Uwarunkowania realizacji programu badawczo- rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL) w Polsce – komfortowe funkcjonowanie osób starszych w społeczeństwie informacyjnym Zespół opracowujący ekspertyzę: Robert Rudowski (Kierownik Zespołu) Akademia Medyczna w Warszawie Katarzyna Broczek Akademia Medyczna w Warszawie Tomasz Buczkowski Politechnika Warszawska Maria Karlińska Akademia Medyczna w Warszawie Grzegorz Maśloch Szkoła Główna Handlowa Benedykt Opałka Szkoła Główna Handlowa Radosław Rzepka Akademia Medyczna w Warszawie Katarzyna Wieczorowska-Tobis Uniwersytet Medyczny w Poznaniu Maja Zaraś- Andrzejewska Akademia Medyczna w Warszawie Warszawa, grudzień 2007 r.
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Uwarunkowania realizacji programu badawczo-
rozwojowego
Ambient Assisted Living (AAL) w Polsce –
komfortowe funkcjonowanie osób starszych w
społeczeństwie informacyjnym
Zespół opracowujący ekspertyzę:
Robert Rudowski (Kierownik Zespołu) Akademia Medyczna w Warszawie
Katarzyna Broczek Akademia Medyczna w Warszawie
Tomasz Buczkowski Politechnika Warszawska
Maria Karlińska Akademia Medyczna w Warszawie
Grzegorz Maśloch Szkoła Główna Handlowa
Benedykt Opałka Szkoła Główna Handlowa
Radosław Rzepka Akademia Medyczna w Warszawie
Katarzyna Wieczorowska-Tobis Uniwersytet Medyczny w Poznaniu
Maja Zaraś- Andrzejewska Akademia Medyczna w Warszawie
Warszawa, grudzień 2007 r.
Spis treści str. 1. Streszczenie (prof. R. Rudowski) 4 2. Skrócony opis bieżącej sytuacji w zakresie AAL w Polsce i na świecie 6 2.1 Podstawowe informacje nt. przewidywanych trendów demograficznych 6 i związanych z tym problemów, (mgr inż. M. Karlińska) 2.2 Identyfikacja problemów w polskiej służbie zdrowia, które uzasadniałyby 22 stopniowe wprowadzanie programu AAL (dr med. K. Broczek), 2.3 Choroby i problemy zdrowotne dotyczące osób starszych, 28 (prof. K. Wieczorowska-Tobis) 2.4 Krótka charakterystyka najważniejszych potrzeb osób starszych, 53 (dr med. K. Broczek) 2.5 Problemy praktyczne w świadczeniu pomocy osobom starszym. Doświadczenia polskie i brytyjskie (lek. M. Zaraś-Andrzejewska) 60 2.6 Możliwości zastosowania technologii ICT w celu rozwiązywania problemów 67 medycznych osób starszych (usługi telemedyczne/medyczna opieka domowa w ramach AAL), (prof. R. Rudowski, lek. R. Rzepka) 2.7 Możliwości zastosowania technologii (w tym ICT) w celu rozwiązywania 78 problemów osób starszych (inne usługi w ramach AAL) (dr inż. T. Buczkowski) - środowisko pracy, dom, infrastruktura miejska, - pomoce osobiste z uwzględnieniem rodzaju niepełnosprawności 2.8 Problemy techniczne (dr inż. T. Buczkowski), mentalne 101 (prof. K. Wieczorowska – Tobis) i finansowe (dr G. Maśloch, mgr B. Opałka) związane z korzystaniem z technologii ICT przez osoby starsze. 3. Ocena potencjału badawczego, innowacyjnego w Polsce w kontekście 105 programu AAL (prof. R. Rudowski, prof. K. Wieczorowska Tobis, dr inż. T. Buczkowski, dr G. Maśloch). 3.1 Ocena polskich jednostek B+R i firm innowacyjnych w kontekście AAL (ich aktywność w zakresie innowacyjnych produktów i usług ICT dla osób starszych, skala działań innowacyjnych, poziom gotowości do współpracy w ramach AAL) 4. Analiza potencjału i skutków programu AAL w Polsce pod względem 113 społeczno-ekonomicznym i naukowym (dr G. Maśloch, mgr B. Opałka) 4.1 Szacunkowa ocena potencjału rynku i popytu na usługi AAL w Polsce 113 pod względem społeczno-ekonomicznym, 4.2 Szacunkowa ocena skutków ekonomicznych programu AAL (zyski/koszty) 145 4.3 Szacunkowa ocena skutków społecznych programu AAL w Polsce 164 4.4 Możliwe skutki programu AAL dla sektora nauki i innowacji 165 5. Skrócona analiza SWOT w zakresie AAL w Polsce 177 (silne i słabe strony, możliwości rozwoju, bariery, zagrożenia i ryzyka) 5.1 Identyfikacja barier wprowadzania AAL po stronie potencjalnych usługobiorców (lek. M. Zaraś - Andrzejewska, dr G. Maśloch, mgr B. Opałka), 5.2 Identyfikacja innych istotnych barier systemowych oraz wskazanie ewentualnych czynników ryzyka związanych z realizacją programu w Polsce (dr G. Maśloch, mgr B. Opałka), 5.3 Szanse i możliwości stwarzane w wyniku realizacji programu AAL (dr G. Maśloch, mgr B. Opałka),
6. Wnioski i rekomendacje na temat programu AAL w Polsce 187 (prof. R. Rudowski, prof. K. Wieczorowska Tobis, dr inż. T. Buczkowski, dr G. Maśloch). 6.1 Ocena szans realizacji programu AAL w Polsce (odpowiedź na pytanie, czy istnieje wystarczający potencjał dla uruchomienia AAL w Polsce, czy wskazane jest, by Ministerstwo zaangażowało się w program AAL oraz czy jest szansa uzyskania w ramach programu AAL korzyści przewyższających poniesione koszty), 6.2 Sugestie co do sposobów promocji programu wśród potencjalnych użytkowników (seniorzy), usługodawców (firmy, jednostki naukowe) i w sektorze zdrowia 6.3 Podsumowanie najważniejszych korzyści związanych z realizacją programu AAL 6.4 Główne bariery, zagrożenia i ryzyka w kontekście realizacji programu AAL w Polsce. 7.Proponowane priorytetowe obszary badań i innowacji, które powinny 194 być ujęte w programie AAL ze względu na ich potencjał i znaczenie dla Polski (w kontekście Proponowania polskich priorytetów na forum inicjatywy AAL w Unii Europejskiej). (prof. R. Rudowski, prof. K. Wieczorowska Tobis, dr inż. T. Buczkowski, dr G. Maśloch). 8.Wyszczególnienie głównych potencjalnych partnerów programu AAL 197 w Polsce (prof. R. Rudowski, prof. K. Wieczorowska Tobis, dr inż. T. Buczkowski, dr G. Maśloch). 8.1 Jednostki naukowe (z dziedziny medycyny oraz IT), 197 8.2 Firmy, 199 8.3 Główne organizacje pozarządowe, stowarzyszenia działające na rzecz ludzi 207 starszych, niepełnosprawnych, 8.4 Inni ważni partnerzy (np. CSIOZ, NFZ, prywatne firmy oferujące usługi 208 opieki zdrowotnej, ubezpieczyciele potencjalnie zainteresowani tematem AAL). Załączniki: Zał.1. Konkursy 7-31. Słowo kluczowe „starszych” Zał.2. Konkurs 33. Sekcja Technika w Medycynie (N518) Zał.3. Konkurs 33. Słowo kluczowe „internet” Zał.4. Konkurs 33. Słowo kluczowe „robot” Zał.5. Prace doktorskie i habilitacyjne dotyczące osób starszych.
4
1. Streszczenie W niniejszej ekspertyzie omówiono wiele różnych aspektów określających
uwarunkowania realizacji programu badawczo-rozwojowego Ambient Assissted Living
(AAL). Celem programu jest wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych
(ICT) do zapewnienia komfortowego funkcjonowania w społeczeństwie osób starszych.
Poddano analizie aspekty demograficzne, medyczne, technologiczne i ekonomiczno-
społeczne. Na podstawie metryki Banku Światowego dla Polski i średniego współczynnika
obliczonego dla wkładów innych krajów oszacowano sumę , którą Polska powinna
przeznaczać rocznie na realizację programu AAL. Wynosi ona 2 mln euro rocznie. W
przypadku zastosowania wariantów współczynnika dla kraju o minimalnym (Hiszpania) i
maksymalnym (Węgry) wkładzie otrzymujemy zakres od 1 mln euro do 7 mln euro.
Z prognozy demograficznej GUS (rozdział 1) wynika stały wzrost liczby ludności w wieku
poprodukcyjnym (60 lat – kobiety, 65 lat – mężczyźni) z 5,7 mln (2002) do 9,6 mln
(2030), przy jednoczesnym spadku liczby ludności Polski z 38,2 mln (2002) do 35,7 mln
(2030). Proces starzenia się ludności Polski stawia nowe wyzwania dla systemu opieki
zdrowotnej, społecznej oraz usług i edukacji. Jest to bardzo silna przesłanka za podjęciem
programu AAL w Polsce.
Analiza aspektów medycznych wskazuje, że mamy do czynienia z 3 grupami
podstawowych problemów zdrowotnych ludzi starszych:
• Wielkie Zespoły Geriatryczne (WZG) (upadki, zaburzenia wzroku i słuchu,
nietrzymanie moczu i stolca, depresja, otępienie, niedożywienie) i delirium,
• Jatrogenny Zespół Geriatryczny (JZG) – jest to zespół objawów chorobowych
wynikających z pobieranych przez pacjenta leków,
• Najczęstsze jednostki chorobowe (choroba zwyrodnieniowa stawów, nadciśnienie
narządu równowagi, zmiana postawy i schematu chodu), co powoduje, że potykająca się
osoba starsza (nawet zdrowa) upada prawie na pewno podczas gdy w tych samych warunkach
osobie młodszej udaje się utrzymać pozycję pionową. Upadek w ciągu ostatniego roku
zgłasza ok. 30% osób starszych. Ryzyko upadków jest znacznie większe w populacji osób
przebywających w instytucjach, gdzie jak się szacuje, upada co druga osoba; upadki mogą
być dla części z nich przyczyną instytucjonalizacji. Jednak nawet wśród osób po 80. roku
życia mieszkających w środowisku upada co druga osoba Szczególną skłonność do upadków
przejawiają osoby ze znacznym stopniem niesprawności oraz o niskiej aktywności fizycznej.
Kobiety upadają częściej niż mężczyźni.
Upadająca starsza osoba ma zwiększone ryzyko złamań, co wynika między innymi ze
zmniejszenia gęstości kości, towarzyszącego procesowi starzenia (nawet przebiegającemu w
nieobecności chorób - tzw. starzenie zwyczajne). U 2-6% upadających pacjentów dochodzi do
złamań w ich wyniku, przy czym u co 4-tego jest to złamanie szyjki kości udowej. Skalę
problemu pozwala sobie też uzmysłowić fakt, że prawie 90% złamań kości u pacjentów
starszych wynika z upadków. Po złamaniu pacjenci, szczególnie ci z najstarszych grup
wiekowych, stosunkowo rzadko wracają do sprawności funkcjonalnej sprzed złamania (3).
Poza złamaniami, groźną konsekwencją upadków jest tzw. zespół poupadkowy czyli
zespół zmian zachowania wynikający z lęku przed upadkiem. Występuje u 20-25% osób
starszych, które się przewróciły, jednak jeszcze częściej dotyczy osób, które same nie upadły,
ale były świadkiem upadku, zwłaszcza kiedy zakończył się on złamaniem. Osoby, u których
zespół ten występuje, zawsze ograniczają swoja aktywność. To ograniczenie aktywności i
wynikająca z niego izolacja społeczna mogą być przyczyną depresji. W skrajnych
przypadkach zespołu poupadkowego chorzy odmawiają nawet wstania z łóżka.
U osób samotnych, które upadły i ze względu na stłuczenia lub złamania leżą przez
wiele godzin oczekując na pomoc powstaje ryzyko wychłodzenia i obniżenia odporności, co
może kończyć się np. zapaleniem płuc.
31
Jak wynika z badań epidemiologicznych upadki u osób starszych zdarzają się
najczęściej podczas wykonywania czynności życia codziennego czyli np. podczas wstawania,
siadania, pochylania się czy po prostu chodzenia lub podczas kąpieli (wchodzenie do wanny
lub z niej wychodzenie). Często upadki zdarzają się też w nocy podczas wstawania do
ubikacji (fizjologiczna przewaga diurezy nocnej). Największa liczba upadków występuje
między godziną 22.00 a godziną 10.00 czyli w nocy i w godzinach porannych. Najczęściej
dochodzi do nich w łazience, w sypialni i w kuchni.
Wśród przyczyn upadków, niezmiennie od wielu lat, poczesne miejsce zajmują
czynniki środowiskowe (4). Oznacza to, że ich optymalizacja może znacznie zmniejszyć
częstość upadków. Takie prozaiczne rzeczy jak nierówna podłoga czy meble utrudniające
przejście, mogą być przyczyną potknięcia. Na liście zagrożeń znajdują się też między innymi
niewłaściwie dobrane obuwie, śliskie podłoże (podłoga mokra lub wypastowana,
przesuwające się dywany), niedpowiednia wysokość łóżka (wstanie ze zbyt niskiego lub zbyt
wysokiego czy tez bardzo miękkiego łóżka może przyczynić się do zaburzeń równowagi),
niestabilne stoły i krzesła, niedostateczne oświetlenie i niedostępne włączniki czy
niewłaściwie dobrane okulary.
Upadki jednak mogą być jedyną manifestacją wielu ostrych zaburzeń (np. zawał
mięśnia sercowego czy nagłe zaburzenia wymiany gazowej w płucach). Można je wtedy
taktować jako „wierzchołek góry lodowej” – okazuje się bowiem, że pacjent upada na
przykład z powodu dekompensacji niewydolności krążenia, która jest konsekwencją
nadczynności tarczycy czy anemii. Niewdrożenie wtedy procedur diagnostycznych jest
oczywistym błędem. Ryzyko upadków jest też zwiększone w przypadku wielu chorób
przewlekłych takich jak: stany po udarach, choroba Parkinsona, depresja, otępienie, choroba
zwyrodnieniowa stawów, niedowidzenie czy hipotonia ortostatyczna, ale może też być
konsekwencją stosownych leków (w przypadku stosowania 5 i więcej leków ryzyko upadków
jest zwiększone bez względu na rodzaj stosowanych preparatów).
Aktywność fizyczna zwiększa nasilenie zagrożeń środowiskowych i jednym z
największych błędów jest unieruchamianie osób starszych z obawy przed upadkami. W
prewencji bowiem upadków (poza eliminacja zagrożeń środowiskowych) ogromne znaczenie
ma właśnie utrzymanie aktywności fizycznej (zwiększenie siły mięśniowej i wzrost
sprawności fizycznej). Wdrażając jednak zalecenia zwiększenia aktywności należy
przedsięwziąć wszelkie środki ostrożności – czyli uświadomić pacjenta i opiekunów o
ewentualnych zagrożeniach oraz nauczyć odpowiedniego postępowania.
32
Zaburzenia wzroku i słuchu
Ocena częstości występowania zaburzeń wzroku i słuchu wśród osób starszych jest
trudna ponieważ według niektórych nawet 75% dolegliwości nie jest zgłaszana lekarzom, ze
względu na akceptację tych zaburzeń jako naturalnej konsekwencji starzenia.. Prowadzi to
niestety często do ich progresji i powstania zmian nieodwracalnych pomimo wcześniej
dobrego rokowania. Przykładem może być długotrwale nie leczona zaćma.
Nie ma wątpliwości, że ryzyko wystąpienia zaburzeń wzroku i słuchu narasta z
wiekiem. Według danych pochodzących z badań wykonanych na Podlasiu w populacji osób
w wieku 75 lat i starszych problemy ze słuchem i ze wzrokiem ma ok. 40% populacji. W obu
przypadkach są one jednak znacznie częściej skarżą się na problemy mieszkańcy wsi niż
miast. Może to wskazywać na trudności z oprotezowaniem u mieszkańców wsi, ale i na
gorszy dostęp do konsultacji okulistycznych czy laryngologicznych (5).
W przypadku obydwu narządów zmysłu dobrze zdefiniowane są zmiany wynikające z
samego procesu starzenia. Presbyopia czyli tzw. oko starcze to przede wszystkim
dalekowzroczność, ale również zwolnienie akomodacji i ograniczenie pola widzenia.
Prespyacusis (ucho starcze) obejmuje głównie niedosłuch w zakresie tonów wysokich. Na
zmiany wynikające z procesu starzenia w obydwu narządach nakładają się zmiany
chorobowe. W przypadku zaburzeń wzroku niedowidzenie, nawet znaczne, wynika
najczęściej z obecności jednej z następujących chorób zaćma, jaskra, degeneracja centralna
siatkówki i retinopatia cukrzycowa. Jeśli chodzi o słuch to wyraźnie podkreślić trzeba wagę
czynników środowiskowych czyli narażenie (zwłaszcza przewlekłe) na nadmierny hałas.
Przyczyną niesamodzielności w przypadku niedowidzenia i niedosłuchu u wielu osób
starszych jest brak odpowiedniego oprotezowania. Osoby starsze często używają tą sama parę
okularów przez długie lata lub w przypadku uszkodzenia wyjmują stare okulary sprzed lat z
szuflady. Nagminne jest też kupowanie okularów na rynkach czy w drogeriach ze względu na
ich niska cenę. W przypadku niedosłuchu – osoby starsze przyzwyczają się do „milknącego
świata”, co w późniejszym okresie czyni trudnym wprowadzenie aparatów słuchowych.
Aparaty te powinny być wprowadzone możliwie najwcześniej. Ważne jest też przy wyborze
oprotezowania uwzględnienie ograniczeń manualnych osób starszych (drżenie rąk, zmiany w
stawach w obrębie dłoni).
Wobec przedstawionych faktów konieczny jest skryning w kierunku występowania
zaburzeń wzroku i słuchu u osób starszych, który niestety nie jest prowadzony. Zalecenia, że
osoby starsze powinny podawać się badaniu okulistycznemu nie rzadziej niż raz na dwa lata
są powszechnie nierespektowane. Tymczasem regularne badania przesiewowe pozwoliły nie
33
tylko zdefiniować częstość problemu w populacji, ale przede wszystkim wdrożyć procedury
diagnostyczne i lecznicze, co niewątpliwie poprawiłoby funkcjonowanie wielu chorych.
Zarówno bowiem zaburzenia wzroku, jak i słuchu prowadzą do zmniejszenia aktywności,
upadków, izolacji społecznej i depresji.
Nietrzymanie moczu i stolca
Częstość występowania nietrzymania moczu w całej populacji osób starszych
oceniana jest na ok. 10-20%, ale wśród pacjentów starszych hospitalizowanych – już 30%, a u
osób przebywających w instytucjach - nawet 50%. Zaburzenie to występuje z większą
częstością u kobiet niż u mężczyzn.
Występowanie nietrzymania stolca jest problemem rzadszym. Wśród osób w
podeszłym wieku ocenia się na 5-6 %, ale i w tym przypadku wśród osób starszych
przebywających w zakładach opiekuńczych częstość tego zaburzenia znacznie wzrasta.
U chorych z nietrzymaniem moczu należy pamiętać o możliwości jego związku z
ostrymi stanami patologicznymi najczęściej spoza układu moczowego. Jest to tzw.
przejściowa postać nietrzymania moczu. Istotne jest tu zdefiniowanie przyczyny, gdyż jej
usunięcie likwiduje lub znacznie zmniejsza dolegliwości. Co więcej przejściowe nietrzymanie
moczu może się utrwalić. Do przejściowego nietrzymania moczu może prowadzić: delirium
(ostra manifestacja mózgowa zaburzeń somatycznych), infekcje dróg moczowych, atroficzne
zapalenie błony śluzowej cewki moczowej i pochwy, pobierane przez chorych leki (np. leki
nasenne, psychotropowe czy moczopędne), zaburzenia psychiczne (głównie depresji i
zaburzeń lękowych), nadmierna objętość wydalanego moczu (np. w hiperglikemii i
hiperkalcemia, czy w niewydolności krążenia), ograniczenie możliwości poruszania się
(niemożność dojścia do toalety (np. stany po udarach, zaawansowana choroba
zwyrodnieniowa stawów, stany po urazach narządu ruchu, niedowidzenie, zaburzenia
równowagi) i zaleganie mas kałowych w odbytnicy w chorych z zaparciami (ucisk na pęcherz
moczowy i cewkę)(6).
Nietrzymanie moczu ze względu na powikłania znacznie ogranicza samodzielność
chorych i zwiększa koszty leczenia, zarówno te które ponosi pacjent (leki, środki
opatrunkowe przy wystąpieniu odleżyn, wkładki, pieluchy), jak i te które ponosi system
(koszt pobytu w instytucji, koszt opieki społecznej).
W jego wyniku może pojawić się bolesne podrażnienie skóry w rejonie krocza, co u
osoby unieruchomionej zwiększa ryzyko odleżyn. Nieprawidłowe postępowanie u osób z
nietrzymaniem moczu jest przyczyną nawracających zakażeń moczowych; u chorych w
34
ciężkim stanie ogólnym (np. z towarzyszącym niedożywieniem) może prowadzić do sepsy.
Ponieważ zakażenia układu moczowego prowadzą do nietrzymania moczu, a niewłaściwie
leczone nietrzymanie moczu prowadzi do zakażeń powstaje tu typowy przykład mechanizmu
błędnego koła.
Z innych powikłań nietrzymanie moczu zwiększa ryzyko upadków i złamań kości.
Prowadzi również do negatywnych skutków psychospołecznych, w tym izolacji społecznej i
zwiększa ryzyko depresji. U pacjentów takich ze względu na brak motywacji nasila się
nietrzymanie moczu (mechanizma błędnego koła). Dodatkowo nietrzymanie moczu jest też
jedną z najczęstszych przyczyn umieszczania osób starszych w instytucjach (7).
Depresja
Depresje są najczęstszymi zaburzeniami psychicznymi wieku podeszłym. Dla starości
poza depresjami endogennymi czyli nawracającymi epizodami depresji często wyzwalanymi
przez sytuacje życiowe (np. śmierć bliskiej osoby czy ciężka nieuleczalna choroba) typowe są
też zaburzenia nastroju i aktywności, związane z chorobą mózgu lub inną chorobą
somatyczną czyli tzw. depresje organiczne. Stąd też częstość występowania wszystkich form
depresji określa się w populacji powyżej 65 r.ż. nawet na 30%. Depresja występuje np. u 20-
30% chorych z chorobą Alzheimera i u 30-50% - z chorobą Parkinsona. Jest też częsta u
chorych po udarach - ma ją nawet 60-70% chorych w przypadku wystąpienia udaru w lewej
okolicy czołowej (10-50% wszystkich chorych starszych z chorobami somatycznymi takimi
jak przewlekłe choroby płuc, choroby tarczycy, cukrzyca i oczywiście nowotwory). Depresję
mogą również wywoływać leki (np. propranolol, digoksyna, kodeina, indometacyna,
metoklopramid).
Do czynników środowiskowych mających największe znaczenie dla częstego
występowania depresji w starości należy izolacja społeczna zwłaszcza spotęgowana utratą
współmałżonka (10-20% wdowców ma depresję utrzymującą się nawet do dwóch lat po takiej
utracie; w grupie tej w pierwszym roku jest wybitnie zwiększone ryzyko samobójstw); a także
samotność, brak wsparcia społecznego samotność, zły stan finansowy oraz zmiana miejsca
pobytu czy wypis ze szpitala po przebytej chorobie somatycznej.
Problemem w starości jest częste nierozpoznawanie depresji. W powszechnym
przekonaniu skargi osób starszych na poczucie smutku, przygnębienia, niechęć do życia, czy
zmęczenie są częścią procesu starzenia.
Ponadto, u osób starszych częste jest występowanie depresji pod postacią tzw. masek.
Trudności w rozpoznaniu występują zwłaszcza gdy objawy choroby somatycznej (maski
35
somatyczne) występują bez wyraźnie obniżonego nastroju. Pacjent koncentruje się na
dolegliwościach somatycznych częstych w starości (np. przewlekłe bóle czy zaparcia) i
depresja pozostaje nierozpoznana. Niepodjęcie leczenia depresji i podawanie jedynie leków
zwalczających objawy nie przynosi poprawy. Utwierdza natomiast pacjenta w przekonaniu o
ciężkości i nieuleczalności choroby, co pogarsza jego sprawność i nasila depresje (mechanizm
błędnego koła).
Przewlekły przebieg depresji powoduje, że sprawność pacjentów, a więc i ich jakość
życia znacznie się pogarszają się. Wynika to mi. z braku motywacji do podejmowanego
działań celowych takich jak dbałość o stan zdrowia, regularne przyjmowanie leków czy
jedzenie. Depresja zwiększa nie tylko ryzyko upadków i nietrzymania moczu, ale także może
powodować zaburzenia pamięci, które znajdują potwierdzenie w badaniu przedmiotowym. To
tzw. otępienie odwracalne (zwane też pseudo-otępieniem) ustępuje po wyleczeniu depresji.
Jednak pogorszenie funkcjo poznawczych może dodatkowo pogarszać stan chorego co nasila
depresję (mechanizm błędnego koła).
Śmiertelność w depresji ulega znacznemu zwiększeniu i to nie tylko ze względu na
zwiększone ryzyko samobójstw, ale także ze względu na pogarszający się stan somatyczny
chorych. Sprawowanie opieki jest obarczone znacznymi kosztami dodatkowymi ze względu
na liczne mechanizmy błędnego koła.
Otępienie
Częstość otępienia wyraźnie wzrasta z wiekiem. Ocenia się, że występuje ono u 1% osób
do 65 r.ż., około 10% w całej populacji geriatrycznej, a po 90 roku życia aż u 40% osób.
Najczęstszą przyczyną otępienia jest choroba Alzheimera stanowiąca 50-70% wszystkich
przypadków. Inne rzadsze przyczyny to: otępienie naczyniowe (występuje z częstością ok. 10-
15%), otępienie z ciałami Lewy´ego (ok. 13%) i otępienie czołowo-skroniowe (ok. 9%).
Rodzaj opieki, której wymagają chorzy z otępieniem uzależniony jest od
zaawansowania zmian (8). Może on być definiowany według skali GDS (ang. Global
Deterioration Scale wg Reisberga - Globalna Skala Demencji), służącą do oceny
zaawansowania otępienia w oparciu o ocenę funkcjonowania pacjenta, a także o elementy
wywiadu od rodziny i opiekunów oraz częściowo na badaniu samego chorego. Wybrane
elementy skali przedstawiono poniżej.
Na etapie umiarkowanych zaburzeń poznawczych (stopień 4) występuje wyraźny
deficyt widoczny w dokładnym badaniu. Pacjent przestaje orientować się w aktualnych
wydarzeniach. Zaburzenia dotyczą również pamięci wydarzeń z osobistej historii chorego.
36
Pojawiają się zaburzenia koncentracji widoczne podczas seryjnego odejmowania, pogarsza
się umiejętność podróżowania i możliwość zarządzania własnymi finansami, występuje
niemożność wykonywania złożonych zadań. Często jeszcze na tym etapie nie stwierdza się
zaburzeń dotyczących orientacji co do czasu i osoby, rozpoznawania znanych choremu miejsc
i twarzy, podróżowania do znanych miejsc. Wypieranie stanowi podstawowy mechanizm
obronny. Obserwuje się blednący afekt i ucieczkę od wyzwań.
Głębokie zaburzenia poznawcze (stopień 6) to okres kiedy chory może już zapomnieć
imię współmałżonka, od którego, jako opiekuna, jest już w pełni uzależniony. Występuje też
dezorientacja czasowa i przestrzenna. Nie ma rozeznania co do aktualnych wydarzeń i
nabytych doświadczeń. Pozostaje śladowa pamięć przeszłości. Może potrzebować pomocy w
podstawowych czynnościach dnia codziennego. Potrzebuje opieki podczas podróży, ale
niekiedy może sam podróżować do znanych sobie miejsc. Rytm dobowy często bywa
zaburzony. Prawie zawsze chory przypomina sobie własne imię. Czasami odróżnia znane
sobie osoby ze swojego otoczenia od osób sobie nieznanych. Pojawiają się zmiany
osobowości i zaburzenia emocjonalne. Są one zmienne i obejmują: zachowania będące
skutkiem urojeń np. pacjent może oskarżać współmałżonka o oszustwo, może rozmawiać z
nieistniejącymi postaciami z otoczenia, albo z własnym odbiciem w lustrze. Pojawiają się
zachowanie obsesyjne np. ciągłe mycie rąk, objawy lęku, pobudzenie, niekiedy pojawiają się
po raz pierwszy nie występujące wcześniej zachowania agresywne, apatia i utrata napędu,
chory nie może skupić myśli wystarczająco długo by zaplanować celowe działanie.
Bardzo głębokie zaburzenia poznawcze (ciężkie otępienie – stopień 7) to okres kiedy
wszystkie zdolności werbalne znikają. Chory jest niesamodzielny w zakresie wszystkich
podstawowych czynności życiowych. Ograniczeniu ulegają możliwości ruchowe - chory
między innymi przestaje chodzić. Następuje całkowite rozprzężenie możliwości
wykonawczych mózgu. Obecne są neurologiczne objawy świadczące o uogólnionym
uszkodzeniu kory mózgowej.
Kolejne etapy otępienia stanowią coraz większe wyzwanie dla opiekunów i
organizatorów opieki. Przeciętny czas narastania objawów w chorobie Alzheimera to ok. 8-14
lat. W praktyce jednak rozpoznanie następuje dopiero w okresie wyraźnego jej zaawansowania,
co oznacza, że czas trwania dolegliwości obejmuje najczęściej około 5-7 lat. Celem opieki, tak
długo jak to jest możliwe, jest aktywizacja chorego pozwalająca mu na zachowanie choćby
nawet bardzo ograniczonej samodzielności.
37
Niedożywienie
Problem niedożywienia dotyczy 5-10% osób starszych przebywających we własnym
środowisku, ale aż 30-60% przebywających w instytucjach oraz szpitalach. Pamiętać przy
tym trzeba, że starość poza niedożywieniem ilościowym (wynikającym z niedoborów
kalorycznych czy nasilonego katabolizmu) sprzyja także powszechnie występującym
niedoborom jakościowym (niedobory witamin i mikroelementów)(9).
Niedożywienie w starości może wynikać z wielu występujących chorób takich jak na
przykład przewlekłe procesy zapalne, nowotwory, choroby przewodu pokarmowego,
niewydolność krążenia, przewlekła obturacyjna choroba płuc, choroby tarczycy, depresja,
otępienie, stany po udarach mózgu. Dodatkowo niekorzystnie na stan odżywienia mogą
wpływać pobierane leki (ryzyko niedożywienia wzrasta wraz z liczbą pobieranych
preparatów), a także czynniki socjoekonomiczne takie jak osamotnienie, izolacja,
ograniczenia dietetyczne wynikające z sytuacji materialnej oraz zły stan higieny jamy ustnej
w tym braki w uzębieniu i nieodpowiednie oprotezowanie.
Wśród następstw niedożywienia wymienić należy przede wszystkim nasilenie
wynikającej z procesu starzenia sarkopenii (zmniejszenie masy mięśniowej). Wpływa to na
pogorszenie sprawności psychoruchowej i zwiększa ryzyko upadków. Upadki u osób
niedożywionych wobec współistniejących niedoborów wapnia i w konsekwencji osteoporozy
często kończą się złamaniami co w sposób oczywisty niekorzystnie wpływa na niezależność
starszych chorych.
Typową cechą niedożywienia jest też zmniejszenie syntezy białek wątrobie i
obniżenie ich stężenia w surowicy. Utrudnia to gojenie ran i sprzyja powstawaniu odleżyn, a
towarzyszące upośledzenie odporności zwiększa skłonność do infekcji. Źle gojące się zmiany
zapalne w jamie ustnej wobec utrudnienia rozdrabniania pokarmów nasilają zjawisko
niedożywienia (mechanizm błędnego koła). Zachodzące równolegle zmiany w układzie
oddechowym (zaniki mięśni oddechowych, pogorszenie wentylacji płuc) sprzyjają dodatkowo
występowaniu zapaleń płuc. Nie bez znaczenia dla występujących patologii mają również
zaburzenia funkcji układu krążenia i współistniejąca niedokrwistość upośledzające funkcje
każdej pojedynczej komórki, a więc i całego organizmu. Prowadzić to może mi. do
zaburzenia funkcji ośrodkowego układu nerwowego, a więc być przyczyną pogorszenia
funkcji poznawczych. Dodatkowo, u niedożywionych chorych pogarsza się funkcja wątroby i
trzustki oraz dochodzi do zwolnienia perystaltyki przez co zaburzeniu ulegają procesy
trawienia i wchłaniania. Pogłębia to istniejące niedożywienie, a zatem powoduje powstanie
kolejnego mechanizmu błędnego koła.
38
Niedożywienie zawsze wiąże się z gorsza odpowiedzią na stosowane leczenie, a więc
z wydłużeniem pobytów szpitalnych, a co za tym idzie ze wzrostem kosztów leczenia.
Dodatkowo wobec wywoływanej przez nie niesprawności funkcjonalnej jest częstą przyczyną
umieszczania osób starszych w instytucjach.
Umiejętność oceny ryzyka niedożywienia ma szczególne znaczenie u pacjentów
starszych, gdyż włączenie odpowiedniego leczenia dietetycznego potencjalnie powoduje
szybką poprawę stanu chorego. Jest to niezwykle ważne wobec trudności z leczeniem innych
WZG.
Delirium
Delirium jest nagłą dysfunkcją mózgu (splątanie, majaczenie), do której dochodzi w
wyniku dowolnej choroby somatycznej (toksemia, zaburzenie metaboliczne). Jest to stan
ostry będący stanem zagrożenia życia. Jako taki nie jest więc WZG. Należy jednak koniecznie
odróżnić delirium od otępienia i depresji dlatego często omawia się je razem jako
komponenty tzw. zespołu DDD (depresja, demencja, delirium). W przeciwieństwie do
otępienia delirium jest stanem potencjalnie odwracalnym. W przypadku właściwego
zdiagnozowania problemu i usunięcia jego przyczyny chory ma szanse powrotu do stanu
sprzed epizodu (10).
Częstość występowania delirium jest duża, zwłaszcza u hospitalizowanych starszych
chorych. Według różnych danych ok. 10–15% starszych pacjentów trafia do szpitala z
objawami delirium, a u kolejnych 10-40% objawy występują w czasie hospitalizacji. Przyczyną majaczenia może być praktycznie każda choroba czy zakłócenie
homeostazy organizmu. Wśród częściej spotykanych wymienić należy: infekcje bakteryjne
(zwłaszcza zapalenia płuc i zapalenia pęcherza), hipoglekemię, nadczynność i niedoczynność
tarczycy, niewydolność nerek i niewydolność wątroby, niedokrwienie mózgu, niewydolność
krążenia, zawał serca, niewydolność oddechową, niedokrwistości, choroby naczyń mózgu,
zaburzenia elektrolitowe, zespoły abstynencyjne (odstawienie alkoholu, leków), silne bóle,
zabiegi operacyjne zwłaszcza w znieczuleniu ogólnym oraz leki (szczególnie środki
psychotropowe, trójcykliczne leki przeciwdepresyjne i benzodiazepiny, ale także leki
Rokowanie w delirium zależy głównie od schorzenia wywołującego, ale także od
umiejętności i doświadczenia zespołu terapeutycznego. Jednym z podstawowych warunków
39
skuteczności leczenia jest jego rozpoznanie, a przede wszystkim jego odróżnienie od
otępienia. Niestety u chorych z otępieniem często objawy delirium zrzucane są na karb
progresji choroby podstawowej.
Zastosowanie projektów AAL do zmniejszenia niesprawności będącej wynikiem
występowania WZG
Celem zastosowania projektów AAL powinno być stworzenie warunków do utrzymania
możliwie największej samodzielności osób starszych. Obejmować to powinno przerywanie
mechanizmów błędnych kół, których elementami są WZG. Konieczne jest również
uwzględnienie celów edukacyjnych.
W przypadku upadków, projekty AAL mogą być zastosowane do stworzenia systemów
automatycznego „powiadamiania” o upadku. Umożliwi to skrócenie czasu oczekiwania na
pomoc, a więc poprzez zwiększenie poczucia bezpieczeństwa poprawi jakość życia osób
starszych. Jednocześnie poprzez zmniejszenie liczby powikłań w sposób znaczący wpłynie na
koszty opieki.
W prewencji upadków, w ramach projektów AAL możliwe wydaje się wdrożenie
programów edukacyjnych zarówno dla upadających osób starszych, jak i ich opiekunów.
Programy takie powinny z jednej strony zawierać instruktażowe ćwiczenia ułatwiające
zachowanie równowagi, a z drugiej - uczyć jak ma zachować się chory po upadku, tak aby
potencjalne konsekwencje były możliwie najmniejsze.
W przypadku chorych niedowidzących i niedosłyszących projekty AAL mogą nie tylko
wpłynąć na zwiększenie ich samodzielności, ale również na ułatwienie ich komunikacji z
otoczeniem co w sposób oczywisty przekłada się na jakość życia. Wdrażane rozwiązania
powinny wspierać uszkodzony zmysł poprzez uwzględnienie rozwiązań opartych na zmysłach
prawidłowo działających.
Jeśli chodzi o chorych z otępieniem to wydaje się, że wdrożenie projektów AAL może
służyć z jednej strony stworzeniu systemu pozwalającego na ich monitorowanie co powinno
być sposobem odciążenia opiekunów, a drugiej – organizacji rozwiązań pozwalających na
trening pamięci, co jest uznanym sposobem spowolnienia progresji zmian. Pierwsze z
wskazanych rozwiązań może również zaowocować zmniejszeniem występowania delirium w
grupach chorych z ryzykiem tego zaburzenia.
Wydaje się też, że przy pomocy projektów AAL możliwe będzie rozwiązanie
monitorowania diety u samotnie mieszkających osób starszych, co pozwoli na wcześniejsze
wykrywanie niedożywienia nie tylko ilościowego, ale i jakościowego. Ma to szczególne
40
znacznie, gdyż wprowadzenie leczenia dietetycznego potencjalnie szybko prowadzi do
poprawy stanu ogólnego, a jego brak – przeciwnie - powoduje zwiększająca się zależność od
pomocy.
2.3.2 Jatrogenny zespół geriatryczny
Jatrogenny zespół geriatryczny (JZG) to zespół objawów chorobowych wynikających z
pobieranych przez pacjenta leków. JZG, może być traktowany jako działania niepożądane po
stosowanych preparatach farmaceutycznych, co stanowi według niektórych co trzeci problem
zdrowotny w geriatrii. Zespołem jatrogennym mogą być upadki, hipotonia czy pogorszenie
funkcji nerek wynikające z ujemnego bilansu płynów, a także pogorszenie funkcji
poznawczych czy delirium. Działania niepożądane po stosowanych lekach są nie tylko
uciążliwe dla pacjentów i stanowią zagrożenie dla ich sprawności funkcjonalnej, ale także
niosą ze sobą ogromne koszty. Uważa się na przykład, że hospitalizacje z powodu działań
niepożądanych stanowią od 4 – 16% wszystkich hospitalizacji osób starszych. Konieczność
rozwiązania problemów związanych z lekami znalazła się wśród zaleceń koniecznych do
wdrożenia wymienionych w programie „Healthy aging – a challenge for Europe” (program, którego celem było wskazanie kierunków promowania zdrowia w populacji osób w
wieku 50 i więcej lat, był realizowany w latach 2004-2007 - został zakończony w czerwcu
bieżącego roku - w 10 krajach europejskich pod egidą AGE-Platform, WHO i EuroHealthNet,
a współfinansowany przez Komisję Europejską (11).
Ryzyko wystąpienia działań niepożądanych jest szczególnie wysokie w starości, ale
ma związek nie z wiekiem, lecz ze znaczną liczbą pobieranych leków, niezależnie od rodzaju
stosowanych substancji. Udowodniono, że ryzyko to wzrasta wykładniczo i przy ośmiu
lekach pobieranych w systemie codziennym wynosi 100% (6) Oznacza to, że w przypadku
przyjmowania nie mniej niż 8 preparatów u każdego pacjenta występują działania
niepożądane. Z badań przeprowadzonych na reprezentatywnej grupie osób w Poznaniu i
Głogowie (12) wynika, że średnia liczna średnia liczba pobieranych w systemie codziennym
leków wynosi ponad 7, w tym ponad 5 leków wydawanych w aptekach na receptę lekarską i
niemal 2 leki wydawane bez recepty (OTC), co pozwala uzmysłowić sobie skalę zagrożenia.
Wśród przyczyn problemów związanych z pobieraniem leków w starości wymienić
należy przede wszystkim niepodatność pacjentów na zalecenia dotyczące stosowania leków
(ang. noncompliance). Ryzyko pobierania leków nie według zalecanych schematów narasta
wraz z liczbą stosowanych preparatów. Zjawisko to może odnosić się do sytuacji kiedy
41
pacjent zapomina o wzięciu leków. Jest to szczególnie częste w okresach bezobjawowych u
pacjentów biorących leki przez dłuższy czas. Konsekwencje zależą oczywiście od rodzaju
leku, o którym pacjent zapomniał – jeśli jest to np. hormon tarczycy stosowany u chorego po
usunięciu gruczołu, to może to prowadzić w krótkim czasie do zgonu. Innym przykładem
zjawiska niepodatności jest omyłkowe zdwojenie dawki czy wzięcie nieprawidłowego
preparatu, co ma często miejsce w przypadku pacjentów pobierających jednocześnie kilka
różnych preparatów.
Wśród przyczyn znacznej częstości występowania działań niepożądanych w starości
wymienia się też nieoptymalne zapisywanie leków przez lekarzy. Dotyczy to nie tylko
zagrożenia interakcjami, ale także stosowania jednocześnie 2 leków o tym samym
mechanizmie działania (tzw. terapia podwojona - ang. duplicate therapy). Taka terapia może
obejmować np. stosowanie dwóch leków z grupy blokerów enzymu konwertującego (ACE-I).
Jak wykazaliśmy, co 10 pacjent leczony lekiem z tej grupy otrzymuje również drugi lek (13).
Jak wynika z przeprowadzonych badań, terapia podwójna w większości wynika z braku
przepływu informacji na drodze pacjent-lekarz lub lekarz-lekarz. Można bowiem
udokumentować, że w przypadku zduplikowanego stosowania ACE-I jeden z leków jest
najczęściej zapisywany przez lekarza rodzinnego, a drugi – przez kardiologa. Szczególnie
często pacjenci starsi pobierają dwa leki z grupy niesterydowych leków przeciwzapalnych
(NLPZ) czy też dwa leki należące do grupy benzodiazepin.
Jednak nieoptymalne zapisywanie leków jest zjawiskiem znacznie szerszym i
obejmuje również nieuwzględnienie interakcji lek-lek czy lek-choroba. Nieuwzględnienie
interakcji może wynikać z jednej strony z nie wzięcia ich pod uwagę, ale z drugiej wyraźnie
podkreślić trzeba możliwość ich związku z brakiem przepływu informacji. Do częstych
interakcji na poziomie lek-choroba należą: stosowanie NLPZ i sterydów u pacjentów
chorujących na chorobę wrzodową (możliwość uszkodzenia śluzówki żołądka, nasilone
ryzyko krwawienia z uszkodzonej śluzówki), stosowanie NLPZ u chorych z niewydolnością
serca (ze względu na retencję sodu i wody możliwość nasilenia niewydolności serca),
stosowanie nieselektywnych leków blokujących receptory beta-adrenergiczne u chorych na
obturacyjna choroba płuc, osteoporoza i zaparcia. Wielochorobowość, wraz z
51
występowaniem nietypowych objawów w przebiegu wielu chorób, znacznie utrudnia
diagnostykę i leczenie starszych pacjentów.
4. Zagrożeniem dla sprawności osób starszych jest występowanie wielkich zespołów
geriatrycznych czyli przewlekłych wieloprzyczynowych zaburzeń, które negatywnie
wpływając na jakość życia. Zalicza się do nich przede wszystkim nietrzymanie moczu
i stolca, depresję i otępienie, zaburzenia lokomocji i upadki, zaburzenia wzroku i
zaburzenia słuchu oraz niedożywienie.
5. Jedną z ważnych przyczyn problemów zdrowotnych osób starszych jest nieoptymalna
farmakoterapia. Zwiększenie efektywności farmakoterapii geriatrycznej powinno być
priorytetem podejmowanych działań.
6. Wdrożenie projektów AAL pozwala mieć nadzieje na stworzenie warunków do
utrzymania możliwie największej sprawności funkcjonalnej osób starszych poprzez
uwzględnienie zasad prewencji i - w razie potrzeby - szybkiego reagowania.
Możliwym do uwzględnianie elementem w projektach AAL jest też edukacja,
zarówno osób starszych, jak i ich opiekunów, która powinna pozwolić między innymi
na szersze uwzględnienie niefarmakologicznych metod leczenia.
1 Rubinstein LV, Calkins DR, Greenfield S i wsp. Health status assessment for elderly patients. J Am Geriatr Soc 1988; 37: 562-9. 2 Rubinstein LZ, Josephson KR, Harker JO, Wieland D. The Sepulveda GEU study revisited: long term outcomes, use of services and costs. Aging: Clin Exp Res 1995; 7: 212-17. 3 Sattin RW, Lambert Hubert DA, Devito CA i wsp. The incidence of fall injury events among the elderly in a defined population. Am J Epidemiol 1990; 31: 1028-31. 4 Tinetti ME, Spechley M, Ginter SF. Risk factors for falls among elderly patients living in the community. N Engl J Med. 1988; 319: 1701-7. 5 Wojszel B, Bień B. Rozpowszechnienie wielkich zespołów geriatrycznych w populacji osób w późnej starości – wyzwanie dla podstawowej opieki zdrowotnej. Przegl Lek 2002; 59: 216-21. 6 Abrams W.B., Bers M.H., Berkow R. (red): MSD podręcznik geriatrii. Wydawnictwo Urban &Partner, Wrocław 1999. 7 Wojszel B. Nietrzymanie moczu jako jeden z wielkich problemów geriatrycznych. Gerontologia Polska 2003, 11: 9-13. 8 Leszek J (red). Choroby otępienne. Teoria i praktyka. Wydawnictwo Continuo, Wrocław 2003 9 Tallis RC, Fillit HM. Geriatric medicine and gerontology. Elsevier Science Ltd, London 2003. 10 Bilkiewicz A, Pużyński S, Rybakowski J, Wciórka J (red.). Psychiatria. Wydawnictwo Urban & Partner, Wrocław 2002. 11 www.healthyaging.nu
52
12 Rajska-Neumann A. Leczenie farmakologiczne osób starszych – badania ankietowe. Praca doktorska, Akademia Medyczna w Poznaniu, Poznań 2004. 13 Rajska-Neumann A, Wieczorowska-Tobis K, Schulz M i wsp. Duplicate use of angiotesin-converting enzyme (ACE) inhibitors in a community-dwelling elderly population in Poland. Arch Gerontol Geriatr 2007; 44(Suppl 1): 295-301. 14 Kocemba J., Grodzicki T., Skalska A. (red): Geriatria z elementami gerontologii ogólnej. Wydawnictwo Via Medica, Gdańsk 2006. 15 Grodzicki T., Gryglewska B., Dubiel J.S. (red): Kardiologia u osób w wieku podeszłym. Medical Press, Gdańsk 2003. 16 Strojek K (red). Diabetologia. Termedia Wydawnictwo Medyczne, Poznań 2007. 17 Zieliński J. Przewlekła obturacyjna choroba płuc. Górnicki - Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2004. 18 Mazur R. Książkiewicz B. Nyke W. M. Udar mózgu w praktyce lekarskiej. Gdańsk: Wydawnictwo VIA-MEDICA; 2004 19 Badurski JE (red). Choroby metaboliczne kości. Wydawnictwo Borgis, Warszawa 2005.
53
2.4. Krótka charakterystyka potrzeb osób w wieku starszym (dr med. Katarzyna
Broczek)
I. Potrzeby w zakresie podstawowych czynności życia codziennego
1. Poruszanie się (przemieszczanie się)
2. Ubieranie się
3. Kąpanie się
4. Korzystanie z toalety
5. Jedzenie
6. Kontrolowane wydalanie moczu i stolca
Ocena samodzielności osoby w podeszłym wieku w zakresie podstawowych czynności
życia codziennego jest jednym z kluczowych elementów kompleksowej oceny
geriatrycznej. Wymienione powyżej czynności wchodzą w skład tzw. Skali Podstawowych
Czynności Życia Codziennego (ang. Activities of Daily Living, ADL), zwanej również
Skalą Katza (od nazwiska jej autora). Skala ta ocenia zdolność do wykonywania czynności
domowych niezbędnych do samodzielnego funkcjonowania na poziomie podstawowym.
Za każdą z czynności, którą osoba badana jest w stanie wykonać samodzielnie, przyznaje
się jeden punkt, tak więc minimalny wynik w tej skali wynosi 0 punktów, a maksymalny 6
punktów. Uzyskanie 6 punktów oznacza, że osoba badana jest w pełni sprawna (w zakresie
tych podstawowych czynności), uzyskanie 4 punktów oznacza częściową zależność od
innych osób, a uzyskanie 2 punktów – całkowitą zależność od innych.
Warto zwrócić uwagę, że niezdolność do całkowicie samodzielnego wykonania danej
czynności może odpowiadać różnym stopniom niepełnosprawności. Np. osoba A, która
otrzymała 0 punktów za ubieranie się, sama wkłada ubranie, ale potrzebuje pomocy
jedynie przy zapięciu guzików, włożeniu rajstop i sznurowaniu butów, natomiast osoba B
nie jest w ogóle w stanie włożyć samodzielnie jakiejkolwiek części garderoby.
Przyczyną braku samodzielności w realizacji podstawowych czynności życia codziennego
może być niesprawność fizyczna, umysłowa/psychiczna oraz niektóre zespoły chorobowe,
które mogą powodować wybiórczą utratę np. tylko jednej funkcji. Brak prawidłowego
rozpoznania deficytów w zakresie czynności podstawowych prowadzi w konsekwencji do
niezaspokojenia tych potrzeb osoby starszej, pogłębia jej izolację społeczną, a nawet może
stanowić zagrożenie życia.
54
Możliwość interwencji w zakresie programów AAL w odniesieniu do podstawowych
czynności życia codziennego wydaje się duża, począwszy od przystosowania mieszkania i
przedmiotów, dla osób mających trudności w realizacji tych czynności, a skończywszy na
opracowaniu projektów inteligentnego i nowatorskiego sprzętu. W odniesieniu do
przedstawionego powyżej przykładu dotyczącego czynności ubierania się, interwencja
może obejmować przystosowanie ubrań (fason, materiał, sposób zapięcia) i
zaprojektowanie sprzętu ułatwiającego ubieranie się (np. specjalne szczypce ułatwiające
zakładanie rajstop). Podobną analizę można przeprowadzić do każdej z pozostałych pięciu
czynności.
II. Potrzeby w zakresie złożonych czynności życia codziennego
1. Przygotowywanie posiłków
2. Robienie zakupów
3. Dotarcie do miejsc poza odległością spaceru: korzystanie ze
środków transportu publicznego, załatwianie spraw urzędowych
4. Korzystanie z telefonu
5. Wykonywanie lekkich prac domowych
6. Wykonywanie cięższych prac domowych, drobne naprawy
7. Pranie
8. Samodzielne przyjmowanie leków
9. Gospodarowanie pieniędzmi
Przedstawione powyżej czynności wchodzą w skład Skali Złożonych Czynności Życia
Codziennego (ang. Instrumental Activities of Daily Living, IADL), która stanowi jeden z
instrumentów kompleksowej oceny geriatrycznej. Zdolność do samodzielnego
wykonywania tych czynności ocenia się w trójstopniowej skali: 3 punkty – osoba badana
wykonuje czynność samodzielnie; 2 punkty – wykonuje z częściową pomocą; 1 punkt –
nie jest w stanie wykonać tej czynności samodzielnie. Minimalna punktacja w tej skali
wynosi 9, maksymalna 27. Zdolność do samodzielnego wykonywania tych czynności
świadczy w dużym stopniu o zdolności osoby badanej do samodzielnego, niezależnego
funkcjonowania. Precyzyjna ocena przedstawionych czynności umożliwia nie tylko ocenę
deficytów w zakresie samoopieki, ale pozwala również na określenie obszarów dobrego
funkcjonowania („mocnych stron”) osoby badanej, które następnie mogą być
wykorzystane przy planowaniu zakresu niezbędnej pomocy, rehabilitacji, terapii
55
zajęciowej, itd. Przyczyną braku samodzielności w zakresie złożonych czynności życia
codziennego są najczęściej przewlekłe choroby prowadzące do niesprawności fizycznej,
umysłowej/psychicznej lub ogólnego pogorszenia poziomu funkcjonowania. Czasem
niesamodzielność potęgowana jest nadmiernym wyręczaniem osoby starszej przez osoby z
rodziny/otoczenia nieświadome roli, jaką niezależność odgrywa w każdym okresie życia,
w tym również w wieku podeszłym.
Warto zwrócić uwagę, że niezdolność do wykonywania tych czynności może też być
wynikiem barier technologicznych, np. osoba starsza nie jest w stanie posługiwać się
nowoczesnym telefonem cyfrowym, lub skomplikowanym oprogramowaniem urządzeń
domowych, co często wynika z niedostosowania sprzętu do potrzeb i możliwości tej grupy
odbiorców, np. niedowidzenie lub niedosłuch uniemożliwia poprawne posługiwanie się
konwencjonalnym telefonem komórkowym.
Konsekwencje niesamodzielności w zakresie złożonych czynności życia codziennego
obejmują: przedwczesne powstawanie zależności od innych osób, narastanie poczucia
wykluczenia społecznego i bezradności, narastanie upośledzenia funkcji ruchowych w
mechanizmie „błędnego koła”.
Możliwość interwencji w zakresie programu AAL w odniesieniu do złożonych
czynności życia codziennego jest bardzo duża. Za przykład może służyć czynność
„Samodzielne przyjmowanie leków”. Jest to problem niezwykłej wagi, gdyż zdecydowana
większość osób w podeszłym wieku przyjmuje przewlekle co najmniej jeden lek, a często
kilka leków. Interwencja mogłaby polegać na umożliwieniu bezpiecznego przyjmowania
leków osobom z różnymi rodzajami niepełnosprawności, jak np.: niedowidzenie,
zmniejszenie siły mięśni, niesprawność rąk, niedowłady, zaburzenia funkcji poznawczych.
Konkretne rozwiązania mogłyby polegać na: 1) opracowaniu bezpiecznych dozowników
leków uniemożliwiających przyjęcie leku w większej niż zalecana dawka dobowa, 2)
specjalnym oznakowaniu leków dla osób niedowidzących, lub opracowaniu opakowań
leków zaopatrzonych w sygnalizację dźwiękową zawierającą nazwę leku, 3)opracowaniu
systemu informującego pacjenta ile dawek leku pozostało w opakowaniu, 4) opracowaniu
systemu umożliwiającego przygotowanie dawek leków na dłuższy czas, np. tydzień przez
opiekuna osoby starszej (dostępne obecnie w Polsce tygodniowe dozowniki leków są
niefunkcjonalne, a ich poprawne stosowanie wymaga nie tylko dobrej sprawności, ale
wręcz ponadprzeciętnej zręczności.
56
III. Potrzeby w zakresie funkcjonowania społecznego
1. Utrzymanie samodzielności w bezpiecznym środowisku
2. Komunikowanie się z członkami rodziny, opiekunami, instytucjami
ochrony zdrowia w planowych i nagłych przypadkach
3. Uczestnictwo w życiu społecznym: pokonanie barier
architektonicznych oraz ograniczeń wynikających z wieku, np. niedosłuchu
4. Korzystanie ze środków masowego przekazu i nowych technologii:
np. internetu
5. Uczestnictwo w życiu religijnym i duchowym
6. Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu osób w podeszłym
wieku
7. Przeciwdziałanie dyskryminacji ze względu na wiek i przemocy
wobec osób starszych
8. Aktywność zawodowa osób w podeszłym wieku
9. Aktywność edukacyjna osób w podeszłym wieku – np. Uniwersytety
Trzeciego Wieku
Potrzeby w zakresie życia społecznego stanowią zbiór potrzeb o znaczeniu kardynalnym, a
możliwość ich realizacji w dużym stopniu warunkuje jakość życia osób w podeszłym
wieku. Choć realizacja tych potrzeb nie ma zwykle bezpośredniego wpływu na życie w
znaczeniu biologicznym, a więc brak ich realizacji nie powoduje stanu zagrożenia życia
(co może wystąpić przy braku realizacji potrzeb należących do grupy podstawowych i
złożonych czynności życia codziennego, przedstawionych wcześniej), to niemożność
zaspokojenia tych potrzeb sprzyja wykluczeniu społecznemu i sprzeciwia się zasadzie
solidarności społecznej. Wśród przyczyn trudności w realizacji tych potrzeb oprócz
czynników związanych z pogorszeniem sprawności fizycznej, umysłowej/psychicznej osób
w podeszłym wieku, należy szczególny nacisk położyć na brak przygotowania
społeczeństwa i infrastruktury państwowej/lokalnej na powszechną aktywność osób w
podeszłym wieku (w tym osób niepełnosprawnych i z określonymi deficytami:
niedosłyszących, niedowidzących, poruszających się z pomocą sprzętu rehabilitacyjnego).
Stworzenie osobom w podeszłym wieku jak najlepszych warunków dla realizacji tych
potrzeb jest nieodzownym wymogiem odpowiedzialnego przygotowania się na
przyspieszające tempo zmian demograficznych, które obserwuje się zarówno w krajach
rozwiniętych, jak i rozwijających się.
57
Znaczenie projektów w ramach programu AAL w odniesieniu do potrzeb społecznych jest
ogromne. Projekty te mogą być ukierunkowane zarówno na indywidualną realizację tych
potrzeb, jak i na tworzenie technologii, infrastruktury, systemów informacyjnych, z
których korzystać jednocześnie mogłoby wiele osób. Przykładem potencjalnego pola
rozwoju AAL może być komunikacja między osobami mieszkającymi samodzielnie a
otoczeniem, opiekunami, placówką ochrony zdrowia, itd. Celem takich projektów byłoby
wczesne informowanie o zagrożeniach, np. czujniki ruchu, czujniki upadków, urządzenia
monitorujące itp.
IV. Potrzeby w zakresie rehabilitacji
1. Rehabilitacja fizyczna
2. Rehabilitacja psychiczna
3. Rehabilitacja społeczna: przystosowanie do pełnienia nowych ról
społecznych
4. Zapobieganie niepełnosprawności i inwalidztwu
Wczesne wykrywanie zaburzeń w zakresie funkcjonowania fizycznego, psychicznego i
społecznego umożliwia wdrożenie odpowiednich programów rehabilitacyjnych i
opóźnienie powstawania utrwalonej niepełnosprawności, a w wielu przypadkach nawet
odwrócenie spirali niekorzystnych wydarzeń i przywrócenie utraconej sprawności. Wbrew
panującym powszechnie stereotypom skuteczna rehabilitacja możliwa jest również u osób
w podeszłym wieku, jeśli programy oddziaływania będą zaplanowane dla wybranej
niepełnosprawności z uwzględnieniem indywidualnych możliwości i ograniczeń osób, do
których są kierowane. Mimo pionierskich osiągnięć tzw. Polskiej Szkoły Rehabilitacji,
sytuacja w zakresie rehabilitacji osób w podeszłym wieku jest obecnie w Polsce
niekorzystna, ze względu na niedocenianie tego zagadnienia przez tzw. decydentów,
szeroko pojętą opinię publiczną oraz ograniczoną dostępność świadczeń w zakresie
rehabilitacji na poziomie podstawowej opieki zdrowotnej. O ile istnieje wiele programów
rehabilitacji społecznej i zawodowej dla osób w młodszym wieku, o tyle nie ma
wystarczającej oferty dla osób starszych, która umożliwiałaby im nabycie umiejętności
ułatwiających aktywne uczestnictwo w życiu i pełnienie nowych ról społecznych po
zakończeniu pracy zawodowej.
Istnieje wiele obszarów rehabilitacji, w których program AAL mógłby odegrać kluczową
rolę w odniesieniu do osób w podeszłym wieku. Projekty takie mogłyby obejmować
58
tworzenie programów edukacyjnych, opracowanie sprzętu rehabilitacyjnego, tworzenie
rozwiązań i nowych standardów architektonicznych i technologicznych.
V. Potrzeby medyczne i opiekuńcze
1. Zapewnienie dostępnej i ciągłej opieki medycznej: lekarskiej,
pielęgniarskiej, rehabilitacyjnej, w tym usług w zakresie telemedycyny
2. Zapewnienie warunków do skutecznej profilaktyki chorób – np.
dostępność badań przesiewowych
3. Udział osób w podeszłym wieku w działaniach z zakresu promocji
zdrowia
4. Pomoc w wykonywaniu podstawowych i złożonych czynności życia
2.6. Możliwości zastosowania technologii ICT w celu rozwiązywania problemów
medycznych osób starszych (usługi telemedyczne/medyczna opieka domowa w
ramach AAL), (prof. R. Rudowski, lek. R. Rzepka)
2.6.1. Wstęp
Na pierwszy plan współczesnych problemów osób starszych w Polsce, jak i na świecie,
wysuwają się zagadnienia zdrowotności coraz bardziej starzejącego się społeczeństwa.
Typowe problemy medyczne dla osób starszych jak niepełnosprawność ruchowa, czy
nietrzymanie moczu, mogące wystąpić w przebiegu różnych chorób, dotyczą zarówno
osób biednych jak i zamożnych. Liczne choroby dotykające osób starszych nakładają się
na siebie, a wiele metod leczenia ma często działania przeciwstawne u tej samej osoby.
Powoduje to, że leczenie osoby starszej wymaga podejścia kompleksowego i powinno być
prowadzone przez lekarza, czy ośrodek, który ma wiedzę i doświadczenie w prowadzeniu
leczenia osób starszych.
We współczesnym społeczeństwie polskim liczba ludzi w starszym wieku jest
niewspółmiernie wielka w stosunku do liczby specjalistów geriatrów, czy liczby ośrodków
mających doświadczenie w prowadzeniu osób starszych. Dane te można znaleźć w innych
częściach tej ekspertyzy, jednak wydaje się, że dostęp do tego typu specjalistów jest trudny
nie tylko dla samych osób starszych, ale także dla lekarzy stykających się zawodowo z
ludźmi starszymi. Wydaje się, że zwiększenie dostępności do lekarzy geriatrów, może być
jednym z najlepiej ukierunkowanych działań programu AAL, a technologie telemedyczne
mogą stanowić trzon takiego działania.
Wiele problemów związanych z leczeniem konkretnych chorób, jak nadciśnienie czy
cukrzyca, u osób starszych wynika z problemów z dotarciem do lekarza. Osoby starsze z
założenia mniej sprawne ruchowo, często odkładają wizytę w przychodni i uzyskanie
porady do ostatniego momentu, gdy dokuczający im problem zdrowotny uzyska natężenie
większe niż próg niechęci do pokonania długiej i męczącej drogi do ośrodka zdrowia.
Również bagatelizowanie problemu i niemożność uzyskania szybkiej i łatwej porady w
odpowiednim czasie doprowadza do eskalacji konkretnych problemów zdrowotnych. Jeśli
do tego dodamy obraz polskiej, przeciążonej pracą służby zdrowia, która nie jest w stanie
zapewnić wszystkim osobom starszym rzetelnej i ciągłej opieki w domu, to łatwo
dojdziemy do wniosku, że technologie ICT które zapewnią pacjentowi częstszy kontakt z
68
lekarzem, nie zmuszając osoby starszej do nadmiernego wysiłku, znacznie poprawią ich
komfort życia.
2.6.2. Telemonitoring domowy
Zagadnienie zdalnego monitorowania stanu zdrowia osób starszych jest chyba najbardziej
intuicyjnym wykorzystaniem nowoczesnych technologii telemedycznych do poprawy
jakości życia osób starszych. Pokazują to zresztą liczne programy wdrażane w wielu
bogatszych krajach. Możliwość zdalnej oceny parametrów zdrowotności pacjenta nie
zawsze może zastąpić bezpośredni kontakt z lekarzem, ale niewątpliwie znacznie ułatwia
leczenie chorób przewlekłych, jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca czy przewlekła
obturacyjna choroba płuc. Dzięki regularnym pomiarom, które przesyłane są do
centralnego systemu, bez trudu można wychwycić osoby, których ciśnienie czy cukrzyca
są źle kontrolowane, bądź które spełniają kryteria wskazań do hospitalizacji dla danej
jednostki chorobowej. Ważne jest to, że w trakcie takiego monitoringu nie tylko dostajemy
sygnały alarmowe o konieczności hospitalizacji, ale też możemy odpowiednio wcześnie
zaobserwować stopniowe pogarszanie się mierzonych parametrów i odpowiednio wcześnie
zareagować modyfikując leczenie, czy rozmawiając z pacjentem na temat przyczyn
pogarszania się jego stanu.
Technicznie istnieją przynajmniej dwa sposoby telemonitoringu domowego przy
wykorzystaniu sieci informatycznych:
- telemonitoring przy wykorzystaniu zwykłych urządzeń diagnostycznych i wpisywanie
wyników pomiarów do stosownego programu komputerowego/formularza internetowego
- telemonitoring przy użyciu urządzeń diagnostycznych wykorzystujących automatyczną
transmisję danych do centralnej bazy.
Oczywista wydaje się przewaga drugiej metody, ze względu na mniejsze
prawdopodobieństwo fałszowania wyników przez pacjenta, możliwość przesyłania
sygnałów (EKG), jak też przez eliminowanie czynnika ludzkiego przy wprowadzaniu
danych do bazy, oraz prostszą naukę wykorzystania tej technologii przez osoby mniej
sprawne. Niemniej równie oczywiste jest, że koszt wspomnianych urządzeń do zdalnego
monitorowania chorych z automatyczną transmisją danych jest znacznie wyższy niż koszt
urządzeń do pierwszego typu telemonitoringu. Pierwszy sposób może być także
wykorzystany wszędzie tam, gdzie osoby starsze lub ich rodziny mają dostęp do internetu .
Rozważając możliwości wykorzystania telemonitoringu domowego do poprawy jakości
życia osób starszych wygodnie jest zrobić przegląd istniejących na rynku urządzeń. Z
69
łatwo dostępnych rozwiązań w ofercie firm odnajdujemy systemy monitorujące z
dziedziny:
kardiologii (ciśnieniomierz, EKG, waga)
diabetologii (glukometr)
pulmonologii (pulsoksymetr, spirometr)
W kontekście ustalonej przez naszych ekspertów hierarchii najczęstszych chorób ludzi
starszych, a więc kolejno:
• Choroba zwyrodnieniowa stawów
• Nadciśnienie tętnicze
• Cukrzyca
• Choroba niedokrwienna serca
• Przewlekła obturacyjna choroba płuc
stosowanie telemonitoringu domowego może znakomicie pomóc w prawidłowej kontroli
wszystkich, z wyjątkiem choroby zwyrodnieniowej stawów. Należy pamiętać, że typowe
problemy osób starszych wiążą się właśnie z powikłaniami i niesprawnościami często
powstającymi na gruncie tych jednostek chorobowych, a zatem ich właściwa kontrola i
leczenie ma kluczowe znaczenie w prewencji powstawania i nasilania się niesprawności u
osób starszych. Wobec powyższego wszelkie projekty wdrażające takie rozwiązania na
mniejszą lub większą skalę, bądź też wyznaczające standardy stosowania tego typu
rozwiązań powinny być opatrzone wysokim priorytetem i uznawane za wartościowe.
Niestety większość obecnie oferowanych rozwiązań jest rozwiązaniami zamkniętymi w
obrębie jakiegoś systemu. Firmy sprzedające, czy dzierżawiące tego typu urządzenia
tworzą systemy, w których ich urządzenia łączą się tylko i wyłącznie z ich centrum
monitoringu. Zakup takiego urządzenia powoduje jednocześnie konieczność opłacania
takiej firmie abonamentu, oraz zapewnia bardzo ograniczoną funkcjonalność, chyba, że
dana oferta jest stworzona dla potrzeb jakiegoś konkretnego ZOZu. Wadą tych systemów
jest także niepełna możliwość eksportowania tych danych do innych systemów, lub wręcz
oglądania ich poza takim systemem (szczególnie dotyczy to takich parametrów jak EKG).
Nie wydaje się słuszne by w ramach projektów europejskich popierać tego typu
monopolistyczne praktyki. Stawianie na otwarte standardy danych ma znacznie lepsze
perspektywy i jest tylko kwestią czasu pojawienie się na rynku urządzeń, które będą zdolne
wysyłać dane na dowolnie zdefiniowany serwer.
70
Z technicznego punktu widzenia każdy nowoczesny system monitoringu domowego musi
składać się z kilku elementów:
1. Urządzenie diagnostyczne wykorzystywane przez użytkownika końcowego
2. Łącze i urządzenie do transmisji danych (obecnie typowo urządzenia GSM)
3. Centralna baza danych
4. Oprogramowanie klienckie pozwalające na łączenie z bazą i oglądanie wyników
pomiarów używane przez lekarza zajmującego się pacjentem.
Rys1. Schemat typowej sieci telemonitoringu domowego
Przykładem polskiego systemu telemonitoringu domowego i konsultacji
telemedycznej jest projekt „MONTE” [1] realizowany przez Zakład Fizyki Medycznej
Wydziału Fizyki UAM w Poznaniu (Prof. R. Krzyminiewski) , o którym informacje można
znaleźć pod adresem: www.monte.amu.edu.pl
71
MONTE pozwala na:
1. Telekonferencyjne i telemetryczne przesyłanie niektórych danych dotyczących stanu
zdrowia pacjenta znajdującego się poza szpitalem np. w domu. W tym celu
wykorzystuje się tanie i powszechnie dostępne narzędzia, takie jak zwykły komputer
PC, standardową kamerę internetową, różne typy łączy internetowych, od
najprostszych modemowych po stałe światłowodowe oraz proste i tanie urządzenia
umożliwiające cyfrowy monitoring parametrów biomedycznych np. EKG.
2. Szybkie przesyłanie informacji o pacjencie oraz danych telemetrycznych z aparatury
diagnostycznej pomiędzy ośrodkami medycznymi celem
- pogłębionej analizy danych uzyskanych z aparatury diagnostycznej przy pomocy
specjalistycznych, unikalnych i trudno dostępnych technik analitycznych ,
- konsultacji wyników ze specjalistami z innego ośrodka i postawienia lub
uściślenia diagnozy
Wydaje się, że przy obecnym poziomie rozwoju internetu i aplikacji sieciowych
niezasadne jest tworzenie dodatkowego oprogramowania klienckiego w ramach projektów,
gdy przeglądarki stron www i same aplikacje internetowe mogą doskonale spełnić to
zadanie spełniając normy bezpieczeństwa przy użyciu nowoczesnych, szyfrowanych
protokołów transmisji danych. Ze względu zarówno na skalowalność systemów
telemonitoringu, możliwość ich rozwoju i dostępność na różnorodnych platformach
sprzętowych znacznie większe poparcie władz powinny otrzymywać projekty
wykorzystujące jako oprogramowanie dostępowe do danych właśnie przeglądarkę
internetową, jak również projekty udostępniające dane zgodnie z najnowszymi otwartymi
medycznymi standardami transmisji danych, jak np. HL7.
2.6.3. Bazy danych
Sercem każdego systemu telemonitoringu domowego jest centralna baza danych wraz z
oprogramowaniem serwerowym, które zarządza dostępem do tych danych, a jednocześnie
spełnia często rolę filtra danych uruchamiając zaprogramowane alarmy o np.
przekroczeniu granic mierzonych parametrów. Niemniej baza danych medycznych osób
starszych może też być rozważana jako niezależny projekt [2], lub jego składnik, bez
związku z telemonitoringiem domowym.
W Polsce bardzo istotnym problem z punktu widzenia leczenia osób starszych są właśnie
trudności w uzyskaniu informacji nt. dotychczasowego przebiegu leczenia danego
72
pacjenta. Karty informacyjne ze szpitali, czy dokumentacja z badań zlecanych przez
przychodnie, są często przez osoby starsze wyrzucane, gubione, bądź niszczone. W razie
nagłego pogorszenia stanu zdrowia pacjenta, dotarcie szybko do jakiejkolwiek
dokumentacji porównawczej bywa niemożliwe. Skutkuje to przedłużaniem procesu
diagnostyczno-leczniczego w stanach nagłych, jak też podejmowaniem nietrafnych decyzji
w pierwszej chwili.
Biorąc pod uwagę ten istotny problem, wydaje się, że tworzenie baz danych, które
przechowywałyby historie chorób osób starszych i nie tylko starszych powinno mieć
znaczenie priorytetowe. Powody, które przemawiają za nadaniem wysokiego priorytetu
tworzeniu baz danych, można zebrać w kilku grupach:
− łatwiejszy i pewniejszy dostęp do rzetelnej informacji o dotychczasowym leczeniu
pacjenta,
− identyfikacja problemów trapiących określone grupy ludzi starszych, co może się
przełożyć na indywidualne planowanie profilaktyki wśród określonych grup,
− wychwytywanie osób, które wymagają stałej opieki pielęgniarskiej, opieki społecznej,
cyklicznych badań (np. oznaczanie INR), czy stałych kontroli u specjalisty.
Realizacja tych wszystkich celów może być różnie stopniowana w poszczególnych
projektach przewidujących wykorzystanie bazy danych w zależności od indywidualnych
uwarunkowań projektu. Tym bardziej istotna wydaje się podnoszona już kwestia
standaryzacji wymiany danych. Wydaje się, że na chwilę obecną w Polsce, warunkiem
progowym stawianym przed każdym projektem bazodanowym powinno być udostępnianie
danych medycznych gromadzonych w projekcie przez interfejs w standardzie HL7.
Natomiast w rekomendacjach dla projektów poczesne miejsce powinno zająć kodowanie
danych medycznych nie tylko w oparciu o klasyfikacje ICD-9 i ICD-10, ale także w
oparciu o nowoczesne systemy klasyfikacji i kodowania takie jak SNOMED, co sprawi, że
dane będą bez trudu odczytywane nie tylko w Polsce, ale także w innych krajach. Tylko
takie podejście przy tworzeniu projektów może zapewnić, że dane w nich zgromadzone,
będą skarbem narodowym, który zostanie bez trudu wykorzystany przez inne tego typu
projekty tworzone w przyszłości oraz pozwoli na poważne myślenie o integracji danych z
systemami szpitalnymi i bazami innych organizacji.
Przy zachowaniu powyższych zaleceń nie wydaje się celowe dyskredytowanie w
jakikolwiek sposób projektów o zasięgu lokalnym, gdyż mogą one zostać wykorzystane w
przyszłości przez brokery danych o zasięgu ogólnokrajowym. Powody, dla których
73
prawdopodobnie mniejsze projekty bazodanowe mają większe szanse na realizację, są
prozaiczne. Otóż koszt i pracochłonność bazy danych obejmującej wszelkie zagadnienia
AAL mogą być zbyt duże jak na przewidywane nakłady finansowe, zarówno przy
definiowaniu zakresu prac jak i zakresu geograficznego samego wdrożenia. Projektowanie,
realizacja i wdrożenie jako logiczny ciąg następstw, na każdym etapie może napotkać
trudności zmuszające do zawężenia zakresu prac. Ideał, do którego, jak by się wydawało
należy dążyć, czyli ogólnokrajowa ogromna baza danych przechowująca wszelkie dane
pacjentów i udostępniająca je jednostkom służby zdrowia w sposób przez nie oczekiwany,
może się okazać zbyt trudna w projektowaniu i wdrożeniu w okresie krótszym niż
dziesięciolecia, jeśli miałaby funkcjonować na zasadach takich jak szpitalne systemy
informatyczne. Dodatkowym problemem jest także stworzenie zasad, a właściwie
obowiązku umieszczania danych pacjentów w takiej bazie.
Wszystkie powyższe problemy z ew. realizacją przechowywania danych medycznych osób
starszych w bazach nie dyskredytują w żaden sposób samej idei i potrzeby
przechowywania tych danych, a powodują tylko, że należy szukać rozwiązań pośrednich.
Bez trudu można sobie np. wyobrazić powstanie firmy, która odpłatnie wpisuje i gromadzi
dane medyczne osób starszych w bazie. Osoby zamożne mogłyby same finansować
gromadzenie swoich danych np. na zasadach abonamentu, natomiast np. dla osób
niepełnosprawnych i wymagających opieki państwa mogłyby zostać stworzone
mechanizmy finansowania przez państwo i samorządy oraz organizacje pozarządowe.
Osoby takie objęte systemem mogłyby posiadać karty chipowe dające dostęp do ich
danych, bądź też dostęp ten mógłby być uzyskiwany na żądanie jednostki służby zdrowia
udzielającej w danym momencie świadczenia pacjentowi. Dokładne procedury i
mechanizmy mogą zostać bardzo różnie zorganizowane i na pewno muszą uwzględniać
uwarunkowania prawne i zgodę pacjenta na udostępnianie danych.
2.6.4. Telekonsultacje
Kolejnym bardzo istotnym problemem, który z znacznym stopniu można rozwiązać przy
użyciu zaawansowanej technologii ICT, a podnoszonym we wstępie, jest utrudniony
dostęp dla osób starszych i często niepełnosprawnych ruchowo nie tylko do specjalisty, ale
często także do lekarza rodzinnego. Częściowo w rozwiązaniu tego problemu mogą pomóc
technologie, powszechne obecnie, pozwalające na przesyłanie głosu i obrazu na odległość
przez internet. Możliwość widzenia rozmówcy może być przy udzielaniu porady
medycznej nieoceniona zarówno dla pacjenta jak i dla lekarza, który może dodatkowo
74
dzięki temu zauważyć u pacjenta niepokojące objawy. Ta futurystyczna wydawałoby się
wizja, jest znakomicie funkcjonującą rzeczywistością w bogatszych krajach, gdzie
odległości do pokonania są dużo większe niż w Polsce. Podnoszony tu problem
dehumanizacji kontaktów lekarz-pacjent nie zawsze jest do końca uzasadniony.
Przedstawiona technologia jest po pierwsze znacznie lepszą alternatywą w stosunku do
samego telefonu i nie ma na celu zastąpienie osobistego kontaktu lekarza z pacjentem, a
tylko zapewnienie pacjentowi lepszej drogi do uzyskania drobnej porady, co pozwoli mu
nie narażać się niepotrzebnie na trudy podróży do ośrodka zdrowia.
Jednak samo zagadnienie telekonsultacji nie zamyka się na wykorzystaniu komputera z
kamerą i mikrofonem jako medium komunikacyjnego z lekarzem. Znaczne
powszechniejsze jest użycie tego terminu do sytuacji, w której przez internet przesyłamy
specjaliście dane medyczne pacjenta, zarówno tekstowe jak i obrazowe, celem uzyskania
konsultacji specjalistycznej, bądź kwalifikacji pacjenta do jakiejś procedury
wysokospecjalistycznej. W ramach programu AAL można rozważyć podział wyżej
wymienionych konsultacji w następujący sposób:
− telekonsultacje wykonywane przez ZOZ z różnego rodzaju specjalistami z konkretnych
dziedzin, gdzie konsultowanym pacjentem jest osoba starsza,
− telekonsultacje geriatryczne.
Specyfika tego drugiego rodzaju konsultacji polega na jej odmienności merytorycznej. W
gruncie rzeczy, w drugim wypadku nie oczekujemy, tak jak w typowych konsultacjach
specjalistycznych, odpowiedzi jak leczyć konkretną chorobę pacjenta, ale oczekujemy
całościowego spojrzenia na proces leczenia i wskazania najwłaściwszego postępowania w
konkretnych przypadkach.
Wykonanie badań w miejscu zamieszkania starszej osoby i wysłanie ich celem konsultacji,
jest pomocą nie do przecenienia dla osób starszych. Znakomita większość osób w
poradniach specjalistycznych czy to kardiologicznych, czy to chirurgii naczyniowej czy
neurologicznej, diabetologicznej i innych, to osoby starsze. Konieczność długich, często
całodniowych wypraw do takich poradni po to tylko by usłyszeć, że konieczne jest
przedłużenie stosowania jakiegoś zapisanego wcześniej leku, jest typowym obrazem
polskiej rzeczywistości. Z drugiej strony lekarze rodzinni, najczęściej stykający się z
pacjentem nie są w stanie w niektórych wypadkach samodzielnie decydować o leczeniu
takich pacjentów, wymagających konsultacji specjalistycznej. Dlatego tworzenie
projektów, które ułatwią konsultowanie osób starszych w poradniach
75
wysokospecjalistycznych może mieć bardzo istotne znaczenie dla poprawy komfortu ich
życia.
2.6.5. E-nauczanie
E-nauczanie, a właściwie szeroko pojęta edukacja przez internet, może przez swą
dostępność znacznie poprawić los osób starszych. Należy tu wyróżnić przynajmniej dwie
grupy, do których może zostać skierowana treść serwisów poświęconych AAL:
− szeroko rozumiane środowisko medyczne (kształcenie lekarzy w zakresie geriatrii,
szczególnie lekarzy rodzinnych, kształcenie pielęgniarek w zakresie opieki nad
osobami starszymi)
− osoby starsze i ich środowisko (edukacja osób starszych a szczególnie ich rodzin,
umożliwienie im zdobycia szerszej wiedzy o trapiących ich problemach, pokazanie
sposobów na rozwiązanie tych problemów).
Oczywiście wykorzystanie stron edukacyjnych ma też swoje ograniczenia dotyczące po
pierwsze dostępności samego internetu, a po drugie możliwości percepcji i używania
medium jakim jest internet przez osoby z niedomogami wzroku, słuchu i percepcji.
Niemniej zarówno z niedostępnością internetu dla osób starszych, jak też z innymi
barierami odbioru treści internetowych można skutecznie walczyć popierając projekty
szerokiego dostępu do internetu i poprawiając serwisy www tak, by były łatwiejsze w
odbiorze.
Przykłady możliwych serwisów edukacyjnych można by mnożyć w nieskończoność, co
nie jest celem niniejszego opracowania, a raczej zadaniem dla autorów projektów w
ramach AAL. Jednak w kontekście opinii naszych ekspertów z dziedziny geriatrii można
wysnuć wniosek, że bardzo pożądane byłoby promowanie serwisów internetowych
adresowanych do lekarzy różnych specjalności, gdzie można by było prosto i szybko
odnaleźć niezbędne w codziennej praktyce informacje z dziedziny geriatrii i ogólnie
leczenia ludzi starszych, czy opieki nad nimi. Wydaje się, że projekt taki poprzez poprawę
wiedzy na temat leczenia osób starszych wśród lekarzy mógłby sprawić, że jakość i
skuteczność leczenia osób starszych w Polsce wyraźnie by się poprawiła, a ich rzeczywiste
problemy byłyby lepiej identyfikowane i skuteczniej leczone. Przykładem takiego serwisu
mogłaby być strona internetowa, która oprócz informacji merytorycznych pozwalałaby na
sprawdzenie, czy leczenie określonym zestawem leków osoby starszej nie jest błędem,
bądź nie powoduje jakichś istotnych interakcji. Taka strona mogłaby służyć lekarzom, jak
też samym osobom starszym, wychwytując np. przyjmowanie przez pacjenta tego samego
leku pod różnymi postaciami. Opracowanie takiego serwisu pod okiem specjalistów z
76
dziedziny geriatrii jest nie do przecenienia w warunkach Polski. Od strony technicznej tego
typu projekt jest prosty w realizacji ze względu na fakt, że wymaga jedynie serwera
internetowego ustawionego w dowolnym miejscu i odpowiednio zabezpieczonego (choć
należy tu podkreślić, że nie zawierałby on żadnych informacji poufnych, a jedynie ogólnie
dostępną wiedzę).
Przykładowe zestawienie rozwiązań dla takiego serwera, opartego o wolne
oprogramowanie przedstawiamy poniżej:
System operacyjny: Linux (przykładowe dystrybucje: Debian, Ubuntu, OpenSuSE,
Gentoo, Mandriva, Fedora) lub BSD (np. FreeBSD)
Serwer WWW: Apache 1.3 lub Apache 2.0
Język programowania aplikacji: HTML i AJAX + PHP4 lub PHP5, Perl, Java
Baza danych: Postgresql 8.2, MySQL i inne.
Takie zestawienie oprogramowania zapewnia możliwość ograniczenia kosztów przy
jednoczesnym wystarczającym wsparciu technicznym i wysokim poziomie
bezpieczeństwa, które i tak będzie mocno zależało od konkretnej realizacji. Koszty
ograniczą się do zakupu sprzętu, bądź opłaty abonamentowej, gdyż tego typu serwery
sieciowe są w ofercie firm dostarczających usługi sieciowe.
Oczywiście nie wolno zapominać, że tego typu projekt nie kończy się na stworzeniu strony
informacyjnej, czy jakiejś użytecznej aplikacji w internecie. Istnieją dwa
niebezpieczeństwa, z którymi muszą się zmierzyć autorzy projektów edukacyjnych z
zakresu AAL:
brak promocji w środowisku
brak aktualizacji i wsparcia technicznego
Pierwszy z tych problemów dotyczy natłoku informacji w internecie. Strona z
zagadnieniami dotyczącymi leczenia osób starszych, po to by przyniosła wymierny efekt w
postaci lepszej jakości leczenia osób starszych, musi być szeroko propagowana w
środowisku. Sposoby i koszty takiej promocji muszą zostać przewidziane przez autorów.
W innym przypadku ich projekt pozostanie niezauważony.
Drugi problem typowy dla projektów europejskich, to brak przewidywania, że tego typu
serwisy wymagają ciągłej opieki administracyjnej i aktualizacji danych. Dobrze zrobiona
aplikacja, pozwala na aktualizację danych bez konieczności zagłębiania się w zagadnienia
programistyczne i wtedy zagadnienie aktualizacji danych może być powierzone
organizacji naukowej, samorządowej lub innej, związanej z osobami starszymi. Jednak
koszty związane z wsparciem technicznym serwisu internetowego, jakkolwiek nieduże w
77
stosunku rocznym, muszą być przewidziane przez autorów w długoletniej perspektywie po
zakończeniu fazy wdrożenia.
Wnioski:
1. W kontekście wielkości środków przeznaczonych na AAL w Polsce
najefektywniejszym sposobem ich wykorzystania wydaje się być wykorzystanie
internetu jako powszechnie dostępnego medium, gdzie z jednej strony efektywnie
można w ramach różnych projektów gromadzić dane medyczne osób starszych
udostępniając je w razie potrzeby pilnej interwencji medycznej. Z drugiej strony
można wykorzystać internet jako znakomitą platformę do szerzenia wiedzy na
temat osób starszych zarówno wśród społeczeństwa jak i szeroko pojętego
środowiska medycznego. Zarówno tworzenie baz danych medycznych ludzi
starszych, jak i tworzenie różnego typu serwisów i programów edukacyjno-
eksperckich dostępnych w internecie może przynieść ogromne korzyści przy
niewielkich kosztach, o ile nie pominiemy tak istotnych aspektów projektów jak
promocja i używanie otwartych standardów. Internet można też wykorzystać jako
ułatwienie dostępu do lekarzy geriatrów.
2. Wydaje się bardzo istotne podkreślenie, że projekty z dziedziny telemedycyny
powinny korzystać z otwartych standardów danych, tak by dane w nich
gromadzone, mające na celu służyć pomocą przy leczeniu ludzi starszych i opiece
nad nimi, były dostępne dla innych projektów i systemów. Dobrą praktyką jest
wykorzystywanie w tym przypadku międzynarodowych standardów danych
medycznych oraz ich klasyfikacji i kodowania. (HL7, SNOMED, standardy WHO).
Dzięki takiemu podejściu niewielkie lokalne projekty mają szansę stać się w
przyszłości częścią większego systemu udogodnień dla ludzi starszych.
Literatura
[1] www.monte.amu.edu.pl
[2] Rzepka R, Rudowski R, Kinsner A, Śladowski D. i in. Acubase – On – Line System for
High Quality Acute Toxicity Data Acquisition and Management. Proceedings of Medetel
2007, 18-20 April, The International Educational and Networking Forum for eHealth,
Telemedicine and Health ICT, 202 – 204.
78
2.7. Możliwości zastosowania technologii (w tym ICT) w celu
rozwiązywania problemów osób starszych (inne usługi w ramach
AAL) (dr inż. Tomasz Buczkowski)
2.7.1. Wstęp
Podstawowe trzy obszary życia osób starszych to środowisko pracy (oczekuje się
wydłużenia czasu aktywności zawodowej), środowisko domowe (zakłada się stworzenie
warunków wydłużających czas niezależnego życia w komfortowych warunkach) oraz
szeroko rozumiany udział w życiu społecznym.
Wspólnym dla wszystkich obszarów ważnym zagadnieniem jest aktywizacja i rehabilitacja
ruchowa osób starszych. Szczególnym problemem związanym z przemieszczaniem się
osób niewidomych jest zapewnienie im opartych na ICT narzędzi wspierających orientację
terenową.
2.7.2. Możliwości zastosowania technologii (w tym ICT) w celu rozwiązywania
problemów osób starszych w środowisku pracy
Dostosowanie środowiska pracy do potrzeb osób starszych wymaga zarówno wielu działań
natury organizacyjnej, np. zapewnienie elastycznego czasu pracy, możliwość zmniejszenia
wymiaru godzinowego, wyodrębnienie zadań mniej obciążających fizycznie,
wykorzystujących doświadczenie oraz mających charakter syntetyczny (a nie analityczny)
jak również technicznej, a zwłaszcza przygotowania stanowisk oraz uniwersalnych
narzędzi (sprzętu i oprogramowania) dostępnych dla możliwie dużej grupy pracowników z
różnymi ograniczeniami i niesprawnościami typowymi dla starszego wieku. Ważne
ułatwienie zatrudnienia osób starszych wynika z rozwoju technik informacyjnych oraz
telekomunikacyjnych stwarzających możliwość telepracy.
Wraz z rozwojem środków informacyjnych i telekomunikacyjnych rozszerza się zakres
stosowania telepracy. Ograniczone początkowo możliwości łączności telefonicznej i
telefaksowej rozszerzyła sieć internetowa, która w wersji szerokopasmowej umożliwia
79
pozostającym w domu pracownikom nawet udział w telekonferencjach. Z telepracy mogą
korzystać osoby starsze i niepełnosprawne wykonujące bardzo wiele zawodów [Lisowska].
Telepraca wnosi istotne korzyści dla pracodawcy i pracobiorcy jak też szersze korzyści
społeczne, w tym ekologiczne [Goodman].
Korzystanie w toku pracy na odległość z zaawansowanej struktury teleinformatycznej
narzuca szereg wymagań technicznych dotyczących oprogramowania oraz sprzętu
telekomunikacyjnego i informatycznego. Szczególny problem stanowi wymiana danych
poufnych pomiędzy domowym stanowiskiem pracy a siedzibą firmy/urzędu [DoJ]. Z
punktu widzenia starszego i niepełnosprawnego pracownika bardzo ważna jest ergonomia
stanowiska pracy zapewniającego efektywną pracę z komputerem (patrz rozdz. 2.8).
[Lisowska] E. Lisowska (red), Przewodnik po telepracy, Warszawa 2007; http://www.enter-telework.org/dokument.php?id=41&lang=pol [Goodman] J. Goodman, V. Alakeson, B. Jorgensen, Encouraging Green Telework, Forum for the Future for Sun Microsystems, December 2004
[DoJ] Department of Justice Telework Guide, January 2006; http://www.usdoj.gov/jmd/ps/wortelecommute.htm
2.7.3. Możliwości zastosowania technologii (w tym ICT) w celu rozwiązywania
problemów osób starszych w środowisku domowym
2.7.3.1. Wprowadzenie
Przystosowanie środowiska domowego do potrzeb osób starszych wymaga ustanowienia i
przestrzegania przepisów budowlanych oraz dotyczących wyposażenia budynków i
mieszkań - likwidacji barier architektonicznych, zapewnienia fizycznej komunikacji do/z
do mieszkania, dostępnego dla wszystkich sprzętu gospodarstwa domowego,
zabezpieczenia przed dostępem osób niepowołanych, bezpieczeństwa technicznego
- sterowanie elektryczną stymulacją sparaliżowanych mięśni w celu korekcji chodu u
pacjentów po udarze,
- nawigację zliczeniową jako pomoc nawigacyjną dla osób niewidomych.
86
Głównym celem naukowym takiego projektu byłoby opracowanie zróżnicowanych a
nawet zindywidualizowanych programów ruchowej aktywizacji ze szczególnym
uwzględnieniem osób starszych oraz nowych algorytmów przetwarzania i kwalifikacji
sygnałów z akcelerometrów.
[Tudor-Locke] Tudor-Locke C., Taking Steps Toward Increased Physical Activity: Using Pedometers to
Measure and Motivate, President's Council on Physical Fitness and Sports, Research Digest, Series 3, No. 17,
June 2002 (zawiera bibliografię)
[Bassett] Bassett, D. R., Ainsworth, B. E., Leggett, S. R., Mathien, C. A., Main, J. A., Hunter, D. C., &
Duncan, G. E. (1996). Accuracy of five electronic pedometers for measuring distance walked. Medicine and
Science in Sports and Exercise, 28(8), 1071-1077.
[Hendelman] Hendelman, D., Miller, K., Baggett, C., Debold, E., & Freedson, P. (2000). Validity of
accelerometry for the assessment of moderate intensity physical activity in the field. Medicine and Science in
Sports and Exercise, 32(9), S442-S450.
[Mathie] M. J. Mathie, A. C. F. Coster, N. H. Lovell, and B. G. Celler, “Accelerometry: providing an
integrated, practical method for long term, ambulatory monitoring of human movement,” Physiological
Measurement, vol. 25, pp. R1–R20, 2004.
[Zijlstra] W. Zijlstra and A. L. Hof, “Assessment of spatio-temporal gait parameters from trunk accelerations
during human walking,” Gait and Posture, vol. 18, pp. 1–10, 2003.
[Haeuber] E. Haeuber, M. Shaughnessy, L. W. Forrester, K. L. Coleman, and R. F. Macko, “Accelerometer
monitoring of home and community based ambulatory activity after stroke,” Arch. Phys. Medical
Rehabilitation, vol. 85, pp. 1997–2001, December 2004.
[Sekine] M. Sekine, T. Tamura, T. Fujimoto, and Y. Fukui, “Classification of the walking pattern using
acceleration waveform in elderly people,” in Proc of the 22nd Annual EMBS Int. Conf., pp. 1356–1359,
2000.
[Wit] A. Wit, Methodology of diagnostics in human movement system pathology, w: A. Wit, W.
Zmysłowski (eds), Lecture notes of the ICB seminars, Diagnostics in Motor System Pathology, Polska
Akademia Nauk, Międzynarodowe Centrum Biocybernetyki, Warsaw, October 1998, s. 56-61
[Kornacki]. W. Kornacki, Tremor data logger for patients with parkinson’s disease, Przemysłowy Instytut Elektroniki, Warszawa; www.pie.edu.pl/ (czerwiec 2002)
[Shimada] Shimada Y. et al., Clinical Application of Acceleration Sensor to Detect the Swing Phase of
Stroke Gait in Functional Electrical Stimulation, Tohoku J. Exp. Med, 2005, 207, 197-202
87
2.7.6. Systemy wspomagania orientacji terenowej dla osób niewidomych
2.7.6.1. Potrzeby osób niewidomych w zakresie systemów nawigacyjno-
informacyjnych.
Podstawowe zadania
Systemy wspomagające orientację przestrzenną pełnią ważną funkcję w rehabilitacji
zawodowej i społecznej osób niewidomych. W wielu sytuacjach techniczne systemy
nawigacyjno-informacyjne umożliwiają osobom niewidomym samodzielne oraz aktywne
funkcjonowanie, bez konieczności uciekania się do pomocy osób towarzyszących lub
przechodniów. Należy podkreślić, iż omawiane systemy pełnią jedynie funkcje
wspomagające zespół umiejętności nabytych przez osoby niewidome w ramach
rehabilitacji, uzupełniając informacje o otoczeniu uzyskiwane klasycznymi metodami,
m.in. na podstawie rozpoznawania struktury podłoża, obrazu akustycznego, czy
charakterystycznych elementów wykrywanych białą laską i/lub sygnalizowanych przez psa
przewodnika. Można wyróżnić następujące podstawowe funkcje nawigacyjne systemów:
• Określenie własnej pozycji
• Znalezienie właściwej trasy i kierunku poruszania się do zadanego celu
• Wykrycie/sygnalizacja przeszkód, potencjalnych niebezpieczeństw (stała i ad
hoc)
Dwie pierwsze funkcje klasyfikowane są w specjalistycznej literaturze jako problemy
makronawigacji, zaś wykrywanie bądź sygnalizacja przeszkód w bezpośrednim otoczeniu
osoby niewidomej - jako problem mikronawigacji [1].
Istotnym uzupełnieniem funkcji nawigacyjnych są funkcje informacyjne zapewniające
możliwość planowania i sprawny przebieg podróży:
• Określenie środków komunikacyjnych zapewniających dotarcie do zadanego celu
• Rozkłady jazdy i bieżące informacje o ruchu pojazdów komunikacji miejskiej
• Identyfikacja pojazdów komunikacji miejskiej
• Informacje o godzinach czynności urzędów, sklepów, ...
• Informacje pozwalające na uniknięcie przeszkód, niebezpieczeństw (np.
planowanie alternatywnej drogi)
88
Psychologiczne aspekty użytkowania systemów orientacji terenowej przez osoby
niewidome.
Usprawnienie oraz zwiększenie zasięgu samodzielnego poruszania się osób niewidomych,
uzyskane dzięki zastosowaniu systemów orientacji terenowej, stwarzają nowe możliwości
poznawcze oraz zwiększają aktywność społeczną i zawodową [2]. Zwiększenie zakresu
niezależności w poruszaniu się pozwala na integrację społeczną, zapewnia wzrost
pewności siebie, samoakceptację i kształtuje prawidłową postawę psychiczną.
Jedno z podstawowych uwarunkowań psychologicznych przyjęcia systemu przez
środowisko niewidomych polega na tym, aby przyrządy służące nawigacji - podobnie jak
wszystkie urządzenia pomocnicze dla osób niepełnosprawnych - były przyjazne dla
użytkownika. Ze względu na stosowanie przyrządów w trakcie przemieszczania się muszą
one spełniać szczególne wymagania w zakresie ergonomii - lekka, trwała i zwarta
konstrukcja zabezpieczona przed zgubieniem, cechująca się prostotą obsługi i pewnością
funkcjonowania, uzupełniająca (a nie zastępująca) posiadane zmysły i umiejętności. Jest
rzeczą nadzwyczaj istotną aby stosowanie przyrządów nawigacyjnych w miejscach
publicznych nie wprawiało użytkowników w zakłopotanie, czy nawet śmieszność,
naruszając w ten sposób ich godność.
Elektroniczne pomoce nawigacyjno-orientacyjne dla osób niewidomych
Elektroniczne pomoce wspierające nawigację w skali makro i mikro obejmują środki
służące przystosowaniu środowiska do potrzeb osób niewidomych (systemy nawigacyjno-
informacyjne) oraz środki służące przystosowaniu osób niewidomych do środowiska
(indywidualne autonomiczne pomoce nawigacyjne) [3]. Tereny miejskie, stanowiące
środowisko sztuczne, stwarzają szczególne trudności i zagrożenia dla osób niewidomych.
Jednocześnie, bogata infrastruktura techniczna terenów miejskich stwarza podstawę dla
realizacji systemów nawigacyjno-informacyjnych. Uzupełnieniem tych systemów, zaś w
warunkach wiejskich - praktycznie jedynymi środkami wspomagającymi orientację
terenową, są pomoce indywidualne.
89
2.7.6.2. Przegląd znanych systemów nawigacyjno-informacyjnych.
2.7.6.2.1. Systemy wykorzystujące globalny satelitarny system nawigacyjny GPS (Global
Positioning System)
Rozpowszechnienie cywilnych zastosowań światowego satelitarnego systemu
nawigacyjnego GPS [4], a zwłaszcza spodziewane w bliskiej przyszłości wprowadzenie
odbiorników tego systemu do wyposażenia samochodów sprawia, iż miniaturowe,
doskonałe pod względem technologicznym i stosunkowo tanie odbiorniki będą mogły
stanowić podstawę dla urządzeń nawigacyjnych dla osób niewidomych [Breede],
[Ladetto].
Jednoczesny odbiór dostępnych dla użytkowników cywilnych sygnałów radiowych
przynajmniej z czterech spośród 24 satelitów systemu GPS pozwala na wyznaczenie
dokładnego czasu i położenia z dokładnością rzędu 100 metrów w dowolnym punkcie kuli
ziemskiej. W wielu zastosowaniach wymagana jest lepsza dokładność położenia, toteż
organizowane są specjalne stacje odbiorcze wyznaczające poprawki położenia
obowiązujące na obszarze o średnicy kilkuset kilometrów i rozpowszechniające je m.in. na
drodze radiowej przez nadajniki satelitarne i naziemne (tzw. system DGPS - Differential
GPS [5]). Uwzględnienie poprawek DGPS zapewnia możliwość określenia położenia z
dokładnością pojedynczych metrów, co wydaje się wystarczające dla wsparcia orientacji
terenowej osób niewidomych.
Bezpośrednia użyteczność znajomości współrzędnych geograficznych jest niewielka.
Dopiero w powiązaniu z cyfrową mapą (planem) miasta znane współrzędne aktualnego
położenia pozwalają na identyfikację konkretnych ulic, budynków i innnych obiektów.
Uzyskane w ten sposób informacje, dotyczące nawigacji w skali makro, muszą być
przekazane osobie niewidomej w sposób nie utrudniający nawigacji w skali mikro tj. nie
absorbujący w poważnym stopniu uwagi, a zwłaszcza nie blokujący obrazu akustycznego
otoczenia. Efektywne wykorzystanie systemu GPS wymaga zatem wyposażenia osoby
niewidomej w przenośny zestaw aparatury z zasilaniem akumulatorowym w skład którego
wchodzą:
• odbiornik satelitarnego systemu nawigacyjnego GPS
• odbiornik poprawek różnicowych DGPS
• komputer z odpowiednim oprogramowaniem i interfejsem użytkownika
90
• lokalna mapa miasta w postaci elektronicznej
• syntezator głosu lub dotykowe pole odczytowe
• ew. dodatkowe elementy: kompas elektroniczny, radiowy dostęp do baz danych,
Niewątpliwą zaletą pomocy nawigacyjnych opartych na systemie GPS jest ich
uniwersalność. Istotne ograniczenia w ich praktycznym stosowaniu wynikają z trudności z
odbiorem sygnałów radiowych z satelitów w sytuacjach w których w linii prostej łączącej
satelitę z odbiornikiem znajdą się przeszkody - t.j. w budynkach lub w pobliżu wysokich
budowli, w przejściach podziemnych, pojazdach. Podobne ograniczenia mogą wystąpić w
wyniku trudności z odbiorem sygnału DGPS. Ponadto, cyfrowe mapy (plany) miast są
obecnie dopiero tworzone, zaś ich standardy, zasady aktualizacji i udostępniania nie są
ustalone, co utrudnia zaprojektowanie i odpowiednie oprogramowanie urządzeń. Spośród
znanych eksperymentalnych konstrukcji pomocy nawigacyjnych wykorzystujących
sygnały GPS (tab. 2) należy wymienić systemy MoODS/MoBIC, Strider oraz ciekawą
koncepcję przedstawienia informacji nawigacyjnych w postaci wirtualnego środowiska
akustycznego.
Tab. 2 Ważniejsze opracowania pomocy nawigacyjnych GPS dla osób niewidomych PNM (Pedestrian Navigation Module) Swiss Federal Institute of Technology (Szwajcaria) PGS (Personal Guidance System) University of California (USA) Drishti University of Florida (USA) Trekker VisuAid (Kanada) MoBIC (Mobility of Blind and Elderly People Interacting
with Computers) Royal National Institute for the Blind (UK)
TUGS (Tactile User Guidance System) Brunel University (UK) SWAN (System for Wearable Audio Navigation) Georgia Institute of Technology (USA) NOPPA VTT Industrial Systems (Finlandia) BrailleNote GPS Sendero Group, LLC (Austria) TRINETRA Carnegie Mellon University Tormes ESA, ONCE (Hiszpania) NavTalk Garmin Nawigator Politechnika Gdańska, Migraf
System MoBIC [6]
MoBIC (Mobility of Blind and Elderly People Interacting with Computers) był brytyjsko -
91
niemiecko - szwedzkim projektem finansowanym od 1994 roku przez Unię Europejską w
ramach programu TIDE (Technology Initiative for Disabled and Elderly People). Sprzęt
stanowiący wyposażenie osoby niewidomej składa się z dwóch elementów: pomocy w
planowaniu podróży MoPS (MoBIC Pre-journey System) oraz pomocy nawigacyjnej
ułatwiającej przebycie zaplanowanej trasy MoODS (MoBIC Outdoor System).
Pomoc w planowaniu podróży zapewnia komputer osobisty zawierający w pamięci
cyfrową mapę terenu oraz wyciągi danych pochodzących z cyfrowych map
komunikacyjnych, planów zagospodarowania przestrzennego, informacje o strukturze
nawierzchni, o trasach bez barier architektonicznych, obiektach użyteczności publicznej,
trasach i rozkładach jazdy publicznych środków transportu, znanych zagrożeniach (oraz
ew. aktualne informacje o ograniczeniach ruchu, robotach remontowych itp.). Użytkownik
komunikuje się z komputerem przy użyciu klawiszy kursora, zaś plan udostępniany jest za
pomocą tablicy dotykowej i słownego opisu położenia oraz otoczenia z syntezatora mowy
lub brajlowskiego pola odczytowego.
Przenośny moduł MoODS składa się z używanego do planowania podróży komputera
osobistego z niezbędną bazą danych i oprogramowaniem, odbiornika GPS, telefonu
komórkowego zapewniającego dostęp do poprawek DGPS, kompasu, małej klawiatury i
syntezatora mowy ze słuchawką. W celu uproszczenia obsługi najważniejsze funkcje
systemu wywoływane są indywidualnymi klawiszami.
System Strider [7]
Opracowane w firmie Arkenstone (USA) przenośne urządzenie nawigacyjne informuje za
pomocą syntetycznej mowy o aktualnym położeniu użytkownika. Urządzenie zawiera
odpowiednio oprogramowany komputer z numeryczną mapą miasta sporządzoną w
technice GIS (Geographical Information System - System Informacji o Terenie) i
syntezatorem mowy, odbiornik sygnałów satelitarnego systemu nawigacyjnego GPS,
odbiornik poprawek różnicowych DGPS oraz dodatkowy system nawigacji zliczeniowej
używany w przypadkach niedostępności sygnałów GPS. Alternatywny system nawigacji
zliczeniowej zawiera krokomierz (do określania odległości) oraz cyfrowy kompas (do
określania kierunku).
Urządzenie Strider, podobnie jak MoBIC, umożliwia zaplanowanie drogi. Podczas marszu
Strider podaje użytkownikowi informację o różnicy między drogą przebytą i zaplanowaną
92
w ustalonych punktach kontrolnych. Przeprowadzone testy systemu wykazały, że w
warunkach dobrego odbioru sygnałów GPS i DGPS dokładność wyznaczenia pozycji jest
rzędu 4 m, zaś w przypadku konieczności stosowania alternatywnego systemu nawigacji
(np. w pobliżu wysokich budynków) błąd może narastać do 18 m na odcinku 100 m.
Technika "wirtualnej rzeczywistości" [8]
Rozwijana w Uniwersytecie Kalifornijskim koncepcja wykorzystania dla celów
nawigacyjnych techniki wirtualnej rzeczywistości, podobnie, jak MoODS/MoBIC, opiera
się na wykorzystaniu sygnałów satelitarnego systemu nawigacyjnego GPS oraz cyfrowych
map i baz danych zawierających informacje o nazwach ulic, adresach, położeniu
ważniejszych obiektów itp. System kładzie nacisk na interfejs akustyczny użytkownika.
Polecenia wydawane są słownie do mikrofonu, np. żądanie opisu drogi do zadanego celu.
System wytwarza sztuczny obraz akustyczny otoczenia prowadząc osobę niewidomą do
wskazanego celu przy użyciu odbieranych obuusznie słownych instrukcji, które wydają się
pochodzić z kierunku położenia okolicznych obiektów.
2.7.6.2.2. Systemy wykorzystujące łącza radiowe o zasięgu lokalnym
Rozwój technik radiowych wysokiej częstotliwości i masowa produkcja miniaturowych
podzespołów sprawiają, iż łącza radiowe małej mocy o lokalnym zasięgu stają się bardzo
atrakcyjnym pod względem technicznym, ekonomicznym i ergonomicznym środkiem
dostarczania informacji nawigacyjnych.
Systemy radiowe realizowane są jako aktywne lub bierne. W systemach aktywnych
użytkownik obok odbiornika posiada nadajnik, którym uruchamia transmisję z okolicznego
urządzenia nadającego informacje na drodze radiowej lub akustycznej. W systemach
biernych nadajniki informacji pracują stale a użytkownik posiada jedynie odbiornik.
Ciekawymi rozwiązaniami są systemy RNIB REACT wykorzystujący radiową
identyfikację specjalnej karty noszonej przez osobę niewidomą oraz opracowany w kraju
bierny system bojek radiowych ESOT.
RNIB REACT [9]
Opracowany przez firmę GEC-Marconi oraz Królewski Narodowy Instytut Niewidomych
(RNIB) system składa się z rozmieszczonych w ważnych punktach urządzeń głośnikowych
z zarejestrowanymi zestawami komunikatów głosowych oraz nadajników wysyłających
93
wiązkę fal radiowych. Po wykryciu na drodze radiowej wnoszonego przez osobę
niewidomą w obszar wiązki fal radiowych identyfikatora mającego postać karty
kredytowej następuje uruchomienie urządzenia i odczytanie komunikatu przez głośniki.
Przykładowe rozwiązanie aparatury umożliwia wybór jednego z ośmiu 20-sekundowych
komunikatów przez odpowiednie zakodowanie identyfikatora.
Komunikaty głosowe umożliwiają słuchową lokalizację urządzenia a zatem efektywne
wykorzystanie podawanych informacji o położeniu interesujących obiektów, wskazówek
dotyczących poruszania się itp. Radiowy identyfikator samoczynnie wyzwalający
komunikaty może być schowany np. w kieszeni, dzięki czemu źródło wyzwolenia
pozostaje anonimowe, co zmniejsza stres użytkownika.
System bojek radiowych ESOT [16]
Koncepcja radiolatarni systemu ESOT
Opracowany w IBIB PAN z udziałem Instytutu Radioelektroniki PW Elektroniczny
System Orientacji Terenowej (ESOT) jest w pierwszej fazie systemem osobistym i składa
się w podstawowej wersji z zestawu sześciu mikro-nadajników radiowych oraz jednego
odbiornika. System jest przeznaczony do oznakowania terenu, w którym osoba niewidoma
ma kłopoty z orientacją. System umożliwia:
• oznakowanie za pomocą nadajników maksymalnie sześciu miejsc w terenie miejskim
• sygnalizację dźwiękową lub komentarz słowny o oznakowanym miejscu
• lokalizację oznakowanego miejsca na podstawie odbieranych sygnałów
System pracuje w paśmie 443,92 MHz z kluczowaniem amplitudy fali nośnej.
Maksymalna liczba użytkowników systemu ESOT wynosi 50 tysięcy, przy czym jeden
użytkownik ma do dyspozycji 6 mikro-nadajników. Nadajniki są wytwarzane w różnych
obudowach przydatnych w różnych miejscach instalacji. Odbiorniki są wytwarzane w
dwóch wersjach: podstawowej oraz rozbudowanej. Odbiornik w wersji rozbudowanej
posiada pamięć z możliwością zapisu i odczytu przez użytkownika informacji głosowej
dotyczącej obiektów na trasie.
94
System ESOT ma za zadanie nieść pomoc konkretnej osobie niewidomej w zakresie
orientacji w terenie. Samodzielne poruszanie się osób niewidomych zwykle ogranicza się
do ściśle określonego terenu, który jest przez nie dobrze poznany. W terenie spotykają się
oni z miejscami szczególnie trudnymi, w których zawsze mają kłopoty z orientacją.
Oznakowanie terenu przy pomocy systemu ESOT umożliwi niewidomym uniknięcie
pomylenia drogi oraz ominięcie miejsc szczególnie niebezpiecznych. Podejście osobiste
wielokrotnie obniża koszty i daje gwarancję umieszczenia oznakowania tam, gdzie ono jest
naprawdę niezbędne.
Zasada działania systemu ESOT
Użytkownik rozmieszcza sześć nadajników na swojej drodze, w miejscach
niebezpiecznych lub w których ma kłopoty z orientacją. Każdy nadajnik wysyła ciąg
powtarzających się sygnałów, które zawierają informację o kategorii i numerze nadajnika
oraz numerze użytkownika. Przewiduje się trzy kategorie nadajników:
• kategoria A - nadajniki osobiste (w pierwszej fazie stosowania systemu)
• kategoria B - nadajniki do oznakowania sklepów
• kategoria C - nadajniki do oznakowania pojazdów komunikacji miejskiej
Użytkownik porusza się na trasie z włączonym odbiornikiem. Odbiornik może trzymać w
ręku, w kieszeni kurtki (koszuli) lub w pokrowcu zawieszonym na szyi. W momencie
wejścia użytkownika w obszar zasięgu danego nadajnika, z głośnika odbiornika jest
emitowany ciąg impulsów akustycznych o częstotliwości zależnej od kategorii nadajnika.
W przypadku nadajników osobistych (kategoria A) jest emitowany ciąg impulsów
akustycznych o częstotliwości 1000 Hz określający numer nadajnika. Użytkownik
powinien nauczyć się rozpoznawać numery nadajników po usłyszeniu takich
charakterystycznych ciągów impulsów. Ponadto powinien pamiętać rozmieszczenie
nadajników w terenie. Od tej chwili użytkownik powinien poruszać się ze zwiększoną
uwagą, aby dojść do oznaczonego obiektu lub przejść obok. Użytkownik powinien
wiedzieć co ma dalej zrobić po rozpoznaniu numeru nadajnika np. skręcić w prawo lub
pójść prosto trzy kroki.
Jeżeli użytkownik posiada odbiornik w wersji rozbudowanej, to po wciśnięciu przycisku
funkcyjnego w odbiorniku usłyszy wypowiedziany słownie numer nadającego nadajnika.
95
Dla swojej wygody w miejsce nagranego numeru użytkownik może nagrać swój
komentarz słowny, np. skręć w prawo lub idź prosto trzy kroki.
Podsumowanie prac nad systemem ESOT
System został z sukcesem zrealizowany i przetestowany w ograniczonym zakresie na
terenie PW oraz Ośrodka Szkolno-Wychowawczego dla Dzieci Niewidomych w Laskach.
Najważniejsze zalety systemu można sformułować następująco:
• Zastosowanie uniwersalne - jako pomoc indywidualna lub systemowa
• System bierny: prosty, bezobsługowy nadajnik oraz prosty (podstawowy) odbiornik
• Transmisja radiowa odporna na zasłonięcie nadajnika przez przechodniów i inne
obiekty
• Dyskrecja: przekazywanie informacji bezpośrednio do odbiorcy
• Dane w postaci zakodowanej umożliwiają dostarczenie komunikatów głosowych w
dowolnym języku przy użyciu odbiornika z magnetofonem cyfrowym lub
syntezatorem.
Możliwości rozszerzenia zastosowań systemu ESOT we współpracy z organizacjami,
instytucjami i służbami miejskimi
• Miejski System Informacji ("kopia" systemu dostępna dla osób niewidomych)
• System komunikacyjny
Szlaki piesze - oznakowanie wybranych ulic i kierunków (przejścia dla pieszych,
skrzyżowania, stopnie, schody, przejścia nad- i podziemne ...)
Komunikacja autobusowa - oznakowanie przystanków i autobusów, informacja o
ruchu autobusowym
Komunikacja tramwajowa - oznakowanie przystanków i tramwajów, informacja o
ruchu tramwajowym
Metro - oznakowanie stacji (wejścia, wyjścia, windy, kasy, toalety, perony,
4. Analiza potencjału i skutków programu AAL w Polsce pod względem
społeczno-ekonomicznym i naukowym
4.1. Szacunkowa ocena potencjału rynku i popytu na usługi AAL w Polsce pod
względem społeczno-ekonomicznym
W pierwszej części rozdziału zaproponowano wyliczenia wkładu Polski do
programu w oparciu o analizę porównawczą środków jakie będą przeznaczane przez inne
państwa (zróżnicowanie nakładów). Przedstawienie problemu w skali regionalnej i
lokalnej ma natomiast na celu ocenę różnego zakresu kompetencji i podejścia jednostek
samorządu terytorialnego do problematyki organizowania i finansowania opieki
zdrowotnej. Ujęcie problemu w kontekście samorządowym służy także podkreśleniu
zróżnicowania regionalnego polskiego społeczeństwa w zakresie dostępności i jakości
świadczeń realizowanych przez publiczną służbę zdrowia. Może to mieć zasadnicze
znaczenie dla podmiotów decydujących o wprowadzaniu projektów w ramach programu
AAL, które będą musiały określić czy projekt zastosują na obszarze całego kraju czy też w
węższym zakresie terytorialnym, w wybranych regionach oraz w jakim zakresie możliwa
będzie współpraca z jednostkami samorządu terytorialnego. Przedstawiona analiza odnosi
się w większym stopniu do określania głównych uwarunkowań wdrażania przyszłych
projektów w ramach AAL. Należy jednak wskazać, że wybrane jednostki samorządu
terytorialnego na poziomie województw powinny być również włączone w początkowy
naukowo-badawczy etap programu AAL, a zachodzące w nich procesy społeczno-
gospodarcze mogą stanowić istotny obszar do przeprowadzenia oceny przygotowania
instytucjonalnego Polski do wprowadzania rozwiązań z zakresu AAL.
Uwarunkowania finansowania programu AAL w Polsce z budżetu państwa i ze środków
UE
Ważnym instrumentem możliwym do wykorzystania dla celów analizy ogólnej
sytuacji Polski w zakresie zdolności finansowania zadań ochronnych zdrowia na tle innych
krajów europejskich może być system rachunków zdrowia, opracowany i opublikowany
przez Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) w 2000 roku. Podstawą
rachunku jest wielowymiarowa międzynarodowa klasyfikacja wydatków, która pozwala
na zestawienie wydatków na ochronę zdrowia według źródeł finansowania, dostawców
114
dóbr i usług, funkcji tychże usług i dóbr, co oznacza, że tak przedstawiony rachunek
odpowiada na pytanie: kto płaci za usługi i dobra opieki zdrowotnej (źródła
finansowania), komu płaci się (dostawcy) i jaką funkcję w systemie opieki zdrowotnej
spełniają usługi i dobra, za które płacimy. W Polsce pierwszy pilotażowy rachunek
zdrowia zrealizowano w latach 2000–2001, a także w następnych okresach.
Przeprowadzane w krajach OECD według jednakowej metodologii rachunki zdrowia
pozwalają na zestawienie wydatków na ochronę zdrowia zasobów opieki zdrowotnej itp. w
Polsce w porównaniu z innymi państwami europejskimi. Analiza przeprowadzona przez
E. Krakowińską na podstawie danych OECD Health Data 2005, wskazuje, że
średnioroczne tempo wzrostu wydatków na ochronę zdrowia w latach 1998–2003
najwyższe było w Irlandii (11,4%) i Wielkiej Brytanii (5,7%), natomiast najniższe
odnotowały w analizowanym okresie Austria i Niemcy (1,8%), W tym czasie w Polsce
dokonany szacunek na podstawie dostępnych cząstkowych danych wskazywał na poziom
3%, co lokowało nasz kraj w końcówce listy badanych krajów (OECD 2005). W zakresie
wielkości wydatków na ochronę zdrowia w przeliczeniu na jednego mieszkańca w
dolarach USD według parytetu siły nabywczej, spośród analizowanych krajów w latach
1999–2003 można wskazać, że Luksemburg, będący najbogatszym krajem w badanej
grupie, miał wydatki na ochronę zdrowia na jednego mieszkańca 5 razy większe niż
Polska, natomiast Portugalia, w której wydatki na ochronę zdrowia na jednego mieszkańca
były najniższe spośród ówczesnych 15 członków UE miała 2,5 razy większe wydatki od
Polski.
Jako podstawa do próby oszacowania poziomu wkładu finansowego, jaki powinna
zagwarantować Polska przystępując do programu AAL, zaproponowane zostało
wykorzystanie metody obliczania składki (opłaty) za użytkowanie licencji SNOMED CT®
(Systematized Nomenclature of Medicine-Clinical Terms), tj. systemu przetwarzania
informacji medycznych utworzonego i zarządzanego przez międzynarodową organizację
rozwoju standardów terminologii zdrowotnej International Health Terminology Standards
Development Organisation (IHTSDO)1.
Składka powyższa wyliczana jest indywidualnie dla każdego z krajów w oparciu o
jego uwarunkowania ekonomiczne. Wysokość składki indywidualnej wynika z sumy
składki rocznej i ewentualnej składki specjalnej ustalanej przez IHTSDO, skorygowanej
następnie wskaźnikiem MGNI/AGNI. MGNI oznacza w tym przypadku wartość dochodu
1 http://www.ihtsdo.org
115
narodowego brutto kraju, dla którego wyliczana jest składka, natomiast AGNI jest
zagregowaną wartością dla wszystkich krajów uwzględnianych przez IHTSDO. Powyższa
metodyka może być uznawana za opartą na obiektywnych czynnikach, a wysokość składki
wyznaczonej dla każdego z krajów stanowi w znacznym stopniu wiarygodną ocenę
zasobności danego kraju i jego zdolności do ponoszenia nakładów na określone działania,
w tym przypadku związane z wprowadzaniem standardów medycznych SNOMED CT®.
Stąd też na potrzeby niniejszego opracowania przyjęto wysokość składki określanej przez
IHTSDO jako punkt odniesienia wskazujący zdolność poszczególnych krajów
europejskich stowarzyszonych w ramach programu AAL do przekazania wkładu własnego
do budżetu programu. Przyjęto, że wyższa wartość składki wyznaczona dla danego kraju
przez IHTSDO powinna oznaczać możliwości przekazania przez ten kraj odpowiednio
większego wkładu na rzecz programu AAL.
Przedstawione w poniższej tabeli zestawienie obejmuje deklarowaną wartość
wkładu do budżetu programu AAL przez 9 krajów stowarzyszonych. Dla powyższych
krajów przedstawiono ponadto wartości indywidualnej składki wyznaczanej według
metodyki IHTSDO oraz wyliczono wskaźnik obrazujący relację dwóch wyżej
wymienionych kategorii wartości. Interpretacja uzyskanego wskaźnika pozwala ocenić
stopień deklarowanego zaangażowania finansowego każdego z krajów odniesieniu do jego
zdolności do ponoszenia nakładów finansowych opartej na wielkości dochodu narodowego
brutto. Obliczono również wartość średnią powyższego wskaźnika dla badanej grupy 9
krajów, wykorzystaną następnie do dalszych obliczeń dotyczących Polski.
Tabela 1. Deklarowany roczny wkład wybranych krajów do budżetu programu AAL
a wartość składki SNOMED CT®
Kraj Deklarowany wkład do AAL (EUR)2
Wysokość składki SNOMED CT®
(USD)3
Wskaźnik (AAL/SNOMED)
1 Austria 2 500 000 118658 21,069
2 Dania 500 000 99319 5,034
3 Finlandia 2 500 000 77 412 32,295
2 G. Finking, Ambient Assisted Living. Preparing an article 169 initiative, materiały konferencyjne: Information Meeting on the Ambient Assisted Living Art. 169 Initiative, 21 March 2007, Brusselss 2007, http://www.aal-europe.eu/Published/aal2103.pdf z dnia 19.11.2007 r. 3 World Bank GNI atlas based fees for 2007, http://www.ihtsdo.org/about-us/governance/world-bank-gni-atlas-values/ z dnia 19.11.2007 r.
116
4 Niemcy 5 000 000 1 126 610 4,438
5 Węgry 2 500 000 37 712 66,292
6 Izrael 750 000 53 467 14,027
7 Holandia 1 900 000 233 177 8,148
8 Hiszpania 4 000 000 396 430 10,090
9 Szwajcaria 2 000 000 161 163 12,410
Średnia 2 405 556 255 994 19,311 Szacunkowy wkład Polski
Kraj Proponowany wkład do AAL (EUR)
Wysokość składki SNOMED CT®
(USD)
Wskaźnik (AAL/SNOMED)
a) według wskaźnika średniego Polska 2 031 434 105 193 19,311 b) według wskaźnika dla Węgier Polska 6 973 443 105 193 66,292 c) według wskaźnika dla Hiszpanii Polska 1 061 403 105 193 10,090
Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych International Health Terminology Standards Development Organisation oraz AAL International Association.
Polska zaliczana jest do grupy C w ocenie stosowanej przez IHTSDO, natomiast
składka wyliczona dla naszego kraju wynosi 105 193 USD. Z przedstawionej grupy
państw tylko Węgry należą do grupy C, a Izrael do grupy B. Pozostałe kraje znajdują w
grupie A, czyli państw najlepiej rozwiniętych, a tym samym najbardziej zamożnych4.
Należy zauważyć, że wyraźnym liderem jeśli chodzi o deklarowany wkład do AAL są
Węgry - jak przedstawia powyższy wskaźnik (AAL/SNOMED), jednak bez szczegółowej
wiedzy na temat warunków do zapewnienia tak znacznych środków finansowych przez
rząd węgierski, nie wydaje się uzasadnione przyjmowanie tego kraju jako głównego
punktu odniesienia do prognozy. W przypadku zastosowania wskaźnika obliczonego na
przykładzie Węgier, wysokość wkładu przekazywanego przez Polskę powinna wynieść
niemal 7 mln euro.
4 Affilate License Banding for non member countries, http://www.ihtsdo.org/about-us/governance/world-bank-gni-atlas-values/ z dnia 19.11.2007 r.
117
W analizie ujęto również porównanie Polski do Hiszpanii, czyli kraju zbliżonego
pod względem liczby ludności. Według danych Banku Światowego dochód narodowy
brutto Hiszpanii jest jednak ponad 3,7-krotnie wyższy niż w przypadku Polski. Przy
zastosowaniu wskaźnika AAL/SNOMED wyznaczonego dla Hiszpanii można oszacować,
że Polska powinna wnosić do budżetu programu AAL kwotę 1 061 403 euro.
Jako najbardziej uzasadniony metodycznie czynnik oceny skali planowanego
zaangażowania Polski w program AAL powinna zostać przyjęta średnia wartość
wskaźnika AAL/SNOMED dla 9 krajów ujętych w analizie. W takim podejściu, z uwagi
na metodykę obliczania składki SNOMED, uwzględnione zostają czynniki demograficzne
i ekonomiczne znacznej części krajów europejskich, a ponadto punktem odniesienia jest
średnia wartość wskaźnika, obrazująca zatem zobiektywizowany poziom deklarowanego
zaangażowania krajów o zróżnicowanym poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego, jak
też potrzeb i możliwości w zakresie finansowania usług medycznych. Należy przy tym
przypomnieć, że na potrzeby analizy wykorzystane zostały dane dotyczące krajów ogólnie
o wyższym poziomie rozwoju (mierzonym np. poziomem dochodu narodowego brutto per
capita) niż Polska, stąd też prognoza w tym przypadku może być oceniana jako dążenie do
osiągnięcia tempa wdrażania nowoczesnych rozwiązań technicznych i organizacyjnych
charakterystycznego dla krajów wysokorozwiniętych.
W podsumowaniu można zatem wskazać, że rekomendowanym poziomem
zaangażowania finansowego Polski w program AAL powinno być docelowo zapewnienie
środków na poziomie ok. 2 mln euro rocznie. Warto również zauważyć, że w
początkowym okresie wdrażania programu w Polsce problematyczna może być ocena
stopnia zainteresowania i możliwości zaangażowania finansowego ze strony jednostek
badawczo-rozwojowych oraz sektora prywatnego, dlatego też należy brać pod uwagę
mniejszy zakres wydatkowania środków finansowych na poziomie krajowym niż
wskazany powyżej. Warto jednocześnie przypomnieć, że według prognoz
opracowywanych na potrzeby Komisji Europejskiej, zawartych w dokumencie pt.
„eHealth– making healthcare better for citizens; an Action plan for European eHealth
Area”, opublikowanym w kwietniu 2004 roku, prognozuje się wzrost wydatków na
eZdrowie w UE z 2-3% do 5% całkowitych wydatków na opiekę zdrowotną w roku 2010.
Działalność gospodarcza w zakresie eZdrowia w krajach członkowskich UE jest w
znacznej części domeną małych i średnich przedsiębiorstw i tworzy obecnie w ujęciu
rocznym wartość 11 mld euro, co lokuje ją na trzecim miejscu w sektorze zdrowotnym,
118
natomiast w perspektywie 2010 roku przewidywany jest dalszy wzrost wartości do
poziomu ok. 50 mld Euro.
Uwarunkowania finansowania programu ze środków jednostek samorządu terytorialnego
Przemiany administracyjne, jakie nastąpiły w wyniku procesu transformacji
systemowej, spowodowały przeniesienie znacznej części odpowiedzialności za zadania
publiczne na samorządy terytorialne. Jednym z obszarów objętych procesem przenoszenia
obowiązków na poziom lokalny jest promocja zdrowia. W rozwiązaniach stosowanych na
gruncie ustawodawstwa krajowego, odnoszącego się do samorządów terytorialnych,
promocja zdrowia funkcjonuje jako kategoria ogólna, gdzie pozostawiono znaczną
swobodę podmiotom realizującym zadania z tego obszaru, jak również jako kategoria
odnosząca się do określonych problemów oddziałujących na sferę zdrowia publicznego -
alkoholizmu, narkomanii i palenia wyrobów tytoniowych.
W kontekście wdrażania programu AAL przedstawiono aktualną sytuację, jaką w
zakresie promocji zdrowia tworzy polski system administracyjno-prawny. Przeglądowi
poddano główne ustawy odnoszące się do samorządów terytorialnych w zakresie zadań i
podziału odpowiedzialności pomiędzy gminami, powiatami i województwami.
Poddając analizie krajowe ustawodawstwo, warto podkreślić fakt, że możliwe jest
wielosektorowe działanie w zakresie promocji zdrowia. Oznacza to, że w
przedsięwzięciach mających na celu promocję zdrowia może uczestniczyć wiele
podmiotów - organy państwowe, samorząd terytorialny, organizacje pozarządowe. Jest to o
tyle cenne, że trans-formacja ustrojowa stała się przyczyną wielu zjawisk parazdrowotnych
(takich jak chociażby bezrobocie, patologie społeczne), które wymagają współpracy nie
tylko ze strony instytucji realizujących politykę zdrowotną, ale także kręgów maksymalnie
zbliżonych do członków społeczności lokalnych. Od ich zaangażowania w dużym stopniu
zależy efektywność prowadzonych działań. Należy podkreślić, że najsilniejszy wpływ na
zachowania i postawy jednostek związane ze zdrowiem mają właśnie wspólnoty lokalne.
Biorąc pod uwagę zarówno organizację opieki zdrowotnej, jak i obecne
uprawnienia samorządów, można wyróżnić kilka funkcji, jakie w ramach systemu ochrony
zdrowia pełnią określone jednostki samorządu terytorialnego. Mogą to być role zarówno
organizatora systemu i w ograniczonym stopniu także płatnika, rola właściciela
publicznych zakładów opieki zdrowotnej, funkcja nadzorcy publicznych zakładów opieki
zdrowotnej oraz w określonych przypadkach zarządcy publicznych zakładów opieki
119
zdrowotnej. Niezależnie od szczebla podstawowym zadaniem, jakie spoczywa na
samorządzie jest przygotowanie odpowiedniego do lokalnych potrzeb planu zapewnienia
ambulatoryjnej i specjalistycznej obsługi medycznej. Poprawna realizacja planu będzie
zależeć od tego, czy samorząd dobrze wypełnia swoje role, do których należy zaliczyć
role:
• właściciela i twórcy zakładów opieki zdrowotnej;
• instytucji oddziałującej na niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej;
• promotora zdrowia;
• instytucji oddziałującej na pozostałe czynniki warunkujące zdrowie członków
społeczności lokalnej
Z uwagi na przejęcie przez samorząd terytorialny części zobowiązań, które
uprzednio wypełniało państwo, można w ramach ogólnego zakresu zadań wyodrębnić
zadania własne - ujęte zbiorczo jako działania mające na celu zaspokojenie potrzeb
wspólnoty oraz zadania zlecone -zadania z zakresu administracji rządowej wykonywane
przez gminy, a wynikające z innych ustaw lub uzgodnień z organami państwa.
Szczegółowa analiza stanu prawnego prowadzi ponadto do wniosków stwierdzających
brak jednoznaczności rozdziału kompetencyjnego między poszczególne jednostki
administracji samorządowej. W wielu miejscach można zauważyć zapisy, zgodnie z
którymi jednostki równego szczebla wskazane mają w zakresie swoich działań bardzo
zbliżone merytorycznie obszary zadań publicznych. Rozwiązanie takie pozwala na
tworzenie elastycznego systemu, wchodzącego w interakcje z otoczeniem. W ten sposób
społeczność lokalna otrzymuje możliwość skoncentrowania się na rozwiązywaniu
problemów rzeczywiście w niej występujących przy wykorzystaniu najlepszych metod w
danych warunkach. Jednocześnie rezygnuje się z obowiązku realizowania programów
narzuconych odgórnie, całkowicie oderwanych od potrzeb lokalnych.
Do zakresu działań gminy jako podstawowej jednostki samorządu terytorialnego
należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na
rzecz innych podmiotów. Jest to zgodne z konstytucyjną zasadą pomocniczości, którą w
tym kontekście należy rozumieć jako kryterium podziału zadań między organami władz
publicznych, jeżeli rozwiązywanie danej kwestii jest zadaniem publicznym, jest to zadanie
najniżej usytuowanego organu władzy publicznej, który jest w stanie kwestię
rozwiązywać. Nie ma więc zamkniętego katalogu zadań gminy.
120
Zgodnie z ustawą z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. 2001 nr
142, poz. 1591) do zadań własnych gminy należą w szczególności sprawy ładu
przestrzennego i ochrony środowiska, gminnych dróg i ulic, wodociągów i kanalizacji,
lokalnego transportu zbiorowego, ochrony zdrowia, pomocy społecznej, oświaty, kultury,
targowisk i hal targowych, zieleni, porządku publicznego i ochrony przeciwpożarowej, a
także polityki prozdrowotnej, w tym zapewnienie kobietom w ciąży opieki socjalnej,
medycznej i prawnej. Jak wskazuje m. in. J. Karski, w szerokim ujęciu można uznać, że
praktycznie wszystkie wymienione zadania wiążą się w mniejszym lub większym stopniu
z problematyką zdrowotną, gdyż stanowią przykłady uwarunkowań zdrowia, a więc
czynników pozwalających na zmniejszenie lub usunięcie zagrożeń zdrowia mieszkańców
wspólnoty. Gmina może również wykonywać zadania zlecone z zakresu administracji
rządowej oraz zadania powierzone - na mocy indywidualnie podpisanego porozumienia z
właściwą jednostką samorządu terytorialnego lub właściwym organem administracji
rządowej.
W zakresie ochrony zdrowia gmina działając na podstawie odpowiednich ustaw,
np. w odniesieniu do zwalczania chorób zakaźnych jest zobowiązana do zgłaszania
organom Inspekcji Sanitarnej, a także odnośnym zakładom służby zdrowia przypadków
zachorowania i zgonów z powodu chorób zakaźnych, jak również do pokrywania kosztów
przewozu osób podlegających przymusowej hospitalizacji lub izolacji oraz kosztów
przejazdu do publicznego zakładu opieki zdrowotnej osób podlegających przymusowemu
leczeniu lub przymusowym badaniom stanu zdrowia; w zakresie wychowania w
trzeźwości i przeciwdziałania alkoholizmowi jest zobowiązana do uchwalenia gminnego
programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych; w zakresie ochrony
zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych rada gminy
podejmuje odpowiednie uchwały chroniące obywateli przed szkodliwym wpływem palenia
tworząc strefy wolne od dymu; czy w zakresie zapobieganiu narkomanii jest zobowiązana
do wydawania zezwoleń na uprawę maku i konopi; wydanie nakazu zniszczenia upraw
wobec uprawiających je bez zezwolenia na koszt prowadzących uprawę.
Powiat, jako pośrednia jednostka zasadniczego podziału administracyjnego na
szczeblu lokalnym, wykonuje wskazane w ustawie zadania publiczne o charakterze
„ponadgminnym”. Do zadań własnych powiatu należą sprawy dotyczące: edukacji
publicznej, ochrony i promocji zdrowia, pomocy społecznej, transportu i dróg publicznych,
kultury, geodezji i kartografii, zagospodarowania przestrzennego, gospodarki wodnej,
ochrony środowiska, rolnictwa i leśnictwa, porządku publicznego oraz przeciwdziałania
121
bezrobociu. W odróżnieniu od gminy, powiat może wykonywać tylko zadania wyraźnie
przyporządkowane mu przez ustawodawstwo. Powiat może także wykonywać zadania
zlecone i powierzone.
Do zadań powiatu, oprócz działań określonych w ustawach wymienionych jako
obowiązujących dla gminy, należy np. prawo i obowiązek umieszczania chorych na
gruźlicę w zakładach do tego przeznaczonych, głównie na podstawie wniosku poradni
przeciwgruźliczej; w zakresie ochrony zdrowia psychicznego prowadzi działalność w
zakresie promocji zdrowia psychicznego i zapobiegania zaburzeniom psychicznym, a także
organizuje i zapewnia świadczenia lecznicze w tym zakresie; w zakresie rehabilitacji
zawodowej i społecznej oraz zatrudniania osób niepełnosprawnych powołuje przy
powiatowym centrum pomocy rodzinie powiatowy zespół ds. orzekania o stopniu
niepełnosprawności i prowadzi działania prowadzące do ograniczenia występowania
niepełnosprawności.
Na poziomie województwa głównym zadaniem regionalnego samorządu
terytorialnego, jest określanie strategii rozwoju oraz prowadzenie polityki służącej wizji
przyszłościowej województwa. Do zadań własnych samorządu województwa należy m.in.
ochrona i promocja zdrowia, a więc podejmowanie działań w istotny sposób wpływających
na właściwy rozwój regionu. Działalność samorządu województwa nie może naruszać
samodzielności powiatu czy gminy. Organy samorządu województwa nie są wobec
powiatu i gminy organami kontroli ani organami wyższego stopnia w ramach
postępowania administracyjnego.
Na podstawie ustawy z dnia 24 lipca 1998 r. o zmianie niektórych ustaw
określających kompetencje organów administracji publicznej – w związku z wdrożeniem
reformy administracyjnej państwa (Dz. U. 1998 nr 106, poz. 668 z późn. zm.) oraz
późniejszych rozporządzeń samorządy województwa przejęły rolę organów
założycielskich wobec m.in. ośrodków medycyny pracy, kolumn transportu sanitarnego,
publicznych wysoko specjalistycznych szpitali wojewódzkich. Wszystkie jednostki
samorządu terytorialnego, jako organizatorzy ochrony zdrowia, przejęły funkcję
organizatorską i przyjęły status organów założycielskich dla większości publicznych
zakładów opieki zdrowotnej, natomiast funkcję płatnika przejęły od 1999 r. kasy chorych,
a następnie od 2003 r. Narodowy Fundusz Zdrowia. Aktem prawnym, dzięki któremu
jednostki samorządu terytorialnego uzyskały wpływ na publiczne zakłady opieki
zdrowotnej, jest ustawa z dnia 13 października 1998 r. – Przepisy wprowadzające ustawę
reformujące administrację publiczną (Dz. U. 1998 nr 133, poz. 872 z późn. zm.). W
122
wyniku przeprowadzonych działań organizacyjno-prawnych, samodzielne zakłady opieki
zdrowotnej stały się samorządowymi osobami prawnymi, jednostkami organizacyjnymi -
odpowiednio gminy, powiatu albo samorządu województwa. Istotnym elementem
uprawnień zakładów opieki zdrowotnej na terenie samorządu wobec organu
założycielskiego jest postulowanie, m.in. np. o dotacje na działalność w zakresie
zapobiegania chorobom i urazom poprzez realizację określonych programów promocji
zdrowia. Sposób i zakres sprawowania kontroli i nadzoru nad samodzielnymi publicznymi
zakładami opieki zdrowotnej określone zostały ustawowo oraz uszczegółowione
odpowiednimi rozporządzeniami Ministra Zdrowia.
Jak wskazuje powyższa analiza, jednostki samorządu terytorialnego wszystkich
szczebli stanowią grupę ważnych podmiotów funkcjonujących w systemie ochrony
zdrowia. Należy spodziewać się zatem, że stanowić one będą potencjalnego partnera
instytucjonalnego dla wdrażania programu AAL w Polsce. Zaangażowanie w program ze
strony jednostek samorządu terytorialnego powinno obejmować zarówno wymiar
organizacyjny – przy tworzeniu struktury organizacyjnej programu, jak też wymiar
ekonomiczny, poprzez opracowywanie, promowanie i współfinansowanie projektów z
zakresu AAL. Szacunkowa ocena potencjału ekonomicznego w zakresie wykonywania
zadań szeroko rozumianej opieki zdrowotnej przez jednostki samorządu terytorialnego
może opierać się na określeniu wolumenu wydatków budżetowych na ochronę zdrowia.
W tabeli 2 wskazano zestawienie wydatków zrealizowanych przez samorząd
terytorialny województw oraz powiatów i gmin funkcjonujących w granicach
terytorialnych poszczególnych województw. Istotnym czynnikiem jest jednak określenie
skuteczności wydatkowania środków publicznych przeznaczonych na ochronę zdrowia w
budżetach jednostek samorządu terytorialnego. Odniesienie wydatków w kwotach
bezwzględnych do liczby osób zamieszkujących dany obszar, pozwala uzyskać
syntetyczny wskaźnik charakteryzujący urealnione możliwości finansowania działań z
zakresu ochrony zdrowia oraz podjąć ich analizę w ujęciu dynamiki i zróżnicowania
terytorialnego.
123
Tabela 2. Wydatki na ochronę zdrowia ogółem w budżetach jednostek samorządu
terytorialnego w układzie województw w 2006 r.
Wyszczególnienie Wydatki na ochronę zdrowia z budżetów
Tabela 4. Wskaźnik wydatków budżetowych powiatów na ochronę zdrowia ogółem na 1 mieszkańca w układzie wg województw w latach 2001-2006 (w zł na osobę) Wyszczególnienie 2001 2002 2003 2004 2005 2006
W przypadku wydatków na promocję i ochronę zdrowia realizowanych z budżetów
województw, wskaźnik wydatków na jednego mieszkańca w latach 2001-2005 utrzymywał
się w przypadku większości badanych jednostek na bardzo stabilnym poziomie, z
niewielkim spadkiem zauważalnym w roku 2002. w przypadku niektórych województw
występowały jednak bardziej dynamiczne zmiany. W szczególności województwo
świętokrzyskie wyróżniało się znacznie wyższą wartością badanego wskaźnika na tle
pozostałych jednostek, a jednocześnie spadek wartości wydatków na jednego mieszkańca
w latach 2001-2004 odbywał się w najszybszym tempie w porównaniu z innymi
województwami. Poprawę sytuacji w zakresie nakładów na ochronę zdrowia odnotowano
w szczególności w województwie mazowieckim (już od 2005 r.) oraz województwie
130
dolnośląskim oraz w dalszej kolejności województwie kujawsko-pomorskim (w roku
2006). W przypadku województwa lubelskiego wzrost odnotowany w 2005 zatrzymał się
gwałtownie w roku kolejnym. Podobna sytuacja, chociaż przy znacznie mniejszym spadku
wartości wskaźnika pomiędzy rokiem 2005 a 2006 wystąpiła w województwach:
warmińsko-mazurskim, wielkopolskim i łódzkim.
Przedstawiona powyżej analiza danych statystycznych prowadzi do wniosku, że
wysokość wydatków na ochronę zdrowia, zarówno w ujęciu bezwzględnym, jak też w
przeliczeniu na mieszkańca w przypadku wszystkich szczebli samorządu terytorialnego
ulega podobnym wahaniom, wynikającym z systemu finansowania zdań samorządu. Wiąże
się to ze znacznym zakresem zadań w badanej dziedzinie wykonywanych przez jednostki
samorządu terytorialnego w formie zadań zleconych, finansowanych poprzez dotacje z
budżetu państwa. Ponadto na podstawie przeprowadzonej analizy można stwierdzić
występowania bardzo wyraźnych różnic w zakresie finansowym a jak należy przypuszczać
również rzeczowym, wydatkowania środków z budżetów poszczególnych rodzajów
jednostek samorządowych. Wynika to z istotnych zróżnicowań względem lokalnych i
regionalnych warunków społeczno-gospodarczych, typu oraz liczby jednostek o danych
cechach (np. przewaga gmin wiejskich o profilu typowo rolniczym lub występowanie
skupisk jednostek o wysokim poziomie rozwoju sektora przemysłowego lub usługowego),
stanu wyposażenia w infrastrukturę społeczną, co nie pozostaje bez wpływu zarówno na
zakres potrzeb społecznych, jak też możliwości podejmowania zadań dotyczących ochrony
zdrowia przez poszczególne jednostki i finansowania ich z dostępnych środków
budżetowych lub źródeł zewnętrznych.
Należy podkreślić, iż cały proces przekształceń przeprowadzonych zarówno w
obszarze administracji, jak i ochrony zdrowia w Polsce, znacząco wzmocnił
organizacyjno-prawną pozycję samorządów terytorialnych. W myśl aktualnych przepisów
samorząd terytorialny stał się aktywnym elementem systemu, mogącym prowadzić do
pewnego stopnia autonomiczną politykę zdrowotną. Może to być odbierane jako
pojawienie się istotnych szans , jak i pewnych obaw. Z jednej strony istniejące rozwiązania
tworzą możliwości powstawania lokalnych strategii i programów promocji zdrowia, co
pozwala na uzyskiwanie znacznie wyższego stopnia efektywności wydawania środków
publicznych przeznaczonych na doraźne lub długofalowe interwencje. Z drugiej strony
istnieje zagrożenie, że jednostki samorządu terytorialnego wobec znacznego stopnia
obciążania finansowego nie będą wykazywały woli realizowania tego typu zadań lub też
nie będą w stanie się ich podjąć.
131
Elementem, na który warto zwrócić szczególną uwagę jest pominięcie promocji zdrowia w
zapisach bezpośrednio dotyczących gmin. Można przypuszczać, iż uzasadnieniem takiego
stanu są względy praktyczne, wynikające z ograniczonych możliwości gmin pod
względem dysponowanych środków, jak też zaplecza organizacyjno-kadrowego
odpowiedniego dla realizacji tego typu projektów. W związku z powyższym obarczanie
ich dodatkowo odpowiedzialnością w tym zakresie byłoby tworzeniem zapisów, trudnych
lub wręcz niemożliwych do zrealizowania w działalności praktycznej. Warto jednak
zauważyć również, ze sytuacja taka prowadzi do pominięcia w znacznej części potencjału,
jaki gmina jako zwarta społeczność posiada w zakresie oddziaływania na zachowania
swoich członków poprzez mechanizmy wyznaczania norm i kontroli społecznej.
Niepodważalną zaletą obecnych uregulowań ustawowych jest możliwość
budowania nowych rozwiązań we współpracy ze społecznością lokalną. Skrócenie
dystansu pomiędzy instytucją realizującą promocję zdrowia a bezpośrednimi odbiorcami
prowadzi do osiągnięcia korzystnych efektów. Podstawową sprawą jest zdolność do
zapewnienia lepszego przepływu informacji od beneficjentów interwencji do jej
realizatorów i planistów, a w konsekwencji również lepszego rozpoznania lokalnych
potrzeb. Pozwala mieć także nadzieję na szersze uwzględnienie lokalnych uwarunkowań
społeczno-kulturowych w celu zwiększania efektywności podejmowanych działań.
Realizacja tych założeń w dużym stopniu zależy, jak wspomniano wcześniej, od potencjału
kadrowego poszczególnych samorządów, stopnia rozwoju infrastruktury społecznej na
podlegającym im obszarze oraz kapitału społecznego, jakim dysponuje dana wspólnota.
Warunkiem skutecznej promocji zdrowia na poziomie lokalnym jest także właściwe
przepływ środków pieniężnych pomiędzy administracją państwową a samorządową w
zakresie przyjętych relacji administracyjno-prawnych oraz zobowiązań finansowych.
Zobowiązania te są wynikiem realizowania przez samorząd zadań publicznych, często
zadań zleconych przez państwo. Ukształtowanie powyższej relacji w oparciu o stabilne
zasady i jasne procedury z pewnością będzie rozszerzało możliwości projektowania przez
lokalne wspólnoty, na bazie krajowych programów promocji i profilaktyki, własnych
narzędzi oddziaływania na zachowania zdrowotne wszystkich grup społecznych, w tym
również osób starszych funkcjonujący w danych wspólnotach.
132
Uwarunkowania udziału osób starszych w programie oraz ich sytuacja materialna
Problemy finansowe związane z wprowadzeniem programu AAL 65+ można
rozpatrywać z wielu perspektyw. Jednym z podstawowych obszarów zainteresowań musi
być rozpatrzenie sytuacji finansowej i majątkowej osób starszych w Polsce.
W 2006 r. w gospodarstwach domowych ogółem przeciętny miesięczny nominalny
dochód rozporządzalny na osobę wyniósł około 835 zł. i był realnie wyższy o 8,5% od
dochodu z roku 2005. Wzrost realnego poziomu dochodów odnotowano we wszystkich
grupach społeczno-ekonomicznych, w tym także emerytów i rencistów. W latach 2007-
2010 można spodziewać się dalszego, stałego wzrostu dochodów Polaków. Przeciętny
miesięczny dochód rozporządzalny w gospodarstwach domowych według grup społeczno-
ekonomicznych w 2006 r. zaprezentowano w tabeli 6. Wyróżniono w niej grupę emerytów
i rencistów, jako osoby będące potencjalnymi klientami programu AAL+.
Tabela 6. Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny w 2006 r. (w zł)
Emeryci i renciści WYSZCZEGÓLNIENIE
Ogółem wszystkie
grupy RAZEM EMERYTÓW RENCISTÓWDochód rozporządzalny 834,68 872,86 943,89 684,95 Dochód do dyspozycji 802,43 825,86 890,50 654,87 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Sytuacja gospodarstw domowych w 2006 r. GUS,
www.stat.gov.pl
Analizując sytuacje finansową pod kontem możliwości wprowadzenia programu AAL w Polsce należy mieć na uwadze, problemy z jakimi spotykają się potencjalni odbiorcy programu. Ważna jest w tym momencie struktura i wielkość wydatków.
W ostatnich latach w Polsce w coraz większym stopniu zarysowywały się różnice
w udziale wydatków na kluczowe, z punktu widzenia warunków życia, grupy potrzeb w
odniesieniu do poszczególnych grup społeczno-ekonomicznych gospodarstw domowych,
w tym głównie emerytów i rencistów.
Znacząco obniża się udział wydatków na żywność i napoje bezalkoholowe,
natomiast wzrasta udział wydatków na nośniki energii w wydatkach ogółem, zwłaszcza w
gospodarstwach rencistów i emerytów. Sytuacja dochodowa osób starszych jest
czynnikiem wyraźnie różnicującymi poziom i strukturę wydatków. Wyraża się to m. in.
większym obciążeniem budżetów najuboższych na zaspokojenie podstawowych potrzeb tj.
wydatkami na żywność napoje bezalkoholowe oraz na stałe opłaty mieszkaniowe (opłaty
na rzecz właścicieli, zaopatrywanie w wodę i inne usługi związane z zamieszkanie, nośniki
133
energii. W 2006 r. w budżetach 20% osób o najniższych dochodach w gospodarstwach
emerytów i rencistów stanowiły łącznie 58,8% (zobacz tabela 7).
Tabela 7. Przeciętne miesięczne wydatki w 2006 r.
Emeryci i renciści WYSZCZEGÓLNIENIE
Ogółem wszystkie
grupy RAZEM EMERYTÓW RENCISTÓW Wydatki gospodarstwa domowego (w zł na osobę) 744,81 800,36 853,53 659,70
w odsetkach Towary i usługi konsumpcyjne w tym:
95,7 94,1 94,7 95,4
żywność i napoje bezalkoholowe 27,1 29,9 28,9 31,8
napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe 2,7 2,4 2,3 2,7
Towary nieżywnościowe i usługi 64,7 61,3 61,6 60,1
Mieszkania i nośniki energii w tym: 19,7 23,3 23,0 24,3
nośniki energii (energia elektryczna, cieplna, gaz i opał)
spożycie niektórych artykułów żywnościowych na 1 osobę według grup społecznych w
2006 r. zaprezentowano w tabeli 8.
134
Tabela 8. Przeciętne miesięczne spożycie niektórych artykułów żywnościowych na 1
osobę według grup społecznych w 2006 r.
Emeryci i renciści ARTYKUŁY ŻYWNOŚCIOWE Miara
Ogółem wszystkie
grupy RAZEM EMERYCI RENCIŚĆIPieczywo Kg 5,57 6,30 6,19 6,58 Makaron Kg 0,37 0,47 0,47 0,47 Mąka Kg 1,00 1,35 1,37 1,29 Kasze, ryż, płatki, Kg 0,45 0,66 0,68 0,60 Mięso w tym: Kg 5,40 6,43 6,60 5,99
Mięso surowe (w tym drób) Kg 3,08(1,52)
3,69(1,92)
3,78 (1,95)
3,42 (1,86)
Przetwory mięsne i inne produkty zawierające mięso (w tym wędliny wysokogatunkowe i kiełbasy trwale)
Kg 2,19(0,57)
2,56(0,64)
2,62 (0,70)
2,41 (0,49)
Ryby Kg 0,42 0,57 0,61 0,46 Mleko świeże L 4,12 5,14 5,23 4,90 Sery Kg 0,89 1,01 1,06 0,90 Śmietana L 0,41 0,55 0,57 0,50 Jaja Szt 14,02 17,09 17,41 16,24 Tłuszcze w tym Kg 1,46 1,86 1,88 1,82
tłuszcze zwierzęce Kg 0,50 0,68 0,71 0,60 tłuszcze roślinne Kg 0,97 1,18 1,17 1,21 Owoce Kg 3,55 4,39 4,67 3,65 Warzywa Kg 11,06 14,30 14,62 13,45 Cukier Kg 1,51 1,98 2,02 1,87 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Sytuacja gospodarstw domowych w 2006 r. GUS,
www.stat.gov.pl
Korzystne sygnały i uwarunkowania dla wprowadzenia nowych rozwiązań
technicznych kształtują się natomiast w sferze wyposażenia osób starszych przedmioty
trwałego użytkowania. Poprawa następuje zarówno w wyposażeniu w sprzęt
audiowizualny i multimedialny a także artykuły AGD (zobacz tabelę 9).
Dochód ludzi starszych są zróżnicowane terytorialnie. Związane jest to bardzo
często z branżami działającymi na danym terenie. Ma również bezpośrednie przełożenie na
choroby, schorzenia wśród osób starszych a także generuje poziom konsumpcji.
135
Tabela 9. Wyposażenie w przedmioty trwałego użytkowania (w % gospodarstw wyposażonych w dane dobro)
Emeryci i renciści PRZEDMIOTY TRWAŁEGO
UŻYTKOWANIA
Ogółem wszystkie grupy RAZEM EMERYTÓW RENCISTÓW
Odbiornik telewizyjny 98,5 98,5 98,6 98,2 Urządzenie do odbioru TV satelitarnej lub kablowej 48,9 42,5 44,5 37,1
Zestaw kina domowego 11,2 3,7 3,7 3,5 Wieża 44,1 21,3 20,7 23,2 Radiomagnetofon z odtwarzaczem płyt CD 25,8 14,1 14,2 13,6
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Sytuacja gospodarstw domowych w 2006 r. GUS,
Uwarunkowania udziału przedsiębiorstw w programie oraz ich sytuacja materialna
W Polsce działa wiele podmiotów gospodarczych świadczących usługi i
produkujących na potrzeby osób starszych i niepełnosprawnych. Poza silnymi
przedsiębiorstwami wyspecjalizowanymi w produkcji specjalistycznych systemów
informatycznych (np. Prokom, Telekomunikacja Polska SA i inne), na rynku tym
obecnych jest wiele małych i średnich przedsiębiorstw, które proponują swym klientom
wiele ciekawych i często nowatorskich rozwiązań. Wydaje się, że największym
problemem tych firm jest niski poziom kapitału własnego oraz często regionalny zasięg
działania. Przykłady takich firm oraz adresy zamieszczone zostały w zestawieniu nr 1.
136
Zestawienie 1. Przykłady firm polskich produkujących i świadczących usługi na potrzeby osób starszych i niepełnosprawnych
Miasto Ulica Kontakt Nazwa Więcej... Będzin Żeromskiego 30 (32) 267-67-25 Przystosowanie samochodu. (501) 937-223 Białystok Wołyńska 20 (85) 743-12-79 PRO-ORTO Kompleksowe zaopatrzenie w sprzęt ortopedyczny (buty, aparaty, protezy, itp.) i
"CDK" Sp. z o.o. Polski wózek elektryczny. Masa - 95 kg. Zdolność pokonywania pochyłości do 15%, krawężników do 8 cm. Prędkość max. do 6 km/h. Zasięg ok. 30 km. Wózek zgodny jest z wymogami Światowej Komisji Zdrowia.
Katowice Piaskowa 8 186-46-61, Zakłady Sprzętu Ortopedycznego
Konstancin Wierzejewskiego 12
Zakłady Ortopedyczne przy Stołecznym Zespole Rehabilitacji
Konstancin - Jeziorna
Moniuszki 10 (róg Deotymy)
tel./fax (22) 754-12-73
Mark-Protetick protezy kończyn dolnych
Konstancin - Jeziorna
(22) 754-04-38 Andrzej Kwiatkowski Przystosowanie samochodu.
Korfantów Wyzwolenia 11 tel./fax (77) 431-90-23
"KORFANTÓW" Sp. z o.o.
Produkcja i pełne zaopatrzenie ortopedyczne i rehabilitacyjne (protezy kończyn, obuwie ortopedyczne, gorsety, wózki inwalidzkie, balkoniki, podpórki, wyposażenie sal rehabilitacyjnych i inne) refundowane przez Kasy Chorych
Kraków Ładna 2 (12) 413-50-87 MASTER-MED S.C. Producent aparatu do zewnętrznej stabilizaji kończyn. Przedstawiciel firmy BLATCHFORD, producenta modułowych protez kończyn dolnych ttp://www.master-med.com.pl/.
Kraków Wielicka 265 (12) 6573719, Dział Rehabilitacji I.P.C.M.U.J. w Krakowie
Specjalistyczne badanie stóp i dobór obuwia. Wyrób wkładek ortopedycznych.
Kraków Balicka 100 (12) 37-17-77 Auto Detal Service T. Dobrowolski
Przystosowanie samochodu.
Kraków Prądnicka 1 (12) 33-96-29 Zakłady Sprzętu Ortopedycznego
poręcze do WC i łazienek, krzesełka wannowe
Krynica Kraszewskiego 142
tel./fax: 0135/51-97
"MEDDOM" P.H.U.P. Sp. z o.o.
sprzęt rehabilitacyjny i ortopedyczny renomowanych producentów USA
Lublin Spadochroniarzy 8
tel./fax: (81)5330666, (506)087289
Ortometria s.c. Kompleksowe zaopatrzenie w sprzęt ortopedyczny (buty, aparaty, protezy kończyn górnych i dolnych na elementach firm Otto Bock, gorsety, wózki inwalidzkie itp.)
Emm-bud Usuwanie barier architektonicznych. Kompleksowe wykonawstwo prac budowlanych i instalacyjnych, montaż sprzętu rehabilitacyjnego oraz pomoc w załatwieniu formalności z dofinansowaniem z Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej. Współpracujemy z firmami dystrybuującymi sprzęt rehabilitacyjny oraz atestowane wyposażenie łazienek.
Łódź Familijna 12 (42) 84-69-59 Mechanika Pojazdowa P. Sztajnert
Przystosowanie samochodu.
Łódź Andrzeja Struga 20
tel.: (42) 373-364,
"MEDORT" Zakład Opieki Zdrowotnej
Firma specjalizuje się w produkcji protez kończyn dolnych i górnych, protez oraz obuwia ortopedycznego. http://medort.com.pl/
Łódź ul. Kilińskiego 169
tel./fax: (042) 674-14-23
PPHU REHAMOBIL Bogata oferta http://www.rehamobil.pl/ Wózki elektryczne, wózki inwalidzkie, kule, laski, balkoniki, ortezy, podnośniki, schodołazy, znoszenie barier architektonicznych w domu i budynkach użyteczności publicznej. Import-Export sprzętu rehabilitacyjnego. Sprzedaż hurt i detal.
Michałowice k. Warszawy
Słowackiego 1 (22) 723-80-66 telefaks
MEYRA Polska Sp. z o.o.
Wózki inwalidzkie i sprzęt rehabilitacyjny. Doradztwo, serwis, sprzedaż.
Zaopatrzenie w sprzęt ortopedyczny i rehabilitacyjny.
Opole Głogowska 25 (77) 455-33-26, (77) 441-71-17
"KORFANTÓW" Sp. z o.o.
Produkcja i pełne zaopatrzenie ortopedyczne i rehabilitacyjne (protezy kończyn, obuwie ortopedyczne, gorsety, wózki inwalidzkie, balkoniki, podpórki, wyposażenie sal rehabilitacyjnych i inne) refundowane przez Kasy Chorych sprzedaż sprzętu ortopedycznego i rehabilitacyjnego refundowanego przez Kasy Chorych
Kompleksowe rozwiązywanie problemów związanych z usuwaniem barier architektonicznych dla ON. Jest wyłącznym przedstwicielem firm włoskich CETECO i T.G.R. http://www.forpol.com.pl/
Otwock Konarskiego 13 Warsztaty Ortopedyczne przy Szpitalu Chirurgii Urazowo-Ortopedycznej
Poznań Czarnkowska 14 (61) 417-017 Auto Jóźwiak Team s.c.
Przystosowanie samochodu (do wyrobów koncernu VW).
PRO REHA Sp. z o.o. windy schodowe i pionowe dla osób niepełnosprawnych, podnośniki sufitowe, pojazdy gąsienicowe, podpory i uchwyty
Poznań Osiedle Kosmonautów 110
tel./fax (61) 820-05-12
Poradnia Rehabilitacji Niewidomych i Słabowidzących
http://poradnia.topnet.pl
Poznań Przemysłowa 15/17
Zakłady Sprzętu Ortopedycznego
Poznań Dąbrowskiego 79 (61) 47-22-32, 47-34-45
Fundacja Akademii Medycznej
wózki z napędem ręcznym typu ACTIV dla dorosłych i dla dzieci
Poznań Ratajczaka 39/11 tel./fax: (61) 851-85-04
P.P.H. ALKON Artykuły przeciwodleżynowe, wyposażenie gabinetów i sal rehabilitacyjnych, wyposażenie łazienek i WC, sprzęt sportowo - rehabilitacyjny, zaopatrzenie ortopedyczne. Fachowo organizuje "sale doświadczania świata". Konsultacje i terapie z zakresu leczenia schorzeń kręgosłupa, oraz rehabilitacja dzieci głównie z uszkodzeniami układu nerwowego. http://www.alkon.pl/
Poznań 27 Grudnia 7 (61) 8531425, fax: 8531419
Harpo Zp. z o.o. Pomoce komputerowe dla niepełnosprawnych http://www.man.poznan.pl/`harpo
Poznań 28 Czerwca 1956 r. Nr 135
Zakłady Sprzętu Ortopedycznego AM
140
Radom Grunwaldzka 20 (48) 313-661 "REWA" (firma ATO-Form)
pełne wyposażenie łazienek i WC, nadstawki, fotele WC i łazienkowe oraz pomoce różne do mieszkania
Radom Małopolska 16 tel./fax (48) 344-26-92, 344-26-93
SENSOR Firma SENSOR podjęła się wytwarzania urządzeń do terapii z zakresu integracji wielozmysłowej oraz projektowaniem sal mobilnych (SI). Sale projektowane są w zgodzie z ogólnie przyjętymi zasadami. Wystrój podłogi oraz ścian stanowi zestaw materacy o odpowiedniej sprężystości oraz bogatej kolorystyce. Gwarantuje to całkowite bezpieczeństwo w trakcie różnych form terapii. Zachowujemy pełną elastyczność w dostosowaniu się do różnorodnych indywidualnych potrzeb zamawiającego. http://www.polbox.com/s/sensor1/
Szczecin Jagiellońska 92 (91) 433-97-61 SPONDYLUS Obuwie Ortopedyczne (kolorowe buciki od początku muszą prawidłowo kształtować delikatne stopy dziecka)
Szczerców Rynek 18 Zakłady Obuwia Zdrowotnego
Tarnów J. Matejki 16 tel./fax (14) 22-40-82, 601-480-
F.H.U. "ARS MEDICA"
Przedstawiciel INVACARE i SONEN. Wykonuje sprzęty indywidualnego zaopatrzenia ortopedycznego - buty ortopedyczne, wkładki, protezy kończyn i
Polski producent sprzętu rehabilitacyjnego m.in. chodziki, pionizatory oraz szeroka oferta rowerów dla dzieci niepełnosprawnych. Serwis sprzętu rehabilitacyjnego różnych producentów (rowery, wózki inwalidzkie i inne). Atrakcyjne ceny! http://www.rehabilitacja.pl
Warszawa ul. Broniewskiego 21
(22) 663-08-73 kom.: (509) 04-97-10
ORTO-TECH Maciej Borowski
Sprzedaż i wypożyczalnia sprzętu ortopedycznego i rehabilitacyjnego http://www.orto-tech.com.pl/ [email protected]
Warszawa ul. Bartycka 175 +48 (22) 840-49-61
B.H. Akcjum Sp z o.o. wyposażenie łazienek dla ON http://www.akcjum.pl/
(22) 31-85-06 Polski Związek Niewidomych, Zakład Nagrań i Wydawnictw
Oferuje: książki i podręczniki brajlowskie oraz drukowane pismem powiększonym dla osób słabowidzących; literaturę na kasetach
Warszawa Chlubna 88 tel.: (022) 635-83-04
ALTIX Sp. z.o.o. Oferuje: syntezator mowy polskiej wraz z oprogramowaniem; mówiący edytor tekstów; technologię do adaptacji i druku podręczników dla niewidomych wraz z programem redagującym i sterującym drukarkami brajlowskimi; wydawnictwa z zakresu literatury pięknej i podręczników informatycznych dla niewidomych; oprogramowanie edukacyjne; szkolenie w korzystaniu z komputerów i obsłudze komputerowych urządzeń rehabilitacyjnych dla inwalidów wzroku.
Warszawa Al. Jerozolimskie 146B
(22) 608-1-888, fax 608-1-874
Roche Polska Inforamcja o lekach oraz zestawie ćwiczeń gimnastycznych dla osób chorych na Parkinsona.
Warszawa Grochowska 109 (22) 612-11-15 NEURON Sprowadzanie używanego sprzętu rehabilitacyjnego ze Szwecji, jego regeneracja i sprzedaż (wózki, chodziki itp.)
Warszawa Sapiżyńskiego 10 (22) 635-67-33, 635-39-93 w. 21
Polski Związek Niewidomych, Centralna Przychodnia Rehabilitacyjno - Lecznicza
Oferuje: sprzęt rehabilitacyjny dla niewidomych; pomoce optyczne; poradnictwo medyczne
Warszawa E. Plater 55 m.101
tel./fax: (22) 620-98-48, (501) 12-44-34
ECO-POWER PPHU odnawialne żródła energii
Naprawa, opracowanie i produkcja: - sterowniki elektroniczne wózków inwalidzkich- prostowniki do ładowania akumulatorów- skuterki elektryczne- systemy sterowania urządzeniami domowymi
Warszawa Rokosowskiego 1 Herbsta 1
tel./fax: (22) 8225370
P.U.P.H. "ORMEX" S.C.
Specjalistyczne badanie stóp i dobór obuwia. Wyrób wkładek ortopedycznych.
Warszawa Wawelska 5 tel./fax: (22) 25-59-71, tel. 25-62-
VICO - sprzęt medyczny
m.in. wózki sportowe TOP END
142
20, Warszawa Czarnieckiego 57 tel. (22) 639-936-
0 fax: 39-90-21 Ma-Je-R Sp. Z o.o. Przedsiębiorstwo zajmujące się importem sprzętu medycznego, rehabilitacyjnego i
laboratoryjnego. Warszawa Czarnocińska 3 (22) 6768182
fax: 6766563 EMICO Sp. z o.o. Sprzedaż hurtowa i detaliczna, serwis,naprawy, modernizacja i przeróbki
(dostosowywanie indywidualne) wózków inwalidzkich wszelkich typów. Sprzedaż sprzętu ortopedycznego i rehabilitacyjnego różnego typu (podnośniki, balkoniki, pionizatory, wózki inwalidzkie nowe i regenerowane, drobne pomoce). Przedstawiciel SWEDE na Polskę (wózki inwalidzkie oraz podstawowe przyrządy niezbędne w łazience, toalecie, przy jedzeniu i ubieraniu. Projektujemy i produkujemy indywidualne rozwiązania urządzeń dla niepełnosprawnych. http://free.polbox.pl/e/emico1/
Warszawa Pawińskiego 3 Zakłady Techniki Medycznej - Wydział Ortopedii
Warszawa Marszałkowska 68/70 m 31
(22) 621-84-32; fax 621-84-32
A NEW THERAPY CO LTD
pełen asortyment wózków inwalidzkich
Warszawa Włókiennicza 76 (22) 15-05-25 RENOMED, Nienałtowski Roman
Kompleksowy serwis wózków i sprzętu rehab. Autoryzacja WZSO, MEYRA.
Warszawa Wilcza 50/52 (22) 623-05-00; fax. 21-85-19
VARIMEX Polskie Towarzystwo Handlu Zagranicznego
wózki, balkoniki itp.
Warszawa Prymasa 1000-lecia 145/147
(22) 36-29-73 Serwis Sprzętu Rehabilitacyjnego i Szpitalnego
Naprawa i konserwacje: wózków, rowerów rehabilitacyjnych, wózków wieloczynnościowych, podpórek do chodzenia
Warszawa Schillera 4 (22) 831-42-04, Poradnia Rehabilitacji Zawodowej
Warszawa Borowskiego 2 (22) 618-24-42 w.007
CEBRON Warsztat oprzyrządowań samochodów inwalidzkich
Warszawa Okrąg 3 tel./fax: (22) 622-82-50
"MEDORT" Zakład Opieki Zdrowotnej
Firma specjalizuje się w produkcji protez kończyn dolnych i górnych, protez oraz obuwia ortopedycznego. http://medort.com.pl/
Warszawa Obrzeżna 20/22 (22) 43-38-55, fax 47-27-71
VOX Sp. z o.o. Oferuje: sygnalizację mówiącą do wind; mówiące wizytówki; urządzenia ostrzegające niewidomych przed przeszkodami; głosową sygnalizację alarmową do mieszkań i samochodów.
Warszawa Mickiewicza 70 m 61
(22) 39-87-69 OSTRYS Oferuje: ultradźwiękowy wykrywacz przeszkód dla niewidomych.
Warszawa Żurawia 45 (22) 19-15-91 Specjalistyczna Spółdzielnia Pracy "STOPA"
Warszawa Baśniowa 3 (22) 658-44-60 PRO-ORTO - sklep Kompleksowe zaopatrzenie w sprzęt ortopedyczny (buty, aparaty, protezy, itp.) i rehabilitacyjny (wózki, podnośniki, łóżka, fotele, itp.)
Warszawa - Międzylesie
Jeżynowa 8 (22) 615-20-42 RENOMED, Nienałtowski Roman
Kompleksowy serwis wózków i sprzętu rehab. Autoryzacja WZSO, MEYRA.
Neurosoft Sp. z o.o. Producent SynTalk - oprogramowania do generowania mowy syntetycznej. Synteza mowy polega na zamianie tekstu zadanego w postaci znakowej na wypowiedź w postaci dźwiękowej. http://www.neurosoft.pl
Wrocław Zdrowa 2/2 (71) 57-40-91, 44-34-13
"HYDRO" Sp. z o.o wyposażenie WC i łazienek
Wrocław Kościuszki 173 tel./fax: (71) 341- "MEDORT" Zakład Firma specjalizuje się w produkcji protez kończyn dolnych i górnych, protez oraz
* Dane za 2005 rok zostały zaktualizowane w oparciu o informacje statystyczne CSIOZ
Tabela 13. Liczba hospitalizacji i odsetek zgonów na trzech wybranych oddziałach
chorób wewnętrznych i na oddziałach geriatrycznych wg danych SO NFZ w
Katowicach
Oddział chorób wewnętrznych
Grupa wiekowa Liczba hospitalizacji w 2005r.
Liczba zgonów wśród pacjentów
hospitalizowanych w 2005 r.
Odsetek zgonów w stosunku do liczby
hospitalizacji w 2005 r.
60-75 lat 1316 308 23,4% 76-85 lat 664 186 28,0% pow. 85 lat 163 73 44,8% Suma 2143 567 26,5% Źródło: Prezentacja dr Derejczyka (Dyr. Szpitala Geriatrycznego w Katowicach) przygotowana dla potrzeb Rady ds. Geriatrii przy Ministrze Zdrowia
148
Liczba hospitalizacji i odsetek zgonów na trzech wybranych oddziałach chorób wewnętrznych i na oddziałach geriatrycznych wg danych SO NFZ w Katowicach (cd.)
Oddział geriatryczny
Grupa wiekowa Liczba hospitalizacji w 2005r.
Liczba zgonów wśród pacjentów
hospitalizowanych w 2005 r.
Odsetek zgonów w stosunku do liczby
hospitalizacji w 2005 r.
60-75 lat 929 149 16,9% 76-85 lat 924 236 25,5% pow. 85 lat 226 96 42,5% Suma 2079 481 23,1% Źródło: Prezentację dr Derejczyka (Dyr. Szpitala Geriatrycznego w Katowicach) przygotowaną dla potrzeb Rady ds. Geriatrii przy Ministrze Zdrowia
Tabela 14. Koszt świadczeń szpitalnych w okresie roku po wypisie z trzech wybranych oddziałów chorób wewnętrznych i oddziałów geriatrycznych wg danych
SO NFZ w Katowicach*
Oddział chorób wewnętrznych Grupa wiekowa Koszt ogólny Liczba hospitalizacji
Oddział geriatryczny Grupa wiekowa Koszt ogólny Liczba hospitalizacji
w 2005 r. Średni koszt na 1
hospitalizację 60-75 4 882 110 zł 929 5 255 zł 76-85 4 740 863 zł 924 5 131 zł pow. 85 lat 1 106 926zł 226 4 898 zł Suma 10 729 899zł 2079 5 161 zł Źródło: Prezentacja dr Derejczyka (Dyr. Szpitala Geriatrycznego w Katowicach) przygotowana dla potrzeb Rady ds. Geriatrii przy Ministrze Zdrowia *Oceniane nośniki kosztów: Leczenie szpitalne, świadczenia współfinansowane, rehabilitacja lecznicza, stomatologia, wyjazd karetki pogotowia, psychiatria, opieka długoterminowa i świadczenia odrębnie kontraktowane, jest to liczba osobodni, porad, zabiegów, hospitalizacji (są to dane sprawozdawane w Pakiecie Świadczeniodawcy za lata 2004 -2006). Średni koszt to wartość wszystkich świadczeń podzielony przez liczbę świadczeń (dane nie uwzględniają środków ortopedycznych i leków przepisywanych na receptę).
Koszty związane z refundowaniem leków
Poważnym obciążeniem finansowym w służbie zdrowia są dopłaty do refundacji
leków. Problem wydaje się istotny, zwłaszcza w kontekście wprowadzania programów
149
AAL dla osób starszych. Nadmierne czy nieodpowiednie przyjmowanie leków jest nie
tylko przyczyną wielu chorób ale także przeróżnych powikłań. Problem ten stanowić może
pole działania dla programów związanych z ograniczaniem nadmiernego i
nieodpowiedniego przyjmowania leków, czy wręcz wprowadzania rozwiązań
uaktywniających osoby starsze w celu eliminowania nadwyżki leków przez nich
przyjmowanych.
Istotą refundacji leków są nakłady poniesione przez państwo. Można postawić tezę,
że zniwelowanie tych kosztów jest możliwe poprzez racjonalizację przyjmowania leków
przez pacjentów, a także zwiększenie poziomu koordynacji w przepisywaniu leków
pacjentom (wielu lekarzy przepisuje temu samemu pacjentowi podobne leki, przez co
pacjenci przyjmują lekarstwa w złych proporcjach). Przeprowadzona analiza nawiązuje
zatem do problematyki tzw. terapii podwojonej, scharakteryzowanej w ramach rozdziału
2.3. i ma na celu przedstawienie skali problemu w ujęciu ekonomicznym oraz zwrócenie
uwagi na skierowanie części działań podejmowanych w przyszłości w ramach AAL na
redukcję kosztów ponoszonych przez państwo jak i samych pacjentów, m. in. poprzez
eliminowanie zbędnych wydatków na wiele rodzajów lekarstw.
79,22% refundowanych w roku 2006 leków było wypisywanych na receptach
białych, blisko 20,61% na drukach książeczek rejestru usług medycznych. Na receptach
różowych wypisano 0,16% leków. Analiza została sporządzona na podstawie 99,56%
danych szczegółowych przekazanych przez OW NFZ.
Grupy ATC
Największe wydatki pociągnęła za sobą refundacja leków:
• stosowanych w leczeniu schorzeń centralnego układu nerwowego (grupa ATC – N)
– ponad16,49% ogólnej kwoty refundacji,
• leków stosowanych w leczeniu schorzeń przewodu pokarmowego (grupa ATC – A)
– ponad 15,71% ogólnej kwoty refundacji,
• leków z grupy ATC-C – układ sercowo – naczyniowy – ponad 15,04% ogólnej
kwoty refundacji.
Udział procentowy wydatków z tytułu refundacji leków w podziale na
poszczególne grupy ATC (anatomiczno – terapeutyczno – chemiczne) przedstawiono na
poniższym wykresie.
150
Odpłatności
Analiza struktury wydatków na refundacje leków w 2006 r. w podziale na
odpłatności wykazała, że blisko 53% ogólnej kwoty refundacji wydatkowano na leki
dostępne dla pacjentów po wniesieniu opłaty ryczałtowej (leki z listy leków podstawowych
oraz z listy leków stosownych w chorobach przewlekłych wydawanych po wniesieniu
opłaty ryczałtowej do wysokości ustalonego limitu ceny). Przeznaczono na ich refundacją
blisko 3,562 mld zł.
Kolejne grupy co do wartości wydatkowanych środków stanowią :
a) leki wydawane za 30% odpłatnością – blisko 20% (w tym leki z listy leków
uzupełniających wydawanych za 30% odpłatnością i leki z listy chorób
przewlekłych wydawanych za 30% odpłatnością) – kwota refundacji ponad 1 304
mld zł,
b) leki wydawane za odpłatnością 50% ceny leku – blisko 15% (w tym leki z listy
leków uzupełniających wydawanych za 50% odpłatnością i leki z listy chorób
przewlekłych wydawanych za 50% odpłatnością) – kwota refundacji blisko 983
mln zł,
c) leki wydawane bezpłatnie – ponad 12% (z listy chorób przewlekłych, dla
inwalidów wojennych, inwalidów wojskowych) – kwota refundacji ponad 810 mln
zł.
151
Szczegółowe dane przedstawiono na poniższym wykresie.
Biorąc pod uwagę liczbę opakowań leków objętych refundacją największy udział
mają:
1. leki wydawane za opłatą ryczałtową (41,80% ogólnej liczby opakowań),
2. leki wydawane za odpłatnością 50% ceny leku do wysokości ustalonego limitu
(30,32% ogólnej liczby
opakowań),
3. leki wydawane za odpłatnością 30% ceny leku do wysokości ustalonego limitu
(17,69%),
4. leki wydawane bezpłatnie do wysokości ustalonego limitu (10,19%).
Jak wynika z powyższych danych:
• blisko 52% ogólnej kwoty refundacji w roku 2006 wydatkowano na leki
refundowane pacjentom cierpiącym na choroby przewlekłe (wydatkowano na ten cel
ponad 3 462 mld złotych). Dla tej grupy uprawnionych wypisano łącznie blisko 98 mln
opakowań leków o łącznej wartości ponad 4 110 mld złotych.
• drugą co do wartości refundacji grupą leków stanowiły leki refundowane z listy
leków podstawowych i uzupełniających (dostępne dla „zwykłych”
ubezpieczonych). Wydatkowano na nie ponad 2 797 mld złotych (42,01% ogólnej
152
kwoty refundacji). Refundacją objęto ponad 289 mln opakowań leków o łącznej
wartości ponad 5,484 mld złotych.
• 5,25% ogólnej kwoty refundacji (ponad 349 mln złotych) wydatkowano na
refundację leków dla inwalidów wojennych. Refundacją objęto dla tej grupy
uprawnionych blisko 11 700 mln opakowań leków o łącznej wartości 348 mln
złotych.
• blisko 0,7% ogólnej kwoty refundacji (ponad 44 mln złotych) przeznaczono na
refundację leków dla zasłużonych honorowych dawców krwi. Refundacją objęto
dla tej grupy uprawnionych ponad 2,77 mln opakowań leków o łącznej wartości 51
907 mln złotych).
Produkty handlowe
Analizując refundacje poszczególnych produktów leczniczych, największe wydatki
na refundację przeznaczone są na refundację:
• Flixotide Dysk (fluticasonum) – lek stosowany w leczeniu astmy – (2,49% ogólnej
1 Prezentowane wyniki dotyczą przedsiębiorstw, w których liczba pracujących przekraczała 49 osób a działalność gospodarcza zaklasyfikowana była do następujących rodzajów działalności wg Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD): przemysł (sekcja C- górnictwo, sekcja D-przetwórstwo przemysłowe, sekcja E- wytwarzanie i zaopatrywanie w energie elektryczną, gaz, wodę), sektor usług (dział 51 – handel hurtowy i komisowy z wyłączeniem handlu pojazdami samochodowymi i motocyklami, sekcja I – transport, gospodarka magazynowa i łączność, sekcja J- pośrednictwo finansowe, dział 72-informatyka, grupa 74.2- działalność w zakresie architektury i inżynierii, grupa 74.3- badania i analizy techniczne). Działalność innowacyjna to szereg działań o charakterze naukowym (badawczym), technicznym, organizacyjnym, finansowym i handlowym (komercyjnym), których celem jest opracowanie i wdrożenie nowych lub istotnie ulepszonych produktów i procesów, przy czym produkty te i procesy są nowe przynajmniej z punktu widzenia wprowadzającego je przedsiębiorstwa Przedsiębiorstwem innowacyjnym jest przedsiębiorstwo, które w badanym okresie (najczęściej trzyletnim) wprowadziło na rynek nowy lub istotnie ulepszony produkt, bądź nowy lub istotnie ulepszony proces.
Systematycznie maleje w ostatnich latach udział województwa mazowieckiego w
ogólnej wartości nakładów na działalność innowacyjną w przemyśle. Spada także udział
województwa opolskiego i zachodniopomorskiego. Rośnie natomiast województwa
śląskiego (w stosunku do roku 2005 nakłady wzrosły o 40,4%) oraz podkarpackiego i
podlaskiego.
Największe udziały w nakładach na działalność innowacyjną w przemyśle w 2006
r. odnotowano w działach PKD:
• produkcja artykułów spożywczych i napojów – 15,7% (13,6% w 2005 r.);
• produkcja koksu, produktów rafinacji ropy naftowej i paliw jądrowych – 10,8%
(11,4% w 2005 r.);
• produkcja metali – 8,7% (3,6% w 2005 r.);
• produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep – 8,6%. (9,4% w 2005 r.).
Tabela 17. Nakłady na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach z sektora usług
według rodzajów działalności w 2006 roku (ceny bieżące)
2006 Wyszczególnienie w mln zł w odsetkach Ogółem Handel hurtowy i komisowy Transport, Działalność wspomagająca transport oraz działalność związana z turystyką Poczta i telekomunikacja Pośrednictwo finansowe Informatyka, Działalność w zakresie architektury i inżynierii oraz Badania i analizy techniczne
7231,5 1006,6
1199,4 3227,4 1327,5
470,6
100,0 13,9
16,6 44,6 18,4
6,5
170
Na uwagę zasługują badania prowadzone przez Sekretariat Polskiej Platformy
Technologii Mobilnych i Komunikacji Bezprzewodowej przy Fundacji Mobile Open Society
through wireless Technology. W trakcie analizy zaobserwowano stosunkowo małą liczbę
projektów z dziedziny technologii mobilnych i bezprzewodowych, które były bądź są
realizowane na uczelniach. Spośród 10 uczelni, które wykazały chęć wzięcia udziału w
kwerendzie tylko na połowie z nich prowadzone już były projekty z wyżej wymienionej
dziedzinie, na które pozyskano współfinansowane ze środków międzynarodowych programów
B+R lub innych programów, np. narodowych, finansowanych ze środków budżetowych oraz
pozabudżetowych. Zauważono również stosunkowo mała współpracę między
przedsiębiorstwami, a uczelniami wyższymi.
Tabela 18. Przedsiębiorstwa aktywne innowacyjnie w przemyśle i w sektorze usług,
które w latach 2004-2006 współpracowały2 z innymi przedsiębiorstwami lub
instytucjami w zakresie działalności innowacyjnej według rodzajów działalności
Wyszczególnienie Jako % wszystkich przedsiębiorstw
Ogółem przemysł Górnictwo Przetwórstwo przemysłowe Wytwarzanie i zaopatrywanie w energie elektryczną, gaz, wodę Ogółem sektor usług Handel hurtowy i komisowy Transport Działalność wspomagająca transport oraz działalność związana z turystyką Poczta i telekomunikacja Pośrednictwo finansowe Informatyka, Działalność w zakresie architektury i inżynierii oraz Badania i analizy techniczne
23,9 28,7 23,4 31,4 23,6 18,5
16,0 47,2 49,8
29,1
Wnioskiem z przedstawionego powyżej badania jest wskazanie potrzeby usprawniania
inwestycji w jednostki badawczo-rozwojowe, poprzez tworzenie korzystnych warunków do
tworzenia interdyscyplinarnych i międzywydziałowych zespołów badawczych, zarówno w
ramach jednej uczelni, w skali całego kraju jak i w ramach całej Unii Europejskiej. Potrzebne
jest również opracowanie modeli współpracy i wymiany kadr między przedsiębiorstwami i
uczelniami, a także rozwijanie nowych systemów stypendialnych dla młodych naukowców
realizujących przedsięwzięcia badawczo-rozwojowe, m.in. w ramach prac dyplomowych,
magisterskich i doktorskich i inwestycje w laboratoria. Technologie telekomunikacji
2 Współpraca w zakresie działalności innowacyjnej z innymi jednostkami oznacza aktywny udział we wspólnych projektach dotyczących działalności B+R i innych rodzajów działalności innowacyjnej.
171
mobilnej i bezprzewodowej znajdują szerokie zastosowanie w różnych dziedzinach życia,
m.in. w medycynie i ochronie zdrowia, edukacji, zarządzaniu i prowadzeniu działalności
gospodarczej czy rozrywce. Dlatego postęp w tych dziedzinach w dużym stopniu zależy od
rozwoju telekomunikacji mobilnej i bezprzewodowej, a ta znowu wymaga inwestycji
infrastrukturalnych, aby mogła się rozwijać. Odpowiednia infrastruktura stanowić będzie
solidną podstawę do przyszłego dynamicznego rozwoju polskich instytucji sektora
telekomunikacyjnego oraz polskiej gospodarki. Będzie ona wykorzystywana w celu
prowadzenia prac badawczo-rozwojowych w sposób ciągły i zwiększy szansę na uczestnictwo
polskich instytucji w dużych przedsięwzięciach B+R finansowanych ze środków
międzynarodowych programów B+R (m.in. EUREKA, Program Ramowy UE) oraz
programów narodowych (finansowanych ze środków budżetowych, pozabudżetowych oraz
prywatnych) dając tym samym szanse na udział w rezultatach tych projektów.
Ocenia się, że szczególnie poważne problemy dotyczą w Polsce stanu
infrastruktury transportowej, ale również teleinformatycznej, która ma szczególne
znaczenie dla działalności w sektorach wysokich technologii. Jest to w znacznym stopniu
wynik opóźnienia procesu deregulacji i liberalizacji rynku telekomunikacyjnego w
ubiegłych latach, oraz zbyt długiego utrzymywania monopolu TP SA. Zagraniczne centra
B+R nierzadko doświadczają trudności z pozyskaniem wyspecjalizowanych partnerów w
Polsce. Nawiązanie współpracy utrudnia dodatkowo ich rozproszenie. Jednym z
proponowanych rozwiązań może być działanie służące zachęcaniu i upowszechnianiu
skupiania się firm i placówek naukowo-badawczych w parkach naukowo-
technologicznych. Z punktu widzenia wzmacniania zdolności konkurowania polskich firm
w globalnej gospodarce korzystne byłoby bardziej powszechne powstawanie klastrów,
szczególnie innowacyjnych, które z czasem mogłyby stać się motorami rozwoju Polski.
Dzięki działaniom na rzecz stopniowego eliminowania polskich słabych stron nie tylko
zwiększymy szanse przyciągnięcia kolejnych inwestorów zagranicznych z sektorów
zaawansowanych technologicznie, ale również poprawiać się będą warunki dla krajowych
przedsiębiorstw, które w sprzyjającym otoczeniu miałyby możliwość kształtowania i
rozwijania swojej innowacyjności, a przez to także konkurencyjności.
Jak wskazują badania FDI Confidence Index prowadzone w 2005 r. przez A. T.
Kearney, Inc Polska została wskazana wśród najbardziej atrakcyjnych spodziewanych
lokalizacji działalności B+R do roku 2009. Znajduje się jednak na odległej pozycji względem
gospodarek, na które wskazało najwięcej pytanych. Celem numer 1 są Chiny, do których, jeśli
zostaną urzeczywistnione deklaracje, wręcz lawinowo napłyną w ciągu najbliższych lat
172
inwestycje zagraniczne w B+R, wspierając tworzenie i rozwój gospodarki opartej na wiedzy.
Spośród krajów rozwijających się ważnym celem będą też Indie. Jeśli natomiast chodzi o nasz
kraj, to konkurencją dla nas w walce o zagraniczne inwestycje w B+R z grona najbliżej
położonych krajów będą Rosja, Niemcy oraz Czechy. W kontekście wzmacniania
skuteczności pozyskiwania zagranicznych inwestycji w B+R, K. Kuźniar wskazała na
wyniki najnowszych badań, gdzie największe znaczenie mają: koszty działalności B+R,
dostępność wysoko wykwalifikowanych specjalistów oraz ochrona własności intelektualnej.
Ponad 40% pytanych inwestorów wskazało ponadto na obecność znakomitych uczelni i
ośrodków badawczych oraz dostępność technologii informacyjnych i jakość lokalnej
infrastruktury.
Wnioski 4.1. Szacunkowa ocena potencjału rynku i popytu na usługi AAL w Polsce pod
względem społeczno-ekonomicznym
• Proponowany minimalny wkład Polski do programu 2 mln EURO rocznie;
• W przypadku Polski tempo wzrostu wydatków na ochronę zdrowia jest na
poziomie zbliżonym do średniego UE, natomiast poziom wydatków jest relatywnie
niski,
• Zwiększający się udział osób starszych w społeczeństwie, które jako potencjalni
usługobiorcy programu coraz częściej korzystają z nowych technologii i rozwiązań
technicznych (Spodziewany wzrost popytu na usługi i produkty z zakresu opieki
nad osobami starszymi).
• Brak inwestycji w rozwiązania infrastrukturalne i architektoniczne sprzyjające
funkcjonowaniu osób starszych;
• W segmencie rynku występuje duży potencjał małych i średnich przedsiębiorstw
świadczących usługi i produkujących na potrzeby ludzi starszych
• Potrzeba zaangażowania partnerów publicznych do uczestnictwa w programie, w
szczególności jednostek samorząd terytorialnego. Analiza potencjału
instytucjonalnego i finansowego poszczególnych poziomów samorządu
terytorialnego wskazuje, że w początkowej fazie wdrażania programu AAL należy
nawiązać współpracę z samorządem województwa.
173
4.2. Szacunkowa ocena skutków ekonomicznych programu AAL (zyski/koszty)
• Lepsze funkcjonowanie, lepsza jakość życia osób starszych dzięki korzystania z
rozwiązań ICT;
• Rozwój branż i nowych technologii produkujących na potrzeby programu;
• Szansa na aktywizacje zawodową osób starszych, poprzez włączenie do działania
na rzecz programu;
• Stworzenie nowych produktów, usług i systemów opartych o technologie ICT,
mających za zadanie pomoc starszym Europejczykom;
• Wzrost zatrudnienia w gospodarce, poprzez wzrost produkcji, usług i sprzętu na
potrzeby programu;
• Zmniejszenie kosztów ponoszonych przez państwo i osoby starsze na leczenie,
refundacje leków i opiekę socjalną. Zastosowanie rozwiązań przewidzianych w
programie AAL przyczyniać się będzie do zwiększania skuteczności profilaktyki
zdrowotnej, poprawy stanu zdrowia osób starszych co w efekcie przekładać się
będzie na zmniejszenie ilości hospitalizowanych osób i poprawności (ogólnej
ilości) przyjmowania lekarstw;
• Możliwość wykorzystania dodatkowej pomocy ze środków Unii Europejskiej na
rzecz dofinansowania działań służących poprawie warunków funkcjonowania osób
starszych w społeczeństwie;
4.3. Szacunkowa ocena skutków społecznych programu AAL w Polsce
• Zapoczątkowanie korzystnych zmian w kierunku uznania starości jako
pełnoprawnego okresu w życiu każdego człowieka, w którym może w pełni
wykorzystywać i dzielić się zdobytym doświadczeniem wraz z należnym mu
szacunkiem i rangą - poszerzenie świadomości dotyczącej starości i starzenia się;
• Podniesienie kwalifikacji osób zawodowo zajmujących się starymi ludźmi
(pielęgniarki, pracownicy socjalni, terapeuci) oraz pracowników, których klientami
są seniorzy (lepsza komunikacja z ludźmi starymi, lepsze zrozumienie ich potrzeb,
zapobieganie nadużyciom wobec ludzi w podeszłym wieku).
• Zmiana postaw wśród osób starszych tak by z biernych odbiorców pomocy zmienili
się w aktywnych uczestników oferowanych im programów;
174
4.4. Możliwe skutki programu AAL dla sektora nauki i innowacji
• Rozwój badań i wzrost innowacyjności poprzez natychmiastowe wsparcie
wspólnego publiczno-prywatnego programu badań w zakresie życia wspieranego
przez otoczenie;
• Rozwój nowych produktów, technologii i usług opartych o technologie ICT,
• Rozwój nowych dziedzin nauki zorientowanych na potrzeby osób starszych.
• Zwiększone możliwości wymiany doświadczeń między jednostkami badawczymi,
w szczególności w ramach krajów UE
• Większe możliwości przełamywania barier współpracy pomiędzy jednostkami
naukowo-badawczymi a przedsiębiorstwami zajmującymi się produkcją i
świadczeniem usług na rzecz osób starszych i niepełnosprawnych
175
Literatura/źródła:
1. Błędowski P., Lokalna polityka społeczna wobec ludzi starych, Wydawnictwo
SGH, Warszawa 2002.
2. Cabrera M., The future of eHealth research, V Economic Forum, Krynica 2005.
3. eHealth – making healthcare better for citizens; an Action plan for European
eHealth Area, Commission of European Communities, Communication from the
Commission to the Council, the European Parliament, the European Economic and
Social Committee and the Committee of Regions, Bruxelles 2004.
oraz czynników ryzyka niesamodzielności (upadki). Nowatorskie rozwiązania w tym
zakresie tworzone są od lat w Polsce w ramach programów naukowych prowadzonych
przez uczelnie i instytuty badawcze, ale nie są wdrażane do powszechnego użytku ze
względu na ograniczenia organizacyjne i finansowe. Są to jednak rozwiązania, w
przypadku których uczyniona na wstępie inwestycja finansowa przyniesie
perspektywiczne zmniejszenie kosztów opieki czego przy prowadzonych rozważaniach
nie bierze się pod uwagę.
Ze względu na brak przepływu informacji pomiędzy osobami i instytucjami
sprawującymi opiekę nad starszymi chorymi zastosowanie inicjatyw AAL powinno
zostać wykorzystane dla stworzenia jednolitej bazy danych ze szczególnym
uwzględnieniem osób z grup ryzyka (np. upadki, depresja). Redukcja kosztów opieki
wiązać się tu będzie ze zmniejszeniem działań podejmowanych podwójnie (lekarz
rodzinny i specjalista; pielęgniarka środowiskowa i opiekun społeczny), a z drugiej – z
wdrożenia prewencji (np. coroczne wizyty domowe u chorych po 75 roku życia dla
195
oceny ryzyka ich niesprawności i wdrażania działań zapobiegawczych; wizyty
domowe u chorych po zakończeniu hospitalizacji dla oceny ich potrzeb, aby zapobiec
szybkiej progresji niesamodzielności).
W Polsce brak rozwiązań służących edukacji chorych i ich opiekunów. Takie
rozwiązania przede wszystkim pozwalają na utrzymanie sprawności osób starszych ze
względu na szersze wykorzystanie niefarmakologicznych metod leczenia (ruch, dieta,
trening pamięci u chorych z zaburzeniami funkcji poznawczych). Są też wsparciem dla
opiekunów nieformalnych niepobierających wynagrodzenia za swoją pracę.
Reasumując, priorytetowe obszary działań w zakresie medycyny i technologii (a,b) są
następujące:
1. Monitorowanie działań niepożądanych leków u osób w podeszłym wieku (np.
poprzez dokładną analizę hospitalizacji, porad w ośrodkach pomocy doraźnej lub
wizyt lekarskich w trybie ostrym związanych z działaniami niepożądanymi leków.
Przykład: leki przeciwzakrzepowe)
2. Zapobieganie działaniom niepożądanym leków i interakcjom leków (poprzez np.
wprowadzenie elektronicznego systemu rejestracji leków przyjmowanych przez
pacjenta, łatwy w obsłudze system informacyjny dla lekarzy o najczęściej
występujących interakcjach leków, itd.)
3. Zdalne monitorowanie parametrów życiowych pacjentów starszych i opieka
domowa. W tej chwili systemy telemonitoringu są dość kosztowne. Poszukiwanie
tanich rozwiązań może wpłynąć na znacznie szersze ich stosowanie.
4. Zdalna rehabilitacja pacjentów starszych. W niektórych dziedzinach medycyny
(kardiologia ) jest ona realizowana. W innych może być realizowana przez podjęcie
opracowania i produkcji robotów rehabilitacyjnych. W Polsce istnieje szereg
ośrodków badawczych zajmujących się robotyką.
5. Zapobieganie upadkom i ich konsekwencjom (złamaniom) – szerokie
wielokierunkowe możliwości dla programów AAL (wdrożenie akcelerometrów
wykrywających upadki do produkcji przemysłowej).
6. Wspieranie nawigacji i orientacji przestrzennej osób z niesprawnością wzroku
poprzez systemy radiowe.
196
7. Edukacja osób w podeszłym wieku, czyli włączenie odbiorców programu do
projektów (programy promocji zdrowia, programy badań przesiewowych,
programy monitorowania stanu zdrowia w chorobach przewlekłych, programy
edukacyjne dla pacjentów z wybranymi jednostkami chorobowymi).
8. Wprowadzanie systemów klasyfikacji funkcjonowania osób starszych.
9. Budowa baz danych o osobach/pacjentach starszych, które umożliwiłyby analizę
chorobowości oraz warunków życia tej populacji. Wyniki tej analizy mogą być
punktem wyjścia do realizacji programów AAL w przyszłości.
Badania ekonomiczne i społeczne (c) są także obszarami szczególnie dobrze nadającymi
się do podjęcia w programie AAL. Można przedstawić propozycję badań oceny na
reprezentatywnej grupie osób starszych sumarycznych kosztów sprawowanej nad osobami
starszymi opieki w dłuższym okresie czasu (co najmniej rok) dla podgrupy kontrolnej (bez
interwencji) i podgrupy, u której zostaną wdrożone rozwiązania zawierające nowe
technologie. Analizy takie w naszym kraju nigdy dotychczas nie były prowadzone, a
specyfiką Polski jest całkowite oddzielenie finansowania opieki zdrowotnej i społecznej.
197
8. Wyszczególnienie głównych potencjalnych partnerów programu AAL
w Polsce oraz osób kontaktowych reprezentujących te organizcje (prof.
R. Rudowski, prof. K. Wieczorowska Tobis, dr inż. T. Buczkowski, dr G.
Maśloch).
8.1. Jednostki naukowe (z dziedziny medycyny oraz IT)
Medical University of Warsaw - Akademia Medyczna w Warszawie, Zakład Informatyki
Medycznej i Telemedycyny , Zakład Geriatrii Klinicznej
Medical University of Poznań – Uniwersytet Medyczny w Poznaniu, Klinika Geriatrii
Institute of Cardiology – Instytut Kardiologii w Warszawie
Medical University of Białystok – Akademia Medyczna w Białymstoku
Adam Mickiewicz University – Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział
Fizyki, Zakład Fizyki Medycznej
Warsaw University of Technology – Wydział Elektroniki, Instytut Radioelektroniki,
Wydział Mechatroniki
Gdańsk University of Technology – Politechnika Gdańska, Wydział Elektroniki
Telekomunikacji i Informatyki, Katedra Inżynierii Biomedycznej
Warsaw School of Economics – Szkoła Główna Handlowa
Institute of Biocybernetics and Biomedical Engineering PAS – Instytut Biocybernetyki
I Inżynierii Biomedycznej PAN
UCZELNIE i INSTYTUTY deklarujące zainteresowanie programami eHealth,
eInclusion
1. AGH University of Science and Technology, Department of Telecommunications
– Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, Katedra Telekomunikacji
2. Association of Polish Geriatricians – Kolegium Lekarzy Specjalistów Geriatrii w
Polsce
3. Children’s Memorial Health Institute – Instytut „Pomnik - Centrum Zdrowia
Dziecka”
4. Children’s Memorial Health Institute, Medical Genetic Department – Instytut
„Pomnik- Centrum Zdrowia Dziecka”, Zakład Genetyki Medycznej
5. “Cities on Internet” Association – Stowarzyszenie „Miasta w Internecie”
6. Innovation Centre of The Information Society Association – Centrum Innowacji
198
Społeczeństwa Informacyjnego, Stowarzyszenie
7. Institute of Industrial Design – Instytut Wzornictwa Przemysłowego
8. Institute of Pharmacology Polish Academy of Sciences – Instytut Farmakologii
Polskiej Akademii Nauk
9. Institute of Physiology and Pathology of Hearing – Instytut Fizjologii i Patologii
Słuchu
10. Institute of Technology and Business Development – Instytut Rozwoju Technologii i
Biznesu
11. John Paul II Hospital – Krakowski Szpital Specjalistyczny im. Jana Pawła II
12. Karol Marcinkowski University of Medical Science, Laboratory for Gerontology
and Geriatric Medicine, Patophysiology Department, Poznan – Akademia Medyczna,
im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, Zakład Gerontologii i Geriatrii, Katedry
Patofizjologii
13. Ludwik Hirszfeld Institute of Immunology & Exp. Therapy, Polish Academy of
Sciences– Instytut Immunologii i Terapii Doświadczalnej im. L. Hirszfelda, PAN
14. Maria Curie-Skłodowska University – Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej
15. National Institute of Public Health – Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego
16. National Veterinary Research Institute – Państwowy Instytut Weterynaryjny –
Państwowy Instytut Badawczy w Puławach
17. Research Institute of Medicinal Plants – Instytut Roślin i Przetworów Zielarskich
18. Silesian University of Technology Gliwice, Faculty of Architecture, Department of
Design and New Technology in Architecture – Politechnika Śląska, Wydział
Architektury, Katedra Projektowania i Nowych Technologii w Architekturze
19. Silesian University of Technology, Computer Science Department – Politechnika
Śląska, Instytut Informatyki
20. Technical University of Lodz, Department of Production Management, Faculty of
Management & Organization – Politechnika Łódzka, Katedra Zarządzania Produkcją,
Wydział Organizacji i Zarządzania
21. Technical University of Silesia, Engineering of the Work Environment Group,
Faculty of Organization and Management, Department of Fundamentals of Technical
Systems– Politechnika Śląska, Zakład Inżynierii Środowiska Pracy, Wydział Organizacji i
Zarządzania, Katedra Podstaw Systemów Technicznych
22. University Hospital in Cracow – Szpital Uniwersytecki w Krakowie
199
23. University of Silesia in Katowice, Institute of Education – Uniwersytet Śląski w
Katowicach, Instytut Pedagogiki
24. University of Silesia, Institute of Materials Science – Uniwersytet Śląski, Instytut
Nauki o Materiałach
25. Warsaw University of Technology, Faculty of Chemical and Process Engineering
– Politechnika Warszawska, Wydział Inżynierii Chemicznej i Procesowej
26. Wroclaw Medical University, Institute of Forensic Medicine, Unit of Molecular
Techniques – Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich we Wrocławiu, Katedra
Medycyny Sądowej, Zakład Technik Molekularnych
27. Wroclaw University of Technology, Lower Silesian Centre for Advanced
Technologies – Politechnika Wrocławska, Dolnośląskie Centrum Zaawansowanych
Technologii
8.2. Firmy
Placówki zajmujące się zaopatrzeniem w sprzęt rehabilitacyjny, ortopedyczny i pomocniczy - wykaz
1. http://rehabilitacja.pl rehabilitacja.pl, Bardzo dobry serwis poświęcony polskim produktom (m.in. rowery, chodziki, foteliki, pionizatory, wózki i inne). Zobacz koniecznie!
2. http://www.fizjoterapia.pl, Portal Polskiej Fizjoterapii rehabilitacja w internecie 3. http://www.bit-info.pl, BIT - Budowlany Informator Techniczny. W dziale
"Urządzenia dla Niepełnosprawnych" znajduje się wiele linków 4. http://www.pfron.org.pl, PFRON Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób
Niepełnosprawnych 5. http://www.mrkch.pl/index/lekarz/sp, Prawo do sprzętu Przedmioty ortopedyczne,
środki pomocnicze i lecznicze środki techniczne na przykładzie Mazowieckiej Regionalnej Kasy Chorych.
6. http://www.bopaw.bielbit.com.pl, Poznajmy się Bezpłatne biuro kontaktowo-matrymonialne dla ON
7. http://www.soswdnr.republika.pl, SOSW Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci Niepełnosprawnych Ruchowo w Policach
8. http://www.meden.com.pl, MEDEN-INMED Profesjonalna inżynieria medyczna 9. http://www.euromed.bptnet.pl/e_pol.htm, EUROMED- centrum rehabilitacji w
Mielnie. Wyłączny właściciel licencji w Europie na stosowanie adaptowanego skafandra kosmicznego LK 92 "Adeli" oferuje: 28-dniowe turnusy rehabilitacyjne z zastosowaniem - oprócz kombinezonu "Adeli" - znanych i sprawdzonych metod: kinezyterapii, fizykoterapii, masażu, terapii zajęciowej, muzykoterapii. Odbywają
200
się również zajęcia psychologiczne, logopedyczne i pedagogiczne. Najważniejszym celem osób z mózgowym porażeniem dziecięcym jak i ich najbliższych jest nabycie przez pacjenta umiejętności samodzielnego chodzenia, a tym samym uniezależnienia się od pomocy innych.
10. http://www.idn.org.pl/celestyn/index.html, Stowarzyszenie św. Celestyna. Centrum Rehabilitacji Dzieci z Porażeniem Mózgowym.
11. http://www.victoria.com.pl, Centrum Rehabilitacyjno-Szkoleniowe "Victoria" 12. http://www.swron.internet.pl, Stowarzyszenie Wspierania Rehabilitacji Osób
Niepełnosprawnych w Koszalinie. Organizacja turnusów rehabilitacyjno-wypoczynkowych dla środowisk niepełnosprawnych z terenu całej Polski oraz tworzenie i inicjowanie punktów edukacyjno-rehabilitacyjnych dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej z całego kraju. Pomoce dydaktyczne polecane do wykorzystania na turnusie rehabilitacyjnym oraz do terapii domowej. Tworzenie komputerowej bazy danych o instytucjach zajmujących się niepełnosprawnymi.
13. http://www.ibib.waw.pl/%7Esiskos/pwn, Pracownia Wspomagania Narządów Wzroku Mowy i Słuchu. Prowadzone są tu prace nad sprzętem elektronicznym pomagającym inwalidom wzroku, mowy i słuchu. Rozwiązania umożliwiające niewidomemu pracę z komputerem. System pozwalający osobom głuchoniemym porozumiewanie się przez telefon.
14. http://www.eyegaze.com, The Eyegaze System Makers (USA) Gunter Schlosser Kommunikationstechnologie, (D) Osobom sparaliżowanym szybką komunikację, syntetyczną mowę, sterowanie elektronicznymi narzędziami i wiele innych czynności wykonywanych tylko przez spojrzenie na ekran komputera oferuje system EYEGAZE.
15. http://republika.pl/poradnia, Poradnia Rehabilitacji Niewidomych i Słabowidzących w Poznaniu
16. http://lo13.univ.szczecin.pl/sosw, Specjalny Ośrodek Szkolno - Wychowawczy dla Dzieci Słabosłyszących w Szczecinie
17. http://www.provita.pl, ProVita! Strona poświęcona zagadnieniom, które służą poprawie i utrzymaniu dobrego zdrowia, samopoczucia, kondycji i w znaczący sposób poprawiają jakość życia i umożliwiają pełniejsze z niego korzystanie.
18. http://www.hornwellness.pl. Horn Wellness Group Medyczny Sklep Internetowy
Dom: 19. http://sprzet-rehabilitacyjny.pl, ORTOPlus. Sprzedaż urządzeń do przystosowania
budynków i pomieszczeń do potrzeb osób z problemami ruchowymi. 20. http://inwestycje.kolo.com.pl/lazienka-bez-barier.php, Koło - Łazienka Bez Barier
Koło - Łazienka Bez Barier. Prawidłowe urządzenie i rozplanowanie wyposażenia w łazience, która ma być dostępna dla osób o ograniczonej sprawności ruchowej.
201
21. http://www.polsl.gliwice.pl/alma.mater/technologie/rar8.html, Wydział Architektury Politechniki Śląskiej. Budownictwo mieszkaniowe dla specjalnych potrzeb a adaptacja środowiska miejskiego dla ON.
23. http://www.ecopolis.org.pl/projekty/niep.html, Dom dla osoby niepełnosprawnej 24. http://www.murator.com.pl/nsp.htm, Dom Bez Barier 25. http://www.murator.com.pl/dd.htm, Dom Dostępny 26. http://www.proreha.com.pl, ProReha. Windy dla osób niepełnosprawnych,
krzesełka łazienkowe, uchwyty i podpory, podnośniki sufitowe 27. http://www.damper.com.pl/damper/winda.html, Winda dla osób
niepełnosprawnych 28. http://www.fast.pl, FaSt. Meble dla niepełnosprawnych. 29. http://stolrad.detekt.pl, STOLRAD. Meble dla niepełnosprawnych. 30. http://www.forpol.com.pl, FORPOL Sp. z o.o. Kompleksowe rozwiązywanie
problemów związanych z usuwaniem barier architektonicznych dla ON. Jest wyłącznym przedstawicielem firm włoskich CETECO i T.G.R.
31. http://www.akcjum.pl, AKCJUM. Wyposażenie pomieszczeń dla osób niepełnosprawnych.
32. http://www.conrad.pl, Conrad Electronic – Polska. Nowoczesny system otwierania okien. Nawet podczas nieobecności domowników, okna otwierane są zgodnie z ich życzeniem. Dzięki specjalnym czujnikom podczas deszczu, wiatru, zmian temperatury, urządzenie automatycznie zamyka lub uchyla okno. Inne akcesoria umożliwiające automatyzacje urządzeń domowych.
33. http://www.idn.org.pl/users/kzubik/wanny/index.htm, Wanny z drzwiami 34. http://www.materace.pl, Relaks. Materace, łóżka, stelaże (regulowane i zdalnie
sterowane), kołdry i poduszki. 35. http://www.lozkawodne.com.pl, en vogue. Materace wodne. 36. http://www.wielspin.pl/i.htm, WielSpin. Fotele i leżanki wodne. 37. http://www.idn.org.pl/users/mleszcz/sprzetml, Sprzęt rehabilitacyjny dla osób z
niedowładem kończyn dolnych. Podnośnik łazienkowy, wyciągarka na schody, pionizator, przenośnik (z wózka na łóżko i odwrotnie).
Rehabilitacja: 38. http://sprzet-rehabilitacyjny.pl, ORTOPlus. Sprzedaż urządzeń do przystosowania
budynków i pomieszczeń do potrzeb osób z problemami ruchowymi.
202
39. http://www.ortmedical.com.pl, ORT-MEDICAL Producent i dystrybutor przedmiotów ortopedyczno-rehabilitacyjnych. Między innymi obuwia i wkładek ortopedycznych.
44. http://www.opiw.pl, OPIW Producent sprzętu rehabilitacyjnego. 45. http://www.draisin.pl, Draisin PL Projektowanie, produkcja i sprzedaż rowerów
terapeutycznych dla osób niepełnosprawnych i starszych 46. http://www.kbn.gov.pl/pub/kbn/eureka/0104/54.html, KBN - komitet badań
naukowych Mechaniczny konik dla dzieci z porażeniem mózgowym 47. http://www.zpc.swidnik.com.pl/mainpl.htm, ZPC Sp. z o.o. Świdnik Sprzęt
rehabilitacyjny: wózki, chodziki, podnośniki wannowe, poręcze łazienkowe. 48. http://topfitness.com.pl, TopFitness - Witryna dla zdrowia Profilaktyka zdrowotna.
Terapie chorób przewlekłych i niepoddających się leczeniu tradycyjnemu. Terapie dolegliwości i zaburzeń.
49. http://www.arsmedica.com.pl, ARS MEDICA INVACARE - autoryzowany przedstawiciel EHOB - przedmioty przeciwodleżynowe
50. http://www.hydromasaz.pl, P.H.U. "Costa" Dystrybutor firmy Dr Frenkel GmbH. Hydromasaż jest naturalną terapią. Zalecany: bóle mięśni i kręgosłupa, artretyzm bóle reumatyczne, stany pourazowe po złamanych i zwichnięciach, problemy z oddychaniem, niedociśnienie i nadciśnienie tętnicze, dolegliwości ginekologiczne, bezsenność, napięcia nerwowe, stres, otyłość, problemy z cerą.
51. http://www.alkon.pl, P.P.H. ALKON Artykuły przeciwodleżynowe, wyposażenie gabinetów i sal rehabilitacyjnych, wyposażenie łazienek i WC, sprzęt sportowo - rehabilitacyjny, zaopatrzenie ortopedyczne. Fachowo organizuje "sale doświadczania świata". Konsultacje i terapie z zakresu leczenia schorzeń kręgosłupa, oraz rehabilitacja dzieci głównie z uszkodzeniami układu nerwowego.
52. http://www.abcnsystem.com.pl/abcnsystem, ABC-N System Rehabilitacyjny Kompres Rozgrzewający
53. http://www.parapodium.pl/index.htm, Doktor Perner sp. z o.o. Parapodium dynamiczne.
203
54. http://www.bialystok.org.pl/on/proorto.html, PROORTO Białystok. Kompleksowe zaopatrzenie w sprzęt ortopedyczny (buty, aparaty, protezy, itp.) i rehabilitacyjny (wózki, podnośniki, łóżka, fotele, itp.).
55. http://www.perfect-sport.com.pl, PERFECT S.C. Ortopedyczne artykuły sportowe i rehabilitacyjne. Firma McDavid jest producentem stabilizatorów stawów, ochraniaczy neoprenowych, artykułów do terapii zimnej/gorącej, artykułów do "tapingu" oraz przeciwpotnych strojów sportowych.
57. http://strony.wp.pl/wp/zowiola, Ubrania dla niepełnosprawnych Aquila Firma oferuje ubrania damskie i męskie szyte dla ON poruszających się na wózkach.
58. http://www.nov-el.cnet.pl PPUH "NOVEL" Mechaniczne stoły do rehabilitacji, ćwiczeń i relaksu.
59. http://www.biomexim.prv.pl, BIOMEXIM Sp. z o.o. Firma zajmuje się dziedziną Biomechaniki w zakresie projektowania oraz produkcji stabilizatorów kręgosłupa. Dystrybucja endoprotez stawów.
60. http://www.master-med.com.pl, MASTER-MED S.C. Producent aparatu do zewnętrznej stabilizacji kończyn. Przedstawiciel firmy BLATCHFORD, producenta modułowych protez kończyn dolnych.
61. http://www.med-orth.wroc.pl, Med Orth Specjalistyczna Firma Ortopedyczna 62. http://medort.com.pl, MEDORT Firma specjalizuje się w produkcji protez kończyn
dolnych i górnych, protez oraz obuwia ortopedycznego. 63. http://www.um.tarnow.pl/firmy/arcmedica, ARS MEDICA Przedstawiciel
INVACARE i SONEN. Wykonuje sprzęty indywidualnego zaopatrzenia ortopedycznego - buty ortopedyczne, wkładki, protezy kończyn i inne.
64. http://www.kaleb.com.pl, Kaleb Produkcja i serwis wózków do aktywnej rehabilitacji i sportowych.
65. http://www.alurehab.com.pl, Alu Rehab Poland Polsko-norweski producent wózków inwalidzkich.
66. http://www.karelma.com.pl/wozki.htm, Karelma S.A. - wózki transportowe Wózek uniwersalny o napędzie elektrycznym jest stylowym i eleganckim pojazdem przeznaczonym do poruszania się po chodnikach, parkach, terenach sportowych, szpitalnych, w miejscach użyteczności publicznej a także w domu...
67. http://www.mf.com.pl/jarel, JAREL przedstawiciel firmy MEYRA Wózki inwalidzkie i sprzęt rehabilitacyjny dla dorosłych i dla dzieci - sprzedaż, dystrybucja
68. http://www.rehamobil.ultra.pl, PPHU REHAMOBIL Świat Bez Granic 69. http://www.emico.w.pl, EMICO Sp. z o.o. Sprzedaż hurtowa i detaliczna, serwis,
naprawy, modernizacja i przeróbki (dostosowywanie indywidualne) wózków
204
inwalidzkich wszelkich typów. Sprzedaż sprzętu ortopedycznego i rehabilitacyjnego różnego typu (podnośniki, balkoniki, pionizatory, wózki inwalidzkie nowe i regenerowane, drobne pomoce). Przedstawiciel SWEDE na Polskę (wózki inwalidzkie oraz podstawowe przyrządy niezbędne w łazience, toalecie, przy jedzeniu i ubieraniu. Projektujemy i produkujemy indywidualne rozwiązania urządzeń dla niepełnosprawnych.
70. http://www.emu.com.pl, EMU Sp. z o.o. Akumulatory bezołowiowe. 71. http://www.majer.com.pl, Ma-Je-R Sp. z o.o. Przedsiębiorstwo zajmujące się
importem sprzętu medycznego, rehabilitacyjnego i laboratoryjnego. 72. http://www.inspol.com.pl, Serwis Sprzętu Rehabilitacyjnego i Szpitalnego -
Warszawa Naprawa i konserwacje: wózków, rowerów rehabilitacyjnych, wózków wieloczynnościowych, podpórek do chodzenia
73. http://www.hbz.com.pl/sklep/index_zdrowie.htm, Wirtualny Sklep HBZ m.in. Autopunkter (elektroakupunktura)
75. http://www.polbox.com/s/sensor\1, SENSOR Firma SENSOR podjęła się wytwarzania urządzeń do terapii z zakresu integracji wielozmysłowej oraz projektowaniem sal mobilnych (SI). Sale projektowane są w zgodzie z ogólnie przyjętymi zasadami. Wystrój podłogi oraz ścian stanowi zestaw materacy o odpowiedniej sprężystości oraz bogatej kolorystyce. Gwarantuje to całkowite bezpieczeństwo w trakcie różnych form terapii.
76. http://www.vitalife.com.pl, Med&Life Polska Sp. z o.o. Rehabilitacja i wspomaganie leczenia "Magnetostymulacją".
Komputer: 77. http://www.idn.org.pl/techno/wykorzys.htm, Wykorzystanie Internetu dla potrzeb
osób niepełnosprawnych 78. http://www.pcbezbarier.idn.org.pl, PC bez B@rier 79. http://www.idn.org.pl/techno/infoanpn.htm, Informatyka a niepełnosprawni
Niedostatek informacji jest jednym z najpoważniejszych problemów przed jakimi stają niepełnosprawni. Większość osób niepełnosprawnych nie uzyskuje należytego wykształcenia z powodu barier fizycznych i społecznych uprzedzeń, a to z kolei jest dodatkową przyczyną ich ubóstwa i zepchnięcia na margines. Coraz wiekszy zasięg i rozwój technik informacyjnych może oznaczać wyzwolenie dla wielotysięcznych rzesz ludzi niepełnosprawnych. (...) systemy komunikacji zbiorowej mogą położyć kres niedoinformowaniu i izolacji wielu osób niepełnosprawnych.
80. http://leb.net/blinux, Blind + Linux = BLINUX
205
81. http://www.idn.org.pl/techno/comp_npn.htm, Komputer w pracy z osobą niesprawną ruchowo
82. http://www.gumny.com.pl, NET Zakład TeleelektrONiczny Urządzenia elektroniczne służące osobom niepełnosprawnym.
83. http://www.wiedzaizycie.pl/99061100.htm, Skaner dla dyslektyków Artykuł z "Wiedzy i Życia" nr 6/99
Dla niewidomych i niedowidzących: 84. http://www.tyflopol.istore.pl, TYFLOpol Sklep internetowy z oprogramowaniem,
sprzętem i akcesoriami nie tylko dla osób z dysfunkcją narządu wzroku. 85. http://www.1010.com.pl, 1010 Sklep internetowy, zajmujący się sprzedażą
urządzeń codziennego użytku dla osób niewidomych i słabo widzących, od białych lasek i zegarków po najnowocześniejszą elektronikę i oprogramowanie.
86. http://www.migraf.pl, MiGRAF Producent Nawigatora, polskiego urządzenia GPS przeznaczonego dla osób niewidomych.
87. http://www.atkomp.com.pl, ATKOMP Kalendarz wydrukowany brajlem, ilustrowany (grafika wypukła). Utwory literackie wydrukowane systemem brajla. Książki mówione do odtwarzania na magnetofonie, CD, lub komputerze (wave, mp3). Klawiatura komputerowa z systemem pisma punktowego... Gotowe zestawy komputerowe, podzespoły i akcesoria komputerowe... Konwersja tekstu na mowę do formatów wave, mp3, audio CD i do odtwarzania na magnetofonie. Grafika - wypukłe rysunki, wykresy, tabele, diagramy schematy itp. Ksero. Pomoce naukowe w postaci wypukłej lub drukowanej systemem braille'a.
88. http://www.rp.pl/gazeta/wydanie_020611/nauka/nauka_a_3.html, Niewidomy za kierownicą Materiał z gazety RZECZPOSPOLITA
89. http://www.idn.org.pl/psrp/komputer, Komputer dla niewidomych Serwis komputerowy
90. http://www.cnin.uw.edu.pl, Centrum Komputerowe dla Studentów Niewidomych i Niedowidzących Polecamy! M.in. oprogramowanie.
91. http://www.idn.org.pl/techno/informator.htm, Informator PFRON Informator zawierający m.in. opis sprzętu i oprogramowania specjalistycznego, o zakup którego można będzie wnioskować w ramach programu celowego "Komputer dla Homera". Do ściągnięcia brail-informator2000-4.txt
92. http://www.pcworld.com.pl/ftp/pc/programy/0650.html, Talking Browser Aplikacja wzbogacająca przeglądarkę o możliwość czytania tekstowej zawartości stron HTML.
93. http://www.iss.katowice.pl/ISS/Oferta/pdn.htm, PDN - system dla osób z upośledzeniem wzroku System PDN umożliwia osobom niewidomym lub słabowidzącym pracę z komputerem wyposażonym w oprogramowanie użytkowe
206
pracujące pod kontrolą systemu operacyjnego Windows 95. Dotyczy to zwłaszcza edytorów tekstowych, arkuszy kalkulacyjnych, baz danych i komunikacji z siecią Internet. Praca ta jest w pełnym zakresie samodzielna i nie wymaga pomocy innych osób. Jest to możliwe dzięki przetwarzaniu informacji wyświetlanej na ekranie komputera w postać mówioną z wykorzystaniem syntezera mowy.
94. http://www.neurosoft.pl, Neurosoft SynTalk. Oprogramowanie do generowania mowy syntetycznej pracujące w środowisku Microsoft(r) Windows(tm). Synteza mowy polega na zamianie tekstu zadanego w postaci znakowej na wypowiedź w postaci dźwiękowej. Wypowiedź odtwarzana jest przez dowolne urządzenie dźwiękowe pracujące pod MS Windows (karta dźwiękowa, modem).
95. http://www.man.poznan.pl/%7Eharpo/niemy.htm, Pomoce dla niewidomych z poznańskiej firmy HARPO Syntezator mowy polskiej "Kubuś", zestawy lektorskie, programy umożliwiające niewidomym pracę w systemie Windows. Łatwy dostęp do internetu. Oferta handlowa firmy stale się poszerza. Aktualnie Harpo może zrealizować każde zamówienie na dostępny na rynku światowym sprzęt czy oprogramowanie.
96. http://polbox.com/w/wcagara, CYFROMAX Urządzenia mówiące i oprogramowanie dla niewidomych.
97. http://www.idn.org.pl/altix/index.htm, ALTIX Systemy informatyczne, technika i poradnictwo dla niepełnosprawnych... Polski producent syntezatora mowy Readbord. W specjalnej ofercie są mówiące termometry i testery kolorów.
98. http://www.emtron.com.pl, Emtron Spółka z o.o. M.in. produkty dla niewidomych (m.in. wypukły papier, ekran dotykowy, syntezator mowy SMP3).
99. http://www.ece.com.pl, E.C.E. Konrad Łukaszewicz. Sprzęt udostępniający niewidomemu komputer. Syntezator mowy wykorzystujący algorytmy syntezy mowy opracowane w Instytucie Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej PAN. Polska wersja Windows Eyes. Produkcja Ekranu Dotykowego. Komputerowy zestaw rehabilitacyjny. Również urządzenia wspomagające osoby niewidome i8 słabowidzące.
100. http://www.idn.org.pl/techno/www_blind.htm, IBM - Home Page Reader Informacje o przeglądarce internetowej dla niewidomych.
W Świecie Ciszy: 101. http://www.nieslyszacy.pl, Wirtu@lny Niesłyszący Organizacja
Niesłyszących Internautów 102. http://www.iss.katowice.pl/ISS/Oferta/kuba.htm, Kuba - Badania
przesiewowe słuchu za pomoą potencjałów wywołanych pnia mózgu Kuba umożliwia ocenę progu słyszenia oraz podstawowych parametrów czasowych
207
odpowiedzi ABR niezbędnym przy różnicowaniu ślimakowych i pozaślimakowych ubytków słuchu.
103. http://www.iss.katowice.pl/ISS/Oferta/marta.htm, Marta - Urządzenie do rejestracji słuchowych potencjałów wywołanych pnia mózgu Marta jest urządzeniem przeznaczonym do rejestracji słuchowych potencjałów wywołanych pnia mózgu (ABR). Badania te są stosowane do oceny progu słyszenia oraz stanu drogi słuchowej - od nerwu słuchowego do pnia mózgu.
104. http://www.idn.org.pl/sluch/index.html, Słuch i hałas - Aparaty do ucha Aparaty słuchowe, których roczna produkcja na świecie przekracza 3 mln szt stosuje się przede wszystkim jako wzmocnienie osłabionego słuchu. Chociaż pełnią funkcję protezy nie są nią w istocie. Są dla człowieka tym samym czym są okulary. Dobrze dobrany aparat słuchowy nie tylko przywraca słuch, ale umożliwia odbieranie dźwięków nigdy dotychczas niesłyszanych, a czasem niedostępnych dla innych. Osoba nosząca dobrany nowoczesny aparat znajduje się w w zupełnie innym świecie akustycznym. Aparaty słuchowe stosuje się nie tylko dla wzmocnienia osłabionego słuchu, ale (szczególnie u dzieci) do leczenia słuchu i mowy i do rehabilitacji po operacjach.
105. http://www.gapp.pl/forum/rehabilitacja/glusi.htm, Co słychać w świecie ciszy Interesujące linki dotyczące niesłyszących.
8.3. Główne organizacje pozarządowe, stowarzyszenia działające na rzecz ludzi
starszych, niepełnosprawnych,
Organizacje pozarządowe:
1. Forum50+ www.forum.senior.info.pl
FORUM 50+ SENIORZY XXI WIEKU - platforma skupiająca 24 organizacje działające na rzecz poprawy jakości życia ludzi starszych w Polsce (www.forum.senior.info.pl) Osoba kontaktowa reprezentująca organizację: Hanna Nowakowska (prezes organizacji Ja- Kobieta) Ul Kopcińska 6/10 07-777 Warszawa Tel: +48 22 641 5053 lub 0694 451 604 Email : [email protected]
2. Uniwersytet Trzeciego Wieku Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie
www.sgh.waw.pl/ksztalcenie/u3w/
4. Fundacja "Samaritanus" - organizacja udziela pomocy w zakresie zdrowia i opieki społecznej osobom potrzebującym
Osoby kontaktowe reprezentujące organizację: Jan Zaborowski/Ewa Kominek Ul. Ogrodowa 37 p. 34 00-873 Warszawa Tel/fax: +48 22 817 1009 Email : [email protected] Organizacja jest członkiem AGE-Platform (The Euroepan Older People's Organization) Bruksela, Belgia: www.age-platform.org Kontakt: Isabel Mota Borges, Policy Officer AGE- The European Older People's Platform Rue Froissart 111 B-1040 Brussels Belgium Tel: +32 2 280 14 70 Fax:+32 2 280 15 22 E-mail: [email protected] 5. Wielkopolskie Stowarzyszenie Wolontariuszy Opieki Paliatywnej "Hospicjum Domowe" - stowarzyszenie zajmuje się opieką nad chorymi, u których zakończono leczenie przyczynowe. Zdecydowaną większość podopiecznych stanowią osoby starsze ze schorzeniami nienowotworowymi (zaawansowane postaci otepienia, depresji, choroby Parkinsona, stany po złamaniach, stany po udarach). Przy WSWOP „Hospicjum domowe” działa Poradnia Geriatryczna, Poradnia Leczenia Bólu i Poradnia Medycyny Paliatywnej, a także Centrum Seniora (www.hospicjum-domowe.poznan.pl)Osoba kontaktowa reprezentująca organizację: Anna Jakrzewska-Sawińska Ul. 27 Grudnia 3 61-737 Poznań tel: 061 6590140 [email protected]
209
8.4. Inni ważni partnerzy (np. CSIOZ, NFZ, prywatne firmy oferujące usługi opieki