1 Rynek rolno-spożywczy w Polsce. Dystrybucja w łańcuchu żywnościowym. Władysław Łukasik Prezes Agencji Rynku Rolnego Warszawa, 11-12 września 2011
1
Rynek rolno-spożywczy w Polsce.
Dystrybucja w łańcuchu
żywnościowym.
Władysław Łukasik
Prezes Agencji Rynku Rolnego
Warszawa, 11-12 września 2011
2
Zagadnienia
1. Potencjał
a) rolnictwa
b) przemysłu rolno-spożywczego,
2. Organizacja dystrybucji produktów
rolno-spożywczych w Polsce,
3. Rynki hurtowe, program „Mój Rynek”,
4. Handel z Rosją.
3
Powierzchnia użytków rolnych
i liczba gospodarstw w Polsce
Źródło: dane 2002 r. - GUS;
dane 2010 r. – ARiMR, wstępne wyniki Powszechnego Spisu Rolnego 2010
Wyszczególnienie
Powierzchnia UR ogółem
- o powierzchni powyżej 1 ha UR
- o powierzchni powyżej 100 ha UR
- powyżej 1 ha
- powyżej 100 ha 448 ha 354 ha
7 tys.(3,1 mln ha,
tj. 18,1% UR)
10 tys. (3,5 mln ha,
tj. 22,8% UR)
7,4 ha 9,8 ha
Średnia powierzchnia gruntów rolnych w gospodarstwie o powierzchni:
2002 2010
1,96 mln 1,56 mln
16,9 mln ha 15,5 mln ha
Liczba gospodarstw rolnych ogółem:
W 2010 r. - 1,36 mln gospodarstw rolnych korzystało z dopłat bezpośrednich w ramach WPR. Średnia wielkość takiego gospodarstwa - 10,23 ha.
4
zboża
31%
ziemniaki
8%buraki
cukrowe
6%
warzywa
18%
owoce
12%
pozostała
produkcja
roślinna**
12%
przemy-
słowe*
13%
Struktura towarowej produkcji rolniczej
w Polsce w 2010 r.
Produkcja zwierzęca
33,2 mld zł (55%)
Produkcja roślinna
27,1 mld zł (45%)
Źródło: Mały rocznik statystyczny GUS 2011
trzoda
chlewna
25%
drób
20%
pozostały
żywiec
rzeźny
1%
mleko
32%
jaja
10%
pozostała
produkcja
zwierzęca
1%
bydło
11%
Produkcja towarowa ogółem - 60,3 mld zł (wzrost o 7% do 2009 r.)
- znaczące zmiany udziału w produkcji towarowej ogółem w odniesieniu do 2009 r.
* Rośliny oleiste (rzepak, rzepik, soja słonecznik), włókniste (len i konopie), tytoń, chmiel i in.
** Uprawy na nawozy zielone, wysadki okopowych, zioła, wiklina i in.
5
Produkcja żywca drobiowego w Polsce (w tys. ton)
Źródło: IERiGŻ
Wyszczególnienie 2004 2007 2009 2010 Zmiana
2010/2004
kurczęta brojlery 890 1 085 1 220 1 410 58 %
indyki 270 323 316 345 28 %
pozostałe* 149 186 247 208 40 %
żywiec drobiowy ogółem 1 309 1 594 1 783 1 963 50 %
* w tym głównie gęsi i kaczki
6
Produkcja i eksport ważniejszych
produktów rolno-spożywczych w 2010 r.
oraz pozycja Polski w UE i na świecie w 2008 r.
w
UE-27
w
świecie
Pszenica 9 488 11 4 15
Zyto 3 270 12 2 3
Ziemniaki 8 766 0,5 2 7
Rzepak 2 078 8 3 7
Cukier 1 579 24 3 21
Owoce ogółem *, w tym: 2 738 34 4 35
jabłka 1 859 34 1 3-4
Mrożone owoce 310 98 1 3
Warzywa ogółem * 5 010 8 4 20
Mrożone warzywa 517 66 2 5
Pieczarki 250 66 1 3
Mięso 3 891 34 6 13
Mleko 12 279 18 4 10
Miejsce produkcjiProdukcja
(tys. ton)
Udział
eksportu
w produkcji
%
WyszczególnienieTendencje
od akcesji
Źródło: GUS, EUROSTAT * Polska jest czołowym producentem jabłek, truskawek, malin i pieczarek
7
Liczba dostawców (w tys.) na początku roku kwotowego oraz
średnia wielkość dostaw mleka w Polsce
Źródło: ARR
294
183158
14
279
170201
246
355
50 34 2821 1517
78
27 3136
43555149
0
50
100
150
200
250
300
350
400
2004/2005 2005/2006 2006/2007 2007/2008 2008/2009 2009/2010 2010/2011 2011/2012
Lic
zb
a d
osta
wcó
w
0
9
18
27
36
45
54
63
72
ton
y/d
osta
wca
Liczba dostawców hurtowych
Liczba dostawców bezpośrednich
Średnia wielkość dostaw mleka w Polsce (tony na 1 dostawcę)
Na początku roku kwotowego 2011/2012 ARR odnotowała 289 podmiotów skupujących mleko. Polska – z
przyznaną jej kwotą 9,86 mld kg na rok kwotowy 2011/2012 – zajmuje szóste miejsce w UE.
8
Firmy przemysłowe
(zatrudniające ponad 9 osób)
a szacunek na podstawie informacji o przedsiębiorstwach składających sprawozdania finansowe.
Źródło: IERiGŻ
2003 2008a
Mięso 1 379 1 175
Drób 189 195
Mleko 346 275
Zboża 192 155
Owoce i warzywa 341 320
Soki i napoje 198 153
Pieczywo 2 969 2 820
Wyroby cukiernicze 284 232
Cukier 44 17
Liczba firmDziały produkcji
(przetwórstwa)
9
Struktura podmiotowa przemysłu spożywczego
w Polsce wg wielkości zatrudnienia i wartości
sprzedaży w %
14,6 14,1 13,5 9,0 8,3 6,0
21,5 21,4 20,916,5 15,9 14,7
30,0 28,8 29,4
31,0 28,628,1
33,9 35,7 36,243,5 47,2 51,1
0%
20%
40%
60%
80%
100%
2003 2005 2008 2003 2005 2008
Wielkość zatrudnienia Wielkość sprzedaży
duże*
średnie**
małe***
mikro****
Źródło: Szczepaniak I.: Konsolidacja w przemyśle spożywczym cz. I. „Bezpieczeństwo i Higiena Żywności” nr 7 i 8, 2010 r.
Przedsiębiorstwa:
* Duże – > 249 zatrudnionych,
** Średnie – od 50 do 249 zatrudnionych,
*** Małe – od 10 do 49 zatrudnionych,
**** Mikro – do 9 zatrudnionych.
10
Porównanie struktury podmiotowej
przemysłu spożywczego w Polsce i w UE *) w %
*) Dane o Polsce pochodzą z 2008 r., a o UE z 2006 r.
mikro małe średnie duże
Przedsiębiorstwa 61,7 29,3 7,3 1,6
Zatrudnienie 13,5 20,9 29,4 36,2
Produkcja sprzedana 6,0 14,7 28,1 51,1
Przedsiębiorstwa 79,1 16,4 3,6 0,9
Zatrudnienie 16,5 21,4 25,1 37,0
Produkcja sprzedana 6,5 15,2 26,9 51,3
Przedsiębiorstwa
Polska
UE
Wyszczególnienie
Źródło: Szczepaniak I.: Konsolidacja w przemyśle spożywczym cz. I.
„Bezpieczeństwo i Higiena Żywności” nr 7 i 8, 2010 r.
11
Nakłady inwestycyjne
w sektorze rolno-spożywczym (ceny bieżące)
2000 2002 2005 2007 2009
Nakłady w rolnictwie 2 079 2 184 2 398 3 555 3 710
Nakłady w przemyśle
rolno-spożywczym *4 754 4 749 6 112 7 213 6 618
Wyszczególnienie
w mln zł
Źródło: GUS
* Łącznie produkcja artykułów spożywczych, napojów i wyrobów tytoniowych
12
Źródło: IERiGŻ
3,6
10,812,815,320,4
34,8
59,0
49,345,3
39,1
72,5
86,584,6
97,1
0
20
40
60
80
100
Tytoniowy
Piwowarski
Olejarski
Cukierniczy
Koncentratów spożywczych
Cukrowniczy
Spirytusowy
Napojów bezalkoholowych
Paszowy
Owocowo -warzywny
Mleczarski
Mięsny
Młynarski i makaro
nowy
Rybny
Udział korporacji transnarodowych w przychodach
ze sprzedaży poszczególnych działów przemysłu
spożywczego w Polsce r. (w %)
13
mleko
12%
inne
15%
wyroby
tytoniowe
11%
mięso
i drób
22%
zboża i
pieczywo
10%
napoje
alkoholowe
12%
owoce, warzywa
i ziemniaki
6%
napoje
bezalkoholowe
4%
wyroby
cukiernicze
4%
ryby i
skorupiaki
3%cukier
2%
Struktura produkcji sprzedanej
polskiego przemysłu spożywczego w 2010 r.
Produkcja sprzedana (w cenach bieżących) przemysłu spożywczego i tytoniowego
w 2010 r. – 171 mld PLN (22% produkcji sprzedanej polskiego przemysłu ogółem)
Źródło: Produkcja wyrobów przemysłowych w 2010 r., GUS
14
Mocne strony polskiego sektora
rolno-spożywczego (1)
Wysoki potencjał produkcyjny:
bogate zasoby naturalne – Polska jest:
trzecim krajem w UE pod względem areału gruntów ornych (12 mln ha,
po Francji i Hiszpanii), a drugim pod względem zasiewów zbóż
(7,6 mln ha – ok. 13% w UE),
siódmym w areale użytków zielonych (3,3 mln ha).
środowisko:
niskie zużycie środków ochrony roślin na 1 ha gruntów ornych
i sadów łącznie – 1,5 kg w Polsce wobec 2,5 kg w Niemczech, 3,3 kg we Francji
i 8,9 kg w Holandii,
mała koncentracja stad zwierząt, co jest przyjazne dla środowiska – przeciętnie
w Polsce na jedno gospodarstwo przypadają 34 szt. trzody chlewnej
oraz 10 szt. bydła.
15
Mocne strony polskiego sektora rolno-spożywczego (2)
Rozwinięta i doskonalona jakość produkcji żywca i mięsa:
wieprzowego – wzrost udziału klasy E w całkowitym skupie
trzody chlewnej z 35% w 2006 r. do 45% w 2010 r.,
Polska czwartym producentem wieprzowiny w UE
(po Niemczech, Hiszpanii i Francji, przed Danią i Włochami)
wołowego – uruchomiony program wysokiej jakości
wołowiny (Quality Meat Program – QMP).
Rozwinięta i doskonalona jakość produkcji mleka w gospodarstwach rolnych,
nowoczesna baza przetwórcza mleczarstwa gwarantująca wysoką, powtarzalną
jakość.
Wysoka wiedza osób zatrudnionych w sektorze, gwarantująca rozwój produktów
zgodnie z oczekiwaniami konsumentów (np. rozwój produktów probiotycznych,
o obniżonej zawartości tłuszczu, wzbogaconych kwasami Omega-3 itp.).
16
Mocne strony
polskiego sektora rolno-spożywczego (3)
Rozwój produktów ekologicznych, regionalnych
i tradycyjnych - 29 produktów posiada oznaczenia
takie jak: Chroniona Nazwa Pochodzenia, Chronione Oznaczenie
Geograficzne, Gwarantowana Tradycyjna Specjalność (systemy jakości UE).
Są to m.in. miody, miody pitne, sery, przetwory mięsne, owoce, warzywa,
chleb i ciasta.
Krajowe systemy jakości -
IP – Integrowana Produkcja,
Jakość-Tradycja.
17
Mocne strony
polskiego sektora rolno-spożywczego (4)
We wszystkich ogniwach łańcucha żywnościowego
wzrasta rola standardów jakościowych,
Kontrola jakości od „pola do stołu”:
Producent rolny – Przetwórca – Handel – Konsument
Kontrola realizowana przez: Inspekcję Weterynaryjną,
Państwową Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa,
Inspekcję Jakości Handlowej Artykułów Rolno-
Spożywczych, Inspekcję Handlową.
18
Tendencje zmian systemów dystrybucji w Polsce
Postępująca koncentracja sprzedaży detalicznej (oraz hurtowej) artykułami rolno-spożywczymi (wielkopowierzchniowe obiekty funkcjonujące w ramach wielkich sieci handlowych zarządzanych często przez spółki z kapitałem zagranicznym – hipermarkety i supermarkety)
Rozwój w handlu detalicznym sieci dyskontowych (niska jakość i ceny)
Agresywna promocja marek własnych sieci handlowych.
Rozwój innych form sprzedaży, w tym sprzedaży przez internet (e-handel)
19
Struktura handlu detalicznego
artykułami spożywczymi w Polsce w 2008 r.
Źródło: Handel detaliczny artykułami spożywczymi w Polsce 2008r. PMR publications 2008, http://eplastics.pl
pozostałe
sklepy
spożywcze
67%
hipermarkety
13%
sklepy
dyskontowe
8%
supermarkety
12%
Małe
i specjalistyczne
20
Obszary problemowe we współpracy
w łańcuchu żywnościowym
Zróżnicowanie stopnia zorganizowania i skali działania poszczególnych ogniw łańcucha (niskie w rolnictwie, wysokie w ogniwie dystrybucji), skutkujące niekorzystną pozycją negocjacyjną producentów rolnych i przetwórców wykorzystywane przez przedsiębiorstwa handlowe (pobieranie nieuprawnionych opłat, wymuszanie niskich cen dostaw itp.),
Nieadekwatny rozkład marż pobieranych przez różne ogniwa łańcucha żywnościowego, preferujący handel detaliczny,
Rozwój handlowych marek własnych osłabia pozycję producentów,
Działania spekulacyjne dotyczące produktów rolnych na rynkach kontraktów terminowych destabilizujące rynki (wahania cen).
21
Ceny skupu mleka w UE-15 i w Polsce
w latach 2007-2011 (w euro/100 kg)
19,00
21,00
23,00
25,00
27,00
29,00
31,00
33,00
35,00
37,00
39,00
41,00
I
2007
III V VII IX XI I
2008
III V VII IX XI I
2009
III V VII IX XI I
2010
III V VII IX XI I
2011
III V
Polska UE-15
Źródło: Circa
22
Źródło: GUS
Rynek zbóż – ceny w ogniwach łańcucha
żywnościowego (wobec ceny chleba zwykłego)
y = 0,0245x + 0,3654
y = 0,159x + 1,9302
y = 0,0339x + 0,7974
0,00
1,00
2,00
3,00
4,00
5,00
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 I-VII
2011
zł/
kg
Cena skupu pszenicy (zł/kg)
Cena zbytu mąki "Poznańskiej" workowanej (zł/kg)
Cena detaliczna chleba pszenno-żytniego, zwykłego (zł/kg)
23
-2,0
0,0
2,0
4,0
6,0
8,0
10,0
I 200
8
III 2
008
V 200
8
VII 20
08
IX 2
008
XI 200
8
I 200
9
III 2
009
V 200
9
VII 20
09
IX 2
009
XI 200
9
I 201
0
III 2
010
V 201
0
VII 20
10
IX 2
010
XI 201
0
I 201
1
III 2
011
V 201
1
VII 20
11
Polska UE 27 Kraje strefy EURO
Zharmonizowany wskaźnik cen żywności i napojów
(zmiany roczne) %
Źródło: EUROSTAT
24
Rozwój rynków hurtowych w Polsce (1)
Początki rozwoju rynków hurtowych w Polsce – 1996 r. – rządowy „Program organizacji rynków hurtowych i giełd towarowych do 2000 r.”
Wsparcie za pośrednictwem agencji rządowych, w tym m.in. ARR, ARiMR, aport gruntów Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa.
Cel Programu obejmował m.in.:
poprawa infrastruktury technicznej hurtu produktów rolnych,
koncentracja podaży płodów rolnych, utworzenie rynków
regionalnych, zwiększenie przejrzystości rynku,
skrócenie kanałów dystrybucji, poprzez ograniczenie liczby
pośredników,
zapewnienie właściwej jakości handlowej towarów.
25
Rynki hurtowe w Polsce (2)
27 rynków hurtowych
26
Rynki hurtowe w Polsce (3)
Lokalizacja rynków – przy aglomeracjach miejskich.
Główny przedmiot handlu – owoce, warzywa, kwiaty, dodatki florystyczne. Dodatkowo asortyment wzbogacany jest o przetworzone artykuły spożywcze.
Udział w obrotach hurtowych świeżymi produktami ogrodniczymi, przeznaczonymi do bezpośredniej konsumpcji na rynku polskim – 40% (sprzedaż roczna – ok. 1,4* mln ton warzyw i owoców krajowych i zagranicznych).
Struktura własnościowa: 12 rynków utworzonych w oparciu o środki finansowe skarbu państwa; 7 rynków z udziałem kapitału skarbu państwa lub środków samorządowych; 8 rynków – kapitał prywatny.
* Źródło: J.Szaciłło „Dlaczego rynki hurtowe?, http://owocewarzywakwiaty.pl/rynek (20.07.2011)
27
Program „Mój rynek”
Program pomocy dotyczącej budowy, rozbudowy, remontów lub wyposażenia targowisk, realizowanej ze środków PROW 2007-2013, w miejscowościach do 50 tys. mieszkańców.
Poziom pomocy: do 75% kosztów kwalifikowalnych, nie więcej niż 1 mln zł.
Zakłada się powstanie 300 nowoczesnych targowisk (budowę 100 nowych i modernizację 200 już istniejących).
28
Handel zagraniczny produktami
rolno-spożywczymi (w mld EUR) 13,5
11,511,7
10,1
8,5
7,1
5,2
10,9
9,3
10,3
8,1
6,4
5,4
4,4
0,8
1,7 2,1 2,01,4
2,2 2,6
0
2
4
6
8
10
12
14
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
eksport import saldo
Źródło: Ministerstwo Finansów
I półrocze 2011 r.
Eksport – 7 mld EUR
Import – 5,9 mld EUR
Saldo – 1,1 mld EUR
Udział handlu artykułami rolno-spożywczymi w handlu Polski
w 2010 roku: udział w eksporcie - 11,3%, udział w imporcie - 8,2%
29
mięso, podroby i
przetwory mięsne
20%
mleko i produkty
mleczarskie
9%
inne produkty
8%
ryby i przetwory
7%
owoce, warzywa i
kwiaty
7%
zboża, nasiona
oleiste i produkty
przerobu
9%
cukier i wyroby
cukiernicze
13%
tytoń i wyroby
tytopniowe
9%
alkohole, kawa,
herbata, napoje,
przyprawy
6%
przetwory
z owoców
i warzyw
10%
żywe zwierzęta
2%
Struktura towarowa polskiego eksportu
rolno-spożywczego w 2010 r. (wartościowo)
Źródło: Ministerstwo Finansów
30
mięso, podroby i
przetwory mięsne
13%
mleko i produkty
mleczarskie
3%inne produkty
7%
ryby i przetwory
10%
owoce, warzywa
i kwiaty
14%zboża, nasiona
oleiste i produkty
przerobu
20%
cukier i wyroby
cukiernicze
8%
tytoń i wyroby
tytoniowe
4%
alkohole, kawa,
herbata, napoje,
przyprawy
13%
przetwory
z owoców
i warzyw
10%
żywe zwierzęta
2%
Struktura towarowa importu
rolno-spożywczego w 2010 r. (wartościowo)
Źródło: Ministerstwo Finansów
31
Struktura geograficzna polskiego eksportu
rolno-spożywczego w 2010 r.
Austria, Belgia, Bułgaria, Cypr, Dania,
Estonia, Finlandia, Grecja, Hiszpania,
Irlandia, Litwa, Luksemburg, Łotwa,
Malta, Portugalia, Rumunia, Słowacja,
Słowenia, Szwecja, Węgry, Zapasy w
handlu
Źródło: Ministerstwo Finansów
Czechy 8%
Francja 8%
Włochy 7%
Holandia 7%
UE 79,4%
Rosja 5,6%
pozostałe kraje trzecie
15,0% Niemcy 29%
Inne kraje UE 33%
Słowacja 4%
Węgry 4%
Wielka Brytania 9%
32
Handel Polski z Rosją artykułami
rolno-żywnościowymi
Rosja:
w 2010 r. udział Rosji w wartości polskiego eksportu wyniósł blisko 6% (7 pozycja wśród odbiorców),
zajmuje pierwszą pozycję w polskim eksporcie rolno-spożywczym wśród krajów spoza UE.
33
405
504
432 454486
562
752
32 52 50 51 48 27 32
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
eksport import
Źródło: FAPA. Ministerstwo Finansów
Handel Polski z Rosją
produktami rolno-spożywczymi
(w mln EUR)
I półrocze 2011 r.
Eksport – 422 mln EUR
Import – 20 mln EUR
Strzałki oznaczają kierunki zmian w porównaniu do stanu sprzed roku.
34
Eksport ważniejszych produktów
rolno-spożywczych z Polski do Rosji
w latach 2009-2010 (w mln USD)
11,4
43,4
29,4
101,9
114,9
211,2
16,2
253,4
0 30 60 90 120 150 180 210 240
produkty paszowe
zwierzęta żywe
mięso, podroby i przetwory
przetwory zbożowo-
mączne
mleko i przetwory mleczne
wyroby cukiernicze
warzywa,przetwory,grzyby
owoce, orzechy, przetwory
2009
2010
W tym jabłka
145,7 mln USD
W 2010 r. – 992,5 mln USD
35
Import ważniejszych produktów
rolno-spożywczych z Rosji do Polski
w latach 2009-2010 (w mln USD)
2,2
2,2
1,6
5,5
22,2
0 5 10 15 20 25
produkty paszowe
wyroby cukiernicze
przetwory zbożowo-
mączne
tłuszcze roślinne
ryby i przetwory
2009
2010W 2010 r. – 42,3 mln USD
36
Eksport do Federacji Rosyjskiej
Zatwierdzone polskie zakłady
Obecnie do eksportu do Federacji Rosyjskiej zatwierdzonych jest 212 polskich zakładów:
2 zakłady jeliciarskie,
3 zakłady wytwarzające gotowe produkty,
4 zakłady jajczarskie,
8 chłodni składujących produkty pochodzenia zwierzęcego,
11 zakładów produkcji i przetwórstwa drobiu,
21 zakładów produkcji i przetwórstwa wołowiny oraz wieprzowiny,
20 zakładów produkcji pasz i dodatków paszowych,
22 fermy reprodukcyjne drobiu i zakłady wylęgu piskląt,
23 podmioty sektora rybnego,
49 zakładów produkcji mleka i produktów mleczarskich,
49 gospodarstw i miejsc gromadzenia świń rzeźnych i prosiąt do tuczu.
37
Dziękuję za uwagę
Agencja Rynku Rolnego ul. Nowy Świat 6/12
00-400 Warszawa (Warsaw) POLAND
Tel. + 48 22 661 72 72 Fax + 48 22 628 93 53
www.arr.gov.pl