam fortioribus besliis dominarctur.
Aut quod primum ex aquls natatile volatileque genus pro-
diit, deinceps extcrra productas sunt bestia?, et
jumentaet reptilia. Primum igltur nata nierito quoque primum
sunt hominum servituti subjecta.
INTERROGATIO CLXII.
Et quomodo sumus domini , cum ex jumentis et bestiis,
et reptilibus quandoque lco, ursus , lupus , serpens , scor-
pius , omnia denique adversus nos insurgunt, parlim qui-
dem discerpere, partim vero percutere, ac veueno nos
necare volentia ?
RESPONSIO.
In superioribus alicubi ,quantum meae facultatis est, id
declaravi , supervacaneumque mihi videtur iisdem impH-
cari , cum tempus non suppctat.
X Psal. V, 6. — « Id. XL, a.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 251/487
DIALCGUS Iir.2^/J3
tNTERROGAXm CLXIII.
In superloribns dlxisti,qiiod omnes bestlcT et reptllla
ante peccatum se nobls submiserint, et nos reverita sint :
post Iransgressionem autem, post quam nos ex dominandl
potestate excidimus , omnia adversus nos insurgant, sic-
que rem habere demonstrasti. Nunc autem audire quaeri-
mus, cur non et co^lo, et terr£E, et mari , et fluminibus,
soli et lunae, et nubibus dominemur, si secundum imagi-
nem Dei sumus. Deus enim omnibus imperat.
RESPONStO.
Quod dictum de bestiis est, etlam istis convenit. Namqui mox depravarunt imaglnem per subjectionem dete-
rioris, nisi imperio exciilissent, eliam istorum domlni
fuissent.
iNTERROGATIO CLXIV.
Num igitur si ccelo prceceplsset, ut pkieret , aut lerr?e
ut aliquid producerct, obedivissent ? Aut soll , ut exorire-
tur, num exortus fuisset? aut mari, ut siccaretur; aut flu-
vio, ut interrumperetur, et non flueret , num obedissent ?
tlESPONSIO.
De hoc cape evidentes demonstrationes : Moses divinus
ille leglslator percussione virgje Piubro interrupto mari, &t
per medium sectls aquae partibus instar murorum firma-
tis, sexcentamilliavirorumin abyssislccofundo siccispcdi-
bus traduxit. Et haud diu post exercltu aquam quaerente in
solitudine aquarum experte, baculo percussa rupe, e
i6.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 252/487
vestiglo fluvlum effudlt inundautcm dcsertum. Slmlliter
Jesus Nave fillus, illlus successor, celebri amne Jordanis
diviso , eumdem trajicit populum , duodecim lapides ex
ripa fluminis populo praecipiens ut toUeret,quos cerni-
mus in hodiernum usque diem , eo locorum profecti.
Idem cum praecepisset soli coelum percurrenti , defixit
ipsum in eo loco usque ad sequentem diem , et eamdem
horam , cum tantummodo dlxisset : « Gonsistat sol juxta
« Gabaonem , et kma juxta vallem Elonem* : » loca quae-
dam significans, usque dum hostes sternerent, et victorlae
trophieum crigerent. Considera vero et Eh'am iUum divi-
num , solo verbo ex coelis ignem deducentem super mis-
sum ad se a rege quinquagenarium, cui inqult : « Si ego
» sum homo Dei , descendat ignis ex ccelo , et absumat te,
»et quinquaginta miHtes tuos^. » Mox autem et e vestlgio
supervenlens flamma, eam cohortem miUtum in cineres
redegit. Rursus idem zelo Dei correptus , castigare volens
astrorum cuUuI deditum popuhmi , tres et dimidium
annum imbriferis miblbus verbo firmatis,perseveravit
mortc punire Deo repugnantem populum , phivlis inter-
ceptis. Inqult enim : « Vivit Dominus , si erit phivia su-
»per tefram , nisi pcr os mcum^ : » quasl dicat : Quando
mUiI visum fuerit. Cum autem in ccehmi cquilaturus, et
igneis quadrlgisassumendus esset, cum ad Jordanem per-
venlssct, cum ipsum paUIo pcrcusslsset , flumen dlvlslt,
sicco pede una cimi EUsaeo pertransilt, ascendit solus
igneum currum , et inter per aera vadens , tunicam ad
discipulum abjeclt, a])Iitque vivus usque In hodiernum
dlem. Considera item in Testamento Novo mundi dominos
ct prlncipes, quomodo Petrus quldem ex nubibus dejlcit
Simonem : Paulus autem tertlo ccelo calcato, et inde pa-
radiso , judicat Angelos,
qui defccerunt. Et ut omnia
» Josui!, X, la. — »4 Reg. x, la. — '5 Reg. 17, i.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 253/487
DIALOGUS iir. i^45
summatlm dlcam ,qui imaginem malis actionibus macula-
runt , neque imperio exciderunt , omnibus imperant et do-
minantur coelestibus.
INTERROGATIO CLXV.
Bene nobis expositis iis, quae dicenda de imagine simt,
rogamus ut adjlcias etiam id, quod est secundum simili-
tudinem. Quare cum dixisset Deus: « Faciamus hominem
» secundum imaginem et similitudinem nostram ^: » id
quidem quod secundum imaglnem est , repetilt ; id autem
quod secundum simllltudinem est , tacult ? Inqult enim
Scriptura , « Et fecit Deus homlnem , secundum Imaglnem
»DeI fecit ipsum , marem et foemlnam feclt eos^ , » et non
est addltum ,
quod secundum slmilitudlnem.
RESPOISSIO.
Qula nclult Deus nos desides et socordes vitam agere,
Instar suum aut porcorum sylvestrium aut ovlum ct caete-
rorum ratione carentium anlmallum,
neque Item nullammcrcodem merltos indigne honorare , In nostra potestate
reliquit, ut assimilemur Ipsi per Imltationem erga IUum,
et pcr vlrtutum correctionem et demonstrationem, uterga
proximum sedulitate assimilemur Ipsi, quantum ab hu-
mana natura contendente ad Deum praestari potest. «Nam
»esto pupiUis ut pater, et ipsorum matrl pro vlro^, » in-
quit rerum divinarum peritus iile Salomon. Ille autem In
Evangelio Dominus inqult : « Beati miserlcordes,quoniam
»ipsi misericordiam consequentur ^. » Et Iterum : « Beati
»pacificl, quoniam ipsi fdii Dei vocabuntur K » Item ;
, Gen. i , 26. — • Ibid. 27. — » Eccli. iv, 10. ~ 4 MaU)». v, 7. —9 Ibid. 9.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 254/487
2 46. S. CESARII
« Discite a me qiiod mitis snm et hiimilis corde , et inve-
» nietis reqniem animabus vestris'. » Simus ergo benefici
et misericordes , ipsi misericordiae indigi misereamurejus,
qui beneficio alTici rogat. HocenimbeneficioDeusrogantes
afficit, si fecerimus quod nobis fieri volumus. Facitenim
nobis Deus quodcumque nos afiis fecerimus.
INTERROGiVTlO CLXVI.
Atqui noii dixit Deus : Faciamus hominem nobis per
virtutem assimilandum, sed stalim perfectum et absolu-
tum dixit se ipsum faccre. Num igitur ahter quidem dixii,
ahter autem fecit?
RESPONSIO.
Nihil horum arguit in Deo mutationem sententiae , sed
in nobis scintiUam amoris erga se rehquit , ut per imita-
tionem ad ihius faciem contendamus. Ahus cnim nondum
erat, quiabeo, qui producebatur, moxessetoblectandus.
Futurum autem merito ilhs, qui ex iHo progressuri erant,
tribuit. Gonsideremus autem etiam aho modo , nihil eo-
rum, qucT dc imagine et simihtudine dicta sunt, depravan-
tes, sed ex abundanli demonstraliones quasdam petentes.
Inquit enim Deus : « Faciamus hominem secundum ima-
))ginem et simihtudinem nostram ^. » Futurum vehit jam
praesens sciebat, et antequam faceret omnia^ pra^cognos-
cens uniuscujusquc exitum. Quemadmodum de Esaiio et
Jacobo , antequain conciperentur in utero materno , aut
antequam exccrnerentur e Jumbo paterno : dicens per
Malachiam : « Jacobum dilcxi , Esaiium vero odio habui\ »
Sicut et de Jeremia dicit : & Antequam te formarem in
))Utero novi te , et antequam e malrice egredercris, sanc-
» Mattb. XI, 29. — 2 Gen. i, 26. — ^ Rom. ix. — < Malach. i, a.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 255/487
UIALOGUS 111. 2^7
wtificavi to*. » Sicutet de Juda praemonstrans ipsius pro-
ditionem , cum adhuc ne quidem parentes ipsius essent
inquit per Davidem illum divinum vatem: « Qui mecum
» edit panes, magnum instituit adversus me dolum ^ » Si-
cut et de principe Apostolorum Petro per eumdem divi-
num vatem Davidem ait : « Qui me laudabant ,jurabant
»adversus me^ » Simulque praedicit omnium fugam
« Amici mei et proximi mei adversus me appiopinquave-
»runt, et steterunt, et proximi mei steteiunt eminus'' :»
qui nondum e lumbo fuerant rejecti, neque in carnem
coagulati, imo nondum parentes, aut proavos habcbant.
Sed et sakitarem suam crucem velut jam erectam, et su-
per eam clavis affixum longe ante demonstrans , inquit :
« Perfoderunt manus meas et pedes meos , enumeraverunt
»omnia ossa mea% » ubi clavos in me transfigant. Et ut
summatim omnia dicam , multis in locis divinae Scripturai
audimus loqui Deum de futuris velut jam pr.Tsentibus , aut
praBteritis et peractis,
quae secundum prajdestinationem
certo eventura sunt,quemadmodum inquit eximius ille
Apostolus : « Quoniam quos prsescivit, eosdem et praefl-
»nivit conformes fieri imaginis filii sui, ut ipse sit pri-
»mogenitus inter multos fratres^
Cum igitur certo sciret primorum parentum nostrorum
seductionem , et lapsum in inobedientiam, et quod in pos-
tremo saeculorum tempore unigenitus Dei FiUus homo nas-
citurus esset, propter homines ob suam separationem pe-
richtantes, id quod pnefmivit , declarari mihi videtur per
id, quod inquit : « Faciamus hominem secundum imagi-
»nem nostram et simiHtudinem'. » Quasi dicat : Licet
sero, tamen propter ipsum nascar secundum ipsum , de
experte nuptiahs consuetudinis et semper Virgine absque
' Jerem. i, 5. — ^ Psal. xl , lo, el Joan. xiii. — ' Psal. ci, 9. — Id.
xxxvu, 12. — 6 Id. XXI, 17, 18. — 6 Rom. viii, 29. — 7 Gen. i, a6
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 256/487
semine corpus assiiiDens , in praesepi rationis expertium
animalium reponondus , ab experte rationis conditione
ipsum revocans. Oportet enim me fieri quod est , ct ipsum
facere quod sum , inhabitare tenebrosum , et luce carens
anlrum hujus vilae , ut ipse coekun inhabilet : fasciis ligari,
ut ille solvatur a vincuHs mortis : crescere corpore, ut
crcscat Divinitate : me baptizari oportet, et abluere squa-
loribus obsitum : tentari, et vincere adversarium , et sub
jicere superato. Esuriam pro eo , qui male comedit , ego
nutriens universa. Srtiam pro condemnato, qui pluviam
pra^beo, et in carne inambulo abyssum. Volens vincuhs
constringar , et solvam praeter animi voluntatem ligatum.
lUudar, et conviciis exponar, ut ab opprobrio virorum li-
beretar, qui transgressus est sexus muhebris. Creator ipse
conspuar in carnis faciem , ut creati abstergam faciem.
Colaphis caedar a servo ego Angelorum Dominus , ut in li-
bertatem asseram sub servitutem peccati rcdactum. Nam
colapho manumittunt servos domini, simul atque percus-
serint a servitute eximentes. Spinis coronabor, qui paradi-
sum plantavi , ut eradicentur mortaUum spinae. Felle ci-
babor, et aceto rigabor, ratione carnis assumpt* , omnemabstergens humanae naturaj amaritudinem. Qui IsraeU
manna praebui, aram et crucem conscendam, ut corpore
transfigar incorporeus, atpropter homincs eo circumdatus.
Idem faciam aJudaeis comprehensus incomprehensibihs
idcm mortuus immortaHs , morti mors; idcirco scpehar
propter eos, qui in orcosunt, idcirco veluti saxum aHquod
pcrcutiam iUius portas, « Educens vinctos in fortitudine* ,
quemadmodum inquit Davides servus meus. Idcirco coelos
ascendam , non indigens ascensione tanquam implcns uni-
versa. Idcircoa dcxtris sedebo nulla forma expressi Patris,
et ipse ad illius similitudinem nulla forma expressus, Hoc
' Psal. I.SV1I, 7.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 257/487
DIALOGUS III. 24g
secimcliim imaginem et simililudincm ejus, qui a me factus
est, postremis temporibus fieri placet, qui constitui mlhi
ipsi, quod in opificio futurum erit. Quod si tibi videtur
certa hiec de imagine ct similitudine oratio , dcsine dein-
ceps amplius de ea percunctari.
INTERROGATIO CLXVII.
Quid igiturPNum Trinitas incarnata et homo facta est?
Non enim dixit Deus : Faciamus hominem secundum ima-
ginem : sed, « Faciamus hominem secundum imaginem
» et simihtudinem , » non meam, sed, « nostram*. »
RESPONSIO.
Si in iis,quae ordine in eo sermone sequuntur , ingredi
voluerimus , semetipsum plane divinus scrmo declarabit,
dicens : « Etfecit, » non fecerunt, «Deus, » non dii, « hominem
» secundum imaginem Dei , » non deorum. Per id igitur
quod inquit , « Faciamus, » tres indicantur personae Divi-
nitatis. Per id autem , quod inquit , « Fecit, » unitas na-turae et consihi, et opcris
,qucmadmodum et ex nostra
creatione cognovimus. Nam quod inquit : « Et fecit Deus
» hominem, » unitatem naturae omnium hominum demons-
trat. « Mascuhmi et fo3minam fecit eos , » personas indi-
cat. Et ahbi inquit : « Delebo hominem de terra,quem
»feci ^. » Atqui plurima? myriades hominum erant, qui
temporibus Noe diluvio mersi sunt, Hcet singulare verbum
sit. AHbi item totius Pharaonici exercitus submersioiiem
canens sacrum illud Mariae carmen : « Cantemus Domino,
» inquit , gloriose enim glorificatus est. Equum et ascen-
«sorem dejecit in mare \ » Multitudinem equitatus singu-
» Gen. I, a6. — » Id. vi, 7, —. » Exod. xv, i et ai.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 258/487
25o Cj:SARII
lariter, itidemque exercitus similiter decantaiis, omnibus
in Rubro mari submersis una cum infelici rege suo. Ad
Mosem autem inquit : « Ego Dcus Abrahami , et Deus
»Isaaci, ct Deus Jacobi *. » Per illud quidem, « Ego , »
unitatem ct identitatem suam significans sacra Trinitas :
])er id vero, quod ter , « Deus , » dixit , tres suas bypos
tases , et personas demonstrans , semel quidem, « Ego , »
ter autem, « Deus, » dicens. Sed et ea, quae omnibus est
ineffabilis et abscondita ex Maria semper virgine uniti cumDeo hominis in carne sancta apparitio, Patris quidem qui
voluit, Filii vero, qui incarnatus est, Spiritus sancti autem,
qui cooperatus est, fuisse dici queat. Non propter ineflica-
citatem unius ad perficiendum id opus , sed propter inte-
grum consensum et unitatem, et identitatem unius consilii,
et auctoritatis, et regni in Trinitate, solet Scriptura tripar-
tito multa divinae operationis dividere ; Veteris quidem
Testamenti opera ad Patrem referens , Novi vero ad Dci
Filium Christum, et quae nunc in prscsenti divinitus fiunt,
ad Spiritum sanctum.
INTERROGATIO CLXVIII.
At non dixit Deus : « Faciamus hominem secundum
» imaginem et similitudinem , » in qua aliquando futurus
sum, sed jam constantem et perfectam indicat, dicens :
« Et fecit Deus hominem , secundum imaginem Dei fecit
» ipsum: » quae quidem Mosis vcrba sunt.
RESPONSIO.
Nlsi data opera contendere volentes perturbarentur in
iis ,quse dicta sunt , non abs re viderentur mihi ea
,qua;
* Exod. III , i5, 16.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 259/487
DIALOGUS III. 25 I
hanc imaginem concernunt, apte respondere ad sanctam
apparitionem Verbi apud nos factam , testimonium perhi-
bente mihi mnltis in locis ante multorum tcmporum annos
prophetico coetu, qui post se futuram Verbi in carne vitam
vehit jamprcTesentem praedicat. Isaiasquidem Vatum excel-
lentissimus diserte clamat : «Puer natus est nobis,et datus
» est : et vocabitur nomen ejus Deus fortis *. » Neque item
eam,quae secundum carnem est , Matrem ejus et semper
Virginem tacet , quae postmodum erat nascitura. AHus
etiam quingentos et amplius annos ante uniti cum Deo ho-
minis et Verbi exahationem, velut qui jam crucifixus esset,
et e monumento resurrexisset, astantem rogabat : « Quid-
» nam illa vuhiera per medias manus tuas ^ ? » Cui Deus
nondum incarnatus, Vatem nihilominus confirmans, vehit
ista jam facta essent, inquit : « Haec sunt vuhiera , quibus
» affectus sum in domo dilecti mei '. » Davides autem Car-
minum ille divinorum auctor ante mille jam annos veluti
praesentem , aut praeteritam ipsius in corpore ad coelos
ascensionem cecinit : « Ascendit Deus in jubilo, Dominus
» in voce tubae *. »
INTERROGATIO CLXIX.
At quomodo in superioribus rejecisti eos, qui membra
Deo ascribunt, et humana forma praeditum dicunt, et rur-
sus idem asseris ipsum esse sicut nos' ?
RESPONSIO.
Non esse , sed nasci dixi , unitum et anima et corpore
nostris. Siquidem ipsum sanctum Verbum nostri simile fac-
tum est, et vitam inter nos agens , cum esset quod erat, et
' Isai. IX, 6. — 2 Zach. xiii, 6. — s Ibid. — < Psal. xlvi, 6.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 260/487
^5a S, C^SARII
cerneretur quod non erat , inqult ad sacrum Apostolorum
coetum panem distribuens : « Acciplte, comedite de hoc
» omnes, hocest corpusmeum, » nondum immolatumcarne.Et (i Accipite, bibite, hic est sanguis meus S » nondum
vulneratum in cruce per lanceam in latere. Et videmus
sanctum lUum pancm hodle in ara incruenta tempore dlvini
et mystici officii , in impolluta propositiim mensa , non ta-
men simiiem imagini salutiferi corporis Dei et Verbi. Ne-
que item immlxto ipsius sanguini, una cum pane proposi-
tum pocuhmivini. Nonmembrorumarticulataedistinctioni,
non carnaU et sanguine.Te quaUtatl, non invislbili et abscon-
dlte unitae cum ipso formae experti Divinitati. Illud enim
sanguinem continet, animatum , rubrum, et articulatum
est , et variis arteriis atque venis distinctum ,quibus et
opifex ille Verbum variegatus erat usque ad pilos et
ungues. Comam enlm Dei voco Christi comam , simihter
ctpedes, et ungues , et sanguinem et aquam. Propter me
enimmeisunitumestVerbum. Estqu<^hoc quidem erectum
artubus compositum, incedendivimhabenset agendi: iUud
autem rotundum, non artlculatum, inanimatum, sanguine
carens, immobile, et neutro slmlle:
nonei,
quicernltur, et
invisibUis est Divinitate. Credimus nihilominus secundum
sermonem divinum, etlamsi non slt simile vel aequale, pro-
prie tamen et convenienter id esse corpus divinum, quod
in divina mensa sancte consecratur , et universo coetui
sacro absque sectione dividitur, et absque defectu parli-
cipatur. Neque enim sol deslnit indignls lucempraebere ,
neque mare per salera partlcipatum, usquead fundum ex-
hauritur , neque ignis infinitas succendens faces langucscit
aut minuitur, non dcficiente eo quod subest , et flammam
excitat. Neque item aer omnlum anlmatorum respiralione
imminuitur. Rursus ait : « Qui non credlt in me, jam cou-
» Matth, xj^vi, a6, 27.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 261/487
» cieinnatnsest : » cnm nondiim jiidlcasset quemquam. «Qiii
» vero crcdit in me , habet vltam oeternam *, » ea nondum
recepta ab iis, qui crcdunt, donec hac afFectibus obnoxia
et crassa vita liberall fuerint. Ex hac enim ad illam tran-
simus. Sed sermoni divino credcntes, futurumque cerlo
tenenles ; veluti si jam in ca constituti simus, ita sumus
affecti. Similitcr intelligamus ct eum , qui de hac imagine
est, sermonem, per praedictionem quamdamDeiVerbiror-
malioncm , et nativitalem , vltam deniquc nostrae simi-
lem apte declarare, sic tamen ut omnis vitlositas ex-
cludatur.
INTERROGATIO GLXX.'
Ergo si sibi prrefmlvit humanae naturae assumptionem
Deus , culpa carent Judaei, qui ipsum crucifixerunt.
RESPONSIO.
Caruissent culpa, si non praedictum ipsis fulsset per le-
gem et Prophetas, non aHenlgenas, sed cognatos et con-
sanguineos, et in eodem exercitlo lcgalis disciplinffi consti-
tutos, quo abslinerent a Dei in Christo nece, et ne contra
legem agerent, absque ratione Yerbum per carnem occi-
dentes. Ideo nlhil ex vanls illis garritlbus utlhtatls" perce-
perunt, lege IUegltlme usi.
Non enimlegi adhaerentes, et
a puero in ea instituti , In inscitia , imo perdltlone senes-
centes illum rejecissent. Ad gentes , quibus lex lata non
fuit , et quae in lege educatoe non crant , neque in ea ins-
titutae, bene et legitime vixerunt, slbimetlpsis lex factae,
suumque conditorem amplexse , ex ils solis,quae ab ipso
facta sunt , Deum ipsumesse crediderunt.
» Joan. III, i8. — » Id. vi, 47.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 262/487
254 ^* C^SARII
INTERROGATIO GLXXI.
Quandoquldem in pra^cedentlbus dixlsti , in virtutum
perfectione nos assimilari Deo , teque dicturum recepisli
quonam id per virtutcs pacto fiat ; a te petimus,primum
dici nobis quae sit perfecta virtus.
RESPONSIO.
Admirabiliter,ocharum caput, et prascise quaerens quis
perfectus virtutis finis sit , demonstrans te vigiJanter ad
ad illum respicere, et quasi (siquidem inventum sit quod
desideratur ) eum tuce ipsius vita3 proprium facere velis.
At ego in utroque pariter ha^slto. Id enim vel oratione
complecti vel demonstrare,quod ratlo cognoverit , etiam
meum intellectum superare dlco. Fortassis autem et om-
nes, qui virtute claruerunt , ejus perfectionem se assequi
non posse fatebuntur. Perfectio enim in ahis quidem om-
nibus, quaecumque sensu metimur , terminis quibusdam
fmltis percipitur, vehit in quantitate continua et discreta.
Omnis enim in quantitate mensura, propriis qulbusdam
terminis continetur. Lbi qui ad cubitum respicit, autad nu-
meri decadem, cognoscit et Id unde ca-pit, et in quo desilt,
in quo scilicet existere perfectio solet. In virtute autem
unicum ab Apostolo perfectionis terminum didicimus, quod
ipsa infinitasit, et omni carens termino (19). Nam magnus
ille ac subhmi praeditus mente per hanc perpetuo currcns,
nunquam ad ea qua; priora sunt, extendere se cessavit. Nequc
enim satls tutam putabat esse a cursu instilioncm. Nul-
lum cnimbonum propria natura terminatur, sed pcr com-
parationem contrarii omnlno finltur : quemadmodum vita
morte,lux tenebris, et robur infirmitate. Quemadmodum
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 263/487
DIALOGUS III. 255
igitur finis vilae principinm mortis est, et solis occasus
principium caliginis , et Lonne valetudinis amijisio princi-
pium infirmitatis i. sic cursus a cursu virtutis institio prin-
cipium lit cursus vitiosi. Ideo recte dixi nullis terminis
propriis subjectam esse virtutem. Nam quod terminis com-
prehenditur non est virtus. Virtutem vero perfectam et
indeterminatam , et infinitam , magnitudinis et quanlitatis
expertem , et omni comprehensione superiorem , Deum
dico, qui proprie et principaliter est honus, cujus natura
bonitas est et immensissima virtus. Quandoquidem igitur
nuikis alius est virtutis terminus,quam vitiositatis opposi-
tio , Numen autem divinum contrarii non capax est , et
iniinitum : etiam is, qui virtutem ohit, idem omnino et
Dei particeps est, qui absoluta est virtus, adeoque termi-
num non habet. Necessario denique etiam ejus, qui parti
cipat, cupiditas cum infinito concurrens , et una sese ex-
tendens, institionem a cursu nunquam habebit. Infinita
igitur et immensissima absoluta virtus intelligatur ,quae
quidem ipse Deus est.
INTERROGATIO CLXXII.
Et quomodo quis viam aut opus aggredietur ,quorum
finem et perfectionem expectarc sibique polliceri non po-
test ? Quomodo vero virtutem capesset aliquis de ejus
perfectione desperans ?
RESPONSIO.
Ne, quandoquidem id, quod in quaestione propositum
est , incomprehensum oratio nostra demonstravit , virtu-
tem, quae perfici potest, negligamus, quae plane sancte con-
cionatur : « Estote perfecti , quemadmodum Pater vester
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 264/487
?iS6 «;. CESAriU
»coelcstis perfectus est *. » Qulbiis verbls non cum cm-
nino incomnarabill, et ratlonem Intellectumque superante
dlvlna natura nosmet ut extendamus, jubet : ( Id cnlm fieri
nequit ) sed ut Illlus Imlteraur benignitatem, et facilitatem,
omnimodamque bonltatem, et omnem erga proxlmum In-
tlmae miserationls affectum ostendamus, etiarasl slt inlmi-
cus et insldialor. Omnla enim omnibus suppedltat Deus
et affatim quasi de fonte quodam manare facit. Praevenla-
mus donls utilium rerum petitiones , a nemlne secundumdlgnitatem honorati. Capessamus Igitur pro vlribus virtu-
tem, levibus et crebrls adlpsam saltibus asslllentes, etlamsi
ad summum pertlngere nequaquam posslmus. Nam In iis,
quae prae cseteris pulchra sunt, Ipsum totum llcet consequi
nequeant, vel partem assequi, lucrum haud vulgare est.
Etenim si maxirae fontem aut vas aquarlum ebibere nonpossumus , num propterea debemus concessa frultlone
mederl ardorl sllis ? Aut qula ut unlversum aerem atlraha-
mus ficrl non potest , Ideo neque respirare debemus ? Aut
qula totam dlsserendi artem non sclmus , ne prorsus qui-
dem fari debemus? Omne igitur studlum adhibendura, ne
excldamus ea pcrrcctione , quae contingere potest. Quinipsam tanto magls amplccti debemus
,quanto virlbus nos-
tris superlor est ; laudabiHs enim est ejus coploslor pos-
sessio. Ideo mlhl videtur perfectlo vlrtutis , si quls semper
festinet, ut in bono phis habeat, et justitla injustitiara de-
primat. Inellabihter enlm per judicium divlnum adtrutinam
appensis ponderatisque momento temporis lis, quae ab uno-quolibet In hac vita facta sunt, prout vel virtus vel villosi-
tas supcraverit, remunerationem reportantes , ad nostri
simlles aggregabiniur, una cum ahis aut honorandi proemio,
aut afficlendi supphcio.
» Malth. V, a8.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 265/487
ijIALOGtlS iiu vlSJ
INTERROGATIO CLXXIIT.
Quoe siint species virtutis, et quot ? aiit num fieri potest,
ut ipsam recte pcr unam aliquam perficiamus ? Non enim
quilibet possunt quaslibet praestare. Fortassis enim fit , ut
quis aHquos propterpaupertatem hospitio excipcrenequeat,
qui tamcn temperans et sobrius esse potest , aut suslinere
tcntationes, aut docere pietatem. Alius item largitur pau-
peribus ad vitam necessarla, alius gratis ministrat. Quidigitur, num per istarum unam aliquam aetcrno supplicio
liberari non potest ?
RESPONSIO.
Omnis quidem virtus excolenda est iis, quibus rationis
vis a crassis rebus obscurata est , et apud eos, qui vere
sunt sanae mentis. Omnis autem vitiositas abominanda,
ulpote quae virtutis adversaria est , nostrae repugnans na-
turae. Porro virtutis aliqui species quatuor esse dlxerunt,
fortltudinem, prudentiam, temperantiam ct justitiam : quoe
pulchra quidem sunt , sed humi repunt , et innatant
terrcT, suntque demissiora,quam coelestis illa subhmltas.
Fortitudinem enim dixerunt, quae vitils resistat : tempe
rantiam adversus affectus robur et victoriam : prudentiam,
in civitatlbus optimam rerum pubHcarum constitutionem :
justitiam, quae laudabiUlcr curat vitae cujusque sortem.
Ideo putarunt ordlnem quemdam se sancire, si cohibuis-
sent modi excessum in eo quod in utramque partem ni-
mium est : subHmius autem aliquid neque cogitare ncquc
eloqui potuerunt, et quantum in ipsis fuit, virtutem in iis
tantum quae cernuntur , inchiscrunt , nihil arbitranles
ipsam habere vel sublime, vel quod coelorum decori simile
sIl Nos autem praeceptorem eximium ilhmi Apostolum
LIII. ly
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 266/487
a^ty S. C/ESARII
habemus, nmltas qnidem species /virtutis reccnsentem
trcs autem prae caeteris omnibus insignes *, fidem, spciii
charitatcm. Quarum fides quidem dathominibus ca,quce
supra naturam sunt , intellectilibus ascribens eum,
qui
adhuc circumdatus est indumento crassae materiei mullis
affectionibus obnoxio. Nam quae Angelorum et reliquorum
carne carentium ordines ignorarunt, horum humi affixis
et in tcrra versantibushcminibus scicntiam largitur fides ,
et instruit eos, adducens mentem ad regalem , ct nuila
forma expressum thronum, et per exquisitum refulgentcm-
quc splendorem principii expertis et incorruptae naturae
caliginem sensuum depel'lens , et si quid crassum et nubi
losum ex illis est, a mente postquam abstersit, facit ut ad-
juncti socii nihil absurdi credant commissum,prioruin
oblivione per ablutionem et lavacrum facta , quasi semper
virgo et incontaminata apparens.
JNTERROGATTO CLXXIV.
Quid sibi vult Dominus , cum ait : « A diebus autem
))Joannis Baptistae regnum coelorum vim patitur, et vio-
)) lenti rapiunt illud^ ? )> Scimus autem , quod omnis (violen-
tia )condemnatione et maledictione digna sit : quomodo
igitur inteUigemus hoc Domini dictum?
RESPONSIO.
Quia Joannes primus ejus temporis regni coelorum ad-
venlum hominibus annuntiavit , et Servator deinceps ad-
venit : qui firmiter et sinccre credunt, per summum exer-
citium et sortitioncm terminos naturae transcendentcs ,
et ad affectuum mortificationem translati in corpore, et ex
x Coj. xiii, i3. — » Matth, xi, 12.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 267/487
DIALOGUS llf. 'i59
eo obslaeula supervolanlcs , moitificanles coiicupiscentlas
corporis, per angustam et liiboriosioreni viam iii virtutibiis
ingredientcs, se \iolcnler cog«int, «Atl pnjeniium supenu-e
» vocationis ' » compellcnles, ul inquit diviis Apostolus.
llNTEftKOGAT-0 GLXXV.
Quid significat Dominus de eodem Joanne dicens : «Et
» si vultis recipere, hic est Elias , cjui venturus est' ? » Sci •
mus autem,quod Joannem Ilerodes deco]ia\it, et quo-
modo rursus Eiias hic idem erit?
irESPOiWS o.
In Spiritu et virtute Eliic anto se missnm iii suo uniti
cum Deo hominis advcntu Eliam merito appellat. Item
propter gratiae .'cqualitatem . et administrationis similitudi-
nem. Principium enim et finis duorum Testamentorum
fuit Joannes. Finis quidem Legis, principiiim vero Evaii-
gelii. Hoc est , alterius quam legalis institutionis et vita^
magister. Slmiliter et Eliam expectamiis iii secundo uniti
cumDeo hominis Christi adventu, pauhdum prcTcedentem,
qui ostendat finem quidcm esse pi\Tsenlis instilutionis et
vilas, principium autem faturae. Quemadmodum autem
necatus est Joannes , ita et ipsum ab intellectili Ilcrode
propter veritatem interficiendum crcdimus.
INTERROGATIO CLXXVI.
Quomodo « Major inter natos ex mulieribus Joannes
»Baptista est^?»Et si Propheta fuit, quid amplius habuit
quam Propheta? Sic enim diclt Domiims m Evangeho.
' Philip. III, i4. — » Matth. xi, i4. — 3 Ibid. u.
17-
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 268/487
3^Cf S< C^SARII
Quare autem niajor omnium testimonio Serratoris perhi-
bitus est, qui suo ipsius patris os obturavit?
RESPONSIO.
Varia mihi de hoc vidctur esse declaratio. Et quidem
anle omnia vobismetipsis fatentibus,quod majoromnibus
morlalibns , et excelsior Prophetis testimonio Domini per-
hibeatur Joannes, non habemus verbum vivente Verbopraicellenlius
,quod testimonio est Voci in deserto cla-
manti : «Parate vias Domini, et rectas facitesemitas cjus*.
Sed occasionibus de voce a verbo sumptis, rationem ex
neutrius quidemdigniiate,promea tamen virili de singulis
reddam. Major ergo omnibus inter natos mulierum Joan-
nes , quod cum adhuc in utero materno esset ,
nostramquevitam nondum attigisset, vaticinatus sit, instrumcnlo ma-
terna lingua usus. Et in tencbris lalens , Lumen in alvo
sempcr Virginis Marinc incarnatum non ignoravit, fulgore
veluti per foramen aliquod, per os ejus quie gestabat,
amplexu et oscvdo Deum gcstantis puella3 hausto , elevatus
maierna lingua exclamavit:
«Lnde mihi hoc, ut maier» Domini mei veniat ad me^ ?» Graius servus Dominum cog-
novit, et gestiens exuUare in ventrc ad ministerium Vcrbi
impeilitur, ad praeveniendum ad Jordanem, et parandum
ipsi sccufidum carnem,qnod pro nobis erat, layacrnm.
Major autem Prophetis est, quod ipsum, de quo illi vatici-
nabantur, vidit in carnc, illiusque veriicem teligit, quoconiremiscunt universa, qucm omnes Palriarchaj et Pro-
phetaj per somnia aut aenigmata ianium imnginati sunt,
ante uniti cum Deo hominis Vcrbi divinam appariiionem
vita defuncii. Quod aulcm mutus factus est Zacharias,
post quam illi filii prccrcaiio annuntiata fuisset, id non ex
i Mallb. 111,3. MaiT. i, 5, et Luo. ni./j.—» Luc. i, 43«
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 269/487
DIALOGUS III. a(lt
consternatlone conspectl a se Angeli profectum dico:(con-
sueta enim erat illorum visio ei , qui pure lcgi in olficio
sancto serviebat) sed per typum illius silentii sequitur si-
lentium legis. Natovero puero lingua patris rursus restituta
est, significans e silentio et sterilitate atque senio vocem
generari, hoc cst, ex antlquata, et ad senium redacta ste-
rilique facta lege, ac infoecunditate Judaeorum, qui eam
acceperant, neque quidquam ex Prophetarum vaticiniis
utiiitatls percepcrant, iieque intellexerant judaicam Dei et
Verhi secundum naturam nostram nativitatem relpsa
evenire, et ilHus matrem secundum carnem ex ipsis pro-
gredi.
INTERROGATIO CLXXVII.
Et quomodo cum Ghristus ipsum omnibus majorem
lestetur, rursus idem dicit : « Qui autem minor est in regno
»coelorum, major ipso est^»
RESPONSIO.
Ne hoc quidem citra duplicem et varium intellectum est
acciplendum,* trlphcem enim nobis h?ec verba sensum re
ferunt. Unum quidem,quod minor ipso secundum carnem
ipse Dominus esset, cum semestri tempore post illius con-
ceptionem inhabitaverit perpetua) vlrginltalis matrem, ex
illa corpore circumdatus, secundum unionem indivulsus,
et a commixtione Hber, quemadmodum ex magno illo Ga-
briele discimus,qui Deiparsc id annuntiat. Inquit enim :
«Ecce EUzabetha cognata tua etiam ipsa conceplt fdium
sin senectute sua, et hic ei sextus mensis est^.»Minor
item est Joanne,cum homo cernitur, major autem cum
' Matth. XI, u. —- 3 Luc. 1, 36.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 270/487
u6q. S. CyESARII
Deus csse inielligitiir Chrislus. Kis autem cedit Angelo-
rum Joaiinis respcctu excellentia. Nam qui omnibus An-
gclis putatur ordlne et natura minor in regno calorum
major ipso est secundum naluram et generationem. Joan-
nem enim vilis Herodes decolIa\ it , unus autcm Angelus
qui illis omnibus minor est , infinitos llerodes in temporis
momeato percussissct et perdidisset. Lnus enim Angelus
egressus ex castris , Esaia} et Ezechia? tempore, centum
octoginla quinque millia alienigenarum hostium in tempo-
ris puncto prostravit perimens. Quem vero nobis ahum
tcrtius exhibet sensus ? quis minor quidem in regno coftlo-
rum, major autem Joannc? omnino eum, qui a Domino
« FiHus tonitrui » cognominatus cst * , Joannem Thcologum.
Ille enim cum multo timore eliain jussus tangere A erbi
verticem carncm gestaniis non audcbat , hic autem plus
omnibus libertatis habens , in divina coena in sinu Domini
recumbens, paulopost supcripsum sanctumuniti cum Deo
hominispectussese rcchnat, ut Evangehum docet% de eo,
qui ipsum proditurus erat, quaerens. Innuerat enim ei Pc-
Irus, qui sciscitareiur quisnam esset , qui ipsum proderet.
JNonmaier, quffi pepererat: non Josephus qui nominabatur,
attamen paler ejus non erat ; non Joannes Baptista, non
Angehis, non Archangehis , neque alius quisquam incar-
nati Dci et Vcrbi ausus fuit aliingere iUud formidabile
pccius 5 super quod liic Joannes velut pater super filium
difTusus recubuit, inde de Verbo verbum hausit , atque
omnibus sub cado intonuit ilhid : « In principio erat Vcr-
))bum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Ver-
))bum\ ollle divinum et sacrosanctum Spiriium in specie
cohuiibae \ idit iantum super Verbum in carne baptizatum
ex crehs volaniem, hic autem in spccie linguai ignis super
suum ipsius proprium accepit caputuna cum condiscipulis
> Matlh. m, 17. — « Joan. xui, a3-25. — * Joan. i, 1.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 271/487
DIALOGUS III. ofJ3
in die Pentecostes, quemadmodum magniis ille Lucas Acia
describens de Apostolis memoriae prodldit * . Ille capite trun-
catur propter lascivum scortum, quod cum fratribus rem
habebat Herodis uxor, quae fuerat antea fratris ejus : liic
condemnatus,qui pro Domino ad sepulcrum migraret
deinceps moritur. Illcbaptizabat tantum ad se accedcntes,
Spiritum autem sanctum nemini prseslare poterat; quamob-
rem eos, qui ab ipso baptizatl erant, hic una cuni rellquis
Apostolis rebaptlzabat, et ad perfcctionem inanus impo-
nentes, Spiritum sanctum largiti sunt fidelibusad signorum
et prodiglorum editionem. lile major omnibus inter natos
inulierum esse testimonio majoris perhlbitus est : hic Lu-
men mundl vocatus a vera, et Ingenita, et semper existent«
magna illa luce. Ille e vita excesslt , nuUo fiicto slgno , ne-
que prorsus uilo edilo miracuio, quemadmodum de ipso
perhibet Evangellum % neque quoquam audlto eorum,
qua? sibi iilic futura erant : liic una cum Cliristo sedere
et suo nutu judicare trlbus Israeils a Chrlsto prsedlcante
promissionem accepit una cuin duodeclm. Ille nusquam
beatus pronuntiatur, ilcet magnus esset Inter homlnes :
hlc demonslrationcm acciplt ejus,quod major slt, a
beato Deo et Servatore nostro Jesu Chrlsto, qui Inquit
ipsls : «Amen dico vobis, multi ProplietaB et justi deside-
wraverunt videre quoe vldetis , et non vidcrunt ; et audlre
»quae audltis, et non audierunt. Vestrl autem beatl sunt
» ocull , qula videtis ; et aures , quia audltls^. » Quod Joan-
ncs Propheta slt , omnes credlnius. lile , appropinquante
matrl suae ea, quae gestabat flilum shie patre, matrem re-
veritus, gestiit exiiiendo, ac veluti immlnente sibi a
praegnante pcrlcuio, non ferebat eam, quae facem gesta
bat propius accedere. Hunc autem In eodem iocostatult,
et commendat matri proprlae , qul secundum substantlam
' Act. II, 3. — 2 Joan. x, 4i. — ^ Matth. xiii, 16, 17, et Luc. x, 23.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 272/487
ii64 S. CiESARII
matrem noii habcbat , ct sccimdum dispensationem erat
absqiic patre , tempore salulifera^ passlonis cruci astan-
tibus , intentis in Joannem oculis, inquitei, qua3 solaabs-
quc nuptiali consucludinc maler est,«Ecce filius luus : »
idemque rursus ad ilium:«Ecce malcr tua ^: » alterum
alieri pro semetipso commcndans , utriusque incontami-
nalam et intactam virginitalem, perhibente etiam illo
ccetu, qui Dco repugnat. Et, ut summatim dicam , Chris-
tus est regnum ccfilorum. Qui igltur secundumlegem per-
fectus et absolutus crat Joannes , minor mihi videtur iis,
qui inmortem Doinini baptizati sunt. «Nihil enim perfecit
»lex%»ut inquit magnus in Lege, eteximius in EvangcHo
Apostolus , in omnium experientia constitutus. Ergo in
generatione sua, et suis temporibus niajor erat omnibus
Joannes. Siquidem repugnaret sibi ipsi Deus ad Salomo-
nem quidem dicens : «Sicut non fuit ante te, et post
»te non surget, qui sit similis tibi% »De Joanne autem,
quod « Non surrexerit inter natos ex mulieribus major
co ^. » Secundum legem major erat et absolutior omnibus.
Pra^stantiorcs autem sunt Apostoli. Non enim inquit Do-
minus ,quod non surrecturus sit major eo ; sed quod non
surrexit, tanquam suis temporibus. Ante utrosque autem
illos inquit ad diabolum Deus: «Numobservasti mente tua
» scrvum meum Jobum ,quoniam non est super terram
» homo sicut ipse ^ ? » Et ad Mosem inquit : « Novi te prae
»cunctis hominibus, et invenisti gratiam coram me*. » Si-
cut igitur magnus cum esset suis tcmporibus Enochus,
Iranslatus est, et sicutNoe justus erat suis temporibus, in
arca cum octo servatus , mundo per diluvium submerso :
quemadmodum item magnus erat Lolhus ,qui solus con-
« Joan.xix, a6, 27.— » Hebr. vii, 19.— ' 5 Reg. 111, 12, et Paral. 1, u.
— 4 Matlh. XI, II. — * Job. 1,8. — ^ Exod. xxxiii, 12.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 273/487
DIALOCrUS iir. 265
servatns cst, incensa Sodomoruin Penlapoli : itaet Joannes
major omnibus fuit secundum lcgcm suis temporibus.
l^TERROGATIO CLXXVIIJ.
De quibusnam dicitDominus : « Amen dico vobis, sunt
» quidam hic stantium,qui non gustabunt mortem , donec
» viderint Filium hominis venientem in gloria sua* ? » Qui-
dam enim dicunt de Joanne Theologo ipsum locutum
fuisse, quod non moriatur usquc ad secundum adventum
Christi.
RESPOWSIO.
Cum jam instituisset se comitantes Discipulos, ut mor-
tem contemnerent, et fortiter se expedirent ad subcunda
pro ipso pericula : ipsorum abscondita ingreditur, et inve-
niensipsosadhuc ciaudicantes, ellicerc conatur, ut tandem
abjicerent, quaeab ipsis anxie expectabantur, excitans etun-
gendo quasi parans ipsos promissione beatce vitae ad magna-
nimam cum ipso usque ad mortem unionem. Cernebat
enim ipsos inconstantes, velut arundines vento quassatas,
id quod etiam Judas ille Iscariotes ante necessitatem , aut
persecutionem aliquam flagellationemque, vcritus futura,
et avaritiam secutus , et impetu spiritus semetipsum
amantis captus deckravit, qui Dominum vcndidit. Eodem
item passionis tempore, quiBaUilam cxtimesccbat , sum-
mus ille Apostohis ter cum jurejurando Dominum abne-
gavit, hcet mox lacrymarum medicinam adhibuerit. Utque
summatim omnia dicam , ad palum crucis ipso eunte , spi-
ritus timiditatis in ipsis confractus , omnes usu fugae sibi
consulere fecit, permisitque prius ipsum interfici, quam
« Matth. XVI, 28.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 274/487
266 S. CJCSARII
pradicarent ea,quae ipsum conccrnebant. Ideo et his, qui
comprehendebant ipsum , inquit : « Si me quaeritis , sinite
»hos abire*.» Proindc cum praesciret ipsorum pertnrba-
tionem lluctuationemque , obfirmat ipsos promissione
eamque ex partc denudat , de tota perobscure fidem fa-
ciens, cujus in praesentia cum non essent capaces, in ter-
ram propemodum semet abdebant. « Assumptis enim post
»sex dies Petro , et eJacobo , et Joannc in altum montis
«verticem, transformatus cst coram ipsis, splenduitque
wfacies ejus sicut sol, vestimenta autem ejus erant sicut
»nix^,»inquit divus ille Mattha;us. Hic igitur , anlequam
gustarent mortem , conspexeruntFiHum hominis in gloria
sua , sicut ipsis antea promiserat.
Ac tametsi non apparuerit nuda Divinitas , scd unila
membris nostris ; in tcrram tamen ipsos dejecit intolera-
bih vultus splcndore docens ipsos, quod si voluisset
Christus apparere sicut cst, omnia prorsus colliquefacta
fuissent ad comprehendendum intolerabiU aspectu, instar
ceras propinquitate soHs Hquescentia Exhibuit autem cis
Mosem et EHam, duos iiloseximios justorum proccres sc-
cum coUoquentes , ostendens se non modo supcr terram,
sed et jam sub terra constilutis dominari : et non lantum
quatriduo, ut Lazarum, aut codem die mortuos, ut fdium
viduae , sed etiam ante mille annos extinclos , et eos , qui a
saeculo interierunt, et in pulverem sohiti sunt, mandato
suo coram se sistere vivos et valentes posse. Facit autem
ista ante passionem et resurrectionem , demonstrans non
illud sc per patientlam et forlitudinem tanquam testimonio
probalum a Patre habcrc in omnia imperium , sed propria^
potestatis esse. Ideo diversis modis, et ahter atque aliter
yita defunctos sibi sistit, ostendens antc sepuituram et re-
surrectionem se vivis et mortuis imperare, qui Moseni
' Joan. xviii, 8. — a Matth. xvn, 1,2.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 275/487
DlALOGtJS III. 267
qnidem communi omnibus morte de vita sustnlisset , Eliam
autem igneis quadrigis velut in co^los ad invisibilem terra^
locum transtulissct : illum quidem ab inferis reductum
hunc autem cx viventium regione, quae illis suscipiendis
deputata est, vocatum in oculi momento ad se statuit.
«Adhuc autem ipso colloquente cum eis, inquit magnus
» ille Matthaeus , ecce nubes lucida obumbravit ipsos , et e
» nube vox audita est, dicens : Hic est Filius meus dilectus,
»ipsum audite*. »
Porro Patre per nubem ita mandante, mox illi viri
sancti discesserunt : qui vero sub intolerabili nube sese
occultaverant , fecerunt, ut qui stabat transformatus , so-
lus appareret Filius ille germanus, dilectus , consubstan-
tialis ,
cumfiducia cum Patrecolloquens. Nam ad divinum
et regale silentium conveniebat alios quidem famulorum
secedere; adduclos autem praeterire, et tacere atque ve-
nerari silentium. Non gustaverunt ergo mortem, donec
viderunt Filium hominis in gloria sua. Non ut erat, sed
ut cernebant, idque tres tantum ex coetu sacro perspica-
ciores et pra3stantiores. Inquit cnim Dominus : « Sunt qui-
» dam hic stantium , non omnes,qui non gustabunt mor-
»tem, donec viderint regnum Dei^;»quo obscure tantum
viso, propemodum vitam amiserunt. Joannes igitur et om-
nes Apostoli, et Prophetae e vita excesserunt praeter Eno-
chum et Eliam, qui soli adhuc in carne esse perhiben-
tur,paulo post etiam
ipsi interficiendi.
INTERROGATiO CLXXIX.
Et quomodo Petro de Joanne evangehsta dicit Domi-
nus : «Quod si vohiero ipsum manere, donec venio, quid
» ad te*?» Id quod indicat ipsum vivere usque ad sa3culi
consummationem.
» Malth. XVII, 5. — a Luc. ix, 37. — ^ Joan. xxi, aa.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 276/487
26S S. CJESARII
RESPONSIO.
Ipse Joannes in Evangclio suo id circa finem declaravit
dicens :aEt cum hoc dixisset, dicitei,»hoc est, Petro
«Sequere me. Conversus autem Petrus , videt Discij3ukim,
» quem diligebat Jesus , sequentem,qui idem et in coena
» recubuit super pcclus ejus, et dixit : Domine, quis est,
» qui prodit te ? Hunc videns Petrus , dicit ad Jesum : Do-
» mine , hic autem quid? Dicit ei Jesus : Si ipsum vokiero
»manere, donec venio ,quid ad te^?» Quandoquidem
enim ipsos piscantes offenderat, Petrum admonuit, ut se
sequeretur. Volebat autem ille et condiscipulum una cum
ipsis proficisci, dicitque ad Jesum : «Domine, hic autem
»quid?»Quem indicare volens Jesus, debere apud mare
manere, inquit : »Si voluero ipsum manere donec venio
» quid ad te ? »
' Joan. XXI, i8-2i.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 277/487
jHAtociiJs iVi . tidg
Wt/W» ^^XA/vVWVkVX^VWVWW/WvN/WVWWWVVWWVVWWV WWVW'VWVW\W\WVVWWVW\WVWVW'*
DIALOGUS IV.
ET IDJ<i\I ULTIMUS.
irsTEaROGATIO CLXXX.
CupiMus ex te dlscere, qiiomodo intelligatur parabola
fermenti. Non enim parva nobis heri de hac quaestio fuit?
RESPONSIO.
Dupliciter mihi videtur inteHigenda ea parabolica oratio.
Verum ipsa primum recitata , deinde considerationem ejus
inferanms. «Simile est regnum ccelorum fermento, quod
)) acceptum mulier prudens abscondit in farinae sata tria,
» donec fermentatum est totum*. » Fermento mihi vide-
tur doctrinam et fidem in se compararc Dominus, mu-
lieri autem Ecclesiam suam, quam et dilexlt^ quemad-modurn inquit divus Apostolus. Farina3 vero sata tria , tres
Noe fdios, Semum, Chamum et Japhethum, ex qulbus
solis post diiuvium omnes prodierunt genles, quaB nunc in
Ecclesia congregantur, quibus doctrina praedlcationis et
fides veluti fermentum immixta, totam gentium farinam,
quae constat ex tribus Noe salis ratlone praGdilis , fcrmen-tavit ad cultum Dei. Quod si aliter dicta audire placet,
fermentum intelligatur venerandum , et divinum corpus
Dei quod in utero intactoe Vlrglnls slbi circumdandum for-
mavit, absque semine contextus , et unitus tam animas
quam corpori. Praeterea mulier prudens esse merito ipse
» Malth. XIII , 33. — a Ephes. , aS.
v^.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 278/487
irjQ S. C^SA.I\II
intelligatur, sanctas ille ac vivns ,pcrque se subsistens
Deus Verbum, propter icemininam appellationem. «Chris-
»tus enim Dei potentia , et Dei sapientia est^ » inquit clivus
Apostolus. Farinae autem sata tria, primum quidem uni-
versa mortalium natura, deinde mors, postea orcus : in
quo absconditum per sepulturam divinumcorpus , fermen-
tavit omnia in resurrectlonem et vitam. Audi etiam alio
modo, esse tria sata, baptismum, Evangelia, mysteria.
Aliter item intelligantur Apostoli , Vates et Doctores. Et
aliter, praeterita, praesentia et futura. Non enim propter
praesentes incarnatus (iis solis) profuit, sed et pra^cedentes
a morte resuscitavit , et posteris spem resurrectionis vi-
tamque donavit, propter quod a mortuis suscitatus, secum
quosdam resuscitavit, et ipse quidem ccelos est ingressus
illos autem in regionem viventium transtulit , ubi Eno-
chus et Elias sunt, non amplius morituros?
IWTERROGATIO CLXXXT.
Quandoquidem nulla nobis interpretationum divinae
Scripturae satietas est, sed semper eas audire desidcramus :
declara nobis parabolam sagenae : multam et tibi mcrcc-
demcontrahens, etnobis utilitatem. Dicit enim Dominus :
«Beatus qui fecerit et docuerit unum praeceptorum isto-
»rum ^ »: rursusque qni silentio defoderat acceptum ab
ipso talentum sermonis, impunitum non reliquit.
RESPONSIO.
Germana mihi videntur prioribus etiam ea, qnae in hac
parabola dicta sunt. « Simile enim est regnum ccelorum
' 1 Cor. I, a4. —» Matth. y, 19.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 279/487
DIALOGUS IV. 2^71
» sagenae in niare projeclse, et ex omni genere piscium con-
• irahenti. Qna, ciim implcta esset , retracta in littus,
» sedentes collegerant bona in vasa', putrida autem foras
«ejecerunt \ » Evangelicum statum mihi videtur reprae-
sentare sagena,quam acceperunt Apostoli divini
, post
quam. ipsis dixissetDominus : « Sequimini me , et faciam
»vos piscatores hominnm ^. » Irrationaliiim enim piscium
plerique ipsorum fuerant captatores. Hi nexas et contrac-
tas ex Veteri et Novo Testamento sagenas demiserunt, et
velut in mari , in praesenti vita , rationales pro ratione ca-
rentibus in retia concludentes , hactenus ex omni generc
contrahunt, tam malos quam bonos, justos et peccatores,
ccflcludentes eos divina sagena praedicationis , et absque
discrimine adhuc in mari iaborant viri sancti , tam littera
quam spiritu. Nam corpore a plerisque absunt. Id autem
eximius inter Vates Esaias jam ante quingentos annos ex-
clamavit : « Una cum agno pascetur lupus , et cum hcedo
» conquiescet pardalis , et bos et asinus una paleas come-
» dent, et vitulus et leo una pascentur. et puer parvus du-
» cet ea ^: » nullam separationem spiritualis coetus fore
significans. In eo enim simul rcbus divinis pascimur, tam
raptores quam homicidae, mansueti et immites, a parvo
puero ducti, de quo alibi idem inquit :« Puer natus est
)) nobis, et vocabitur nomen ejus Deus fortis, dominator \»
Quando vero consummationis tempus advenerit, retra
hent eam in littus , et secundum nutum Christi una cum
Angelis separalionem eorum quae insunt facientes, flagi-
tiosos ex medio justorum segregabunt.
INTERROGATIO CLXXXIL
Quid significat Dominus , Petro ir.andans , ut abeat et
> Mallh. XIII, 47, 48. — « Id. 17, 19. — » Isaii. xi , 6, 7. — 4 Id. ix, 6,
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 280/487
i2^2 S, C^SARii
hamum miltat, et apcrto ore piscis primum egressi, in-^
ventum staterem det pro se et illo, iis qui exigunt censum
et didrachma * ?
RESPONSIO.
Non cxtra duplicem scnsum eliam ista mihi dicta vi-
dentur. Staterem enim, fpiem Pctrus cx profundo in pisce
accipere jussus est hamo, nostram formam puto, qucC ve-
lut in profundo , utpole in hac vita contecta afTcctihus, et
suhmersa fluctihus peccati, fluctuat. Sin minus hoc , eam
detentionem nostri, qua3 in orco pcr mortem facta est,
quam in semetipso ad primum exempkr Dominus revocat,
pro se et Pctrodaii staterem juhcns, tanquam nostri simi-
lis homo factus, nostris affcctihusohnoxius, et ad dandumIrjhutum requisitus, excepto quod vitiositati non cessit,
nec ohsequens factus cst, vel decHnans ad deterius. Pro sc
autemetPetro statercm prcchcns, pro Ecclesia vokmlarlus
patitur. Dicit cnlm ei : « Tu es Petrus , et super hanc pe-
»tram ffidificaho mcam Ecclesiam ^ wPcr scmctipsum au-
lem docct ipsam. /Edificatio enini animarum, rerum di-
vinarum institutio est , lapidem hahens in caput anguh
primarium magistrum omnium, nempe Ghrislum, de quo
inquit Carminum ille divinorum auctor :«Lapidcm quem
» reprohaverunt a^dificantcs \ «per legem nimirum Judnei,
« hic faclus est in caput anguH ''. »Et rursus idem iu per-
sona lapldis inqult: « In capile lihri scriptum est de me
*.»
Id (luodJoannes revclavit, dum clamat : «Inprincipio erat
» Yerhum, et Yerhum erat apud Deum, et Deus erat \ cr-
»hum % »videllcct carni unilum, et per semetipsum cru-
dicns eum per illa, quoc dc piscc dicta sunt et de staterc,
' Mallh. xvn, 26. — « Id. \vi, iS. — 3 r^al. cxvn, 22. — 4 Mallh.
^ijii, 42, et Marc. xu, 10.— « Psal. xxxu, 8, etHebr. x, 7,— « Joan. i, ».
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 281/487
DI,\L0GUS IV. 27J
neqneregi nequcprincipi resistendum, citra noxam aliquid
prcTcipienti , sed aequo animo se tributo se iributo sum-
mittendum. Simul et Deum se his ipsis demonstravit. Undcenim ipsi cognoscere licuisset, si homo erat secundum
temulentiam eorum, qui ipsius Divinitatem impugnant,
quod piscis in profundo staterem haberet in ore, et quod
non in carne , sed in ore tenerctur? Deinde,quod primus
ille ad hamum esset adducendus ? et num sua sponle piscis
accedens ad hamuni veniret, sicque Dei csset, utpole qui
prc-edixisset capturam animalis staterem in aperto ore te-
nenlis? Si vero, quod verius est , invisibili Divinitatis vir-
tute duxit ipsum ad hamum, is vere fuit, qui ceto praece-
pit, ut susciperet quidem Jonam, illaesum autem custo-
diret in profundo , sicque salvum ct incokimemin terram
rursuse jiceret. Siquidem piscis ille statere (jacente) in
profundo accepto, ad laqueum natabat, et primus ipse
Deus est, qui eum pracmonstravit. Quid cnim inquit? Pis-
cis primus omnium sui generis capietur? Vel quod potius
et magis est consentaneum , ipsius necessitatis tempore is
qui omnia ex nihilo produxit, facto statere, ipsum in pis-
cem natatilem imposuit, et ad piscatorem flexit, qui qui-
dem manifeste ille est, qui Petro praecepit hamum in mare
jacere, dequo rex ille simul, et divinorum Carminum auc-
tor inquit : « Deus nosler in coelo, et in terra, et in marinis
«et in omnibus abyssis, quaecumque voluit fecit \ »
JNTERROGATIO CLXXXIII.
Quid Dominus volens, ficum arefecit, et execratus est
eam\ ne amplius h^uctum ferret in £Eternum? Non enim
id prseter aliquod consilium fecit.
> Psal. cxiv. H. 3. — Matlh. xxi, 19.
LIII. 18
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 282/487
3^4 8« CiESARII
RESPOx\SiO,
Ne simpliciler ipsum exccralum esse et arefecisse arbo-
rem eam quisquam putet. Nam per id docere voluit, quod
Deo repugnantem synagogam Judicorum etiampunire pos-
sit, sed laiiquam bonus non Tclit. iNam cum ipsum a ne-
niine poenas exigere ccrnerent, existimahant ipsum tan-
tummodo posse bcneracere, non aulcm punire. Per inani-
matam igitur naturam persuadet inimicre Deo synagogae
quod et punire velit, sed adhuc dum tolerct, ac areraciat
ficuni inanimam, simulque ut aridam laciat impiam syna-
gogani, demonstrat ei sterilitatem , quo ^iderent (suam)
stcrilitatem et desolalionem,quodque non mansurus es-
set lapis super lapidem. Ut autem ea ficus naturales
frnctus non ferebat, ita neque synagoga legales. Punilur
itaque inanimata, ut proferat fidei fruclum impia. Quis
enim ignorat, ctiamsi vel ab incuntc cTtate ac tcneris un-
guicubs in aulis regum vixerit, et ignarus agriculturae slt,
(icum pcr hyemcm fructum non habere? Verum ut dixi
vice imaginis ea arbore usus est plurium gratia. Primum
quidem ostendit, quod possit vel eliam in prtTsenti vita
malos aflTicere supplicio, sed eliamnum cohibeat poten-
iiam, concedens unicuique tempus ad resipiscentiam
quemadmodum inquit Tragicus ille divinus : « Deus justus
» csi iudex, fortis et longanimis, nec inducit iram quotidie.
» iNisi conversi fucritis, gladium suum vibrabit *: »ultri-
cem vim per hanc vocem indicans. Nam illud vcre ost
Dei,« Arefacere verbo h'gnum viride , et ex arido rursus
»facere lignum vlride", » ut inquit E>:echielus illc specta-
tor Cheruborum. Et qui arefecit iicum mandato, idem
mille annis ante suam secundum nostram naturam nativi-
« Psal. Tii, it, i3. — ' Fzecli. xvit, 24.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 283/487
DIALOGUS IV. 275
tatem, arldiim et inanimatnm Mosis baculnm in manu de-
tentum, confestim in colubrum animavit, ad cujus assi-
lientis aspectum torpens ille vir divinus, refugerc tentabat,
nisi mox qui vivificaverat ipsam, rursus virgam demons-
trasset. Inquit enim ad ipsum is, qui de Lazari sepultura
quaerit :« Quid hoc est, quod est in manu tua? Illo vero
» respondebat, Virga*.» Rursusque vox Dei inquit, « Projice
eam abs te super terram ^ .)Projecta vero coluber fiebat,
assistens ei qui projecerat. Illo autem recedente, dicit ei
Deus : « Extende manum tuam , et apprehendo caudam
» ejus ^: » quo facto, restituit animal in id, quod erat ante
mutationem. Quemadmodum et iis, qui ad Lazarum vinc-
tumpertinebant, inquit : «Solvite ipsum, et siniteabire*.
Quibus verbis iUum valetudini restituit, post quam cor-
ruptus erat et foetebat, ut esset id, quod antequam mor-
tem gustasset, erat. Similiter et aridum foliorumque viridi-
tate carentem Aaronis bacuhmi sine labore et absque
humore, terra^ve complexu, in una nocte foha et baccas
producere fecit, quo facto sacerdotii exhibuit illi demons-
trationem. Idem vcro qui eam virgam virore circumdcdit
absquc plantatione, semetipsum incorporavit absque co-
puhUione. « Egredietur enim virga de radice Jesse \ »
Jesse autem homo erat, pater magni Davidis. Necesse
igitur erat ex animata radice, etiam animatam intelligere
virgam, de qua loquitur magnus ille Esaias. Qnae divinus
revelavit Apostolus, diserte clamans :« Ilabemus Ponti-
«ficem magnum, qui penetravit ccelos ^ »IIic autem Hie-
rosolymam veniens, haud ita longo tempore post, pro no-
bis crucem spoirtc sua subit, simul nudo verbo confestim
arborem arefacit : ostcndens quod ille ipse s>t, qui eam
et nasci jusserit, et quod praecipere possit ligno crucis ut
' Exod. IV, 2. — a Ibifl. 5. — * Ibid. 4« — * Joan. xi, 44« — ^ Isai.
XI, i. — ^ Hebr. iv, i4.
x8.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 284/487
2-6 - ^- C/ESARII
fulmine icriat se affigentes,quodqiie patiatur affixus ut
Deus, quolia patitur homo in caiDC. Euntibus aulem ip-
sis Hierosolymam , « Esuriit in via Jesus, et Yidcns ficum ,
))venlt ad eam ,quaerens fructum, et non mvenit *
,»
quemadmodum inquit divus Evangelista. Figurate aulem
inlelligatur per viam priesens vita , quam vivens et sanctum
Verbum ad similitudinem nostri natum corporaliter ambu-
lat, ct loca mutat, ubique divinilus priesens. Intellectililcr
aulcm esuriebat noslram salutem, praecipue vero Judaeo-
rum. Yenit ad ficum , ulpote ad synagogam, quasrens ex
ea non sensiles ficus , srd inlelleclilem ex iege ac Pro-
phetis , dulcemque fcecunditatem. Nam consimiliter ut
in ficu grana insunt, ila in synagoga divina praecepta,
de quibus anima participans dulcescit. Sed non inve-
nit Jesus fructum in ea , nisi folia tantum legalium et
propheticornm instrumentorum, eaque per transgressio-
nem mandatorum divinorum veluli folia ficus a Judaeis in
irrationalem naturam conversis concuicata. Jumentum
enim libris onustum, est interfectrix Domini synagoga.Quje
reo;em quidem sustuiit, mililom autem honoravit : a quo
sJEpius in captivilalcm est abducta: s<Tpe item serva et
tributaria facta : quae leglt et non intelligit ; quae iitteram
habet, et rem ignorat ;qmc Testamenlum habet, et a recta
le^^^is obedientia longe abest. Gujus solus Christus maritum
se appellari volens ,qui sciret ipsam ahis adiiaerenlem
dicit per Oseam prophetam : « Ipsa non uxor mea , et ego
» non ejus maritus^. wAliiis vero Vatum causam indicans,
clamat : « Isti non pcrslilcrunt in lestamento meo, cl ego
)) neolexi eos, dicitDominus omnipotens '. » Exhaeredata est
i2;itur sterilis ficus ; imo vcro synagoga, quam propter adul-
terium sermo pictatis abnegat , ct ab krreditate lex arcet.
' MaUh. xM, 18, 19, el Marc. \i, 10. — » Osee. n, 2. — » Jerem. xxxi,
32. juxla Lxx.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 285/487
DIALOGUS IV. 2^7
INTERROGATIO CLXXXIV.
Qiiia tua eloquentia satiari non possumiis, cupimus in-
telligere et molentium et molae parabolam, et eam, quie de
agro est , et de duobus , qui in co sunt. Inquit enim in
Evangelio Dominus : « Tunc duo erunt in agro , unus assu-
wmetur, et unus relinquetur : duae molentes in mola, una
)) assumetur, et una relinquetur *. »
* RESPONSIO.
In utrisque eadem eventura significantur tempore re-
surrectionis et secundi adventus Christi. Agro quidemmundum comparat
,quemadmodum ipse alibi inquit
,
« Quod ager sit mundus , messorcs autem Angeli ^. » Molae
autem similem facit inslabilem hujus vita3 rotationcm, et
volubllitatem eorum quae in eo fiunt, quce velut molae per-
petuo motu, semperque instabiliter circTmicurrentia , et
antequam molita sint , in nobis aliud ex alio (invicem) al-
ternant. In ea vero alternatim variatos, vel potius ab ipsa
molitos, alios quidem assumendos, alios vero relinquendos
nos significat, quotquot ab Adamo in hodiernum usque
diem molunt. Atque horum alios quidem morte ablatos,
alios autem adhuc relictos , in momento , in temporis
puncto ad incorruptibiiitatem esse transferendos, quem-admodum inquit eximius ille praeco Apostolus : « Ecce vo-
» bis mysterium dico : omnes quidem non obdormiemus,
» omnes autem immutabimur, in puncto, in momento oculi
»ad extremam tubam *. » Itaque qui mortui sunt , inslar
molae accipiuntur : qui vero sunt residui, relinquuntur. Si-
mul vocem edente et excitante tuba divina eos , qui a sae-
« Matlh. XXIV, 4o» 4»- — ' Id. xiii , 38 , Sg. — * i Cor. xv, 5i, 5a.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 286/487
578 S. CiESARII
culo obdormicrant, mox illc qui iieqnc flectitnr, neque
muneribus corrumpitur, prcTsidct judex, unicuique sccun-
dum dignitatem eorum, quaj in vita gcsta sunt, retribuens :
quemadmodum inquit fiivus ille Apostolus : « Alios quidem
«secundum tolerantiam operis boni S »et quae sequuntur.
INTERROGATIO CLXXXV.
De quibus inquit Davides , « Carbones accensi sunt
RESPONSIO.
» in eo ^. »
Multis in locis sacroe Scripturae Deus ignis expcrs ma-
teriei cognominatur. Angelorum igitur chori et animae
justorum, propinquitate ad Deum per puritatem, inflam-
mati carbones merito appeflantur , instar luminarium in
mundolucentes, verbum vitae continentes. Duplicem enim
scimus ignisvimet eflectum, adurentem et iUuminantem:
vere quidem attingentibus iUuminantem : contemptim au-
tem et intrepide adurentem. Nam immoderata ejus pro-
piuquitas urit, mediocris vero distantia iUuminat. Pluri-
mos enim incurabiles morbos cauterio reprimere solent
periti medici. Licet Deus non perdat, sed aUter conflet et
repurget a turpitudinc in gestis vitae contracta : siquidem
per pcenitentiam ad curationcm propcnsus est is, qui
morbo tenetur. Sin autem infirmus ex hac lamentabiH vita
excesserit, uritur quidem , at non comburitur , sempiternjB
igne divino cruciatus, in immortaU deinceps et incorrupti-
biU corpore. « Oportet onim hoc corruptifeilc induere in-
corruptibilitatem, et hoc mortale induere immortalita-
)) tem ' » ut reportet unusquisque quod gessit per corpus
» sive bonum, sive malum \ » inquit cximius iUc Apostokis.
« Rom. iij 7. — • Psal. xyii, 9. — * 1 Cor. xv, 53. — < a Cor. v, 10.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 287/487
DIALOGtS IV. 279
Ilaque hic est tempus niediciRas, illic rcddendae raliuiiis :
hicsanilatis, illic supplicii : hic divinae longanimitatis tem
pus est, illic inevitabilis et justi judicii.
IKTERRGGATIO CLXXXVI.
Quomodo inteliigitur , cujus meminit Evangelium , se-
curis infrugiferas arbores excindens ?
RESPONSIO.
Infrugiferum Judacorum cernens voluntatis proposilUm
Joannes, infrugifcris arboribus ipsos assimilavit, ad radiceiti
illorum positam securim dcnuntians *, brevem et acutam
viventis Vcrbi discretionem, qua omnis arbor non faciens
fructum bonum, excindilur, et in ignem projicitur. Huc
item tendit divus Apostohis, qui inquit : « Vivus est sermo
»Dci et elTicax, et penetrantior quovis gladio utrinque in-
» cidente ^: » dissectricem pra^dicationis virtutem signifi-
cans.
INTERROGATIO CLXXXVII.
Quid Dominus significat, cum inquit :« Cujus venti-
»labrum in manuejus, et repurgabit aream suam, et tri-
>ticum quidem congregabit in horreum, paleam autem
))Comburet igni inextinguibiii 3P
RESPOxNSIO.
Ventilabrum mihi videtur incorruptum Dei judicium,
unumquemhbet quasi per legem Dei ad congruentem sibi
' Malth, in, io. —• * Hebr. iv, 12. — ' Matlh. iii, la, et Luc. ni, 17.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 288/487
sSo S. C^SARII
secuiidum gesta vitielocumsccernens. Aream autem intel-
ligo universorumpopulorumin terrarumorbeEcclesiam, et
ex mortuis universorum hominum resurrectionem , in
qua eos quidem, qui sunt instar paleae, et instabiles, quo-
vis vcnto peccati jactati, et leves et infrugifeii fuerunt,
instar ventilabri decrctum divinum in ignem elevat ad
aeternum incendium. Qui vero velut triticum nutritores
proximorum fuerunt , et recte virtutcm perfecerunt , illos
in horreum comportat conveniens,quod et mansionem
salutarem appellat. Illic enim vere est mansio noslra. Nam
praesens vita, non mansio nostra, sed tabernaculum esse
milii videtur, quod una cuin fixione eliam destructionem
habet.
INTERROGATIO CLXXXVIII.
Occasionem ex responsione nacti, te quaesumus ut dicas
quarc Ecclesiarum saspenumero et piorum hominum vide-
mus casum et interitum per terrae motum, aut fulmen, aut
per aham indignationem accidere, ut peccatoribus ?
RESPONSIO.
Ex divina Scriptura de istis docemur. Nam si divinae
Arcaj non pepercit Deus, sed ipsam alienigenis tradidit
cam sacerdotibus ejus, qui inique egerant : et civitatem
sanctam Hierosolymam solo aequavit : et Cherubos gloriae
propitiatorii sustuht, et stolamsanctam disrupit,divinaque
charismata , et prophetiam et deciarationem , et ephod
et rationale, et ex auro puro laminam, arcanos habentem
characteres, et reHqua sancti ministcrii, genlibus tradidit
in conculcationem et dircptionem , tunc praevalentibus im-
piis : ne nunc quidem suis tempHs parcit , neque in iis
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 289/487
DIALOGUS IV. 281
contentis inelTabilibus et incontaminatis mysteriis, timo-
rem injiciens ofFendentibus , ut severius expectent suppli-
cium, si in malitia perseveraverint. Nam « IJlulet pinus,
wquoniam cecidit cedrus*, » inquit Ilieremias (20). Hoc
est, fortibus et sanctis sublatis,qufe in terra infirmiora
sunt erudiantur. Quod itidem tradit hisce verbis periliTs
illc rerum divinarumSalomon : «Impiis cadentibus, justiti-
» midi fiunt. » Non cnim armorum cuspides, et galea, et tho-
raxaut tibialia securamflagitiosis vitam pr;estabunt, prseda-
toribus et publicas vias obsidentibus. Multi enim captudiffi-
cilesputati, miserabiliter vita privati sunt; apud nos quidem
litteris proditi , Orebus, et Zcbus, et Zebeas , et Sahnana,
et Abimelechus et GoHathus, et Absalom , et quicumque
similes iUis fuere'; apud exteros autem, Hectores, et Aja-
ces, et ipsi qui propter fortitudinem inflati erant Laccdae-
monii, quoniam non habebant cum robore conjunctara
justitiam. Itaque prius quam nos Deus hostlbus tradat, aut
Ecclesias concutiat, cum peccanlibus propter suam in-
justitiam certemus, et populum pro peccato, vallo pietatis
armemus.
IINTERROGATIO CLXXXIX.
Quid sibi vult Dominus dicens, ut benevolentiam ha-
beamus cum adversario dum sumus in via cum ipso ^ ? Non
semper nobiscum iter facientes habemus.
KESPOINSIO.
Bona quidem et simplex, et prompta cst benevolentia ,
ne succenscat, ne fcstinet ad ulciscendum eum qui teit.
Inquitenim ipse: « DiHgite inimicos vestros, benefacite iis
' Zacb. XI, 2. — « Matlh. v, aS.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 290/487
282 S. CiESARII
«qiil vos odio prosequantur,pro devovenlibus vos*, et
«ncniini malum pro malo reddilc^, » et quaecumque sunt
hujusmodi. Habet autem hoc dlctum dupHcem quemdam
sensum, latentem eos,qul crassiore sunt inlelleclu. Potest
enim et doml desidens, et procul ab urbanls tumuUibus
remotus in extremis secesslbus agens habcre adversarium.
Itaque benevolentiam cum adversario habens, mehus et
acutius Ilhim intenigerc jubet, adversarium quidcm cor-
poris appetltum adversus spiritum divine decenterque de-
fmlcns , vlm auteni ipsam vitam innuens , A genere nOstro
inordinate recedenteni. Benevolentiam vero velocem sen-
sum corporcce insurrectlonls diclt,qui slmul ut ap}>etitus
niolus fuerlt, lUIco inteUigere debct, et quasi freno divlno
thnore rehenare, ne quando si iisdem mandatis nos sub-
mlserlmus, et indlgna fecerimus superna vocatione, tra-
damur ab iUis judicij quando vcnerit ad retribuendum
unicuique secundum dlgnilalem eorum, quae in vita gesslt.
Ne igltur promissionem hlterae suHicere putemus ad salu-
tem neglecto opere, neque per tactum incoutaminati sa-
crificii approplnquare Deo nos imaginemur. Nam facere
quam loqui Deo convenientius esse, Deus demonstrat.
INTERROGATIO CXG.
Quid est, quod dicit Dominus, « Quod si dexter ocuius
)) tuus offendlt te , erue ipsum, et projice abs te; et si dex-
))tra tua manus ofTendlt te, amputa eam, et projice
)) abs te ^ ? »
RESPOiNSIO.
Oculo et manui dexterae, Christus ocuhis ntiUi somuo
' Malth. V, 44. —. " Rom. xii, 17. — ' MHllh. y, 29, 3o.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 291/487
DIALOGUS IV. 283
siiccnmbens, et dextera Del et Patris, propinquitatem
consangiiincorum , vcl etiam amicos accommodos merito
assimilavit, per quos quae mandata suut lacimus, non ali-
ter quam corporis membris, ad omnem ipsis cooperatio-
nem ulentes , et una cum ipsis nos moventes. Quartdo
itaque aliquis eorum nobis auctor scandali fitjpeccato in-
volvens, et nobis quidem convicium , sibi autem ignomi-
niam aflcrt ct opprobrium j mox iilum excindere et domo
pellcre proculque a nobis abjicere divinus homo praecipit,
nc quando instar pestis depascatur corporis erectum robur
benchabentibuset sanis, suam ipslus odoratus malevolen -
tiam. Ne igltur praetextti phllosophlae veram philosophiam
quae Christus est despicianius^ qui immobilem et nullam
adulatlonem admiltentem requirit animum. Inquit enim
Paulus vcra saplentia plenus : « Christus Dei sapieiitia est
«non sermonem tantum, sed et vitam ornans \ »
INTERROGATIO GXGl.
Quid significat Dominus, cum nos simlliter ut maledic-
tus serpens sapere jubet , dlcens : « Estote prudentes ut
serpentes, et simphces sicut columbae^? »
RESPONSIO»
Prudentcs nos esse vult Dominus ut serpentes^ in omni
periculo aut tentatione caput conservantes , quod est
Christus % quemadmodum inquit Apostohis. Serpensenim
diflicultcr comprehensus totum quidem percutienti cor-
pus exhlbet, caput autem illaesum custodire conatur. Et
quielise tradens et dormiens, semetipsum rotans, medium
intra totum corpus caput communit veluti muro coiise-
' 1 Cor. 1, 24. — » Matth. x, 16, ~ 5 Ephes. iv i5 , et v, aS.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 292/487
284 S. C/ESiRII
qnenti tractu circumvallans ipsum. Sed et vctustatem
sapienter exuit, ac in angusto aliquo ingressu compressus,
senium deponit. Vult igitur et nos per angustam et labo-
riosam viam pressos veteri homineexui*, et novo vestiri,
qui sitsecundum ipsiusimaginemrenovatus. Adh?ec, etiam
illlus versutiam in mchori imitari , et quemadmodum ille
adulando nos in lapsum et transgressionem seduxit, ita et
nos astute proxlmis acccdentibus suggeramus quae sunt
fidei, reducamusque rursus et conjungamus Deo. Totum
ilaque corpus iis, qui propter Christum flagellant, ad di-
lacerandum exhlbentes , caput iilnesum omni robore serve-
mus , quod cst fides nostra in Christum. Neque item coetu
sacro bene habente et tranquille agente illam negh'gamus
virtutum intentam operalionem, pallium et barbam et
bacuhim suflicere nobis ad perfectionem angelica? con-
vcrsalionis arbitrantes, instrumenlis vitoe nos inslltuentis
instantes, luctam autem ct pugnam descrentes, ex qua
provcnit victoria ei qui obsequitur, qui armalus est tho-
race , sermone fidei.
INTERROGATIO CXCII.
Post quam nobis bene, quae serpentem concernimt, re-
censuisti, cupimus et de columba audire , cur ipsam ser-
penti conjunxerit, simplicem et absque mahtia ipsam esse
significans ?
flESPOA^SIO.
Quandoquidcm prudens quidem fuit serpens, at non
in bonum, conjungit Dominus prudentiie innocentiam
et simphcitatem columbae , sic prudcnliam commendans ,
» Coloss. iiJ, 9.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 293/487
DIALOGUS 1V\ ^85
iit pnidentes quidein simus, sed simpliciter et iniiocciitcr,
non serpendo ct humi reptando instar serpentis, sed ia
ccelestibus ad Deum subvolantes. « Estotc prudcntes, iii-
)) quit Dominus , ut scrpcn§ )> adversus vos , ita et vos ad-
versus ipsuni prudcnter agite. Sicut ille vos e beata vila,
ila et vos ipsum c vestro consorlio ejicite. Et simplices et
iniiocentes erga proxlmos sicut columba , nuJIi moita-
lium rctribuentes mala. Tradunt enim prae cunctis avi-
bus caeterisque degenlibus in aere innocenlem colum-
bam esse , neque fclliculum habere,quod est bilis
crganum. Pr^ierea virtulis et malitiae in duobus anima-
libus istis principia invenimus, cum convenicns singula
instrumentum habeant. Maliliam quidcm velut gravem et
humi reptantem serpentemque in simili esse : virtutem
autcm velut divinam alque coelcstem in ave ccBium per-
mcante apparentem, Dei in humanum genus benignita-
tcm pr.edicantem. Constat enim, quod per divinum Spi-
rilum virtutes in mortaHbus elTicaces sunt. Id quidcm
oiim in ea quae cx arca divina a Noe emissa columba
factum ,quae ad divinum illum virum reversa est, ramum
olivae cum foliis ferens. Per ramum quidem lignosam le-
gem ,per pingue fohum autem semper virentem Evangelii
doctrinam ferens. Nam omnes gentes complexa} Ecclesiae
nostrae imago fuit omnigena NoeArca, innatantis pclago,
flueiitis, et instabiHs hujus vitae : undiqueprocelia tentatio-
num circumfusa nostra Ecclesia. Per serpentem paradiso
excidimus , per cokimbam spiritus , in ccelos subducti su-
mus. Inhujus quippe forma Spiritus sanctus omnium vir-
tutum apex in Jordane super Jesum devolavit. Illum
quidempilium naturalem et non adoptivum demonstrans,
nobis autem simplicitatcm et innocentiam aflcrens. Ne
crgo simpliciter ut serpens ad seducendum homines pru-
dentessimus, sed ad bencfaciendum recte sapiamus. (la-
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 294/487
'286 S. CyESARII
qult enim benevolus ille prasstantique mente praeditus
Apostolus : « Non ad sapiendum modo, sed ad recte sa--
«piendum^ » Et rursus idem , « Volo autem vos sapientes
«quidem esse ad bonum , simplices autcm ad malum ^ »)
Neque laudibus elati sitis et inflati , neque vitupcriis dcjecti
et animo concidentes. Non enim potest verbis laesus et
obtestans , et in iram intolerabllem erumpens, operarlus
fieri dominicae vineae. Eum namque,qui in unam percus-
sus maxillam, etiam alteram pracbet, definit qui pondus
diei praesentis saeculi et aestum in eo tentationum fortiter
ferat, Dominus , tanquam omne opus laboriosimi sui man-
dati promptc impleverit. Nec enim ipse temporc spontancne
passionis a famulo percussus vindicavit , cui ab innumeris
Angelis ministrabatur. Ad quem contendens a Judaels qnin-
quies quadragenis una minus plchgis aflectus, mansuelc sus-
cepit, longanimitatem docens similem Deo, virtutem vcre
nominatam , cujus qui particeps cst, ab iracundia procul
abest. Quandoquidem igitur omnimoda virtusDeus est, me-
rito longanimis appellatur, tanquam ab animositale longe
distans. Quam etiam externae disciplina? sectatores bonora-
runt. Socrates quidem Atticorum dogmatum legislato)*,
percussus non vindicavit. Antisthenes autem a quodam
conviciatore in faciem percussus, cumnihil dixisset, abiit,
solo percussoris nominc fronti inscripto, ne insanum vel
ebrlum suspicarentur ipsum ii, qui vidcrant. Epicteti vero
crure a moroso domino convulso, mullis philosophis si-
lcntii ct in pericuhs occaslo doctrinae fuit. Is enim, qui
philosophiae operam dederat, dominus heri sui dcmons-
tratus est. Ne igltur deficiamus contumeliis afiecti, sed
nostri omniumque opificis vestigiis ingredlcntes, etlamsi
servus allenus fuerit ,qui alapam impegerit in divinum
Verbum, etiam nos dicamus ei : « Si quidem male locutus
« Rom. xni , 5. — • Id. xvi , ig.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 295/487
DIALOGUS IV. 287
» snm , tostare de malo ; sin bene , cnr me casdis * ? « Sic
enim magnanimitale velnti sagitta adversarins vnlnerabi-
tur, et mntata praepropera lingnjTe sententiseqne temeritate,
gratiam tibi habebit tanqnam anctori tradita? melins mu-
tationis. Non qneruli simus aut deficiamns ad minores la-
bores , sjqnidcm mogna prccmia appetimus , sed et majores
amemns , tanqnam alias denarium non reportaturi, nisi
perfectionis laborum testimonium habentes. « Non sniU
)) antem pares passiones prassentis temporis ad gloriam
))quae revelabitnr^, » inqnit, qui pkirima propter Chris-
tnm passns est, omniaque propter ipsum praesentia pro
quisquiliis habuit, eximius ille Apostolus.
INTKHRQGATIO CXGIU.
Quid est quod dicit Dominus : « Exivit qui seminabat ad
wseminandum, et afia quidem ceciderunt juxta viam> a^ia
ytypvo in loca pctrosa, alia anlem in spinas. Et quae jjixla
))viam qnidem , venernnt volucres coeli, et devorarup.t.
))Qnae autem in petrosa, proplerea quod terrae prorundlla-
))tem nonhabebant,ncque radIcem,post quamexortasuiU,» exaruerunt. Quae vero in spinas, nna suiToCcit^ sunt ^
: »
etquaecumque de his sermo prosequitur.
RESPONSIO.
« Exivit qui seminabat ad seminandnm, » Exivit a Palre
Christus , ante saecula Deus. Hicenim est sator salutis nos-
trae. Semen autem ipsius, divinus et vivificns sermo; ar-
vnm universa humanitas; boves ApostoK; aratrnm, crnx;
juguni,concordia; jugatio, dulcis dilectio, colligansetsub-
dens sanctorum cervices. « Exivit qui seminabat ad semi-
'
Joan. xTiii, 25. —» Rom. vni, »8. — ^ Matlh. xui, 3-7, et Luct
Yui , 5-7.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 296/487
S>88 J5. C^SARII
» iKmdum, » non irilicum , aut horcleum , non aliud aliquid
lerrenorum , vel si qua insuper alia : sed fidcm in Patrem,
et Filium et sanctum Spiritum, spem resurrectionis, et
dlleclionem in Deum et proximum non simulatam. Exivit
salor Chrislus, habcns juga Apostolos, ut inquilEsaias (21),
« Non enim pcr decem juga boum fccerunt amphoram
»unam\ » Decem auiem juga boum rationalia, sacruni
ccetum Aposlolorum significant, duodccim quidcm anle
passionem : seplem item cum Slephano post divinam rc-
surreclionem sub duodccim elcctis. ^ igesimum autem
eum qui ex cceHs audivit, « Saule , Saule, quid me perse-
» queris^ ? » qui rursus pro eo quem perseculus fuerat ad-
versuscontribuiem Israelem, in aliam aciem transcribitur,
et ad bellum vicissim armatur. IIH itaque rationales satoris
illius viginii boves, mortahum effoderunt animale arvum,
per Christum disseminaverunt unicuique sub sole eam
qn^e est in ipsum fidem , facta tota ierrcna massa nostra
amphora una , capace divinarum mixturarum et sanguinis
et aquai, efTusorum in cruce per apertionem lanceaj ex
vasc fictiii divini corporis. Ipse enim sator, ipse figulus
nostra3 massae Christus : qui anie incarnaiioncm quidem
nos ex nihilo creavit, contaminatos auiem et inde dcic-
rioris capaccs facios,per mortem contriios refingit , et
per perseveraniiam in posterum elficit nullius maliline ca-
paces. Ipse siquidem absquemixtione et absque confusione
coniemperatur cum figmenlo, et immortales facit nos ap-
paritione nostrorum, et aspectu secundum naluram nos-
iram. Aique ipsc fictile vas est ,quod ex nostra testa se-
cundumcarnem faclum est, habens viventcm et salientcm
aquam suae divinitaiis, quod veluti fcrens Joannes per prai-
dicailonembaptismaiis, clamabat, conspecto Jcsu: «Ecce
» A^-nus ille Dci, qui ioUit peccata mundi^ cruce et pro-
> Isai. V, 10. — a Act. 1%, 4. — ^ Joan. i, 29.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 297/487
faiALOGtfS IV* ^A^g
fusioiie sangnmis et aqnae. De qno item ipse Jesus inteiTo-
gatus a Disclpnlis , nbi ipsl Pascha lcgale pararent , inqnit
« Abite in civitatem, ct occnrrct vobis homo fictile vas
waqnae gestans, ct ci dicite: Magister dixit : Apnd te facio
))Pascha cnm Discipniis mcis. Et ostendct vobis ccenacn-
» hmi stratnmmagnnm, et iUic parate\ )) Atque facta qnidam
snnt haec sensiHler. Intelligantnr antem figurate : Homo
quidem gestans fictile vas aqnoe , Joannes Baptista, praedi-
cans pcenitentioe baptismum et baptizans. Civitas autem
superna Hierusalem, cnjus cives Joannes et ca^tera justo-
rum et sanctorum turba. Cosnacnlum vero stratum splcn-
dido lapide coelnm , animahbus quibusdam ct formis va-
rietate astrorum figuratnm, ad cujus simihtudinem regale
apnd nos pavimentum lapidum varietate stratum. Quodantem bobus Apostolos comparavit Propheta , manifeste
demonstrat Pauhis divini vicenarii pra^cipuus, dicens :
«Scriptnm est : Non obhgabis os bovi trituranti". )) Rur-
susqne infert, « Nnm boum cnra est Deo ? omnino de nobis
))dicit, propter nos enim scriptum est . » Sed ad subh-
mem Esaiam redeamus, prophetiam apud ipsum extantcmsecnti : « Non operantia decem juga boum factnra esse
)) amphoram : » unam rursnsqne subjungit : « Et qni seminat
))artabas sex, metet tres modios^ )) Num igitur tantam
frnstrationem ahquando fore censebimus , ut qui scmina-
verit artabas sex, tantummodo tres recipiat modios?«Non
))enim inquit, tres artabas faciet, sed tres modios,)) exi-
gunm quid habentes. Vernm in interius htterae velamentum
ingredientes, inveniemus omnino id secundum ista fuln-
rum. Sex igitur artabas qnibus Ecclesiae conseritur arvum
rationale mortahnm, esse quatuor quidem divini sermonis
» Marc. XIV, i3-i5 , et Luc. xxii , 10-12 , et Matth. xxvi, 18.
a 1 Cor. IX, 9, 10 et 1 Tim. v, 18, ex Deut. xxv, 4« —- ^ Isai". v, 10.
juxla Lxx.
LIII. 19
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 298/487
200 S. CiESARII
libros ,qulntam autem sanclorum Acta , sextam vero unico
voluminc contentas eximii apostoli Panli quatuordecim
Eplstolas : ex quibus et pcr quas fructum fert sacer ccetus
institutlone antistitum in dlvlnis consltus, tres modios,
fidem in Patrem et Fillum et Spiritum sanctum. « Exlvit
»enlm qui seminabat ad seminandum*, » non triticum cx
quo panis fit, sed fidem vivificam, at non in omnlbus.
( Quaedam enlm juxta vlam cadunt, quae vla est Chrls-
tus.) Nam inqult ipse : « Ego sum vla vitae ^. » Non ergo pro-
cul a vla sunt Arlani : quemadmodum ct Graeci et Judaei,
neque Item in via sunt, sed juxta viam, id estpropeChris-
tum. Quippe quod Chrlstum confltentur , facit ut prope
viam slnt : quod vero minorem et Inaequalemblasphemant,
id ex vivente via ipsos ejicit. Quapropter et volatllia co^ll,
diabolici exercitus advolantes , colligunt semina divina cx
corde reproborum. Ipse etenlm Domlnus quod prsecepit
id omnino et facere solet, dicens : « Nollte projlcere sanc-
» tum meumcanibus, neque projicere margaritas meas co-
))ram porcis^ )) Eirursus, «ToUIte, Inqult, ab ipso talcn-
)) tum, et date ei qui habet talenta decem. Omni enlm ha-
»bentl fidem rectam, dabitur et adjicletur : ab eo autem
» qui non habet » fidem , spem , ei charltatem in Dcum,
» etlam id quod videtur habere, auferetur % » Inquit Domi-
nus. Hoc est quod ipso frui non possint , nlsi omnl vlrtute
sint perfecti,qui recta fide Deum non colunt. Sicut inqult
ipse : « Qui credlderlt et baptlzatus fuerit, salvus erit :
»qui vero non crediderl^ condemnabitur^ )) Vocat aulem
nomine, ut puto, incredulorum etiam male credentes, ct
impios sectatores haeresum. Porro qui in splnosls sunt,
Eunomiani mihi vldentur, quos propter blasphemlam
Anomceos plurimi appellant. Nam quod debacchantes crea-
I Matlh. XIII, 3. — » Joan. xiv, 6. — » Matlh. vii, 6. — 4 Id. xxT,
»8 , »9. — * Marc. xti, i6.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 299/487
DIAL0GU8 IV. ogi
turam et cogllatloiiem audcnt niigarl Clirlslum osco, kl
velnt splnae suiTocat eos , c-t non povmlltil grrmlnarl cl
pcrricl fide. Competlt ctlam idem sermo qnllHisdam Ec-
clesla3 nostrre, qul curls vltc-e, et splnls nrgotlorum se
suffocant, neque concedunt In se vlgiire, aut perrectam
producere rerum dlvlnarum naturam. Alla autem cecl-
derunt non super petram, sed super petrosa. « Petra
enim Chrlstus estS » quemadmodum Inqult dlvus Pau-
lus. Petrosi vero mihi esse vldenlur obtusum habentes
et obedlre ncscium cor, quod tenerius quldem est quam
lapls, durius autem quam propria nalura. Talls enlm na-
turae semen est, tenerius quidem lapide, durlus autem
lerra. Cui comparat Dominus Deo inimlcos Maccdonlos,
et Marathonios, qui Spiritum blasphemant, et ipsum crea-
tum esse falso asserunt, implacabllem sibi contrahentes
Domini denuntiallonem. Tnqult enlm, « Qui dlxerit ver-
))bum adversus Filium homlnls , remittetur iHI : qui vero
)) dixcrit adversus Splritum sanctum, non remlttetur el
))neque hic, neque in saeculo futuro^. )) Neque igilur terra
sunt bona et fruglfera , tenens semen slcut Christlani
neque item soHda petra sunt, qui exculpcntur a doctori-
bus in structuram sacri ccbIus. Quod enini confitentur Dei
Fihum Jesum Christum slmilem secundum substantiam
Patri, ostendit ipsos moUIores esse : quod autem negant
Deum esse Spirtum sanclum ipsos ambigere, et ex parte
validos circa totum caecutire, Creatorem cum creatura
connumerantes , et de Domlno pariter et servo perpcram
sentientes. Quos a chrlstianismo seckidens Apostohis in-
quit : « Si quis Spiritum Christi non habet, is non est
))ejus'. Et aha, inquitDominus, ceclderunt in terram bo-
»nam: et dabant fructum, alia quidem trlgecuplum, alia
» 1 Cor. X, 4« — Malth. xii, 3a. — * Rom. viii, 9.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 300/487
» vero s^iagecuplum , alia vero centupluni*. »TerraB ton^
rectissimum et tene sentiens cor, et voluntatis proposi-
tum compariins , repurgatum ab haEjreticis spinis , et ger-
minans. PrimUm quidem herbam fidei , deinde spicam spei
crescentem , tum maturum fructum dilectionis perfectae
exhibens. Haec enim et divus Apostohis praecipua esse os-
tendit, «Fidem, Spem , Charitatem^. » Qui igitur credit,
facit Iriginta : qui vero sperat, facit sexaglnta ; qui vero
in dileclione perfccta est , centupla per perfectionem facit
opera, quae sunt acceptissima Deo. Qui ex uno semine
tertium reddidit fructum, Deum honorans, Ecclesiam
exaltans , semetipsum deificans , cum spiritu se compo-
nens, animae providens, corpori imperans , in terra glori-
ficatus, ex mortuis resurgcns, in coehs requiescit. Qui
perfectus in Trinitate, fideHs est, mansuetus , faciHs erga
omncs etmodcslus, misericors, benignus, justus ; corpus
contemnens, divina exercens, cceleslia esuriens, in ima-
gine cum mortaHbus degens, et figura super terram appa-
rens. Ideo trigecupla fructificat , tanquam inter homines
agens; sexagecupla autemveluti cum AngeHs ministrans:
centupla vero tanquam cum Deo conversans; pcr unctio-
nem olei sancti dans fructum in trigecuphs : per baplis-
mum autem in sexagecuplls : per unguenli sacrum minis-
terium in centuphs. Qui credit in Patrem, profert
triginta ;qui in Fihum, sexaginta ; qui in Spiritum, cen-
tam Quo enim putant immlnuere Spirltum divi-
num, hoc magis ipsum extollunt et ornant, numero prae-
ponentes ipsum Patri etFIlio, malc et imprudenter. Qui
enim credit, non in Splrltum, scd in Palrem credlt pri •
muni, deinde in FiHum, aique tum In consummatorem
Trinitatis Spiritum sanclum. Quemadmodum et divinorum
ille Carminum auctor, opificium Trinitatis significans esse
f llaUtu xni, »3> et Marc. iv, 8. — 3 i Cor. xiii, i3.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 301/487
blALOGUS IV. ^(^3
universa, inquit : « Veibo Domini cceli firmali sunt, et
»spiritu orls ipsius omnis yirtus eorum *. » Dominum Pa-
trem, Verbum Filium, Spiritum autem sanctum illum et
consummatorem sacraj Trinitatis appellans. Cujus pro-
priam potestatis auctoritatem significans Dominus, post
quam a mortuis resurrexisset, inquit Discipulis suis : « Ac-
»cipite Spiritum sanctum. Quorum remiseritis peccata,
wremittuntur eis ^, » auctoritate videlicet Spiritus quem
accipitis, divinitus vobis dantis potestatem remittendi
peccata. Ne igitur cum haereticis corruamus,qui a regina
Austri condemnabuntur ', per ignaviam iii exercenda vir-
tute. Hoec enim fama sapientiae a linibus terrae ad Salomo-
nem pervenire properavit ; istis autem Christus hodierno
tempore clamans , evigilare et aspicere id quod e re ipso-
rumest
,
persuasit. Et illam quidem verba et
rumores adsalutem velocem reddiderunt,* hos autem aspectus et ope-
ratio Dei, et Verbi incarnati, nequaquam meliores reddi-
derunt»
INTERROGATIO CXGIV.
Secundum litteram intelligitur tantum, aut num aliam
aliquam considerationem habet interrogatio Petri et res-
ponsum Domini? illo quidem interrogante , « Quoties si
» peccaverit in me frater meus, remittam ei, num septies ?»
Hoc autem abundanter respondente ; « Amen dico tibi, non
» tantum septies , sed septuagies septies \ »
RESPONSIO.
Pulchra quidem et facilis responsio, conferens utrlquc
remissionem, cum ei qui peccavit, tum ei contra quem
» Psal. xxxu, 6, — ' Joan. xx, 3i, a^t — * MaUh. xn, 42, — < Id»
xTni} ai, 22.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 302/487
2^4 S. C^SARII
commlssum est aliquld. IUi quldem in qulbus djellquit, ve-
niam; petenti huic autem in gratlam lecipientl, tanquam
ilsdem obiioxio. Nlhll enim est quod cadere et capi ne-
queat, praeter solam prlmae et incomposltae sacrae Trinlta-
tis in unitatc naturam. Inqult enlm divlnum oraculum :
«Qulsgloriabitm^ castamsehabereanlmam? autqulshbere
»dicet se puruin esse a peccato* ?» Ante hos autem Jobus
ille dlyinus , turris inconcussa,qul percutlenti dlabolo et
affectibus non cessit, adamantinum laquear, dlserte cla-
mat:
«NuUuS a peccato purus est, si vel uno tantummodo?)die super terram duraverit vita ejus^. » Yita autem hoini-
nls non fuerlt ex utero in vltam piogressus, sed post cor-
poris incrementum intellectus periectlo, principium est
consultationls clrca vitam. Quandoquidem igltur futururn
erat, ut Petro crederentur claves regni ccelorum, et eccle-
siasticus co^tus : (clauderc autem, Intellige potcstatem
remittendi peccata : nam pro clave linguam habuit ape-
rientem coelum ciaudcnlemque, id quodetnobis est Ilngua,
aperire nobls Ipsls aut claudere cneluin; illo quidem iis qui
digna, hoc vero illis, qui indlgna Deo locuti sunt , con-
tingente: )
potestatem Igitur remittendi peccata cum se
accepturum sperarct, Dominum interrogat, « Quoties si
wpeccaverlt in me fratcr meus, remittam illi? Num sep-
))ties?)) Cujus aulem gratia non quater, aut decles, aut
ulterlus quaurit, scd usque seplles? Videlur mihi ipsum de
homiclda lalciitcr instrui velle : num venia per baptismum
et pttjnltentiam dlguus habeatur, qui septem peccala In-
currit, qui primus in mundo homicidium patravit Cainus,
et totidem damnatus suppHciis se invicem suscipientibuL- ex
caide peccatls. Primus cnim inter homines Cainus dolose
egit : primus homlcldlum feclt : prlmus mentitus estDeo,
quaerentl de interfecto : prlmus parentibus luctum et la^
» Prov. XX, 9. juicla lxx. — • Job. xiv, 4> 5. juxta lxx.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 303/487
DIALOGUS IV. 295
mentationem induxit., occiso fratre : primus invidiam et
livorem peperit : primus fructuum primitias malitiose ob-
lulit : primus terra sanguine polluta, execrationis ei con-
ciliator fuit.
Porro septem istis in homicidio facinoribus, par numero
etiam supplicium per divinam vocem imponitur. Sterilitas
et infcecunditas terrae, quae non amplius homicidam re-
ceptura sit : gemitus et quassatio totius corporis. Sed enim
in enumeratione etiam ipsum supplicium examinandum
esse arbitratus sum. «Maledicta terra a te, wuna poena est.
«Operare terram, » altera : nam arcana quadam necessitate
ipsum constrinxit, cogente ad aerumnosam et molestam in
terra vitam. «Et non adjiciet ut det tibi robur suum, » ter-
tium supphcium, laborare et nuJhim ex laboribus fructum
percipere. « Gemens et tremenseris super terram*. » Tribus
duo insuper addit suppHcia divinum decretum, gemitum
assiduum et tremorem indesinentem, ut neque cibum ori
vel potum admovere possit, tremente homicidae dextera,
quae pristino robore male adversus fratrem usa est, et per
vim valentem infirmitatem sibi emit. Sextum supplicium,
quod exciderat ex ea, quae erga Deum est, hbertate. Ve-
hemens enim et gravissimum est supphcium aversio Dei,
in quo omnimoda protectio est, quam deplorans is, qui
eam experiebatur, mortem expetit, eam sibi conducibiho-
rem esse sciens, quam vivere abjectum a Deo. Sic enim
ait : « Si ejicis me a terra, » hoc est, si non amphus fructi-
bus ejus fruiturus sum : « Et a fc\cie tua abscondar. » Si ex
terra mihi ad vitam necessariis privatus sum, et temetipso
indignante, apparere in ocuhs hominum non potero. « Et
»fiet, inquit, ut omnis qui me invenerit, occidat mc^. »
Mehus enim mihi est, ut moriar, quam ut vivam male ex-
cruciatus. Ad quem Dominus inquit : «Non ita fiet. Posui
» Gen. IV, 12. — a Id. iv. 14.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 304/487
» enlm slgnum supcr lc, ne te inlerficiat, quisquis in?ene-
)) rll tc\ » Scplimiun id supplicium est, indignum haberi
morle, omnem turpiludinem et opiniouis gloiiam solventc,
sed manere cruciaiui oLnoxium, et signo notatum illum,
qui malorum inte^ homlnesauctor erat. Gravissimum enim
siippliciorum ralione prxditis est turpitudo, quam sonti-
hus divinum decretum miuatur, dicens : « Resurgent ahi
» quidem ad vitam a?ternam, alii autem in turpltudlnem et
«opprobrium aetcrnum^ » Quandoquidem igitur septemiuha3scrant homlcldaa maha, totldem etiam supphcils dam-
natns est. Sclebat itaque Petrus quod septlmum diem ho-
norandum Dominus dcstinaverat, in eo requicscens, et ah
operlbus suls cessans : et quod non aHam, sed hanc ho-
norasset, in ea legem dans, quodque sabbatum propler
cessationem ab operlbus vacasset : et quod venerandus sit,
et pecuharem significationem ferat septenarius numerus,
in quo scenopegine tubcC : in quo dies expiationls, septimus
apud ipsos annus rcmlsslonls in pretlo habltus, sex anuis
terram arantes, conserentes et metentes, septimo qulescere
sinentes, Integramque manere, ex ea sponte nascentibus
contentos. Septem annis servltutem serviens famulus, h-bortatem adlplscebatur. Pra^terlto annuae septlmanae tem-
pore, septuagenarii captlvl ex Babylone Hberatl sunt. Pe-
cuhariter item a sacro coetu Christigcrae Ecclesiae nostrae
usurpatur septenaria beneficentla. « Septies enim in die
» laudavl te^, » inquit Davldes, Carmiuum dlvluorum auc-
tor. Dlei quldem nomine praesens slgnlficans saeculum.
Septles autem Ipsum per hebdomadam revolvi. Esaias (22)
septem enumerat spirltuaHa dona, « Et septem ocuH Do-
mlui\)) Inqult. Id quod et Salomon ait: «Saplcnllaaedlfica -
» vltslbldomum, etsuffulslt cokimnasscptem". » Saplentlam
' Gen. IV, i5. — a Dan. xn, s. — 3 Psal. cxvui, 164. — j Zacb. ui, 9.
^ Prov, IX, 1,
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 305/487
DIALOGUS IV. ^gj
aulem Chrlstum esse^ cllvus Apostolus interpretatas est.
Domus autem hujus coelum et Ecclesia. In illo quidem
septem columnse angelici ordines, in hac autem Stephani
et Phillppi coUegoc, Apostolorum septem diaconi. Et rur-
sus alius sanctorum Vatum inquit:« Septies cadet justus
»et resurget^ ))Non aliter autem quam per po^nitentiam.
Scptimus ab Adamo Enochus translatus, non vidit mor-
tem, id docente transposltione ex corruptibili et morti
obnoxia vita in immortalem et omnibus asrumnis carentem
locum transferri Eccleslam. Ex diluvio item, solum ser-
valur intellectilem Noe Chrlstum gubernatorem habens.
Septlmus ab Abrahamo Moyses legislator divlnus exhlbi-
tus est, mutatio vitce, inlquitatis sublatio, ad bonam con-
stitutlonem legum ascensus. In septem hebdomadis anno-
rum Inslgnem Deus jubilceum dedlt, quo tanquam sabbato
frueretur, et cessaret terra ab aratione, a debitis autem
solverentur debitores. Septuagesima et septlma generatlone
ab Adamo Christus nascltur, quemadmodum per genealo
giam divus Lucas demonstrat. Quandoquidem igitur Scrip-
tura numerum remlsslonls peccatorum septenarlo definit,
cum hebdomade autem praesens aevum extendltur, seplem
quidem dlebus ab opifice integre perfectum, septenaria
vero vicissitudine velut semper in se revolutum : habet
remlssionem peccatorum per pcenltentlam, qui ad correc-
tlonem et sobrletatem Incllnat, castlgatam a Deo. Ideoque
putans Petrus, quod dlfficinime si Domini decretum sit in
hoc hebdomadario sseculo, remlttatur illud homlcidae
septuplex flagltlum et crlmen , inquit ad Dominum : «Quo-
))ties si peccaverit in me frater meus, remlttam illi? num
r> septies^ )) Quasi dicat, Num etiamsi homicldium patrarit,
remittam ei poenltentl? Domlnus autem benignitatem ei
commendans, inquit : « Non modo septies, sed etiam sep-
»1 Cor. 1 1 >4. r: ' Pfov. xiiv, 16, — } Matth. xyi", ai.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 306/487
2^8 6. CESARII
Btuagies septies*. » Illud, ut arbitror, docens, quod non
modo is qui semel homicidium fecit, et septem illis ma-
lis subjacet, recipidebeat si poenitet ; sed et is, qui jam
semel quodam modo Deum abnegavit, quod gravius est
caede septuagies septies commissa, recipiendus sit, venia-
que danda pcenitenti et lugenti. Propter quae ista menti
adumbrantur; et ut diffidens his Petrus ejusmodi veniam
consequatur, qui absque venia fore putabat utrumque, et
nunquamper poenitentiam
dignos habendos benignitatepermittit ipsum cadere Dominus septies, propter percus-
sum pontificis servum, etamputatamejus aurem. Intentione
enim interfecit, nisi « Qui plantavit aurem audisset, et qui
»formavit oculum animadvertisset^. » Qui paulo ante caeci
oculos aperuerat, et quidem ejus qui nunquam aspexerat
lucem, hic percussi aurem mox restituit tactu iKanusutrisque miraculose tanquam a Deo factis. Septuagies au-
tem septies per quaestionem Ballilae ter ipsum abnegasse
dictum esse voce gallinacei. Remisit autem ista et non
amplius recordatus est, ferventer ipso et amare super ab-
negatione lugente et lacrymas fundente, ut quorum ipse
veDiam consecutus essetin
lapsuconstitutus, etiam proxi-
mrs resipiscentibus similiter praestaret. Communiamus
igitur nos ipsos, ne po^nitentiam ncgligamus. \ix enim,
quoe est ex hac, procedit consummatio, Quapropter me-
lius mihi videtur, omnibus viribus a corruptibilibus absti-
nere, quam letiferis impletos dolere et tristari, et conflic-
tari,
etmedicum invocarepostquain aculeo peccati percussi
sumus. E diverso si contigerit, ut per abreptionem ali-
quam labamur, ne dcspcremus de expiatione, neque de
remissione, neque cum rcvocati sumus, segniter agamus,
sed quamprimum a deteriore resiliamus, et virtutum sug-
gestionem apprehendamus, vcstimentum et sensum lave-
> Matth. XVIII, 32. —< Fsal. xcin, 9.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 307/487
DIALOGUS IV. tp^
mus, et res terrcnas tanquam quae suffocent, fugiamus :
ad pristinam sublimem illam conversationem veniamus :
aures ad divina dogmatainclinemus :
eorumquae humi
repunt obliviscamur, et arcem virtutum dilectione possi-
deamus, et tabulis cordis divinam legem insculpamus, facti
divinitus sculpta tabula.
INTERROGATIO CXGV.
Quamobrem ergo tam enormiter lapsus sanctus ille vir
Petrus, et veniam consecutus, ipse quoque veniam non de-
dit Ananiae et Sapphirae : sed in una hora utrosque occidit
verbo, licet nulkis esset ipsorum lapsus, respectu illius
abnegationis ? Aurum absconderant proprium , non alie-
num ; vel etiamsi alienum fuisset, non est par peccatumprivatarum rerum parvum quiddam abscondisse, et abne-
gasse Jesum.
RESPONStO.
Nondementiae est, primarii illius adversus
sontes ter-ror : sed praesciae disciplinae phirima mortaHum sanantis
vitia. Quandoquidem igitur semel Deo dedicatum aurum
sacrilegio vulneratus aHenaverat, intcrrogatusque nega-
verat : idcirco ille qui fuerat exorsus spargere evangeHca
semina, moxque simul exortas malas herbas conspexerat,
prudenter eas illico sustuHt, ne forte simul crescentes tri-
ticum vastarent. Nam in angustia amaritudinis ipsum esse,
quemadmodum Simonem, et incorrigibilem in posterum
ad mehora videbat. Neque enim facuUas erat concedendi
scelus, non consentiente cum labiis corde, sicut inquit de
Israele Carminum ille divinorum auctor : « Et dilexerunt
»
ipsum ore suo, et Ungua sua mentiti sunt ei. Gor autem
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 308/487
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 309/487
finitamur igitat% t{\A plug habeamus In bono, injustitiam
justiliadeprimenleSi
INTERROOATiO CXCVl.
Si InevitaLilis cst consuinmallo mnntli, et adventus
Christi, quomodo Inquit ipsc : « Tunc qul iu Judnca sunl,
)) fuglant ad monles , et qui in teclo est , non dcscendatad
» tollendum aliqiild ex domo sua, et qui in agro esl, ne ic-
wvertatur ad tollendum vestimentum suum. » Et iterum,
inqult , « Sed orate ne fiat fuga vestra In sabbato, vel in
»hyeme. Va3 autem praegnantlbus et lactantibus in illis
«dlebus*. » Num quasi si contingat aestate , vel dominica,
vcl alia die consummalio, possimus latere vel fugere?
Curautem cum tanta tunc sit futura turba, tantusque popu-
lus, solas pra3gnanles et lactantes ex omnlbus miseras
pronuntiavit , atque deploravit,
quasi propter partum ?
Num quod ad partum perventurae non sint , vel quasi gra-
viori supplicio aificiendae ?
RESPOJiSIO.
Futuram Judaeorum fugam praemonstrans , ipsis ad
montes fugere praecipit Dominus. Nam post Vespasiannm
Titus superveniens,
prorsus oequavlt solo desolavitque
Ilierosolymam , male perdltis Judaels, virls quidem gladio
prostratis , infantibus vero recens natis pavimento aUisis,
pra?gnantibusquc dissectis , omni perdllione et interitu
inimicum Deo genus delevlt. Sabbato vero id accidit
capta civitate, omnibusquedomi vacantibus propter otium
sabbati : hyeme item , nullus ipsorum effugere captivita-
tem interitumque polerat. Qui vero in tecto erat , latitare
*> MaltL xxiY, i6-ao.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 310/487
3o2 S. CESARII
tentabat , nihil eorum quae infra erant tollere volens
praestabilius esse vivere, quam allquid habere duccns. Qui
autem in agro , non modo qui ad domum reverteretur
manebat; sed et ulterius abire cogebatur, inceusam et
captam civitatem cerncns. Quod si per sublimiorem in-
tellectum ad nostra , ut par est , sermoncm applicari vul-
tis : « Qui in Judaea sunt ad montes fugiant : » qui in
pietate firmi sunt ,( id enim Judaea ex interpretatione so-
nat) ad sublime refugium , nempe Christum, respiciant,
sub ejus confessione custoditi. « Qui vero in tecto est, ne
» descendat ad tollendum aliquid ex domo sua : » qui prae-
senti contempta umbratili vita , omnique hic conculcato
tabernaculo, superior evasit hac vita , relegatis internis
affectibus, ne quid eorum secum trahat, non timorem,
non animi angustiam , non vanam gloriam , non opum
amorem : qua3 sunt ab alto descensus. « Qui in agro est
» non revertatur ad tollendum vestlmentum suum. » Qui
veterem exuit hominem , et carnalibus renuntiavit , novum
gestet ,qui ipsum ad innovationem Dei renovavit , ac coeno
repurgavit. In hoc enim habeblt virtutem ad omne consi-
lium inviclam. Nulla igitur perturbatio agnatorumve mu
tuus doloris affectus a Christi nos dilectlone abstrahat.
P^eque enim Christus cum a matre et fratribus quaerere-
tur, vocationem admisit , cum apud auditores sakuiferam
doctrinam exorsus esset , docens spirituaha carnahbus
esse potiora. Ad eumdem modum ipsius quoque Dlsclpuli
rehcta mensarum observatlone, pietatls sermonem potius
capessere voluerunt, non verbis tantum sapienter docen-
tes , sed et factis instituentes. Nam bene loqui , 1) rae vel
cymbalo simile est : utlHter autcm agere, cum Angelo-
rum natura conju|ictum est.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 311/487
DiALOGUs ir. 3o3
INTERROGATIO CXCVII.
At erit eis reversio ad consummationem inundi , ct
quando qui sunt ex gentlbus omnes crediderint, tunc et
residuum ex Judaeis convertetur? Dicit enim in Evano-elio
Dominus : « Quoniam habeo et alias oves, quae non sunt
»ex hoc ovili : oportet
meet illas
adducere, ut fiat unus«pastor*. » Et Apostolus cum hoc consentiens inquit :
« Quando plenitudo gentium iiigressa fuerit , tunc omnis
wlsrael servabitur^. »^
RESPONSIO.
Nunquam persuadebor Judaeos revocandos. Neque
enim docet Dominus , neque eximius ille Apostolus, per
ea ,quae recte quidem ab ipsis dicta sunt , male autem a
te tum intellecta , tum prolata. Nam quod dixit Dominus
« Quoniam et dias oves habeo : » constat nos dici, qui
non sumus ex eo ovih, utpote Judaico, quorum prima
fuit manifestatio Domini, videlicet divorum Apostolorum
et cum ipsis , atque per ipsos conversorum fidelium Ju-
dseorum. Nondum enim id, quod ex gentibus constat,
fuit ante salutarem passionem , eo quod nondum esset
prsedicatum nobis , neque baptizati essemus , id quod
post resurrectioncm per Apostolos suos Christus efFecit,
nosque ad fidele Judaeorum ovile simul induxit , sumusque
omnes fideles unus grex sub uno pastore, summo ponti-
fice, summoque pastore Christo pasti et custodili : « Unus
»enim Dominus, una fides, unum baptisma% » inquit
is,qui summi quidem Pastoris Discipulus, cujusvis vcro
sub ccelo magister est, eximius Apostohis, qui idem in-
quit : « Quando plenitudo gentium iiUraverit , tunc omnig
» Joan, X, 16. — Rom. xi, a5, 26. — «^Ephes, iv, 6,
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 312/487
3o4 Sj CiESARli
»Israel serVatltur. » Non Jud^eos circa consummatlonerii
servandos ct revocandos significans : sed qul per purlta-
tem mentls et per fidem vldent Deum. Id enlm esse Israe-
lem , ab omnlbus , atque etlam ab Ipsls Judicls exponitur.
Mentem nlmirum cernentem Deum. « Non enim omnes,
» qui ex Israele , sunt Israel ; ncque quod sunt semen
»Abrahami, omnes filii sunt : sed in Isaaco vocabitur tibi
»semen^ Hocest, non ii, qui filli carnis sunt, iidem et
»FiliiDei, » inquit idem Apostolus. Iterumque Dominus in-
quit in Evangelio , « Multi sunt vocati : » utpote Israelitoe
et Ghristiani : « Pauci vero electi% » utpote illl qui ser-
vantur. « Quando Igitur plenltudo gentium,» hoc est, uni-
versos populos complexa Ecclesia, Intraverit , in judicium
videlicet : tunc omnis Israel, mens videlicet Deum cer-
nens , hoc est, omnis homo ,per fidem et pietatem cogni-
tionem habens , salvus erit.
» Rom. IX, 6-8. " • Mallh. xx, 16. et xxii, 4.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 313/487
DIDYMI C^CI
ALEXANDRINILIBER UNUS DE SPIRITU SAISCTO.
LIBER CONTRA MAiNICHiEOS.
Liii. ao
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 314/487
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 315/487
yvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvv^vvvvvvvv^v^^^vv^vvvvvvvv^/wvvvvvvvxvvxivx^vvvvvvvvvvvvvvvvvv «^
DIDYMUS C^CUS
DOCTOR ALEXANDRINUS.
( AN. 599.
GR.ECUS.
DiDYMUS Alexandrinus y vir plane admirabilis ac
disertissimus, ( Socrat. Hist. Eccl. lib, iv, c. xxv
)
et ad Ecclesise gloriam Dei munere concessus
( Rufin. Hist. Eccl. lib. ii, c. vii) , « caplus a parva
»aetate oculis , et ob id elementorum quoque igna-
))rus, tantum miraculum sui omnibus prsebuit, ut
»dialecticam quoque ao geometriam,
qua3 vel
»maxime visu indiget, usque ad perfectum didi-
» cerit.(Hier. lib. de Vir. illustr. c. cix. ) » Hanc
autem a Deo accepit divinarum rerum notitiam
ut scholse Alexandrinse praefectus sacras Litteras
magna cum laude fuerit interpretatus. Grescebat
in dies ejus scientiae et eloquentiee fama; nemo jam
erat inter doctos qui Didymo magistro caruisse
sustineret,quos inter eminebant Hieronymus ipse
20.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 316/487
3o8 DIDYMUS C.ECUS
et Rufinus, qui ad taiem tantnmque virum conve-
nire ab exlremis terrse partibus non dubitabant.
Peisuadebat enim facillime pro ea, qua in dicendo
valebat, facultate^ {Sozom, Hist. EccL), divinum-
c]ue nescio quid ac supra humanam vocem sonans,
[Rufin, Hist. Eccl.) omnium admirationem rapie-
bat. Arianorum validissimus oppugnator, eonmi
fraudes ssepius valuit dissolvere , unde Catholicis
omnibus maxime charus habebatur, hcet Origenis
scripta defendere sustinuerit ; « Non^ ut dicit Hie-
» ronymiis , ubi de Fiho et Spiritu sancto agitur, iis
ttq,u£e ab haereticis in ejus operibus addita sunt
wconsentiens;, sed breves dictans commentariolos,
» quibus ostendit cjuo sensu in bonam partem accipi
• dcbeant. {Hier. lib. adv. Rufin. ) v In hujus autem
scriptis non reperitur quod locum dare possit huic
ejusdem Doctoris exprobrationi : » Coeterum in aliis
«dosmatibus in Origenis scita Eusebius et Didymus
i) apertissime concedunt , et quod omnes Ecclesiae
V calhohcoe reprobant , catholice et pie dictum esse
); defendunt.(
Id. ibid. ) «
Synodi generales sexta et septima Didymum tan-
quam a Synodo quinta generali damnatum, et ipsi
reprobarunt ;quod errore facti suppositum fuisse
contendunt P. Hallix et P. Garnier.Quidquid sit de
illa qucestione, certum est opera, quoe supersunt,
et nominc Didymi merito circumferuntur, nihil
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 317/487
DOCTOR ALEXANDRINUS. SoQ
prorsus complecti, quod ita severum judicium expos-
tulare videatur. Illum e contra acceptissjimum fuisse
Catholicis patet ex hoc potissimum, quod magnus
ille Antonius , cum de Thebaide Alexandriam
descendisset , ut Athanasii fidem suo testimonio
comprobaret, Didymo isthaec dixisse feratur : « Non
»est grave nec dolendum , o Didyme, quod oculis
»careas, quibus lacertae , mures et vilissima quae-
»que praedita sunt animah'a : sed beatum potius
»et jucundum est,quod perinde atque Angeh ocu-
nlos habeas, quibus Deum perspicuc contemplaris^
»verceque cognitionis lumen intueris.
Vivebat adhuc Didymns an. 592, quo suum
scribebat hbrum de Viris illustribus B. Hieronymus,
tumque jam « octogesimum tertium aetatis annum
» excesserat. [Hier, lib. cle Vir, illust c, cix.J
» Quod
sequitur autem in Palladii historia, mortem ejus
ante annum 599 ineuntem ponere non sinit,
«Phiraillum etnobilissima conscripsisse opera,»
testis est Hieronymus^ inter qu?e praecipue eminet
liber unus de Spiritu sancto^quem idem sanctus
Doctor in Jatinum convertit. Non aliter dictum re-
perieS;,sive apud S. Augustinum, [Qucest. in Exod.
lib. II, qucest, XXV. ) sive apud Ratramnum.(lib. Ji,
contra. Grcecos, c. v. ) Unde immerilo unicum hunc
iibrum in tres hbros divisum fuisse constat. Recte
igitur Yallarsius editionem suam ad Didymi Hiero-
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 318/487
3 10 DIDYMUS CiECUS
nymique sententiani exegit,quam nos iterum ex
Bibl. Patrum Gallandii extractam evulgamus.
Restat adhuc parvus contra Manicha^os tractatus,
qui Didymi ingenium ita refert, ut illi abjudican-
dus minime videatur. Hunc igitur pubhci juris ite-
rum facere operae-pretium duximus ; non ita vero
« Breves in Epistolas canonicas enarrationes , »
quaeauctorem latinum sapiunt^non autem graecum,
et aUunde plura continent quae minus probata viris
dpctis, censura in nonnulhs notanda sunt, qnamvis
sententias magno Didymo non indignas hinc et
inde deprehendi affirmet Tillemontiiis.(31em. eccL
tom. Xypag. 393.
Didymum imperitum sermone^ non scientia pro-
clamat Hieronymus, illumque dicit « ApostoUcum
» virum ex ipso serraone exprimere , tam sensuum
» lumine quam simpUcitate verborum.(Prcef. ad
y^lib. Did. de Spiritu saiicto.) » Adhuc adjungere
potuisset iUum ingeniosum simul esse et potentem
in argumentando , sanctseque Scriptura? verba , na-
turaU sensu explanata , non infeUciter suis dictis
accommodare. Sufficit autem ad ejus praeconium,
quod Hieronymum interpretem habere meruerit.
Legitur Tractatus de Spiritu sancto ,qui solummodo ex versione
S. Hieronymi habetur, sive inter ejus B. Doctoris opera, sive in Bibliothc-
cis Patrum , et maxime in illa Gallandii posteriore, tom. v» , ex quo illum
stampandum atsumpsimQs.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 319/487
DOCTOR ALEXANDRINUS. 3lt
Breves autem, quas negligimns , in Scripturam Enarrationes apud easdem
Bibliothecas , si velis , reperies.
Quoad autem Llbrum contra ManichcBOs, habeturtum in Apparatu sacro
Possevini , tum in Antiq. Lect, Canisii , tum in Thesauro Canisiano Basna-
gii, tum in Bibliolhecis Coloniensi et Lugdunensi , tum in Auctario noviss,
Combefisii , tum demum juxta ultimum hoc exemplar in Bibliotheca Gal-
landii, juxta quam referendum iilum et nos delegimus.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 320/487
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 321/487
*/%i^ ^/»^ %/•/% »/»,7 k*^-» */«/» »/Vl *^»/%»,'W
PR^FATIO
S. HIERONYMI PRESBYTERI
AD PAULIANUM.
IN LIBRUM DIDYMI DE SPIRITU SANCTO.
Cum in Babylone versarer, et pitrpuratae meretricis
essem colonus, et jure Quiritum viverem, volui garrire
aliquid de Spiritu sancto, et cceptum opusculum, ejusdem
urbis pontifici dedicari. Et ecce olla illa, quae in Jeremia
post baculum cernitur a facie Aquilonis, ccepit ardere; et
Pharisaeorum conclamavit Senatus : et nullus scriba vel
fictus (2 3), sed omnis quasi indicto sibi prnelio doctrina-
rum, adversum me imperitia? factio conjuravit. lUico ego
velut postliminio Hierosolymam sum reversus : et post
Romuli casam et ludorum lupercalia, diversorium Mariae,
et Salvatoris speluncam aspexi. Itaque, mi Pauiiniane
frater, quia supradictus pontifex Damasus, qui me ad hoc
opus primus impulerat, jam dorinit in Christo; tam tuo
quam venerabihummihiancillarumChristl, Paullae et Eus-
tochii nunc adjutus oratu; canticum, quod cantare non
potui in terra aUena, hic a vobis in Judaea provocatus im-
murmuro, angustiorem multo locum exlstimans, qui Sal-
vatorem inundi, quani qui fratris genult parricidam. Et ut
auctorem titulo fatear, inalul alieni operis interpres exis-
tere, quam (ut quidam faciunt) informis cornicula, alienis
me coloribus adornare. Legi dudum cujusdam libellos de
Spiritu sancto : et juxta Comici sententiam, ex graecis bo-
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 322/487
3l4 PR^FATIO.
nis, latina vidi non bona. Nihil ibi dialecticum, nihil virile
atque districtum,quod lectorem vel ingratis in assensum
trahat : scd totum flaccidum, molle, nitidum, atque for-
mosum et exquisitis hinc inde odoribus pigmentatum.
Didymus vero meus, oculum habens sponsae de Cantico
Canticorum, et illa iumina quae in candentes segetes su-
blimari Jesus praecepity procul altius intuetur : et antiquum
nobis
moremreddidit, ut Videns vocetur Propheta. Certe
qui hunc legerit, Latinorum furta cognoscet, et contena-
net rivulos, cum coeperit haurire de fontibus. Imperitus^
sermone est , et non scientia : apostolicum virum ex ipso
sermone exprimens, tam sensuum lumine quam simplici-
late verborum.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 323/487
VWvWWVWVkiVVVWtWWVWVVWi/Wv^VVWVWVwvwvvvvwvwvwvwvwvwvwvwvwvwwv»^vww
DIDYMI ALEXANDRJNI
DE SPIRITU SANGTO.
LIBER UNUS.
I. Omnibus quidem quae divina sunt , cum reverentia et
vehementi cura oportet intendere; maxime autem his
quae de Spiritus divinitate dicuntur : praesertim cum blas-
phemia in eum sine venia sit : ita ut blasphemantis pcena
tendatur , non solum in omne praesens saeculum , sed etiam
in futurum. Ait quippe Salvator, blasphemanti in Spiritum
sanctum non esse remissionem , « Neque in isto saeculo
» neque in futuro ^. » Unde magis ac magis oportet inten-
dere quae Scripturarum de eo relatio sit, ne in aliquem
saltem per ignorantiam blasphemiae error obrepat. Expe-
dierat quidem fideH ettimido, moderanti vires suas,mag-
nitudinem pTsesentis quaestionis silentio praeterire : et
rem plenam periculo , non in suum discrimen attrahere.
Verum quoniam quidam temeritate potius quam recta
via, etiam in superna eriguntur : et haec de Spiritu sancto
jactitant, quaeneque in Scripturis lecta , neque a quoquam
Ecclesiasticorum veterum usurpata sunt , compulsi sumus
creberrimae exhortationi fratrum cedere : quaequesitnostra
de eo opinio , etiam Scripturarum testimoniis comprobare
ne imperitia tanti dogmatis , hi qui contraria opponunt
decipiant eos qui sine discussione sollicita , in adversario-
rum sententiam statim pertrahuntur.
' Matth. m, 39. Luc. xii, 10. Matth. x» , 3i,
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 324/487
3i6 DIDYMI ALEXANDRl^]
II. Appellatio Spiritus sancti, et ea quae monstratur ex
ipsa appellatione substantia, penitus ab his ignoratur qu i
extra sacram Scripturam philosophantur. Soluramodo
enim in nostratibus Littcris, et notio ejns et vocabulum
refertur, tam in novis quam in veteribus. Veteris quippe
Testamenti homo David particeps ejus efFectus, orabat ut
in se permaneret, dicens : « Spiritum tuum sanctum ne
» auferas a mc '. » Et Danicli adhuc puero suscitasse dici-
tur Deus Spiritum sanctum quasi jam habitantem in eo \Nec non etiam in Novo Testamento, hi viri qui Deo pla-
cuisse referuntur, Spiritu sancto pleni sunt. Joannes quippe
adhuc in matris utero sanctificatus exultat^ Et Jesus a
mortuis resurgens, cum insuillasset in faciem Discipulo-
rum ait : « Accipite Spiritum sanctum\ » Plena sunt vo-
lumina divinarum Scripturarum his sermonibus , quorumcongeriem in praesenti opere digerere supersedi : quia dif-
ficile non est ex his quje assumpsimus unumquemquc lec-
torem sibi similia reperire.
III. Nemo autemsuspicetur alium Spiritum sanctumfuisse
in sanctis viris ante adventum Domiui, et alium in Apos-
tolis casterisque Discipulis , et quasi homonynum in difle-
rentibus esse substantiis. Possumus quidem testimonia de
divinis Litteris exhibere : quia idem spiritus et in Aposto-
lis, et in Prophetis fuerit. Paulus in Epistola quam ad
Hebraeos scribit, de Psalmorum volumine testimonium
proferens , ab Spiritu sancto id dictum esse commemorat :
« Et sicut dicit hic Spiritus sanctus : Hodie si vocem ejus
» audieritis nolite obdurare corda vestra^, elc. » In fine
quoque Actuum Apostolorum cum Judagis disputans ,
ait : « Sicut Spiritus sanctus locutus est per Esaiam pro-
»phetam ad patres uostros, dicens : Audltionem audietis,
« Psal. L, i3. — • Dan. xiii, 45. — * Luc. i, 44» — * ^oan, xx, aa. —
« Hebr. iii, 7, et Psal. xciv, 8.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 325/487
DE SPIRITU SANCTO. 317
vet non intelllgells*. » Neqiie eiiim Paulns alium habens
Spiritum sanctum , haec de eo scripsit,qui in Prophetis
ante adventum Domini alius fuit : sed dc co cujus ct ipse
particeps fuit , et omnes qui in fide consummatae virtutis
ferebantur. Undc et cum arliculo ejus mcminit, quasi so-
htarium et unum esse contcstans : ubi dicit non simplici-
ter TTVEuua aytov , hoc cst , Spiritus sanctus, scd cuni ad-
ditamento articuH rb mvjij.a. to aytov , hoc cst , hic Spiritus
sanctus. Et Esaiam prophctasse commemorat cum articu-
lata voce Sia to TVJtvy.a To ayio-j : id est, per hunc Spiritum
sanctum , et non simpHciter Tvviv-xa ayio-j. Petrus quoque in
eo sermone quo praesentibus persuadebat : « Oportuerat
))inquit, impleri Scripturam, quam locutus est Spiritus
» sanctus, (idest, to Trveuf^aTo ayjov) pcr os David de Juda ^.)>
ostendens , et ipse eumdem Spiritum , et in Prophetis
el in Apostolis operatum.
IV. Plenius de hoc in consequentibus tractabimus , cum
dicere cceperimusnon sohimDominumVerbumfactumesse
adProphetas, sed et Splritum sanctum : quia etinsepara-
biliter possidctur, cum unigenlto Fllio Dei. Ipsavox Spiri-
tus sancti , non est vacua appellatio, sed subjacentis essen-
tiae demonstratrix, Patri Filioquc socla, et a crcaturis
penltus allcna. Gum enim creaturae in visibilia, et in invi-
sibiha, id est, in corporaHa et in Incorporaha partiantur
nec de corporahbus substantilsest Spirltus sanctus, animse
etsensus habilator,
sermonis, et saplentia3,et sclentiee
effector : nec de invisibiUbus creaturis. Haec quippe om-
nia , sapientiae et csetcrarum virtutum , et sanctilicationis
capacia sunt. Ista vero substantla de qua nunc sermo est,
sapientia? , et scientiae , et sanctlficationis efFectrix est.
Neque enim invenlri potcst ahqua in Spiritu sancto fortl-
tudo , aut operatio sanctificationis virtutlsque ,
quam ab
j Act ^RXviii, a6, 27, — a Id, i, 16.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 326/487
3l8 DIDYMI ALEXANDRIKI
extraneo quodam sustineat : quia istiusmodi natura mu-
tabilis est. Porro Spiritus sanctus, confessione omnium
immutabilis est, sanctificator scientia^ divinae et universo-
rum attributor bonorum : et ut brevius dicam, ipse
subsistens in his bonis quae a Domino largiuntur. Nam
eumdem Evangelii locum Matthaeus Lucasque describens,
alter ex his ait : « Quanto magis Pater coelestis dabit bona
» petcntibus se* ? » Alter vero : « Quanto magis Pater vester
»ccelestis dabit Spiritum suum sanctum petentibus se^?»
Ex quibus apparet Spiritum sanctum plenitudinem esse
donorum Dei : et ea, quae divinitus administrantur, non
absquc eo subsistero; quia omnes utilitates, quae ex dono-
rum Dei gratia suscipiuntur, ex isto fonte demanant. Quod
autem substantiahter bonum est, non potest extraneae ca-
pax esse bonitatis : cum ipsum tribuat caeterls bonitatem.
Igitur manifcstum est, non a corporalibus tantum, sed et
ab incorporahbus creaturis extraneum esse Spiritum sanc-
tum : quia caeterae substantiae hanc substantiam sanctifica-
tionis accipiunt : iste vere non tantum non est capax
sanctificationis ahenae, sed insuper attributor est et crea-
tor. Deniquc qui communione ejus fruuntur, participes
dicuntur Spiritus sancti, sanctificati utique ab co. Perspi-
cue enim scriptum est : « Et Spiritui gratiae contumeUam
» faciens^
; » hauddubium quin is, qui postsusceptionemejus
peccaverit. Si autem sanctificatus est per communionem
Spiritus sancti, ostenditur quod ipse particeps ejus fuerit,
et largitor ejus sanctificationis Spiritus sanctus. Aposto-
lus quoquc ad Corinthlos scribcns, et cnumerans cos qui
regnum ccelorum sunt consecuturi, addlt dlcens : « Et haec
»quldem fuistis : sed abhiti estls, sed sanctificati estis,
»sed justificati estis in nomlnc Jesu Christi et in Spiritu
»Dci nostri^ » SpiritumDei non
alium asserens esse quam
.? Matlh. Yii, ii. — • ]Luc. XI, i3, « 3 Hebr, x, 29. — 4 i Cor. tj, is.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 327/487
DJB SPIRITU SANCTO. 819
Spiritum sanctum. Etenim in consequentibus idem appro-
bat, dicens ; «Nemo in Spiritu Dei loquens, dicit anathema
»Jesu; et nemo dicit Dominum Jesum, nisi in Spiritu
«sancto*,» Spiritum Dei Spiritum sanctum esse confir-
mans.
V. Si igitur sanctificator est, non mutabilis, sed immu-
tabilis substantiaeostenditur. Immutabilem autem substan-
tiam Dei tantum et unigeniti Filii ejus, manifestissime
tradunt divina eloquia : convertibilem et mutabilem om-
nem creaturarum substantiam praedicantia. Ergo quoniam
substantia Spiritus sancti non convertibilis, sed inconver-
tibilis demonstrata est : non erit creaturae hfxooZ^rtov. Esset
quippe et creatura immutabilis, si cum Patre poneretur,
et Filio , eamdem habens inconvertibilitatem. Omne enim
quod alieni boni capax est, ab hac substantia separatur.
Tales autem sunt cunctae creaturae ; Deus vero cum bonus
sit, fons et principium bonorum est : facit igitur eos bonos,
quibus se impertit, bonus ipse non factus ab alio, sed sub-
sislens : ideo capabilis, non capax. Unigenitus quoque
Filius, ejus sapientia et sanctificatio non fit sapiens, sed
sapientes facit ; et non sanctificatur, sed sanctificat. Unde
et ipse capabilis est, et non capax. Cum igitur invisibihs
creatura, quam rationabilem et incorporalem substantiam
vocari consuetudinis est, non sit capabilis, sed capax : si
enim capabilis esset, nuUius boni capax esset, per se sim
plex ipsa subsistens et alterius boni receptatrix: participa-
tione habeat bonum, et non de his quae habentur ab aliis,
sed de his quae habent alia intelligatur, Patre et Fifio ha-
bitis magis quam habentibus, creatura vero habente, et
non habita : de Spiritu quoque sancto retractemus : Et «i
quidem ipse quoque participatione alterius sanctimoniae
sanctus est, connumeretur caeteris cr^aturis. Si vero sanc-
» i Cor. XII, 3,
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 328/487
320 DIDYMI ALEXANDRINI
tos facit capaces sui, cum Patre ponatur et Filio. Quod
autem ab aliis capiatur Spiritus sanctus, et non alia capiat;
et nunc, et in Sectarum volumine (prout potuimus) ex-
pressimus : et ex omni Scriptura sermonem nostrum affir-
mare perfacile est. Bcatus quoque Apostokis ad Ephesios
scribens ait : « In quo et credentes signati estis Spiritu
» promissionis sancto, qui est pignus haereditatis nostrae*. »
Si enim signantur quidam Spiritu sanclo, formam et spe-
ciem ejus assumentes : ex his est Spiritus sanctus, quae
habentur et non habent : habentibus ilhim signaculo ejus
impressis. Ad Corinthios quoque idem scribens : « Nolite,
))inquit, contristare Spiritum sanctum, in quo signati es-
»tis^ : »signatos esse contestans eos qui susceperant com-
munionem Spiritus sancti. Quomodo cnim disciplinae et
virtutis assumptor, signacuhmi et figuram (ut ita dicam)
in suum sensum recipit ejus scientiag, quam assumpsit :
sic et is qui Spiritus sancti particeps efficitur, per commu-
nionem ejus fit spirituahs pariter et sanctus.
VI. Ipse vero Spiritus sanctus, si unus de creaturis
esset , saltem circumscriptam haberet substantiam , sicut
univcrsa qua3 facta sunt. Nam etsi non circumscribantur
loco et fmibus invisibiles creaturae , tamen proprietate
substantioe fmiuntur. Spiritus autem sanctus, cum in plu-
ribus sit, non habet substantiam circumscriptam. Mittens
quippe Jesus praedicatores doctrince sua3, replevit eos Spi-
ritu, et insuffians in faciem eorum : « Accipite, inquit, Spi-
))ritum sanctum%)) et, «Euntes, docete omnes gentes'^ :»
quasi omncs cunctis gentibus mitteret. Neque enim omnes
ApostoH ad omnes gcntes pariter sunt profecti, sed qui-
dam in Asiam, quidam in Scythiam, et aHi in alias dispersi
nationcs : secundum dispensationem illius, quam secum
»
Ephes. I, i3, 14.—" Id. iv, 5o. —3
Joan. xx, a?. —* Mallh,
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 329/487
DE SPIRITU SANCTO. 321
habebant Spirltns sancti, quomodo etDominum dicentcm :
« Voblscum sum omnlbus dlebus usque ad consummalic-
))nem sreculi^ )) His ct illud congruit : « Accipletis virtulem
» supervenientis Spirltus sancli in vos, et eritls testes mihi
)) in Jerusalem, et in omni Judaea et Samaria, et usque ad
wextremum terrae^ » Si ergo hi in cxtremis finibus terrae
ob testimonium Domini constituti, dlstabant inter se lon-
glssimis spatiis; aderat autem els inhabitator Spiritus sanc-
tus, incircumscriptam habens substantiam, demonstra-
tur angehca virtus ab hoc prorsus aliena. Angelus quippe
qui aderat, verbi gratia, Apostolo in Asia oranti , non po-
terat simul eodem tempore adesse ahls in cieterls partlbus
mundi constitutis. Spiritus autem sanctus non sohmi se-
junctls a se hominibus praesto est, sed et singulis quibusque
Angehs, Principatibus, Thronis, Domlnationibus inhabita-
tor assistit : et ut homines sanctihcans, alterius, quamsunt
homines, est naturae : sic et ahas creaturas sanctlficans,
ahus ab earum est substantia : quonlam omnis creatura
non ex substantia, sed ex communione aiterius sanctitatls,
sancta perficitur.
VII. Dicti sunt quidem sanctl Angeli in Evangefio, Sal-
vatore diccnte : « Venturum esse Fifium hominis in majes-
» tate sua, ct Patris, et sanctorum Angelorum \ » Et Corne-
lius in Actibus Apostolorum a sancto Angelo scribitur
acce^isse responsum^, ut Petrum ad se Christi discipuhmi
vocaret. Verum sancti sunt Angefi participatlone Sphitus
sancti, et inhabitatione unigeniti Fifii Dei, qui sanctitas
est, et communicatio Patris. De quo Salvator ait : « Pater
«sancte^ » Si igitur Angeli non ex propria substantia
sancti sunt, sed ex participatione sanctae Trinitatis : afia
Angelorum ostenditur a Trinitate esse substantia. Ut enim
« Malth. xxviii, 19. —• Act. i, 8. —
3 Luc. ix, 26. —< Act x, 5.
—* Joaa. XVII, 11.
LIII. 2Z
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 330/487
322 DIDYMI ALEXANDRINI
Pater sanctificans , alius est ab his qni sanctificantur,
et Filius est alius ab his, quos eflicit sanG«tos, ita et
Spiritus sanctus alterius est substantiae ab his quos sui
largitione sanctificat. Si vero haeretici proposuerint ex na-
tura conditionis sua3 Angelos sanctos esse , consequenter
coguntur dicere o(j.oo^j<7iovq esse Trinitati, et inconvertibiliter
eos juxta substantiam sanctos esse. Si autem hoc refiigien-
tes, dixerint unius quidem naturae esse cum caeteris crea
turis, non tamen eamdcra habere sanctitatem, quam ho-
mines habent : necessario deducentur, ut dicant multo
melioris homines esse substantiae : cum hi per communio-
nem Trinitatis habeant sanctitatem , et AngeH propria
natura sancti, ab ea sint alieni. Sed vota sunt hominum
perfectorum , et ad consummationem sanctitatis venien-
tium, acquales Angelis fieri. Angeli quippe hominibus, et
non homines AngeHs auxilium tribuunt, ministrantes eis
salutem, et annuntiantes eis largiora Dei beneflcia. Ex
quo liquido ostenditur hcnorabiliorcs et multo meUores
esse Angelos hominibus, per germaniorem, ut ita dicam,
et pleniorem Trinitatis assumptionem.
VIII. Quapropter cum aHus sit Spiritus sanctus ab eis,
quae ipse sanctificat : non est unius naturae, cum caeteris
creaturis qua3 eum rccipiunt, Si autem alterius est naturae
a creaturis, et in propria subsistit essentia, increatus et
seffectus ostenditur. Multae Scripturae sunt, quae sine am-
iguitate convincant, alterius eum a cunctis conditionibus
sse naturae. Quidam etiam Spiritu sancto pleni esse di-
cuntur : ncmo autem si\e in Scripturis, sive in consuetu-
dine, plenus creatura dicitur. Neque enim aut Scriplura sibi
hoc vindicat, aut sermo communis : ut dicas plenum esse
quempiam Angelo, Throno, Dominatione : soli quippe
dwinae naturae hic convcnit sermo. Dicimus autem virtutis
et disciplinae quosdam esse plenos, ut illud : « Repletus
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 331/487
3)E SPIRITU SANCTO. SsS
» est SpirltQ Sancto* : » non aliud significantes qnam plenos
esse consummatae atque perfectae virtutis. Scriptum est de
Joanne : « Et Spiritu sancto implebitur adhuc ex utero
» matris suoe. » Et iterum : « Repleta est Spiritu sancto Eli-
wzabetli.» Et post alia:«Et Spiritu sancto repletus est
»Zacharias pater ejus^. »Haud dubium quin et Joannes
prophetavit. Nec non in Actibus Apostolorum de multis
credentibus, qui in unumconvenerant, rcfertur : « Repleti
»sunt Spiritu sancto^ » Cum autem participabills sit Spi^
ritus sanctus, ad similitudinem sapientiae ac dlsciplin.T,
non incassls nominlbus sclentlae substantlam possldet : sed
per naturam sanctlflcantem et implentem bonis universa
bonus ipse subsistlt,juxta quam et repleti quidam Spiritu
sancto esse dlcuntur , ut in Actibus Apostolorum scrlptum
est : « Et repleti sunt omnes Spirltu sancto , et loquebantur
»verbum Dei cum fiducia\ » Quomodo enim qui aliqua
disciplina. plenus est,qui perfecte eam habet , erudlte et
subtihter potest de ea proferre sermonem : sic qui Spirltum
sanctum consummate acceperint, ita ut impleantur eo,
cum flducia verbumDei loquuntur, qula praesens Splritus
sanctus dignam Deo vocem mlnlstrat. Hinc quldam cum
superclho alt : « Haec dicitSpiritussanctus. » Et Apostokis;
« Sedimplemini, inquit, Splritu sancto^ » Et in multls locis
Actuum Apostolorum, pleni fuisse Spirltu sancto Discipuli
Domlni scribuntur : « Considerateergo fratres viros ex vobis
»testimonium habentes septem, plenQs Spiritu sancto, et
»sapicntia^ »Et de Stephano :« Cum autem plenus esset
» Spiritu sancto , intuens in coekim vldit gloriam Dei, et
» Jesum stantem a dextris Dei^ »Et de electionis vase di-
citur: «Saukisquiet Paukis, plenus Spiritu sancto, intuens
» in eum ait^ » Et in commune de universis credentibus
» Exod. XXXI, 3. —=»
Luc. i, i5, 4i et ^-j.
— 3 Act. ii, 4.-4 Id. 17,
3i. — « Ephes, V, 18. — « Act, vi, 3, — j Id. tiii, 55, — » Id, xiii, 9.
ai.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 332/487
3^4 DIDYMI ALEXANDRINI
annotatur : « Discipuli quoque replebantur gaudio et Spi-
»riLu sancto*. » Angeli autem praesentia, sive alicujus al-
teriusexcellentisnaturae, quae factaest, non implet mentem
atque sensum : quia et ipsa aliunde completur. Quomodo
enim ex plenitudinp quis accipiens Salvatoris, plenus effi-
citur sapientia, et virtute, et justitia, et sermone Dei : sic
qui Spiritu sanctoplenus est, statim universis donationibus
Deircplelur, sapientia, scientia, fide^cneterisquevirtutibus.
Qui igitur implet universas creaturas, quse tamen possunt
virtutem et sapientiam capere , non est ex his quae ipse
complet. Ex quo colligitur alterius eum esse substantiae,
quam sunt omnes creaturae. Dixiinus et alibi, quia superin-
telligatur in sancti Spiritus substantia etiam plenitudomu-
nerum divinorum.
IX. Denique impossibile est gratiam Dei sortiri quem-
piam , si non habeat Spiritum sanctum : in quo approba-
mus cuncta Dei dona consistere. Quodvero is qui habeat
eum, sermonem quoque sapientiic, etreliqua bona perfecte
consecutus sit , et nunc manifeste sermo demonstrat , et
paulo ante diximus substantiam bonorum Dei Spirltum
sanctum essc, cum posuimus exemplum : « Dabit pater
» Spiritum sanctum petentibus se^, » et «Dabit pater bona
«petentibus se "\ » Nec existimare debemus Spirilum sanc-
tum secundum subslantias esse divisum,qr.ia multiludo
bonorum dicatur. Impassibilis enim et indivisibihs alque
immutabilis est; sed juxta diflerentes et efficientias et in-
tellectus , multis bonorum vocabulis nuncupatur : quia
participes subs non juxta unam eamdemque virtutem com-
munione sui donet : quippe cum ad utiHtatem uniuscujus-
que aptus sit , et repleat bonis eos, quibus judicat se
adesse deberc. Denique Stephanus primus ille testis veri-
tatis , et dignus suo nomine,plenus sapientia et Spirjtu
» Act. xui , 52. — a Luc. X.1, i5. — 3 Mallh. vii, ii.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 333/487
DE SPIRITU SANCTO. 020
sanclo dictus est : sapientia consequenter super intellecta,
commorante in eo Spiritu sancto, sicut loquitur Scriptura :
« Et elegerunt Stephanum plenum ilde et Spiritu sancto
» Apostoli. » Et « Stephanus autem plenus gratia et virtute,
» fiiciebat prodigia et signa magna in populo. » Et adhuc
de eodem : « Et non valebant resistere sapientife et Spiri-
»tui, qui loquebatur in ilio*. » Plenus enim Spiritu sancto
vir beatus et fidei effectus est particeps,quae ex Spiritu
sancto venit,juxta illud ; « Alii autem fides in eodem
»Spiritu^. » Et gratiam atque virtutera, juxta eumdem
Spiritum habens , signa et prodigia magna iaciebat in po-
pulo. Necnon et illis donationibus secundum eumdem Spi-
ritum aifluebat,quae vocantur curationum gratiae atque
virtutes. Et ha3C enim in enumeratione donorum Dei , in
Spiritu et secundum Spiritum , in prima Apostoli Pauli
Epistola ad Corinthios collocantur. In tantum autem Ste-
phanus divina gratia abundabat , ut nemo contradicentium,
et eorum qui adversus eum disputabant, valerent resistere
sapientiae ct Spiritui, qui loquebatur in illo. Erat quippe e
Spiritu sancto sapiens. Unde et ad Discipulos suos Jesus
perspicue proclamat: Cum introducti fueritis ad principa-
tus et potestates , et concilia , et synagogas , nolile esse
solliciti quid vos oporteat dicere : aut quid loquamini in
illo tempore. Dabuntur enim vobis a Spiritu sancto ser-
mones sapientiae ,quibus non queant contradicere, ne hi
quidem qui vehementer in disputationibus calent.
X. Sedponamus ipsum testimonium quod ita contexitur:
« Cum autem introduxerlnt vos in synagogas ad princlpa-
» tus et potestates; nolite solliciti essequomodo, aut quid
» respondeatis , Spiritus enim sanctus docebit vos in eadem
»hora quae oporteat dicere ^ »Et in alio EvangeHo : « Po-
» nite ergo in cordibus vestris non prsemeditari quemadmo-
» Act. VI, 5, 8 et 10, — • i Cor. xii, 9. — ^ Luc, xii, 11, 12.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 334/487
3^6 DIDYMI ALEXANDRINI
»dum respondeatis : Ego quippe dabo vobis os et sapien-
»siam, cui non valeant contradiccrc , aut respondere *. »
Spiritu vero sancto tribuente Apostolis verba adversus eos
qui Evangelio contraibant, dilucide ostenditur in substantia
ejus superintelligi sapientiae et scientia? sermonem. Quo-
modo autem Salvator in illa hora os et sapientiam Disci-
pulis largiatur, quibus contradicere non queant, ne hi qui-
dem qui apud homines eloquentissimi putantur , non est
hujus temporis disserere : quia nunc proposuimus ostendere
superintelligi semper in Spiritu sancto dona virtutum, ita
ut is qui eum habet , donationibus Dei plenus habeatur.
Unde et in Esaia, ipse Deus cuidam dicit : « Ponam Spi-
»ritum meum super seinen tuum : et benedicliones raeas
))super lilios tuos ^. » Nunquam enim accipit quisquamspirituales bcnedictiones Dei , nisi praecesserit Spiritus
sanctus. Qui enim acceperit Spiritum sanctum , conse-
quenter habebit benedictiones , id est , sapientiam et in-
tellectum, et caetera, de quibus ita scribit Apostolus: «Prop-
» ter hoc et nos , ex quo die audivimus , non cessamus
» orantes pro vobis, et deprecantes , ut impleamini cogni-
«tione voluntatis ejus in omni sapientia et intelligcnlia
«spirituali, ambulantes digne Deo\ »Eos enim, qui digne
sibi per opera , et sermones , et prudentiam incedunt , im-
pleri ait voluntate Dei,ponentis super eos Spiritum sanc-
tum , ut impleantur sapientia et intellectu, et reliquis spiri-
tuahbus bonis. Sapientia auLem, et intcUectus quae in Spirilu
sunt, a Deo dantur. « Dominus, inquit, dabit sapientiam
»ct a facie ejus sapientia et intellectus procedit'' ; » cum
ea sapientiaquae abhominibus venit, non sit spirituaHs, sed
carnea et humana. De hac itaque Apostolus scribit : « Non
» in sapientia carnah , sed in gratia Dei conversati sumus
» in mundo * , » carnalem sapientiam dicens, quae in rebus
' Luc. XXI, i4, i5. — » Isai. xuv, 3. — ^Goloss. 1,9.— '* Prov. n, 6,
et Eccli. I, 1, — * a Cor. i, la.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 335/487
DE SPIRITU SANCTO. 32^
corporeis ex hiimano subsislit cogitatu. Porro spiritualis
sapientia et intellectualis, circa invisibilia, et intcllectualia
se tenens , per operationem Spiritus sancti capientibus se
sui praesentiam tribuit. In multis quoque aliis locis Apos-
tolus memorat in Spiritus sancti substantia Dei munera
commorari , sicut in illo : « Deus autem spei repleat vos
» omni gaudio et pace in credendo, ut abundetis in spe, et
» virtute Spiritus sancti *. »
XI. Deus aulem largitor bonorum , spem quam pro-
m^sit, reddet in virtute Spiritus sancti, his qui habent
illum : gaudio et pace complet eos,
qui impertur-
batam et sedatam cogitationem possidentes, laetas habent
mentes, et ab omni perturbationum tempestate tranquillas.
Qui autem in virtute Spiritus sancti praedicta bona fuerint
consecuti, etiam rectam fidem in Trinitatis mysterio con-
sequentur. In alio quoque loco ejusdem Epistolae ; « Noa
» est , inquit , regnum Dei cibus et potus , sed justitia , et
»pax, et gaudium in Spiritu sancto ^. » In Spiritu enim
sanctojustitiam, idest, universam virtutem, et quamsupra
diximus pacem , Dei gaudio copulatam esse asserens , his
qui se audire poterant, manifestissime probat , non alia
haec bona , quam Spiritus sancti esse substantiam. Cumergo haec bona largitione Spiritus sanctifad homines ve-
niant , vocatio gentium quam introduxit per doctrinam
evangelicam , acceptabilis, et sanctificata redditur in Spi..
ritu sancto : quia et in hac sanctificatos et acceptos faciens
Spiritus sanctus , substantia est bonorum Dei. Et qui illo
plenus est, universa juxta rationem agit, docens recte, vi-
vens irreprehensibiliter , signa atque portenta vere perfec-
tequc demonstrans. Habet enim fortitudinem Spiritus
sancti praestantem sibi thesauium, et causam plenitudinis
omnium bonorum. Novit Petrus discipulus Domini Jesu
largitionem Spiritus sancti donorum Dei esse naturam. Ait
» Rom. XV, 3. — 2 Id, xiv, ij.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 336/487
328 DIDYMI ALEXAKDRINI
qulppc ad cos qni objnrgabant introltum suum acl Corne-
11um : « Si Itaquc a?qualein gratiam dedlt illls Deus pr?e-
» hens Splritum sanctum , quomodo et nobis in principio :
» ego quls eram qui possem prohibere Dominum * ? » Et
insupcr ad suos : « Agnltor, inquit, cordium Deus testi-
» monium tribuit cis , dans Spirilum sanctum slcut et no-
»bis , et iilhll discrevit Inter nos et eos , fide mundans
» corda eorum ^. » In hunc sensum congruit etlam illud
quod in multls locls diciturSpiritum sanctum dari aDomino
« Jacob puer meus, suscipiam eam ; Israel electus meus,
» susciplet aiiima mea : dedi Spiritum meum in eo \ » Et
adhuc : « Qui dat afllatum populo constitulo super eam , »
hauddubium quin terram, cet Spiritum calcantibus eam \»
Ostendlmus autem bupra non alium esse SpiritumDci, ct
alium Spiritum sanctum. Paulus quoque :« Charltas, in-
»qult, Dei dlffusa cst in cordibus veslris, per Splritum
»sanctum qui datus est vobis \ » Et illud : « Quanto ma-
»gis Pater vester crclestis dabit Spiritum sanctum petenti-
» bus se ^ » Iste autem Spiritus effusus quoque esse a Deo
super omnem carncm dlcitur, ut prophetent, et visiones
vldeant, qui eum acceperlnt secundum Joelem , qui ex
persona Dei loquitur : « Effundam de Splritu meo super
» omnem carnem , et prophetabunt filii vestri et filiae ves-
» trac^ »Effusio quippe Spirltus, causa existit prophetandi,
et videndi sensiim pulcbrltudinemque veritatis. Ipsum
quoque effusionis nomen, increatam Spiritus sancti sub-
slantlam probat. INcque enimDeus, cum Angelum mittit
aut allam creaturam: Effundam, dlcit, dcAngelo meo, aut
Prlnclpatu, aut Throno , aut Dominatlone. In solis quippe
his qu;c ab alils partlcipantur , hic sermo consentlt : sicut
et nunc, ot paulo antede charitate Deidiximus, quae effusa
' AcU XI. 17. — » Id. XV, S, 9. — * Isai. xlii, 1. — 4 Jbid. 5. —« Ilom. V, 5. — s Luc. XI, i3, — ' Joel. 11, 28.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 337/487
DE SPIRITU SANCTO. 829
est In cordlbns oornin qiii Spirltain sanctum receperunt.
« Charitas, inquit, Dei diflusa est in cordibus vestris, per
» Spiritum sanctum , qul datus est vobis *. » Salvator quo-
que, quia et ipse capabilis est, in similltudinem quoque
unguenti elTusus dlcitur : « Unguentum effusum nomen
«tuum^. » Nam et unguentum,quod in vase contlnetur,
habet quidem odorls substantiam , sed prohibetur longius
ar gi , quia vase intrinsecus clauditur : cum autem vas fo-
rls fuerlt effusum , emlltlt procul beneolentlam suam : ita
Chrlsti nomen bencolens , ante adventum ejus in solo
Israeh's populo vcrsabatur,quasl Judasae vase Inclusum :
«Notu s enim , alt, in Judaea Deus , in Israel magnum no-
))men ejus ^ » Quando autem coruscans in carne sua Sal-
vator, in universam terram, quln potius In omnem creatu-
ramextendit vocabulum suum , impleto eo quod scrlptum
est : « Quam admirabile est nomen tuum in universa
)) terra ^"
: » quibus consequenter Apostohis loquitur : « Non
» enlm ahudnomen datum est sub ccelo, in quo oporteat sal-
»vari nos ^ » Et Psalmlsta ad Doinlnum loqultur : «Mag-
»nlficasti super omnia nomen sanctum tuum , » tunc
completum est , « Lnguentum effusum nomen tuum *. »
Slgnificat autem effusionis verbum, largam et divitem mu-
neris abundantiam.
XII. Itaque cum unus quis alicubi, aut duo Spirltum
sanctum acclpiunt , non dicitur:Effundam de Splritumeo,
sed tunc quando in universas gentes munus Spiritus sancti
redundaverlt. Et ad Titum Apostohis salutem factam gen-
tlbus commemorat : « Non ex operlbus justltia?, quae feci-
» mus nos , sed per lavacrum secundae regenerationis et
» renovatlonis Spiritus sancti , quem effudit super nos
»abundanter '. » Et hic enim largam attributionem Spiri-
'
Rom. 7, 5. —»
Cant. i, 2.
—^ Psal. lxxv, a. —
4 Id. vni, a.
* Act. IV, 12. — 6 Psal. cxxxvii, 2. — i Tit. iii, 5, 6,
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 338/487
33o DIDYMI ALEXANDRINI
tus, verbum effusionis ostendit. Ex quibus universis doce-
mur capabilem Spiritus sancti esse substanliam, etexhocincreatam. Capabilem substantiam vocat
,qucC capitur a
pluribus , et eis sui consortium tribuit; capacem vero eam
quae communicatione substantioe alterius impletur : et ca-
piens aliud, ipsanoncapitur ab alio. Capabili quippe statim
inconvertibile , et inconvertibili a^lernum cst consequens,
quomodo e contrario capienti convertibile , et convertibili
creabile subsequens est. Nihil ergo de creaturis inconverti-
bile, propter quod neque sempitcrnum est. Nonsolumigitur
quod in hominibus est rationale , convertitur et creatur, ve-
rumetiam in omnibus creaturis haec eadem conversioreperi-
tur. Nam et Angelorum conversiones et ruinas, divina elo-
quia demonstrant. Licet enim multitudo Angelorum, et
aliarum excellentium Virtutum , in beatitudine et sanctimo-
niaperseverent : tamen cumin ea, quae similemhabentnatu-
ram,conversa sint, dilucide ostenditur in primo eos statu non
perimmutabilitatem suae substantiae; sed per sollicitius inDo-
mino servitiumpermanere. Neque enim potest coicqualium
diversa essc natura. Nani quia omnegenus hominum morta-
le est, et singuH homines mortales sunt ; ut e diverso quoque
si qua de superioribus immortalia sunt, haud dubium quin
omniain eodemgenere, el specie constituta, sintimmortaUa.
XIII. Cum autem ha^c se ita habeant , etiamsi unus
Angehis convertibibs apparuerit , omnes convertibiles
erunt, licet non sint conversi in beatitudine perseverantes
quomodo et cuncta hominum corpora divisibilia sunt
quanquam non omnia dividantur. Quaedam enim eorum
passa dlvisionem , et rehquorum similium sui naturam in-
terpretantur. His ita edissertls , altcrius substantia? et visi-
bilibus etinvisibilibuscreaturisSpIritus sanctusostenditur.
Si autem hoc verum est, impiissime quidam inter omniaconnumerantSpiritum sanctum : dicentes in eo, quodomnia
i
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 339/487
DE SPIRITU SANCTO. 33 1
per Verbiim a Deo facta sunt , etiam significarl Spiritus
sancti facturam. Nequcenim unumex omnibus, sed aliud
extra omnia per substantiam ex utroque demonstratus est
Spiritus sanctus. Nam si creatura, ut superius ostendimus,
dividitur in corporalia et in incorporalia , et conditus est
Spiritus sanctus , utique aut visibilis, aut invisibilis creatura
erit, id est , corporalis aut incorporalis. Verum corpus
nequaquam erit, sicutprius diximus ,
cum doceat et scien-
tiam praestet , et a sensu et anima capiatur. Sed neque
invisibilis creatura erit , ut paulo ante de eo disputa-
vimus. Unde et Apostolus in Epistola, quam ad Hebraeos
scripsit, aiium eum esse ab omnibus Angelis dcmonstrat,
dicens : « Cui enim Angelorum dixit aliquando : Sede a
» dextris meis , donec ponam inimicos tuos scabellum pe-» dumtuorum ? Nonne omnes sunt administratores Spiritus,
» in ministerium missi,propter eos qui accepturi erant
» salutem * ? » Et post alia : « Quomodo nos effugiemus
»tantam negligentes salutem? Quae principium accipiens
» adloquendum per Dominum , ab his qui audierunt in nos
» conflrmata est , testimonium dante Deo signis et prodi-
» giis et variis virtutibus , et Spiritus sancti divisionibus
» juxta suam voluntatem'/. » Hoc enim quod ait , « Cui An-
» gclorum, » aeque accipitur^ acsidiceret : Nulli ;per angeli-
cum nomen significans omnium substantiam invisibilium
creaturarum. Neque enim ulli quidem Angelorum , et aliae
cuidam rationabili creaturae dixit Deus: « Sede a dextris
» meis. » In commune itaque sermo pronuntiat non esse
dictum cuiquam creaturae : « Sede a dextris meis. » Et
hoc in commune de creatura. Et pronuntians de omnibus
invisibiJibus creaturis, aiteas esse administratores Spiritus.
Propter quod subjecit : « Nonne omnes sunt administra-
»tores Spiritus in ministerium missi. » Licet enim non
' Hebr. i, i3, i4, ex Psal. cix, i. — » Hebr. n, 3, 4-
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 340/487
332 DIDYMI ALEXANDRIM
omnes singlUallm invlsibiles creatarae missae sunt, tamen
quia ejusdem generis, et honoris aliae missae sunt , quo-dam modo et ipsae possibilitate sunt missae : missarum con-
sortes aequalisque substantiae. Quomodo igitur alius est ab
universis creaturis Dominus, per quem principium ad lo-
quendum acceperat illa magna salus, cujus negligentes
Apostolus nolens nos esse ait : « Quomodo nos eflugiemus
«tantamncgligentes
salutemPQuac principium accipiens» ad loquendum perDominum ab his qui audierunt in nos
» confirmata est : » sed et Deus qui teslimonium perhibet
signis et portentis isti sah.iti , alius est ab omnibus admi-
nistratoriis spiritibus. Sic et Spiritus sanctus , cujus divi-
sionibus juxta vokmtatem ejus testimonium perhibet
Deus,distribuens
eum, non perconcisionis partes, sed
per communionem quibus eum prcTstarc decreverit , alte-
rius est ipse substantiae ab his , in quae dispartitur efTusus.
XiV. Igitur quoniam approbavimus juxta Scripturarum
sensum, alium extra oinnem creaturam essc Spiritum
sanctum, incassum, imo impie quidam creatum eum esse
ostendere volentes , testimonlo utuntur,
quo omnia per
Verbum facta refcruntur , ut scilicet in omnlbus etlam
aeterna substantla contineatur. Et qula ad condltlonem
ejus approbandam etiam propheticum sermonem usur-
pant dicente Deo : « Creo Spiritum : » etiam in hoc eos
monstrare debemus prorsus ab Inlellectu veritatis ahenos.
Neque enim de Spirltu sancto propositus sermo Prophetae
fuit et ex Ipsa serle et contextu eloquii Intenigitur. Siqui-
dem Amos propheta ex persona Dei : « Praeparare, inquit,
» ad invocandum Dcum tuum, o Israel : quonlam ego sum
»firmans tonltruum, et creans Splritum, et annuntians in
»homInes Christum suum, faciens dihiculum et nebulam,
» et ascendens super excelsa terrae , Dominus Deus omni-
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 341/487
DE SPIRITU SA.NCTO. 333
wpotens nomen ejus *. » Deus enim qiii se Spiiilum con-
dere fuei at praelocutns , et facere , et tonitrunm dixit se
firmare , et diluculum et nebulas facere. Si igitur in pra;
dicta narratione perseveramus, id est, in tonitruo et dilu-
culo et nubibus, eumdem narrationis ordincm etiam in
Spiritu tenere debemus , ut id quod dicitur a Deo tale sit
IJt invoccs me, qui Deus sum, qui universa procuro,qui
et creator sum omnium , qui firmo tonitruum , et condo
Spiritum, qui diluculum et nebulam ad quasdam utilitatcs
facio hominum,prxparare ut invoces, o Israel , ut cum
pr£Eparatus fueris ad invocandum, et me oraveris, qui su-
pradicta constituo , felicitate temporum, et aliorum bono-
rum largitionibus perfruaris; me tibi per singulos annos
omnia juxta naturae ordinem ministrante , ut fcecunde
annus fluat, ut suis spatiis horarum momenta decurrant,
ut suo tempore tonitrua mugiant, ut salutaris aura oppor-
tunis flatibus inspiret. Si vero per allegoriam, tonitruum,
et diluculum , etnebula, et creatio Spiritus intelligantur,
non substantiam rei, sed figuratam interpretationem signi-
ficabunt.
XV. Quod si e diverso opposuerit manifeste de Spiriln
sancto haec dici, quia inferatur ad creationem Spiritus, illud
quod sequitur : «Et annuntians in omneshomines Christum
» suum , » in hebraeo habetur, « Annuntiat in hominem lo-
wquelam suam : » quod scilicet qui creator est omnium,
ipse etianiTrophetis inspiret , et suam per eos hominibus
indicet voluntatem. Et ad hoc respondendum est, quia
quidam hceretici alium extra creatorem Dominum Patrem
Salvatoris mentiuntur, hoc impiissime pra^dicantes, non
sceleratam eorum suspicionem providentes a Deo percuti
dicente : Ego formans tonitruum et creans Spiritum, et
aliasmundipartesfaciens et gubernans, annuntio in homi-
» Amos. ir, 12, 1 3.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 342/487
334 DIDYMI ALEXANDRINI
nes Ghristum meum. Et hoc enhn providentiae meae opus
super omnia opera mea est, ut non solum eorum, qnse
foris sunt, sed et quae ad emolumentum animffi et mentis
utihtatem pertinent , causa subsistam. Ergo hoc ,quod
dicitur : « Creo spiritum, waeque arbitror positum ac si di
ceretur : Creans ventum. Deus quippe flatus hos,qui per
aeris motum efficiuntur, dispositione suaducit : secundum
illud, quod ahbi legimus : « Qui producit ventos de the-
» sauris suis*. » Bene autem quod in ipsa sententia non ait
Qui creavi : sed «Qui creo Spiritum. » Si enim de substan-
tiahtate Spiritus sancti sermo esset , dixisset utique :« Qui
» creavi. » Neque enim semper eumdem creat. Nunc autem
consequenter de flatu dictum est : « Qui creo, » quia non
semelventi facti sunt, sed in eo, quod subsistunt, quoti-
die fmnt. Neque enim fruslra sine arliculo, qui in graeco
sermone singularitatis significator est, nunc spiritus crcatus
dicitur, quoniam non est sanctus, cum pene semper Spi-
ritus sanctus cum articulo nominetur, ut in illo oLvrozoTrjzZixoc,
id est,«Ipse Spiritus testimonium perhibet spiritui nos-
»tro^. »Et ahbi , ahrb^ zGu To ^cooTTOJoiiv, id est , « Ipse est,
»qui vivificat^ »Et rursum : « Sic et quac Dei sunt, nemo
» COgnovit, nisi xb Trvsujua, id est, SpiritUS Dei, rb yap 7rv£u,ua,
»hoc est, Spiritus enim scrutatur omnia ctiam alta
»Dei\ » Et multa, quae de Scripturis sacris excerpere pos-
sibile est. Quod sicubi raro sine articulo nominatur Spiri-
tus sanctus, sciendum cst cum addltamento eum nomi-
nari significante magnificentiam ejus. Siquidem dicitur
ahquando , et sine articulo , cum non ipse per se , sed par-
licipatio ejus ostcnditur, ut puta : « Spiritus HcliaeS) et
«Spiritu ambulate',»et quaecumque his simiha sunt.
XVI. Quoniam igitur ex his, quae memoravi, et ex
«
Isai, cTXxiv. —• Rom. viii, iG.
—3 Joan. yi,
64« —^ i Cor. u,
10, lu — « 4 Reg. II, 9. — 6 Gal. v, 16.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 343/487
DE SPIRITU SANCTO. 33S
multis aliis , non esse crealuram Spiritum sanctum demon-
stratum est , nusquam conditionibus connumeratus est,
sed semper cum Patre ct Filio positus , nunc videamus
quam cum utroque habeat indifferentiam. In fme Epistolae
secundac, quam ad Corinthios scribit Paulus, ait :
«Gratia Domini nostri Jesu Christi, et charitas Dei, et
» communicatio sancti Spiritus sit semper cum omnibus
» vobis\ » Ostenditur quippe ex sermone praesenti una Tri-
nitatis assumptio : cum is, qui gratiam Christi accepit
habeat eam tam per administrationem Patris quam per
largitionem Spiritus sancti. Datur enim a Deo Patre et
Jesu Christo, juxta illud : « Gratia vobiscum , et pax a
»Deo Patre, et Domino Jesu Christo^ ; »non aham dantc
gratiam Patre, et aham Salvatore. Siquidem et a Patre et
Domino Jesu Christo eam dari dcscribit , Spiritus sancti
communicatione completam. Nam et ipse Spiritus dictus
est gratia secundum illud : «Et Spiritui gratia^ injuriam
«faciens, in qao sanctificatus est^ »In Zacharia quoque
repromittit Deus effusurum se , id est, abundantissime
tributurum Hierusalem Spiritum gratia? et miserationis \
Cum enim quis Spiritus sancti acceperit gratiam, habebit
eam datam a Deo Patre , et a Jesu Christo Domino nostro.
Una igitnr gratia Patris et Filii et Spiritus sancti opera-
tione completa, Trinitas unius substantiae demonstratur.In
alio quoque loco : «Charitas, inquit, Dei cum omnibus
«vobis^ : »qua3 a Trinitate, et tribuitur, et firmatur. Ait
quippe Salvator : «Qui auditverba mea, et servat ea, hic
»est, qui diliglt me. Qui auLcm diligit me, dihgetur a Pa-
tre meo, et ego diligam eum^ » Neque enim alia dilectio
est Salvatoris super his, qui amantur, et alia dilectio Patris.
Deus enim dillgit in salutem , quia « Sic dllcxit Deus mup-
' 2 Cor. xin, i5. — « Rom. i, 7, et i Cor. i, 5. — 3 Hebr. x, 29. —
i Zach. XII, 10. — 5 2 Cor, xiii, i3. — 6 Joan. xiv, 21.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 344/487
336 DIDYMI ALEXAM)R1NI
»(lum, ut Filium suum unigenilum daret : ut omnis, qui
» credit in ipsum, non pereat, sed habeat viiam aetcr-
»nam*. »Similiter et Filius, quia vita est, ut tribuat vitam
et salutem, diligit eos, quos vult fieri mellores. Unde
amare se dicit eum, qui amatur a Patre. Et dc eo ponitur
in Propheta : «Et ipse salvabit illos, quia dilexit illos^ »
XVII. Hanc dilectionem , fructum esse Spiritus sancti
contestalur Apostolus , slcut et gaudlum et pacem , quae
a Patrc ministralur et Fillo, dicens : «Fructus autem Spi-
«ritus, gaudium, pax, charitas^ » Quae charitas eflusa est
in cordibus credentium per Spiritum sanctum. «Charitas
»qulppe, aii, Dei difl^usa est In cordlbus vestrls in Splrilu
» sancto^. » Omnisquippe, qul communlcat Spiritui sancto,
per particlpailonem ejus communlcat, jnxta illud , « Et
»communIcatIo sanctl Splrltus slt semper cum omnlbns
«vobls^. » Et in allo loco : «SI qua communicailo Splrl-
»tus^ » Cum habuerit saplentlam Dei et sermonem , et In
omnibusverltaiem , habebit quoque consortium sanctitails
in Patre et Fillo , et Spirltu sancto. « Fidelis autem Deus
»per quem vocati estis in communicatloncm Filll ejus^ »
Scrlblt et Joannes de Patrc : «Si In lumine ambulamus,
» slcut ipseest inlumlne, communlcailoncm habemus cum
» illo ^: » et adhuc , « Communicatio autem noslra cum Pa-
» tre etFIlIo ejus Jcsu Chrlsto*. » Igliur quicnmque com-
munlcat Splriiul sancto , statlm communicatPatrl et Fllio.
EtquicharitatemhabetPatrls, habeteam aFillo, conlrlbu-
tam per Spirltum sanctum. Sed et qui partlceps est gra-
lla3 Jesu Chrisii, eamdem graiiam habet, datam a Patre
pcr Spirltum sanctum. In omnibus cnlm approbalur eani-
dem operationem esse Pairls ci Fihl , et Splritus sancli.
« Joan. ni, 16. — » Isai. xxxiii, 22, cl xxxv, 9. — ^ Galal. v, 22. —4 Roiii. V, 5. — 5 a Cor. xni, i5. — <^ Philip. n, i. — 7 1 Cor. i, 9.
—
9 i Joao. I, 7. — '>> Ibid, 3.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 345/487
DE SPIRITU SANCTO. 337
Qnoruni autcm una est operatlo, una est et suhstanlla,
qula qua) eldem substantlaa 6/jiooucr«a sunt, easdem habeat
operationes , et quae alterlus substantlae et avo/xouaja, dls~
sona atque dlversa sunt.
XVIII. Neque enlm ex hls tantum,quae praemlslmus
,
Trinitatls unltas docetur, sed ex innumerablllbus alils, de
quibusrursum secundum suum ordinem pauca ponemus.
Arguens Petrus Ananiam, iu eo quod in venditlone agri,
cujus se totum pretlum obtullsse dlcebat, fraudem fecls-
set ex medlo , sancti Spiritus unitatem ad Deum , non se-
cundum numerum, sed juxta substantiam comprobavit,
dicens : «Ananla, quare complevit Satanas cor tuum, ut
» mentireris Spiritui sancto , et absconderes de pretio agri?
» Nonne manens tibi manebat, et vendltum in tua erat p(j-
»testate? Quare posulstl In corde tuo hanc rem? Non ho-
;)mlnibus mentltus es, sed Deo\))Si enim qul Domlno
mentitur, mentltur Splritui sancto, et qul Splrltui sancto
mentitur, mentitur Deo , nulli dublum est consortlum
Spiritus sancti esse cum Deo. Et quomodo sanctltas sub-
sislit m Deo , eodem modo et Deitas Intelligitur in Spirltu
sancto. Iste autem Spiritus sanctus,quem dixlmus ejus-
dem natura3 esse cum Patre, etlam a Filil dlvlnltate non
dlffert, Salvatore dicente Discipulls : «Cum in synagogam
7) ad princlpatus et potestates Introduxerint vos, nolite sol-
)) Ilciti esse quomodo , aut quld respondcatls : Spirltus enlm
9 sanctus doceblt vos In illa hora quid debeatis dicere. Po
» nlte in cordlbus vestrls non praemeditari ad responden
»dum. Ego enim dabo vobls os et saplentlam , cui non
))poterunt reslstere, aut contradlcere^. ))Et in his quippe
dlcens non debere eos esse solllcitos quld respondeant
contradicentlbus, qula In eadem hora doceantur a Spirltu
sancto quid debeant respondere, statlm Intullt qua? slt
i Act. V, 3, 4. — * L«c. XII, n, la, Ql x?if, \i Ct i5.
LTIT, 22
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 346/487
338 DIDYMI ALEXANDRINI
causa fiducinc : «Ponitc, dicens, in cordlbus vestris non
» praemeditariad respondendam , ego enim dabo vobis os
» et sapientiam cui non poterunt resistere, aut contradi-
» cere. » Gum enim dixerit in tempore respondendi doceri
eos a Spiritu sancto quid debeant respondere , in sequen-
tibus ait : «Ego enim dabo vobis os et sapientiam, etc.
XIX. Ex quibus ostenditur sapientiam, quae Discipulis
datur aFilio , Spiritus sancti esse sapientiam , et doctri-
nam Spiritus sancti, Domini esse doctrinam, unumque
naturae et voluntatis esse consortium Spiritus sancti cum
Filio. Et quia superius demonstratum est socium esse per
naturam Spirltum Unigenito Dei et Deo Patri, Filius vero
et Pater unum sunt ,juxta illud : «Ego et Pater unum su-
»mus*,))nondivisa et inseparabilis, secundum naturam
ostensa est Trinitas. Inalio.quoqueEvangelio dicitur : « Non
» enim vos estis ,qui loquimini , sed Spiritus Patris vestri,
» qui loquitur in vobis^ » Si ergo Spiritus Patris in Aposto-
lis loquitur, docens eos, quaj debeant respondere, et quae
docentur a Spiritu, sapientia est, quam non possumus
aliampraeter Filium intelligere, liquido apparet ejusdem
naturae Spiritum essc cum Filio, et cum Patre, cujus Spi-
ritus est. Porro Pater et Filius unum sunt. Igitur Trinilas
substantia) unitate sociatur.
XX. Per aliud quoque Scrlpturarum exemplum, Trini-
iatis unitas et natura , et virtus ostendilur. Filius et manus
et dextera, et brachium Patris dicltur. Sicut crebro
do-culmus, ex hls vocabulls, unius natura? indifFerentla dc-
monstratur. Spiritus etiam sanctus , digitusDci, sccundum
conjunctioncm natiirx Patris et Filii nominatur. Siquidem
in uno de Evangcliis advcrsus eos, qui signis Domlni de-
trahcbant, dicentcs : «In Beclzcbub principe d(Emoniorum
»ejicitdajmonia : » sciscltans Salvator ait : «
Sicgo in
I Joan. X, 5o. ~ » Mallh. i, 20.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 347/487
DE SPIRITU SANCTO. 33q
«Beelzebnb ejicio daemonia, filii vestri in qn ejiciunt? Si
»autem ego in digito Dei ejicio da3monIa, crgo snpervcnit
»in vos regnum Dei\ ))Hunc eumdem locum alius Evan-
gelista describens, loquentem intulit Filium,:«Si aulem
))ego in Spiritu Dei ejicio daemonia^ )) Ex quibus osten-
diturdigitum Dei esse Spiritum sanctum. Si crgo conjunc-
tus cst digi;*as manui, et manus ei, cujus manus est, et
digitus , sinc dubio ad ejus substantiam rcfertur, cujus
digitus est.
XXI. Verum cavc ne ad humilia dejectus , ct oblitus
sermonis, de quo nunc disputatur, depingas in animo tuo
corporalium artuum diversitates , et incipias tibi magni-
tudines et ina^qualitates , et caetera corporum majora vel
minora membra confmgere : dicens , digitum a manu , et
manum ab eo , cujus est manus , multis insequalitatibus
discrepare : quia de incorporalibus nunc Scriptura loqui-
tur, unitatem tantum volens , non etiam mensuram sub-
stantiae demonstrare : sicut enim manus non dividitur a
corpore, per quam cuncta perficit et operatur , et in eo est,
cujus est manus : sic et digitus non separatur a manu,
cujus est digitus. Itaque rejice inaequalitates et mensuras,
cumdeDeo cogitas, et intellige digiti, et manus, et totius
substantiae unitatem ,quo digito lex in tabulis lapideis
scripta est. Per aliam quoque Scripturam, fidei nostrae
probationem monstrare perfacile est. Solus sapiens dictus
est Deus : non accipiens ab alio sapientiam , neque per
cujusdam alterius sapientiae participationem , sapiens nomi-
natur. Siquidem multi sapientes dicuntur, non ex sua na-
tura , sed ex communicatione sapientiae. Deus vero non
alterius sapientice participatione , nequc aliunde sapiens
efTectus, dictus est solus sapiens, et generans sapientiam,
ct alios faciens sapientes. Quae sapientia Dominus noster
» Luc, \\f i5, ir> et 20, -« « MaUh. xii, a8.
22.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 348/487
34o DIDYMI ALEXANDRIM
est Jcus Christus qui dicltur Dci virtus et Dei sapientia.
Spiritus quoquc sanctus dicitur sapientia. Siquidem et in
veteribus libris refertur repletum essc Jesum Nave a Do-
mino spiritii sapicntias. Sicut ergo solus sapiens Deus, non
accipiens aliunde sapicntiam, sed sapientes faciens et ge-
nerans sapientiain, solus est sapiens extra omnes, qui per
nuncupationem ejus sapientes dicuntur ; « Multitudo quippe
«sapientium salus mundi *, »et« Qui semetipsos cognos-
» cunt, hi sunt sapientes ^, » et rursum : « Cum fueris cum
»sapientibus, sapiens eris \ »Sic et Spiritus sanctus non
accipiens aliunde sapicntiam, dictus cst spiritus sapientiae;
hoc enim ipsum quod subsistit, spiritus sapientiae est ; et
natura cjus nihil est aliud, nisi Spiritus veritatis et Spiritus
Dei; de quibus jam abuudanter in Sectarum volumine
disputavimus. Unde ne eadem superflue rcplicemus, con-
tenti simus disputatlone praeterlta.
XXII. Qula Igltur (24) Splrltus sapientlae et veritatis
inseparablllter cumFillo est,Ipse quoque sapientia subsis-
tit et veritas. Si enlm capax esset saplentiae et veritatis, in
idaliquandodescenderet, ut desineret haberequod aliunde
susceperat, id est, sapientiam et vcrltatem. Et Fillus sapien-
tia ct veritas ipse subsistens , non separatur a Patre, qui
solus sapiens et verltas, Scripturarum vocibus praedlca-
tur. Eumdem clrculum unltatis atque substantias Spiritus
sancti secundum id quod sapientlcc et veritatis est spiri-
tus, vidcmus habere cum Fillo, et rursum Fillum a Patris
non discrepare substantia. Cum autem Filius imago slt
Dei invlslbills , et forma substantlnc ejus, quicumque ad
hanc imaginem, vel formam imaginantur atque formantur,
adducuntur in similltudlnem Dei : juxta vires tamen hu-
niani prorectus, isliusmodl formam ct Imagiuem conse-
quenles. Slmilitcr ct Splritus sanctus cum sit signaculum
» Sap. VI, iG. — » Prov. ^rn^ ^o, — *i Cor. xii, 6.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 349/487
Dci , lii qul rormam cl iiiiagiiicm Dei capimU, slgnatl, per
eum, in co ducuntur ad signacnlum Christi sapicntiai ct
scienti.-c, et insuper fide plcni. « Nam divisloncs operatio-
))num sunt, idem autcm ipse Spiritus qui operatur omnia
))in omnibus *. ))Opcrante crgo Patre multiplicem charis-
matum plenitudinem, multiplicat eam FiHus subsistcntem
perSpiritumsanctum. «Aliienim perSpiritum datur sermo
» sapientlaB ; alii vero scientiic secundum eumdem Spiritum
)) alii fides in eodem Spiritu ^, » et caetera quae ab Apostolo
cnumerata sunt dona,quibus additur. « Ilacc autem om-
» nia operatur unus atque idem spirilus , dividens singulis
»prout vult ^ ))
XXIII. Unde dicentes operatricem, ct ut itadicam, dis-
tributricem naturam Spiritus sancti, non abducamur ab
his qui dicunt operationem et non substantiam Dei esse
Spiritum sanctum. Et ex aliis quoque plurimis locis sub-
sistens natura demonstratur Spiritus sancti : ut in illo
quodApostoii scribunt : « Yisumest enim Spiritui sancto c
)) nobis^. )) Quia hoc quod dicitur, « Visum est^ )) non opera-
tionem significat, sed naturam : maxime cum et de Do-
mino simile quid reperiatur, ut « Sicut Domino visum est,
)) ita factum est ^. )) Denique et sermoncs ejus saspissimelec-
titantur, ut in illo, « Jejunantibus eis et ministrantibus,
»id est, Discipulis Christi, dixit Spiritus sanctus : Sepa-
» rate mihi Barnabam et Sauium in opus ad quod vocavi
»eos^ » Quae vox divinitatis, ct auctoritatis index, non
creatam , scd increatam substantiam monstrat. Neque
enim Spirltus sanctus in aiiud quoddam opus vocavit Bar-
nabam et Paulum quod non sit Patris et Filii : cum minis-
terium quod eis commisit et tradidit Spiritus , Patris ct
Filii sit ministcrium. Ad Galatas Paulus loquitur. « Qui
' i Cor. X!i ,6.-2 Ibid. S, 9. — - Vnvi. «i. — < Act. xv, —5 Job. I, il. —
G Act. XIII, 2.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 350/487
342 «IDYMI ALEXANDRINI
» enim operalus est Petro in apostolatum circumcisionis
operatus est et niihi in gentes et Barnabae *. «Pariter enim
ad nationes Spiritus sancti auctoritate directi sunt.
Christo quoque operantc in Apostolis, Spiritus completum
est ministerium , ut ipsi Apostoli confitentur se in Christo
loqui, et id quod suis oculis viderunt, et ministri facti
sunt sermonis, id est, Christi : et dispensatores mysterio-
rum Dei. Denique quasi principatum in saccrdotio possi-
dentes, et initiatores fidei a Christo sunt demonstrati, di-
cenle : « Euntes ite et docete omnes gentes , baptizantes
» eas in nominePatris etFilii et Spiritus sancti ^. » Et sicut
«Apostolus scribit rectissime :« Unus estDominus, una
» fides, unum baptisma. » Quis non ex ipsa cogetur veritate
suscipere indiiTerentiam sanctaj Trinitatis , dum una sit
des in Patre et Filio et Spiritu sancto : et lavacrum detur
atque firmetur in nominePatris el Filii et Spiritus sancti?
XXIV. Non arbitror quemquam tam vecordem atquc
insanumfuturum, ut perfectum baptisma putet idquod da-
tur in nomine Patris et Filii , sine assumptione Spiritus
sancti, aut rursus in nomine Patris et Spiritus sancti , Filii
vocabulo praetermisso ,• aut certe in nomine Fihi et Spiri-
tus sancti , non pracposito vocabulo Patris. Licet enim quis
possit existere saxei, ut ita dicam, cordis et penitus mentis
aUenai, qui ita baptizare conetur, ut unum de pra^ceptis
nominibus praetermittat : videlicet contrarius leglslator
Christi : tamen sine perfectionc baptizabit : imo penitus
a peccatis Hberare non poterit , quos a se baptizatos exis-
timaverit. Ex his colligitur quam indivisa sit substantia
Trinitatis, et Patrem vere FiHi esse Patrem, et Fihum verc
Patris Fihum, et Spiritum sanctum vere Patris et Dei esse
Spiritum et insuper sapientiae et veritatis , idest, Fihi Dei.
llaec est salus ergo credentium, et dispensatio ecclesias-
' Galat. II, 8. — « Matth. xxtiu, 19.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 351/487
DE SPIRITU SANCTO. 343
tlcae disclplina3 in hac Trinitate perficitnr. Nam cum Sal-
vator Discipulos suos adprajdicandumEvangeliummiscrit,
et ad dogmata veritatis docenda Pater in Ecclesia consti-
tuissc dicatur, primo ApostoJos, sccundo Prophetas, tertio
magistros ; super hac re eliam Apostoli congruente senten-
lia : « Et sicut probati sumus a Deo et credendum Evan -
» gelium , sic loquimur , non ut hominibus placentes , sed
» Deo qui probavit corda nostra * , » hos eosdem quos
Christus magistros esse praBCepit, et Pater probavit, et Spi-
ritus sanctus dispensatores et praepositos in Ecclesia con-
stituisse perhibetur. Siquidem cum Miletum Pauhis apos-
tolus presbyteros de diversis locis et plurimis Ecclesiis
congregasset ; « Attendite, inquit, vobis et universo gregi,
» super quos Spiritus sanctus posuit vos episcopos ad re-
» gendamEcclesiamDomini, quam acquisivitpersanguinem
»suum ^. » Si enim quos Christus ad evangelizandum et
baptizandas nationes misit, Spiritus sanctus Ecclesiae prae-
posuit, Patris sententia destinatos , nulli dubium est unam
Patris et Filii et Spiritus sancti operationem et probatio-
nem, et consequenter eamdem Trinilatis esse substantiam.
Necnon et iUud considerandum , quod in corde et sensu
habitare non potest creatura , nisi Deus et sermo ejus in
Splritu sancto, sicut ad quosdam loquitur Pater. « Inha-
»bitabo in eis, et inambulabo ^ » Et ad ipsum quidam di-
rigit vocem : « Tu autem in sancto habitas laus Israel ^. »
Altus quippe in altis habitat universae conditor creaturae.
Habitat vero et unigenitus Filius in mente pura , et corde
credentium. Per fidem quippe habitare Christum in inte-
riori homine , in Spiritu ait Apostolus , ita scribens : « In
»Spiritu, in interiori homine habitare Christum per fldem
» in cordibus vestris \ • Ipse quoque de se loquitur : « Vivit
« 1 Thes. II , 4. — • Acl. XX, 28. — ' Levit. xxvi, la, et 2 Cor. ti, 16.
4 Psal. XXI, 4. —5 Ephes. m, 16, 17.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 352/487
344 DlD\:vir ALliXA.NDHlM
»iii me Chrislns *. » Et ilerum : « Qul iii me loquiUu*
«Christus \ » Et Salvator : « Veniemus, inquit, ego et
» Pater,» haud dubiumquin ad eumqui praGcepta ejus serva-
verit , « et mansionem apud eum faciemus. » Porro sic
sermo iste contexitur. « Si quis diligit me , sermonem
» meum servabit. Et Pater meus diiiget eum , et ad eum
» veniemus, et mansionem apudcum faciemus ^ » In alio
quoqueloco, omnis natura rationalium creaturarum, do-
mus dicitur Salvatoris.
XXV. Sicut autem super domum suam Dominus Jesus,
cujus domus sumus nos , ita domus Christi templum Dei
est, in quo Spiritusejusdem inhabitat Dei. Scribens quippe
Corinthiis Paulus ait : « Nescitis quia templum Dei estis, et
SpiritusDei habitat in vobis^ ? » Si autem in domo ettemplo
quo Pater et Salvator inhabitat, iUico invenitur et Spiritus
sanctus , ex hoc indivisa Trinitatis substantia demonstra-
tur. Et post non multa ejusdcm Epistolae : « Nescitis, in-
»quit, quia corpora vestra templum Spiritus sancti, quem
»habetis a Deo ^ ? » Cum ergo Spiritus sanctus, similiter
ut Pater et FiUus, mentem et interiorem hominem inha-
bitare doceatur , non dicam ineptum, sed impium est
eum dicere creaturam. Disciph*nas quippe, virtutes dico
et artes, et his contrarias perturbationes et imperitias et
affectus in animabus habitare possibile est , non tamen ut
substantivas,'sed ut accidentes. Creatam vero naturam in
sensu habitare impossibile est. Quod si verum est, et
Spiritus sanctus absque uUa ambiguitate subsistens, animae
esthabitator ct cordis : nulli dubium est, quin cum Patre
et Fiho credi debeat increatus. Ex omnibus igitur, quae
prcTcedens sermo disserit , incorruptibiHs et sempiternus
secundum naturamPatrisetFiHi, Spiritus sanctus demons-
• Galal. II, 20. — 3 2 Cor. xiii, 3. — 3 Joan. xiv, aS. — i i Cor.
11, i6. — * 1 Cor. VI, 19.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 353/487
Di: ;.1'1I\1TU sANCTC. 34'^
tratiis, univcrsam de se amljiguitalem abstalit ct suspi-
cioncm , ne unus de creatis substantiis existimetur. Sed
et ambigi nequit quin is Spiritus Dei sit, quem exire dePatre Salvatoris in Evangelio verba declarant. « Cum ve-
» nerit, inquit, Consolator,quem ego mittam vobis Spiritum
«verilatis, qui a Patre egreditur ", ipse testimonium dabit
»de me *. » Consolatorem autem venientem Spiritum
sanctum dicit, ab operatione ei nomen imponens, quia noii
solum consolatur eos quos se dignos repererit, et ab omnitristitia et perturbatione reddit alienos : verum incredibilc
quoddam gaudium et hilaritatem eis tribuit, in tantum ut
possit quis Deo gratias referens, quod tali hospite dignus
habeatur, dicere ; « Dedisti lactitiam in corde meo ^.»
Sempiterna quippe toitiaineorum cordeversatur, quorum
Spiritus sanctushabitator est. Iste Spiritus sanctus conso-lator a Filio mittitur , non secundum Angelorum, aut Pro-
phetarum, aut Apostolorum ministerium, sedutmitti decet
a sapientia et veritate Spiritum Dei , indivisam habentem
cum eadem sapientia et veritate naturam. Etenim Filius
missus a Patre non separatur, nec disjungitur ab eo,
manens in eo et habens illum in semetipso. Quin Spiritus
veritatis supradicto modo missus a Filio de Patre egreditur,
non aliunde ad aha transmigrans. Impossibile quippe hoc
pariter et blasphemum est. Si enim de loco ad locum
egreditur Spiritus, et ipse Pater in loco invenietur, et Spi-
ritus veritatis juxta naturam corporum certo spatio cir-
cumscriptus, alium deserens locum , ad alium commigrabit.
Sed quomodo Pater non consistens in loco , ultra omnem
corporum est naturam : Ita et Spiritus veritatis nequaquam
locorum fme clauditur, cum sit incorporalis, et, ut verius
dicam, excellens universam rationalem creaturam.
XXVI. Quia ergo et impossibile est, et impium, ista
qu.ne diximus , decorporalibus credcre, cxire de Palre Spi-
» Joaii. XV, 26, — 2 Psa'. IV, j.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 354/487
346 DIDYMI ALEXANDRIM
ritum sanctum, slc intelligendum , ut se Salvator dc Deo
exisse testatur, dicons : « Ego de Deo exivi et veni *. » Et
sicut loca et commutationes locorum ab incorporalibus
separamus : sic et prolationes intus dico et foris ab intel-
lectualium natura discernimus, quia istac corporum sunt
recipientium tactum et habentium vastitates. InefTabili
itaque et sola fide noto sermone credendum cst Salva-
torem dictum esse exisse a Deo , et Spiritum verita-
tis a Patre egredi , loquente « Spiritus qui a me egredi-
» tur. » Cum enira dicere posset de Deo , sive de Domino
sive de omnipotente , nihil horum tetigit , sed ait : « De
»Patre » non quod Pater a Deo omnipotente sit alius,
quia hoc scelus est etiam cogitare , sed secundum pro-
prietatem et intellectum parentis egredi ab eo dicitur Spi-
ritus veritatis, Licet enim ex Deo frequenter se dicat
exisse Salvator, proprietatem tamenet ( ut ita dicam ) fa»
miliaritatem , de qua jam saepe tractavimus, exvocabulo
magis sibi Patris assumit , dicens : « Ego in Patre et Pater
» in me ^. » Et ahbi : « Ego et Pater unum sumus \ n et
multa alia his similia , quaj in Evangelio observans lector
invcniet. « Iste ergo Spirltus sanctus qui de Patre egredi-
»tur, testificabitur , inquit Dominus, de me ^ , » testlmo-
nium simile ferens ei Patris testimonio, de quo ait : « Tes-
»timonium dlcit de me, qui misit me Pater ^ » Mittente
autemFilio Spirltum veritatis, quem Consolatorem vocavit,
simul mittit et Pater. Neque enim Pater mittente Filio
non mittit, cum eadem voluntate Patris et Filii Spiritus
veniat, Salvatore quoque per Prophetam loquente, sicut
manifestum esse poterit ei qui totum perlegerit locum, « Et
» Dominus mislt me et Splritum suum *. » Slquidcm non
sokun Fillum, sed Splrltum mlttlt Deus. Sed et Apostolus
loquitur : « Quae nunc annuntiata sunt vobis per eos qui
' Joan. vni, 42. — => Id. xiv, 10, — ^ Id. x , 3o. — < Id. xv, 26, —5 Id. V, 37. — c Isai. xLvui, 16.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 355/487
Dli SPIRITU SANCTO. 3^7
» cvangclizaverunt vobis , Spiritu sancto misso de ccelis*.
Et in libro qui Sapienlia inscribitur , ab his qui divina cha-
rismata consecuti sunt,
voxgratias
Deoperfercns desti-
natur : « Quae autem in ccelis sunt quis investigavit ? Volun-
» latem autem tuam quis cognovit : nisi quod tu dedisti
«sapientiam, et Spiritum sanctum tuum misisti de excel-
» sis ? Et sic correctae sunt semitae eorum, qui super terram
»erant, et placita tibi edocti sunt homines^ » Et in prae-
senti siquidem lectione, non sola sapientia Dei, id est , uni-
genitus Filius ejus datur a Patre, sed et Spiritus sanctus
mittitur.
XXVII. In ipso quoque Evangelio dari praedicatur a
Patre , et mitti Spiritus sanctus , Salvatore dicente : « Et
» ego rogabo Patrem meum , et alium Paracletum dabit
» vobis, ut sit vobiscum in aeternum, Spiritum veritatis^»
Et iterum : « Paracletus autem Spiritus sanctus, quem
»mittet Pater in nomine meo \ ille vos docebit omnia.
Nam et in his sermonibus , ahum Paracletum dare dicitur
Pater ; non autem alium ab eo, qui a Filio mittitur, secun-
dum illud: « Cum autem venerit ille Paracletus, quem
»mittam vobis a Patre Spiritum verilatis^ » Quem aliumParacletum nominavit, non juxta naturae differentiam, sed
operationis diversitatem. Cum enim Salvator mediatoris
ct legati personam habeat, et qua pontifex deprecetur pro
peccatis nostris , salvans in sempiternum eos , qui per ip-
sum accesserunt ad Deum, quia semper vivens interpellat
pro eis Patrem , Spiritus sanctus secundum aHam signifi-
cantiam Paracletus ab eo quod consolatur in tristitiapositos
nuncupatus est. Verum noli ex FiHi et Spiritus sancti
operatione diversa , varias aestimare naturas. Siquidem in
alio loco reperitur Paracletus Spiritus, legati ad Patrem
« 1 Petr. I, 12.— a Sap. IX 16-18.— JJoan.xiv, 16, 17.— < Ibid. a6. —5 Id. XV, 26.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 356/487
^48 hlDWlL ALEXA.NDr.lM
persona fungi, ul inillo : « Quidenim oremus juxla id quod
»oportet, nescimus; scd ipse Spiritus inlerpcllat pronobis
»gemilibus inenarrabilibus. Qui autem scrutatur corda,
)) scit quid desideret Spiritus, quomodo secundum Deum
«postulat pro sanctis *.
XXVIII. Salvator quoque consolationem a qua Spiritus
sanctus Paracletus nuncupatus est, operatur in cordibus
eorum, qui ea indigcnt. Scriptum est cnim : «Et humiles
» populi consolatus est ^ » Lnde et his qui hoc beneficiumfuerat consecutus, eum pra^dicans, loquebatur : « Domine,
» secundum multitudinem dolorum meorum in corde meo,
» consolationes tuai laetificaverunt cor meum , » sive, « Di-
» lexerunt animam meam ^: » utroque enim scriptum esse
modo diversis exemplaribus invenitur. Sed et Pater , Dcus
omnis consolationis dicitur : consolans eos, qui in tribula-
tione sunt , ut ex ipsis angustiis per patientiam salutem
primum, dehinc coronam gloriag consequantur. Spiritus
igitur consolator , et sanctus, et Spiritus veritatis datur a Pa-
tre, ut semper cum Christi Discipulis commoretur, cum
quibus et ipse Salvator est, dicens : « Ecce enim vobis-
»cum sum usque ad consummationem sa^culi \ » Cumautem semper Apostolis et Spiritus sanctus adsit et Filius
sequitur ut et Pater cum ipsis sit,quia qui recipit Filium ,
recipit et Patrem , et mansionem Filius cum Patre facit
apud eos, qui digni adventu ejus extiterint. Sed et ubi
Spiritus sanclus-fuerit, statim invenitur et Filius. Siquidem
cum in Prophetis Spiritus sanctus sit , faciens eos futura
praecinere, et alia quae prophetalis operationis sunt , sermo
Dei ad eos dicitur factus, ut ad id quod ad consuetudinem
Prophetarum est, « Haec dicit Dominus, » etiam illud ad-
datur, « Sermo qui facius est ad Esaiam , » sive ad reli-
quos.
' Ilom. V(;i, 26, 27.— » Ps.il. xvii, i5, el xxxiii, 19. ~ ^ Id. xciii, 19.
— -* M.ltlll. NXVUI, 20.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 357/487
DE SPIRITU SANCTO. 34^
XXIX. Qnod antem Prophetac Spiritum sancinm habnc-
rint , Deo manifestc loqnente cognoscimus. Ait cnim :
« Qu3GCumque mandavi in Spiritnmeo servis meis Prophe-
» tis *. » Et Salvator in Evangelio significat justos viros , et
eos qui antc adventum siuim populo veniura cecinerant^
Spiritus sancti aspiratione completos. Interrogans quippe
Pharisaeos quid eis de Christo videretur, et audiens quia
essetFilius David , loquitur : « Quomodo David in Spiritu
«vocat eum Dominnm dicens : Dixit Dominus Domino
»meo ; Sede a dextris meis ? Si ergo David vocat enm in
«Spiritu sancto Dominum, quomodo filius ejus est ^. » Et
Pelrus ad consortes fidei loquitur : « Oportebat impleri
» Scripturam, quam praedixitSpiritus sanctns per os David
» de Jnda ^ , » etc. Et in eodem rursns libro : « Qui per
» Spiritum, inquit, sanctum ore David pueri tui locutus es
»Quare fremuerunt gcntes, et populi meditati sunt ina-
»nia ^ ? » Esaias quoque, cum sermone Dei impulsus ad
prophetandum fuisset, Spiritus sancti imperio prophetasse
perhibetur, ut in fme eorumdem Actnum scribitur: « Bcne
» Spiritus sanctus locutns est per Esaiam prophetam adpa-
» tres veslros , dicens : Vade ad populnm istum , et dic :
»Aure audietis S » et reliqua. Hanc igitnr prophetiam
quam apostolus Paulus affirmat a Spiritu sancto pronun-
tiatam , ipse liber Prophetse a Domino dictam esse com-
memorat. « Et audivi, inquit Esaias, vocem Domini dicen-
»tem: Quem mittam, et quis ibit ad populum istumPEt
»dixi: Ecce ego , mitte me. Vade , inquit, et dic populo
»huic : Aure audietis ^ » Et post alia ipse Dominus ait
« Et convertentur et sanabo illos. » Et statim Propheta :
« Quousquc , Domine ? » Gum enim Dominus ad Prophe-
tam dlxisset, ut ca quoe scripta snnt, diceret, et Propheta
» Zach. T, G. jnxla lxx. — » Malth. xxn,4^-45.
4 Ifl, IV, 25 cx Psal, H, 1, — 5 I<K xxYiiT, 3*5, 26. — fi Isai, vt, 8-n
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 358/487
35o DYDIMI ALEXANDRINI
jiibenliDominorespondisset: « UsquequoDomine ? » ea quae
in Prophcta a Domino dicta sunt, in Spiritu sancto com-
memorata Paulus affirmat. Ex quo liquido ostenditur, ut
S£Epe jam diximus, unam etvoluntatem et naturam Domini
esse et Spiritus sancti , et in nuncupatione Spiritus, etiam
nomen Domini intelligi. Quomodo enim ad Gorinthios vo-
cabulum Dei super Patre positum , et Domini super Filio,
neque Patri aufert dominationem , neque FiHo deitatem
siquidem eadem ratione qua Pater Dominus est , et Fihus
Deus est , sic et Spiritus sanctus Dominus nuncupatur. Si
autem Dominus, consequenter et Deus, ut paulo ante jam
diximus , cum vocem Apostoli Petri ad Ananiam qui pc-
cuniam subtraxerat poneremus : quia et deitas superin-
telligitur in Spiritu sancto.
XXX. Verum quoniam inde quagstionis ordo deductus
esse : « CumautemveneritParacletus Spiritussanctus, quem
»mittet Pater in nomine meo , ille vos docebit omnia \ »
age nunc ex ipso sermone quaeramus , si qnid in eo possi-
mus invenire cum his consentire quae dicta sunt. Spiritum
sanctum a Patre in suo mitti nomine, Salvator affirmat , cum
proprie Salvatoris nomen sit Filius, siquidem naturoe con-
sortium , et , ut ita dicam , proprietas personarum ex ista
voce signatur. In qua appellatione Fihi, missus a Patre
Spiritus sanctus, non servus , non alius, nec disjunctus
a Filio inteiiigatur. Et quomodo Fiiius in Palris appcUa-
lione venit , dicens : « Ego veni in nomine Patris mei ^ , »
Filii quippe tantummodo cst in nomine Palris vcnirc ,
salva proprietate Filii ad Patrem, ct Patris ad Filium: sic
e contrario , nulUis alius vcnit in nomine Patris , sed verbi
o-ratia, in Domini et Deietomnipolenlis. Quodmanifcstins
adverlerc potcris Propiietas rclcgens cx animo. Nam ct
Moysesmagnus Dei minister ct fauiukis, iu nominc cjus,
» Joan. XIV, a6. — « Id. v, 4^-
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 359/487
Dfi SPIRITU SANCTO. 35 X
« Qiii cst ; » et in nomine Dci Abraham et Isaac ct Jacob
venit, Deo ad eum loquente : « Sic dices fdiis Israel :
Qiii» est, misit me ad vos. » Et rursus, « Dices eis : Deus Abra-
»ham, Isaac et Jacob misit ad me vos *. » Servorum
quippe justorum quales erant de quibus dixit : « Mandabo
» in Spiritu meo servis meis Prophetis ^ , » in nomine Dei
facta est missio. Et quia dignos se exhibuerunt Deo, in no-
mine Dei venisse referuntur. Rursus proficientes in majus,et sub unius Dei imperio non sistentes, in omnipolentis
Dei nuncupatione venerunt. Quia vero fdii Israel in
/Egypto commorantes, didicerunt eos, qui non sunt, quasi
deos colere, et mundi patres divino honore venerari, con-
sequens fuit, ut Moyses sub ejus, « Qui est, «vocabulo ad
eos mitteretur, et a falsis eos liberans diis, ad veram trans-
duceret deitatem , et adDominum patrum Abraham, Isaac,
et Jacob.
XXXI. Quomodo ergo servi qui in nomine Domini ve-
niunt, per hoc ipsum quod subjecti sunt et serviunt, indicant
Dominum, proprietatem ejus referentes; servi quippo
sunt Domini; sic et Filius, qui venit in nominePatris, pro-
prietatem Patris portat et nomen , et per haec unigenitus
Dei Filius approbatur. Quia ergo Spiritus sanctus in no-
mineFihiaPatremittitur, habensFiliiproprietatem, secun-
dumquodDeusest, non tamenfilieitatem,utFiliusejussit;
ostenditquia unitate sit junctusadFilium. UndeetFilii dic-
tus est Spiritus , per adoptionem faciens fdios eos , qui so
recipere voluissent. « Qui enim , inquit , estis fdii Dei
» misit Pater Spiritum Fiiii sui in cordanostra, clamantem :
»Abba, Pater^ »Iste autem Spiritus sanctus, qui venit in
nomlne Filii missus a Patre docebit omnia eos, qui in fide
Christl pcrfecli sunt. Omnia autem illa, quaj spiritualia
sunt et intellectuaha,et, utbreviter universa concludam,
» Exod. lUyiii i5, — tZad». 1, 4. — » Gal, iv, ^,
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 360/487
35» DIDYMI ALEXANDRINI
omnia veritatis ct sapientioe sacramenta. Docebit vcro non
quasi doctoretmagister disciplinae, quam aliunde est con-
sccutus; siquidem hoc eorumest, qui sapientiam et artes
aliquas studio industriaque didicere , sed quasiipsears at-
que doctrina et sapientia veritatisque Spiritus, invisibiliter
menti insinuat scientiam divinorum. Nam et Paler docet
sic Discipulos suos , dicente illo qui ab eo doctus fuerat :
« Deus docuisti me sapientiam% » et audactei' alio concla-
mante : «Docuisti me Deus a juventute mea , » atque ita
omnes liunt docti. Dei quoque Filius et sapientia Dei et ve-
ritas sic docet participes suos , ut disciplinam non arte
doceat , sed natura. llnde et eum docentur solum magis-
trumvocarcDiscipuli. Has easdem disciplinas, quaidantur
a Patre ct Filio in corda credentium , Spiritus sanctusmi-
nistrat his qui animales esse desierint. « Animalis quippe
whomo non percipit ea quce Spiritus sunt, arbitrans esso
» stultitiam quae dicuntur ^. » Qui vero a perturbationibus
purgaverit mentem suam , Spiritus sancti discipHnis
id est, sermouibus sapientiae , scientiaeque complebitur
in iantum ut is qui ea susceperit dicat : « Nobis au-
»tem rcvclavit Deus per Spiritum sanctum \ » Deus au-
tem his qui se itapraeparaverint Spiritum sapientiae revela-
tionisque largitur ad cognoscendum semctipsum,qui ac-
cipientes Spiritum sapientia), non aHundc, scd ab ipso Spi-
ritu sancto cfTiciuntur sapicntcs, et ab ipso intcnigunt
Dominum et quidquid Dei cst voluntatis , et eumdem ip-
sum Spiritum ipso revelante cognoscunt, « Ut sciant qucc a
»Domino donata sunt cis'^ : » itaut is qui fuerit Spiritum re-
velationis ct sapicntia; consecutus , sufficicns sit veritatis
dogmata prsedicarc , non humana , sedDei arte subnixus,
sicut et unum ex his Aposlohim possumus audirc diccn-
tcm : « Est pra^dicatio mea ct scrmo mcus non iu persua-^
» Psal. LX\, 17. — « I Cor. n, i/J. — "^ Ibid. 10. — 4 IbiJ. 12,
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 361/487
D£ SPIRITU SANCTO. 353
»sibiliLus humanaesapientiae verbis , secl in oslensIoneSpi-
»rilus et virtutis Dei*. » /Equalcm vcro Spiritui virtutem
non possumus aliam prjeter Christum Dominum nostruni
interpretari. Ipse enim Discipulis ait : « Accipietis enim
» virtutem Spiritus sancti venientem super vos \ » Et ad
Mariam Angelus : « Spiritus, iuquit, sanctus superveniet in
j)te, et virtus Altissimi obumbrabit tibi^ » Creatrix igitur
virtus Altissimi, Spiritu sancto superveniente in virginem
Mariam , Chrisli corpus fabricavit,quo ille usus templo
sine viri natus est semine.
XXXII. Ex quibus ostenditur esse Spiritum sanctum
creatorem, ut jam in Dogmatum volumine breviter osten-
dimus. Et in Psalmo ad Dominum dicitur: a Auferes ab
» eis Spiritum tuum et deficient , ct in terram suam rever-
»tentur. Emitte Spiritumtuum,etcreabuntur, etrenovabis
wfaciem terrae ^. » Nec mirum si domlnici tantum corporis
Spiritus sanctus conditor sit, cum Palri Filioque socia-
tus , eadem potestate creaverit omnia quae Pater creavit et
Filius. « Emitte enim, ait, Splritumtuum, et creabuntur. »
Porro jam frequenter ostendimus cjusdem operationls esse
Spiritum sanctum, cujus est Patcr et Filius , et in eadem
operatione unam csse substantiam , et reciproce eorum
quac ojxoouata sunt, operationem quoque non esse diversam.
Ut autem et allud quoque testimonlum quod nos possit ad-
juvare in fide Spiritus sancti ponamus , in Evangelio ita
sermo contexltur ^ « Adhuc multa habeo vobis dicere : sed
»non potestis ea portare modo. Cum autem venerlt ille
» Spiritus veritatis, diriget vos in omnem veritatem. Neque
»enim loquetur a semetipso , sed quaecumque audlet lo-
» quetur , et quae ventura sunt annuntiabit vobls. Ille me
» clarificablt,quia de meo accipiet, et annuntiabit vobi*,
t I Cor. II, 4. — » Act. 1,8. -- » Luc. I, 55, — 4 Psal. ciii, 39, 3o.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 362/487
354 DIDYMI ALEXANDRINI
»Omnia quaa habet Pater, mca sunt. Propterea dixi vobis
»quia de meo accipiet et annuntiabit vobis *. »
XXXIII.Ex his enim sacramentorum verbis edocemur,
quod cum multa docuisset Discipulos suos Jesus, dixerit
€ Adhuc habeo plurima dicere vobis, » quia verbum istud
« Adhuc multa habeo dicere vobis , » non ad novos quosli-
bet et penitus Dei gratia vacuos dirigitur , sed ad eos qui
auditores verborum ejus , nccdum fuerant omnia conse-
cuti. Quaecumque enim sufficere poterant , tradens eis , in
futurum tempus reliqua distulit,quae sine disciplina Spi-
ritus sancti scire non poterant, quia ante adventum domi-
nicae passionis non erat datus hominibus Spiritus sanctus ,
Evangelista dicente : « Non enim erat cuiquam Spiritus
» datus ,quia Jesus necdum erat glorificatus ^. » Glorifi-
cari dicens Jesum , mortem gustare pro cunctis. Itaque
post resurrectionera apparens Discipulis suis, et insuf-
llans in faciem eorum : o Accipite , inquit , Spiritum
• sanctum^ » Et rursum : « Accipietis virtutem Spiritus
» sancti venienlis super vos ^. » Quo veniente in corda cre-
dentium, impletur sermonibus sapientiae et scientiae, et sic
spirituales cfTecti , suscipiunt Spiritus sancti disciplinam ,
quae possit eos deducere in omnem veritatem. Necdum
enim instante hora, in qua oportebatcos Spiritu sancto re-
pleri, tunc quando dixit ad eos, « Adhuc multahabeovobis
» dicere,» consequenter addidit, «Sednonpotestiseaportare
» modo. » Adhuc enim typo lcgis , ct umbroe, et imaginibus
scrvientes , non poterant veritatcm , cujus umbram lcx por-
tabat, inspicere , unde nec spiritualiasustinere. « Cum au-
» tcm, ait, vencrit illc, hoc est, Paracletus Spirilus vcrilatis
» dirigct vos in omnem vcritatcm , » sua doclrina et inslltu-
tione vos Iransfcrcns a moric llttcrae ad Spiritum vivifican-
tcm, in quo solo omnis Scripturae vcrltas posita cst. Ipsc
'
Joan,XVI, Ja-i5.
—« Id. vii,
39. —3 Id. xx, 23, —4
Act, 1,8.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 363/487
DE SPIRITU SANCTO. 355
crgoSpiritus verltatis, ingrediens puram et simplicem men-
tem,signabit in vobis scientiam veritatis , ctscmpernova
veteribus adjungens, diriget vos in omnem veritatem.
XXXIV. Ad Deum quoque Patrem quidam allegans
preccs, loquitur : « Dirige me in veritate tua* , » hoc est
in Unigenito tuo , propria vocc testante ; « Ego sum veri-
»tas ^. » Quam perfectionem tribuit Deus mittens Spiri-
tum veritatis, quia credentes in totam dirigat veritatem.
Dehinc in consequentibus de Spiritu veritatis , qui a Patre
mittatur, et sit Paracletus, Salvator, qui et veritas, ait
« Non enim loquetur a semetipso , » hoc est, non sine me ,
etsinemeoetPatris arbitrio, quia inseparabilis a meaetPa-
tris est voluntate. Quia non ex se est , sed ex Patre et me
est , hoc enim ipsum quod subsistit et loquitur, a Patre et
me illi est. Ego veritatem loquor ^ id est , inspiro quae lo-
quitur. Siquidem Spiritus veritatis est. Dicere autem et
loqui in Trlnitate, non secundum consuetudlnem nostram,
qua ad nos invicem sermocinamur et loquimur , accipien-
dum , sed juxta formam incorporalium naturarum , et
maxime Trinitatis ,quae vohintatem suam inserit in corde
credentium , ct eorum qui eam audire sunt digni, hoc est,
dicere et loqui,
XXXV. Nos quippe homines quando de ahqua re ad al-
terum loquimur ,primum quod vohimus , mente concipi-
mus absque sermone. Inde in allerlus sensum volentes
transferre, linguoe organum commovcmus, et quasi quod-
damplectrumchordls dentlum collldentes, vocalemsonum
emlttlmus. Quomodo igitur nos llnguam, quam palato den-
tlbusque collldlmus , et Ictum aerem In dlversa tempcra-
mus eloqula, ut nobls nota communlccmnis in ahos, ita et
auditorem nccessc est patulas prcTberc aurcs, et nuUo vitio
coarctatas , in ea quic dicuntur arrlgcre, ut possit ila scire
» P»i»l, xiiVj 5. — • Joan. xiv, 6.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 364/487
356 DIDYMI ALEXANDRIM
qiiac profcrunlur ,quomodo novit ea illc qui loquitur*
Porro Deus simplex et incompositae spiritualisque naturae,
neque aures, neque organa, quibus vox cmiltitur, habet
sed solitaria incomprehensibilisque substantia nuUis mem-
bris partibusque componitur. Quag quidem de Filio et de
Spiritu sancto similiter accipienda.
XXXVI. Si quando ergo legimus in Scripturis : « Dixit
»Dominus Domino meo *. » Et aUbi : « Dixit Deus : Fiat
» lux ^ , » et si qua his simiha , digne Deo accipere debc-
mus. Neque enim ignorante Filio, qui sapientia et veritas
est , Pater suam nuntiat vokintatem , cum omne quod lo-
quitur , sapiens verusqne subsistens , in sapientia habeat et
in substantia. Loqui ergo Patrem et audire Filium , vel
e contrario, FiHoloquente, audire Patrem, ejusdem naturai
in Patre et Filio consensusque significatio est. Spiritus
quoque sanctus ,qui est Spiritus veritatis , Spiritusque
sapientine , non potcst Filio loquente audire quoe nescit,
cum hoc ipsum sit quod profertur a Filio, id est, proce-
dens a veritate, consolator manans de consolatore, Deus
de Deo, Spiritus veritalis procedens. Denique nequis iUum
a Patris et Fiiii vokuitate et societate discerneret, scriptum
cst : « Non enim a semetipso loquetur, sed sicut audiet
»loquetur \ » Cui etiam simile de ipso Salvator ait : « Si-
» cut audio et judico \ » Et alibi : « Non potest Filius a se fa-
» cere quidquam , nisi quod viderit Patrem facientem ^ »
Si enim unus est Patri FiUus, non juxta Sabellii dictum Pa-
trem et Filium confundentis , sed juxta indiscretionem
essenticC sive subslantia?, non potest quidquam absque
Patre facere ,quia soparatorum diversa sunt opera , scd vi-
dens operantem Patrem, et ipse operatur , non secundo
oradu, et post ilhmi operans. Alia quippe Palris, aha Fihi
opera esseincipcrent,si non asqaanier fiercnt. Scriptum est
• Psal. ciT, 1. — * Gcn. i , 5. — ' Joan. xvi, i3, — Md. v, 3o, -^
* Ibid. ig.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 365/487
DE 5.PI1UTU SA.NCTO. 35^
aulem : « Qiiae enini ille lacit, haud dubium quin Palcr,
»haBC eadem Filius simiHtcr facit. » Quod si operante Patrc
et Fiho, non juxta ordinem primi ct secundi , sed juxta
idem tempus operandi eadem et indissimiHa , subsistunt
universa quae fiunt et Fiiius non potest a semetipso quid-
quam facere , quia a Patre non potest separari , sic et Spi-
ritus sanctusnequaquam separatus a FiHo,propter volun-
tatis naturaeque consortium, non a semetipso creditur loqui
sed juxta verbum et veritatem Dei loquitur universa quae
loquitur. Hanc opinionem sequentia Domini verba confir-
mant, dicentis: « Ille me clariflcabit , id est, Paracletus,
»quia de meo accipiet. » Puirsum hic, accipere, ut divinae
naturai conveniat intenigendum.
XXXVII. Quomodo ergo Filius dans , non privatur his
quae tribuit, nequecum damno suo impertit aliis , sic et Spiri-
tus non accipit quod ante nonhabuit. Si enim quod priusnon
habebat accepit, translato in alium munere, vacuus largitor
effectus est , cessans habere quod tribuit. Quomodo igitur
supra de naturis incorporaHbus disputantes inteUeximus ,
sic nunc et Spiritum sanctum a FiHo accipere, id quod
suse naturae fuerat cognoscendum est , cL non dantem et
accipientem, sedunam significare substantiam. Siquidem
et FiHus eadem a Patre accipere dicitur,quibus ipse
subsistit. Neque enim quid aliud est FiHus, exceptis his
quae ei dantur a Patre , neque aHa substantia est Spiritus
sancti praeter id quod datur ei a FiHo. Propterea autem
ista dicuntur, ut eamdem in Trinitate credamus esse na-
turam Spiritus sancti quae est Patris et FiHi.
XXXVIII. Quia ergo omnis iiumana vox nihil potcst
aliud judicarc quam corpora, etTrinitas, de qua nune nobis
sermo est, omnes materiales substantias supcrat , idcirco
nuHum verbum potest ei propiie coaptari, ct cjus signifi-
carcsubslantiam, scdomncqv.od joqnisriur, y.ara/or.crTJTrco;, id
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 366/487
358 DIDVMI ALEXA.NDRINI
est, abuslvc est , et de incorporalibus cunctls , et maxime
cum flc Trinltatc ioquimur. Glorlilcat itaquc Flllum Spl-
ritus sanctus, ostendens illum et in apertum profcrcns his
qui mundo corde eum intclllgcre et vidcre sunt digni , et
splcndorem substantla) et imaglnem invisibilis Dci scire.
Rursum imago ipsa ostcndcns se puris mcntlbus, glorificat
Patrcm, insinuans eum nescientibus ; ipse enim ait : « Qui
))vidct me , vldet et Patrem *. » Pater quoque revelans
Filium hls qui ad calccm scicntise pervenire merucrunt,
glorificat Unigenitum suum, ostendens ejus magnificentiam
atque virtutem. Sed et Ipse Filius tribuens Spiritum sanc-
lum his qui se dignos ejus munerc pragparaverunt, et pan-
dcns sublimitatem glorificationis et magnitudinlsejus vir-
tulem, glorificat illum. Delnde interpretationcm infercns
cum modo dixisset : « De meo^accipict ; )> protlnus subjecit
« Oinnia quae habet Pater , mea sunt, propterea dixl : Dc
»mco accipiet et annuntlabit vobis ^, » quodam modo lo
quens : Llcet a Patre procedat Spiritus verltatls, et det
ilU Deus Splritum sanctum petentibus se , tamcn quia
©mnia, quai habetPatcr, mea sunt, et ipse Spiritus Patris
ineusest, et de meo accipiet. Cave autem, cum ista dlcun-
tur, ne grave labaris intcUigentia3 in vitium, et putcs rem
allquam esse, et possessloncm, quae a Patre habeatur ac Fi-
llo. Verum quae habet Patcr juxta substantlam , id est
«ternltatem, immutablfitatcm, incorruptionem, immutabi-
lem bonitatem, de se et in se subsistentem , ha^c eademhabet ct Fihus. Et , ut plus inferam
,quidquid FiHus ipse
Rubslstlt , ct quaecumque sunt Fifii , hajc eadcm et
Patcr habet. Procul hinc absint dialecticorum lcndicuhe,
et sophismata a veritate pellantur,quce occasionem im-
pietatls ex pia praedicatlone capientia, dicunt : Ergo ct
Patcr est FIHus , et Filius Pater. Si enlm dixlsset :
Omnlaquajcumquc habct Deus, mea sunt, haberct impiclas occa-
# Joan. xiT, 9.— » Id. xyi, i5.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 367/487
DE SPIRITU SANCTO. 35o
sionem coniingendi , ct verisimlle viclerelnr csse mcnda-
ciiun. Ciim vero dixerit : « Omnia quae habet Pater, mca»sunt,» Patris nomine se Filium declartvit, paternitatem
qui Filius erat , non usurpavit; quanquam et ipse per adop-
tionis gratiam , multorum sanctorum sit Pater , secundum
illud quod in Psalmis legitur : « Si custodierint fdii tui. »
Et iterum : « Si dereliquerint filii ejus legem meam*. »
Sed in hoc sermone sensuque praeposito, consequenter ea
quae diximus superius Patris esse, habet et Filius , et quae
Fihi sunt, habet et Spiritus sanctus. Ait quippe : « De meo
accipiet, propterea et ventura annuntiabit vobis. » Per
Spiritum siquidem veritatis , sanctis viris futurorum scien-
tia certa conceditur. Unde et Prophetae hoc eodem repleti
Spiritu, praenuntiabant sensu, et quasi pracsentia intue-
bantur,quae erant deinceps secutura. Satis haec abunde-
que juxta ingenii nostri paupertatem de praesenti Evangelii
capitulo dixisse sufTiciat. Si quibus autem Dominus reve-
laverit , et in viciniam veritatis adducti sunt , magisque
possunt G^rnere veritatem , disputationi illorum conceda-
mus meliora , quibus ille suffragatur qui est Spiritus veri-
tatis, et petimus eos qui lecturi sunt ut ignoscant imperi-
tiae, studioque dent veniam, cupienti totum Deo offerre
quod potuit , licet suam non quiverit implere voluntatem.
XXXIX. Proponamus et Apostoli ad Romanos Epistolae
testimonium ,quaeque nobis in illa videntur praesenti ma-
teriae congruere , ventilemus. « Ut justificatio , inquit
»legis impleatur in vobis. Qui non juxta carnem ambula-
» tis, sed secundum Spiritum, qui enim juxta carnem sunt,
» ea quae carnis sunt sapiunt; qui vero j uxta Spiritum, ea quae
» Spiritus sunt sentiunt. Sapientia quippe carnis mors est:
» Sapientia autem Spiritus vita et pax. Quoniam sapientia
» carnis inimica est Deo; legi quippc Dei non subjicitur, ne
« Psal. cxxxi, la, Id. bxxxviii, 3i.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 368/487
36o DIDV.MI ALEXANDIUM
»que cnim polosl. Qui vero in carne sunt, Dco placerc
»non possunt. Vos autem non estis in carne , scd in Spi-
» ritu, si tamen Spirilus Dei hahitat in vohis. Si quis autcm
» Spiritum Ghristi non hahet , hic non est ejus. Si autem
» Christus est in vohis , corpus quidem mortuum est prop-
»ter peccalum, Spirilus vero vivit propter justitiam. Si
» autcm Spiritus ejus, qui suscitavitJesum a mortuis, hahitat
» in vohis , qui suscitavit Jesum Christum a mortuis , vivi-
»licahitetmortahacorporavestrapropterinhahitantemSpi-
» ritum ejus in vohis. Ergo,fratres, dehitores sumusnon carni,
»nt secundum carnemvivamus. Si enim secundum carnem
«vixeritis, moriemini. Si autem Spiritu facta carnis mor-
» tificaveritis , vivetis. Quicumquc enim Spiritu Dei agun-
» tur, hi fihi suntDei. NonenimaccepistisSpiritumservilutis
» iterum in timore ; sed accepistis Spiritumadoptionis, in quo
» ckmamus : Ahha , Pater. Ipse enim Spiritus testimonium
» perhihet Spiritui nostro, quia sumus fihi Dei. Si autem
»fdii,et haeredes. Hferedes quideniDei, cohaeredes autem
» Christi : si tamen compatimur, utet conglorificemur *. »
In praesenti ApostoH capitulo plurima de societate Spiri-
tus , quam hahet cum Patre et Filio demonstrantur. Ait
quippe Apostohis justificationem divinam et spiritualis le-
gis expleri in his : non qui juxta carnem amhulant, sed
juxta Spiritum : juxta carnem amhulantem eum , qui
per voluptates et vitia carnis corpori copulatus, facit om-
nia quae carnis sunt ct corporis opera , apostolicus sermodescripsit. Porro juxta Spiritum amhulantem eum, qui
in praiceptis legis Dei et Evangelii gradiens, spiritua-
lium sequitur ordinem mandatorum. Siquldem sicut car-
nalium vitium est ea sapere quoc -carnis sunt, ea cogitare
qua) corporum : sic c contrario spiritualium virlus ost,
semper cogitare de coelestibus ct aelernis , et his tractarc• Rom. Tin,4-i7.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 369/487
DE SMAITV SANCTO. 36l
^|itne Spiritns suiU. Secl carnis sapientia , illico morte
sibi sociata, interficit eos, qui juxta carnem gradiuntur ct
sapiunt; sapientia vero Spirilus , mentls tranquillitatem, ct
pacem, et Yitam habentibus se largitur aeternam. Quam
cum possederint , omnes perturbationes et genera vitio-
rum, et ipsos quoque da3mones, qui haec suggerere nitun-
tnr habebunl sub pedibus suis. Sapientia ergo carnis cum
morti juncta sit, inimica est Deo. Inimicos quippe eos
reddit, qui suis legibus \ixerint : contraria semper et re-
pugnans voluntati et legi Dei. Neque enim fieri potest, ut
qui in sapientia carnis est, Dei praecepta custodiat ct vo-
luntati illius subjiciatur. Quandiu servimus voluptatibus,
servire Deo non possumus. Cum autem titillantem subje-
cerimus nostris pedibus luxuriam ^ et totos nos ad Spiri-
tum transferentes , nequaquam fuerimus in carne , id est,
in carnis passionibus : tunc subjiciemur Deo. Neque enim
de carne hac, in qua vivimus , et in cujus vasculo nostra
anima continetur, Apostoli sermo est, quia omnes sancti
corpore etcarne circumdati placueruntDeo : sedadidpo-
tius quod contra Dei praeceptum ex humana societate
perpetratur, de quibus est :« Dihges Dominum Deum
» tuum *. » Et, « Quod tibi non vis fieri ^, etc. » Vos autem,
ait, haud dubium qtiin discipuH Ghristi,qui sapientiam
Spiritus suscepistis et vitam et pacem non estis in carne, id
est, in carnis operibus, nequc ejus opera perpetratis : si-
quidem SpiritumDei habetis in vobis. Idem autem Spiritus
Dei et Spiritus Christi est, deducens et copulans eum qui
in se habuerit, Domino Jesu Christo. Unde et in conse-
quentibus scribitur : « Si quis autem Spiritum Christi non
»habet, hic non est ejus. »
XL. Rursum in prsesenti discimus societatem quam ha-
bet Spiritus sanctus ad Deum et ad Deum et ad Christuna.
» Deut. rr, 5. — • Tob. iv, i6.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 370/487
362 DIDYMI ALEXANDRINI
Sed el in Epistola Petri, Spiritus sanctus esse Christi Spiri-
tus comprobatur:
« Scrutantes, inquit, et inquirentes, id
))est, Prophetae, de quibus ei fuerat sermo superior, in
» quod, et quale tempus significabat is, qui eis in erat Spiritus
» Christi ; testificans in Christo passiones, et ea quae post
))erant secutura dccreta, in quibus revelatum est : quia
» non sibi , sed nobis ministrabant ea quee nunc annuntiata
»
suntvobis per Spiritum sanctum *. »Iste
autem Spiritussanctus dictus est, etSpiritus Dei, non in praesenti tantum
sermone , sed et in aliis locis comphiribus , ut ibi : « Ea
» quae Dei sunt , nemo novit nisi Spiritus Dei ^. » Deinde
sequitur post hoc quod ait : « Si quis autem Spiritum Dei
» non habet, hic non est ejus ^: » et infertur : « Si autem
» Christus in vobis, » et manifestissimedemonstratur
inse-
parabilem esse Spiritum sanctum aChristo : quia ubicum-
que Spiritus sanctus fuerit, ibi et Christus est, et undecum-
que Christi Spiritus discesserit, inde pariter recedit et
Christus. « Si quis enim Spiritum Christi non habet , hic
»non est ejus. »Cui conjuncto si quis contrarium assu-
mat, dicere potest : « Si quis Christi est , ita ut Christus in
» eo sit , in hoc Spiritus Dei est. » Hoc autem idem et de
Deo Patre similiter usurpandum. Si quis Spiritum Dei non
habet, iste non est ejus. Cui rursum contrarium si quis
assumat, dicens : Si quis Dei est, in hocSpiritus Dei est.
Llnde scribitur : « Nescitis quia temphim Dei estis , et in
»vobishabitatSpiritusDei*?»EtinJoannisEpistola: «Inhoc
» cognoscitur Deus habitans in quibusdam, cum manserit In
»eis Spirilus quem dedit^ »Ex quibus omnibus indissocia-
bilis atque indiscreta Trinitatis substantia demonstratur.
LXI. Cum ergo ait : « Si Christus in vobis est, corpus
» quidem mortuum proptcr peccatum *, » nequaquam
« 1 Petr. I, II, la. —i Cor. ii, a. — » Rom. Tiii, g, lo. — 4 i Cor.
III , I. — ' I Joan. IV, i3. — 6 Rom. viii, lo.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 371/487
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 372/487
364 ClDl^Jl AI.EXAx\Di',JM
»Dei*. wRiirsum refocillanscos, ct consolans ct provocans
sperare meliora, qiilbus loquebatur, alt : « Non enim ac-
»cepistis iterum spirltum servitutis in timorc ^: » id est,
non similitudine servorum, metu et terrore pccnarum vos
abstinetis a vitiis, quia habctis vobis datum a Patre Spiri-
tum adoptionis, id est, Spiritum sanctum, qui ipse Spi-
ritus, et Dei, et Christi, ct vcritatls dlcitur atque sapicnti.c.
Si autemspiritus iste adoptat in filiosDei eos, quorum dis;-
natione sui habitator eiTicItur, tlbi consequentium super
potentia ejus intelllgcntiam derelinquo.
XLIII. Porro in hoc adoptionis Spiritu clamant qui ha-
buerint illum, Patrem Deum, sicut ostendit sermo, dicens :
« In quo clamamus : Abba, Pater '
: o ipso Spiritu qui nos
adoptat in fdios, testimonium praebente participatione
sui, quod a nostro Spiritu possidetur,quia fdii Dei su-
mus. Cui consequens est Deum quidem quasi patrem, hae-
reditarias nobis divitias contuhsss, spirituaha dona : Christi
vero cohteredes nos esse, eo quod fratres ejus per gratiam
et benignitatem ipsius appellamur. Erimus autem haere-
des Dei, cohaeredes autem Christi , si compatiamur, ut et
conglorificari ei ex passionum societate mereamur.
XLIV. Yerum quia et hoc juxta id quodpotuimus edis-
sertum est, proponamus Prophetae capitulum,qua^dam
de Spiritu sancto continens , ut non solum de Novo , ve-
rumeliam de VeteriTestamento super ejus fide intellectu-
que doceamur. Nam et superius praelocuti sumus, in om-nibus sanctis, tam his qui post adventum Domini nostri
fuerunt, quam etiam retro , in Patriarchis videlicet et Pro-
phetis, Spiritus sancti gratiam fuisse versatam, eteos diver-
sis charismatibus virtutibusque compIesse.Quomodo enim
unius Dei et Unigeniti ejus gratiam possidectes, tam hi
qui ante, quam etiam illi qui post adventum ejus,justitiae
> Rom. vin, \7>, i4. — • Ibid. i5. — ' Ibid.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 373/487
DK Sl>II\ITU SANCTO. 365
ercxcrc vexillnm , veritalis suiit scicntiam eonscculi : sic
et Spirltus sancti gratiam possidcbunt,quia inscparabi-
lem a Patrc ct Filio csse Spiritum sanctum in multis
supra locis ostcndimus. Scriptum est ergo in Proplicta :
« Misericordiae Domini rccordatus sum, et virtutis ejus in
»omnibus qu.TD retribuit nobis. Dominus judexbonus do-
wmuilsrael : inferens nobis juxta misericordiam suam, et
» juxta multitudinem justitia? succ.Et dixit : Nonne populus
»meus, fdii? etnon praevaricabuntur. Et factus est illis in
» salutcm ex omni tribulationc eorum. Non legatus, nequc
» Angelus , sed ipse salvavit eos , eo quod dilcxit cos , ct
«pepcrccrit eis. Tpse rcdcmit eos et suscepit cos, et exal-
» tavit eos in omnibus diebus soeculi. Ipsi vero non credidc-
»runt ct irritaverunt Spiritum sanctum ejus, et conversus
»est eis ad inimicitiam. Ipse debellavit eos, et recordatus
»est dierum antiquorum. Qui eduxit de terra pastorem
«ovium, qui posuit in eis Spiritum sanctum, congregans
» dextera Moysen *. »
XLV. Qui frequeuter Dei adepti sunt beneficia, scien-
tes gratia magis et miscricordia ejus, quam propriisexse
fuissc operibus consecutos, quasi uno omnes consensu et
animo concordantes loquuntur, « Misericordiae Domini re-
» cordatus sum. » Cogitantes enim qua3 ab eo frequenter
in Moyse dona susceperint , gratias referunt , et cum mi-
sericordia, etiam virlutum Domini recordantur, sive mi-
rabilium, qua3 crebro pro eis fecit in populis, sive profec-
tuum anima3, quibus pcrlegem, etProphetas, etpraecepta
ejus salubria cruditi sunt. Siquidem in Scripturis nomen
virtutis utrumquc significat. Rccordari autem se misericor-
diae et virtutum, ejus inquiunt, in omnibus quae retribuit eis,
non juxta justitiam suam , scd juxta miscricordiam ct bo-
nitatem ejus, qui est judex domui videnti,et sensui milndo
• Isai. txm, 7-ia. jnxla i\n,
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 374/487
366 DIDYMI ALEXANDRINI
corde cerncnti Dominum. Hoc siquidcm cx hcbroeo sermone
iii lingua nostra interprctatur« Isracl, id est , mens vi-
dcns Deum. «Licet enim tormenta et cruciatus judexnon-
nunquam inferat judicium merentibus; tamen qui causas
rerum altius intuetur, videns propositum bonitatis cjus,
qui cupit corrigere peccantem, bonum illum confitetur,
dicens : « Infcrens nobis juxta miscricordiam suam. » Si
cnim iniquitatcs eorum quod judicat attendat Dominus
quis sustinebit? Porro quia apud Dominum propitiatio
est. Dominus vidclicct nostcr atquc Salvator, infcrt nobis
secundum miscricordiam suam omnia qua? nos provebant
ad salutcm.'Infcrens quoquc juxta miscricordiam suam, ct
hoc facicns in judicio, cum justitia nobls tribuit, quce
admixta misericordia; bonitate largitus cst.
XLVI. Arguendus cst ex prajsenti capitulo ( 25 ) hajrc-
ticorum error, qui bonitatem a justitia scparantes, alium
Dcum bonum, alium justum finxerunt. Ecce enim in prc-e-
sentlarum ipsc estDeus et bonus, et judcx, et juxta miseri-
cordiam suam justitiamquc restitucns , et pariter bonus
justusquesubsistcns.Frustra igitur inlquum dogma slmulan-
tes, bonum Deum Evangelii et Vetcris Tcstamenti justum
esse dcfendunt, quia et in plurimis aliis locis, et nunc inPro-
phetae sermone, « Judex bonus » scribitur Deus, et c con-
trario quodnolunt, in Pauli apostoli Eplstola (qui certe
Novi Tcstamenti pra?dIcator cst) Dcus justus judcx rcfcr-
tur. « Reposita est mihi , inqult , corona justitlne,quam
wrcddct mihl Dominus in illa dlc justus judcx *. Idcm cst
ergo, hcctnollnt, Novi et VctcrisTcstamcntl Dcus, vlslbi-
lium ct iuvisibllium conditor, Salvatore etlam iu Evan-
gelio juslum et bonum Palrem liquido altcstanlc : « Patcr
» justc, mundus tc non cognovlt ". > Et in alio loco : a Nemo
»bonus nlsi unus Dcus ^ » Scd ct in vctcri lcgc alibi jus-
, a Tim. iv , 8. — • Joan. xvii, aS. — > Marc. x , i8.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 375/487
DE SPiniTU SANCTO. 867
tus, alibi bonus dicitur Deus. In Psalmis : « Justus Domi-
»nus, inquit, et justitias dilexit *: »Et e contrario in Jere-
mia : «Bonus Dominus hisqui sustinenteum ^. »Rursus in
Psalmis. « Quam bonus Deus Israel, his qui recto sunt
»corde\ »Et haec quidem e latere contra haereticos stric-
tim dicta sunt. Tempus autem est, ut propositum Prophetae
ordinem prosequamur, qui ita contexitur : « Et dixit, » haud
dubium quin Dominus : « Nonne populus meus , filii ? nec
• praevaricabuntur *? »Non erant, inquit , similes his qui
generati sunt et exaltati, et eum qui genuit illos, des-
pexere. « Et factus est eis in salutem , » id cst , illis do
quibus Dominus ait : « Nonno popukis meus , filii ? ct
« non proevaricabuntur. » Hoc enim ipsum quod non prae-
varicati sunt, nec sprevcrunt Patrem, eis factus est in
sakitem : vel ob idipsum quod appellati sunt filii, causa eis
sakitis effectus est. Quoe salus a Christo Domino contri-
buta , Angeli quoque ad pastores voce firmatur , dicentis :
« Ecce evangehzo vobis gaudium magnum, quod erit omni
»populo : quia natus est vobis hodie Salvator,qui est
» Christus Dominus, in civitate David \ »Ipse factus est
cunctis , qui in eum credunt, occasio salutis aeteniae , et
ipse est Salvator mundi ,qui venit quaerere quod perierat.
Et ipse est, de quo chorus sanctorum canit : « Deus noster,
»Deus salvandi '. »
XLYII. Quia igitur Deus erat, qui salutem praebebat
fleternam, dictum est : « Non legatus, neque Angelus, »id
» est, non Propheta, non Patriarcha, non legislator Moyses
salvavitcos. Omnes enim, quos nominavi, poterant ad Do-
minum fungi legatione pro populo. Deniquc Moyses inter-
pcllans cum pro deHnquente plebe, 351? :« Si dimittis eis
»peccatum eorum, dimitlc \ Sed ohsecravit veniam qua-
draginta diebus jejimans, et miscricordiam Dei , animae
« Psal. X , 18. — • Thren. m, aS. — 5 Fsal. lxxii, t. — 4 Isai". lhi, 8.
iuxt«i Lxx, — 5 Luc. II, 10, u. -« 6 psai, txvii, 31.-7 JExod. xxii, 5i.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 376/487
368 DIDYMI ALEXANDRINI
aftliclioiie provocaus. Ncmo autem de horum uumero le-
gatorum potcst esse salvator, indigeus et ipse eo, qui salu-
tis largitor verus est. Nam et Angeli quanquam spiritus
sint, ct ad diversa propter eos, qui salutem acccpturi sunt,
ministeria mittantur, non sunt tamen auclorcs salutis
sed eum qui fons salutis est , interpretantur et nuntiant.
Lnde dictum est : « Non lcgatus, neque Angelus, sed ipse
»Dominus salvavit eos. » Non propter aliud quid, scd prop-
» ter id, « Quod diligeret eos et parceret eis. » Parcerc autem
dicitur, quasi creaturis suls, juxta illud quod alibi scri-
bitur : « Parccs autcm omnibus, Domine amator anima-
»rum, quia tuae sunt : neque enim odies quos fecisti*. »
Quaproptcr et pro eorum salute proprio Filio non parcens
Pater, tradidit eum in mortem , ut per mortcm Filii sui dec-
tructo co qui habcbat mortis imperium, hoc est, diabolo,
redimcret omnes qui ab eo captivitatis vinculo teneban-
tur. Unde subjlcltur : « Ipse autem redemit eos, et susce-
» pit eos , et exaltavit illos. » Suscipit enim exaltatque sal-
vatos, ct rcdcmptos in sublime tollit virtutum ahs , et
eruditlone et scientla veritatis , non ad unum tantum et
alterum dicm, sed iu omnibus diebus oeternltatis habitans
in eis et cum els , et usque ad consummatlonem sacculi
Yilam eis tribuens, salutisque auctor existens. Omnibus
autem diebus saecuh illuminans corda eorum, non sinit
eos in tencbris^ ignorantia) ct crrore versari. Et hoc puto
esse quod scriptum est, « In omnibus diebus » exaltari eos.
XLVIII. Quia vero mutabilcs et ad vltia sponte Libcn-
les, post tanta beneficla Deo fuerunt increduli, et praccepta
illius rcHquerunt, et exacerbaverunt Splritum sanctum
Dei ,qui eis multa,boua largitus est, in pcccatum slmilc
corruerunt, hisqui|>ostquamgenItI suntct cxahatl, sprcvc-
runt patrem suum. Yelccrtcnuuc ipsi dcsciibuutur, qui ct
I Sap. ti . a5, 37.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 377/487
DE SPIRIfU SANCTO. 869
ante dcscrlpli snnt : siquidcm ct ibi post peccatum dlcl-
tur ad eos : « Dereliquistis Dominum , ct ad iracundiam
» concitastis Sanctum Israel, et nunc quod ipsi non credi-
«derunt et exacerbaverunt Spiritum sanctum ejus. »Ex
praesenti ergo loco societas Spiritus ad Dominum ostendi-
tur. Qui dereliquit Dominum, et est incredulus, et ad
iracundiam provocat Sanctum Israel, et exacerLat Spiritum
sanctumejus. Eadem indignatio super peccatoribus tam ad
Spiritumsanctum, quam adsanctum Israel refertur. Undeetin consequentibus similis copula Trinitatis ostendltur, di-
cente Scriptura Dominum ad inimicitias esse conversum
his qui exacerbaverunt Spiritum sanctum ejus, et tradl-
disse eos sempiterno cruciatui, post quam non sermone,
sed rebus in sanctum ejus Spiritum blasphemaverunl.
« Ipse igitur, qui eis conversus est ad inimicitias, debella-
» vit eos » , et subjecit multiplicibus, longlsque cruciatibus,
ut nec in prsesenti tempore, nec in futuro conscquantur
veniam peccatorum. Exacerbaverunt enimSpiritum sanc-
tum ejus, et blasphemaverunt in illum.
XLIX. Si autem volueris hoc de Judaeis intelligere, qui
crucifixcrunt Dominum Salvatorem , et idcirco exacerba-
verunt Spiritum sanctum, id quod scriptum est, « Ipse
»debellavit eos, » ad illam est intelligentiam referendum
quod Romanis traditi sunt, quando venlt super eos ira Dei
in finem, In universo enim orbe cunctisque regionibus
soli exules patriae, in terra vagantur aliena, non urbem
antiquam , non sedes proprias possidentes , id quod Pro-
phetis et Salvatori suo fecerunt , receperunt. Quia enim
sanguinarii et vesano semper furore capti, non solum Pro--
phetas occiderunt , lapidaveruntque eos, qui ad se mlssi
fuerant, sed ad impietatls culmen egressi, Dominum Sal-
vatorem, qui pro cunctorum salule descendere dignatus
fuerat ad tcrvas, prodiderunt, ct cruclfixerunt; propterca
Liir. 24
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 378/487
370 DIDYMI ALEXANDRINI
cxpulsi sunl urbe , quam Prophetarum et Ghristi cruore
maculaverunt. Secundum igitur hunc sensum debellatos
eos a Domino intelligere debemus, non ad breve tempus ,
sed ad omne futurum saeculum usque ad consummatio-
nem mundi. Quippe (ut diximus)profugi atque captivi,
in universis aberrant nationibus , non urbera , non regio-
nem propriam possidentes. Attamen quia naturaliter be-
nignus est et misericors is quieos debellaverat , tribuit eis
locum poenitentiae , si velint ad meUora converti. Unde et
dicitur : « Recordatus est dierum saeculi. » Recordatus
enim temporum futurorum, clausam januam aliqua eis
ex parte reseravit , ut post quam intraverit plenitudo gen-
tium , tunc omnis Israel(qui hac fuerit dignus appella-
tione) salvetur. Licet enim in id temeritatis eruperint, ut
eum qui propter eos missus fuerat, interficerent , dicentes :
« Sanguis ejus super nos et super fiUos nostros* : » tamen
Deus suscitavit eum de terra, in cujus corde tribus die"
bus ct tribus noctibus fuerat commoratus, pastorem ovium
suarum. Siquidem ita contexitur : « Qui eduxit de terra
»pastorem ovium suarum^. »
L. Quod vero pastor ovium Deus, qui nunc prophetali
sermone describitur, Dominus sit, manifestius in Evange-
lio discimus, ipso Salvatore testante : « Ego sum pastor bo-
»nus, ct animam mcam pono pro ovibus meis^. Et iterum :
» Ovesmeoe vocem meam audiunt''. » Post haec omniaProphe-
tes ait : « Lbi est qui posuit super eos Spiritum sanctum^?»
Admiratur quippc de quanla fclicitate ad quantas mise-
riaspcrvcncrint. Et quodam modoloquitur? Quieosrcdcme-
rat, qui posucrat in iUis Spiritum sanctum suum, habitans
cimi eis, ubi nunc est? quo abiit ? DercUquit eos, quia ipsi
prius dereUqucrunt , et ad iracundiam provocavcrunt
Sanclum Isracl. Posuerat aulcm dudum in cis Spirilum
• Malllj. xwu, 26. — » Isai. iaiii, ii. juxla lxx. — * Joan, x, i4. i5.
— 4 ll)i(l, 27. — 5 is,!\\^ Lxiii, 1 1. jnxln i\x.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 379/487
Dli SPIRITU SANCTO. S^I
sanctum Dens , cnin adhuc boni cssent, et praeceptis ejiis
obsequi niterentur. His enim tantummodo Spiritus sanc-
tus inseritur, qui , viliis derelictis , virtutum sectantur
chorum, ct juxta eas , et per eas in fide Christi victitant.
Quod si paulatim negligentia suLrepente , cceperint ad
pejora confluere , concitant adversum se habitatorem
suum Spiritum sanctum : et eum, qui illum dederat, con-
vertunt ad inimicitias. Huic quid simile et i^postolus ad
Thessalonicenses scribens, ait : « Neque enim vocavit nos
» Deus ad immunditiam , sed ad sanctificationem^ »
LI. Itaque qui spernit , sive quod melius habctur in
grasco, « Qui praevaricatur, » non hominem pra^varicabitur,
sed Deum, qui dedit Spiritum sanctum suum in yobis. Nam
in his sermonibus Deus vocans per fidem in sanctificatio-
nem , id est , ut sancti Spiritus fierent credentes , dedit eis
Spiritum sanctum. Et quandiu praecepta Dei servaverunt,
permansitineisSpiritussanctus, quemacceperunt. Quando
vero amore lubrico corruerunt , et ad immunditiam sunt
delapsi , spreverunt, sive praevaricati sunt Dominum, qui
dederat eis Spiritum sanctum, ut non immunditiae deser -
virent , sed ut sanctificarentur. Unde pcenas luent qui
ista commiserunt, non quasi hominem, sed quasi Deum
spernentes. Et ut sciamus Dominum esse Spiritum sanc-
tum, qui datur credentibus, ex ipsis prophetae Esaiae disca-
mus eloquio, qui inducit ad quempiam dicentem Domi-
num : « Spiritus ftieus in te est , et verba mea dedi in os
» tuum^. » Ostenditur enim ex sermone praesenti , quod qui
acceperit Spiritum Dci, simul cum eo et verba Dei possi-
deat , sermones videlicet scicntiae et sapienliae. Nccnon ct
in alio loco ejusdem Prophetae Deus ioquitur : « Dedi Spi-
writummeum super eum^ » Qui crgo posuit in eis Spiri-
tum sanctum, Moysen dexterii sua sanctificatum cssc com-
' t Thes. IV. 7. — •> Isai". r.ix, 21. — * M. xi.m, 1.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 380/487
3^2 DIDYMi ALEXANDRINI
memorat , slve Ulum ilhistrem virum et mystcriorum Dei
initiatorem , de quo ad Jesum filium Nave Dominus ait
« Moyses famulus meus *: » sive legem suam , quae in ve-
teri scripta est instrumento. Nam crebro legisse me me-
mini Moysen appellatum esse pro lcge , ut in Apostolo :
« Usque in hodiernum diem, quando legitur Moyses^. »
Et Abraham ad divitem in suppHciis constitutum : « Ha-
))bent inquit, Moysen et Prophetas^ » Et certe Uquido
comprobatur ibiMoysen, non supradictum virum signifi-
catum esse, sed legem.
LII. Porro quae est dextera Dei, quae adduxit Moysen
nisi Dominus et Salvator noster? Ipse est enim dextera
Patris, per quem salvat, et exaltat et facit virtutem, sicut
alibi de Deo dicitur : « Salvavit sibi dextera sua , et bra-
))chium sanctum ejus\ » Et rursum : « Dextera Domini
)) fecit virtutem , dextera Domini exaltavit me. Non moriar,
)) sed vivam , et narrabo opera Domini\ » Et certe vocem
hanc ex persona Dominici hominis proferri, quem unige
nitus Filius Dei assumere dignatus est ex Virgine , ex ipso
loco manlfestissime comprobatur,
quia ipse est dextera
Dei, sicut scriptum est in Actibus Apostolorum , quod
factus sit ex semine David secundum carnem, genitus de
Virgiue, superveniente in eam Spiritu sancto , et virtute
Excelsi obumbrante eam. De quo David prophetavit in
Spiritu ,quod a mortuis resurgens , assumptus sit in coe-
los , dextera Dei sublevatus. Scribitur ibi autem in hunc
modum: « Prcevidens idem David locutus est de resurrec-
)) tione Christi,quoniam non est derelictus in inferno , ne-
» que caro ejus vidit corruptionem. Hunc Jesum suscitavit
»Deus, cui nos omnes testcs sumus. Dexlera igitur Dei
»elevatus, ct rcpromissionem Spiritus sancti accipiens a
' 3o3ui'. I, 2. — 2 2 Gor. \n, i/j. — ' Luc. xvi, 39. — * Psal, xcvn. ii
—5 Id. cxYu, 16, 17,
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 381/487
Dli SPlKlTtl iJ\i\€TO. dlZ
))l^atre, efTudithoc donum in nobis, quodvos videtis et au-
)>ditis. Neque enim David ascendit in coelos*. » Nulli
quippe duLium exaltatum dexteraDei, et ab inferis resur-
gentem esse Dominum Jesum , sicut ipse Scripturae ser-
mone testatus est. Iste ergo qui resurrexit a mortuis dicit
« Ego dormivi et somnum cepi , et resurrexi, quia Domi-
»nus suscitavit me ^. »
LIII. Ipse ergo sermone Dei assumptus in coBlum,
elevatus esse ab ea, de qua supra diximus, dextera Dei
praedicatur, et accepisse repromissiones Spiritus sancti a
Patre, et efTudisse illum in credentes, ita ut omnium lin-
guis loquerentur magnalia Dei. Namet Dominicus homo
accepit communicationem Spiritus sancti, sicut in Evan-
geUis scribitur : « Jesus ergo repletus Spiritu sancto , re-
» gressus est a Jordane. » Et in alio loco : « Reversus est
» Jesus in virtute Spiritus in GaHlaeam^ »Ha3C autem abs-
que uUacakimnia de Dominicohomine, qui totus Ghristus,
unus est JesusFiHus Dei , sensu debemus pietatis accipere,
non quod alter et alter sit, sed quod de uno atque eodem,
quasi de altero secundum naturam Dei et hominis dispu-
tetur, et quia Deus Verbum unigenilus Filius Dei, neque
immutationem recipit, nec augmentum. Siquidem ipse
est bonorum omnium plenitudo.
LIV. Satis abundeque de Propheta? testimonio disputa-
tum cst , nunc ad reliqua pergamus, ut quomodo scimus
quod Pater et FiHus sanctos et bonos sui communica-
tione perficiunt, sic sanctus quoque Spiritus participa-
tione sui , bonos efficiat sanctosque credentes : et ex hoc
etiam unius cum Patre et Filio substantiae esse doceatur.
Dicitur in Psalmis ad Dominum : « Spiritus tuus bonus
»deducet me in terram rectam \ » Scimus autem in qui
busdam exemplaribus scriptum csse : « Spiritus sanctus
• Act, 11,01-^1. — « Psal. m, 6, — 3 Luc. iv, i/}. — < Ps^l. cxiir, lo.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 382/487
3^4 DIDYMl ALLXA.NDR1M
» tuus. » Porro in Esdra absque ulla aniblgultate bonus
Spiritus appellatur : « Spiritum 1,uum bonum dedisti , ut
))eos faceres intelligere\ » Quod autem Pater sanctificet,
Apostolus scribit , dicens : « Deus autem pacis sanctifi-
» cet vos perfectos ^ » Et Salvator ait : « Pater sancte
» sanctifica eos in veritate , cpiia verbum tuum est veritas^
Perspicue dicens : In me (qui Verbum tuum sum et verilas
tua) sanctifica illos lide et consortio mei. Dictus est ct
alibi bonus Deus : « Nemo bonus, nisi unus Deus\ »
Superius quoque ostendimus quoniam Filius sanctificet,
Paulo in eadem verba congruente : « Etenim qui sanctifi-
» cat et qui sanctificantur, ex uno omnes ; » sanctifican-
tem significans Christum , et sanctificatos eos , qui pos-
sunt dicere : « Factus est nobis sapientia ex Deo Ghristus,
»et justitia et sanctificatio ^ » Appellatur siquidem et
Spiritus sanctificationis. Unde et ad eum dicitur : « Et
»omnes sanctificati sub manibus tuis, et sub te sunt. »
Bonus Dominus noster Jesus Christus, et ex bono Patre
generatus est , et de eo legimus : « Confitemini Domino
» quoniam bonus^ » Confiteantur autem illi, qui ab eo aut
veniam obsecrant peccatorum, aut gratias referunt ejus
clementiae pro indullis beneficiis. Spiritus quoque sanc-
tus ecs, quos dignatur implere, sanctificat, ut superius jam
dcmonstratum est ,quando ostendimus eum partlcipabi-
lem et a multis simul capi posse. Et nunc in prnesenti
Pauli tcstimonio largitor sanctificationis ostenditur, in eo
quod alt : « Debemus autem ct nos gratias agere Deo sem-
»per pro vobis, fratres dilecti a Domino, quia elegit Deus
» vos primitias in salutem, in sanctificatione Spiritus sancti
»et fide veritatis'. » Nam et in hoc loco charlsmata Dei
' 2 Esdr. IX, 20. — » 2 Thess. v, 23. — 3 Joan. xvn, ii, el 17.
— 4 Marc. r , 18. — « 1 Cor. i, 3o. -*• ^ Psal. cxviii, 1. — ^ a Thess,
II , 12.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 383/487
DE SPIMTU SANCTO. 3^5
subintelliguntur In Spiritu , cum in sanclificatione spiri-
tus , fides pariter et veritas possidentur.
LV. Quia ergo recte, et pie, et ut se veritas habet , haec
diximus, sanctificationis , bonitatisque vocabuhim, et ad
Patrem , et ad FiHum , et ad Spiritum sanctum aeque re-
fertur , sicut ipsa quoque appellatio Spiritus. Nam et Pa-
ter Spiritus dicitur, ut ibi : « Spiritus est Deus^ » Et Fi-
HusSpiritus, «Dominus, inquit, Spiritus est^?» Spiritus
autcm sanctus , scmper Spiritus sancti appellatione cen-
setur : non quod ex consortio tantumnominis Spiritus cum
Patre ponatur et FiHo, sed quod una natura , unum possi-
deatetnomen. Quia vero Spiritus vocabuhim multa signi-
ficat, enumerandum est breviter, quibus rebus nomen
ejus aptetur. Vocatur Spiritus et ventus , sicut in Eze-
chiele : « Tertiam autem partem disperges in spiritum,
»hoc est, in ventum^ » Quod si vohieris secundum his-
toriam illud sentire ,quod scriptum est : « In spiritu vio-
»lento conteres naves Tharsis^, » non aHud ibi spiritus
quamventus accipitur. Necnon Salomonintermultahoc quo-
quemunusa Deoaccepit,ut sciretviolentias spirituum :
nonahud se in hoc accepisse demonstrans
,quam scire rapi-
dos ventorum flatus , et quibus causis eorum natura sub-
sistat. Vocatur et anima spiritus, ut in Jacobi Epistola :
« Quomodo corpus tuum sine spirltu mortuum est ^, »
et rellqua. Manifestissime enim spiritus hic , nihil aliud
nisl
anlma nuncupatur. Juxta quam Intenigentlam et Ste-phanus anlmam suam spiritum vocans : « Domine , Inquit
»Jesu, susclpe spiritum meum^ »Illud quoque quod in
Ecclesiaste dicltur : « Quis scit an splritus homlnls ascen-
»dat sursum, et splritus jumenti deorsum'. » Conside-
randum utrumnam et pecudum animae splrltus appellen-
' Joan. IV, 24. — » 2 Cor. iii, 17. — ' Ezecli. v, a. juxla lxx. —* Psal. XLvii, 8, — 5 Jacob. 11, 26. — ^ Act. vu, 58. — i Eccle. ni, 21.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 384/487
3^6 i>lD\.\ll ALliXAxNDKlM
tur. Dicitur etiam cxcepta anima, ct excepio spiritu
nostro,
spiritus alius quiscsse in
homine , de quo Paulusscribit : « Quis euim scit hominum ea qua; sunt hominis
» nisi spiritus hominis qui in eo est * ? » Si enim voluerit
contendere quispiam animam hic significari in spiritu,
quis erit homo , cujus cogitationes et arcana , et secrela
cordis occulta nesciat homo nisi spiritus ejus ? quia de cor-
pore solitario hoc inteUigere velle perstultum est.
LVI. Quod si arguta nititur fraude surrepere , de Spi-
ritu sancto haec scripta contestans, si diUgenter verba ipsa
consideret , cessabit asserere mendacium. Siquidem ita
scriptum est : « Quis enim scit hominum quae sunt homi-
» nis nisi spiritus hominis qul in co est ? Sic et ea quae sunt
» Dei , nemo scit nisi spiritus Dei. » Quomodo enim alius est
homo, ahus cst Dcus : sic et spiritushominis, qui est in eo,
separatur a Spiritu Dei ,qui est in eo, quem Spiritum
sanctum frequenter ostendimus. Sed et in aho loco idem
Apostohis a nostro spiritu, Spiritum Dei secernens, ait
« Ipse Spiritus tcstimonium perhibet spiritui nostro ^ , »
hoc significans, quod Spiritus Dei, idest, Spiritus sanctus,
testimonium spiritui nostro praebeat, quem nunc diximus
esse spiritum hominis. Ad Thessalonicenses quoque, « In-
» teger, inquit, spiritus vester et anima et corpus '. » Si-
cut enim alia est anima et corpus aliud : sic et aliud est
spiritus ab anima, quac suo loco specialiter appellatur. De
quo et oravit , ut integcr cum anima servctur et corpore
quia incredibile cst, atque blasphemum, orare Apostolum,
ut Spiritus sanctus integerservetur, qui nec imminutionem
potest recipere , nec profcctum. De humano ergo, ut dixi-
mus, spiritu in hoc loco Apostoli scrmo testatus est.
LVII. Appcllanturquoquc supernae rationabilesque Vir-
tutcs,quas solct Scriptura Angclos ct Fortitudincs nomi-
' 1 Cor. II; 11,-2 Rom. v, i4. — ^ Tlicss. t, 25.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 385/487
DE SPlttlTU SANCTO. 3^^
narc vocahulo Spiritus, ut ibi : « Qui facis Angelos tuos
»Spiritus *. » Et alibi: « Nonne omnes sunt administrato-
wres Spiritus ^ ? » Pulo ad hunc sensum et illud referri,
quod in Actibus Apostolorumscribitur : « Spiritus Domini
» rapuit Phihppum, et non amphuseum vidit Eunuchus^,
id est, Angelus Domini in subHme elevans Philippum,
transtulit illum in alium locum. Piationales quoque alise
creaturae, etde bono in malum sponte propria profluentes,
spiritus pessimi et spiritus appellantur immundi , sicutibi:
« Cum autem spiritus immundus exierit ab homine \ »
Et in consequentibus : « Assumit scptem alios spiritus ne-
» quiores se. » Spiritus quoque daemones in Evangeliis ap-
pellantur. Sed et hoc notandum , nunquam simphciter
spiritum , sed cum aliquo additamento spiritum significari
contrarium , ut spiritus immundus , et spiritus daemonis :
hi vero qui sancti sunt spiritus , absque uUo additamento
spiritus simpliciter appellantur.
LVIII. Sciendum quoque quod nomen spiritus , et vo-
luntatem hominis et animi sententiam sonet. Volens quippe
Apostolus virginem non solum opere , sed et mente sanc-
tam esse , id est , non tantum corpore , sed et motu cor-
dis interno, ait : « Ut sit sancta corpore et spiritu ^, »
voluntatem spiritus et corpore opera significans. Consi-
dera utrum hoc ipsum in Esaia sonet,quod scriptum est
«Et scient qui spiritu errant intellectum^;» Qui enim errore
judicii aliapro aliis bona existimant , accipient intellectum,
ut corrigatur error illorum , ut pro pravis ea quae recta
sunt eligant. Necnon et illud : « Una fortitudo spiritus
» vestri » , vide an idipsum ostendat. Et super omnia voca-
bulum spiritus altiorem et mysticum in Scripturis sanctis
significat intellectum, ut ibi : « Littera occidit, spiritus au-
» Psal. ciii ,4- —' Ilebr. i , 14. —
^ Acl. 111 ,59.-4 Luc. xi, 2X.
— * Ibid. 26, — « 1 Cor. vii, 54. — t Isai'. xxix, a4.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 386/487
378 DIDYMI ALEXANDRINI
» tem vivificat* : » litteram dicens simplictm t panifestam
juxta historicam narrationem, spiritum ver sanctum et
spirituale nosse cpiod legitur. In hanc congruit voluntatem
et illud : « Nos sumus circumcisio, qui spiritu Domino
«servientes sumus, et non in carne considentes ^. » Qui
enim non littera carnem concidunt, sed cor spiritu circum-
cidunt, auferentes omnes ejus superfluum, quod generationi
proximumest etamicum, hi vere spiritucircumcisisunt, in
occulto Judaei et veri Israelitae , in quibus non est dolus.
Qui transcendentes umbras et imagines Veteris Testa-
menti , cultores veri adorant Patrem in Spiritu , et veritate.
In Spiritu quia corporalia et humilia transcenderunt , in
veritate,quia typos etumbras et exemplaria relinquentes
ad ipsius veritatis venere substantiam, et ut jam diximus,humili et corporea verborum simplicitate contempta , ad
spiritualem legis notitiam pervenerunt.
LIX. Haec interim juxta possibilitatem ingenii nostri
quot res Spiritus significaret attigimus , suo tempore quid
unumquodque significet, si Christus tribuerit, disserturi.
Nonnunquam autem Spiritus et Dominus nosler Jesus
Christus, id est, Dei Filius appellatur. « Benignus siquidem
»est Spiritus sapientiae *. » Et in alio loco : « Dominus
»autem Spiritus est * , » ut ante diximus: ubi etiam illud
adjunximus : « Spiritus Deus est * , » non juxta nominis
tantum communionem , sed juxta naturae substantiaeque
consortium. Quomodo enim quorum diversa substantia
est, interdum evenit communi vocabulo nuncupentur , et
haec dicuntur, o/iwvw;uta , ita eorum quorum eadem est na-
tura atque substantia, cum societate vocabuH, naturae quo-
que aequalitas copulatur, et dlsciplina3 Dialecticorum est
appellare haec auvwvu|ma. Idcirco ct Spiritus vocabulum et
« 2 Cor. iii, 6. — ^ Pliilip. iii, 3.-3 Sap. i , 6. — < 2 Cor. in, 17.—
* Joan. IV, 24.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 387/487
DE SPIRITU SANCTO. 3^9
si quid aliud in Trlnitatc usurpari solet auvwvu^av est ; verbi
gratia, Sanctus bonus, et caeterahis similla,
de quibuspaulo ante pcrstrinximus.
LX. Porro ad haec necessario devoluti sumus , ut qula
frequenter appellatio SpiritusinScripturis estrespersadivi
nis , non labamur in nomine, sed unumquodque secundum
locorum varietates et intelligentias accipiamus. Omni ita-
que studio ac diligentia vocabulum Spiritus, ubi et quo-modo appellatum sit contemplantes, sophismata eorum et
fraudulentas decipulas conteramus, qui Spiritum sanctum
asserunt creaturam. Legentes enim in Propheta : «Ego
» sum firmans tonitruum, et ereans Spiritum*, » ignorantia
multiplicis in hac parte sermonis, putaverunt Spiritum
sanctum ex hoc vocabulo demonstrari, cum in praesentia-
rum Spiritus nomen ventum sonet. Necnon in Zacharia
audientes locutum Dominum, quod ipse sit « Qui creat
))spiritum hominis in eo^,))existimaverunt Spiritum sanc-
tum etiam in hoc capitulo significari : non animadvertentes
quod animam hominis, aut spiritum, quem tertium in
homine esse jam dlximus, Splritus appellatio significet.
Ergo ut praelocuti sumus, quomodo unumquodque dictum
sit, consideremus : ne forte per ignorantiam in barathrum
decidamus erroris. Siquidem in allis rebus ex consortlo
vocabulorum error eveniens, confusionem et pudorem ei
quierravit importat^ de supernis vero et divinis lapsus ad
prava, ad aeternam poenam deducit et barathrum , maximecum semel deceptus noluerit resipiscere, sed suum defen-
sare impudente errorem. Decebat etiam, et magnitudo
voluminis exigebat, ut fmem acciperet oratio.
LXL Verum quia infert se quaestio adversus ea quae
superius disputavimus : quam idcirco tunc praetermisimus,
ne textum sermonis irrumperet , et inter piam praedicatio-
' Amos. ir, i3. — 2 Zach. xn, 1.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 388/487
38o DlOVMl AtIiXA.M)Rl.\l
nem, impia contcntioponerctur, necessarium pulo ad pro-
positum respondere, et lcctoris arbitrio quid supcr his
sentiat derelinquere. Disputantibus ergo supra, quod ani-
mam vel mentcm hominis nulla creatura juxta substantiam
possit implere, nisi sola Trinitas, quia tantummodo secun-
dum operationem ct voluntatis errorem, sive virtutem,
animusde hisquaj creata sunt impletur, oborta est quastio
nostra, quasi sententiam solvens, quod creata substantia,
qua3 in Scripturis Satanas appellatur, ingrediatur in aliquos,
et cor quorumdam implere dicatur. Nam ad eum qui me-
dietatem pretii de agro vendito sibi, aliud profitens, reser-
varat, a Petro apostolo dictum est : « Anania, quare implevit
» Satanas cor tuum *: » Et de Juda loquitur ipse Salvator,
quod intraverit in eum Satanas. Ad quod postea responden-
dum est. Interim nunc disputemus adversum id quod scrip-
tum est, « Quare implevit Satanas cor tuum?»Quomodo
Satanas mentem alicujus et principale cordis impleat, non
ingrediens in eum, etinsensum ejus, atque, ut ita dicam,
adytum cordis introiens : siquidem haec potestas solius est
Trinitatis : sed quasi callidus quidam et nequam ac fallax
fraudulentusque deceptor, in eos animam humanam ma-
litioe alfectus trahit, per cogitationes et incentiva vitiorum,
quibus ipse plenus est. Denique et Elymas magus, fdius
diaboli juxta malitiam nequitiamque subsistens ,plenus
omni dolo, et mahtia scribitur, Satana patre ejus hanc
ei voluntatem, quasi ex consuetudine vitiorum in na-
turam , vertente. Arguens itaque eum apostohis Paulus
atque corripiens ait : «0 plene omni iniquitate et omni
» dolo, fUi diaboh, inimice justitiae Dei^ » Quia enim versi-
pellis et caUidus omnem in se dolum fraudulentia; susce-
perat, appellatur filius diaboH, quia implebat ipse omne
principale iUius fraude et iniquitate et omni malitia, in
' Acl. T, 5. — ' !d. xiii, 10.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 389/487
DE SPIHITU SANCTO. 38l
iantiim illlciens eum atque dccipiens, ut ipse Satanas im-
plesse animam ipsius, et habitare in codem putaretur,
quem ad omnes suae perversitatis dolos , mlnistrum sibi ac
famulum praeparavcrat.
LXII. Ad id vero quod secundum posueramus exem-
plum, quia in Judam introisset Satanas , hoc dicendum
est. Observans diabolus quibusdam motibus et operatio-
num signis, ad quae potissimum Judaj cor esset vitia pro-
clivius, deprehenditeumpatere insidiis avaritiae : etreperta
cupiditatis janua, misit in mentem ejus quomodo deside-
ratam pecuniam acciperet , et per occasionem lucri, pro-
ditor magistri et Salvatoris sui existeret, argentum pro
pietate commutans , et suscipiens pretium sceleris a
Pharisseis atque Judaiis. Haec ergo cogitationis occasio
locum tribuit Satanoe, ut in cor ejus introiens, implerct
eum pessima voluntate. Introivit ergo, non secundum
substantiam, sed secundum operationem ; quia introire in
aliquem, incrcaia^. naturae est ejus, quae participetur aplu-
ribus. Imparlicipabills ergo diabolus est, non creator, sed
creatura subsistens. Unde et convertlbilis atque mutabilis,
e sanctilate decldlt atque vlrtute. Diximus supra fjtsToxaov,
id est, quod participatione capiatur, esse incorruptibile et
immutabile et conscquenter aeternum. Quod autem mutari
potest, factum esse, et habere principium. Porro quod in-
corruptiblie sit, esse et retro et deinceps sempiternum.
Non ergo, ut quidam putant, participatione naturae sive
subsiantlae implet quempiam dlabolus, aut ejus habltator
efficitur, sed per fraudulentiam et decepiionem et mali-
tiam habitare in eo credltur quem replevit. Hac autem
fallacia ctiam presbytcros, qui adversus Susannam in cru^
delitatem se verterant, intravit : implens animas eorum
incendio libidinis ct sera scnii voluptate. Scriptum est
enim : «Yencrunt autem duo prcsbylcri, plenl iniqua cogi-
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 390/487
382 DIDYMI ALEXA>DRIM
»tationo*.» IIIs iiisidils iiiiplevit ct universum populum
Judaeorum, dicente Propheta dc co : « Vae gens peccalrix,
«populus plenus peccatis, semen pessimum, filii iniqui^. »
Scmen cpiippe nequam, diabolus : et filii ejus propter ini-
quitatem ct plenitudinem dicti sunt peccatores. Si autem
aLhis qui ejus in Scripturis filii nominantur, juxta suLstan-
tiae participationem non capitur : siquidem ImpossiLIIe
hoc esse in creaturis frequeuter ostensum est : neque alius
quis potest eumcapere parlicipatione suLstantiae, sed tan-
tummodo assumptionc fraudulentissimae voluntatis. Ope-
rationem quippe et studia non solum Lonorum operum,
sed etiam maloram in creaturls diximus : naturam vero
atque suLstantiam solius in alios posse Trinitatis inlrare.
LXIII. ALunde, ut reor, occuisum est propositac quaes-
tioni. Quia vero ineptum et stultum videtur adversus fatua
respondere: et si quid in Luccam ruerit impiorum, hoc
velle dissolvere : non enim tantum impietas est scelerata
proponere, quantum et de sceleratis cum resistente velle
iractare : idcirco illud quod solent tractare praetereo, sa-
crilega adversus nos audacia proclamantes : Si Spiritus
sanctus creatus non est , aut frater est Dei Patris, aut
patruus est unigeniti Jesu Christi, aut filius Christi est, aut
nepos est Dci Patris, aut ipse filius Dei est, et jam non erit
unigenitus Dominus Jesus Christus, cum altcrum fratrem
haheat. Miseri atque miserahiies, non sentienles de incor-
poreis et invisibihLus, juxta corporalium et visiLilium
dlsputari non licere naturam. Fratrcm essc velpatruum,
nepotrm vel filium, corporum nomina simt, et imLecilli-
tatis humanx vocaLuLi. Trlnilas vcro omues lias prfctcrgre-
ditur nuncupallones. Et quolicscumquc in aliqua dc hls ca-
dit nominiLus nostris, cl incongruis vocaLulis : non suam
naturamloquitur. Cum igitur sancta Scriptura amplius dc
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 391/487
DE SPIRITU SANCTO. '6S?)
Trlnitate non dicat, nisi Deum Patrem esse Salvatoris, et
Filium generatum esse a Patre : hoc tantummodo debemus
sentire quod scriptum est. Et ostensoquod Spiritus sanctusincreatus sit : consequenter intelligere, quod cujus non
est creata substantia, recte Patri Filioque societur.
LXIV. Haec juxta eloquii nostri paupertatem in praesenti
dicta sufficiant, timorem meum, quod de Spiritu sancto
loquiausussim,indicantia. «Quicumqueenimin eumblas
«phemaverit, non solum in hoc saeculo , verumetiam in
» futuro non dimittetur ei *: » nec ulla misericordia et ve
nia reservabitur illi , « Qui conculcaverit Filium Dei, et
» injuriam fecerit Spiritui gratiae ejus in quo sanctificatus
«est^. » Quod quidem et in Deo Patre est intelligendum.
Nam qui blasphemaverit in eum et impie egerit, sine ve~
nia cruciabitur, nullo pro eo Dominum deprecante, sicut
scriptum est :« Qui autem in Dominum Deum peccaverit,
» quis orabit pro co ^ ? » Necnon et « Qui Filium negaverit
» coram hominibus, negabitur ab eo coram Patrc et An"-e-
» lis ejus\ » Ergo quia nuUa venia in Trinitatem conceditur
blasphemantibus , omni studio et cautela est providendum,
ut nein brevi quidem parvoque sermone de ea disputantes,
labamur. Quin potius si quis hoc vohmien legere volue-
rit ,quaesumus ut mundet se ab omni opere malo et cod-
tationibus pessimis : quo possit illuminato corde ea intel-
ligere quae dicvmtur, ct plenus sanctitate atque sapientia,
ignoscere nobis, sicubi voluntatem nostram non implevit
cffcctus : et tantummodo consideret qua mcnte quld dictum
sit, non quibusexpressum sermonibus. Sicut enimpietalis
sensum nobis audaciter juxta nostram conscientlam vin-
dlcamus : ita quantum de eo loqui pertlnct , vcnustatcm
rhetoricam facundlamquc juxla conscquentiam textumque
« MaUli. XII, 32. — a Ilebr. x , 29. — ^ i Rcg. 11, aS, —v 4 Mallh. x
o3, el Luc. xu, 9.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 392/487
38/1 DIDYMI ALEXANDRINI
sermonis, procul abesse slmpliciter confitemur. Studii
quippe nostri fuit, de Scripturis sanctis disserentibus, pie
intelligere quae scripta sunt, et imperitiam mensuramquenostri non ignorare sermonis.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 393/487
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 394/487
386 DIDYMI ALEXANDRINI
tere. Ergo non sunt principia ingenita, Hoec enim inge-
nita, contraria sunt ,* quod autem illis communiter inest
ipsis priusest.
Nonergo ingenita principia sunt, idcirco
nimirum quod ingenito niiiil est anterius.
II. Sin autem dixerint non ea ratione, qua sunt ingenita,
esse illa contraria , hoc quoque illis commune invenietur.
Sed rursus quia malum ingenite est malum, et bonum
ingenite bonum, reperietur ingenitum malum commune
amborum,et ingenitum bonum commune item amborum.
Si autem ut bonum sine ingenito reperiatur , fieri non po-
test^ commune autem est ingenitum; utique etiam com-
mune erit, quod necessario comes ingenito est ,• hoc autem
est bonum.
Sin autem dicant, non esse commune illorum, esse in-
genitum;
quatenus nimirumalteri inest, reliquonon inest
crit igitur ingenitum , vel bonum vel malum ; non autem
bonum et malum. Quare si reperietur bonum ingenitum,
makim erit genitum.
Praeterea, omne malum est puniendum ; nihil vero quod
sit puniendum , est incorruptibile : nuUum igitur malum
est incorruptibile, neincorruplibiliter
corruptibilesit.
Nihil quod corruptibile sit, est ingenitum ; malum au-
lem est corruptibilc ; non ergo malum est ingenitum.
Nihil est malum secundum substantiam, proptcrea quia
malum qualitas est : nuUa autem qualitas substantia est
non crgo malum substantia cst.
Omnia contra sc vicissim intcrimunt. Quaj autem sunt
ingcnita, nulli obnoxia sunt interitioni : non ergo contra-
ria; quae enim contraria sunt, a corruptionc haud immu-
nia sunt.
Nihil ingenilum est mutalioni obnoxium; mutatur au-
tem bonum, quod a uialo supcretur : iion ergo bonum
ingcnitum cst.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 395/487
LIBER UNUS CONTRA MANICIIyEOS, 887
Ingenllo niiUius corruptionis innata appctitio incst, jjul-
laque vis corrumpendl ac interlmendi ; inest autem malo
ea appetitlo ; non Igltur malum Ingenitum est.
Dlvinae Scripturse non solum homines «vGpwTrou? qui mali
sint, tradendos suppllclo dlcunt , sed et Ipsum diabolum *•
Omne autem quod suppliclo traditur, mutationi obnoxlum
est; nlhll vero mutatloni obnoxlum, est Ingenitum; nihil
ergo in iis, qu» mala sunt, Ingenltum est.
Eorum, quae ex integro contraria sunt, nihll commune
est. Quare omnino, quod unl Inest, aiteri non inesse ne-
cesse est. Inest autem bono esse ingenltum; malo igitur
neutrum horum inest. Makim Itaque nlhil est.
Qulcumque rem aliquam rlte expetit, dum ita expectat,
nihil Ipsum vetat expetlto potiri. Expetlt autem Deus ma-
litiam interltlonl dare ; igitur malltia eorum est, qua3 interi-
tioni obnoxia sunt. Quse autem ex eorum genere sit qua3
intereant,delebitur; quaeautemdeleatur, haud Ingenlta slt.
Si malum ingenltum est, illl ex natura est esse malum.
Nemo autem peccat, durn id praestat et operatur, quod est
ex natura. Malum igltur non peccat. Quod autem non pec-
cat, in culpa non est. Est vero Satanas in culpa acreus
est ; non ergo ingenltus est.
III. Divlna Scriptura, operationum studiorumque, qui-
bus se homlnes impendunt , ipsos fillos esse dlclt ac pro-
les. Proinde Iracundos, ulllque alli vltlo mancipatos (quippe
qui ea ratlone supphcli iras obnoxll exlstant) fdlos irae
vocat :
quemadmodum ait PauUis:
« Et eramus natura» fdil Irae, sicut et caeterl ^. wHos mutarlnihll vetat, ut non
sint ampilus natura filii irae. Paulas denique, de se ipse,
deque IlHs, qul pari ratione sancli cvaserunt, alt : « Era-
wmus natura fiiil irae, slcut et caeterl liomines , «qui huc
usque sunt in peccato. Illud autcm quod adjunctum est >
» Malth. XXV, 4« •
—» Fiphes. u, 5.
25^
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 396/487
388 DIDYMI ALEXANDRINI
« Natura, wnon hoc significat quod ex natura est, sed
quod vere. Hoc enim dicit : « Eramus natura filii ira ; » ut
declaret vere irae obnoxios esse, qui peccant. Quemadmo-
dum autem natura filius irse cfTicitur, ea ratione quod in
peccato versatur; sic mutatione, veritatis filius atque vir-
tutis evadit. Denique dictum est dc quibusdam a Salvatore
« Justificata est sapientia a fdiis suis *: « Sapientiae filios
vocante eos,quisint sapientes. Quia etenim qui alicujus filii
sunt , a parente esse habent, quod existunt ;quique adeo
imbuti qualitate sunt, ex ea, quae illis accessit, qualitate,
nanciscuntur ut sint; merito sic imbuti qualitate, qualita-
tis fdii nuncupantur ae nati. Sicut enim a Servatore is-
tiusmodi dictum est : Hi sapientes sunt sapientiae filii; ita
etiam alios filios pacis appellavit, dum ait Discipulis : « Cum
» intraveritis in civitatem aut domum , et si ibi fuerit fihus
»pacis, pax vestra (ipsa quae datur civitati aut domui) re-
» quiescet super illum % » qui in ea est, fdius pacis.
IV. Piursus idem Salvator ait ; « Prudentiores sunt fdii
«hujus saeculi fdiis lucis in generatione sua'. » Nempe lucis
fdios vocans, qui scientia veritatis ac virtutis operibus sint
illuminati. Ad quos,qui et lux facti essent quippe fiHos
lucis, ait : « Vos estis lux mundi \ »Eos autem, qui praesen-
tis vitae aniore tenentur , et ad eam referunt qusecumque
operantur, « SaecuH hujus fdios » nominavit. Quanquam
vero etiam prudentiores dixit filiis kicis; non simphciter
dixit esse prudentiores ; sed « In generatione sna ; » id est,
in rebus adhocsaeculum accommodatis,prudentiores sunt
fdiisiucis. «Sapientesenimsuntutfaciantmala; beneautem
facere nescierunt \ »Quin et de Juda scriptum est esse
eum « FiUum perditionis. » Sic enim Dominus de illo dixit
« ExDiscipuUs mcis nemo perit, nisi fdius perdilionis \ »
I MulUi. XI, 19. — » Luc. X, 5, 8. — 3 IJ. xvi, 8. — < Mallh. v, i5,
— 5 Jcrcm. IV, a?. — '"' Joan. xvn. 2.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 397/487
LUIER liK US COiMhA MilMClI^OS. 38o
Filium autemperditionis vocavit, quod ea fecerit qucc sunt
perditionis, merguntque in interitum. Non enim talis erat,
cum unus esset ex Apostolis, ac cum eis Salvatori pariter
ministraret ; sed cum Filii Dei atque Magistri proditor ef-
fectus est. Quodque ex natura haud malus esset, simul
cum Discipulis omnibus audivit : « Ecce mitto vos sicut
» oves in medio luporum*. » Si lupos dicit eos qui peccant,
oves vero eos, qui virtuti navant operam : siquidem Judasnatura malus erat, ovis Christi non erat ; nam neque vir-
tutem potest operari, qui per naturam mahis est. Sed ne-
que ipsc diabolus per naturam malus est, sed ex mutatione
libera) voluntatis.
V. Sicut igitur non sohim malarum actionum ac stu-
diorum, verumetiam honestarum fiHi vocantur ac nati,
qui ea exercent eo qiiod dictum est modo; ex cujus ra-
tione, quahtatum foetus prolesque dicebantur, qui ex iUis
esse acceperint quod a quahtate ejusque munere habent;
merito«Caro peccati^, »et,«Corpus peccati^ » quispiam,
non simphciter dicitur, sed idcirco quia servit peccato.
Homo enim corpore ac carne ad hbidinem ahaque ejus-
modi vitia abutens, corpus suum « Corpus peccati » facit,
et carnem suam« Carnem peccati;»haud secus ac studio-
sus, castitatis studio, ac quae ei virtus rehqua comes,
corpus suum animumque sanctificat. Virgo igitur sancta
efTicitur corpore et spiritu (hoc est anima) quemadmodum
scribit Paulus, dicens debere virginem terrenis rebus cu-
risque non distrahi, « Ut sit sancta corporc et spiritu''. »
Sed et in Epistola ad Coriiithids scribit : «Glorificate Deum
» in corpore vestro*. » Si autem glorificatur Dcus in corpore
hominum, nec Deus in malo glorificatur ; haud sane corpus
natura mahmi est;quanquam ipsum peccator mahim red-
dit, ex peccati rationibus iUo utcns. Ac rursus paucis in-
« Mallh. X, 16. — a Rom. viii, 4. — » Id. vi, 6. — < 2 Cor. \'u,^,—
' 1 Cor. Vi, 20.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 398/487
3^0 DIDYMI ALEXANDRINI
terjcctls 111 haec verba suos alloquitur : « Aii nescitis, quia
» corpora vestra templum sunt Spiritus sancti, qui in voLis
» est ;quem habetis a Deo * ? Si quis templum Dei violaverit,
» disperdet ilkim Deus : templum enim Dei sanctum est,
»quod estls vos^. »
VI. Sed et in Eplstola ad Thessalonicenses, idem Apos-
tolus scribit : « Deus pacis sanctificat vos totos : et intcger
» vester spiritus, et anima, et corpus nulla criminis labe
»in adventu Domini nostri Jesu Chrlsti servetur*. » Quo-
modo enlm ex toto sanctificari potest aliquis, et integrum
habere corpus suum, slquidem corpori, cum malum sit, a
natura comparatum est, ut sanctificarl non possit? Nam
si cornus natura makim est, non capit iit sanctificctur. Si
vero recipit bonuin, llquet non essc natura malum, cum
boni capax sit. Nam quod est a natura malum, fieri non
potest ut bonum reciplat : sicut rursus ut bonum natura,
malum recipiat.
Seriblt in afia Epistola idem Apostolus ad quosdam :
« Mundemus nos ab omni inquinamento carnis et spirltus,
» pcrficientes sanctlficationem in timore Dei\ » Qua ipsa
voce ac loqucndi forma ostendit carni quoque comparatum
esse, ut emundetur ab inquinamentis, quas ex peccalo Illi
inolcscunt. Simillter in splrltu et anlma. Quod sl caro se-
cundum substantiam esset mala, et splrltus secundum sub-
stantlam esset bonus; neque spiritus inquinamentum ha-
beret, neque vero caro emundaretur ab inquinatlone.
Prsecipit autcm utrumque emundaie ab inquinamcnto ;
modum eliam dicens quo sit futura mundalio. Alt namque:
« Perficientes sanctificationem in timore Dei. » Illud vero
etiam recte, quod ait : « In tiniorc Dcl ; » ut cstendat haberc
ex se ut obediant, et non ex necessitate. Quod si pcrfi-
cientes sanctlficatlonemin timore Dei, emundamuscarncm
» 1 Cor. VI, 19. — a i(]. jii, 17. — 5 1 Tljess. v, 25. — i i Cor. vii, 1.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 399/487
LIBER UNUS CONTRA. MANICH^OS. 89 1
nostram et spirltum ab inquinatione, palam est accedcntc
nobis sanctitate istud prrestari. Sicut enim animus ab ig-
norantia ac injustiiiis rcpurgatur ea ratione, quod scientia
et justitia illi adveniant (iuga enim vitii, a contrario virtuti
aditum facit) sic sanctificationis adventu, caro et Spiritus
ab inquinamento mundatur. Hic autem spiritum, animam
significat, sicut etiam in Actibus Apostolorum Stephanus
apostolus, dum lapidaretur,et
prope esset moriturus, pre-cibus ad Deum dixit : « Doinine Jesu, suscipe spiritum
))meum\ ))Non enim illis verbis aliud quidpiam spiritum
suum dicebat, quam animam.
Cum igitur pluribus locis caro et spiritus, quandoquc
peccati dicantur, quandoque sanctificationis, et comparata
ad Deum glorificandum, neutrum ipsorum natura mahimsit aut bonum ; sed ejusmodi, ut hbera vohmtate utrum-
que recipere possint : nonne ex ejus qui habeat usu, sigil-
latim est, ut modo peccati, modo sanctificationis dicantur ?
Quod si ipsam quoque auctoritatem nescientes, unde pro»
ferunt esse carnem peccati, ita existimant; nos enimvero
integrameamponentes, perspicuam reddemas sententiam.
Sic autem habet.
VII. «Deus Filium suum mittens in similitudinem car-
»nis peccati, de peccato damnavit peccatum in carne^. »
Quod dicit, ejusmodi est : Omnium hominum caro ex con-
junctione viri et foeminae existit, excepta carne primi pa-
rentis et ea, quam Christus assumpsit. Non enim aHa
ratione hominis corpus extiterit, nisi mascuhis et foemina
misceantur. Igitur quia Salvator ex sola Virgine corpus
assumpsit, qnod ex non coitu principium duxit; idcirco
carnem Domlni, ejus earnis, quae ex coitu est, simihtudi-
nem vocavit. Non enim simpHcitcr habere eam carnis si
mihtudinem dixit, sed « Simihtudinem carnis peccati. »>
' Act. VII, 58, — » Rom. vni, 5.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 400/487
392 DlDiMI ALEXANDRINI
Smiililudo autem carnis peccati, caro est; uno duntaxat
ex aliis carnibusilli desidcrato, quod nulla viri opera nacta
cxistentiam est. Decebat enim , ut qui ad salutem homi-
num venicbat, ex conjunctione viri corpus non acciperet;
neque rursus extra hominum successionem, vekit primus
homo, ne ejus corpus diversi generis esse putaretur. Nam
si ipse quoque ex terra formatus esset , sicut fuit princeps
humanigeneris; suspicandi ansam habuissent, qui nudo
mentis commento specie tenusincarnationem docent, non
forte humanum corpus re ac veritate gestasse.
VIII. Praeterea, si corpus ex viri conjunctione sumpsis-
set, cum in nullo differret; ipse quoque utique, peccato
quod ex Adamo ejus omnes posteri per successionem con-
trahunt, obnoxius habitus esset. Si vero dixerint : Si caro
peccati est quae ex conjunctione viri et foemina^ nata est,
malae sunt nuptiae. Audiant isti : Ante adventum Salvatoris,
qui abstulit peccatum mundi, omnes homincs sicut aha
cum peccato agebant ; sic etiam nuptias cum peccato
hahebant. Unde simiHter de corporibus ex connubio
natis intelligendum est ; quodque adeo post peccatum
facta est Adce cum Eva conjunctio; idcirco caro peccati
dicta est. Qui enim antc peccatum immortaHs erat, per
peccatum mortaHs faclus est; atque ita successio mortali-
tatcm habet. Similitudinem igitur hujus carnis habebat
Christus, tametsi caro ejus non vidit corruptionem. Verum
per advcntum ejus, sicut ab aliis rebus, sic a nuptiis abla-
tum est peccatum. Itaque, nunc, qui secundum Evange-
lium vivunt, habcrc possunt honorabiles nuptias et torum
immaculatum, sicut Paulus scribit fidelibus : « llonorabiles
«nuptias et torus immaculatus : Fornicalores autem et
wadulteros judicabit Deus*. » Distinguens cnim nuplias
honorataSi et eos qui cis utuntur, a scortatoribus et adultc-
» Hebr. xii, 4.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 401/487
LIBER UNUS CONTRA MANICH^OS. JpS
ris; esse illas scortationem aut adulterium abnuit. Quam-
obrem neque peccatum sunt nuptioe.
IX. Aliter etiam dici potest magis physice. Divina quae-
dam res est virginitas, atque in virtutum censu splendida.
Si quis igitur nuptias cum virginitate conferens, ipsas dicat
peccatum; non absolute sunt peccatum. Malum enim non
in comparatione boni malum est, sed ipsum per se tale est.
Si quando igitur aliquid malum dicitur, ea ratione quod
cum bono confertur; ipsum etiam bonum fuerit, inferius
bono quod ipsi antefertur. Qui igitur Evangelio acce-
dunt , ad ipsum imprimis accedunt, ut colant pietatem,
et secundum Deum sapientes fiant. His comcs est, ut a
nonnuUis oppugnentur ; siquidem necesse est eos firmiter
animique constantia Ghristo nomen dare. Firmitas autem
ac constantia, tentationum exercitatione praestatur. Quam-
obrem necesse est ut et illi certamina subeant. Quemad-
modum autem qui certantibus constituunt praemia, si quod
e ratione congruumque videatur, spectandum sibi putave-
rint; haud temere hunc illumque pugilem commiserint,
sed multa diHgentia omniquesediditate,
cujusque viriumspectata ratione; sic nimirum nostri quoque certaminis
arbiter Christus, non omnes iisdem adversariis jungit, sed
pro cujusque aetatis viriumque ratione, quocum lucta con-
serenda, opponit. Corinthiis itaque, cum adhuc parvuli
essent, Paulus scribit teneri eos carnis passionibus : « Ten-
«tatio, inquit, vos non apprehendit, nisi humana^ » Ipso-
rum namque tentationes ac certamina, ad ea spectabant
quae essent humana. De se autem suique similibus, pari
scilicet pectoris robore ac animositate, scribit dicens :
«Non est nobis coUuctatio adversus sanguinem et carnem,
» sed adversus principatus et potestates, mundique domi-
' i Cor. X, i3.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 402/487
3^4 DIDYMI ALEXANDRINI
))no6, rectorcs lcncbrarum saeculi hujus*. » Ac si diccret
Nobis, qui celsiore gradu conscendimus, non cst lucta ad-versus sanguinem et carnem, (id est, adversus humana)
sed adversus superiorum ordinum adversarios. Sunt vero
hi, animorum species, qui voluntatis arbitrio pravi eva-
serunt.
X. Nemo vero existimet , cum pravorum animorum
species diximus, pravam nos essentiam dicere ac substan-tiam. Sunt enim etiam spccies et genera, eorum quae li-
berae vokmtatis sunt. Dicimus honesti species esse, jus-
tum, temperantem, prudentem, fortem. Quia namque
virtus genus est quae in species distribuatur , in justitiam,
temperantiam ac reliquas ; necessc est eum, qui genus par -
ticipat, qui videlicet studiosus existat ac virtute fulgeatj
velut genus esse eorum, qui species virtutum participant.
Simiiiter, cum scientia genus sit, grammaticoe, mnsicae et
aliarum; eum qui ducto a scicntia nomine, scicns dicitur,
genus esse dicimus eorum , qui a tali talique scientia ( scien-
tine scilicet speciebus ) nuncupatur. Quanquam igitur pra-
vorum animorum spocies dicimus ,
omnes subter has spe-
cies positos, voluntate pravos esse dicimus. Quae itaquc
dicta sunt prava nomina, non essentias significant, sed qui
libera praediti voluntale cxistant.
XI. Quod enim diabohis dicitur, non essentiam decla-
rat, sed vohmtatem. Statim enim etiam Judam, homo cum
esset, diabohmi Dominus nominavit, non propter substan-
tiam , sed proptcr vohmtalem , cum ad onmes simul Dis-
cipulos ait, in eis quoque Judam connumerans : « Nonne
)) duodecim elcgi vos , et unus ex vobis diabohis est ^ ? )>
Subjungitque Evangclisla : « IIoc antem dixit de Juda ,qui
»eum erat traditurus'. ))Etsi enim propter futuram prodi-
tionem diabolus vocatus est; non jam tunc diabolus erat,
»Ephes. VI, 12. — » Joan. vi, 71, — 3 Ihid. 72.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 403/487
LIBER UNtS CONTRA MANICH^OS. SpS
cum parlter cum omnibus electus est, ob eam qua tunc
praestabat virtutem. Tunc autem diabolus appellatus cst,
cumea molitus est ac fecit qua3 proditionis erant. Si ergo ia
Juda nomen diaboli, actionem ex bberae nutu voluntatis
indicat ; similiter etiam de quovis alio dicatur, aliquid ad
liberam voluntatem spectans significat. At nec consuetu-
dinis ejus vocis usus ignotus est. Diabolos certe graeca
voce vocamus qui apud alios aliis detrahunt , accusantqueet calumniantur. Unde etiam quia diabolus Dcum ac-
cusat apud homines , et homines apud Deum , ipsos-
que alios apud alios hcmines, hoc nomen sortitus est.
Quod si etiam Satanae nomen de diabolo dicitur : sciant
hoc ipsum nomen significare quod est hbera) voluntatis.
Nam cum Satanas vox hebraica sit, nihil aliud significat
quam adversarium, si ipsam latlne interpreterls. Adversa-
rius vero cum de homine dicitur, idem est quod inimicus
nocens. Sicut igitur inimjcus voluntate est inimlcus, slc
et adversarlus. Uti etiam horum contraria. Amicus enim
et benevohis et concors et idem sentiens, nominasunt,
quod est hberae vohmtatls signlficantla. Dlcitur enlm hlc
idem amicus et benevolus, slcut dlcitur diabolus et Sata-
nas et mahis. Quemadmodum Salvator in EvangeHo praeter
caetera hoc quoque Disclpulos in Oratlone docet : « Et ne
«nos inducas in tentatlonem, sed hbera nos a Malo *. »
Nam et MaH nomen, hberam denotat voluntatem.
XII. Si Igitur, qulbus omnibus nominibus insignitur
mali auctor, primusque vlrtutls desertor, voluntatls arbi-
trio tahs est ; per essentiam malus esse non potest. Quod
si dixerlnt : Gum esset substantia malus atque natura,
accessisse et quae erant voluntatls , ob quae slc nomlnatus
est : Sciant istl , in iis, quoe ad esscntiam spectant ac sub-
stantiae sunt , non assumi ca qua3 sunt llberae voluntalls.
Nullus enlm dieit libera voluntate animal essc aut lapidem.
' Matth. Yi, i5, et Luc. xi, 4«
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 404/487
3y6 DIDYMI ALJiX.\^DI\IM
Ha;c cnim suLstantialia snnt : hincquc est, iit nihil hic li-
bera3 sit vokintatis. In his
enimsunt qiiae
ad hberam vohm-tatem spectant, in qaibus hbcra ipsa voluntas est,
Sed fortasse dicent : Ut quid vero eum, qui damnosus
futurus erat et pestis ac labes , bonus Deus in rerum na-
turam produxit? Atqui sciant qui hoc dicunt : Non sohim
nobis adversari, sed et omnibus, qui providentiam ponunt.
Multi enim etiam ahi, cum providentiam ponant, animan-
tia omnia ratione utentia ex Deo esse dicunt, in quibus
etiam mahtia ac vitium oritur. Si igitur haec de diabolo
dicunt , necesse est , ut et de omnibus dicant ratione prae-
ditis atque animis. Nos enimvero, qui illos minime sequa-
mur, dicimus : Non esse mali auctorem qui eum produxit
ac fecit, qui sua ipse procHvi voluntate nutuque in malum
vergere potest, eique obnoxius esse. Dum enim animal
condidit rationis particeps , voluit sua ipsum voluntate ac
arbitrio bonum fore, ea facultate praeditum, qua liceret
ad utrumibet vergere. Volebat enim ipsum bonum esse
ehgendo sponte quod bonum est. NuUus enim in iis, quae
condita sunt, invitus bonus esse potest; sed omnes qui
boni sunt, sponte tales sunt. Quare oportebat, ut qui vo-
luntate sua futurus esset bonus,potestatem haberet, qua
idoneus et aptus esset adbonum capessendum ac quod ho-
nes tum esset. Sequebatur autem , ut quod bonum capere
posset, posset et makim. Sic fabricata rationah substantia,
ut ad virtutemvitiumque facuUatem
haberet, datum ei
mandatum est, ut virtutem in actu, vitium vero solum ap-
titudine haberct. Creatoris namque lex hortatur, facitque
animos atque adjuvat ad virtutem, avocans naturam a vi-
lio. Quamvis igitur insit vitii facuUas in utente ratione
non propter facultatem malus est qui ea praeditus est ; ad
utrumhbet namque virtutem sciUcetatquevitium, seha-
bcnt facuUates atque hberaj vokmtatcs. Libcre enim habere
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 405/487
LIBER UNUS CONTRA MANICH.EOS. 897
virtutis facultatem volumus , ut et in actu ejus compotes
eflici valeamus; vilii quoque facultatem habere libere vo-
lumus. Tunc enim eam habemus, cum virtutem in actu
ipsamque exercitam habuerimus. Neque haec nostra dun-
taxat opinio est , sed et omnium qui de animis atque ra-
tione prseditis recte sunt philosophati.
XIII. Licet igitur Deus substantiam condidlt quae dia-
bolus nuncupatur, non tamen ipsam dlabolum condidlt;
sed virlutis capacem, ut illam nancisceretur; et vitii ca-
pacem, ut ab ipso sese abstineret. Quia enim virtus cum
vitio slmul exislere non potest ; est autem amlca Deo vir-
tus; utrlusque facultate indlta utenti ratione, propterea
indidit, ut altera quldem ad actum capessendum praediti
essemus, ab alterlus autem fine facultatis, qui est ope-
ratlo actusque , abstineremus. Itaque omnes animi creali
sunt ut essent probi, non mali. Si qui igltur in eis, con
traria auctorl suo ac providentia regenti via cucurrerunt,
non haec conditoris culpa ac legislatoris, sed eorum, qui
contra leges datas provldeque dispositas obnixe obstite-
runt.
Vldemus in nobls ipsis haec scepe accidere; qui liberos
erudiamus eo animo, ut ad scientiam illos provehamus;
quo ipsi perlnde dlsclpllna utantur ; cum tamen omnino
ut edocti sunt, ipsa non utantur ; imo contlngit allquando,
ut multi fdii a parentibus in arte medica erudlti , non ut
oportet ea arte utantur ; sed potlus pro salubrlbus , ea
segrotls adhlbeant, quae ipsa morblda qualltate iis exitlosa
exlstant ; nec tunc accusanda medicina, aut vocandus in
crimen qui docuit. Non enlm sic eos docult, ut sic iste
faceret : facit enim , non ut facere doctus est. Rursus
leges quosdam docemus , ut justltlam defendant et injus-
tltiam repellant : nonnuUi tamen animi pravltate leges
adeuntes , conlra faciunt ac didicerunt, Neque tamea
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 406/487
398 DIDYMI ALEXANDRINI
continuo legcm aut lcglslatorem criminamur. Si cnim hi
injuslitia3 rci csscnt , haud injustos punirent. Nam id
quoque corumarhilratus cst ac scntcntiai : « Justa casti-
«gandum animadversionc , quod injustum est. » Dcus
item Satanam punit ct cos , qui divinitus constitutas
lcges transgrcdiuntur. Quibusdam cnim pravis ait : « Ite
» in igncm aeternum ,qui paratus est diabolo et angelis
» ejus *. »
XIV.Sciant igitur qui his contradicunt, sibi ipsis pug-
nantia diccrc. Si cnim diaholus secundum substantiam
malus erat ct a bono Dco ahcnus , ac qui pari illi robore
certare posset , ncc illi supplicium parare , nec in ipsum
eum cmittcre potuissct. Dicit tamcn cssc igncm diabolo
paratum. Quin hoc dicendum : Si Deus bonus immuta-
bihsest, ut
quidcmcst, ct
iisdem semperfrctus viribus,
ncquc alias aliter, aiias ahter valet; cum futuram csset ut
post multam noxam acceptaquc ab eo damna, a^terno
cum igni tradcrct ; quidni hoc a principio fccit , cum sc
illc in ipsum extulit , ct partem ipsius occupavit ? Justius
enim tunc in cum po^nas decrevissct , ut qui in majorcm
dcliquissct.
Namnunc quidem homlnibus nocct; tunc au-
tcm, illorum scntentia ct ut cxistimant, ipsi noxam intulit
Dcitati. Lcgis vcro districtio ac indignalio justior cst, si
quis in rcgcm, quam si in subditos, injuria procax exis-
tat. Si cnim sic illi de his sentiant, aut dicturi sunt ncsci-
visse tunc Dcum, quomodo ulturus cssct et malum im-
pediturus, autnon
potuissc.At ncutrum horum bono
Dco tribucndum cst ; non igitur nulla originc Dci inimi-
cus , in cum sc cxtulit ; sed qui liictus csset ut bonus
esset , facultatc capcsscndac virlulis impcrfecla ac manca
rctcnta , quod m vitium pronum crat iliiquo idoncum , ad
« M;iUh. XV, 4ii;
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 407/487
LIBER UNUS CONTRA MANICn/EOS. 3^9
actum perduxit. Quamobrem dignus supplicio est , ac
merito diu post illi est mancipatus.
XV.Si vero illud oLjecerint, quod diclum est
a JoanneBaptista, his qui ficte venlebant ad baptismum, in ha3c
verba : « Serpentes , progenies viperarum, quis ostendlt
;»vobis fugere a ventura ira? Faclte ergo fructum dignum
» pcenitentiae ; et ne velitis dlcere Intra vos : Patrem habe-
» mus Abraham. Potens est enim Deus de lapidlbus istis
«suscltarefdios
Abrahae. Jam porro securis ad radlcem» arborum posita est. Omnls ergo arbor quae non facit
«fructum bonum, excidltur et In ignem mittitur*. » Au-
diant isti : Non posse eos objicere quae non reclpiunt.
Non enlm reclplunt Joannem Baptlstam, qui unus sit c
Veteri Testamento. Sic tamen iliis respondendum esl.
Toto Joannes contextu destruit , esse natura bonos et
malos natura. Alt enim ad illos : « Faclte ergo fructum
» dignum pcenltentlae. » Atqui poemtentla ejusque fructus
non cadunt , neque in eum,qui per essentiam malus sit
nec qui natura bonus. Quomodo enlm eget pcenitentia,
qui est semper probus ? Aut quomodo is qui natura malus
est , bono pcenltentla) utetur ? Nam qui per essentlammalus est , a peccato mutari non potest ; sed nec ulla
utiUtas est pcenitere de bono. Praeterea, ex ostensis ab
ipso lapidlbus suscitandos alt filios Abrahje ; ncmpe lapi-
des vocans stolidos et vecordes , ac qui adhuc in malitla
permanerent. Hos enim si poenituerit, ac Deo crediderint,
filii Abraha5 erunt ; qui propterea « Homo Del » audivit 5
quod in Deum crediderit ,* adeo ut « Fides reputata sit ei
»ad justltiam^. »
XVI. Qula vero lUud etiam ab istis dictum audivimus,
in eos qui ex Abraham et allis sanctis virls generati sunt;
quasi nimlrum dicendo : « Serpeutcs , progenies vipera-
> Maltb. iji, 7-10, et Luc. m, 7-9. — 2 Iloni, iv, 5,
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 408/487
4oo DIDYMI ALEXAPfDRIM
9 rum > » Abrahamum nepotesque significet ; discant isti
pugnantia se loqui consequentiae capitis. Arguit enim et
vituperat , quod non essent filii Abrahae , sed qui proge-
nies viperarum , Irustra semen Abrahae praeferrent , eoque
gloriarentur ac sibi placerent. Ait enim ad eos Salvator
in alio capitulo : « Hoc Abraham non fecit , » quem vos
falso patrem vestrum esse dicitis. « Si enim filii Abrahae
» essetis , opera Abrahae faceretis. Sed vos ex patre vestro
»diaboloestis, et desideria patris vestri vultis facere. Ille
» enimhomicida erat ab inilio, et in veritate non stetit*. s
Hoc quoque praiclare dictum : o In veritate non stetit, »
quo prius in veritate stetisse significat. Patrem autem
eorumvocavit diabolum, quod pari cum illo ratione mu-
tati sunt ac qualitatc imbuti. Quamobrem non Abraham
sanctosque ilh asseclas, viperas appellavit. Ut enim filii
viperarum essent, ex mutatione habuerunt, idcirco quia
sua sponte, malis magistris, sicut dictum est, usi sunt.
Ait igitur illis Joannes : Quandoquidem aversi a virtute,
serpentes fieri voluistis,
( non enim per essentiam tales
erant ) desinite esse proles viperarum, quarum qualita-
tem voluistis habere. Mali enim ex malis , exquc iniquis
iniqui esse studuistis. Sed quia dicitis vos pcenitentiae sig-
num ferre, quod ad baptismum venitis ; hoc autem si-
mulate facitis ; dico vobis : « Quis ostendit vobis fugere a
«ventura ira ? » Quem enim prenitet, ideo poenitet, ut,
dum non amplius peccat , iram,qune ventura est adver-
9us peccatores, effugiat. Rogat autem: « Quis vobis osten-
»dit? » ut dicat, qui docet vere a malo recedere , non
rem simulate praestare ; vos autem cum simulatione facitis,
dum ad baptismum accedilis. Non igitur mundabimini.
Qui enim vult vcre raundari, a pcccatis dcsistit, ct hu-
jusmodi fructum poenitentiac aflert, facicns opera habituj
/ Joan. vin, Sj, 4o.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 409/487
I-IBER UNUS CONTRA MANICH.EOS. /jo I
peccall contraria. Vos enimvero lioc noii iecislis, qui ipsi
vos ipsos condemnastis , dum habere vos Abraha»m patrem
dicitis. Non enim hoc vos juvabit, quod Abrahae filii
aestimemini , sed quod ejus fihi sitis ea ratione, quod
ipsius fidem et ab idolis fugam semulemini. Quamobrem,
tametsi ahquando Hhi Abrahoe fuistis, non hoc vos salvos
faciet. Nam et eos, qui non sunt nunc ejus filii, potest
Deus ipsius fdios facere. Quare saiutem consequitur qui
virtutis rationibus Abraha3 fiiius est, non qui ejus secun-
dum carnem solum extitit filius. Quod si extitit , ne glo-
rietur sibique placeat; est enim res ejusmodi quae sit alia
alio decidua ac proclive mutetur. Denique quibus etiam
id non obtigit, poterunt comparare. Nam et Paulus his
quos carne non genuerat , dicit : « In Christo per Evan-
» gelium ego vos genui *. »
XVII. Verum cum haec auditis, ne contemnatis, quasi
ira in peccatores retardetur. Jam enim malus , in eo ipso
quod peccat, praesens supplicium liabet , qui ejus reus
existat ac pceuae obnoxius. Quamobrem scitole jam secu-
rim radices arborum prope attingere. Arbores autem
vocat , non quas sensu percipimus , scd homines vitio
depravatos. Harum autem arborum radix, pessima dispo-
sitio est, exqua non edulls fructus, sed venenatus oritur.
Hunc igitur vocavit fructum non bonum. Itaque quamvis
securis supplicium denotat, ac mala arbor hominem pec-
catorem; non sunt dua3 lia^naturae pugnantes. Intentantur
enim minae, ut arbores mutentur. Nam qui minas pecca-
toribus intentat, ipsa minarum intentalione satagit ad
meliorem frugem transferrc. Quare , si intentata per se-
curim efFcetas arbores ac elanguidas excisuram, commi-
natione, ipsis auctor est, inducitque? ut non malum, sed
> 1 Cor. IV , i5.
T.Ilf, t6
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 410/487
4oa DFDYMI ALE^ANDRINI LIBER, ETC.
fructum bonum ferant ; nec arbor mala natura est, nec
natura malum supplicium.
XMJl. Sed foriasse diccnt : Si pnena mutat malos , bo-
num est pcenam esse. Si autem castigatio bona est, huic-
que contraria promissio est, nec contraria simul bona
esse possunt ; ergo mala est promissio. Sin autem non
mali est promissio, sed boni, mala eritultio, ac pcena.
Si autem mala ultio , non eam Deus , sed Satanas infert.
Infert autem Satanas poenam , non suis : sunt enim
sicut ipse , mali ; ac necesse est ipsum quoque poenae
subjici. Praestat igitur ut bono pcenam inferat. Sed boc
est impossibile. Non ergo Malus poenam infligit , sed
Deus. Quidquid autem a Deo infligitur, utiliter infligitur,
cum sit bonum , aut boni parens , aut arcens malum.
Deus igitur , cum velit malum impedire , supplicium
constituit. Non autem tentaret malum impedire , nisi
illud posset impedire : hoc autem quod impeditur, esse
natura non potest, ac ingenitum. In hoc vero praeterea
imperili bomines errarc lapsi sunt , existimantes contra-
riam esse animadversionem promissioni. Ltraque enim
rcmuneratio est; altera quidem, quae bonis mercedem alTe-
rat ; altera vero, quae poenam dignamque ultionem in eos,
qui divinas leges voluutarie transgressi sunt, rependat.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 411/487
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 412/487
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 413/487
S. PHOEBADIUS
AGINNENSIS EPISCOPUS
(POST AN. 392.)
LATINUS.
Sanctus Phoebadius , natione Gallus,provincia
vero , si Sulpicio fides ( Hist Sacr. lib. 1 1 , c. 44);
Aquitanicus , Aginnensi Ecclesiae, ut scribit sanctus
Hieronyraus(De Viris illust. c. viii), praefectus est
quo autem anno non satis patet , quanquam post
aifnum347
id contigisse videatur , cum inter prae-
sules Gallicanos, qui Sardicensi concilio eo ipso
annO celebrato interfuere, non recenseatnr , ut ob-
servant Tillemontius et alii ( Tilletn. Mem. Eccl,
tom, VI pag. 427 ). At certe an. 357 cpiscopali il-
lum sedi jam impositum ex eo colligitur , quodmissam in Gallias a Constantio secundam fidei for-
mulam Sirmiensem, unacum aliisGalliarumantisti-
tibus respuitetdamnavit, quam praeterea conscripto
Jibro acriter confutasse in operibus ipse testis est.
(Phceb. lib. contra Arian. v et xxur.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 414/487
4o6 S. PUQlilJABIUS
Hisporro streniiegestis, interfuit iterum synodo
Ariminensi ab eodem Constantio coactae, ubi horum
quae primo pro calholica fide contra perfidiam
Arianam ^ nondum capti\ atis patribus , acta sunt
pars magna fuit Phoebadius. Imo et cedentibus cx-
.-teris f^-onjnibus^ invictus ipse et immobilis una
^;i^rr^;t3jGwn*^rYtrtiorf€ Tungrorum episcopo permansit
/^V-.^^fel^cio te^e^^^Hist. Sacr, lib. \\. c. 44- )•>inalle se
^\ j5fofessuT exUKim tormentaque omnia subire, quam
''^ -'"
jEE^.^^j^jijffla; ab Arianis conceptae religionis deser-
orem subscribere.
Postea vero Valentis fraude deceptus , formulam
sua subscriptione firmavit, ita tamenut, immutatis
quae hbuerat, nihil nisi cathoHcum approbare sibi
videretur. Sed Ariani ilhus Mursorum episcopi dia-
bohcas ambages non praesenserat,qui confessione
fidei Christum non esse creaturam asserenti hujus-
modi senteiitiam adjecerat, ut sunt allce creaturce ,
cui sane inerat haereseos arianae venenum. Dolis igi-
tur circumventus est Phoebadius ; nunquam autem
in erroris professionem inductus, ut patet , lum ex
eo quod, fraude vix detecta, cum caeteris pra^sulibus
gallicanis apud Ariminum gesta condemnavit; tum
ex auctoritate S. Hieronymi, Hilarii et Theodoreti
idem confirmantium. Hinc factum est ut inde nihil de
ejus fama detraheretur : constat enim illum prie-
fuisse :©ncihis, Vaientino an. 3^4 > ^^ Ca^saraugus-
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 415/487
AGimzmis iiipiscopus. 407
tano sub an. 38o coactis. Vitam autem adhuc age-
bat an 392 quo suum de Firis illustrihus librum
conscripsit B. Hieronymus, qui sic in eo de Phceba-
dio loquitur : « Yivit usque hodie decrepita
>senectute. » Unde inteUigere datur illum non po-
tuisse per longum tempus ab hoc anno vitam pro-
ducere. Moribus et doctrina conspicuus , et prae
caeteris sancto Ambrosio Mediolanensi episcopo
maxime charus, nomen coelodare promeruit, et ta-
buUs Ecclesia? Aginnensis ad diem 25 aprilis inter
Sanctos ascribi.
Sancti Phoebadii scripta non minus sententiarum
gravitate quam rectitudine commendantur. Edide-
rat autem , Hieronymo teste ( de Viris illust. c. 1 08)
contra Arianos librum,qui huc usque superest.
Multa autem alia opuscula dederat, qu(e nondum se
legisse idem sanctus Doctor asserit. Huic autem sa-
pientissimorum criticorum judicio, nempe Nourry,
Tillemontii , Hist. Htter. Gallia? , tribuitur opus
de Fide orthodoxa contra Arianos,quod legitur in
appendice sancti Gregorii Nazianzeni et sancti Am-
brosii , et cujus auctor asserit se jam edidisse hbel-
him adversus Arianos. Adde quod utrobique eacdem
loquendi rationes , eadem doctrina, eadem sacrae
Scriptura^ interpretatio reperiatur. Nec minus inter
eruditos convenit, ( Vide QuesneL Dissert. adoper.
S. Leonis^ ei Baller, ad eadeni), parvum, qui pariter
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 416/487
4o8 «. PUOtBADItlS AGINNENSIS EPISCOPUS.
in sancti Gregorii Nazianzeni operibns legitur, Fidei
Libellum ad eumdem ac libri de| fide orthodoxa
scriptorem esse referendum. Unde triailla Phoebadii
opera , vero auctori duobus posterioribus restitutis,
hic colligere animus fuit, ut uno intuitu omniaper-
currere possit lector studiosus.
hiber Phoebadii contra Arianos prelo fuit subjectus primo Genevae a
Theodoro Bcza an, 1670 et a Pe/ro FilhtEo an. i586, cum aliis quibusdam
antiquorum scriptis ; postea vero separatim , adjunctis nolis , curante
Gaspar Barthio Francofurli an. 1623. Denique autem Parisiis iterum
Delalandii opera an. 1666, necnon et in Bibliothecis Palrum, Parisiensi
Lugdunensi , Parisiensi et in novissima Gallandii, quam utpole correctiorem
secuti sumus.
Liber autem de Fide orthodoxa legitur inter epera sancli Gregorii Na-
zianzeni el sancti Ambroaii, necnon et in eadem Bibliolheca Gallandii, cujus
exemplar expressimus , quod expressit et ipse ex editione Maurinensi
operum S. Ambrosii.
Libellus autem de fide habetur tum apud S.Gregorii Nazianzeni appendi-
cem , tum apud Ballerinum jnter opera sancli lieonis, tum apud euradem
Gallandium cui adhcesimus.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 417/487
VV1 VV\V.VV \V'vV\\ VV\ VV\ vVVVVVAV VV\ViWWVvx V.V\\,V\\VV\.WiW UA WWVVVVV VVVVW » vV^XVVitVWV*
S. PHOEBADII
AGINNENSIS EPISCOPI
LIBER CONTRA ARIANOS.
I. Nisi illam zabollcse subtUitatis fraudem viderem, qiiae
omnium fere seiisibus occupatis , et haeresim persuadet ut
fidem rectam , et fidem rectam damnat ut haeresim ; nul-
lum omnino super his, quae nuper ad nos scripta venerunt,
sermonem haberem, fratres charissimi. Sufficiebat enim
conscientiae parvae tenere quod credit : oestimanti fore rec-
tius tueri propria, quam extranea et aliena discutere. Sed
quia , ut diximus , aut haeresis suscipienda est ut Calho-
lici dicamur; aut vere Catholici non futuri, sl hairesim non
repudiamus : ad hanc tractatus conditionem necessitate
descendimus, quam zabolicum virus sub modestia religiosae
venerationis occultum, in medium proferre nos convenit,»
ut et malum quod sub opinione verborum simplicium la-
tet, deprehendatur, et mendacio detecto veritas interclusa
resplret. Destruenda sunt enim aliena, utnostriscredatur;
nostris autem, nisi ea fuerint destructa^ ut solis credi de-
beat, nonnisi credendum video. Igitur ante haeresim zabo-
lica fraude caecatam proferre in conscientiam publicam
possim ; tamen dum de ipsa mihi sermo est, dans fidei
meae pignus , catholicum me probabo; probatum quidem
ut spero Deo primum , dein conscientise meae : sed et his
probandum, quos aut metus aut saeculi ambitio non vi-
cerit.
II. Incipientes igitur ab ipso capite perfidiae, non fidei,
ac deincepsper totum corpus decurrentes, probabimu»
multa per fraudem communis professionis ,quae scilicct
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 418/487
4lO S. PUOEBADII JiPISCOPI
nec recipere possumus : nonnuUa vcro slne ulla pudo-
ris similitudine esse congesta. Nam et unus Deus non
sine fraade proponitur , nec duo simpliciter negantur;
nomen vero substantiae idcirco penitus juratur, ut scinda-
tur a Patre Filius. Denique nativitas ejus referatur ignota,
qua3 si, ut est exPatre, ita credatur, ipsa sui confessione
satis nota est. Major Pater Filio dicitur, non tamen ca
differentia, qua Filio Pater major est, sed omnibus divinse
gloria3 bonis major ; quibus si minor est Filius , nec ipse
essc in Patre dabitur, quia nihil in semetipsam recipiet
aeterna ejus beatitudo, nisi proprium. Non autem pro-
prium Dei, nisi plenum atque perfectum; nec rursum in
eo Pater esse dignabitur, in quo totus esse non possit. Ha-
bere initium Pater negatur, hoc ideo, ut Filius non ad
auctorem, sed ad tempus habere credatur. Puto autem,
cui initium sic ascribitur, fini obnoxius non negetur. Sub-
jectus deinde Patri Filius dicitur; non tamen ut Filius
Patri, sed ut servus domino, cum legamus servum hare-
dem esse non posse. Denique cum omni creatura subjec-
tus Deo refertur, invisibiHs, immortalis Pater nuntiatur,
ut scilicet in contrarils eorum FiHus jaceat. Si haec Igitur
singula non humana praesumptlone, sed auctoritate divina
loqui refelllmus , conscquens erit in ea parte cathohcam
fidem stare, quae talem recipit Deum, quafis debet esse qui
Dcus est.
III. Unum , inquit, constat Deum esse. Videri quidem
non possunt cahimniantibus conjecturis argumentari, et
sanctitatem fidci simphcis mahgna interpretatione tor-
quere. Sed respicicndum ad Ursacium , et Valentcm, et
Potamlum, quia saepenumero iisdem verbis unicumDeum
subdola fraude confessi sunt. Nihil simplex in hac fidei
professione suscepi, quao prima fronte ad decipiendos im-
peritos, credulos, incautos, haeretica sublifilaleblandilur;
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 419/487
CONTRA ARIANOS LIBER. 4ll
parimodo quo veneni poculum mella commendant. Unum,
inquit, constat Deum omnipotentem Patrem. Nemo nostrum
abnegat, quia
nemoignorat ; sed (ut probari ipsorum trac-
tatibus potest) dicimusilloshoc loco non tam unumDeum
professos, quam unum Patrem omnipotentem. Namque et
eadem constantia Filium nolunt, et Deum tamen Filium
confitentur. Puto suscepisse alterum non negabunt; et
idcirco integrum illis est in hac sua perfidia, non fide,
unum Deum Patrem, quam unum Deumdicant. Quan-
quam in omni professionis suae corpore sic ipsum Domi-
num nostrum non negant , ut Deum destruant , hoc est
ut tantum nomine Dei dicant,quo nomine etiam nos ap-
pellari soliti sumus. « Ego, inquit, dixi : Vos dii estis *. »
Quo nomine et Moyses ante donatus est : « Faciam te, in-
»quit, Deum Pharaoni^.
»Ne quis ergo putet his verbisperfici cathohcam professionem, si et unum Deum Patrem
confltemur, et Deum Filium non negamus. Potest enim
et Deus Pater sic unus Deus dici, ut sit unus Pater, non
Deus unus. Potest et sic FiHus Deus dici, ut Deus non sit.
IV. Duos, inquit, Deos nec posse, nec praedicari debere
scimus. Hoc nec unquam ex ore nostro duos dcos proferi-
mus ; Deus enim si non unus et verus est, Deus non est. Sed
advertendum est qua istud definitione ponatur, cui perfidiae
paretur hoc totum, in quod piacukim communia nobiscum
verba prorumpant. Statim enim cur duos deos negaverint
ponunt : Quia ipse Deus ait : « Vado ad Patrem meum et
»Patrem vestrum, ad Deum meum et ad Deum ves-
» trum ^ » Qua definitione malae interpretationis in tantum
a Patre Filius separatur, et infra omnipotentem Deum po-
nitur : ut nobis et nativitatis conditio, et humanitatis infir-
mitas societur. Denique subjungunt Deum omnium; Unus
est Deus, quo dicto Dominus non Deus absolute denega-
' Paal. Lxxxi, 6. — a Exod. vir, i. — ^ Joan. xx, 17.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 420/487
4l2 S. PflOEiiADll lil4sC01'i
tur. Deo etenim Patri noiiFilii noraine, sed creatiirai con-
dilione subjicitnr. Eicredo, hoc loco auctorllas apostoiica
vindicabitur , ut Dcus Christus dicatur potius quam sit ;
quia dixerit : « Et donavit illi Deus nomcn qnod super
» omne nomen est *. » Sed et ipsiusDomini negantis esse se
Deum verum , cum dicit : « Hsec est vita aeterna, ut cognos-
»cant te sohim et verum Deum^; »et Quid me, inquit,
» dicis bonum? Nemo bonus nisi unus Deus '\ »Adhuc
audies : Cur honorem ab uno et solo Deo non quaeritis '^.
»De die autem et hora nemo scit nisi Pater solus ^ »0
duces caeci ! o sa?culi ambitione decepti ! non distinguen-
tes dominicae potentlae duphcem statum, in sua unumquem-
que proprietate distantem; et quidquid de homine ejus
dictum est, Deo appHcatis, ut ipse Deus homini imbecilli-
tate socielur.
V. Et idcirco dupllcem hunc statum, lion conjunctum,
sed confusum vuhis videri , ut etiam imus vestrum , id cst,
Epistola Potamii,quse ab oriente et occidente transmissa
est, qua asserit, carne et Spiritu Christi coagulatis per
sanguinem Mariae et in unum corpus redactis ,passibiiem
Deum factum. Hoc ideo ne quis illum ex eo crederet, quem
impassibilem satis constet. Fecistis igitur de Spiritu Deiet
carnehominis nescio quid tertium ; quia nec vereetiamDeus
est , si Verbum esse desinit (caro enim factus est) neque vere
homo, quia non proprie caro, fuit enimVerbum, ac si ex
utroque jam neutrum est, ille, inquam, ille qui contrahoc
venenum utramque substantiam suam afFectus proprietate
distinxit. Nam et Spiritus in illo res suas regit, id est, vir-
tutes et opera et signa : et caro passionibus suis functa
est. Clbum desideravit, cum tentaretur a zabulo; sitivit
ad puleum Samaria? , cum Prophetae vox sit : Dcus aeter-
' Philip. n , (j. — 2 Joan. xvii, 5. — 3 Luc. xviii, 19. —- < Mallh.
xxiT, 36.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 421/487
CONTRA Ar,I\N05 LIBKR. ^1$
nns ncque sitiet neque esuriet. Quid adhuc de hominis
affectufleYit Lazarum et Jerusalem ? Postremo anxius fuit
ad mortem. Sed quod expressit affectu, numquid non tes-
tatus est verbis? Ait enim Nicodc^mo ;« Quod de carne
»natum est, caro est, et quod de Spiritu, Spiritus *: wet
« Caro, inquit, infirma, spiritus promptus est ^. » Non ergo
fit Spiritus caro, nec caro spiritus, quod isti volunt egregii
doctores,
ut factussit scilicet Dominus et Deus noster ex
hac substantiarum permixtionc passibilis. Ideo autem pas-
sibilem volunt dici, ne et impassibilis credatur.
VI. Sed quid necesse est altiora scrutari, et virus inter-
num per argumenta prodiens communi exponere et publi-
care judicio, cum kicifuga serpens per anfractus evolvens
seriem suam tortuoseque procedens, qualis quantusque sit
aliquando prodiderit, ct venenum prius solito solitus asper-
gere libcrtate, victoriis totum pariter effuderit? Ab epis*
copis procedit edictum : Nemo unam substantiam dicat
hoc est : Nemo in Ecclesia pra3dicet Patris et Filii unam
csse virtutem. Quid egistis, o beatae memoriae viri, qui ex
omnibus orbis parlibus Nica^am congregati, et sacris vo-luminibus pertractis, perfectam fidei catholicae regulam
circuminspecto sermone fecistis, dantes bene credentibus
communis fidei dexteras, errantibus vero formam credendi ?
En labor vester, en anxia sollicitudo quo recidit, qua
orientis mali semina, quantum in vobis tunc fuit, profes-
sione catholica necavistis ? Vetatur in Ecclesia praedicari,
quod solum sanxistls ob hasreses detegendas debere in Ec-
clesia praedicari. Tollitur quod probastis, et quod dam-
nastis inducitur : quia mendacium astrui, nisi destructa
veritate non poterat. Destruclioni quidem illa non subja
cet, et ut est scmper incorrupta durabit, scd manus sibi
«acrilegas inferentes, tanquam violatam piinivit,
» Jorin. III, C), — « Mallli. xxyi, i/j.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 422/487
4l4 «• PnOEBADII EPI5C0PI
VII. Nemo unam substantiam dicat. Quod piaculum,
quod facinus in hoc verbo, qua ex parte catholicam fidem
pulsat? utrum-ne sono vocabili, an interpretatione rei ip-
sius? Nihil fallor, interpretatio caret culpa. Substantia
enim dicitur id quod semper ex sese est : hoc est, quod
propria inlra se virtute subsistit, quae vis uni et soli Deo
competit. Usitatiim vero et familiare divlnis voluminibus
hoc nomen nec ipsos puto ignorare qui negant. David enim
ex persona Christi : « Infixus sum in limo profundi, et non
»est substantia*. »Et riirsum, «Sabstantia mea in inferio-
» ribus terrai ^. » Et « Substantia mea ante te est semper \ »
Et « Substantia mea tanquam nihilum ante te\ Scrutetur
» f(enerator substantiam ejus^ » Sedel Salomonis sententia,
« Substantiam, inquit, tuam et dulcedinem tuam''. »Et
Jeremias, «Si stetissent in substantia mea^ »Et in Prover-
biis, « Substantla divitis, civitas munita^ » Et in eodem,
« Domum ct substantiam dividunt patres filiis^ » Sed et
Tobias, « Si fuerit, inquit, tibi copiosa substantia*°. » Et
idem, « Fili, ex substantia tua fac eleemosynam^^ » Sed et
Joanncs :«Qiii habuerit substantiam mundi *^.
» Et in Evan-
gelio : «Eccc, inquit, dimidium do cx substantia mea*\ »
Ideo ha3C in unum exempla congessimus, ne sermo ille
caperet indoctos, quod testati sunt, idcirco substantiam
non prsedicatam, quia in divinis Scripturis nusquam inve-
niretur. Ergo si neque ipsum vocabulum substantiai sacris
Litteris novum est, neque interpretatio ejus habct crimen,
superest ut despiciamus qua ex causa repudietur hoc no-
men. Despicicntcs autem, invenimus illos non nomen, sed
nominis repudiarc virtutem. Quod si relucebit, erit apud
> Psal. Lxviii, 5. — • IJ. cxxxvui, i5. — 3 IJ. xxxvui, 8. — < Ibid. C.
6 Prov. X , i5. — ^ Piov. III, 23. — 7 Jcrem, xxiu, 22. juxta lxx. —
«Id. cviu, II. — 9 Id. XIII, 22. — «» Tob. iv, 9. — »• Ihidc 7. —1' Joan. in, 17. — '^ Luc. xix, 8.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 423/487
CONTRA ARUNOS LIBER. 4^i)
nos intuitus nominis status, crit et illorum scnsus in vitio,
qui dum novellas profanae intelligentiae vias quaerunt, a
recto Evangeliorum limite recesserunt.
VIII. Prius tamen quam astruo quod spopondi, occur-
rendum est illis quae in contrarium proponuntur. Aiunt
enim inveniri quidem in divinis voluminibus nomen sub-
stantioe, sed non statim pertinens ad eamdem speciem quae
inducatur a nobis. Ibi enim per substantiae vocabulum,.
aut virtutem, aut Divinitatem significari. Et nos ergo unam
Patris et Filii substantiam vindicantes, quid aliud quam in
utroque pares divitias, unius scilicet Divinitatis praedica-
mus ? De quibus divitiis ait Apostolus : « Notas, inquit, fecit
))Deus divitias gloria^ suae*, ))quod est Cbristus. Et unam
utriusque dicimus esse virtutem, de qua idemApostolus
ait: « Christus, virtus Dei est^ )) Qua3 quidem virtus, quia
nullius extranese opis indiget, dicta substantia est, ut supra
diximus, quidquid illud est sibi debens. Nibil ergo iu hoc
vocabulo novum, nihil extraneum dicimus, nihil incon-
gruum Divinitati, etiam in quamvis partem significantiae
transferatur. Sed (ut coeperam dicere) omnis ista quaestio
nominis, alterius est doloris : nec vocabulum, sed vis vo-
cabuli displicet. Quibus enim accipere auribus possint
unam Patris et Filii substantiam praedicari, hoc est, hono-
rem, dignitatem, claritatem, virtutcm, majestatem pari in
utroque veritate communem ,• qui a Patre Filium separant,
et divisis substantiis in sua uRumquemque proprletate
degentem, repudiata Divinitatis communione proponunt ?
Hic ergo blasphemiae, hic dictus sacrilegus dolor, quo in
Patre et Filio recipitur Deus unus. Mortuis enim auctori-
bus hujus veneni, scelera tamen eorum et doctrina non
moritur. Illis inquam auctoribus in tantum aPatre separan-
tibus Filium, ut ore sacrilego protulerint, Filium Dei ante
— » 1 Cor. I, 24.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 424/487
4l6 S. PIIOEBADII EPISCOPI
sfccula quidem crealum et fimdatum, scd vivere el esse a
Patre suscepisse : et fuisse antequam nasceretur, et Deum
quidem esse, sed non esse verum Deum. Successoribus igi-
tur hujus perfidiag, non fidei, per quos malorum serpit
hsereditas, merito una substantia displicet, quam toUi
velut scandalum etunitatis divorlium postulant, ignorantes
illos tantum Catholicos esse dicendos, qui in hujus profes-
sionis communione concordant.
IX. lUud autem quis ferre aequanimiter possit , ut quem
initium habere pro certo asserunt, hujus nativitatem ha-
heant in incertum?Aututrumque in occulto habendum est,
quia contemporale est : aut utrumque esse cognitum
dehet. Alterum enim neque nosci, neque ignorari sine al-
tero potest. Habet, inquit, initium Filius, sed est ejusdem
occulta nativitas. Non est iniquum, quis prodidit de nativi-
tate? cur tacuit? Imo ipsa nativitas unde nota, quae asse-
ritur ignota? Sed hoc loco homines omni spe bona vacui
prjescribunt Propheloe auctoritati dicentis : « Nativitatem
» ejus quis enarravit* ?» non inteUigentes jam tunc eos pro-
phetali spiritu esse prsevisos, qui daturi erant initium Dei
Ycrbo, hoc cst, Dei Filio. «Nativitatem, inquit, ejus quis
» enarravit ? » hoc est dicere : Nemo hominum poterit.
Nemo enim potuit prajtcr ipsum, qui sinum patris edisse-
rens, principaliter nobis secreta nativitatis suae revelavit.
Nam, et legimus ad eamdem speciem dictum esse; «Quis
» coo-noscit sensum Domini^ ? > Sed rursum docemur, «Nisi
»spiritus qui in ipso est^ Nativitatem ejus quis enarra-
«vit?» hoc est dicere; Nemo audeat enarrare quod non
potest. Cur autem nemo poterit? Quia sciHcet non solum
ex eo et cum eo, sed et in co est qui caret nativitate.
Genitus enim ab ingcnito, his divinai gloriai' bonis natus
est qua3 penes ingenitum erant, et penes eumdem ingeni-
> IsaV. T.iii; 8. — « T^oin. xi, 54, pI i Cor, i, \6. — ^ i Cor. i, n
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 425/487
CONTRA ARIANOS LIBER. ^I^
tum deslvlt Pater habere quod gciiult, eiimdem iu semet-
ipso habendo quem genult ? Hujus igllur nativitas ideo
inenarrabilis nuntiatur, qula per ipsam inconceptus est,
sed perfectus cx Deo Patre Filius Deus est, quia secundum
Scrlpturas de Fillo dlxlmus , « Ex eo, et cum eo, et
» in eo *.
X. Ne quls signiricatlonum varletate turbetur, reddsnda
est ratio dictorum : et ne proposlta confundantur, red-
denda compendlo. « Ex eo, » auctorem : « Cum eo, » ad unl-
genitum : «In eo, » ad nativltatem substantiae respicit. Hoc
auditur In omnlbus. Tene dlvlna? disposltlonls mysteria.
Satls nostl. « Nativitatem, inqult, ejus quls enarravlt?»
Quis enlm posslt secundum naturam enarrare natlvltatem
quae contra naturam est? Hic enim solus est natus, nativi-
tatis suae conscius. HIc enim qui cui bona pararentur, in-
telllgens per naturam origlnem, Patri inerat, ipsa illa
conditione qua natus est. « Nativitatem, inqult, ejus quis
»enarravit? »Et subjungunt nuUi hanc proditam, quia soli
scilicet et Patri nota sit. Hoc est dicere slne subtillum
fraude verborum : Genuit quidem Fillum Pater, sed nemo
sclt unde. Nam et slmiliter Judael dixerunt : «Nos scimus
» quod Moysi locutus est Deus : hunc autem nescimus unde
»sit^. » Quamvis enim aliquando noblscum faciant com-
munione verborum, ctnonnuUa videantur dicta simpliciter
infamia haeretica? pravitatis aspergere, tamen qula fere eo-
rum venlunt adversus fidem veram, necesse est secundum
pluraintelligi pauciora, praesertlm cum si quid receptum
fuerit contra fidem venieus, totius fidei damnum sit.
« Nemo scit, inquit, quomodo genitus sit Filius, nlsi Pater
«solus^ »Quid ergo sibi vult illa sententia, quia hoc Do-
minus ignorare nos nolens : «Ego, Inquit, de Patre exivi,
))et de sinuPatris''? » Proh dolor! Gur sectantes ignoran-
»
Rom.xi. 56. —"
Joan. w, 29.—'
M.i,
»8.—<
H,xvi,
«7,»8.
uii. »7
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 426/487
4lb S. PIIOEBADII EPISCOPI
tiaj tcnebr^s ignorare nos noluit? et utique nohiit, ut
auctore nobis cognito, slatus sui quaestio toUeretur. Non
enim erat quaerendum, quis, quomodo, vel qualis esset,
cum unde esset nosceremus. Sed si hoc loco ipsius Domini
sententia id confirmatum esse proponitur, dicentis scili-
cet : « Nemo novit Patrem nisi FiHus, nec FiHum quis no-
»vit nisi Pater*;» audient a nobis, ne fraudem faciant
divinae definitioni. Sequitur enim : « Et cui voluerit FiHus
» revelare. » Non est enim penitus occuUum quod non po-test revelari. Revelatur enim, si dignus revelatione quis
fuerit.
XI. Jamergo haec notitia secreti causa non regitur, quae
revelatur ex causa, et consequens est ut nos indigni cogni-
tionc, non iniquus habendus sit Deus qui ignorantiam pu-
nit, non autem puniret, si scientiam non dedisset. Deditenim per Spiritum sanctum. Denique, « Spiritus, inquit,
»veritatis enarrabit vobis omnem veritatem^. » Cum dicit
omnem veritatem, certe nihil excipit. Hic est Spiritus no-
titiae et veritatis, per quem Salomon dc dominica nativi-
tate : « Quid sit, inquit, et sapientia, et quemadmodum
»facta sit, referam, et ab initio nativitatis investigabo
»eam\ »Ergo per eumdem Spiritum possumus invenire
quod qua^rimus. Nam et Apostohis : « Revelavit nobis, in
» quit, Deus per Spiritum suum. Spiritus enim omnia scru-
• tatur, etiam alta Dei'. » Nemo scit qua3 sunt in Deo, nisi
Spiritus Dei : quem Spiritum, si in nobis habitarc idem
Apostohis probat, possumus ergo pcr eumdem Spirilum,
Dci nos inserere secretis : Et sane, « Quaerite, inquit, ct
» invenietis : petitc, et dabitur vobis : pulsate, et aperietur
»vobis\»Et rursum : «Pater qua; abscondisti a sapienti-
»bus, revelasti ea parvuhs'' : » nobis utique, ad quos Domi-
» Malth. XI, 37. — • Joan. xvi, i5. — > Sap. vi. a4« — ^ ' Cor. n, 10.
—' Mallh, viT, 7, et tjuc. xi, i|. —< * Matth, xi, 25»
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 427/487
CONTRA ARIANOS LIBER. 4*9
mis:« Vobis, Inquit, datum est nosse mystcrium Dei% »
illud utiquc mysterium de qiio Apostolus : « Quod antc,
» inquit, non fuit notum filiis hominum, nunc revelatum
«est sanctis ejus^. » Revelatum plane. Ostendit enim emi-
nentes divitias gloriac suas, iu bonitate super iios Christo,
qui ipse est gloria Dei Patris. Ipse vera progenies Ingeniti.
Hoc est : Nemo scit quomodo genitus sit Filius. Nemo uti-
que, sed ex his in quibus, ut ait Dominus , « Verbum ejus
»non capit : » sicut nec Judseis, ad quos idem Dominus
ait : « Vos, inquit, ignoratis unde veniam, et quo eam :
»quia secundum carnem judicatis'. » Quomodo enim
nemo, si Pater dicit : « Eructavit cor meum verbum bo-
» num'' ? » Quomodo nemo, si Filius ait : « Ego ex ore Altis-
» simi prodivi*^ » Noli quajrere amplius, et non habes quod
requiras, nosti enim totum, quia quod dicitur totum est.
«Ex ore, inquit, Altissimi prodivi. » Haec est efiim nativitas
perfecta Sermonis, hoc est, principium sine principio. Hic
est ortus habens initium in nativitate, in statu non habens.
Ex Deo enim innascibili Deus nascibilis exivit, unus ab
uno, verus a vero, plenus a pleno : ac sic nascendo in his
quae erant semper, non coepit esse quod natum est de noii
conceptis, nec habet tempus quod est intemporali Patri
congenitum per naturam. Scriptum est enim : « Deus spiri-
» tus est : et ex Deo natus est aeternus^. » Ut ergo ejus na-
turse, qua constat tTternitas. Non igitur imperfectus Filius,
licet natus, quia natus est a perfecto : Nec imminutus illo
qui genuit, quia genuit de semetipso. Totus enim dcdit
totum, ut sccundum Spiritus virtutem totus esset in toto.
XII. Sed jam se mali doctores intra artis suoe sccreta
non contincnt, ct adversus veritatem, ct ipsa vcritate con-
sistunt, habentes cornua ut agiii, et loquentes lanquam
I Malth. xii, II. —* Ephes. in, 5. --
^»
Ibid. i4j i5.— < Psal. xtiv, 2.
— 5 lilccli. XXIV, 5, — Gjoan. 5v, 4.
27^
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 428/487
4^0 S, PH<»BADII EPI9C0PI
dracones. Volenies igitur a Patre Filium scindere et Infra
Deum ponere, de Evangelio praescribunt : « Pater, inquit,
» major me estS » et quomodo major, statim haeretica prae-
sumptione defmiunt? Honore, claritate, dignitate, majes-
tate. Quod si ita est, cur jubetur ut omnes honorificent
Filium, sicut honorificant Patrem ? Quod si ita est, ergo
quotidie blasphemamus in gratiarum actionibus, et obla-
tionibus sacrificiorum, communia haec Patri et FiHo confi-
tentes ;quia scilicet non potest Filius non totum habere
quod Patris est, cum ipse totus in Patre sit. Denique Joan-
nes ait : « Deum nemo vidit unquam, nisi unigenitus Filius,
» qui est in sinu Patris'. » Et ideo inquit : « Omnia tua mea
»sunt, et mea tua^ : »et, «Nihil potest Filius facere a se-
«metipso^ »ct, « Non veni voluntatem meam facere, sed
»ejus qui me misit^ » Quod utique non infirmitatis con-
fessio est, sed unitatis assertio. Dixerat enim et contra in-
firmitatem et pro unitate : « Qui me misit, mecum est, et
wPatcr in me manens, facit opera sua** : » et, « Verba quae
»loquor, non sunt mea, scd Patris^ » Quidquid ergo de-
trahitur Filio, derogabitur et Patri. Nam nihil alter sine
altero facit : quia esse alter sine altero non potest. Nec Fi-
lius cst Filius, nisi Patrem habet : nec Pater Pater, nisi
habens Filium. « Pater, inquit, major me est. » Sed pleni-
tudo ejusdem Divinitatis in Fiiio est. Denique Apostolus,
« Quotquot, inquit, promissiones Dei sunt, in illo EST'. »
Numquid ergo obsequia Filii Divinitatis statum solvunt ?
Solvitur cnim in Christo omne quod Deus est, si majestatis
alterius accipitur : Alterius autem erit, si majestate Pater
major est. Quae quidem majestas, quia una est, unius
scilicetDei, non potest non esse perfecta : imperfecta, inae-
qualis est; inoequalis autcm, si altero minor cst.
' Joan. XIV, 18. — ' Id. i, 18. — ' Id. xvii, 10. — * Id. v, 19.—
f Id. VI, 38. — ® Ibid. 29, — 7 Id. xiv, 10, etyn, 6, — « a Cor. i, 10.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 429/487
CONTR.l ARIA.NOS LJBKR. 4ll
XIII. Sed in hoc loco illucl vobis applaiidet qiiod Mat-
thoeus refert, Filium hominis, qnasi privatum sciHcet ct
minorem, legite in eodem Matthseo, Filium esse venturumin majestate Patris*, de quo adventu et Lucas : « Cum ve-
»nerit, inquit, Filius hominis cum gloria sua et Patris^. »
Non tam ergo a vobis minor majestate Fihus dicilur, cum
hoc dicitur, quam Deus negatur. Ille, inquam, ille de quo
Salomon ait : « Splendor est lucis ceternae, et speculum sine
»macula Dei majestatis^ » Plane speculum sine macula.Custodit enim Dei vultus, et figuram fideliter exprimens,
plenam Patris imaginem reddidit. Et quid amplius de statu
ejus, in quo se Dominus Christus agnovit ? « Pater, inquit,
»major est me. »Merito major, quia solus hic auctor sine
auctore est. Denique Apostolus de FiHo : « In ipso, inquit,
»habitat omnis plenitudo Divinitatis corporaliter^ » Ergout Filius in Patre : ita et Pater perfectus in Filio est. Denique
dicens Dominus noster proficisci a Patre Spiritum sanc-
tum, subdidit:«De meo accipiet^ » Sicut Joannes cum
dixisset : « Annuntiamus vobis vitam asternam quae erat
» apud Patrem% » addidit : « Haec vita in FiHo ejus est ^ » Ac
si cum ambo et alteruter perfecti sint, unus tamen perfec-
tusDeusest in duobus. « Pater, inquit, major me est ^ »
Merito major, quia non ipse descendit in Virginem, quod
Sabellius noluit, apud quem Pater et FiHus ambo non sunt,
hoc est, duum nominum una persona, cum Patris vocem
audierit per Isaiam : « Ecce Filius meus quem ego elegi,
j)ponam Spiritum meum super eum^ »Ac deinceps per
eumdem Prophetam loquentem Filium recognoscat, « Spi-
» ritus Domini super me propter quod unxit me **.»Quam
haeresim Dominus praevidens : « Non creditis, inquit, quia
• Mallh. x\v, 3i. — a Luc. xxt, 27. — * Sap. vn, 26. — <* Colos. 11, 9.
— * Joan. XXI. 14. — * 1 Joan. i. 2. — " ibiJ. u. — ^ Ibicl. 1 1. — y isai'.
XLII, 1. — '" Id. l.\!^ !.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 430/487
422 S PIIOEBADII EPISG OPI
» ego in Patrc et Patcr in me ? » Certe non dixit: «Ego sum
» pater, et ego in me : » scd, « Ego in Patre et Pater in
»me* : »quo dicto duas lisereses elisit, Sabellianam scilicet
et Arianam. Pairenx et Fiilum non esse unnm pcrsonam
iit SaLellius : aut duas suLstantias, ut Arius, scd (ut fides
cathoiica confitetur) unam suLstantiam et duas docuit essc
personas.
XIV. Sed quid argumentis opus est ? cum ipse Domi-
nus pronuntiaverit defmitiva sententia ? « Quaecumque Pater
»facit, eadem et Filius ^, » quomodo eadem, si aspirare
ad summam paternoe illlus glorios non potest ? Imo quia
potest, recte Joannes: «Sineipso, inquit, factum estnihil. »
Et ipse Dominus : « Ego, inquit , et Pater unum sumus ^ »
Unum utique per naturam ,quia quod erat in FiUo homi -
nisj et inPatris sinu mancLat. Denique : « Et me, inquit,
» nostis , et nostis unde sim , et non veni a me , sed est ve-
srus qui me misit, quem vos nescitis. Ego novi eum, quia
» apud illum sum , et ille me misit, et, solus , inquit, non
»sum, sed ego et qui me misit, Pater, et sicut me novit
»Pater, et ego noviPatrem^ »Nescio autemannossepo-
tuerit Patrem Filius , si initiiim sortilus est Filius. Genitus
enim nosse non potuit ingenitum , antequam genitus est.
Jam ergo non sic Patrem novit, ut notus a Patre est, et as-
criLendum ei mendacium(quod in Domino cadere non
deLet ) etmerito ascriLendum, si asserlio ejus ratlone non
steterit. Non staLit autem nisi ille est , et qui non solum
exivita Patre, sed in Patre et est, et fuit semper. «Omnia,
» inquit, tradldit Pater in manu ejus K » Quomodo omnia,
nisi et omnis tempons?Quomodo autem omnis temporis,
si initio non caret ? QuamliLet enim ante omne tempus
natum dicatis , tamen quia vultis eum aliquando co^pisse
• Joan. xiY, 10, 11. — « Id, t, 19. — ^ Id. x, 3o. — < Id, vii, »8, 39.—« Id.ni,55.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 431/487
CONTRA ARIANOS LIBEn. 4c>,li
qai natus 6st, ncc fuisse quod factum est, nescio quomodo
defendatis omnia illum a Patre et omnis temporis conse-
cutum.
XV. Subjectus, inquit, Patri Filius cum omnibus his,
quae ei ipse Pater subjecit. Quod venenatum virus exquisito-
rum verborum velamine tegitis. Nos quae audivimus a pa-
tribus nostris, constanter praedicamus, et vos ergo doctri-
nam patrum vestrorum deserere nolite. Ilii, inquam, libere
Deum gloriae ccelestis non Deum verum esse, sed creatu-
ram Dei perfectam esse dixerunt. Vos tamen idem sen-
tientes abrupta blasphemia, verba vilantcs, ambigua secta-
niini ad decipiendos simplices et incautos. Subjectum
enim Patri Filium, non Patris vel Filii nomine , ut sancta
etcatholicadicit Ecclesia, sed (utsupradiximus) creaturae
condilione prolltemini. Diccntes enim : Gum omnibus his
quae ilUPater subjecit, Patri Filiumessesubjectum, nonnc
ipsum in crcaturarum ordine, qua; ex tempore sunt insti-
tutac, numcratis ? JNihil cnim secundum vos omni creatura
amplius habet Deus et Dominus noster , nisi quod primus
in numero est, nisi quodei etiam illa serviunt cum quibus
servit. Servus enim et ipse, si servit , et hcct nonnullorum
Dominus , scd Dominus voluntatc , si vokintale Domini
Dominus effcctus, hoc ipso servicns ,quod jussus cst im~
perare. IIoc cst ilhid quod vos occulte, et patres vestri
cum liberlate dixcrunt : Filium Dei sinc temporc editum
a Patre, ct fundatum non prius quam nasceretur. Quae ista
est , rogo , cordis hebetudo ? quae oblivio spei ? Imo quae
tam amens ct blasphcma confessio Deum dicentis ,quem
omnibus his quae ex nihilo facta sunt , comparastis ? Hoc
est et Fihum falso nomine Divinitatis illudefe , si esse
verbo dicitur, quod corde negatur? et Deum Patrem men-
dacem notare, dicentem scilicet : « Ego sum qui sum * t »
' Exod. m, i4«
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 432/487
4'-^4 S. PH(«BADII EPISCOPi
Et, «Ego sum Dominus soliis *, » ct, « Claritatem meam
»alteri non dabo ^, » ct, « Aiidi Israel, Dominus Dcus
»tuus,Deus unus est *, » ct, « Nomen mcum non quaeras,
»Deus nomen cst mihi. » Si ergo unus Deus , uni hoc
competit nomen. Unus autem jam non erit, nisi in Patre
Deo Filius Deus sitPet merito Dominus juxtaProphetam,
qui dixerat : « Benedictus qui venit in nomine Domini''.
»Ego, inquit, vcni in nomine Patris mei ^ » Quod nomcn
Patris, nisi Dei nomen et Domini ? quod Joannes in Filio
recognoscens : « Qui est, inquit, et qui erat, et qui ven-
»turus est omnipotens ^ »
XVI. Patrem inquit initium non habere. Hoc est dicere
Filium habere. Nam quae necessitas idde Patre asseverare
quod notum est, nisi praejudicium ejus opinionis quae de
Filio paria suscepit? Patrem , inquit, initium non habere.
Quis negat? Sed puto et imago invisibilis et ingeniti Dei
non potest ccepisse post Deum. Dcnique interroganti Moysi
quis esset respondit: « Ego sum qui sum semper '. » Erat
enim scmper qui est et erit semper. De quo Joannes
«Quoderat ab initio, oculisnostrisvidimus^ «Etrursum:
« Annuntiamus vobis vitam aeternam quae erat apud Pa-
» trem \ » utique et in Patrc : Nam quod ex ipso erat, ex-
tra ipsum esse non poterat. Et sane cum dicitur : Erat in
ipso tempus, nonipse fuisse in tempore nuntiatur. yEternae
enim substantiae vis non facta est a Deo, sed egressa a Deo,
ideo, « Etego, inquit, aPatreexivi' °: » et, «Ego etPaterunum
» sumus **: ct qui me videt, videt et Patrem*^) : et, «Ego in
»Patre, etPatcr in me, »et; «Quimemisitmecum est **. »
Ideo etDavid: «Tccum principium in die virtutis tuai*\ »
» Isai. Lxiii, II. — » Id. xLii, 8, et xlviii, ii. — ' Deut. vi, 4« —* Psal. cxvif, 26. — « Joan. v , 45. — * Apoc. i, 8.-7 Exod. iii, i4- —• i Joan. I. 1. — 9 Ibid. 2. — »° Joan. xvi, a8. — «
» Id. x, 5o. — »» Id.
xiT, 9.— «* IbiJ. 10, et Tiii, 39. — «4 Psal. cix , 5,
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 433/487
dONTRA ARIANOS LI,BER. 4^5
Dei enim Verbiim , hoc est, Dei Filius, ante omne prlnci-
piiim cum eo qui ex eo, et in eo cui nullum potest esse
principium. Invenimus quidcm dixisse Salomonem exper-
sona Sapientiae(quam Christum esse defendimus) « Do-
»minus condidit me, et ante saeculum fundavit me, et
»prior abysso genita sum*. » Sed non ideo credendumest
Deum factum. Nam sifactus est, non fuit: si non fuit, non
erit. Et quomodo Deus, cui , ne Deus sit, utraque conditio
praescribitur ? Ideo autem Sapientia Dei nata et condita
nuntiatur, ne quid praeter ipsum Deum Patrem, qui est
etiam suis origo virtutibus, crederetur in natura. Exinde
enim rectediceretur; Exipso, et in ipso creata Sapientia,
ex quo efFulsit ab eo unigenita et beata nativitas. Qui ergo
probaverit sine Verbo , sine sapientia , sine ratione , sine
virtute, sine Spiritu aliquando Patrem fuisse , is probavit
cum Patre et in Patre Filium ante omne principium non
fuisse. Tamen nescio si his virtutibus carens Pater possit
Deus dici. Non modo enimDeus qui in sua aeternitate per-
fectus est , sed nec creatura quidem uUa secundum suum
genus non consummata constabit. Non potest enim quid
esse, quod non sit ; non erit autem, si id illi defuerit quod esse
debebit. Totum igitur defuit Patri , si aliquid defuit de
toto. Defuit autem, si Filius suus, hoc est virtutum suarum
plenitudo, initio non caret, etnecesse est hanc opinionem
alterutram blasphemiae partem profana et sacrilega fmi-
tione transire. Aut enim Pater credendus est cum Filio suo
initium fuisse sortitus, quia sine Filio, hoc est, sine virtu-
tibus suis, esse non potuit, et erit auctor huic illorum ini-
tio nescio quis tertius Deus, aut si solus ipse sine initio
dicitur usque ad FiHi generationem, imperfectus fuisse di-
cendus est. Imperfectus enim , si coepit habere quod anle
non habere voluit. Is omnia autem habere debuit semper,
' Pfot. TJii, 2a-a4.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 434/487
426 S. PHCSEBADn EPISCOPt
qul semper debuit esse perfectus, quia non recipit ang-
mentum quidquid occupaverit totum.
XVII. Patrem inquiunt initium non habere, invisibilem
esse, immortalem esse , impassibilem esse. Hasc ideo pro-
ponuntut contraria hisFilio ascribant. Quidquid enim de
Patre negant, de Filio confitentur, qui si habere initium
probatur, merito mortalis, merito passibihs. Prsejudicatum
quidem esse deberet , et ca^tera passionum genera in Fi-
lium non convenire, prima propositionis specie destructa,
quae initium dabat Dei Verbo. Nequid tamen diffidentia prse
caeteris quae sunt profane proposita , retractemus. Nam
ut initium non habenti, ascribi caetera quae sunt huic defi-
nitioni subjecta, non possunt; ita si uni eorum affinis depre-
henditur, aequumestetiam illa quaefuerantdefensa, dissolvi.
Invisibilem inquit Patrem esse. Quasi vero usquam inve-
niamus vel Filium sine transfiguratione fnisse visibilcm
antequam Patri obediens fieret ex aeternitate corporeus.
Qamvis enim et Abrahae visus sit, et Jacob , et Moysi , et
Isaiae, et Ezechieli, tamenvisionis illius qualitasexplicatur.
In somno enim et in speculo et in aenigmate visus refertur,
Denique et Moysi postulanti ut cognoscenter eum videret
« Nemo potest , inquit , faciem meam videre : quia nemo,
))qui eam viderit, vivet\ «Ergohoc loco autPatrem locu-
tum fuisse contendant , qui invisibilem esse se dicit : aut
si Filium non negant, hunc locutum sciant , et illum suo
nomine invisibilem fuisse, ut Sermonem , ut Spiritum. In-
visibilis Deus denique quomodo visus sit, eadem Scriptura
testatur. Piefert enim locutum cumeo Deum, tanquam ad
amicum, facie adfacicm. Ac deinceps subjungit postulasse
Moysem, ut faciem ejus videret, quam utique si viderat
non statim postulasses videndam. Ait quidem Jacob : «Vidi
yt Dominum facie ad faciem, et salva facta est anima mea^ :
' Exod. xxxiii, 20. — a Gen. xxxii, 5o.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 435/487
CONTRA ARIANOS LIBER. 42^7
sed quomoclo eam faciem videndo salvatus est, quac, si vi-
deatur , occidit ? Quomodo et Dominus oslenderat faciem
suam, quam videri non posse postmodum dixit, nisi illa
conditione qua supra diximus, in speculo scilicet et in
aenigmate, in somnio et visione ? Hoc est ergo, illam visibi-
lcm materiam assumpsisse cum placuit , statim vero invi-
sibilem perseverare , quia necesse est , si visibilis docetur
non ex eo illum esse quem invlsibilem confitemur.
XVIII. Sed lianc assertionem , ut quaestionibus Testa-menti Veteris expediant, de Novo Testamento sumunt
"confirmatlonem. Ait enim Dominus et Deus cum de Patre
loqueretur , nulli Patris imaginem visam ^: quod si imago
Palris ipse est Filius, ut Apostolus probat, negat visibilem
fuisse, dicendo nuili Patris imaginem vfsam ^. Et ideo
« Nec me, inquit , nostis neque Patrem meum % » Et hic
certe duos confirmat ignotos, lam autem duos quam inse-
paratos. Nam si ipsum nossent , et Patrem nossent ; quia
per Individultatem neque sclri neque ignorari alter sine al-
tcro poterat. Similis igitur de mortali et passibili ratio
subsequltur. Nam si neque Inltium habet Filius , utpote
qui semper In eo et fuerit et sit, cui inltium non datur;
neque visibliis , qui in sinii invisibllis perseverat ; jam nec
mortalis nec passlbllls habendus est, ex ea tamen substan-
tice parle qua Deus. Scimus enim nlhii Splritum Dei pas-
sum, duntaxat suo nomlne, quia impassibilis Deus, quia
« Deus splrltus \ » Scimus quod omnis ilia passio pro-
pi ie carnis et anlmae , id est , hominis , in quo quidemhomine cum pateretur erat et Filius Dei cohaerens iiii per
naturam ( a quo venerat ) Patri, et unltatis vincuium ser-
vans , in terris homlnem gestabat , nec aberat a coeils. Sic
mediator dictus, slc sequester utriusque substantiae. Non
crgo passlbiiis Dei Splritus, Hcet in homlne suo passus,
» Joan. f, i8. — * Hebr. i, 5. — • Joan. vn, 19. — ^ Id. iv, 24.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 436/487
4iB S. PlIQEBADIl JiPISCOPi
quemideo nec iu passionc deservlt, ut ei patipossepraesla-
ret, quod nisi ita recipitur, fidei noslra: ratio non stabit,
dantis scilicet ei hominis infirmitatem quem Deum non
negant. Nam si et initium habens dicitur, et visibilis doce-
tur, etmortalis inducitur, non video ab homine quid distet,
in quem regnanthujusmodi passiones.
XIX. Confitemur, inquiunt, Fihum Dei, Deum ex Deo,
lumen de lumine. Videri quidem sacrilegum non potest
perfectam fidei cathoHcae professionem , mah*gna dispu-
tatione vexare ,* sed concedendum non est ut tollatur nobis
illud quod nobiscum non tenent,per hoc quod nobiscum
tenent. Agnoscimus igitur et cum veneratione suscipimus
communis fidei verba , sed quid faciemus ? Sic vesana
Ariomanitarum doctrina tradit. Et ipsa enim , dicens Deum
ex Deo , lumen ex lumine , facit ex Deo alterum Deum , ex
lumine alterum lumen , ut sit Filius ex Patre et non in
Patre, hoc est, ut factus Deus a Deo, non sit unigenitus in
Deo. Sed quid hic amplius, cum nonnullorum ex iis, qui
nuper ad nos hanc fidem egregiam miserunt, scripta te-
neantur, quibus dicentes Deum ex Deo , lumen ex lumine,
tamen separatum a Patre et penitus excisum hasretica dis-
putatione docuerunt ? Ipsum inquiunt Filium Dei homi-
nem de Maria suscepisse per quem compassus est. Congruo
igitur omnia finc claudentes, quod mente conceperant,
Scriptura confessi sunt , respondente ea sensui suo, et oc-
culta eorum venena reserante , dicentes scilicet Filium Dei
hominem de Maria suscepisse per quem compassus est.
Primum, non video cur maluerint compassibilem dicere,
quam libere passibilem confiteri. Quasi vero aliud sit com-
pati quam pati. Porro autem si impassibilis Deus , utique
et incompassibiHs. Tam ergo compassus non est, quam
nec passus cst, ex ea tamen conditionc qua Deus. Deni-
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 437/487
CONTRA ARIANOS LIBER. 4«9
que Apostoliis ; « Passus est, inqult , ex infirmltate * , »
utique carnis. « Caro enim infirma, Spritus promptus *.
»Sed vivit ex virtute Dei : » utique ex semetlpso. Ipse
enlm, Dei virtus, habens vitam in semetlpso, quod credi-
mus Dominum nostrum ex duabus substantiis constitisse,
humana silicet atque divina , et ita illum immortalem
fulsse divina, ut mortalem ea quae fuerit humana : ex una
enim natus, ex alia probatus; ex una immortalis, cx alia
mortalls. Denique idem Apostolus : « Christus, inquit,
» mortuus cst S » id est, unctus. Hoc enim nomen ad unc-
tionem deducitur. Si ergo non allud quam caro uncta est,
caro igitur tantummodo mortua dicitur,quotics Christus
mortuus nuntiatur.
XX. Sed si quls extorquere e duobus alterum vellt, ut
aut unum Deum slngularlter determinemus, si unum fate-
mur; aut duos hbere proferamus , si et Patrem Deum et
Fillum Deum dicimus : illud ante omnia sciatur , iiec
unum nos cum pra^judlclo, nec duos dicere, quia unum
diclmus in duobus ipso Domino suggerente : « Ego et Pa-
» ter unum sumus *, » ut duo crederentur in una virtute.
Non enim dixlt tanquam ex una persona , Patris et Filii
quasi Filius Patrem se confirmans : « Filius meus sum : »
et, « Ego hodle genui me: » et, « Ante kiclferum genui
»me : » et , « Domlnus condidlt me inltium viarum
»mearum : » et, « Ante saecula fundavi me : » et, « Ego et
» Pater unum sum , » sed reddens notltiam sacramenti dis -
tlnctlone, non divisione personarum : « Ego, inquit, in
» Patre , et Pater in me : Ego et Pater unum sumus : » ct
« Qui me videt , videt et Patrem : » videri enim Patrls Fi-
llus, imago vera et figura expressa subslantlaG ejus, hoc
estDel, Sermo, non sonus vocis, sed res substantlva ac per
substantlam corpulentiva. Non enim sine substantia cons-
f a Cor. xni, 4« — » Mallh. xxvi, 4'. — ' * Cor. xv, 3. — 4 Joan, x, 5,
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 438/487
430 S. PnOEBADII EPISCOPI
lltit, quod de tanta substantia fccit. Nihil crgo vacuum dc
pleno,nihil inane dc sohdo, qiiia Dei Sermo, Spiritus Dei,
Christus, instructus est, et, ut evidentius dicam , Sermonis
corpus est : corpus enim Spiritus , sed corpus sui generis.
INam et invisibilis et incomprehensibihs Spiritus. Numquid
tamen inane et vacua res Deus ? Dens enim Spiritus est.
Denique « Nemo scit, inquit, quae sunt in Deo, nisi Spiri-
» tus qui in ipso est \ » Legimus quidem : « Quis cognovit
«sensum Domini, autquis consiliarius ejus fuit^ ? » Nemo
utique, sed extra Spiritum suum nemo, quem Spiritum
Propheta sapientem, architectum et mirabilem consiHa-
rium dicit, nec immerito. Nam idem Spiritus Sermo et
Sapientia Dei est , ex cujus persona Salomon : « Cum pa-
»raret, inquit, ccekim, ego aderam illi. » Et, « Ego, inquit,
»eram cum illo, et mihi adgaudebat ^ » Non ergo consi-
liarius nemo, quia per ipsum facta sunt universa qua^ facta
sunt. Denique cum eadem sapientia et Yerbum Dei , et
Spiritus Dei sit, singulorum tamen nominum oflicia nun-
tiantur. Sapientia condenti omnia Patri aderat ; « Ser-
»moneejus coeli solidati sunt, et spiritu oris ejus omnis
))virtus eorum \ » Apparet ergo unum eumdemque ve-
nisse nunc in nomine Spiritus , nunc in appellalione sa-
pientiae.
XXI. Ergo hic Sermo , « Cum in forma Dei esset , »
sapientia et ratione et Spiritus ratione et Spirilus virlutc
constructus, hoc est, totam vim Dei possidens, non seDeo
Palri adaequavit, sed « Formam servi accipiens humiHavit
))se usque ad mortcm^ » Inducrat enim quod scrvirc
quod mori posset : hoQiincm scilicet qucm excilalum
exhibuit ad ccelum , ct secundus Adam pcr obedientiam
restitueret quod primus transgrcssione perdiderat. Si qui
« 1 Cor. II, 11. —» Rom. xi, 34. —
• * Prov. vui, 27 et 3o. — < Psal,
xxxii, 6. — «Philip. 11,6-8.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 439/487
CONTRA AUIANOS LIBER. 43 1
igitur adhuc et de Apostolo requirit dominicum statum
id est, singularis substantioe qualilatcm, qur-e per naturam
auctori suo jungatur , audiat ad compendium quid idem
Apostolus senserit, cum Dei Patris investigabiles vias et re-
condita retro sacramenta loqueretur. « Ex ipso, inquit, et
» per ipsum, etin ipso omnia *. » Cum dicitur «Per ipsum ,»
agnosco Filium significari, legi enim, « Per ipsum omnia. »
Cum «Inipso» nuntiatur, nihilnovi est; inipsoenim omnium
seminum initia constiterunt. Sedcum refertur, «Ex ipso , »
certe ad Patrem ut ad rerum omnium respicitur auctorem.
Etsi itaest, ut est, quomodo his ratio constahit disllncta
jungentihus , hoc est, referentibus ad unum omnia ; cum
alius sit, ex quo omnia; et ahus,per quem omnia? quia
ahus ingenitus, aHus unigenitus, nisi alia conditione qua
recte dicitur, et ex FiHo omnia, dum in ejus corde est per
naturam , ex quo omnia, et per Patrem omnia, dum in eo
semper est, pcr quem omnia. Pater enim sensu agit; Filius
vero, qui in Patre sensus est, videns perficit. Non ergo
Aposlohim temere pronuntiasse credendum est, sed ilhid
credendum non ita est credidisse , FiHum sciHcet Dei se-
cundum carnem factum esse quod non erat , secundum
Spiritum vero esse quod fuerit, quia quod fuit semper
,
non potest non fuisse.
XXII. Tenenda est igitur ratio quje per arduum et an-
gustum tramitem repit, circumjacentibus hinc et indc
prajruptis qua3 zaholica fraude ca^cata plana et faciha sub-
mittunt, ut in ruinam mergant excessus. Nam si unum
Deum singulariter nominamus , excludentcs vocabuhim
secundae personse , furoremejus hoeres approbamus, quas
ipsum asserit Patrem passum. Si admittimus numerum
cum divisione,
jungimur cum Arianis, qui factum a
Deo Deum , novamque asscrunt ex nihilo substantiam con-
> Rom, II, 56.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 440/487
48a S. PHOEBADII EPISCOPI
stitisse. Tenenda est igitur^ ut diximus, regula quac Filium
inPalre, Patrem in Filio confitetur quae unam in duabus
Personis substantiam servans , dispositionem Divinitatls
agnoscit. Igitur Pater Deus , et Filius Deus : quia in Pa-
tre Deo Filius Deus. Hoc si cui scandalum facit, audiat a
nobis Spiritum esse de Deo,quia illi cui est in Filio se-
cunda persona, est et tertia in Spiritu sancto. Denique
Dominus : « Petam, inquit, a Patre meo et alium advoca-
»tum dabit vobis*. » Sic alius a Filio Spiritus , sicut a Pa-
tre Filius. Sic tertia in Spiritu , ut inFilio secunda persona :
unus tamen Deus omnia , tres unum sunt. Hoc credimus
hoc tenemus, quia accepimus a Prophetis : hoc nobis
Evangelia locuta sunt, hoc Apostoli tradiderunt, hoc
Martyres passione confessi sunt : in hoc mentibus fidei
etiam haeremus , contra quod « Etiamsi Angehis de co^lo
» annuntiaverit , anathema sit*. »
XXni. Sed non tum nescius , his omnibus discussis et
in lucem intelligentioe pubHcae propositis , antiquissimi sa-
cerdotis et promptae semperiidei Hosii nomenquasi quem-
dam in nos arictem temperari, quo contradictionis teme
ritas propulsetur. Sed hanc contra nos erigentibus machi-
nam brevi admodum sermone respondeo. Non potest ejus
auctoritate proescribi, quia aut nunc errat, aut semper er-
ravit. Novit enim mundus quae in hanc tenuerit aetatem,
qua constantia apud Sardlcam et in Nicaeno tractatu as-
sensus sit et damnaverit Arianos. Quid si diversa nunc
sentit, et quaecumque ab eo retro damnata fuerant, defen-
duntur : quae defensa , damnantur ? Rursum dico , non
mihi ejus auctoritatc praescrlbitur. Nam si nonaginta fere
annis male credldit, post nonaglnta iUum recte sentire
non credam. Aut si nunc recte ,quld de hls opinandum
est, qui cadem slgnati fide , in qua ipse erat, de saeculo
I Joan. \iv, ao, — • Galat. i, 8.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 441/487
CONTRA ARIANOS LIBER. 433
translerunt? quid et de ipso pronuntiaretur, si antc hanc
synodum dormiissetPErgo, ut supra diximus, praejudicatae
opinionis auctoritas nihil valebit, quia contra semetipsam
ipsa consistit. Et sane leglmus : « Justitla justi non salva-
»bit eum in quacumque die exerraverit\ Amen. »
» Ezech. XXXIII, 12,
MII.=S
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 442/487
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 443/487
k-*^^^^/^»^ */*/»*/».-» ^/»/»-».«^ •«^-» ».-«/* <1 1^«/« %/«/« «««.^ 'l
S. PHOEBADII
AGINNENSIS EPISCOPI
DE FIDE
ORTHODOXA
CONTRA ARIANOS,
alias
DE FILII DIVINITATE
ET CONSUBSTANTIALITATE.
TRAGTATUS II.
I. CREDiMusin Deum, Patrem omnipotentem , omninm
visibiliiim ct invisibiliiim factorem, et mium Dominum
nostrum Jesum Ghristam , Filiam Dei , natum de Patre
unicum , hoc est , de substantia Patris ; Deum de Deo
lumcn delumine, Deum vcrum de Deo vcro; natum, nonfactum : unius substantioe cum Patre
, quod Graeci dicunt
opojcrtov per quem omnia facta sunt, sivc qaa3 in C03I0 ,
sive quaj in terra. Qui propter nos homines, et proptcr
nostram sakitem descendit, ct incarnatas est, et homo
factus est, passus est , resurrexit tertia die, ascendit ad
coelos, inde ventarus est judicare vivos et mortuos. Et
Spiritum sanctum. Eos aulem qui dicunt : Erat quando
^8,
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 444/487
436 S. PnOEBADII EPISCOPI
non erat, el prlus quam nasceretur, non erat, et mutabi«
lem , vel convertlbilem esse Fillum Dei ; bos anathemati-
zat catholica et apostolica Ecclesia. Amen.
II. Amore cathollcae fidei ductus, jampridem adversus
Arianos libellum edideram,quem cum amico legendum
dedissem, quia placuit , credidlt transcrlbendum. A quo
hoc ego magnopere postulavl , ut interlm disslmulato auc-
tore, doctls vlris etprudentlbus legeret ; ut si quem movis-
set, quod IHic phis aut minus posltum videretur, posset
phirlmorum consIHo emendari. Nemo est enim qui sibi
tam arroganter summam doctrlnag coelestis assumat, ut
putet se omnla mysteria hquldo comprehensa retinere,
cum Paulus apostohis dicat : « Qui crgo putat se ahquid
»scire, nec dum sclt quemadmodum oporteat sclre* ; »
et, « Modo per speculum in aenigmate videmus; tunc fa-
))cie ad faciem^. » Sln vero cunctis omnia, quae lUIc
scripta erant, juxta fidem veram constare viderentur, tum
et ipse petentlbus non negaret. Quod eum ita fecisse ma-
nlfestum est. Et qula res digna tam cathohcae confessioni,
quam ha^rotlcae responsioni, universorum judlcio acstimata
est, multl eum vel legere vel descrlbere voluerunt.
Sednon defultqui vel pro studio doctrlnae, vel pro cha-
rltatls officio, ea quoe a nobis dlcta sunt, scrupulosius re-
tractaret; et quaedam ille vel superflua, vel ambigua di-
ceret, quae ahter posslnt a qulbusdam, quam a me dicta
sunt, accipl. Proinde rursus ea ipsa planiori sermone in
hoc hbcUo dlgessi, ut et slmphcitatem sensus mei osten-
derem , et scrupuhim legentibus amputarem.
Nam hoc est quod asunt posse reprchendi, quod ubi
V^erbum Dei ex persona Fihi posulmus , tale hoc Verbuni
intelhgere putemus, qualc grammatici tradunt spirltu oris
aerem oflensum , Intelhgibllcm auditu. Sed nos sapien-
' i Cor. viii, 2. — 9 TfK XIII, 12.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 445/487
Dli VlDli OHXIIODOXA. 4^7
tiam non hujiis mnndi, quae destruitur, sed illam quae ex
Deo est, novimus, qu£e Verbum Dei Deum insinuat, cuni
dicit : « In principio erat Vcrbum , et Verbum erat apud
»Deum, et Deus erat Verbum. Omnia per ipsum facta
Dsunt, et sine ipso factum est nihil*. » Unde mirari me
fateor hoc ita sentiri potuisse,quasi nos personam pro-
priam Verbi, quod est Filius , negaremus. Nemo verbo
tenus nominat , quem vere esse in persona sua saepius pro-
fitetur : nam quomodo aut verum FiHum , aut verum Pa-
trem confessi sumus , si non vere proprietatem persona-
rum tam Patris quam Fihi servavimus.
Sed quia unius Dei vocabulum diximus, personas ne-
gasse putamur. Et hinc verisimile visum est ,quod posui-
mus. Nos Patrem et Filium ita nominamus , ut unum
Deumin his personis et nominibus assignemus. Porro ite -
rumPater et FiHus, etsi duo nomina appellantur; ratione
tamen et substantia unum sunt : et cum Patrem et FiUum
statuo , unitatem assigno generis.
Haec omnia intelligi posse aestimata sunt, quasi ista vo-
cabula inter Patrem et Filium ita posita sint , ut est nomen
et cognomen, unius tamen personoe
;
cum ex superioribusaut inferioribus dictis potuerit haec suspicio non admitti.
Qui enim Filium Dei non aUunde natum dixeram, quam
proprie de Patre , totum de toto , integrum de integro
perfectum de perfecto , consummatamque virtutem; quo-
modo potui ipsum Patrem , ipsum sibi FiHum ponere , et
hoc modo unam personam duobus nominlbus appellare ;
quippe cum et hanc sectam, id est, SabcUianam in eodcm
libello damnaverim , et personarum distinctionem secun-
dum vocabuhim scripserim? Nam et nemo pro una persona
potest , « Unum sunt , » dicere , vel unitatem generis ,
nisi personis assignare.
» Joan. I, 1-3.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 446/487
438 S. PnOEBADII EPISCOPI
Quis aniem Catholicorum ignoratPatrem vere csse Pa-
trem , Filiam vere Filium , et Spiritum sanctum vere esse
Spiritum sanctum? sicut ipse Dominus ad Apostolos suos
dicit : « Euntes baptizate omnes gentes in nomine Patris,
))et Filli, et Spiritus sancti*. » Haec est perfecta Trinitas
in unitate consistens,quam scilicet unius substantia) pro-
fitemur. Non enim nos secundum corporum conditionem
divisionem in Deo facinKis : sed secundum divina^ naturai
potentiam , quaj in materia non est, et nominum personas
vere constare credimus , et unitatem Divinitatis esse tes-
tamur.
Nec extensionem partis alicujus ex Patre (ut quidam
putaverunt ) Dei Filium dicimus , nec verbum sine rc , ut
velut sonum vocis accipimus : scd tria nomina , et tres
personas unius esse essentiae, unius majestalis atque po-
tentiae credimus. Et ideo unum Deum confitemur, quia
unitas majestatis plurium vocabulo deos prohibet appel-
lari.
Denique Patrem et Filium catholice nominamus ; duos
autem deos dicerc nec possumus , nec debemus ; non quod
Filius Dei Deus non sit, imo verus Deus de Deo vero :
sed quia non aliunde, quam de ipso uno Patre Dei Filium
novimus, perinde unum Deum dicimus. Hoc enim Pro-
phetai, hoc Apostoli tradiderunt, hoc ipse Dominus do-
cuit, cum dicit: « Ego et Pater unum sumus ^ Unum »
ad unitatem Divinitatis, ut dixi, refert : « Sumus » autem
personis assignat. Sed et Apostolus ait : « Unus est, in-
» quit , Deus Paler, ex quo omnia ; ct nos in ipso : et unus
»Dominus Jesus Christus, per quem omnia; etnos per ip-
»sum. Sed non in omnibus est sciontia^ »
Qua de re explanatis his verbis iqucTe scrupuhmi , non
mihi qui scio quod dixerim , sed aliis inferebant, puto oc-
' Matth. xxivm ,19. — « Joan. x, 5o. — > 1 Cor. viii, 6.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 447/487
DE FIDE ORTHODOXA. 4^9
casionem malx interpretatlonis fuisso sublatam. Nam ct
professio ficlei manifesta est, et persona cum vocabulis
constat, et una Divinitasassignata est.
Vel si adhuc aliquid quod legentibus ambiguum videa-
tur in verbis, ad sensus debent verba conferri; quia non
simplicitas verborum, sed mali intellectus obstlnatio cul-
pam olet. At cum sensus noster cum veritate concordet,
et verba debent cum ratione sincerissima. Unde a simpli-
citate chrlstiana academicus disputator abscedat.
CAPUT L
MuLTAS quidcm et graves hasreses novlmus a pkirimis
ebullire, et veneni vice, ad intlmum pectus cancerls
sui virus infundere : sed vincl IIH vel facile possunt , vel
facile vitari ,quorum prima propositione omne consilium
pectoris proditur. At vero 11, qulbusmultanobiscumparia
sunt, facile possunt innoxlas mentes , et soli Deo deditas
fraudulenta societate percutere , dum malorum suorum vi-
rus per bona nostra defendunt. Nihil enim periculosius
his haereticis esse potest , qui cum integre per omnla de-
currant ; uno tamen verbo , ac si veneni gutta , meram
iilam ac simpllcem fidem domlnlcae , et exinde apostolica;
traditionis inficiunt.
Unde vehementer nobis cavendum est , ne se vel sensi-
busvel auribus nostris hujusmodi aliquid latenter insinuet;
quia nihil tam cogit in mortem ,quam sub obtentu fidei
fidem violare. Ut enim gypsum aqua permixtum lac colore
mentitur, ita hic per virisimilem confessionem traditio ini-
mica suggerltur. Qua de re non similitudo confessionis,
sed sensus mentis est ponderandus ,quo confessio ipsa fir-
matur.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 448/487
44o S. PIlCSilJADIl liPlSCOPI
Deiiiquc si diligcntiiis et accuralius attendatis , cur vo-
luerint de evangelica et apostolica fide , et de Palrum tra-
ditione« SuLstantiae »nomen auferri, procul dubio proba-
tis haeresim arianam subtili compendio breviatam, sublato
hoc nomine intromissam. Nec hoc quidem ego suspicione
aut opinione collectum affirmo, nec uti ipsi putant, aca-
demicus disputator assisto , ut simplices sensus verborum
subtilitate contorqueam : sed ut contortos et pravos tenui
argumento compositos in lucem cognitionis exponam ; quo
facilius possit cognita et comperta iniquitas ab hominibus
evitari.
Quae etenim causa , quaeve ratio extitit, ut quod docen-
dum, et quod credendum cunctis Ecclesiis fuerat tradi-
tum . quodque Patres nostri apostolici viri contra univer-
sashaereses, etmaxlme arianam, quasi quemdam obicem
veritatis, quo omnes aditus pestiferae doctrinae obstrue-
rent, sanclo Spiritu mundati, catholica ratione posuerunt,
non sine magno nisu ab his qui elogio (26) arianae labis
addicti sunt, laboretur auferri; nisi ut Filium Dei muta-
bilem et convertibilem , utpote non de propria Patris sub-
stantia constitisse confingant : cui et initium ex tempore
et ortum ex nihilo , nomen ex altero , ut semper docue-
runt, propter quod et saepe damnati sunt, nunc jam li-
bere , et secure , incunctanterque Ecclesiis tradere et in-
sinuarc possint ?
l'V»/%*'%-»»/-W* *.-».»** »/».» <
CAPUT II.
ViDETis ergo omnia eos in tractatu ipsorum, non
evangclica fide , sed subdola malignitate ad seducendos
simpliccs quosque posuisse. Non jam tam suspectum ,quam
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 449/487
DE FIDE ORTIIODOXA. 44
manlfcstum oninibus esse debet, ita eos Deum de Deo po-
suisse, iit Arius tradere solebat, ut ex Deo factus sit, non
ex Deo natus. Qui si natus est, unius substantiai est : sl
factus est, verus Filius non est : et si verus Filius non
est, nec verus Deus est : aut si verus Deus est, et de Pa •
tre non est, duo sunt habenles singuli et voluntates pro-
prias , et imperia diversa : vel si concordia tantum et socic-
tate unum sunt, non tamen et substantia verus, ut jam
dixi , Deus non est.
Sic erit Deus , ut Moyses Pharaoni *, potestate , non ge-
nere : Filius quoque ita credendus erit, ut per Esaiam
populo dictum est : « FiHos genui et exaltavi^ ; » et ahbi
« Dii estis, et filii Altissimi omnes^ » Sed et primogeni-
tus ita habebitur, quomodo et Israel a Deo primogenitus
lilius appellatus est*. Necnon et primogenitus totius crea-
turae, quasi in ordine factorum primogenitus habeatur ; ut
ex eo seriem quamdam creandis mundi rebus assignent.
Denique sublato opovafov, id est, unius substantiac voca-
bulo, o/jioioy(7tov, id est, similem factori suo posuerunt;
cum aliud sit simihtudo , aliud veritas. Nam et homo ad
imaginem et simihtudinem Dei factus est% nec tamen
Deus est : nec quod Deus est , homo extitisse credendus
est. Ita et FiHum Dei similem volunt , ut eum aliunde si-
milem , non de ipsa una sancta et beata Patris substantia
dicant. Qui si de Patris substantia non est, i^ oux ovtwv est,
id est , ex nttlHs extantibus , ut idem Arius tradidlt ; sub-
lato enim eo quod Pater est,
undecumque fuerit Filius
necesse est ut et initium ex nihilo , et ortum ex tempore
habeat : nihil enim sine initio , nisi solus Deus.
Unde et Filius , sicut ipse Dominus ait : « Ego et Pater
» unum sumus ^ » Quod ideo dixit , ut duarum personarum
« Exod. VII, I. — » IsaT. i, a. — * Psal, lx\xi,6, — * Exod.iv, 22.
• Gcn. 1, a6. — • Joan, x, 5o.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 450/487
44^ 5. PKOEBADII EPISCOPI
vocabula in unius Deitatis majestate monstraret , slciit ct
Propheta ex vore Dei : « Eructavit , inquit, cor mcumwVerbum bonmn : dico
ego opera mea rogi*.»
Videsergo hoc Verbum bonimi FiHum Dei esse, quem non
aliundequam depaterno pcctore, et, ut ita dixerim, de utero
cordis Dei credimus natum. Et prcinde eum regem appel-
lat, quia ipse est rex rcgum : Deum Dominum, cui omnia
divina opera succumbunt, qui dixit : « Omnia quae Pater
»habet, mea sunt^.
De hoc ct Evangelista : « In principio, inquit, erat
» Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Ver-
»bum. Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum
»est nihiF. » Igitur quodin principio erat , semper fuisse
credendum est : sed nec aliunde esse, quam ex eo qui
principiumnon habet, id est, de corde Patris; quia « Eruc-»tavit, inquit, cor meuni Verbum bonum^ » Non enim
dixit : « In principio factum est Verbum; » sed, « In prin-
» cipio , inquit , erat Verbum. » Quodcumque principium
Verbi assignare volueris,praejudicatum habebis
, quia
« Inprincipio, inquit , erat. »
Non quod duo principia ex rerum diversitate dicamussed quiaVerbum Filius semper cum Patre est , et dc Patre
natus est. Ac proinde cnjus origo principium non habct
sempiternus cum Patre credendus est ; quia nec Pater po-
test unquam sine FiHo nominari, nec Filius sine Patre vo-
cari, ac pcr hoc semper Filius, quia semper Pater.
Et « Dens, inquit, erat Verbum. Quod Deus est, sem-per est ; ne si semper non fuerit , verus Deus esse non
possit , sicuti et in Sophiae nomine , quia sccundum Apos-
tohim ipse cst Sapieniia Palris^ « Ego , inquit, cx ore
»Altissimi prodivi *. » Non crgo ahundc quam de Patre,
' Psal. xnv, I. — * Joan. xvi, i5. — 3 IJ. i^ 1-3. — 4 Psal. xliv, 2. ~
* i Gor. I, 24. — ^ Eccli. xxiv, 5.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 451/487
DE riDE ORTilODOXA. 44^
qiila semper cum Patre. Et ideo Sapientia Dei appellatur, ut
nunquam Pater sine Sapienlia , hoc est , sine Filio suo fuisse
credatur. Haec est illa Sapientia inefTabilis , quae initium via-
rum Dei apud Salomonem vel condita ^, vel genita , vel creata
describitm^; quam tamen sic conditam dicit, ut semper eam
cum Dco fuisse ostendat. Quod enim initium Deo dabis, ut
initiumpossis Sapientiae ipsius consignare ?N on enim itaDeus
Sapientiam suam condidit,quasi aliquando sine Sapientia
fuerit , sed cum initium viarum suarum dicat, initium mo-tus operis alicujus ostendit ,• ut hoc initium habeat Sapien-
tia Dei ,quod de Deo processit ad creanda omnia , tam
ccelestia quam terrestria , non quo coeperit esse in Deo.
Creata est ergo Sapientia, imo genita , non sibi quse sem-
per erat, sed his quae ab ea fieri oportebat ; ut quia quanta
et qualis esset sciri non poterat, de eiFectu operum suorum
virtus ejus et potentia nosceretur, ut quod de conditis
aestimamus , tunc magis timeremus , cum facta miramur.
Ca3terum si tu ita creatam Sapientiam dicas , ut Fihum
Dei creaturam intelligas , occurrit tibi Apostolus, condem-
nans eos qui creaturam colunt , dicens : « Propter quod
» tradidit illos Deus in desiderium cordis eorum in immun-
» ditiam ,• ut contumehis afficiant corpora sua in semetipsis,
»qui commutaverunt veritatem Dei in mendacium, et co-
» luerunt et servierunt creatuiae potius quam Creatori,qui
» est benedictus Deus in sa^cula ^. »
Hsec est, inquam , illa Sapientia Dei ,quae dicit : « Ego ex
» ore Altissimi prodivi ^ , » universitatis conditrix et effec-
trix , id est, Filius Dei,per quem omnia, et in quo omnia
quia ut Apostohis dixit : « In ipso constituta sunt universa
» in ccelis et in terra , visil)iha et invisibiha , sive Throni
»sive Dominationes, sive Virtutes , sive Principatus, sive
»Potestalcs, omnia per ipsum, et in ipso condita sunt, et
' Prov. vni, 22. — » Rom. i, 24, 25. — 3 Eccli. \xiv, 5.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 452/487
444 S. P1I0EIJAJ3II EPISCOPI
»et ipse csl anle omnia, ct omnia in ipso constant *. »Hinc
et Salomon : « Ciim sit , inqiiit, una , omnia potest; et
»permanens in se, omnia innovat, et per iiationes in ani-
» mas sanctas se transfert ^. » Quod confirmans Apostolus,
ait in interiore homine habitare Christum '; ut per quem
a principio omnia facta sunt,per ipsum et in fme cuncta
salventur.
VVVVV^V^/VAfVVVVXVVVVVVVVX^VU^WVVVVVVVVVVVVVVVVVX^V^/XX^mvVVVVVVVVVV^W^r^VNVVVA^VX^
CAPUT III.
Sed dicls mihi o^ooucriov, id est , unius substantias nomen
ob hoc potius quam Creatorem adorant , servantes eadem
utique quae Apostolus dixit : « Ut in nominc Jesu omnes» genu flectant , coelestium , terrestrium , et infernorum , et
Bomnislingua confiteatur ''. » Et Moyses: « Adorent, in-
»quit, eum omnes Angeli Dei ^ » Et David : « Omnes re-
»ges adorabunt eum ^ » Quod quidem in Scripturis non
diceretur, sed quia ipse est Sermo Filius omnium opifex.
Sed dicis hixoovGm nominari non oportere, quia in Scrip-
turis divinis non contineatur. Quaero et ego , homo ,qui
hoc prohibes ; si ideo nominari non debet ,quia scriptum
non est, an quia ita credi non liceat?
Quod si ita credendum est, cur non ita profitendum ?
« Corde enim, inquit Apostolus, creditur ad justitiam, ore
» autem confcssio fit ad salutem \ »
Aut si ideo nominandum non est ,quia nec ita creden-
dum; obtinuit arianae labis assertio, qua3 ideo Patrem et
Filium unius substantioe denegavit ; quia Filium Dei modo
ex nihilo , modo cx Patre , sed ab alia substantia ,quando
• ColosE. 1, 5f). — • Sap. VII, 27. — > liphes. iii, 16. — 4 Philip. 11, 10.
—^ Deut. x\x}\, 43. — s Psbl mxi, 2. —
' Uom. x, 10.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 453/487
DE FIDE ORTHODOXA. 44^
voluit ct quomodo volult , et unde volult faclutn inducit
dummodo aliunde cum, et non de co quod Pater est, exti-
tlsse confmgat. Quem etsi natum dlcit , sed hoc dicto te-
nus ;quia rursum omne quod natum est, factum intelligit,
eo quod et nos a Deo geniti appellemur, quos constat esse
facturam.
Vel si Arianus non es , et verum Fillum de vcro Patre
natum, non factum agnoscis ; cur 'non
eum cum Patreunam substantiam dicis? Frustra times , homo, profiteri
quod credis ; et frustra credis , si ita non credis , et merito
haereticus denotaris. Et quanquam iaimutaveris dictum,
quo putaris prohibuisse Dei Filium nuncupari facturam
sed cum subjunglt ; Sicuti aliquid horum, quod factum est;
ex apertoostendis
non ob hoc facturam dici nokiisse,quasi non debeat factus intelligi ; sed non ita factum vis
sicut allquld horum ,quod factum est, sed tamen factum.
Aliter enim dicis factum , utpote perfectam creaturam ,
per quem facta sunt omnia ; dummodo et ipsum factum
intelhgas, hcet non ita ut csetera.
Sed ut ad id revertar, quod dicis in Scripturis divinis
oftoouffiov, id est, unius substantia3 vocabulum non inveniri,
finge hoc interim slc sit , eo quod ubicumque substantia
legitur, res Dei, non Deus accipiatur; quanquam et aliud
quod scriptum non est,pariter profitearis , id est , Deum
ex Deo , lumen ex lumine : quid ad haec dicis ? Aut totum
mecum tene , hoc totum omitte. Si enlm unius substantiae
vocabukim inde times dicere, quia scriptum non est; ti-
mere identldem debes Deum ex Deo, et Uimen ex himine
profiteri.
Sedego probo Deum de Deo , lumen de himine, et unius
substantiasvocabulum in divlnls Scripturls contlneri. Cum
cnim ipse Dei Filius, qui Deus est, in EvangcHo suo dlcat
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 454/487
44^ S. PHOEBADII EPISCOPI
« Ego de Patrc exivi* ; » jure et merito Deum de Deo pro-
litemur, quia de Deo Patre Filium Dei Deum verum de Deovero natum esse cognosciiiius. Sed noneo genere , utnos dii
sumus appellati ^, vel ut Moyses Pharaonis Deus est dic-
tus ^ , sed quia verus est Filius , de vero Patre natus est
vere et confidenter Deus de Deo dicendus, et sic lumen ex
lumine.
Quod scriptum non est, mecum quidem dicis, sed me-cmn omnino non sentis. Et quia scriptum est de Patre
« Deus lux est; » et de Filio : « Erat lux vera, quae illumi-
» nat omnem hominem venientem in hunc mundum ; » et
« Lux lucet in tenebris \ » id est , Christus in saeculo
« Et tenebroe eam non sunt assecutae ; » ii scilicet homincs
quorum cor ignorantise tenebris obcsecatum est, Christumverum Deum et verum Dei FiHum non agnoverunt. Sed
ipse Dominus : « Ego sum , inquit, lux mundi ; qui me se-
» cutus fuerit , non ibit in tenebris ; sed habebit lumen
» vitae ^. » Ergo quia himen Pater , et kix FiHus , recte lu-
men de lumine.
Sed lumen ex lumine ita asseris, quasi a Patre qui verumlumen est , aHud lumen sit factum , quod de ipsa Patris
substantia non sit , sed sicuti aliud quodHbet lumen ,quan-
quam a Deo sit factum , longe tamen aliud sit ab eo,qui
fecerit ; et ideo lumen ex kmune , non de lumine dicis.
Cum crgo hffic prailoculus sum, licet mecum non inielli-
gas, tamen quomodocumque ipsa pronuntias, cum scripta
non sint. Annon et unius subslanlia^ vocabukim ,quod in
Scripturis non putas contineri, mecum pariter profiteris,
nisi quia illic habuisli quomodo malignos sensus tuos oc-
cuka fraude in ulroque contegeres ; ut mccum hoc ipsum
» Joan. XVI, 27. — a Psal. lxxxi, 6. — 3 Exod. xvii, 1. — < i Joan. i, 5
et 9. —5 Joan. viii, 12.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 455/487
DE FIDE ORTnODOX.\.^^'J
sono vocis exprimercs , scd tamen longc dicti intelligen-
tiam separares ?
Sicuti et illi iiaeretici qui resurrectionem carnis negant,
ad decipicndas animas simplicium , vae dicunt his qui in
carnenon resurgunt. Sed si discutias eos cur hoc dixerint,
cum scias illos carnis resurrectionem omnino negare , di-
cent tibi : Vae utique illi erit, qui in carne baptizatus non
fuerit, ut anima ipsius dum in corpore est, de morte de-
lictorum suorum , ut dc sepulcro criminum per baptisma
in eadem resurgat. Solius enim anim^e per lavacri vitalis
gratiam resurrectionem in carne defendunt,* nam et ipsius
carnis salutem excludunt. Et hi per verisimilem confes-
sionem innocentium mentes occulta fraude seducunt. Et
ut solet letale poculum mellis dulcedine temperatum ,
suavitate fallente, perimere ; sic et hoc malum per blandi-
mentum aurium , audientium sensus quadam labe conta-
minans, contagione vitii adhaerentis inficit.
CAPUT IV.
Denique et nunc possent o/jioouff£ov sicuti et caetera verbo
tenus nominare , si haberent quomodo ilhid adaliamintel-
ligentiam sca3V0 sensu perverterent, sed cum viderent se in
hoc verbo concludi , nullam omnino mentionem hujus
fierivohierunt,- ne aut profitendo hoc crederent, autcrc-
dentes professi viderentur , subtili ingenio excusantes
quod aut scriptum non esset, autDeum in substantia dici
non oportere, ne corporeus crcderetur.
Deus etenim , inquiunt , efficit ut sit substantia , non
tamcn vit ipse Deus in substantia deputetur ; quippc
aiunt, cum omnis substantia contraria recipiat. Deus vero
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 456/487
448 S. PHQEBADII EPISCOPI
qui nihil diversum admittere potest, substantia dici non
debet.
Ignoscerem tibi si hoc simpliciter diceres , si ratlonem
rei velles scire, si rudis ad hanc quaestionem accederes,
si non ipse esses, qui semper vel de alia substantia , vel de
nuUis extantibus Dei Filium asserebas , at cum idem ipse
sis, qui hinc saepe convictus, sagpc confessus, saepe negasti,
ssepius aliter immutando damnatus es, qui etiam nunc vi,
ambitione et potentia exagitans , turbas omnia ; quomodo
putas me ignoscere tibi posse frequentius eadem retrac -
tanti ? Sed ne videatur haec perversitas praejudicata magis
quam examinata damnari, breviter tibi de hac oppositionc
respondeam.
Prohibes itaque in Deo substantiam nominari , quasi
omne quod substantia dicitur, res ipsa unius generis ha-
beatur. An ignoras allter ccelestla,aliter terrenaconstarej
sed et in ipsls coelestlbus rebus atque mundanis magnam
dlfferentiam interesse ? Aliter enlm Angeli , aliter singulae
Virtutes constitutlonum suarum substantias acceperunt,
sicuti Apostolus alt : « Alia clarltas solis, alia claritas lunae,
»alia clarltas stellarum *. » Sic et in hoc mundo , ut di-
versa genera rerum, ita et diversa corpora anlmantium,
et omnibus sui cujusque generis substantia , sicut Apos-
tolus dicit ; « Non omnls caro eadem caro '. »
Si ergo ea quae a Deo facta sunt, diversas qualltates sub-
stantiarum suarum habent ; tu putas in Deo talem esse
substantiam, qualem habet allquid horum quod factum
est, ut possit contraria reclpere ? Absit. Quae est enim sub-
stantla Dei ? Ipsum quod Deus est, simplex, singulare, pu-
rum, milla concretlone permixtum , limpi(3um , bonum,
perfectum, beatum, Integrum, sanctum tolum. Antu putas
inane allquld esse et vacuum,quod ost Dcus? IIoc enim
» i Cor. XV, 4i. — ' Ibid oq.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 457/487
DE FIDE ORTHODOXA. 449
dici blasphemla est, iit inane puletur,per qncm cuncta
constlternnt, qnl omnia VerLo edidit, ralione composuit,virtute perfecit, cujus nutu et imperio universareguntur,
cuncta deserviunt.
Et Lene de Deolegis scrlptum : « Ego sum, qui sum*;»
et, « Qui est, mlsit me ^. » Et ipse Salvator Dominus :
« Haec cst, inquit, vita aeterna, ut cognoscant te soluni
»verum Deum, et quem mislsli Jesum Christum '. » Est
ergo in substantia essentla sua Deus , cujus cognitio vita
aeterna est, qui et tantus est, quantus dicl non potest.
Qui tunc digne aestimatur, cum ina^stlmabllis dicitur, uti-
que velis ac nolis.
Ergo ipsum quod est, hoc est substantia ejus rei, quoe
esse defenditur; quod tamen jam dictum est, quantum et
quale sit, nec mente concipi, nec sensu aestimari , nec
animo definiri potest ; dummodo constet esse, quod esse
creditur ; ut de eo ipso quod Deus est , inde sit Filius, ut
verus sit Filius, et verus sit Pater in Filio, et Fillus in
Patre. Hocerit o/jtoouatoj, id est, unius substantia3 cum Pa-
tre , sicut ipse Dominus ait : « Ego in Patre , et Pater in
» me '^
; » et , « Ego et Paterunum sumus ^ ; » et , « Ego de
»Patre exivi %•» et, « Qui me videt, videt et Patrem '. »
Non immerito, quia Filius Dei de Deo Palre natus est;
et ideo de unitate substantlae , et de majestate Deitatis unum
sunt, sicuti etHIeremias prophetavit: « Quis stabit in sub-
» stantia Domini , et videbit Verbum Domini ? Et iterum ,
(L Si stetissent in suhstantia mea, et si audissent verba mea,
• avertissem eos ab studiis eorum pessimls ^ » Et apud
Salomon : « Substantia mea, dulcedo mea est^ »
• Exod. iii, i4. — • Ibid. — ^ Joan. vu, 5.-4 Id. xir, lo. — » Id.
«, 3o.— ^ Id. XVI, 28.— 7 Id. XIV, 9.— 8 Jerem. xxin, i8et 22. juxta lxx.
^9 Sap, XVI, 11.
tlll. »9
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 458/487
45o $. PHOEBADII EPISCOPI
V^\rVVVVVVVVVVVV>A\AA/VV>VVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVV\VVVVVVVV\VVVVVVVVVVVVVMAM^
CAPUT V.
CxJM ergo hanc unitatem substantlae in Patre et Filio
non solum prophetica , sed et evangelica auctoritate cog-
noscas ;quomodo dicis in Scripturis divinis ojuiooy?jov non
iuvcniri,quasi aliud sit opoouorjov quam quod dicit : « Ego
» de Deo Patre exivi *, » et , « Ego et Pater unum sumus ^
:
vel quod Prophetae ex aperto substantiam Dei intimabant ?
Haec est autem nominis ratio , ut in Patre et Filio uni-
tatem substantiae credas , licet rem ipsam, quae est inenar-
rabilis, definirenon possis ; ut sive lumen de kimine dicas,
sive Verbum de Verbo , sive Spiritum de Spirilu , sive Do-
minum de Domino ,quedcumque de eo dixeris , unius
lamen essentiae Patrem et Filium credas , et de eo ipso
quod Pater est, Filium intelligas. Nam si aliquam compa-
rationem de rebus his quae videntur , in eo facias ; ipsa
dissimilitudine rerum non rationem ostendes, sed alterca-
tionem disputationum induces , ut cujus voce descriptum
est : « Cui ine comparabitis ' ? » Ac proinde Deus cui as-
similari nihil potcst , sufllciat credi, quod ipse sentitur
quem ipse credi se vohiit , non indicari,
Dcaiquc si de hoc ipso quod mccum profiteris, ad ah-
quam similitudinem vehs in Deo conferre , nscio an quod
comparaveris, possis expressius definire : ut puta, cum dicis
lumen cx lumine, si ad explanandum illud scrupulosa nar-
ratione cogaris, quasro quomodo luinen ex kimine credas?
Utrum quasi lucernam ex lucerna , vel quasi solem ex sole;
ut aut duas luccrnas, aut duos soles, quasi duos deos siib
hoc exemplo inducas? Aut splendorcm kiminis ejusdem
' Joan. XVI, 28. — » Id. x, lo. — ' Isai'. xtvi, 5.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 459/487
DE FIDE ORTIIODOXA. 4^1
Incernae, vcl claritatcm solis de eodem solc fulgentem, lu-
men de lumine consigncs , ut in matricem luminis Patris
figuram assimiles , Filium vero in splendorem claritatis
ostendas : quod de eo Propheta dixerit : « Apud te est fons
» vitae, et in lumine tuo videbimus lumen * ; » vel Salomon
cum dicit ; « Candor est lucis a^ternae , et speculum sine
» macula Dei majestatis , et imago bonitatis illius ^ ; » vel
Apostolus hic praedicaverit Salvatorem nostrum imaginem
esse invisibilis Dei ' , eo quod imago solis lux sua sit
quae de eodem sole procedit.
Sed quanta ad haec responderi possunt, quae lites gene
rant ^, quod Apostolus prohibet , longum est dicere ;
quippe cum constet lumen illud quodDeus est, aestimari,
comprehendiet definiri
nonposse,
nec verealiquid
exhis,
quae in hoc mundo sunt, majestati divinae comparari; quia
nihil de omnibus istis, quae videntur aut dicuntur, secun-
dum id quod Deus est, condigna similitudine aestimari
potest, quippe cum ipsis intellectibus et sensibus major sit.
Ideo praemonuit ut divinitatem substantiae crederes, et
verum Filium de vero Patre cognosceres, de qualitate au-tem rei requirere non deberes ; quia quale aut quantum
sit , scire non possis. Hoc enim Prophetae , hoc Apostoli
praedicarunt.
<fc-fc^*.*^%<*^ ^*»•^ *«'^^ ^'^'^
CAPUT VL
Denique pro captu, pro viribus, pro lidc nostra intucamur
Deus quid sit, et videamus an ei ailquid possit comparari.
Certe hic est , de quo et cum dicitur , non potest dici
cum iestimatur,
non potest a^stimari,
cum comparatur' Psal. xxiT, lo, — • Sap, tii, 26. — » Coloss. », i 5. — * 2 Tim. 11, »4»
2,9.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 460/487
452 S. PnCEBA.DII EPISCOPI
non potest comparari, cum defmitur, ipsa sua definitione
crescit. Qui coelum manu sua aperit, pugno omnem am-bitum mundi claudit. Quem totumomnia nesciunt, et me-
tuendo sciunt. Cujus nomini et virtuti famulatur hic orbis,
et ipsa elementorum sibi succcdentia momentanea vi-
cissitudo testatur. Vide ergo si potest aliquid esse, cui
possit Pater comparari et Filius; quia talis est Filius, qua-
lis et Pater ; non enim ipse se unum cum Patre diceret,
nisi talem se, qualis est Pater, sciret.
Ratio quaedam est, quae apud Gra^cos Aoyo? nuncupatur,
quae inter Patrem et Fillum personas vel vocabula distin-
guit ;quia et ipsc Fiiius Piatio dicitur. Quae tamen Ratio
multis nominibus appellatur; modo Verbum, modo Virtus,
modo Sapientia,
modo dextera,
modo brachium,
modomargarita , modo thesaurus , modo retia , modo aratrum
modofons, modo petra, modo lapis angularis, modo ag-
nus, modo homo, modo vitulus, modo aquila, modo leo
modo via, modo veritas , modo vita. Et ita cum sit Deus
omnia in omnibus , ut per haec vocabula divinarum dispo-
sitionum mysteriacognoscantur, non ut ipsa majeslas Filii
Dei proprie defmita monstretur.
Quid est enim FiHus de eo quod Pater est ? Alius idem.
Nam ct ob hoc Vcrbum nuncupatur, quia ex proprio di-
vino ore processit, et nihil Pater sine eo aut jussit, aut
fecit. Virtus dicitur, quia vere de Dco et semper cum Deo
cst, et omnis potestas Palris in ipso consistit. Sapientia
appellalur, quia dc corde Patris adveniens, arcana ccelestia
credcntibus reseravit. Dextera nuncupatur, quia per euni
omnia opera divina perfecta sunt. Brachium dicitur,quia
ab ipso omnia continentur. Margarita appellatur , ut nihil
illa preliosius habeatur. Thesaurus dicitur, ut in ipso om
nes opes et divitioc rcgnorum coclestium condita? agnoscan-
tur. Rclia dicilur,quia por ipsum , ct in ipso dc mari sa:-
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 461/487
DE 1-lDii OKTliODOXA. 4^3
ciili diversa geiitiutn muititiido sicut pisciuai pcr aquam
baptismatis iu Ecclcsla congregatur, ubi bonorum malo-
rumquediscrimen agnoscitur. Aratrum nuncupatur, quia
signo crucis suae dura pectora subjiciuntur, ut necessario
semini ipsa prccparentur. Fons aquai vivie appellatur, quia
ex eo sitientia corda ccelestis aquae gratla irrigantur. Petra
dicitur, quia credentibusfortitudinem, incredulis duritlam
praestat. Lapis angularis dicitur, quia utrosque parietes
Novi et Veteris Testamenti unuset
mediatorin senielipso
continens copulavit. Agnus dicitur, ut innocentia Christi
et passio demonstretur. Homo dicitur, quia secundum car-
nem propternos homines nasci dignatus est. Vitulus dicitur;
quia propter nostram salutem pati sustinuit. Aquila dici-
tur, quia post venerabiiem resurrectionem , ut rex alltum
ad Patris pervolat sedem. Leo dictus est, quia Ipse est rexregum , qui mortem ac zabulum vlrtutls sua^ potcstate
comminuit. Vla est, quia per ipsum ascensus est. Veritas,
quia mendacium nescit. Vita est, quia ipse universa vi-
viilcat.
Vides ergo per hacc vocabula significatloncs et disposi-
tionum et operum dlvinorum praeostensas ; non tamenipsum Deum proprie defmitum ? Est ergo Pater Deus im-
mensus, ceternus, incomprehensibiils, inaestimabllls. Est et
Fiiius ejus Deus etDominus nosler, tanlus, quantus est et
Pater: sed non aliunde quam de Patrc : «Qula ego, inquit,
» de Patre exivi *, » hoc est, iumen de iumine.
VfcMVVV A-VWVVWVWVW^WVX-VWVWMWVVWVWVWWWW WVXV\WW\»WV\\VVVWVVWV«VV\MWVW
CAPUT VIL
Sed ne cxco occasioncm aliquam h^ei-ellcuscapiat, cum
« Joan. XVI, >8.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 462/487
454 S. PIIOEBADII EPISCOPI
diio nomina , vel duas personas , id est, Patris et Filii sta-
tuo, quasi duos deos dicam, ut illi duos ex diversitate
confingunt:
nos antem Patrem et Filium ita nominamus,ut unum Deum in his personis et nominibus consignemus.
Viderint philosophi, viderint haeretici discipuli corum, qui
potcstatum divcrsitate variantur ; « Nobis tamen unus
» Deus est Pater , ut Apostohis dixit , ex quo omnia , et nos
» ex ipso : et unus Dominus Jesus Chrir.tus , Deus Dei Fi-
»lius, per quem omnia, et nosper ipsum \ »
Nam per duo quid ahud intelhgitur, quam duorum per
partes divisa substantia, et cum nominibus ipsis dlssociata
natura agendi ac jubendi tam voluntas, quam imperia
divisa? PorroPater ac Fihus etsi duse personae creduntur,
ratione tamen et substantia unus sunt. Nam inaequahum so-
cietas mehoris offensa est, et in injuriam ejus, qui verusDeus est, non verus ahus comparatur. Cum autem ego
Patrem et Fihnm «tatuo , unitatem generis assigno : et si
iham in personis divido ; discretiones tamen personarum
rursus eadem nomina in unitatem sui naturah legis fcedere
consignant.
Unde et tantus est Fihus, quantus videbitur Pater , to-
tus de toto , intcger de integro,perfectus de perfecta con-
summataque virtute, sicut Apostolus dicit : « In quo om-
»nis plenitudo Divinitatis corporahter habitat ^. »Nam et
Ilieremias receptissimus Prophetarum, hanc unitatem Di-
vinitatis in Patre et Filio sciens ait : « Hic est Deus noster,
» et non deputabitur ahus absque illo : qui invenit omnem»viam prudentine, et dedit eam Jacob puero suo, et Is-
» rael dilecto suo. Post haec in terris visus est, et cum ho-
» minibus conversatus cst \ » EtEsaias hoc ipsum praedicat
dicens : « Hsec dicit dominus Deus : Fatigata est /Egyptus,
»et negotiatio ./Ethiopum , et Sabaim viri cxcelsi ad te
' 1 Cor. 111, 6. —• Coloss. ii, 9. —
' Baruc. 111, 56-38.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 463/487
DE FIDE ORTHODOXA. 4^5
»translent; tui erunt servi, el post te ambulabunt vincti
» compedibus , et te deprecabunlur; quoniam in tc Deus
west, et non est alius Deus praeter te : tu es enim Deus
»Deus Israel Salvator ^ »
Quod ne putes me eo supercilio dixisse, quo SabcUius
fertur ,qui ipsum Patrem , ipsum Filium profitetur , non
ita nos totum in unam sentenliam cogimus, ut aliorum
hoereticorum fraude capiamur. Sed quia in ipso nomine
personarum auctoritas indiscreta cognoscitur, etFiliusnon
genere, sed personaliter a Patrc nominatur; proinde to-
lum Palri ascribimus, quod est Filius : et totum Filio,
quod Pater est. iNihil non videbitur Patris, quod judicabi-
tur Fihi : nec Fihi, quod dcfenditur Patris ; quia unitas
majestatis non sinit deos phirah vocabulo appehari : quippe
cum constet Patrem et Fihum unius esse substantiae, unde
ulerque unus Deus cst dictus.
lUud ante cuncta metuentes, quia nisi Pater et Fihus
unum non sint, in invidiam recurrat auctoris interpolata
nativitas ; hoc enim placuit ha:;reticis , ut Deus ihe omni
potens, invisibihs, immensu^ degencraret in Fiho, non
modo potestate , sed conditione mutata , quasi non potue-
rit Pater de semet ipso talem habere,quahs et ipse est.
Proinde nos verum Fihum de vero Patre, qui semper fuit,
et est unius substantiae cum Palre, defendimus. Et hoc est,
quod Graeci hixoovmov appeUant, id est', cum uno ahud ip-
sum; ut personae audientia nominatim fierent, et non ut
substantiam vocabula separarcnt.
' Isai. XLV, i4» 15.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 464/487
^^^ S. PllOeBADII BPISCOPI
W V\Y AVSV^ v^X VVA. VW VX'»,^^ v^>VWVWVVXVVA VVN vvv tvvWV,VVWVVWV IVVVWWWWWWVVW A^w*
CAPUT VIII.
Sed iit omne mysterium hseresis arianae traducam,
cur nolint Filium de Patris substantia credi, breviter inti-
mabo. Aiunt cnim : Cum sit Deus Pater omnipotens, in-
visibilis, inconverlibilis, immutabilis, perfectus, semper
idem, aeternus : Filius vero visibilis, quia ssepe patribus
visus est; et convertibilis atque mutabilis, quia in variis
figuris quibusque sese monstravit : qui si de Patris, in-
quiunt, esset substantia , nunquam fieri posset, ut ante
carnis assumptionem aut visibilis autmutabilis cerneretur;
quin potius in aequalitate qua Patcr est , permansisset, ex
cujus substantia erat ; quia quod de Patre est, nec videri,
nec mutari, nec converti posse credendum est.
Accedit ad causam,quia cum illapsus est in Mariam
cum Virginis uterum opplevit, aliud utique ex illa, quani
quodvenerat, natum est. Unde jam , inquiunt , corrupta
substantia statum vertit, ordinem perdit, continuo immu-
tatlone ipsa formandus de Deo in hominem , de spiritu in
carnem. Et utique translatioomnis interemptio estpristini,
Ac per hoc aiunt : Si Filius de Patris substantia esset,
jam et Patrcm minorem videri substantiae suae vel tradi-
tione, vel fme : et proinde Filium ex alia substantia cre-
dere maluerunt, quod converti, et mutari, et videri possit
quia hoc de Patris substantia credi non liceat.
ILtc cst causa erroris, hsec origo haercsis arianac; dum
non intelligunt virtutem Dei , neque tanti sacramenti dis-
positionem agnoscunt, ut Deum humanis conditlonibus
comparent. Qnibus primo respondendum in loco Flllum
Dci non Ita visuni, ut Dcus crat , scd ut homo capcre po-
tcrat dc Deo; dcindc variis figuris non mulabilem et con-
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 465/487
D£ FIDU OBTHODOXA. 4^7
vertibilem ipsum esse, sed hoc esse poteniise Dei, ut cuoa
se singnlis, prout viilt , revelarc dignatur, habitum mutet,
non substantiam vertat : nec proprietatem qualitatis amit-
tat, sed juxta meritum videntis temperamentum majesta-
tis adhibeat; ipse tamen idem, ut semper est, in substantiae
suae proprietate permaneat, sicut scriptum est ; « Mutabis
» eos et mutabuntur : tu autem idem ipsc cs , et anni tui
»non deflcient *. »
Nam etsi multa sunt ex his, quae in mundo videntur,
quae ex alio convertantur in aliud , ut desinant esse quod
erant , et hoc sint quod retro non fuerant ,• ut limus cum
in hominem figuratur, limus esse jam desinit : aut pisces,
aut aves cum de aquaprocedunt, ex eo jam non aqua, quia
aliud : ut lutum figuli, cum solidatur in testam : ut lapis,
cum dissolvitur decoctus in calcem : ut arena, cum mu-tatur in vitrum, et caetera, quae longum est recensere. Sed
multum interest, stulte haeretice, inter ea quae facla sunt,
et eum qui omnia, quemadmodum voluit, fecit. Quae facta
sunt, ascriptse conditioni deserviunt : qui vero fecit, suae
voluntatis et proprii juris est. Neque potest in aliud, quam
quod est, aliquo cogente, mutari : sed prout vult, et cui
vult, se demonstrat. Nam si Angeli in figura hominum
saepe sunt visi , et tamen aliud non sunt,quam quod se
esse norunt, neque substantiam mutant, cum formam hu-
mani corporis sumunt ; quanto magis ipse Dominus noster
qui omnia fecit, qui ipsis Angelis , ut hocpossent, sua insti-
tutione concessit?
Huc accedit quod sic Filium Dei, ut jam dictum est,
visum a patribus approbamus, ut non totum in illo, quod
Deus est, videretur : sed dispositiones rerum futurarum
quae suis quibusque temporibus complendse erant, in illo
per imaginem cernerentur. Nam quis Filium Dci videro
> Fsal. ci, ti. ^
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 466/487
458 S. PUOBBADII EPISCOPI
potult, antequam conspicabilem materiam, sicut ei placuit,
assumpsit, vel ipsum hominem induere dignatus est ?
Qui etsi ALraha3 visus cst S sed in forma humani cor-
poris visus est, quo scilicet postremis temporibus in ho-
mine venturus esse ostenderetur.
Jacob etiam ahbi in Angelo ^, alibi aeque videtur in ho-
mine. Qui ideo se in Angelo demonstravlt, ut nuntium
se magnl consIHI Indlcaret : In homlne vero, cum quo et
colluctatus fuisse describitur ; ut imaginem futurae colluc-
tatlonls, quam cum Israel hablturus erat, cum secundum
homlnem advenisset, praecipue indlcaret. Sed ut Domlnum
crederet, cum quo tanto certamlne sub figura hominis
luctabatur, Israel, id est, homo videns Deum, nomen ac-
cepit ^ « Vidi, inquit, Deum facle ad faciem, et salva facta
))est anlma mea \ ))Et utlque figuram hominis viderat,
quam Deus FiHus induerat.
Moysi in rubo in flamma ignis apparuit ^ , ut lumen cre-
dentlbus, incredulis judlcium demonstraret ;quia Christus
credentibus sahis est, non credentlbus pcena, ut Aposto-
lus ait : « Ahis odor vitae in vitam , alils odor mortis in
»mortem ^ »
Populum Israel in columna nubis per diem, et per noc-
tem in columna ignis quasi dux itineris prcecedebat ^; ut
baptismi gratiam per nubcm, et donum sanctl Splritus per
ignem ostenderet; qula apostolus Paulus In nube patres
baptlzatos scribit% et Spiritum sicut ignemesseApostolo-
rum Acta declarant \Vldes ergo per omnia, haeretice, characteres dlvinarum
Scripturarum in honorem Dei patribus praeostensos ; non
tamenipsuniDeum, ut est propriercvelatum. Denique cum
» Gen. xriii, i. — • Id. xxyiii, i3. — > Id. xxxii, j4- — ^ Id. riii, 5o.
» Exod. m, 2. — 6 2 Cor. n, iC. — t Exod. iiii, ai. — ^ i Corx, a. —» Act. II, 5.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 467/487
DE FIDE ORTHODOXA. 4^g
Moyses oraret ut faciem Dei pure videret, quid ad illum
continuo Deus ? « Non poteris, inquit, videre faciem meanl,
wnon enim videbit homo faciem meam, et vivet *. wHoc
ipso quod negatur aspectus, claritas assignatur, quae scili-
cet tanta est, quanta credenda est, quae invisibilis indica-
tur. Cum ergo Moyses qui et situm cceli, ct ordines mundi,
et elementorum vices, totius deniquc orbis ornamenta di-
gesserit, indicarit, expresserit; cui ipsc Dominus testimo-
nium perhibuit dicens : « Nemo erit ex Prophetis ut ser-
»vus meus Moyses, cui facie adfaciem, ore ad os locutus
» sum ^ ; » Deum tamen pure videre non potuit. Merito
quidem prophetia omni dignus, sed non usque adeo ut in-
tueri Deum valeret, qua homo tantummodo esset.
Et utique haec omnia FiHi verba defendimus, quem in
monte Sina cum Moyse locutum esse scimus S qni agendis
exphcandisque rebus a Patre advenerat ;quia omnia a
principio per ipsum et ordinari , et explicari , et manere
convenerat, ut habendi Filii haec proecipua ratio constaret.
Et tamen sic visus accipitur, ut alicujus conspicabilis, ut
dixi, materiae dispositione assumpta videretur, salva scilicet
invisibihtate ejus, quam a conspectu omnium majestas
interfusa seposuit. Non enim sic humanis aspectibus reve-
latus est , ut tota in illo deitas appareret : sed ad vicem
speculi cum conceptos intra kicem suam vultus quasi ad
plenam effigiem hominis inckidit ; ita majestatis ejus
praeeunte fulgore, intra id visum est, quod imaginem vc-
ritatis, non ipsum Deum proprie demonstraret.
Sic ef, cum hominem induere dignatus est, non labem
aeternitati intulit; ut spiritum in carnem mutaret, sed ut
suscepto homine immortaktatem atque aeternitatem cceles-
tis vitae praestaret. Nam etsi Apostolus semetipsum exi-
' Exod, XMiii, 20. — • Num. xu, 7, 8. — » Exod. xxxi, 18. —
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 468/487
46'o Ij. PliOIijlADlI JiPlSCOPJt
nanisse dicit *, Ibrmam servi siiscipiendo , non ulique sic
exinanitum accipimus, ut aliud, quam quod fuerat, idem
Spirftus fieret : sed ut seposito interim majestatis suae ho-
nore, humanum corpus indueret; quo suscepto, salus gen-
tium fieret. Ut enim sol cum nube tegitur, claritas ejus
comprimitur, non caecatur; et lumen illud,quod tolo
orbe diffusum claro splendore cuncta perfundit, parvo ad-
modum obstaculo nubis includitur , non aufertur : sic et
homoille quem Dominus Jesus, Salvatorque noster, idest,
Deus Deique Filius induit ; Deum tamen in illo non inter-
cepit, sed abscondit.
Denique cum in monte se paululum extra ipsum homi-
nem extulisst ^, fulgore himinis ejus pene obcaecatiApos-
toli in terram quippe homines ceciderunt, periclitati vi-
tam , nisi cis Dominus compresso rursum majestatis suas
honore ut misericors subvenisset, secundum illam senten-
tiam : «Nemo viditDeum, et vixit *. » Ut ergo claritas solis,
cum non usquead noslros emicat visus, sibi salva est;quia
quod non videtur, infirmitatis est nostrae, quorum oculos
nubium texit obcuritas : ita probat se non suo detrimento
proprii latuisse fulgoris; sed carnis , ut dixi, beneficio,
cujus causa Dei Filius fdius hominis esse sustinuit.
Nempe enim de Spiritu Dei Virgo concepit, et quod
concepit, hoc peperit, id est, Deum homini suo, ut jam
dixi , sociatum, sicut ipse dixit : « Quod nascitur de carne,
» caro est : et quod nascitur de spiritu, spiritus est *; quia
Deus spiritus est, et de Deo natus est. Sicutet Angelus ad
Mariam Virginem dixit : « Spiritus Dei veniet in te, et vir-
» tus Atissimi obumbrabit te. Propterea quod nascetur ex
»te sanctum, vocabitur Filius Dei \ »
Vides ergo ipsum spiritum, id est, Filium Dei venisse ad
» rhilip. II, 7. — a Mallh. xfii, 6. — * Exod, xxiiiij aOi — * Joaii.
iif ,6, —' Lur, I. 55.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 469/487
DE FIDE ORTHODOXA. 4(5l
Virginem ; ct inde Dei et hominis Filiiim processisso : nec
tamen ipso indumento carnis Dei Filium csse mutatum;,
sed eumdem ipsum esse in homine , qui fuerat ante mun-dum cum Palre; per quem facta sunt omnia, et sine quo
factum est nihil, sicut Evangclista ait ; « Mundus per ipsum
»factus est, ct mundus eum non cognovit *. »
Cacterum amentis est credere ab eo posse liberari, qui
utliberaret, amissusest; ut nasceretur, oppressus est ; ut
"immorlalitatem reciperet, transivit ad mortem. Sed absit,
haeretice, ut sensus tuae iniquitatis a cathoHcis admittatur
nos enim credimus immutabilem et inconvertibilem, Ver-
bum et spiritum, id est, FiHum Dei; qui cum hominem
induit, non statum vertit, non ordinem perdidit, non sub-
stantiam immulavit : sed illuvias ejusdem corporis aeterno
claritatis suae lumine ilkistravit ; ut ad nos per tramitem
corporis ejus lux sancti Spiritus, et aeternae vitae gratia
redundaret.
Quem etsi passum credimus et sepultum, sed homo ille
passus est, quem Filius Dei suscepit, quem induit, quem
portavit. Sed quia totum ad auctorem referebatur, quid-
quid homo ille patiebatur; ideo mors et passio Domini in-
dicatur; nam constat immortale esse, quod Dei est : ho-
minis, quod caducum.
Tertia quoque die resurrexit, non Deus in hominem, sed
homo potius in Deum.
Ascendit in coelos, obtuHt Patri suo hominem iUum
gratissimum munus, consedit ad dexteram Patris, secun-
dum quod scriptum est : «DixitDominus Domino meo ; Sede
» ad dexteram meam ^. »
Misit nobis Spiritum sanctum de propria sua , et ipsa
una substantia sua ,protectorem , sanctificatorem , et de-
ductorem in vitam aeternam , sicut scriptum est ex voce
' Joan. i, 10. -~ » Psal. cix, i.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 470/487
462 S. PHQEBADII EPISCOPI
Dei : « Effundam de Spiritu meo super servos mcos, et an-
fcillas meas *. »Et iterum : « Spiritus ex me prodibit ^. »
Et ipsc Dominus Salvatorque noster : « De meo, inquit, ac-
» cipiet* ; ex eo utique quod est Filius, quia et Filius de eo
quod Pater est.
Exinde praefinito tempore venturus , vivos mortuosque
judicalurus, ut reddat credentibus praemia, non credenti-
bus vero supplicia.
Cujus regnum aeternum, immortale; nec initium habet,
nec terminum : cui est honor et glorla in ssecula saecu-
lorum.
Ilaec qui legis,per Deum obsecro, ne simplicitatem sen-
sus in ambiguum torqueas, aut alias quam dicta sunt,
trahas;qui nos Patrem vcrum Patrem confitemur, et Fi-
iium Dei verum Filium Dci, et Spirilum sanctum vcrc Spi-
ritum sanctum credimus : tres personas unius substanliae,
et unius divinitatis confilenles. Sabellii autem, ctPhotini,
necnon Arii sectam, et si qua aha sunt, quae contra re--
gulam veritatis veniunt , condemnamus. Nicaenae autem
synodi tractatum omni animi nisu ex tota fide servantcs,
amplectimur ; hunc enim tractatum scimus contra omnes
haereses invicta veritatc oppositum.
l» Job, 11, 29. — • Isai. Lvii, i6, — ^ Joan. xvi, i5.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 471/487
fJBELLUS FIDEL
III.
CREDTMts uniim Deum , Patrem omnipotentem, et unum
unigenitum Filium ejus Deum et Dominum Salvatorem
nostrum , et Spirilum sanctum Deum : non tres Deos
Patrem , et Filium, et Spiritum sanctum, sed unum Deum
esse confitemur. Non sic unum Deum,quasi solitarium ;
nec eumdem qui ipse sibi Pater sit , ipse et Filius ; sed
Patrem verum,qui genuit Filium verum , ut est Deus de
Deo, lumen de lumine, vita ex vita,perfectum de per-
fecto, totum a toto, plenum a pleno : non creatum, sed
genitum : non ex nihilo , sed ex Patre , unius substantiae
cum Patre : Spiritum vero sanctum Deum , non ingenitum,
neque genitum : non creatum , nec factum ; sed Patris et
Filii , semper in Patre , et Filio coaeternum. Veneramur
tamen unum Deum,quia ex uno Patre totum quod Pa-
tris est , natus est Filius Deus , et in Patre totum quod
inest, totum genuit Filium. Pater Filium generans non
minuit , nec amisit plenitudinis suae Deitatem ; totum au-
tem quod Deus Pater est, id esse et Filium ab eo natum
certissime tenentes. Gum Spiritu sancto unum Deum piis-
sime confitemur Jesum Ghristum Dominum nostrum , Dei
Filium, per quem omnia facta sunt
,quae in ccelis et quaj
in terra , visibiiia et invisibilia; propter nostram sakilem
descendit de coelo : qui nunquam desierit esse in coelo :
natus de Spiritu sancto ex Maria Virgine. Verbum caro
factum non amisit quod fucrat , sed coepit esse quod non
erat. Non demutatum, sed permanentem etiam homi-
nemnatam,non putativc, scdvere; non aerium, scd cor-
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 472/487
464 »• PHOEBADII EPISCOPI LIBELLUS FIDEI.
poreum; non phantasticum , sed carneum; ossa, sangui-
nem, sensum , et anlmam habentem; ita verum homiuem
verum Deum fuisse nullo modo amhigimus. Confitendum
cst hunc eumdem Dominum nostrum Jesum Christum ad-
implesse Legem et Prophetas,passum suh Pontlo Pilato
crucifixum secundum Scripturas, mortuum et sepultum
secundum Scripturas , tertia die a mortuis surrexlsse,
assumptum in ccelos , sedere ad dexteram Patrls ; indc
venturum judicare vivos et mortuos expectamus. In hu-
jus morte et sanguine mundatos , remissionem peccatorum
consecutos, resuscitandos nos ab eo in hls corporibus,
et in eadem carne qua nunc sumus, sicut et ipse in ea-
dem carne qua natus est , et passus , ct mortuus , rc-
surrexit, et animas cum hac carne, vel corpora nostra
ab eo , aut vltam aeternam , prsemlum boni meriti , aut
sententiam pro peccatis , aeterni supplicii recepturos.
FINI6 TOMI QtlNQUAGESIMI TERTIL
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 473/487
^«/^«.«««wv^l .V^'».».-»'-» ••^•V'».'» '•-'»/* 4/».W »-»»».-»% V'»^^-«^*/*.*V*"»%/*<*V*^
ANNOTATIONES.
ANNOTATIO (l) pag. 23.
In obslpiatione perfectionis, hoc est, in baptismo.
Respicit fortasse B. Doctor hunc locum Epistolae ad Ephe-
sios, I, i3, iibi legitur : In qiio ef, credentes signati estis
Spiritu promissionis sancto ; et hunc ejusdem Epistoloe,
IV, 3o. In quo signati estis in diem redemptionis,
ANNOTATIO (2) pag. 5^.
HcTC pene ad verbum desumpta noscuntur ex Cyrilli Hie-
rosolymitani Catechcsi xvi , n. 12. Quod quidem per-
spexit clarus operum S. Cyrihi editor Toutteus.
ANNOTATIO (3) pag. 62.
Locus ab Auctore cltatus non extat apud Ezechielem
sed legitur apud Isaiam , xiv, 12.
ANNOTATIO (4) pag. 91.
Hunc etmox sequentem locum, tanquam e duobus sa-
cris scriptoribus descriptum, recitat Csesarius; cum tamen
uterquc occurrat in Job , xxvi , 8, juxta lxx, ubi sic legi-
mus : ^sausijwv y<5cLvo vi vec^eXaj; aurou , xa\ oOx Epoayyj uTroxarwQ
auTou.
UII.-
^
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 474/487
46Q ANNOTATIONES.
ANNOTATIO (5) pag. lOJ.
IIxc verba : Sabbato secundo primo, lantnmmoJo le-
gnnliir apnd Lucam, vi, i,ininimevcro apud MatllKcum.
Lapsus er^o memorla hlc videtur Cicsarius.
ANNOTATIO (6) pag. I l6.
Haec verba in Epistolis B. Pauli nuspiam extant.
ANNOTATIO (7) pag. 12 1.
Qune liac in interro^atlone. cviii ct sequcnte cix habct
Cacsarins, exccrpsit scu potiiisdcscripsit cx licco<^niiionam
Clemcnlinarinn Vih. ix. cap. xvii et scqf{., scu ex Bardc-
sanis diaiogo dc Fato , cujus insigne tragmentum uoLis
servavit Eusebius Prwpar. Evan^. lib. vi. c. x.
ANNOTATIO (8) pag. 12 3.
Vim vocis voOou hoc loco usurpataj a Caesario , non cst
assecutus interpres, adeoque versioncm mutilam exhibet.
Bardesanes,quem Auctor exscribit, hic habet : OIvov xai
ctxepo? (fftxepa) (uvjyevojULcvot. Hinc CcCsarii vcrbis lux reddita ;
quae proinde sic vertercm : Nc vino mero aut factitio
utantur.
ANNOTATIO (9) pag. 125.
Bardesanes 7raj:aTatvofjxa\
Sapax.Nec salis noti([ixos
EUas
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 475/487
ANNOTATIONES. 4^7
CoEsariiis nomlnat; forle tou; «rro rY,q HXt^o? intelllgit, quam
Stephaniis irpoq -cr, AlyvKria O.vjmTTta, iirbcm essc ait.
AKNOTATIO (lo) pag. I26.
Ltique. Duodeclin enira in Zodiaco signa. Signi autem
cujusquc partes a Genelhllacls triglnta constltutce, ac tres
iii Decurlas IribulaD, quarum principes, Dcravl^ et Ro-
manorum mlliticT usu nomlnali, omncs prolndc triginla
scx.
ANNOTATIO (ll) pag. l32.
Hlc Ciesarii locus cx Reco^yrlllonum Clewentlnarum
lib. X. cap. XXIII et seqq. fermatus, pcssimoa librariis
acceptus iult. SIc ennn in Yulgalls legitur. Air, tou TrarpaXota
— Tro-.oaxptVc! cp9ap. lilc vcro uihll \idit interpres. Locuin
prout cdlcllmus , rcstltult reddldlt que Cotelerlus ad hunc
IhcognitAocum^ qui et suspicatur pro Sicx. legendum Ato-.
ANNOTATIO (l2) pag. l33.
Hacc mutuatus est C.Tsarlus ex Rcco^nlt. lib. viii.
cap. xLi, ut ad eum locum monuit Cotelerius.
ANNOTATIO (l3) pag. 190.
De hoc celebri dicto, nuspiam in sacris Lltteris extante,
plura videsls apud Cotelerium ad Conslit. Apostol. lib. ii,
cap. xxxvi qui et illud inlcr aha multa observat, hunc
Caesaril locum ex PaUadll dc Vita Chrysostomi cap. iv,
scriptoris Caesario recentloris , fuisse elTIctum.
3o.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 476/487
468 AISXOTATIONE*.
ANNOTATIO (l4) pag. I98.
Auctor hlc Oiigenem carpit, quem paulo post mani-
festius indicat inquiens : Tou t^? opy^? eTrwvu/iou ; ab bpyri^ ni-
mirum Qptycvr/? deducens.
ANNOTATIO (l5) pag. 221.
Memoriae lapsu Ezechielem pro Isaia citavlt Auctor.
ANNOTATIO (16) pag. 235.
Va^w^loL ab alils temere adjecta ad fmem verborum Cae-
sarii. Sunt autem haec Nysseni.
ANNOTATIO (17) pag. 2^0.
Memorife lapsu Saloraoni trlbult hunc locum Caesarius.
Extat enim in Job. vii , i6, juxta lxx.
ANNOTATIO (18) pag. 2^1.
Haec aliunde descrlpta sunt , et Ciesarianis inserta.
ANNOTATIO (19) pag. 254«
Respicit hic Caesarius ad Epist. ad Phllippenses iii , i3,
i4, ubi sic legimus : Lnum autem , quce qutdam retro
sunt obtiviscens ; ad ea vero^qace su?it priora, exten-
dens me ipsum , ad destinatum persequor. Al in vulgato
Caesario placultcditori vitiosa hujusinodl leclio : Nunqaam
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 477/487
ANNOTATIONES. ^6()
ad ultcriora seperve^iisse (Itcit, Textiim emendatum ejiis-
que versionemrestitutamproferimusexCotelerio Monum,
EccL Grcec. tom. ii , pag. 672.
ANNOTATIO (20) pag. 281.
Non apud Jeremiam , sed apud Zachariam , cap. xi , 2,
locus extat ab Auctore citatus.
ANNOTATIO (21) pag. 28^.
Aliter apud lxx. v, io. Sic nimirum : OSyap cpywvrat ^exoc
Ceuyvj jSowv, -7i:otry<Tet xspa^ujov ev.' Vulg. Decetn eniiu jugera vi-
nearum facient lagunculam unam,.
ANNOTATIO (22) pag. 296.
Hic locus non extat apud Isaiam , sed occurrit apud
Zachariam , iii , 9.
ANNOTATIO (28) pag. 3l3.
De corrupta loci hujus lectione non levis suspicio est.
Cod. Vat. 4945« nullum scriba vet fictum; vctus editio
an. i49^' nullus scriba in eis fictus. Barthius sic putat
restituendum , ut nullus scribce in eis sit ictus : ut sensussit, neminem singulari admonitione in Hieronymum ali-
quid de Spiritu sancto garrire volentem fuisse invectum
sed omnes illico indicto praelio ad damnandam ejus impe-
riliam consensisse. Quce nobis expositio vix, at ne vix
quidem emendatio placet. Sunt qui mallent , nullus scriba
relictus, quod aeque parum arridet. Eapropter vide, num
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 478/487
47^ AN?fOTATIO?iES.
praestct pro duobusverbis velflctus^ legl in uno veliflcatus,
quod est favens , 'd\it studlose obsequens ; tunc enim ele-
gantissime alteri membro opponetur alterum, sensusque
erlt neminem sc illi aequiorem praebuisse , sed conspirasse
omnes contra. Cicero in Epist. Ne veliflcatus alicui di-
caris etc.
ANNOTATIO (24) pag- 34o.
Hinc secundum librum auspieantur huc usque editi
conlra manuscripti fidcm , ipsiusquc Auctoris, atque In-
terpretis mentem.
ANNOTA^Tio (aS) pag. 366.
Hinc tcrtium llbrum auspieantur editores alii. Absonum
vero est maxime, quod a mcdia Isaiae loci expositiono
jnccepcrint.
ANNOTATIO (26) pag. 440'
Elogium allquando idem significat , ac forraula quce-
(hiYi condcmnationis.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 479/487
CONCORDANTIABIBLIOTHECiE LATIN^ CUM GALLICA,
BIBLIOTHECA LATINA. BIBLIOTHECA GALLICA.
Didymi cseci opuscula. p. 5i5, Vide de eodem, tom. v, p. ia3-i25.
S. Phoebadii opeia. 409. Ejusdem fragmenta, ibid, p. 296-302.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 480/487
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 481/487
VWWW^VWV* i-VW^ViVVVV^WX I,WV^\»/V/VVWAVVVVV*V\ vWVWiW cWVW*'WvWVV\\VVVn WVvW VWVW
INDEX
TOMI QUINQUAGESIMI TERTIL
S. C^SARII
DIALOGI IV.
Jn quibus contlnentur expllcatlones quarumdam qucestlonum dc rebus gra-'
vibiis, proposilarum Ccesario per Constanlium, Theocliaristum, Andream,
Gregorium^ Domnum , Isidorum ^ Leontium, quo tempore Ccesarius a
secreiis erat, et Constantinopoli docenSf vi^inli totos annos commorabalur.
Pagin.
DtiLOGUS I. 7
DlALOGUS II. 111
DlALOGCS III. 107
DlALOGUS IV. 269
DIDYMI CiECI DOCTORIS ALEXANDRIISI
DE SPIRITU SANCTO LIBER UNUS.
PBiEFATio S. Hieronymi piesbyleri in librum Didymi de Spirilu
sancto.3j3
LiBEa de Spirilu sancto. 3i5
LIBER CONTRA MANICH/E08.
I. Contrariorum ex inlegro nulla oppositio. 385
II. Prinnpiuin in.ilum non est iiigenilum,quiacorruplibile. 386
in. Uomines, filii ir£E. 387
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 482/487
472 INDEX.
IV. PrudentiafiHorum?aeciili. 388
V. Corpu« ppccali quomodo Qat. 589
VI. Si corpus nalura malum, sancliGcalionem non rccipit. Corpus
sancliCcari polesl. 3go
VII. Christuscarex virgineorlus?Locus Apostoli in Manichseosvexa-
tus. Simililudo carnis peccali, ex coilu orla, 091
VIII. An nu[)liae mtilae? Caro peccati, carnali copnla propag.ita, cujus
a peccalo orlus exislat. Fidelium in Chri^lo nuplice. 5g2
IX. Virginitaiis encomium. M;i!um cornparaliiMir, ip^iim honum. Vir-
tulis comes ac iidei, pprsecutio. Pto viriimi ralione, Ciui^tiano lucta
giavior. 09J
X. Volunlatesnon sunt suhstanti.x malae. Animorum genera et spccies
nunctipata d prava volunlale. 094
XI. Diabolus voluntalis nomen ejusque pravitalis. Judas, diaholus.
Judas , bonus eleclus, factus voluntalc mahiset diabolus, Diabolus ,
accusator et calumniator. Salanas advefsarius. ibiJ.
Xli. Mali nomen , ut diaboii ct satance, volunlalis. Diabolus creatus
liher , ut esset sponte bonus. 35
XIII. Deus nori fst aucior pecca»i. Omnes animi. honi et crcali et ad
honum. Arlis ahu':tis et Iei;um . ipsis invitis et innoxiis. 3g-
XIV. Inconsona Manii hceorum dciiria. Peccatiimdiabnli. non ingci.ila
mal'lia , sed sponle longe a creHtione assuinpta. TigS
XV. Korum pcenilenliji.fpiihiis inahim a volunlale est. ?99
XVI. Genimina viperarum racli. qui posleri Abraliae. ibiJ
XVII. Peccatorin eo ipsoquod peccat, praescnshabet supplicium, quo
afficiendus. 4o
XV III. Promissio et supplicium, sunt bona. 4oa
S. PHOEBADII AGINNENSIS
LIBER CONTRA ARIANOS.
Caput I. Disputationisoccasio et argumentum. 4o9
— II. Arianorum fallaci.-e. 4*0
— III. Venenummelle lilum. ibid.
— IV. Deus unus autnullus. Coeri haeretici. 4il
— V. Arianorum blasphemiae. Epislola Potamii. 4'«
— VI. Nicaenasynodus. Veritas incorrupta. 4^4
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 483/487
INDEX. 4^3
CaputVIT. Subslanliae vox explicalur. 4'4
— VIII. Hierflicoruiu objectiones solvuntnr. 4»5
— IX. If,'nola Clirisli nalivilas. Chrislu^cx Deo, in Deo, cum Doo. 4 »G
— X. Doclrina hnjusmoili cxponilur. Vtrbis, nonsensu, haerelici
nobis conveniunt. 4«7
— XI. Per SpiriUim Dei secrela cognoi^clmus. 4'^
— X' I. Mali (loclores quiJ scnliant . quomodo pugnent. 4*9
— XIII. Cliiistns specuinm Dii majestalis, pleuam Patris imagi-
iieni reildil. Siihrllii li£eresis. 4^1
— XIV. Ex sacris Liticris doclsina catholica confirmata. ^22
— XV. Ambi-;ue loquimlur hairilici. Unus Dtus. .n Patre Dco
Filins Deus. ^20— XVI. Filius.im.igo ingeniti Dei, nonpotesl coepisse posl Deum.
P.jler non esl sine Filio. ^-li
— XVII. ilaerelici quidtpiid dePalre negant, de Filio connienlur.
Quomodo visibilisDeus Filius. 4^6
— XVIIL Filius Dei nnilatis vinculum servans cum Patre, in
terris hominem gc«tdb-it, neque a cceiis aberat. 4^7
— XiX. Ariomaniire aliud ore , alinj corde sentiun!, 428
— XX. Aiius a Pdlie Filius, disfinclicme , non divi-ion'^ persana'
rntn. Seimo Dci . non sonus vocis, scd ressubsliiiitiva, 4^9
— XXI. Locu^ /?('»». XI. 56. exjiosilus. 4.)a
— XX. I. Quid Pahopassiani ? qnid Ariani ? fidei regula qiiae? 4"^»
— XXII!. Dc- llosloepiscopoGordubensi juJiciu.n Aucloris. 4^2
TRACTATUS DE FIDE ORTHODOXA.
\ CONTRA ARIANOS.
I. Confessio Gdei. 4^5
II. Prologus. 456
Caput I. Nihil periculosius i!s haereticis, quibusmulta nobiscum paria
sunt. Hl cum integre per omnia decurrere videanlur, una
tantum verbo simplicem fider.iinfieiunt. Sublatonomine^HA-
stantice,quod
isli de evangelicaet apostohca fide patrumque
Iradilione auferre folunt , subliliter Ariana haeresis intromit-
tilur. Qua ralione istud nomen tollere laborarint. 4^9— II. De Arianorum haereseos confutatione per firmissimas ra-
tiones, et evidentia sacrae Scripturae teslimonio. Ita Deum
Filiiim de Deo ponunt, ut ex Deo faclus sit, non ex Deo ge-
nilus. Vocabulum of;.oouo-tov auferunl, cique o/jiocovcrcov sub-
stituunt. lUam sapienliam, quae Dei Fdius est, crealuram *
inlciligunt. 44o
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 484/487
4y4 INDEX.
Capdt III. Solvunturargumenlaquibus Arianihaeresimsuamastruunt,
dicentes polissimum propterea 6u.oovc7tov admitti non opor-
tere, quod in Sciipluris divinis non contineatur. 444
— IV. Quoargumenlo Ariani Deum non esse substanliam probare
contendant. Ejusdem argumenli dissolutio. 44?
— V. Cum unitas substantiae in Patre et Filio, non solum prophe-
lica , sed et evangelica aucloritate comprobetur , dici non
potest in sacris Litteris op.ooy<7£ov non inveniri. Quaesit ralio
nominis. Propteroa, si ad aliquam similitudinem velit Aria-
nus in Deo comparalioneni insliluere, non potest expressius
comparalum definire , nisi cum dicat , lumen ex Itimine. ^So
— VI. Qtiid sit Deus. Utrum ei aliquid possit comparari. Ratio
quaedam est, quae opud Graccos Aoyo? nominatur, quae inter
Palrem et Filium person;is vel vocaijula distinguit. Illa ratio
mullis nominibus appeUatur. Qua de causa singula de Filio
dicantur. 45
— VII. De remotione occasionis erroris qu;im haireticus homo ex
hoc capere posset, quod^uo nomina vel duae pcrsonac, id est,
Patris et Filii, staluanlur, quasi duodii
dicantur. 453— VIII. Haereseos arianae myslerium delegitur. Cur Filium de
subslantia Palriscredinolinl. Arianisargumentis respondetur.
Multum interest intei-ea quae fac(a sunt . et eum qui omnia
fecit. Quemadmodum inmullis|ac variis figuris Deus se palrl-
bus ostenderif, qui tamen secunduin Dtilalem videri non po-
luil. Disputationisconclusio. 456
LIBELLUS DE FIDE.
Capdt imicum, 463
Annotationks. 465
CoNCORDAnTl A. 4?*
EXPLICIT INDEX.
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 485/487
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 486/487
8/6/2019 S. Caesarii Dialogi IV : Didymi Caeci De Spiritua Sancto, Contra Manichaeos : S. Phoebadii Contra Arianos, De Fide …
http://slidepdf.com/reader/full/s-caesarii-dialogi-iv-didymi-caeci-de-spiritua-sancto-contra-manichaeos 487/487
CVJ
00a*
0$
Ua>
I
. •