Rzadki okaz fibuli oczkowatej typu A 45 z Lubelszczyzny: Drążgów, pow. Ryki, woj. lubelskie

monumenta archaeologica barbaricaseries gemina

tomus ii

Główka Germanina z tzw. węzłem swebskim z ataszy uchwytu kociołka z Czarnówka, pow. Lębork

INSTYTUT ARCHEOLOGII UNIWERSYTETU ŁÓDZKIEGOFUNDACJA UNIWERSYTETU ŁÓDZKIEGO

FUNDACJA MONUMENTA ARCHAEOLOGICA BARBARICAPAŃSTWOWE MUZEUM ARCHEOLOGICZNE W WARSZAWIE

TERRABARBARICA

ŁÓDŹ–WARSZAWA 2010

Studia ofiarowane

Magdalenie Mączyńskiej w 65. rocznicę urodzin

Redakcja tomuAgnieszka Urbaniak, Radosław ProchowiczIreneusz Jakubczyk, Maksim Levada, Jan Schuster

Opracowanie graficzneIreneusz Jakubczyk, Radosław Prochowicz

Skład i łamanieRadosław Prochowicz

Okładka/obwolutaJan Schuster, Maksim Levada

© Instytut Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego© Fundacja Monumenta Archaeologica Barbarica

© Autorzy

ISSN 1644-8774

ISBN 978-83-928887-5-8 (IAUŁ)

ISBN 978-83-927585-1-8 (FMAB)

Druk: drukarnia Janusz Bieszczad, ul. Moszczenicka 2, 03-660 Warszawa

siegmar von schnurbein

Liebe Magda! 7

Bibliografia prac Magdaleny Mączyńskiej 9

Od redakcji 16

teresa dąbrowska

Pierwsze spotkania 23

IN OCCIDENTEM GERMANIAM

matthias becker

Frauen und Fibeln 29

jan bemmann

Völkerwanderungszeitliche Artefakte aus dem Schwarzmeergebiet in der Sammlung Pierre Mavrogordato 41

michel kazanski, anna mastykova

Les tombes de chevaux chez les fédérés de l’Empire d’Orient sur la côte est de la mer Noire (IIe-VIe s.) 57

Jörg kleemann Im Westen nichts neues? 73

achim leube

Wolf von Seefeld – ein Menschenschicksal in nationalsozialistischer Zeit der Jahre 1936–1945 79

ulla lund hansen

Perlen und Perlenmode – Perlen als sozialer und familiärer Indikator 87

michael müller-wille

Deponierungen von Tieren und Tierteilen in Siedlungen der Römischen Kaiserzeit zwischen Elbe und Main – drei Beispiele: Haferwisch, Bremen-Rekum und Kelsterbach 97

heino neumayer Ein kaiserzeitlicher(?) Goldarmring aus Helgoland 107

dieter Quast

Ortbandzwinge der Goldgriffspathen-Gruppe aus Topornica bei Zamość (woj. lubelskie) 119

NUNC DE SUEBIS DICENDUM EST

jacek andrzejowski, tomasz rakowski, katarzyna watemborska

Emaliowana zapinka tarczowata z Jartyporów nad Liwcem 133

marcin biborski, piotr kaczanowski

Celtycki miecz z Mazowsza 155

vadim belâvec, anna bitner-wróblewska

Bałtyjskie czy gockie? Wisiorki wiaderkowate wariantu Pâtrovičy-Žviliai 167

tomasz bochnak, patryk frankowski

Brązowy aerofon z Malborka: carnyx, lituus czy olifant? 179

aleksander bursche

Monety rzymskie z Illerup Ådal 197

adam cieśliński

Stratygrafia pozioma trzech cmentarzysk z „cichego kącika” kultury wielbarskiej 211

katarzyna czarnecka

Metalowe pojemniczki tzw. Amulettendose w europejskim Barbaricum 229

grzegorz domański

Zróżnicowanie obrządku pogrzebowego kultury luboszyckiej 239

alicja gałęzowska Znaleziska z okresu rzymskiego z terenu Ukrainy w zbiorach Muzeum Archeologicznego w Poznaniu 251

anna juga-szymańska, paweł szymański

Prowincjonalnorzymska zapinka tarczowata z Czerwonego Dworu koło Gołdapi 261

maciej karwowski

Spätantike Glasarmringe aus Niederleis in Niederösterreich 283

andrzej kasprzak

Grób z wieńcem kamiennym na cmentarzysku kultury wielbarskiej w Miechęcinie, pow. Kołobrzeg 301

andrzej kokowski

Nieznana część skarbu bursztynu z Basonii 309

jerzy kolendo

Roman Bronze on the Territory of Barbaricum. On a Find of a Military Diploma from Ukraine 315

bartosz kontny Odwrotna strona medalu, czyli w kwestii konstrukcji zapinek szczeblowych słów kilka 321

bartosz kontny, magdalena natuniewicz-sekuła

„Jeździec bez głowy” et alii, czyli znaleziska ostróg z cmentarzyska kultury wielbarskiej w Weklicach 333

piotr łuczkiewicz

Rzadki okaz fibuli oczkowatej typu A 45 z Lubelszczyzny. Drążgów, pow. Ryki, woj. lubelskie 347

henryk machajewski

Wczesnorzymski pochówek z Troszyna, pow. Kamień Pomorski 357

andrzej maciałowicz

Interesujący zespół grobowy z nowych badań na cmentarzysku kultury przeworskiejw Gołębiewie, pow. Nidzica (d. Taubendorf, Kr. Neidenburg) 367

renata madyda-legutko, judyta rodzińska-nowak, joanna zagórska-telega (kraków)Złote wisiorki z cmentarzyska ludności kultury przeworskiej w Prusieku, stan. 25, gm. Sanok 387

magdalena natuniewicz-sekuła

Unikatowy, „brązowy” dzban rzymski w stylu egiptyzującym z Weklic – nowe odkrycia… 397

barbara niezabitowska-wiśniewska

Klamerka esowata z okolic Swaryczowa, gm. Komarów-Osada, pow. Zamość 417

wojciech nowakowski

Nördlich der Olsztyn-Gruppe. Die völkerwanderungszeitlichen Gräberfelder an der mittleren Alle 423

michał parczewski

Cmentarzysko z okresu rzymskiego w miejscowości Leszno, pow. Warszawa-Zachód 433

mirosław pietrzak, franciszek rożnowski

Kilka uwag o obrządku pogrzebowym w kulturze wielbarskiej w okresie wpływów rzymskich na przykładzie cmentarzysk w Pruszczu Gdańskim, stan. 7 i 10, woj. pomorskie 439

mirosław rudnicki

Zespół zabytków z grobu 368 w Kosewie. Uwagi ponad 100 lat po odkryciu 445

agnieszka ruta, anna strobin

Materiały kultury wielbarskiej z cmentarzyska w Krzykosach, woj. pomorskie 457

péter tomka

Über ein Haus und eine Fibel 475

małgorzata tuszyńska

Interesujący pochówek kobiecy z cmentarzyska w Kamienicy Szlacheckiej na Pojezierzu Kaszubskim 489

jozef zábojník

Zur Problematik der Zierscheiben des frühen Mittelalters 497

HIC SUEBIAE FINIS

АлексАндр И. АйбАбИн, ЭлзАрА А. ХАйредИновА

Римская воинская пряжка из Лучистого 509

Игорь о. гАврИтуХИн

Необычная наxoдка из Кpыма (к изучению поздних форм двупластинчатых фибул) 517

Игорь н. ХрАпунов

Оружие из могильника Нейзац 535

МАксИМ е. левАдА

Сухоносивка 557

БорИс в. МАгоМедов

Украашеения c привесками на памятниках черняховской культуры 595

евгенИй А. Молев

О вероятности локализации Дороса на месте античного Китея 603

олег в. ШАров

Римска фибула из Старой Ладоги 607

еленА А. зИнько, вИктор н. зИнько, Алексей в. зИнько

Основные проблемы этно-политической истории Европейского Боспора в V в. н. э. 631

qUOD FEMINA DOMINATUR

aldona andrzejewska, aleksander andrzejewski Elementy uzbrojenia kultury przeworskiej z Otłoczyna na Kujawach 647

maria magdalena blombergowa

Stefan Sylwerjusz Cybulski badacz i nauczyciel kultury greckiej i rzymskiej 1858–1937 653

lucyna domańska, seweryn rzepecki, michał góra

Wstępne wyniki badań cmentarzyska kultury przeworskiej w Pikutkowie stan. 28, gm. Brześć Kujawski 659

lucyna domańska, seweryn rzepecki, karolina kot, magdalena piotrowska

Budowla halowa z Polesia, stan. 1, gm. Łyszkowice 673

marian głosek

Problem przeżywania się późnorzymskich fibul z podwiniętą nóżką na stanowiskach z kulturowymi elementami słowiańskimi 687

tadeusz grabarczyk

O odkryciu zaplecza osadniczego nekropoli odrzańskiej 693

radosław janiak

Czy w Mściszewicach odkryto kolejny pochówek kultury wielbarskiej? 697

andrzej janowski, tomasz kurasiński, kalina skóra

Między naturą a kulturą. Znaleziska skamieniałych zębów rekina i próba ich interpretacji 703

jerzy maik

Tkaniny importowane z Imperium w kulturze wielbarskiej 713

tomasz olszacki

Kazimierz Wielki jako „książę” europejskiego Trecenta. Szkic do portretu 719

maciej pawlikowski, monika błaszczak, agnieszka urbaniak

Badania mineralogiczne zjawiska korozji przedmiotów z brązuStanowisko Babi Dół-Borcz, powiat Kartuzy 731

mariusz rychter

Elementy konstrukcyjne domu „ryglowego” z okresu wpływów rzymskich odkrytego na stanowisku nr 1w Kręcieszkach 745

jan schuster

Germanische Spinnrocken im nördlichen Mitteleuropa 755

jerzy sikora

Najstarszy horyzont wczesnośredniowiecznych obiektów grodowych w Polsce Centralnej. Próba identyfikacji i interpretacji zjawiska 767

Justyn skowron

Forma odlewnicza z osady w Rawie Mazowieckiej, stan. 3, woj. łódzkie kilka słów o użytkowania ołowiu w kulturze przeworskiej 785

kalina skóra Przyczynek do badań nad podwójnymi grobami szkieletowymi w obrzędowości pogrzebowej kultury wielbarskiej 791

ilona skupińska-løvset

On the Fecundity Deities of Syro-Palestine. The quadesh Type 809

adrianna szczerba

Rzecz o niezwykłych kobietach (Działalność archeologiczna Marii Butrymówny i Katarzyny Skarżyńskiej) 813

lubomira tyszler

Panna z Deszczynaterra sigillata z cmentarzyska pod Gorzowem Wielkopolskim 819

krzystof walenta

Monety antyczne na terenie tzw. Ziemi chojnickiej 829

agnieszka urbaniak, ireneusz jakubczyk, radosław prochowicz

„Będąc młodą lekarką…” 833

TERRA BARBARicA MonuMenta archaeologica BarBarica, SerieS geMina, toMuS ii

Łódź-Warszawa 2010

piotr łuczkiewicz

rzadki okaz fibuli oczkowatej typu a 45 z lubelszczyzny: drążgów, pow. ryki, woj. lubelskie

Wzmożona w ostatnich latach działalność różnych „amatorów starożytności” posługujących się wykry-waczami metali spowodowały na Lubelszczyźnie bardzo wyraźny wzrost ilości materiałów z młodszego okresu przedrzymskiego, okresu rzymskiego i okresu wędrówek ludów1. Niestety, zgłaszanie tych znalezisk, dzięki czemu mogłyby one zostać fachowo opracowa-ne i trafić do normalnego obiegu naukowego, wciąż jeszcze pozostaje raczej odstępstwem od reguły. Jed-nym z takich interesujących wyjątków jest fibula brą-zowa, którą przekazano autorowi pod koniec 2007 r.

1 Por. przykładowo B. Niezabitowska 2005; B. Niezabitowska--Wiśniewska 2009. Patrz także okoliczności odkrycia stanowi-ska w Spiczynie, pow. Łęczna: P. Łuczkiewicz, 2008b; 2009b.

Została ona znaleziona w Drążgowie, w po bliżu, bądź na skraju znanego już w literaturze, mocno znisz-czonego przez meandrujący Wieprz cmentarzyska kultury przeworskiej (stan. 1), badanego pod koniec lat 80 i w latach 90-tych ubiegłego stulecia przez Insty-tut Archeologii UMCS (A. Kokowski 1991, 25–45; 1999, 208 nr 4; A. Kokowski, A. Reszczyńska, E. Ro-man 1997). Najpewniej z tego samego stanowiska po-chodziła unikatowa norycko-pannońska fibula skrzy-dełkowa typu A 238, pozbawiona również kontekstu archeologicznego (P. Łuczkiewicz 2009a).

Przedstawiany zabytek (Ryc. 1) jest lekko uszko-dzony: nóżka i kabłąk lekko nadtopione, brak pochew-ki i igły oraz połowy pierwotnie ośmiozwojowej sprę żynki. Brak też jednego z guzków na przedzie

Ryc. 1. Drążgów, pow. Ryki, woj. lubelskie. Brązowa fibula typu A 45a.

Rys. B. Niezabitowska-Wiśniewska

348

Piotr Łuczkiewicz

kabłąka, zdobionego parą wycięć tworzących otwarte na zewnątrz oczka i zaopatrzonego w szeroki haczyk do zamocowania cięciwy. Kabłąk szeroki, taśmowaty, niezdobiony, w tylnej części (przy przejściu w nóżkę) wykazujący wyraźny pierścieniowaty guzek. Długość fibuli wynosi 6,2 cm, szerokość kabłąka 1,1 cm, szero-kość nóżki 0,8 cm. Cechy morfologiczne pozwalają pewnie określić ją jako typ A 45, należący do pierwszej (głównej) serii wielokrotnie już opisywanej, zróżnico-wanej wewnętrznie grupy fibul oczkowatych2. Brak zdobienia kabłąka i jego stosunkowo słabe profilowanie przemawiają za atrybucją w ramach wariantu A 45A3.

Zapinki omawianego typu, wraz z fibulami A 67b i A 236c należą do form przewodnich horyzontu IV T. Völling’a, synchronizowanego z późniejszą fazą panowania Augusta i przede wszystkim z okresem rządów Tyberiusza, trwającego po początki panowania Klaudiusza (T. Völling 1995, 233–235; J. Kunow 1998, 104–106). Stanowią zatem jeden z wyznaczników fazy B1a-b na obszarze środkowoeuropejskiego Barba-ricum (E. Droberjar 1999, 74). Sporadycznie wystę-pują jeszcze w zespołach pochodzących z fazy B2

4.Obszar występowania obejmuje zasadniczo całą

strefę osadnictwa germańskiego, od Renu aż po wschod-nią granicę zasięgu kultury przeworskiej i wielbarskiej, przy czym wyraźne koncentracje rysują się nad dolną Łabą oraz w markomańskich Czechach (J. Kunow 1998, 106–110, ryc. 6; 2002, 68–71, ryc. 2; patrz także M. Tu-szyńska 1999, 369). We wschodniej Germanii fibule te pojawiają się głównie w inwentarzach kultury wielbar-skiej oraz w zachodniej strefie kultury przeworskiej, natomiast w jej wschodniej części należą do rzadkości. Publikowane dotychczas zestawienia kartograficzne obejmują zaledwie jedno stanowisko z obszaru między Wisłą a Bugiem: cmentarzysko w Nadkolu. Na terenie Lubelszczyzny, rozumianej tu jako obszar odpowiada-jący terytorium województwa lubelskiego, rejestrowano dotychczas wyłącznie późniejsze typologicznie i cha-rakterystyczne już dla fazy B2 okresu rzymskiego fibu-le drugiej serii (np. J. Andrzejowski 2001, 61), głównie egzemplarze typu A 61, znane w ilości około 40 sztuk (B. Niezabitowska 2005; B. Niezabitowska-Wiśniewska 2009). Ostatnimi czasy wzmiankowano w literaturze trzy egzemplarze zapinek pierwszej serii, nie zostały one jednak jeszcze wyczerpująco opublikowane5.

2 O. Almgren 1923, tabl. III: 45; J. Kunow 1998; 2002; M. Tu-szyńska 1999. Odnośnie pozostałych serii: W. Nowakowski 1998; U. Pfeiffer-Frohnert 1998; S. Twardo 2003. 3 P. Glüsing 1968, 56; E. Droberjar 1999, 61–66, 73–75. Kry-tycznie: J. Kunow 1998, 100.4 Vide Pruszcz Gdański, stan. 7, grób 295 (2 × A 45, A 60 – M. Tuszyńska 1999, 371, 378, ryc. 4).5 B. Niezabitowska-Wiśniewska 2009, 336, przyp. 6. Fibulę

Fibulom typu A 45 (co zresztą dotyczy w generaliach wszystkich fibul oczkowatych) nie można przypisać roli wyznaczników płci6. Przedstawiona w tabeli pró-ba statystyczna inwentarzy zawierających omawiane zapinki pokazuje to jednoznacznie7. Oczywiście jako męskie należałoby określić pochówki zawierające elementy uzbrojenia. Dwa takie zespoły znane są z cmentarzyska Kostolná pri Dunaji (SK), aż dziesię-ciokrotnie wystąpiły one w Dobřichov-Pičhora (CZ), pojedyncze inwentarze znane są także przykładowo z Crüchern (D), Liebersee (D), Domaradzic, Lekowa i Warszkowa. Teoretycznie męskim atrybutem są rów-nież metalowe okucia rogów do picia. W nieuwzględ-nionych w tabeli grobach nr 34 i 64 z cmentarzyska w Sládkovičovie (SK) towarzyszyły im elementy no-rycko-panońskich garniturów od pasa8. Sporych trud-ności przy próbie określenia płci pochowanej osoby na podstawie li tylko jej wy posażenia grobowego na-stręcza inwentarz 77 z cmentarzyska Dobřichov-Pičhora (CZ), zawierający oprócz dolnego okucia rogu nożyk sierpikowaty oraz przede wszystkim zestaw składający się z trzech fibul9. To samo dotyczy grobu 1910 n.f. z Großromsted (D), w którym kompletowi

z Opola Lubelskiego ze względu na stan zachowania można jednak określić jedynie jako zbliżoną do typów A 46-57.6 W tym samym tonie także Kunow 1998, 111.7 Tabela ta nie jest oczywiście kompletnym zestawieniem wszys-tkich fibul typu A 45 z Barbaricum. Została ona zestawiona głównie pod kątem zebrania jak największej różnorodności ze-stawów wyposażenia grobowego w kombinacjach z fibulami A 45 z najróżniejszych stref europejskiego Barbaricum. Wiele zespo-łów zostało pominiętych ze względu na niemożność dokładnej atrybucji typologicznej występujących w nich zabytków, czego dobrym przykładem może być grób 62 z Chełmna, zawierający wg J. Kunowa (1999, 92, nr 311) zestaw A 45, A 53. W publika-cji źródłowej (W. Łęga 1938, 21, tabl. VII: 10) pojawiają się jednak istotne nieścisłości: w opisie inwentarza grobowego wspominana jest „zapinka o szerokim kabłąku, z dwoma oczka-mi otwartymi [czyli najpewniej A 45 – P.Ł.] oraz „podobna, bez oczek”, natomiast na stronie 66 pojawiają się dwie zapinki „z oczkami zamkniętymi”. Otwartymi oczkami miałaby się charakteryzować zapinka z grobu 161, czego jednak na podstawie załączonej ilustracji (tabl. VII: 9) nie da się zweryfikować. W wykazie inwentarza tego grobu (strona 44) ks. Łęga opisuje na-tomiast fibulę oczkowatą z oczkami zamkniętymi.8 Sládkovičovo, grób 34 (A 45?, norycko-panoński garnitur do pasa, dolne okucie rogu do picia B.1, brązowa kaserola/rondel E.131 – T. Kolník 1980, 140–141, 302–303, tabl. CXXXIX–CXL; grób 64 (A 45, norycko–pannoński garnitur do pasa, 2 × dolne okucia rogu do picia typu B.1 – T. Kolník 1980, 151, 316, tabl. CLIII:64.9 Dobřichov-Pičhora, grób 77 (2 × A 45b, A 48; nożyk sierpi-kowaty; dolne okucie rogu do picia): E. Droberjar 1999, 73–75, 247, 358, tabl. 56:77.

349

Rzadki okaz fibuli oczkowatej typu A 45 z Lubelszczyzny: Drążgów, pow. Ryki, woj. lubelskie

okuć rogu do picia towarzyszyła między innymi szpi-la brązowa10.

Niewątpliwie żeńskim atrybutem są przęśliki oraz paciorki, przeważnie szklane i bursztynowe. Takie ele-menty wyposażenia znane są przykładowo z Badow (D), grób 19/1973, Kun, grób 17, Opalenia, grób 15, Prusz-cza Gdańskigo (stan. 10), grób 115 oraz grobów 295 i 360 ze stan. 7, Malborka-Wielbarka, grób 1703, Prądna, grób 148, Rządza, groby 5/26.10.1887 i 298/07.05.1888 oraz Żukczyna, grób 54. Trzy ostatnie zespoły charak-teryzują się także obecnością większej ilości fibul (trzech lub nawet czterech egzemplarzy), przy czym za każdym razem występuje para jednakowych zapi-nek. Tego rodzaju strój nie należał do rzadkości w Barbaricum, czego dowodem mogą być inwentarze z Abrahám (SK), groby 81 i 144, Dobřichov-Pičhora, groby 69, 74, Vrbice (CZ), grób 2 oraz Liebersee, groby 2040 i 3818. Bogaty strój kobiecy mógł być też spinany zestawem trzech zapinek tego samego rodza-ju. Garnitur trzech fibul typu A.45 znany jest z Abrahám (SK), grób 100, Dobřichov-Pičhora, grób 121, Tišice (CZ), grób 91, Badow (D), grób 1221, Kleinzerbst (D), grób 3 i najprawdopodobniej z Vrbic, grób 1. Wyniki – bardzo zresztą nielicznych – analiz osteologicznych wskazują, że z omawianymi zapinkami chowane były również dzieci11.

Zapinkom A 45 nie można przypisać roli atrybutów statusu społecznego. Pochowany z grobu II z Dobři-chov-Pičhora, wyposażony na podróż w zaświaty m. in. w jednosieczny miecz oraz imponujący zestaw naczyń brązowych, należał niewątpliwie do lokalnej arystokracji. Grób ten nie spełnia jednak wszystkich warunków (E. Droberjar 2007, 55) niezbędnych do zaliczenia go do elity pochówków w markomańskich Czechach w fazie B1, definiowanych poprzez obecność: 1) naczyń brązowych, rzymskich fibul i obcych (no-rycko-panońskich) garniturów okuć pasa, 2) naczyń wykonanych ze srebra, 3) germańskich fibul ze srebra, złotych pierścieni i zawieszek.

Do elity wojowników należał pochowany z grobu 116 z tego samego cmentarzyska, posiadający oprócz kompletnego uzbrojenia także bogato zdobiony pas, róg do picia oraz misę brązową. To samo odnosi się do zmarłego Domaradzic, grób 1: oprócz kompletu mili-tariów wystąpiły tu ostroga oraz kocioł brązowy. Wysoka ranga widoczna jest także w przypadku grobu

10 Großromstedt, grób 1910 n.f. (A 45, okucia rogu do picia D.1a war. 2 i K1, fragm. brązowego rondelka E 131-133, szpila brązowa – G. Eichhorn 1927, 200–201, 290–293.11 Nadkole, grób 22b (J. Andrzejowski 1998, 21, 168 tabl. XVII). Patrz także wykaz grobów poddanych analizom antropologicz-nym w pracach J. Kunowa (1998, 111, przyp. 30) i M. Tuszyń-skiej (1999, 369–371).

94 z Dobřichov-Pičhora oraz grobu z Lekowa, choć status pochowanych wojowników podkreślony był innymi, nie militarnymi symbolami – oznakami pre-stiżu były tu odpowiednio 9 fibul (w tym jedna srebr-na) oraz dwa rogi do picia i norycko-panoński pas. Na przeciwległym biegunie znajduje się natomiast grób 1 z Warszkowa, którego jedynym wyposażeniem (poza urną) był grot oraz fibula.

Podobna różnorodność wyposażenia charakteryzuje inwentarze określone jako kobiece. Bogaty zestaw importowanych ozdób widoczny jest przykładowo w grobie 1703 z Malborka-Wielbarka (brązowa „Kno-tenring”, brązowa bransoleta z kolbowatymi zakoń-czeniami, brązowy ażurowy wisior koszyczkowaty, brązowy pierścień, 9 szklanych paciorków), ale wy-stąpiła tu tylko jedna fibula.

Dość częste są zespoły zawierające większą ilość zapinek (trzy do czterech sztuk w różnych kombina-cjach), co wskazywałoby na wyższy status zmarłej. W licznych przypadkach towarzyszyły im ozdoby noszące znamiona prestiżowych (np. Abrahám, grób 100–norycko-pannońskie okucia pasa; Rządz, grób 5/26.10.1887 – paciorki szklane; Pruszcz Gdański, grób 115 – paciorki szklane i bursztynowe; Żukczyn, grób 54 – szklany paciorek twarzowy). W Pruszczu Gdań-skim, stan. 7, groby 295 i 360 oraz Opaleniu, grób 15 z paciorkami współwystępowały brązowe i srebrne bransolety. Pozostałe wyposażenie w tej grupie ogra-nicza się do podstawowych ozdób i przedmiotów co-dziennego użytku (vide Abrahám, groby 81 i 144, Dobřichov-Pičhora, groby 69 i 121, Vrbice, grób 1, Badow, grób 1221). Nieco bardziej spektakularne wra-żenie sprawia klamra hakowa do pasa (Voigt typ C) z Tišic, grób 91. W Kleinzerbst, grób 3 oraz Dobřichov-Pičhora, grób 74 i Vrbice, grób 2, strój spinany trzema fibulami stanowił jedyne wyposażenie zmarłych.

Stosunkowo liczną grupę stanowią pochówki wy-posażone zupełnie przeciętnie, w jedną do dwóch fibul (np. Nadkole, grób 15), którym towarzyszą utensylia nie noszące znamion prestiżowych, jak szpile kościa-ne lub brązowe (np. Dobřichov-Pičhora, groby 54, 66, 126, Tvršice, grób szkieletowy III) igły Br (Dobřichov-Pičhora, grób 115), różnego rodzaju nożyki i nożyce (np. Abrahám, grób 80, Kuny, grób 17) lub też sprzącz-ki do pasa (np. Kleinzerbst, grób 81, Liebersee, grób 2775, Modła, grób 218).

Bardzo rzadko w grobach kobiecych fibulom A 45 towarzyszą naczynia brązowe. Jednym z nielicznych wyjątków są groby 14 i 147 z Dobřichov-Pičhora.

Na podstawie przeprowadzonych powyżej analiz nie widać w materiale klarownych reguł w odniesieniu do płci lub bogactwa zmarłego, tworzących powtarzające się schematy wyposażenia grobowego z udziałem opisywanych fibul. Nie rysują się też one w skali mikro,

350

Piotr Łuczkiewicz

po zawężeniu bazy źródłowej do poszczególnych kultur archeologicznych czy stref etnokulturowych. Nasuwający się na pierwszy rzut oka wniosek o wzmo-żonym współwystępowaniu zapinek typu A 45 z ele-mentami uzbrojenia w markomańskich Czechach w fazie B1 byłby wyłącznie efektem lokalnej specyfiki wyjątkowego pod wieloma względami cmentarzyska w Dobřichov-Pičhora12 i jako taki nie może być uogól-niany (por. Tabela na końcu artykułu).

Zabytek z Drążgowa – jak zresztą większość zapinek oczkowatych z Lubelszczyzny – pozbawiony jest kontekstu. Mimo to, ma on jednak dużą wartość po-znawczą, i to na kilku płaszczyznach. Ów pierwszy klasyczny egzemplarz fibuli pierwszej serii na opisy-wanym obszarze, wraz z zabytkami z Ujazdowa, Ochoży Kolonii i być może Opola Lubelskiego13 rzu-ca nowe światło na kwestię wschodniego zasięgu występowania najwcześniejszych fibul oczkowatych i zaczyna wypełniać lukę między Wisłą, Wieprzem i Bugiem, widniejącą na wszystkich publikowanych dotychczas mapach. Ta punktowa obecność wydaje się jednak raczej odzwierciedlać wciąż jeszcze mizerny stan badań aniżeli pradziejową rzeczywistość.

Poszerza się także stan wiedzy odnośnie samego cmentarzyska w Drążgowie. Nekropola ta była użyt-kowana od fazy A2 młodszego okresu przedrzymskie-go po fazę B2 okresu rzymskiego, a jej ramy chrono-logiczne opierały się – w kontekście bardzo ubogiego spektrum zabytków metalowych pozyskanych w trak-cie badań – głównie na formach naczyń (A. Kokowski 1991, 25–45). Wobec oczywistych trudności w precy-zyjnym datowaniu ceramiki, zwłaszcza w określeniu form dystynktywnych dla fazy B1

14, ciągłość użytko-

wania mogła być dyskutowaną. Omawianą fibulę można tymczasem pewnie posadowić w fazie B1, jej datowanie nie kłóci się przy tym z ramami chronolo-gicznymi cmentarzyska.

Kwestia jej proweniencji oraz drogi, jaką dotarła na północny skraj Lubelszczyzny pozostaje wyłącznie w sferze przypuszczeń. Być może był to wynik kontaktów z sąsiednim Mazowszem, gdzie tego typu fibule poja-wiały się na niektórych nekropolach kultury przewor-skiej (np. Nadkole, Modła). Teoretycznie może to być także ślad jakichś sporadycznych i bardzo wczesnych kontaktów ze światem kultury wielbarskiej, albo też z południem, z Kotliną Czeską. Pojawienie się zapinek typu A 45 w strefie kultury przeworskiej i wielbarskiej

12 Por. monograficzne opracowanie stanowiska: E. Droberjar 1999. 13 Patrz przyp. 5. 14 Dobrym przykładem mogą być trudności w analizie chronolo-gicznej ceramiki na nieodległej osadzie w Sobieszynie (P. Łucz-kiewicz 2008a, 266–272).

wiązane jest powszechnie z tzw. czeską falą importów (R. Wołągiewicz 1970, 218; M. Tuszyńska 1999, 369). Śladem południowych powiązań, jednak w nieco póź-niejszym okresie, jest znaleziony w Drążgowie późny wariantu zapinki A 238 (P. Łuczkiewicz 2009a).

Kompleks osadniczy w Drążgowie15, wraz z – wy-mieniając tylko najważniejsze i najlepiej przebadane stanowiska – kompleksem w Sobieszynie16, osadą w Tarkawicy (M. Juściński 2008) i dużym cmentarzy-skiem w Masowie (J. Gurba 1954, 303, ryc. 1, 2; 1958; Wandalowie, 289, 291, 301–302, 323, 330) był częścią składową tzw. „prowincji nadwieprzańskiej” kultury przeworskiej (A. Kokowski 1999), funkcjonującej w rejonie ujścia Wieprza do Wisły od fazy A2 młodszego okresu przedrzymskiego aż po schyłek wczesnego okresu rzymskiego (faza B2/C1-C1a). Pomijając nekro-polę z Masowa, na pozostałych obiektach znaleziono niewiele zabytków metalowych, a jeszcze mniej z nich można odnieść bez żadnych wątpliwości do fazy B1.

Cmentarzysko w Masowie nie doczekało się jeszcze monograficznego opracowania, a wszelkie dotychcza-sowe publikacje mają jedynie charakter przyczynkar-ski i dotyczą pojedynczych zabytków lub pochówków. W żadnej z nich nie przedstawiono jakichkolwiek zabytków dystynktywnych dla fazy B1. Jedynym źró-dłem informacji odnośnie ich obecności pozostaje kartoteka prof. A. Kokowskiego w Instytucie Arche-ologii UMCS w Lublinie oraz oględziny zachowanych oryginalnych materiałów.

Wśród licznych zabytków ze zniszczonego cmenta-rzyska w Sobieszynie, z fazą B1 można pewnie łączyć tylko jedną fibulę typu A 68 (P. Łuczkiewicz 2008a, 274–275); osada w Tarkawicy została natomiast zało-żona najwcześniej u schyłku fazy B2 okresu rzymskiego.

Rysujący się tu problem z uchwytnością fazy B1, choć być może bardziej adekwatnymi określeniami byłyby tu „regres” bądź nawet „hiatus osadniczy”, dotyczy generalnie całej Lubelszczyzny i był już pod-noszony w literaturze (np. A. Kokowski 1991, 183). Większość znanych nekropoli kultury przeworskiej z tego terenu – Kraśnik-Piaski, Puławy-Włostowice, Opoka – została założona dopiero w fazie B2

17. Bada-

15 Opisywane cmentarzysko, rozległa osada z wczesnego okresu rzymskiego (stan. 58) i kilka mniejszych stanowisk (m.in. stan. 2 i 3 – A. Kokowski 1989, 29–32; 1991, 25–45; 1999, 208, nr 4, 6, 216, ryc. 4; M. Gładysz, A. Kokowski 1997; A. Kokowski, A. Reszczyńska, E. Roman 1997; M. Juściński 2008, 340–341, nr 6, 7). 16 Stan. 14 (osada) i stan. 1 (cmentarzysko): P. Łuczkiewicz 2008a (tam wcześniejsza literatura).17 Kraśnik-Piaski (Z. Wichrowski 1998; 1999; 2000; A. Wichrow-ska 2007); Puławy-Włostowice (L. Gajewski, J. Gurba 1981, PL. 276–279; A. Kokowski 1991, 167, nr 77 [tam wcześniejsza lit.]);

351


nia na osadach dostarczają głównie ceramiki, która jest mało precyzyjnym datownikiem. Każdy nowy zabytek z fazy B1 przyczynia się wypełnienia luki w stanie badań odnośnie charakteru i przede wszystkim skali osadnictwa kultury przeworskiej w początkach okresu rzymskiego na Lubelszczyźnie.

Opoka (E. Szarek-Waszkowska 1971; M. Stasiak 1994; M. Sta-siak-Cyran 2005). Kolejne cmentarzysko, z którego najstarsze materiały pochodzą z fazy B2 odkryto w miejscowości Perespa, pow. Tomaszów Lubelski (E. Kłosińska, M. Piotrowski 2005, 392–397 [jako osada z okresu rzymskiego]; P. Łuczkiewicz 2006).

Dr. Piotr ŁuczkiewiczUniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej Instytut ArcheologiiPlac M. Curie-Skłodowskiej 4PL 20-031 [email protected]

literatura

Almgren, O.1923 Studien über nordeuropäische Fibelformen

der ersten nachchristlichen Jahrhunderte mit Berücksichtigung der provinzialrömischen und südrussischen Formen, Mannus Biblio-thek 32, Leipzig2.

Andrzejowski, J.1998 Nadkole 2. A Cemetery of the Przeworsk Cul-

ture in Eastern Poland, Monumenta Archaeo-logica Barbarica 5, Kraków.

2001 Wschodnia strefa kultury przeworskiej – pró-ba definicji, „Wiadomości Archeologiczne” 54, 1999-2001, 59–87.

2006 Nekropola ze schyłku starożytności w Modle koło Mławy, w: W. Nowakowski, A. Szela (red.), Pogranicze trzech światów. Kontakty kultur przeworskiej, wielbarskiej i bogaczew-skiej w świetle materiałów z badań i poszuki-wań archeologicznych, Światowit Supplement Series P: Prehistory and Middle Ages 14, War-sza wa, 15–44.

Andrzejowski, J., Bursche, A.1987 Archeologia biblioteczna. Cmentarzyska kul-

tury wielbarskiej w Krośnie, stan. 1 i w Wiel-barku, woj. Elbląskie, w: Badania archeolo-giczne w woj. elbląskim w latach 1980-83, Malbork, 233–277.

Anger, S.1890 Das Gräberfeld zu Rondsen im Kreise Grau-

denz, Graudenz.

Bemmann G.1999 Badow. Ein Gräberfeld der jüngeren vorrömi-

schen Eisenzeit und älteren römischen Kaise-rzeit im Landkreis Nordwestmecklenburg,

Beiträge zur Ur- und Frühgeschichte Mecklen-burg-Vorpommerns 34, Lübstorf.

Bemmann, J., Wesely-Arents, E. M.2005 Liebersee. Ein polykultureller Bestattung-

splatz an der sächsischen Elbe 5, Dresden.

Droberjar, E.1999 Dobřichov-Pičhora. Ein Brandgräberfeld der

älteren römischen Kaiserzeit in Böhmen (Ein Beitrag zur Kenntnis des Marbod-Reiches), Fontes Archaeologici Pragenses 23, Pragae.

2007 „Veteres illis Sueborum praedae et nostris e provinciis lixae ac negotiatores reperti…“ (Tacitus, Ann. II,62,3). K interpretaci římských importů u českých Svébů v Době Marbudově, w: E. Droberjar, O. Chvojka (red.), Archeolo-gie Barbarů 2006. Sborník příspěvků z II. protohistorické konference, České Budějovice 21.-24.11.2006, Archeologické výzkumy v Ji-žních Čechách, Suppl. 3/1, České Budějovice, 41–91.

Eggers, H. J.1937 Ein frühkaiserzeitliches Brandgrab von Lec-

kow, Kreis Belgard (ehem. Schivelbein), „Mo-nats blätter” 51, 137–139.

Eichhorn, G.1927 Der Urnenfriedhof auf der Schanze bei Groß-

romstedt, Mannus-Bibliothek 41, Leipzig.

Gajewski, L., Gurba, J.1981 Civilisation de Przeworsk dans la region de

Lublin, Inventaria Archaeologica Pologne, 45, Warszawa-Łódź.

Glüsing, P.1968 Studien zur Chronologie und Trachtgeschich-

te der Spätlatènezeit und der frühen römischen Kaiserzeit, Kiel.

Gładysz, M., Kokowski, A.1997 Badania ratownicze wschodniej części stano-

wiska nr 2 w Drążgowie (Kolonii), woj. lubel-

352

Piotr Łuczkiewicz

skie, „Archeologia Polski Środkowowschod-niej” 2, 124–126.

Gurba, J.1954 Cmentarzysko lateńsko-rzymskie w Masowie,

pow. Garwolin, badane w 1953 r., „Wiadomo-ści Archeologiczne” 20, 303.

1958 Grób wojownika z późnego okresu lateńskiego z Masowa w powiecie garwolińskim, „Prze-gląd Archeologiczny” 10, 326–330.

Hauptmann, T.2002 Das germanische Gräberfeld von Prądno, Kr.

Myślibórz (ehem. Rahmhütte, Kr. Soldin), Poz nań.

Juściński, M.2008 Tarkawica, st. 5 – osada kultury przeworskiej

ze środkowego okresu rzymskiego na Lubelsz-czyźnie (Polska), w: E. Droberjar, B. Komo-róczy, D. Vachútova (red.), Barbarská sídliště. Chronologické, ekonomické a historické aspekty jejich vývoje ve světle nových arche-ologických výzkumů, Archeologie barbarů 2007, Spisy Archeologického Ústavu AV ČR Brno 37, Brno, 327–344.

Kłosińska, E., Piotrowski, M.2005 Wstępne wyniki badań wykopaliskowych na

wielokulturowym stanowisku 54 w Perespie, gm. Tyszowce, w sezonach 2003-2004, „Ma-teriały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrod-ka Archeologicznego” 26, 385–408.

Kokowski, A.1989 Wielokulturowe stanowisko 2 w Drążgowie,

gm. Ułęż, woj. lubelskie, Sprawozdania z ba-dań terenowych Katedry Archeologii UMCS, 29–32.

1991 Lubelszczyzna w młodszym okresie przedrzym-skim i w okresie rzymskim, Lublin.

1999 „Prowincja” kultury przeworskiej w młodszym okresie przedrzymskim nad środkowym Wie-przem, w: J. Andrzejowski (red.), COMHLAN. Studia z archeologii okresu przedrzymskiego i rzymskiego w Europie Środkowej dedykowa-ne Teresie Dąbrowskiej w 65. rocznicę urodzin, Warszawa, 203–216.

Kokowski, A., Reszczyńska, A., Roman, E.1997 Badania ratownicze na wielokulturowym

stanowisku nr 1 w Drążgowie (Kolonii), woj. lubelskie, „Archeologia Polski Środkowow-schodniej” 2, 95–97.

Kolník, T.1980 Römerzeitliche Gräberfelder in der Slowakei,

Bratislava.

Kostrzewski, B.1953 Cmentarzysko z okresu późnolateńskiego

i rzymskiego w Domaradzicach, pow. Rawicz, „Fontes Archaeologici Posnanienses” 4, 153––274.

Kunow, J.1998 Die Hauptserie der Augenfibeln: Gruppe III,

Fig. 45-54, w: J. Kunow (red.), 100 Jahre Fibelformen nach Oscar Almgren. Internatio-nale Arbeitstagung 25.-8. Mai 1997 Klein-machnow, Land Brandenburg, Forschungen zur Archäologie im Land Brandenburg 5, Wünsdorf [2002], 93–118.

2002 Katalog Und Kartierungen zur Hauptserie der Augenfibeln: Almgren Gruppe III, Figuren 44, 45-54, „Veröffentlichungen des Brandenbur-gischen Landesmuseums für Ur- und Frühge-schichte” 33 (1999), 65–105.

Łęga, Wł. 1938 Cmantarzysko lateńsko - rzymskie z Chełmna,

Toruń.

Łuczkiewicz, P.2006 Perespa – kolejne cmentarzysko z okresu

rzymskiego ze wschodniej Lubelszczyzny?, „Wiadomości Archeologiczne” 58, 390–394.

2008a Sobieszyn, Fdst. 14, pow. Ryki, Wojw. Lubel-skie. Eine Siedlung der Przeworsk-Kultur aus der jüngeren vorrömischen Eisenzeit und der frührömischen Kaiserzeit in Ostpolen, w: E. Droberjar, B. Komoróczy, D. Vachútova (red.), Barbarská sídliště. Chronologické, ekonomic-ké a historické aspekty jejich vývoje ve světle nových archeologických výzkumů, Archeologie barbarů 2007, Spisy Archeologického Ústavu AV ČR Brno 37, Brno, 259–278.

2008b Ein völkerwanderungszeitliches Grab (?) aus Spiczyn bei Lublin, w: B. Niezabitowska-Wi-śniewska, M. Juściński P. Łuczkiewicz, S. Sa-dowski (red.), The Turbulent Epoch. New Materials from the Late Roman Period and the Migration Period, Monumenta Studia Gothica 5, Lublin, 219–226.

2009a Norycko-panońska fibula z Drążgowa, pow. Ryki, woj. Lubelskie, w: H. Taras, A. Zakościel-na (red.), Hereditas praeteriti. Additamenta ar-chaeologica et historia dedicata Ioanni Gurba Octogesimo Anno Nascendi, Lublin, 327–332.

353


2009b Neues zur ausgehenden Kaiserzeit und der Völkerwanderungszeit im mittleren Ostpolen: Spiczyn, Fdst. 53, w: „The Next Generation“ – Traditionen und Perspektiven der archäolo-gischen Kaiserzeitforschung in Deutschland und Polen. Wissenschaftliche Tagung an der Humboldt-Universität zu Berlin am 06.-08. Juli 2007, Barbaricum 8, Warszawa, 171–182.

Motyková-Šneidrová, K.1963a Žárové pohřebištĕ ze starší doby římske v Tíši-

cich ve středních Čechách, „Památky Archeo-logické” 54, 343–437.

1963b Die Anfänge der römischen Kaiserzeit in Böh-men, Fontes Archaeologici Pragenses 6, Prag.

Niezabitowska, B.2005 Nowe znaleziska fibul oczkowatych z terenu

Polski południowo-wschodniej, w: P. Łuczkie-wicz, M. Gładysz-Juścińska, M. Juściński, B. Niezabitowska, S. Sadowski (red.), Europa Barbarica. Ćwierć wieku archeologii w Ma-słomęczu, Monumenta Studia Gothica 4, Lu-blin, 489–497.

Niezabitowska-Wiśniewska, B.2009 Kolejne znaleziska fibul oczkowatych z Lu-

belszczyzny, w: H. Taras, A. Zakościelna (red.), Hereditas praeteriti. Additamenta ar-chaeologica et historia dedicata Ioanni Gurba Octogesimo Anno Nascendi, Lublin, 333–338.

Nowakowski, W.1998 Die Fibeln Almgren 55 und 56 aus heutiger

Sicht, w: J. Kunow (red.), 100 Jahre Fibelfor-men nach Oscar Almgren. Internationale Arbeitstagung 25.-8. Mai 1997 Kleinmach-now, Land Brandenburg, Forschungen zur Archäologie im Land Brandenburg 5, Wüns-dorf, 119–123.

Pfeiffer-Frohnert, U.1998 „Mit Augen am Fuß und mit Wulst statt Sche-

ibe”. Verbreitung und Zeitstellung der preu-ßischen Nebenserie A.57-61 und ihrer Varian-ten, w: J. Kunow (red.), 100 Jahre Fibelformen nach Oscar Almgren. Internationale Arbeit-stagung 25.-8. Mai 1997 Kleinmachnow, Land Brandenburg, Forschungen zur Archäologie im Land Brandenburg 5, Wünsdorf, 125–134.

Pietrzak, M.1997 Pruszcz Gdański, Fundstelle 10. Ein Gräber-

feld der Oksywie- und Wielbark-Kultur in

Ostpommern, Monumenta Archaeologica Barbarica 4, Kraków.

Pietrzak, M., Łuka, L. J. 1974 Cmentarzysko ze starszego okresu rzymskiego

w Gołębiewie-Wielkim, „Pomorania Antiqua” 5, 299–327.

Schmidt-Thielbeer, E. 1967 Das Gräberfeld von Wahlitz, Berlin.1998 Schmidt-Thielbeer, Kleinzerbst. Ein germani-

sches Gräberfeld der Spätlatènezeit und der frühen römischen Kaiserzeit aus dem Landkre-is Köthen, Veröffentlichungen des Landesmu-seums für Vorgeschichte in Halle 51, Halle.

Skowron, J.2008 Cmentarzysko ludności kultury przeworskiej

w Kunach na stanowisku 4, w Wielkopolsce wschodniej, w: J. Skowron, M. Olędzki (red.), Kultura przeworska. Odkrycia – interpretacje – hipotezy 2, Łódź, 11–210.

Stasiak, M.1994 Ceramika z cmentarzyska kultury przeworskiej

w Opoce, Kultura Przeworska 2, Lublin.

Stasiak-Cyran, M.2005 Dwa groby kultury wielbarskiej z cmentarzy-

ska kultury przeworskiej w Opoce, pow. Pu-ławy, w: P. Łuczkiewicz, M. Gładysz-Juś ciń-ska, M. Juściński, B. Niezabitowska, S. Sa-dowski (red.), Europa Barbarica. Ćwierć wieku archeologii w Masłomęczu, Monumen-ta Studia Gothica 4, Lublin, 443–452.

Szarek-Waszkowska, E.1971 Cmentarzysko kultury przeworskiej w miej-

scowości Opoka, pow. Puławy, „Studia i Ma-te riały Lubelskie” 5, s. 79–186.

Tuszyńska, M.1999 Wybrane zespoły grobowe z zapinkami oczko-

watymi typu Almgren 45 z cmentarzysk kultury wielbarskiej nad dolną Wisłą, w: J. Andrzejow-ski (red.), COMHLAN. Studia z archeologii okresu przedrzymskiego i rzymskiego w Eu ropie Środkowej dedykowane Teresie Dąbrowskiej w 65. rocznicę urodzin, Warszawa, 369–378.

Twardo, S.2003 Zapinki oczkowate serii pruskiej z terenu pół-

noc no-wschodniego Mazowsza, „Studia i Ma-teriały Archeologiczne” 11, 165–237.

354

Piotr Łuczkiewicz

Völling, T.1995 Studien zu Fibelformen der der jüngeren vor-

römischen Eisenzeit und ältesten römischen Kaiserzeit, „Bericht der Römisch-Germani-sche Komission” 75 (1994), 147–282.

Wandalowie2004 J. Andrzejowski, A. Kokowski, Ch. Lei ber

(red.), Wandalowie strażnicy bur szty nowego szlaku. Państwowe Muzeum Ar cheo logiczne w Warszawie, 8 marca – 16 czerw ca 2004, Katalog wystawy, Lublin-Warszawa

Wichrowska, A.2007 Kraśnik-Piaski, stan. 2. Cmentarzysko kultury

przeworskiej z okresu wpływów rzymskich, niepublikowana praca magisterska, Lublin.

Wichrowski, Z.1998 Badania archeologiczne na cmentarzysku kul-

tury przeworskiej w Karaśniku-Piaskach, stan. 2, woj. lubelskie, „Archeologia Polski Środko-wowschodniej” 3, 104–109.

1999 Badania ratownicze na cmentarzysku kultury przeworskiej w Karaśniku-Piaskach, stan. 2, woj. lubelskie, „Archeologia Polski Środko-wowschodniej” 4, 119–122.

2000 Badania ratownicze na cmentarzysku kultury przeworskiej w Karaśniku-Piaskach, stan. 2, woj. lubelskie, „Archeologia Polski Środko-wowschodniej” 5, 96–104.

Wołągiewicz, R.1965 Cmentarzysko z okresu późnolateńskiego

i rzymskiego w Warszkowie, pow. Sławno, „Ma-teriały Zachodniopomorskie” 11, 179–281.

1970 Napływ importów rzymskich do Europy na północ od środkowego Dunaju, „Archeologia Polski” 15, 207–252.

miejscowość / nr grobu zap. A 45 inne zap. pozostałe elementy wyposażenia literaturapochówki żeńskieAbrahám / 80 A 45 – nożyce, nóż półksiężycowaty T. Kolník 1980, 38–39, 189,

tabl. XXVI:80Abrahám / 81 A 45 2 × A 67 żelazny nożyk T. Kolník 1980, 39, 190,

tabl. XXVII:81Abrahám / 100 3 × A 45 – norycko-pannońskie okucia pasa T. Kolník 1980, 45–46, 196–197,

tabl. XXXIII–XXXIVAbrahám / 144 (szkieletowy) A 45 A 49, 2 × A 52? brązowa zatyczka do przędzy T. Kolník 1980, 56, 208,

tabl. XLV:144Dobřichov-Pičhora / 14 A 45b fragm., A 236c wiadro E 38, 6 szpil kościanych,

sprzączka Ml C13 E. Droberjar 1999, 73–75, 229– –230, 333, tabl. 31

Dobřichov-Pičhora / 54 2 × A 45b kościana szpila E. Droberjar 1999, 73–75, 241– –242, 350, tabl. 48:54

Dobřichov-Pičhora / 66 2 × A 45b – 2 brązowe szpile, kościana szpila E. Droberjar 1999, 73–75, 245, 354, tabl. 52:66

Dobřichov-Pičhora / 68 A 45b A III fragm. brązowej rączki lusterka? E. Droberjar 1999, 73–75, 245– –246, 355, tabl. 53:68

Dobřichov-Pičhora / 69 2 × A 45b A III końcówka pasa Oldenstein 305 E. Droberjar 1999, 73–75, 246, 356, tabl. 54: 69

Dobřichov-Pičhora / 74 A 45b 2 × A 19aI – E. Droberjar 1999, 73–75, 247, 357, tabl. 55:74

Dobřichov-Pičhora / 115 A 45b – brązowa igła E. Droberjar 1999, 73–75, 255, 368, tabl. 66:115

Dobřichov-Pičhora / 121 3 × A 45b – żelazny nożyk E. Droberjar 1999, 73–75, 257, 372, tabl. 70:121

Dobřichov-Pičhora / 122 A 45 A III kościana szpila, brązowa klamra do pasa

E. Droberjar 1999, 73–75, 257, 373, tabl. 71:122

Dobřichov-Pičhora / 126 A 45a – brązowa szpila E. Droberjar 1999, 73–75, 258, 373 tabl. 71:126

Dobřichov-Pičhora / 147 A 45a A 54? fragmenty brązowych naczyń, norycko-pannońskie okucia pasa

E. Droberjar 1999, 73–75, 263, 382, tabl. 80:147

taBela

355


miejscowość / nr grobu zap. A 45 inne zap. pozostałe elementy wyposażenia literaturaTišice / 91 3 × A 45 – nożyk sierpikowaty, nożyce,

klamra hakowa do pasa Voigt typ C K. Motyková-Šneidrová 1963a, 382–384, 393–395, ryc. 32–33

Tvršice / szkieletowy III A 45 A 46–47 brązowe szpile K. Motyková-Šneidrová 1963b, 64, tabl. VI:1.5

Vrbice / 1 2×A 45 A 45? nożyk sierpikowaty K. Motyková-Šneidrová 1963b, 66, tabl. V:1.3

Vrbice / 2 2 × A 45 Kostrz. O? – K. Motyková-Šneidrová 1963b, 66, tabl. V:4

Badow / 1202 A 45b A 26 nożyk sierpikowaty, żelazna szpila, kościana szpila

J. Bemmann 1999, 157, tabl. 172:1202

Badow / 1221 3 × A 45b – nożyk sierpikowaty, żelazna szpila, kościana szpila

J. Bemmann 1999, 159, tabl. 174:1221

Badow / 19/1973 A 45a A 46 żelazna szpila, kościane szpile, 2 bursztynowe paciorki

J. Bemmann 1999, 208, tabl. 243:19

Kleinzerbst / 3 3 × A 45b – – E. Schmidt-Thielbeer 1998, 63, tabl. 2

Kleinzerbst / 81 A 45a A 47 brązowa sprzączka do pasa E. Schmidt-Thielbeer 1998, 83, tabl. 41

Liebersee / 793 2 × A 45a – nożyk, brązowa szpila J. Bemmann, E. M. Wesely-Arents 2005, 278, 343, tabl. 7

Liebersee / 1918 2 × A 45 – nożyk sierpikowaty, kościana szpila

J. Bemmann, E. M. Wesely-Arents 2005, 289–290, 352, tabl. 16

Liebersee / 2040 2 × A 45 derywat miseczkowatej

nożyk sierpikowaty J. Bemmann, E. M. Wesely-Arents 2005, 296–297, 359, tabl. 23

Liebersee / 2775 A 45 – sprzączka zbliżona do ML A9 J. Bemmann, E. M. Wesely-Arents 2005, 323–324, 383, tabl. 47

Liebersee / 3818 2 × A 45b A 237 nożyk sierpikowaty J. Bemmann, E. M. Wesely-Arents 2005, 324–325, 386, tabl. 50

Gołębiewo Wielkie / 10 A 45 – przęślik, nożyk sierpikowaty M. Pietrzak, L. J. Łuka 1974, 315–317, ryc. 16:b–e

Kuny / 17 2×.A 45b – przęślik, nożyk sierpikowaty, żelazna igła, żelazny nóż

J. Skowron 2008, 21–22, 112– –113, 170, tabl. VII

Modła / 218 A 45b – sprzączka ML A1, żelazne szydło J. Andrzejowski 2006, 25, 39, ryc. 4:218

Nadkole / 15 A 45 A 68 nit żelazny J. Andrzejowski 1998, 19, 162, tabl. XI:15

Opalenie / 15 A 45 2 × A 50-51 brązowa bransoleta, szklany paciorek

M. Tuszyńska 1999, 370, 377, ryc. 3

Prądno / 148 A 45 2 × A 68, A IV przęślik, nożyk o tordowanej rękojeści

T. Hauptmann 2002, 112, tabl. 21:148

Pruszcz Gdański, stan. 7 / 360

2 × A 45 – brązowa bransoleta, dwa szklane paciorki, przęślik, żelazny nożyk

M. Tuszyńska 1999, 370–371, 378, ryc. 4


2 × A 45 A 60 3 szklane paciorki, srebrna klamerka esowata, brązowe okucia i sprzączka do pasa

M. Tuszyńska 1999, 370, 376, ryc. 2


A 45 A 75, Kostrz. K szklane i bursztynowe paciorki M. Pietrzak 1997, 25, 135, tabl. XXXVII

Rządz / 5/26.10.1887 2 × A 45 A 67/68, fragm.. 2 szklane paciorki S. Anger 1890, 19, tabl. 12:1.2, 13:6Rządz / 298/07.05.1888 2 × A 45 A 67/68 przęślik S. Anger 1890, 32.Wielbark / 1703 A 45 – brązowy „Knotenring”, brązowa

bransoleta z kolbowatymi zakończeniami, brązowy, ażurowy wisior koszyczkowaty, brązowy pierścień, 9 szklanych paciorków

J. Andrzejowski, A. Bursche 1987, 269–269, tabl. VII/1703

Żukczyn / 54 2 × A 45 A 50 szklany paciorek TM 369, nożyk sierpikowaty, żelazna igła

M. Tuszyńska 1999, 369–370, 375, ryc. 1

356

Piotr Łuczkiewicz

miejscowość / nr grobu zap. A 45 inne zap. pozostałe elementy wyposażenia literaturapochówki męskieKostolná pri Dunaji / 3 A 45 – grot, umbo, imacz T. Kolník 1980, 96, 238,

tabl. LXXV:3Kostolná pri Dunaji / 34 A 45? – fragm. umba i imacza T. Kolník 1980, 109, 261,

tabl. XCVIII:34Dobřichov-Pičhora / II 2 × A 45b A 24,

3 × Feugère 19, TKF

miecz jednosieczny, grot włóczni, 2 groty oszczepów, sprzączka do pasa ML A1, brązowe naczynia: 3 × E 18, E 91 lub 97, E 99/100, 2 × E 124/125, E 131, E 134/135, E 154/155, okucia rogów do picia: D.1, K.2, S.5

E. Droberjar 1999, 73–75, 214– –217, 305–309, tabl. 3–7

Dobřichov-Pičhora / 6 A 45b – dolne okucie rogu do picia D.1e, norycko-pannońskie okucia pasa, nóż, brzytwa

E. Droberjar 1999, 73–75, 226, 327, tabl. 25:6

Dobřichov-Pičhora / 9 A 45b A 26, A 237c okucia rogu do picia: D.1d, K.1, S.1, 3 × grot, tok, umbo Zieling C1, imacz Zieling F1

E. Droberjar 1999, 73–75, 226– –228, 329–330 tabl. 27.28

Dobřichov-Pičhora / 13 2 × A 45 A 236c, typ Kalkriese

grot, okucie rogu do picia, sprzączka do pasa ML C13, 9 pazurów niedźwiedzich

E. Droberjar 1999, 73–75, 229, 332, tabl. 30

Dobřichov-Pičhora / 28 A 45b – sprzączka ML C4, brzytwa półksiężycowata

E. Droberjar 1999, 73–75, 233– –234, 339, tabl. 37:28

Dobřichov-Pičhora / 33 A 45b A 19aII sprzączka ML A, grot, umbo Zieling G1, imacz Zieling F1

E. Droberjar 1999, 73–75, 236, 342, tabl. 40

Dobřichov-Pičhora / 77 2 × A 45b A 48 nożyk sierpikowaty, dolne okucie rogu do picia

E. Droberjar 1999, 73–75, 247, 358, tabl. 56:77

Dobřichov-Pičhora / 94 5 × A 45b Ag A 54a, A 67b, typ Dobřichov-Pičhora, typ Kalkriese

grot, 2 × brązowe szpile, dolne okucie rogu do picia D.1c, 4 noże

E. Droberjar 1999, 73–75, 250– –251, 363–364, tabl. 61.62

Dobřichov-Pičhora / 112 A 45b A 49, A 126 imacz Zieling G2, sprzączka ML G16, norycko-pannońskie okucie pasa, nożyce

E. Droberjar 1999, 73–75, 254, 368, tabl. 66:112

Dobřichov-Pičhora / 116 3 × A 45b A 67b fragm. misy E 92, okucie rogu do picia S.2, sprzączka do pasa ML A1, norycko-pannońskie okucie pasa, miecz jednosieczny W.III, grot Kaczanowski G, umbo Zieling I 1, 2 × nóż

E. Droberjar 1999, 73–75, 255– –256, 369–370, tabl. 67.68

Crüchern, grób A 45 A 49? grot, grot z zadziorami, umbo B.7, okucia pasa

E. Schmidt-Thielbeer 1967, tabl. 112

Liebersee / 786 A 45 – grot, brzytwa, sprzączka zbliżona do typu ML A7

J. Bemmann, E. M. Wesely-Arents 2005, 277–278, 342, tabl. 6

Domaradzice / 1 A 45 A 68 miecz obosieczny typu I/2, groty Kaczanowski A1 i I, umbo J.5, imacz J.6, ostroga Ginalski C1a, sprzączka ML A1, brązowy kocioł z żelaznym brzegiem typu E 7

J. Kostrzewski 1953, 155–159, ryc. 2–4

Lekowo / 4 × A 45 A 67 grot, noż, brzytwa, nożyk sier pi-ko waty, okucia pasa Garbsch G1c, żelazna punca, 2 × dolne okucia rogu do picia Andrzejowski B.1

H. J. Eggers 1937

Warszkowo / 1 A 45 – grot R. Wołągiewicz 1965, 181–182, 248, tabl. I

Rzadki okaz fibuli oczkowatej typu A 45 z Lubelszczyzny: Drążgów, pow. Ryki, woj. lubelskie

Documents