1 صفـ ح ــهاره چھارم شم روزنهتی مرکز فرھنگی کاتب نشرارگان ا، رم اکتوبر شماره چھا٢٠١٠ ___________________________________________ _ اره چھارم مطالب شم دوستانشيه ی نظرات در حا صفحه٢ زبــــان فـــارسین دور اول کـــورسرش پـــــايـــا گـــزا» مـــرکــــز فـــرھـــنگی کـــاتب« صفحه٣ آشور اتريــش نــايی با کــش صفحه۴ درست نويسیبر پيرامونسد بای داکتر اشتھاد دا يا صفحه٦ به مناسبت ساليادلخالق شھيد عبدا صفحه٧ زبان فارسی نامه کورس آئين» مرکز فرھنگی کاتب« صفحه١۴ Das Fest Eid صفحه١۵ صفحه١۶ Ende der erste Persischen Kurses وه درو و اسوان الگه عناريخی ب تيتک شخصذيرفتن يايد پ شتوام و اقليم از اقه اع جامعردم مامان تم ميارف کای مختل ھ دشوا ری باشد. يت و شخصاريخيق تما با مطالعه دق ااريخیای ت ھ و معرفی آن مختلفیک مدون شه، به جامعا ب ھوهه وجوان ب ترک زيادی دست يافت مشت. هم بان ھلخالق خداان چه شھيد عب چنودان ختبداد، ج اساارزه بستای مبن ملی در ران يک قھرما عنواردار کود را نثران خا و ي. داله عبن ک ايزاره وک ھان ي خالق خیيت عينی به شمار مه يک پشتون بود، يک واقع نادر شا رود. ا ام قومی بوده و ھدف کاملخالق خان يک انگيزه و ھدف عبدا اينکهت ر اسث و نظ ای بح ی، ج ان ملک آرم ا ي ي. زه رح انگي ش ا و ھاده؛ امی شيل بررسه تفصل بلخالق خان در ذيداف شھيد عبدا اھ به نظر نگارنددا خواھھان آن شق راه و آرمايی در حن جف ده ايومیان قک قھرم يً راک منحصلق را يلخاداگر ما شھيد عب بود، اه يک قھرمان ملیعرفی کنيم ن م. ) از متن بحث(
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
1 ــه حصفـ روزنه شماره چھارم
٢٠١٠شماره چھارم اکتوبر ، ارگان نشراتی مرکز فرھنگی کاتب
____________________________________________
مطالب شماره چھارم
٢ صفحه در حاشيه ی نظرات دوستان
٣ صفحه » مـــرکــــز فـــرھـــنگی کـــاتب«گـــزارش پـــــايـــان دور اول کـــورس زبــــان فـــارسی
ن سلس66له از نظ66رات آب66ه عBق66ه دارد »مرک66ز فرھنگ66ی کات66ب«وشنگری خدمت که پاسخ دادن به آن در امر ربپردازد دوستان
درين شماره صرفا قسمتی از نظرات يک دوست منتقد م6ا .کندرا به بررسی می گيريم و فکر م6ی کن6يم پ6رداختن ب6ه آن خ6الی
.از فايده نباشداي66ن دوس66ت م66ا خ66ود را از جمل66ه اف66راد فرھنگ66ی ب66ا وجوديک66ه
ول666ی ميدان666د و گوي666ا ب666ا عل666م و دان666ش ھ666م س666ر و ک666ار دارد،ز مجرای ھمان بينش و طرز تفکر عاميانه متاسفانه نقدش را ام666ا خيل666ی آرزو داش666تيم ک666ه اي666ن دوس666ت . مط666رح ک666رده اس666ت
به نوش6ته تب6ديل ميک6رد ت6ا در » روزنه«انتقاداتش را از بحث و ي66ا س66ايت خ66ودش انتش66ار م66ی ياف66ت و م66ا ھ66م ب66ا » روزن66ه«
حال که وی . نظرات ايشان استدIل نظری وتئوريک می کرديمو آنجا باشيوه عاميانه مطرح کرده است، م6ا نظراتش را اينجا
آن را رسميت می دھيم و اميدواريم که ايشان نيز به ش6يوه م6ا .متوسل شود
اين دوست ما ادعا دارد که عBقه من6د اس6ت ب6ا مرک6ز فرھنگ6ی » روزنه«کاتب ھمکاری ھای قلمی و فرھنگی بنمايد اما چون
است، زمينه ی آغاز نکرده» بسم J«صفحات مقاIتش را با !چنين ھمکاری را از وی صلب کرده است
در پاسخ به اين دوست عرض شود که اوI بسم J گفتن ک6دام دستور و احکام مذھبی نيست بلکه يک ذکر است و ذک6ر گف6تن حت66ا ب66رای ي66ک م66ومن ني66ز در تم66ام ام66ور زن66دگی امک66ان پ66ذير
د آن را اگر امکان پذير باشد؛ قبل از ھم6ه خ6ود وی باي6. نيست J رعاي66ت ميک66رد و نوش66ته ھ66ای ش66ان را در س66ايتش ب66ا بس66م
چنانچ66ه . آغ66از م66ی نم66ود و ب66ا م66ن J التوفي66ق خاتم66ه م66ی دادمشاھده می شود، از مجموعه مقاIتی که در سايت اي6ن جن6اب
.منتشر شده است؛ حتا يک مورد بسم J نيز ديده نمی شودک66ه ي66ک نھ66اد غي66ر ؛ ھمانگون66ه»مرک66ز فرھنگ66ی کات66ب«دوم66ا
مرک6ز ام6ام «مذھبی نيست، يک نھاد مذھبی ھ6م نيس6ت ت6ا مث6ل تمامی فعاليت ھای اين مرکز با سمبل ھای مذھبی آغ6از » علی
. و خاتمه يابدسوم اينکه بر افراشتن س6مبل ھ6ا و نم6اد ھ6ای م6ذھبی؛ حت6ا ب6ا معيار مذھبی ھم مBکی نمی باشد تا از آن زاويه افراد را مورد
قب66ل از » مرک66ز فرھنگ66ی کات66ب«. قض66اوت ق66رار داد س66نجش واينکه اعتق6ادات م6ذھبی و ع6دم م6ذھبی اف6راد را در ص6در ق6رار دھد؛ خود افراد و انسانيت را در اولويت قرار ميدھد؛ نه عقيده
لذا بسم J نوشتن در آغاز ھر نوشته نه . و طرز تفکر آنھا را
ی ب66رای نويس66ندگان مق66ررات و م66وازين جب66ری و الزام66ی از جمل66ه ل6ذا اگ6ر اي6ن دوس6ت . و نه از موازين ممنوعه و تفتيش عقايدست ا
سھم بگيرد؛ چن6ين حق6ی دارد » روزنه«منتقد ما در نوشتن مقاIت که نوشته ھايش را با بسم J شروع کند اما حق ن6دارد اي6ن عقي6ده
بن6ا مرک6ز . اش را بر ساير نويسندگان روزنه تعم6يم و تحمي6ل نماي6درھنگی کاتب بر اص6ل رس6ميت دادن ب6ه اعتق6اد انس6انھا و اعض6ای ف
زادی انديش6ه، عقي6ده و بي6ان انس6انھا آمرکز بيشتر تکي6ه دارد و از لذا از نظ6ر پرانس6يب نش6راتی روزن6ه، .حمايت و پشتيبانی می نمايد
ھر نويسنده مختار است که با بس6م J ش6روع کن6د و ي6ا ب6دون بس6م J .برای نويس6ندگان روزن6ه قاب6ل احت6رام اس6ت و اين آزادی عقيده
يقينا کسانی می توانند در مرکز فرھنگی کاتب و از جمل6ه در جم6ع نويس66ندگان روزن66ه ق66رار بگي66رد ک66ه اي66ن اص66ل را بپ66ذيرد و ب66رايش
.احترام بگذارددوست منتقد ما مطرح کرده است که روزنه بدون بسم J ب6ه بح6ث
يوه سبب بی احترام6ی ب6ه ارزش ھ6ای می پرازد و از نظر او اين شم6ا نميخ6واھيم انتق6ادات اي6ن دوس6ت را از ! دينی و مذھبی م6ی ش6ود
سی رزاويه احترام به حقوق بشر و اصل آزادی عقيده و بيان به برزيرا طرح اين استدIل برای اين جناب از نظ6ر س6طح درک . بگيريم
اين مسئله صرفا درينجا.او از مسايل بسيار سنگين تمام خواھد شدرا مط66رح م66ی کن66يم ک66ه دوس66ت عزي66ز، بس66م J نک66ردن ن66ه تنھ66ا ب66ی احترامی به دين نيست بلکه جز ای از گناھان صغيره نيز محسوب
متشرعين دينی بسم J گفتن را در آغ6از ي6ک ک6ار مفي6د . نمی گرددده اند که مثB اگر مس6لمانی بس6م ميدانند اما ھرگز چنين حکمی نکر
!به دين بی حرمتی کرده است J نگفتدرست بر اساس ھمين تجربه تاريخی است که مرکز فرھنگی کات6ب اس66تفاده و س66وه اس66تفاده از دي66ن را ب66ه لق66ای ش66ما روح66انيون دين66ی
بنظ66ر م66ا اس66تفاده . گذاش66ته اس66ت ت66ا از آن اس66تفاده اب66زاری نمائي66د نک66ردن م66ا از بس66م J و آي66ه ھ66ا، بج66ای اينک66ه ب66ی حرمت66ی ب66ه دي66ن
باشد، احترام به دين و مصئون ماندن دي6ن از تفس6ير ھ6ا و دس6تبرد ت66ا ح66ال اگ66ر دي66ن و م66ذھب از دس66برد ھ66ای س66ود جوي66ان . ھ66ا اس66ت
. مصئون می ماند، چھره ديگری داشتمبلغين دين و مذھب؛ قبل از اينکه نفعی به دين برسانند؛ از دي6ن و
د جس6ته مذھب برای اس6تفاده خ6ود ش6ان و ت6رويج ع6وام فريب6ی س6ودرين ميان مرکز فرھنگی کاتب نه صBحيت نقش مبلغ6ين دين6ی . اند
م6ا .و مذھبی را دارد و نه ھم ميخواھد از دين استفاده اب6زاری کن6درعاي66ت ک66ردن اي66ن . ب66ه اعتق66ادات ھموطن66ان م66ا احت66رام م66ی گ66ذاريم
غ دي6ن و م6ذھب بل6جری و م احترامات دIلت بر اين نمی کند که ما م ه و بس666م J در آغ666از و اختت666ام برنام666ه ھ666ای م666ان باش666يم و از آي666
.استفاده کنيم
Kontakt
ما با تماس
3 ــه حصفـ روزنه شماره چھارم
مرک!!!!ز فرھنگ!!!!ی کات!!!!ب ھفت!!!!ه گذش!!!!ته محفلی را به مناسبت عي!د فط!ر و پاي!ان دور اول ک!!!!ورس زب!!!!ان فارس!!!!ی برپ!!!!ا
درين محفل جمع!ی از ش!اگردان . داشتو وال!!!دين ش!!!ان، ع!!!ده ای از شخص!!!يت ھ!!!!ای علم!!!!ی و فرھنگ!!!!ی، گروھ!!!!ی از اف!راد منس!وب ب!ه نھ!اد ھ!ای فرھنگ!ی و
.اجتماعی شرکت کرده بودندانانس!ری عارف!ه ج!ان محفل ابتدا توسط
آغ!!از ياف!!ت و پ!!س از آن گ!!روه ھن!!ری سرود ش!اگردان مرک!ز فرھنگ!ی کات!ب،
اج!را » وط!ن«سرودی زيبايی در باره حفلــمان مــــمھس از آن ــپ. کردند
مس!!ئول عم!!ومی Heider Sari آق!!ای
نھ!!!اد ھ!!!ا و س!!!ازمانھای فرھنگ!!!ی انت!!!ی گراس!!!!!!يون وي!!!!!!ن س!!!!!!خنرانی ک!!!!!!رد و
ز فرھنگ!!!ی؛ از پيرام!!!ون اھمي!!!ت مراک!!!جمل!!ه چگ!!ونگی مق!!يم ش!!دن افغانس!!تانی
دوم برنامه معلم صديقه مقاله در قسمت ی را در باب مشک=ت زبان فارسی به خوانش گرفت و پس از آن نادر نظ!ری ض!!من اب!!راز تق!!دير و تش!!کر از حض!!ار ش!!!رکت کنن!!!ده، پارچ!!!ه ھ!!!ای امتحان!!!ات شاگردان را به خوانش گرف!ت و توس!ط معلم صديقه ھمراه ج!ايزه ھ!ای تش!ويقی
.به شاگردان توزيع شد
وزي!!!ع ج!!!ايزه ب!!!رای در قس!!!مت اخي!!!ر تش!!!اگردان، اي!!!وب باب!!!ايی تحف!!!هء را از ط!!رف مرک!!ز فرھنگ!!ی کات!!ب ب!!ه معل!!م
ص!!!ديقه ھدي!!!ه ک!!!رد و از زحم!!!ات وی .ستايش و قدر دانی بعمل آورد
بع!!د از آن محم!!د ش!!اه رض!!ايی مقال!!ه ی را در باب فعاليت ھای فرھنگ!ی مرک!ز
.فرھنگی کاتب ايراد کرد
در قسمت سوم محفل، برنامهء موس!يقیدنب!!!!وره و آواز خ!!!!وانی محل!!!!ی توس!!!!ط ھنرمن!!دان، آق!!ای آزاد، خ!!ادم رض!!ايی و آق!!!ای محم!!!دی نواخت!!!ه ش!!!د ک!!!ه م!!!ورد
.استقبال حضار قرار گرفت
در اخي!!!ر؛ محف!!!ل ب!!!ا س!!!خنرانی اس!!!تاد شجاع با شوق و زوق زياد خاتمه ياف!ت و حض!!!ار ش!!!رکت کنن!!!!ده ب!!!ا ميزب!!!!انی مرکز فرھنگی کاتب با چای و ش!يرينی
.داستقبال شدن
نادر نظری: تھيه و نتظيم از
4 ــه حصفـ روزنه شماره چھارم
سرزمين فعلی اتريش از ق!رن چھ!ارم پ!يش در . از م!!ي=د مس!!کن ق!!وم س!!لت ب!!وده اس!!ت
ھمان قرن اين سرزمين بدست روميھا افتاد و طی قرنھ!ا مرک!ز تاخ!ت و ت!از مھاجم!ان
در ق!!!رن ھش!!!تم م!!!ي=دی در س!!!ال . گردي!!!دانی امپراط!ور مع!روف اروپ!ا ، شارلم٧٨٨
آن را گرف!!ت و در قس!!متھايی از آن اي!!التی اوس!تررايخ، ن!ام (مرزی بنام قلمرو ش!رقی
پ!!!س از آن . تأس!!!يس ک!!!رد) محل!!!ی ات!!!ريشمدتی بدست مجارھا افتاد و س!پس در س!ال
مي=دی اتوی اول پادشاه ب!اوير آن را ٩٥٥ .به خاک خود ملحق کرد
١١٥٦ و ٩٧٦ات!!ريش دوب!!ار در س!!الھای
ابن خالدان بر (بدست خاندان بابنبرگ افتاد س!!ال ب!!ر ات!!ريش حکوم!!ت ٢٨٥روی ھ!!م
ک!!ه در اول!!ی مرزب!!ان نش!!ين و در ) کردن!!د ١٢٥١در س!!!ال . دوم!!!ی دوک نش!!!ين ب!!!ود
اتوک!!ا دوم پادش!!اه ب!!وھم آن را تس!!خير نم!!ود مجب!!ور ش!!د ک!!ه ١٢٧٦ول!!ی وی در س!!ال
ن!!واحی بزرگت!!ر از ات!!ريش را ب!!ه رودول!!ف اتريش از س!ال .اول واگذار کند ھاپسبورگ
از . عنوان مھيندوک نشين پيدا ک!رد ١٤٥٣ک!!ه آلبرش!!ت دوم فرم!!انروای ١٤٣٨س!!ال
. ات!!ريش، امپراط!!وری مق!!دس روم ني!!ز ش!!د
ات!!!!!!ريش ني!!!!!!ز قس!!!!!!متی عليھ!!!!!!ده ب!!!!!!ر آن خاندان ھاپسبورگ تا سال . امپراطوری شد
ب!!!!!!!!ر امپراط!!!!!!!!وری مق!!!!!!!!دس روم ١٨٠٦برشت، پس از مرگ آل. فرمانروايی داشت
. دوک!!ی ات!!ريش ب!!ه Oديس!!=وس پ!!نجم رس!!يد
فردري!!!!!ک س!!!!!وم ١٤٦٣ول!!!!!ی در س!!!!!ال امپراطور امپراطوری مق!دس روم و آلم!ان آنزم!!ان، خ!!ود ب!!ه دوک!!ی ات!!ريش ني!!ز دس!!ت
.يافت
در زم!!ان حکوم!!ت وی ترک!!ان و مجارھ!!ا ١٤٩٣در س!ال . به ات!ريش حم=ت!ی کردن!د
ب!!!ا م!!!رگ فردري!!!ک، پس!!!رش ھاکس!!!يميليان در زم!!ان . ات!!ريش رس!!يد اول ب!!ه حکوم!!ت
وی ات!!!!!ريش در اروپ!!!!!ا اھمي!!!!!ت ف!!!!!راوان در تم!!ام م!!دت ق!!رن ش!!انزدھم ات!!ريش .ياف!!ت
. سدی در مقابل تھاجم ترکھ!ا ب!ه اروپ!ا ب!ود
از اوايل قرن ھفدھم ، اص!=ح دين!ی باع!ث کشمکشھايی بين کاتوليکھ!ا و پروتس!تانھای
ھم!!!راه ب!!!ا س!!!اير قس!!!متھای (تبع!!!ه ات!!!ريش زن!گ جن!گ ١٦١٨شد که از س!ال ) اروپا
ق!!!!رن ھج!!!!دھم ت!!!!ا اواي!!!!ل ق!!!!رن ن!!!!وزدھم فرمانرواي!!!!ان ات!!!!ريش مخصوص!!!!ا م!!!!اری ترزو ژوزف دوم به تحکيم قدرت داخلی و . توسعه طلبی در لھستان و بالکان پرداختند
جنگھ!!ای اروپ!!ايی انق!!=ب فرانس!!ه و در در جنگھای ناپلئون، ات!ريش از فرانس!ه چن!دين
ب!ا اي!ن وص!ف پ!س از .بار شکست خورد، ات!!ريش عھ!!ده دار ) ١٨١٥(کنگ!!ره وي!!ن
پ!!س از . نق!ش مھم!!ی در سياس!!ت اروپ!ا ش!!دو حاکمي!ت مج!دد ات!ريش، اي!ن ١٨١٥سال
کش!!ور ش!!امل ن!!واحی قس!!مت اعظ!!م ات!!ريش ل شرقی ايتاليا و شمال فعلی، قسمتھای شما
و ش!!!!مال ش!!!!رقی فعل!!!!ی و ن!!!!واحی وس!!!!يع دراين زم!ان در قس!مت اعظ!م . ديگری بود
بر سرکار ب!ود اروپا حکومتھای استبدادی و مترنيخ صدراعظم وقت کش!ورنيز پي!رو
اي!!!!!ن ش!!!!!يوه ب!!!!!ود، ول!!!!!ی انق=ب!!!!!ات س!!!!!ال . وضع حکومتی وی را متزلزل کرد١٨٤٨
اي!!!ن قيامھ!!!ا بخص!!!وص در ن!!!واحی ش!!!رقی . ور روی داد ک!ه بش!دت س!رکوب ش!دندکش
در جنگ با ساردنی، ناحيه ١٨٥٩در سال لومباردی در شمال غربی ايتاليای فعلی از دس!!ت ات!!ريش خ!!ارج ش!!ده در اواس!!ط س!!ال
جنگ!!ی مي!!ان ات!!ريش و متح!!دانش ب!!ا ١٨٦٦اي!!ن جن!!گ را . پ!!روس و ايتالي!!ا در گرف!!ت
بيسمارک ص!دراعظم پ!روس ب!رای از ب!ين در دوک نشينھا و اياOت بردن نفوذ اتريش
آلم!!!ان آغ!!!از نم!!!وده و اخ!!!ت=ف ات!!!ريش و –پروس را بر سر اداره ک!ردن شلس!ويگ
در اين جنگھ!ا پ!روس . ھولشتاين بھانه کردچن!!ان شکس!!تی ب!!ه ات!!ريش وارد ک!!رد ک!!ه ت!!ا
طب!!!ق . آنزم!!!ان در ت!!!اريخ ب!!!ی س!!!ابقه ب!!!وداوت س!!!!!ال ٢٣عھدنام!!!!!ه ص!!!!!لح ک!!!!!ه در
ريش ، در ش!!ھر پ!!راگ منعق!!د ش!!د ات!!١٨٦٦را به ايتالي!ا واگ!ذار ناگزير شد ناحيه ونيز
کند ولی پروس بج!ز قط!ع نف!وذ ات!ريش در ام!!ور داخل!!ی آلم!!ان چي!!ز بيش!!تری مطالب!!ه
.نکرد
بر اثر فش!ار مجارھ!ا، در ١٨٦٧در سال وض!!ع امپراط!!وری تغييرات!!ی ص!!ورت داده
، )ھنگ!!!ری(ش!!!د و ات!!!ريش ب!!!ا مجارس!!!تان ھنگ!!!!ری را –پادش!!!!اھی دوگان!!!!ه ات!!!!ريش
تأسيس کردند که تحت فرم!انروايی خان!دان
ھاپس!!بورگ ب!!ود و در نتيج!!ه اس!!=ھا تح!!ت اي!!!ن .فرم!!!ان آلمانھ!!!ا و مجارھ!!!ا در آمدن!!!د
امپراط!!!!وری عظ!!!!يم و مقت!!!!در س!!!!پس ب!!!!ه گس!!ترش نف!!وذ خ!!ود در بالک!!ان پرداخ!!ت و قسمتھای بزرگ و مھمی از آن را تصرف
.نمود
که آغاز جنگ جھانی اول ١٩١٤در سال . نق!!!ش بزرگ!!!ی در آن داش!!!ت ب!!!ود ات!!!ريش
بھانه ای که باع!ث براف!روختن آت!ش جن!گ شد قتل فرانتس فردينان!د وليعھ!د ات!ريش در
ی س!!رکوب ش!!ديد آن ب!!وده باش!!د، چ!!ه نتيج!!هتوسط حکومت و ايجاد رعب و وحشت در ميان مردم؛ به ھ!ر ص!ورت، متاس!فانه باي!د پذيرفت که اين جريان آن چنان ک!ه شايس!ته و بايس!!ته آن ب!!ود، م!!ورد بررس!!ی و ک!!اوش
مردان!ی ک!ه معرف!ی ب!زرگشناسی؛ چ!ه اي!نچ!!!!ون مب!!!!ارز راه آزادی و قھرم!!!!ان ض!!!!د اس!!!تبداد، ش!!!ھيد عب!!!دالخالق خ!!!ان، ت!!!=ش و
طلب!!د، ات!!ب ب!!يش از اي!!ن م!!یتک!!اپويی ب!!ه مرای اما اميدوارم که اين کاوش جزئی مقدم!ه
-ت!!ر و ھم!!هباش!!د، ب!!رای تحقيق!!ات گس!!ترده
ت!!!ر و حت!!!ی ش!!!اھد روزی باش!!!يم ک!!!ه جانب!!!هموضوع تحقيق درباره عب!دالخالق خ!ان در س!!!طح ک!!!=ن آن، عن!!!وان ت!!!ز دانش!!!جويان داخل!!!!!ی و خ!!!!!ارجی در مق!!!!!اطع مختل!!!!!ف
کن!د و ي!ا ش!اھی چ!ون امضا م!یگندمک را h خان خواھان تجددگرايی است، بايد امان
ھ!!ای شخص!!ی و پ!!يش از ھ!!ر چي!!ز ويژگ!!یروان!!ی خ!!ود آن اف!!راد و اطرافي!!ان آن!!ان را
از اي!ن رو در اي!ن . مورد مطالعه قرار دادنوشتار ت!=ش ش!ده ک!ه ب!ا اس!تفاده از س!طح تحليل فردی بيش از ھر چيز به بررس!ی و
در شاه به عنوان شاه افغانس!تان و معرفی ناعبدالخالق خان ب!ه عن!وان قات!ل او پرداخت!ه
.شوديکی از وظايف دولت و ھم زمان با آن -2
قش!ر آگ!!اه جامع!!ه، الگوس!!ازی در س!!طح آن
جامعه است؛ ک!اری ک!ه ب!ه عل!ت مش!ک=ت ق!ومی و زب!!انی کمت!!ر در جامع!ه م!!ا تطبي!!ق
ای ک!ه الگوس!ازی در جامع!ه. گرديده اس!تت نگي!!!!رد، ب!!!!دون ش!!!!ک الگوھ!!!!ای ص!!!!ور
ب!ه ھم!ين جھ!ت . يابدوارداتی به آن راه میھ!!!!م اس!!!!ت ک!!!!ه در افغانس!!!!تان ام!!!!روزی، الگوھای اجتماعی و مردمی ما به جای آن که الگوھايی ت!اريخی و فرھنگ!ی برخاس!ته از مي!!ان م!!ردم خ!!ود م!!ا باش!!د، مانن!!د س!!اير
جوامع ديگر مانند گاندی و ماندO و خمينی ک!!ه البت!!ه اگ!!ر (اس!!ت ... و حس!ين فھمي!!ده و
در پيروی از اين الگوھا افراط نشود، مفيد و ارزن!!ده خواھ!!د ب!!ود؛ ول!!ی باي!!د ب!!ه خ!!اطر
و ي!ا ) چه از بگذرد رسوا شودداشت که آنھ!ای ھا و س!iھم الگوھای مجازی از فلم
ای و چينايی و ايرانی که البت!ه دی و کرهھن. تواند خطرن!اک باش!داز لحاظ فرھنگی می
ش!!ايد پ!!ذيرفتن ي!!ک شخص!!يت ت!!اريخی ب!!ه عن!!وان الگ!!و و اس!!وه در مي!!ان تم!!ام م!!ردم
ھ!!ای مختل!!ف جامع!!ه اع!!م از اق!!وام و اقلي!!تام!!ا ب!!ا مطالع!!ه دقي!!ق . ک!!ار دش!!واری باش!!دھ!!ای ت!!اريخی مختل!!ف و ت!!اريخ و شخص!!يت
توان ھا به جامعه، بدون شک میآنمعرفی چن!ان . به وجوه مشترک زيادی دست يافت
چه شھيد عبدالخالق خان ھم به عنوان ي!ک قھرمان ملی در راستای مبارزه با اس!تبداد،
اي!ن . جان خ!ود و ي!اران خ!ود را نث!ار ک!ردکه عبدالخالق خان يک ھ!زاره و ن!ادر ش!اه ي!!ک پش!!تون ب!!ود، ي!!ک واقعي!!ت عين!!ی ب!!ه
ک!!ه انگي!!زه و ھ!!دف ام!!ا اي!!ن. رودیش!!مار م!!عبدالخالق خان يک ھدف کام= قومی بوده و ي!!ا ي!!ک آرم!!ان مل!!ی، ج!!ای بح!!ث و نظ!!ر
ھ!!!ا و اھ!!!داف ش!!!ھيد ش!!!رح انگي!!!زه. اس!!!تعبدالخالق خان در ذيل ب!ه تفص!يل بررس!ی ش!!ده؛ ام!!ا ب!!ه نظ!!ر نگارن!!ده اي!!ن جف!!ايی در حق راه و آرمان آن شھدا خواھد ب!ود، اگ!ر
لخالق را ي!!ک منحص!!را ي!!ک م!!ا ش!!ھيد عب!!داقھرمان قومی معرفی کنيم نه ي!ک قھرم!ان
چنان چه امروز ھمه محققان باOتفاق . ملیاند ک!ه عب!دالخالق خ!ان بر اين نظر و عقيده
خ!واه ب!رای تم!ام يک قھرمان مل!ی و آزادیتوان!!د در نتيج!!ه م!!ی. م!!ردم افغانس!!تان اس!!ت
الگو و سرمشق مناسبی برای تم!ام جوان!ان .ز و بوم باشداين مر
صفحه 8شماره چھارم روزنه
ھمانطور که در متن تحقيق خواھد آمد، -3ش!!!!ايعات و س!!!!وءتفاھم ھ!!!!ای بس!!!!ياری ب!!!!ه منظ!!ور جزئ!!ی جل!!وه دادن اي!!ن قي!!ام ش!!ھيد -عبدالخالق پخش گرديده ک!ه عموم!ا گم!راه
اي!!!!ن انحراف!!!!ات در مباح!!!!ث . کنن!!!!ده اس!!!!تشناس!!ی مط!!رح مختل!!ف در ب!!اب عب!!دالخالق
اده زگردي!!!ده ک!!!ه از دھق!!!ان ب!!!ودن و دھق!!!انب!!ودن ت!!ا فرزن!!د نامش!!روع خ!!انواده چرخ!!ی
ام!ا . گي!ردبودن، ھمه و ھم!ه را در ب!ر م!یھ!!ا ھم!!ه اوO حاص!!ل واض!!ح اس!!ت ک!!ه اي!!ن
وقف!!!!ه درب!!!!ار و نش!!!!ريات ھ!!!!ای ب!!!!یت!!!!=شدرباری بوده که به جھت ملوث جل!وه دادن اين حرک!ت ص!ورت گرفت!ه و ثاني!ا حاص!ل ع!!!دم حض!!!ور من!!!ابع گس!!!ترده و موث!!!ق در
ک!!ه در نتيج!!ه باع!!ث ش!!ده م!!ورد وی اس!!ت،ھ!!!ا در م!!!ورد او زن!!!یمورخ!!!ان ب!!!ه گمان!!!ه
نه ) پسر غ=م صديق خان چرخی(صديقی خ!!!!داداد خ!!!!ان و ن!!!!ه م!!!!وOداد خ!!!!ان و ن!!!!ه عب!!!!دالخالق خ!!!!!ان در ط!!!!ول حي!!!!!ات ب!!!!!ين
ی چرخ!!ی، ب!رف ب!!ام خ!ود را پ!!اک وادهخ!اناند، چه برسد به اين که دھق!انی و ي!ا نکرده
اين اقدام عبدالخالق ب!ر .نوکری کرده باشندخ!!!=ف ادع!!!ای نش!!!ريات دولت!!!ی، اق!!!دامی ھدفمن!!د و از روی آگ!!اھی و بص!!يرت ب!!وده
در نتيجه بايد ب!ه آن، ب!ه عن!وان ي!ک . استخواھی و استبداد زدايی حرکت جدی آزادی
.ديده شوددر اين تحقيق ھمان طور که اشاره شد، -4
ب!!ه ص!!ورت عم!!وم ت!!=ش ش!!ده ت!!ا معرف!!ی نسبی از نادر ش!اه و عب!دالخالق خ!ان ارائ!ه
اOمک!ان کوشش به عمل آمده که حتی. شودطرفان!!!ه نگاش!!!تن ش!!رط عين!!!ی ب!!!ودن و ب!!ی
رعاي!!ت ش!!ود و اگ!!ر قض!!اوتی ھ!!م ص!!ورت گي!!رد، براس!!اس مس!!تنداتی باش!!د ک!!ه از م!!ین!!!ابع متع!!!دد و م!!!وثقی گ!!!رداوری گردي!!!ده م
.استت!!!!ر، ب!!!!رای طبق!!!!ه بن!!!!دی بھت!!!!ر و منس!!!!جم
موض!!!!وعات در پ!!!!نج بخ!!!!ش مختل!!!!ف ک!!!!ه نادر خ!ان ک!ه ب!ود؟ : بخش اول: عبارتند ازنادر شاه چگونه ب!ه قت!ل رس!يد؟ : بخش دومعبدالخالق خان ک!ه ب!ود؟ بخ!ش : بخش سوم
ھای ترور ن!ادر خ!ان علل و انگيزه: چھارمعاقبت عبدالخالق خان : خش پنجمچه بود؟ ب
و گرفتارش!!دگان ديگ!!ر چ!!ه ش!!د؟ و برخ!!ی عناوين فرعی گ!ردآوری ش!ده اس!ت ک!ه در
.آيدپی می
: بخش اول
نادر خان که بود؟ :شروع زندگی در ھند بريتانوی
محم!!د ن!!ادر پس!!ر محم!!د يوس!!ف خ!!ان پس!!ر يحيی خان پسر س!لطان محم!د خ!ان ط=ي!ی
س!!!!!ال پس!!!!!ر پاين!!!!!ده خ!!!!!ان ب!!!!!ود ک!!!!!ه دردر دي!!!ره دون در ) م ١٨٨٣(ق .ھ!!!ـ١٣٠١
پ!س از تبعي!د . )١(ھند بريت!انوی ب!ه دني!ا آم!دش!!دن امي!!ر محم!!د يعق!!وب خ!!ان از کاب!!ل ب!!ه ھندوس!!تان، متعاقب!!ا س!!ردار يحي!!ی خ!!ان ک!!ه خسر امير محمد يعقوب خ!ان ب!ود ب!ه عل!ت رابطه با انگليس ھا ب!ه ھم!راه خ!انواده اش
.شد از کابل به ديره دون ھند فرستادهم ١٩٠١م ت!!ا ١٨٧٩خ!!انواده يحي!!ی خ!!ان از
س!!!ال در دي!!!ره دون زن!!!دگی ٢٣ب!!!ه م!!!دت آن ھا در اين مدت، از طريق جيره . کردند
مختص!!ری ک!!ه حکوم!!ت انگل!!يس ب!!ه آن ھ!!ا پ!س از . )٢(می داد، امرار معاش می کردند
محمد نادر خ!ان . فاميل شدندخان، روسای پس!!ر س!!ردار محم!!د يحي!!ی خ!!ان ب!!ود و پ!!نج
محم!د عزي!!ز : ب!رادر داش!ت ک!ه عبارتن!د ازخان، محمد ھاشم خان، شاه ولی خان، ش!اه
.)٣(محمود خان و محمد علی خان :باز گشت و نفوذ در دربار
با صدور جواز بازگشت تبعيديان به کشور توس!!!!ط امي!!!!ر عب!!!!دالرحمن خ!!!!ان در س!!!!ال
مصادف با آخرين س!ال پادش!اھی (م ١٩٠١فعالي!ت ھ!ای گس!!ترده اي!ن خ!!انواده در ) وی
دستگاه حکومتی نيز آغاز گرديد؛ ت!ا ج!ايی که در ھمان آوان کار برای ساير درباريان
گرديدن!د و ھمچن!ين ش!خص » نمونه مث!ال«را به خود » امير حبيب h خان(شاه جديد
تر اما آن چ!ه باع!ث نف!وذ بيش!. جلب نمودنداي!!ن خان!!دان در درب!!ار گردي!!د، ازدواج ش!!اه جوان با دختر زيبای س!ردار محم!د يوس!ف
به اين ترتيب . بود) خواھر نادر خان(خان در مدت کوتاھی اکثر اعضای اين خ!انواده در بلندترين مقام ھای درب!ار و اردو تعي!ين
به طوری که پ!دران اي!ن ھ!ا . و تثبيت شدندوس!!ف يعن!!ی محم!!د آص!!ف خ!!ان و محم!!د ي
ن!!ديم » مص!احبين خ!اص«خ!ان، ب!ه عن!!وان سردار سليمان خ!ان . ھميشگی شاه گرديدند
ک!!!ه در اردوی انگل!!!يس در ص!!!نف س!!!واره نظام داخ!ل ب!ود، شاغاس!ی نظ!امی، س!ردار فتح محمد خان ذکريا به حيث امين العس!س ي!!ا کوت!!وال، س!!ردار محم!!د عزي!!ز خ!!ان ب!!ه حيث شاغاسی خارجه، س!ردار محم!د ن!ادر
اردوی بريتاني!!!!ا در ص!!!!نف خ!!!!ان ک!!!!ه در توپچی شامل خدمت بود، به حيث غندمش!ر
، )ي!!!ا گ!!!ارد ش!!!اھی(اردل!!!ی ھ!!!ای حض!!!ور س!!!!!ردار محم!!!!!د ھاش!!!!!م خ!!!!!ان ب!!!!!ه حي!!!!!ث سرسرويس، سردار شاه ولی خان به حي!ث س!!!رخان اس!!!پور، س!!!ردار احم!!!د ش!!!اه خ!!!ان
.)٤(تعيين گرديدند... پروانه ھا و :نادر و ھاشم دو روی يک سکه
در بين تمام اعضای اين خاندان دو نفر ب!ر يک!ی محم!د : ديگران امتياز بيشتری داش!ت
که به زودی به رتب!ه جنرال!ی و (نادر خان
و ديگ!!ری ) بع!د ب!ه مق!ام سپھس!اOری رس!يدمحم!د ن!ادر . محمد ھاش!م خ!ان ناي!ب س!اOرود، ول!ی محم!د زيرک، خونس!رد و م!دبر ب!
الم!!زاج و خش!!ن ب!!وده، ھاش!!م خ!!ان عص!!بیپ!!!ذيری و در ع!!!ين ح!!!ال تحم!!!ل و انعط!!!اف
. قساوت سرد و شديد محمد نادر را نداشتت!!وان از اي!!ن رو ب!!ه تعبي!!ر آق!!ای غب!!ار م!!ی
گفت ک!ه اش!تراک عم!ل ھ!ردو ب!ه مثاب!ه دو .)٥(رفتروی يک سکه به شمار می :اقتدار نادر در دوره امانيه
زب سياسی درب!ار و تص!ميم شکل گيری حگيری و سازماندھی فعاليت ھ!ای مش!ترکی
باع!!ث )٦(نظي!!ر قت!!ل امي!!ر حبي!!ب h خ!!ان دوس!!تی و قراب!!ت عميق!!ی مي!!ان ش!!اه جدي!!د
ت!ا . و محم!د ن!ادر خ!ان ش!د) امان h خ!ان(ش!ود اي!ن دو نف!ر در قل!ه جايی که گفت!ه م!ی
ي!!ک » کاس!!ه ب!!رج«ک!!وه بچ!!ه موس!!وم ب!!ه دن!د و ھ!ر دو نف!ر ب!ر مذاکره سری انجام دا
روی قران عھدی بستند که با مرام جمعيت وف!!ادار مان!!!ده و ھمک!!ار ص!!!ميمی يک!!!ديگر
.)٧(خواھند بوداز ھم!ين جھ!ت اس!!ت ک!ه ام!ان h خ!!ان در جن!!!گ س!!!وم افغ!!!ان و انگل!!!يس، ب!!!ه ن!!!ادر فرصت خودنمايی و کسب افتخار را داد و پس از فتح جنگ، مناره استق=ل را ب!ه ن!ام
ک!!!ه البت!!!ه اي!!!ن ک!!!ار يک!!!!ی از (او س!!!اخت بزرگت!رين اش!تباھات سياس!!ی وی ب!ه ش!!مار
او ھمچن!!ان خ!!واھران خ!!ود را ب!!ه ). آي!!دم!!یول!ی خ!ان و ش!اه محم!ود خ!ان ھمسری ش!اه
درآورد و در ح!!!الی ) ب!!!رادران سپھس!!!اOر(که سپھساOر نادر خان را به عن!وان وزي!ر حربي!!!!ه تعي!!!!ين ک!!!!رد، ب!!!!رادرانش را ني!!!!ز
ب!!ه ص!!ورت . داش!!تجن!!راOن س!!پاه مق!!رر عموم اين ھا باعث شد که اس!باب شناس!ايی و ش!!ھرت بيش!!تر ن!!ادر در افغانس!!تان ف!!راھم
.شود :عزل نادر و برادرانش از قدرت
ام!!ا اي!!ن رواب!!ط دوس!!تانه مي!!ان ش!!اه و ن!!ادر با گذشت زم!ان و . خان دوام زيادی نياورد
ھای نادرخ!ان ب!ه س!مت آشکار شدن گرايشھ!!ا روز ب!!ه روز بريتاني!!ا، رواب!!ط مي!!ان آن
ت!!ا اي!!ن ک!!ه ب!!اOخره در . ب!!ه س!!ردی گرايي!!دم ب!!!ه انفص!!!ال ن!!!ادر خ!!!ان از ١٩٢٤س!!!ال
وزارت حربيه و س!اير ام!ور داخل!ی منج!ر در حالی که برادرانش يک سال پيشتر . شد
از مناص!!!!ب نظ!!!!امی خ!!!!ود مع!!!!زول ش!!!!ده .)٨(بودند
:اعزام نادرخان به پاريسپس از برکناری نادر خ!ان و ب!رادرانش از مناص!!ب عالي!!ه حک!!ومتی، ب!!ا وج!!ود آن ک!!ه امان h خان به چھ!ره اص!لی ن!ادر خ!ان و اعضای خ!انواده او پ!ی ب!رده ب!ود، ام!ا ب!از ھ!!!م بن!!!ا ب!!!ر تعھ!!!دات ق!!!ديمی، ن!!!ه تنھ!!!ا ب!!!ه مجازات و تبليغ!ات س!وء علي!ه آن ھ!ا اق!دام نکرد، بلکه حتی ب!ه اع!زام ن!ادر ب!ه عن!وان ال وزير مختار افغانستان به پ!اريس و ارس!
صفحه 9شماره چھارم روزنه
ھا محمد ھاشم خان به سفارت مسکو، به آن .امتيازاتی نيز داد
J نادر و ب6رادران؛ نقش6ه بران6دازی ام6ان :خان
ع!!!!زل ن!!!!ادر از وزارت حربي!!!!ه، شکس!!!!ت . ش!ديحيی تلق!ی م!یبزرگی برای خاندان آل
ھا ب!يش از پ!يش در نتيجه موجب شد که آن. در راستای رسيدن به ق!درت ت!=ش نماين!د
ھ!!!!ای اش!!!!م خ!!!!ان در م=ق!!!!اتچ!!!!ه ھچن!!!!انمکررش با سفير انگليس در مسکو ھميش!ه
نم!ود و ب!رادر از امان h خان ب!دگويی م!یخ!!ود ن!!ادر خ!!ان را بھت!!رين کاندي!!د س!!لطنت
او ب!!ر ع!!=وه . ک!!ردافغانس!!تان معرف!!ی م!!یی مربوط به حاضر شد که اسرار محرمانه
روابط افغانستان و شوروی را به دس!ترس ار دھ!د، ک!ه روی ھم!ين سفارت انگليس قر
موض!!!!!وع ب!!!!!ين او و فقي!!!!!ر احم!!!!!د خ!!!!!ان پنجشيری سر کاتب سفارت نزاع رخ داده، در مقاب!!!ل اص!!!!رار ھاش!!!!م ب!!!!ه اخ!!!!ذ ک!!!!اپی مراس=ت گذشته، فقير احم!د خ!ان ک!ه م!رد وطن خواھی بود باOی او تفنگچ!ه کش!يد و h سروص!!دای آن ب!!ه کاب!!ل رس!!يد و ام!!ان
رف خان، ھاش!م را از س!فارت مس!کو برط! .)٩(ساخت
نادر ھم که به ھمکاری انگليس ھا مش!غول طرح پ=ن عليه امان h خان بود، با توجه ب!!ه اي!!ن مس!!اله و بھان!!ه ق!!رار دادن خراب!!ی صحتش، از وظيفه خود معذرت خواست و ھر دو برادر به منظ!ور رس!يدگی ب!ه ادام!ه ط!!رح ھ!!ا و نقش!!ه ھ!!ا، وي=ي!!ی را در ي!!ک
رانس!!!!!!ه نقط!!!!!!ه دور افت!!!!!!اده در جن!!!!!!وب فخريداری نمودن!د و دور از نظ!ر اغي!ار ب!ه
ھا ک!ه در اس!ناد محرمان!ه بريتاني!ه از آن آني!!!اد گردي!!!ده، » توطئ!!!ه پتيال!!!ه«تح!!!ت ن!!!ام
.ھرگز جامه عمل نپوشيد :بازگشت نادر خان و احراز سلطنت
توسط بچه سقا و ف!رار ام!ان با اشغال کابل h خان به قندھار، سپھساOر نادر خان ھ!م
در . در صدد داخ!ل ش!دن ب!ه افغانس!تان ش!دش ن!!!!!!ادر خ!!!!!!ان و .ھ!!!!!!ـ ١٣٠٧دل!!!!!!و ٢١
برادرانش محمد ھاشم خان و شاه ولی خان از نيس حرکت نموده و به بمبی وارد شدند . و سپس از راه Oھ!ور ب!ه پيش!اور رس!يدند
اور ب!ه پکتي!!ا و س!ر انج!!ام ن!ادر خ!ان از پش!!اکت!!!وبر ١٦(ش .ھ!!!ـ ١٣٠٨مي!!!زان ٢٣در
داخل کابل ش!ده، وارد ت!اOر س!=م ) ١٩٢٩خانه عام گرديد و پس از پيش!نھاد چن!د نف!ر از پ!!!يش تعي!!!ين ش!!!ده ب!!!رای قب!!!ول س!!!لطنت افغانستان، روی سجده بر زم!ين نھ!اد و از
اي!ن در . )١١(اين نعمت عظيم، شکران نمودپيش از اين به طور مکرر حالی بود که او
در پاس!!خ ب!!ه س!!واOت م!!ردم و خبرنگ!!اران در م!!ورد اي!!ن ک!!ه آي!!ا وی م!!ی خواھ!!د ب!!ه سلطنت برسد، ھميشه ج!واب رد م!ی داد و م!!ی گف!!ت ک!!ه در پ!!ی ت!!اج و تخ!!ت نيس!!ت،
ای را تشکيل خواھ!د داد و بلکه لوی جرگهھ!!ر کس!!ی را ک!!ه م!!ردم انتخ!!اب کردن!!د، او
ن خل!ف ص!ريح اي!. نيز حمايت خواھد ک!ردھ!!!ای س!!!ابقش، از نظ!!!ر نادرخ!!!ان از وع!!!ده
روشنفکران افغانستان ب!ه مثاب!ه ي!ک فري!ب صريح بود و مشروعيت س!لطنت او را در
.کردنزد آنان خدشه دار می :مشی نادر خان
ن!!ادر از لح!!اظ نح!!وه اداره ام!!ور حک!!ومتی در داخ!!ل، بيش!!تر طرف!!دار محافظ!!ه ک!!اری
ن!!افع ب!!ود؛ حک!!ومتی ارتج!!اعی ک!!ه بيش!!تر ماقش!!ار و گ!!روه ھ!!ای طفيل!!ی و م=ک!!ين را
او ھمچن!!ين خواھ!!ان تغيي!!رات . ت!!امين کن!!دبطی در نظام بود و از اي!ن رو نظ!رات او بيشتر در مقابل اص!=حات حکوم!ت ام!انی
از نظ!ر سياس!ت خ!ارجی . قرار می گرف!تنيز طرفدار ايجاد روابط نزديک با انگليس
ز اگر ويژگی جاه طلب ب!ودن او را ني!. بودبه اين موارد ع=وه نماييم، می ت!وان چن!ين نتيج!!!ه گرف!!!ت ک!!!ه ھم!!!ين مش!!!ی محافظ!!!ه کارانه، جاه طلبانه و انگل!يس گرايان!ه ن!ادر ب!!ود ک!!ه در حقيق!!ت باع!!ث ايج!!اد اخ!!ت=ف
و س!!!!!!!اير (h خ!!!!!!!ان مي!!!!!!!ان او و ام!!!!!!!انتجددگرايان مانند محم!د ول!ی خ!ان، محم!ود
.گرديد... ) طرزی و :هسلطنت نادر در يک نگا
روی کار آمدن نادر خان پس از يک دوره ومرج در کشور، باعث ش!د ک!ه م!ردم ھرج
نظم!!ی و ن!!اامنی، ب!!دون ھ!!يچ خس!!ته از ب!!یاکث!!!ر . مق!!!اومتی در مقاب!!!ل او تس!!!ليم ش!!!وند
مردم از ناامنی و خرابی اوضاع اقتصادی در . در يک سال گذشته به ستوه آمده بودند
د نتيج!!ه آن!!ان بيش!!تر خواھ!!ان حک!!ومتی بودن!!ک!ه ب!ه اي!!ن اوض!اع پاي!!ان بخش!يده و نظ!!م و
. )١٢(نسق و امنيت را دوباره برقرار سازد در مقاب!!ل، ن!!ادر ش!!اه ھ!!م ب=فاص!!له پ!!س از اح!!راز پادش!!اھی ب!!ه ت!!امين نظ!!م و امني!!ت و
در نتيج!ه . سازی کشور اقدام ک!رديکپارچهh فرس!!تاد و پيغ!!ام ھي!!اتی را ب!!ه ن!!زد حبي!!ب
بکش!!د، ج!!رايم داد ک!!ه اگ!!ر دس!!ت از مقابل!!هگوين!!د ک!!ه م!!ی. گ!!رددی وی عف!!و م!!یگذش!!ته
الش!!ان ی ق!!ران عظ!!يماي!!ن تعھ!!د در حاش!!يهh ھ!م بن!ا حبي!ب. نگارش و امضا شده ب!ود
ب!!ه تش!!ويق س!!يد حس!!ين پيش!!نھاد محم!!د ن!!ادر خ!!ان را قب!!ول ک!!رد و ب!!ه ھم!!راه جمع!!ی از س!!رداران حکوم!!ت خ!!ود ب!!ه کاب!!ل آم!!ده و
اش ف وعدهاما نادر خان بر خ=. تسليم شدحبي!!ب h را ١٩٢٩در ت!!اريخ اول ن!!وامبر
ب!!ه ھم!!راه ش!!انزده ت!!ن از ي!!ارانش ب!!ه قت!!ل ھا را ب!رای چن!د روزی رسانيد و اجساد آن
ی در چمن حضوری به دار آويختند تا مايه )١٣((!). عبرت ديگران باشد
ن!!ادر خ!!ان پ!!س از تحک!!يم و تثبي!!ت ق!!درتش م ج!!ا ک!!ه ب!!ا روحي!!ات م!!رددر کاب!!ل، از آن
افغانس!!!!!!تان آش!!!!!!نايی داش!!!!!!ت، در اول!!!!!!ين h خ!!ان ب!!ه چ!!ه را ک!!ه ام!!اناش آناع=مي!!ه
عنوان تجدد به ميان آورده بود، لغو کرد و
h و با اع=م حمايت خويش از دين رس!ولت!!!!!رويج اوام!!!!!ر دي!!!!!ن، خط!!!!!وط اساس!!!!!ی حک!!!ومتش را در ده م!!!اده تنظ!!!يم و منتش!!!ر س!!اخت و ب!!دين ش!!کل ق!!انون اساس!!ی س!!ال
چ!!ه ام!!ا آن. ش را کن!!ار گذاش!!ت.ھ!!ـ ١٣١٠در عم!!ل از س!!وی وی ب!!ه مرحل!!ه اج!!را در آم!!د، اع!!!اده دوب!!اره حکوم!!!ت ب!!ه س!!!بک و شيوه امير عبدالرحمن خان بود که با توجه به شرايط مش!ابھی ک!ه اي!ن دو زمام!دار در آن نشو و نمو يافتند، کار دور از انتظ!اری
اداره مح!!!اکم را . )١٤(رس!!!يدب!!!ه نظ!!!ر نم!!!یعالم!!ان دين!!ی س!!پرد و زن!!ان را دوب!!اره ب!!ه
در ھم!!ين اثن!!ا ص!!دای . مکت!!ب نج!!ات رس!!يدھ!!ا رم!!یفيرھ!!ای تفنگچ!!ه طن!!ين افگن!!د و م
يک!!ی پ!!ی ديگ!!ری ب!!ه س!!ينه و روی پادش!!اه وی نخست به زانو خم ش!د و . اصابت کرد
رزاق م!امون در )٢٣(» .بعد به زم!ين افت!ادعب!دالخالق «: گوي!دنمايشنامه عبدالخالق م!ی
اکن!!ون در مي!!دان ص!!اف، ب!!اOی س!!ر ش!!اه گون!ه ح!رف ھ!يچشکسته قامت ايستاده و بیبه چھار سپس . کندو ھيجان او را نگاه می
آنگاه تفنگچ!ه را . افکندطرف خود نظر میب!!ر ف!!رق قرب!!انی خ!!ود م!!ی کوب!!د و آرام ب!!ه جمعيت ھراسان و نظامي!ان و حاجب!انی ک!ه ب!!!ا چش!!!مان دري!!!ده و لبري!!!ز از ش!!!گفتی از فاص!!له دور ب!!ه وی خي!!ره مان!!ده ان!!د، چش!!م
نگچ!!ه خ!!ود را ب!!ه قص!!ر توانس!!ته ب!!ود ک!!ه تفانتقال دھد، آم!ده اس!ت ک!ه پ!س از چن!د ب!ار
ی ارگ و بررس!!!!ی وآم!!!!د از دروازهرف!!!!تبين!!!د ک!!!ه تفت!!!يش و بازرس!!!ی موقعي!!!ت، م!!!یب!!!ه س!!!رعت س!!!وار بايس!!!کل . وج!!!ود ن!!!دارد
ش!!!!ده، از چن!!!!داول تفنگچ!!!!ه را برداش!!!!ته و اش عط!ا برای پوشاندن آن به نزد پس!رخالهواس!!!ت و محم!!!د رفت!!!ه و از او دس!!!تمالی خھنگ!امی . دوباره به قصر دلگشا ب!از گش!ت
ھا رس!يد، بن!ا ب!ه که نادر شاه به نزديکی آنھماھنگی که از قبل شده بود، اس!حاق خ!ان ش!!!!ير دل و محم!!!!ود خ!!!!ان خ!!!!ود را کن!!!!ار کش!!يدند و عب!!دالخالق خ!!ان ھ!!م ب=فاص!!له ب!!ا آرامش و خونس!ردی کام!ل، ي!ک ق!دم پ!يش ه گذاش!ته و چھ!ار مرم!ی ب!ه س!وی ن!ادر ش!ا
روانه کرد که سه مرمی آن به دھان و قلب و مغز شاه و چھارمی ب!ه يک!ی از ن!وکران
ھمگی پ!ا ب!ه ف!رار گذاش!ته و . اصابت نمود. عبدالخالق خ!ان در ھم!ان ج!ا دس!تگير ش!د
ھای ارگ محمود خان دروازهبه دستور شاهرا بس!!تند و ب!!ه ھ!!يچ ک!!س اج!!ازه خ!!روج را
ن برخ!!ی از مقام!!ات درب!!ار خواھ!!ا. ندادن!!دمحم!ود خ!ان در عام ھمه بودند، اما ش!اهقتل
.ھا را آزاد کردحوالی شام آن
: بخش سوم عبدالخالق خان که بود؟
پ!!س از کش!!ته ش!!دن ن!!ادر ش!!اه، عب!!دالخالق محم!ود ب!ه مح!بس کوت!والی خان به امر شاه
در م!!دت ان!!دکی، تم!!ام فامي!!ل، . منتق!!ل ش!!ددوستان و نزديک!ان او ني!ز گرفت!ار و بن!دی
صفحه 11شماره چھارم روزنه
ک!!!س از ت!!!ا آن ج!!!ا ک!!!ه تقريب!!!ا ھ!!!يچ. ش!!!دندوابس!!تگان عب!!دالخالق خ!!!ان از آت!!ش انتق!!!ام
بن!!ا ب!!ه روايت!!ی. محم!!ود در ام!!ان نمان!!دش!!اهنفر از اعضای خانواده عبدالخالق خان ٢١
را کش!!!!تند ک!!!!ه در مي!!!!ان آن ھ!!!!ا عب!!!!دh و عب!!دالرحمن پس!!ران خردس!!ال م!!وOداد خ!!ان
ان س!الم ب!ه در بردن!د، يک!ی عط!ا جريان ج!ی عب!!دالخالق خ!!ان ب!!ود ک!!ه محم!!د پس!!رخالهس!!ال مش!!قات و ش!!کنجه ١٠پ!!س از تحم!!ل
ک!!!!!ه (ھ!!!!!ای زن!!!!!دان، س!!!!!رانجام آزاد ش!!!!!د خوش!!بختانه در مص!!احبه ای ک!!ه آق!!ای داود فارانی با ايشان داش!ته ان!د، حق!ايق بس!ياری
و ديگ!ری زن!ی اس!ت ب!ه ) آشکار شده استدخت!!!!!ر مام!!!!!ای ک!!!!!ه » اوری ج!!!!!ان«ن!!!!!ام
عب!!دالخالق خ!!ان ب!!وده و در زن!!دان ب!!ه دني!!ا آمده، دوران کودکی و جوانی را در آن جا س!!پری نم!!وده و پ!!س از رھ!!ايی از زن!!دان، تحت تاثيرات مح!يط زن!دانی، زن!ی عص!بی و افسرده گردي!د ک!ه س!رانجام عقل!ش را ب!ه
اي!!ن اق!!دامات درب!!ار . )٢٥(کل!!ی از دس!!ت دادواده و باع!!!ث ش!!!د ک!!!ه ھ!!!يچ کس!!!ی از خ!!!ان
نزديکان عبدالخالق خان باقی نماند تا بتوان ب!!!ا تحقي!!!ق از اف!!!راد مختل!!!ف ب!!!ه ش!!!ناخت
ی اي!ن درستی از عب!دالخالق خ!ان و انگي!زهاول!ين ک!ار تحقيق!ی ک!ه . اقدام او دست يافت
در اي!!!ن قس!!!مت ص!!!ورت گرف!!!ت، پ!!!س از ١٣٥٧يحي!!ی در س!!ال برافت!!ادن خان!!دان آل
انی بود که توس!ط شخص!ی ب!ه ن!ام داود ف!اربه عقيده آقای حسين ناي!ل، اي!ن . انجام يافت
نظر از اي!ن ک!ه ب!ا احساس!ات نوشته صرفت!!رين گفت!!ار درب!!اره تن!!د نوش!!ته ش!!ده، ج!!امع
عب!!دالخالق خ!!ان اس!!ت و دو اث!!ر ديگ!!ر ن!!ود آن را ب!!!!!ا توجيھ!!!!!ات و در ص!!!!!د مطال!!!!!ب-ھا دوباره نقل کردهرویتعبيرات و حاشيه
البته بايد يادآور شد که اين ادع!ای . ()٢٧(اندھ!!ايی درب!!اره آق!!ای ناي!!ل در کت!!اب يادداش!!ت
ج!!!ات در س!!!ال س!!!رزمين و رج!!!ال ھ!!!زارهانتش!!ار يافت!!ه اس!!ت و پ!!س از آن در ١٣٧٩
شناسی کارھ!ای ارزن!ده رابطه با عبدالخالقت!وان ب!ه صورت گرفته ک!ه م!ی ديگری نيز
عن!!وان نمون!!ه از نمايش!!نامه عب!!دالخالق اث!!ر در اي!!ن ). ی رزاق م!!امون ن!!ام ب!!ردارزن!!ده
قسمت با درنظر داش!ت مح!دوديت من!ابع و با توجه به منابع قابل دس!ترس، ت!=ش ش!ده
نام!ه عب!دالخالق که معرفی نسبی از زن!دگی :خان صورت گيرد
معرف!ی او و ی ش!ھيد عب!دالخالق در يادنامهعب!!!دالخالق پس!!!ر : خ!!!انواده اش م!!!ی گوي!!!د
او در کن!!!!ار پ!!!!در و م!!!!ادر، . خ!!!!داداد ب!!!!ود. خ!!!واھر ک!!!وچکی ب!!!ه ن!!!ام حفيظ!!!ه داش!!!ت
ھ!ا زن!دگی کاکايش موOداد ني!ز در کن!ار آنعلی عبدالخالق مامايی به نام قربان. کردمیش!!!ود ک!!!ه گفت!!!ه م!!!ی. آب ف!!!روش داش!!!تي!!!خ
پ!س از خداداد به ھمراه ب!رادرش م!وOداد، ج!!ات و حمل!!ه عب!!دالرحمن خ!!ان ب!!ه ھ!!زاره
-غص!ب دار و ندارش!!ان، از مس!کن اص!!لی
شان در دھراودی ارزگان به غزن!ی منتق!ل شدند و پس از آن به لوگر انتقال داده شدند و در خ!!!!!انواده سپھس!!!!!اOر ب!!!!!زرگ امي!!!!!ر عبدالرحمن خان غ!=م حي!در خ!ان چرخ!ی، ب!!!ه دھق!!!انی مش!!!غول بودن!!!د و از اي!!!ن راه
ھم چن!ين آق!ای . )٢٨(معاش می کردندامرار مي!!!ر محم!!!د ص!!!ديق فرھن!!!گ خ!!!داداد پ!!!در عب!!!دالخالق را از جمل!!!ه م=زم!!!ان خ!!!انواده چرخ!!ی معرف!!ی م!!ی کن!!د ک!!ه عب!!دالخالق از کودکی در ميان آنان بزرگ شده و ھمس!ال
ک!!ار تحقيق!!ی آق!!ای ف!!ارانی و اي!!ن ک!!ه تنھ!!ا ای ب!!ا ک!!ه موف!!ق ش!!ده مص!!احبه کس!!ی اس!!ت) ی عب!!دالخالق خ!!انپس!!رخاله(عط!!ا محم!!د
ت!!وان آن را بيش!!تر معتب!!ر انج!!ام دھ!!د، م!!ی
سوما، اين که عبدالخالق خ!ان در . انگاشتت!!رين ليس!!ه ھ!!ای آن از معتب!!ر(ليس!!ه نج!!ات
درس م!!!!!ی خوان!!!!!د، خ!!!!!ود گ!!!!!واه ) زم!!!!!انآشکاری است ب!ر اي!ن م!دعا ک!ه عب!دالخالق
ھا چي!زی فرات!ر از یخان در خانواده چرخ .زاده بوده استيک دھقان يا دھقان
: بخش چھارم ھای ترور نادر خان چه بود؟علل و انگيزه
روز اس!!!!تنطاق ب!!!!!ا اس!!!!تفاده از ان!!!!!واع ٤٨ھ!!!ای ق!!!رون وس!!!طايی، نتوانس!!!ت ش!!!کنجه
روزه س!کوت عب!!دالخالق خ!!ان را بش!!کند و ای از روی رازھ!!!ای اي!!!ن در نتيج!!!ه پ!!!ردهر نتيج!!!ه از ي!!!ک س!!!و د. اق!!!دام او ب!!!ردارد
نشريات دولتی و از سوی ديگ!ر محقق!ان و زن!ی روشنفکران مردمی، ھر کدام با گمانه
و ي!!ا (ي!!ابی عل!!ت ھ!!ای خ!!ود در پ!!ی ريش!!هاي!!!ن عم!!!ل خ!!!الق ب!!!ر آمدن!!!د؛ ) عل!!!ت ھ!!!ای
واض!!ح اس!!!ت ک!!ه دول!!!ت آن زم!!ان، ب!!!رای چن!!ين مھ!!ار دھ!!ی اذھ!!ان عام!!ه و ھ!!مجھ!!ت
اق!دام المق!دور اي!نکوشيد ت!ا حت!یبحران میعب!!!!دالخالق خ!!!!ان را ب!!!!ا اتھام!!!!اتی چ!!!!ون -جھال!!ت، عن!!اد و دش!!منی شخص!!ی، انتق!!ام
... ش!!دن توس!!ط ديگ!!ران و ج!!ويی، تحري!!کفعل!!!!ی ش!!!!نيع و از روی ناآگ!!!!اھی قلم!!!!!داد
در نتيجه برخی از مردم و مورخان . نماينداي!!!ن اق!!!دام او را از روی جھ!!!ل و ن!!!ادانی،
دانن!!!د و ھ!!!وس، انتق!!!ام ي!!!ا حت!!!ی جن!!!ون م!!!یديگ!!ر اي!!ن حرک!!ت او را ب!!ه عن!!وان برخ!!ی
خ!!!!!!!!!!!!واھی و ای در راه آزادیمب!!!!!!!!!!!!ارزهاس!!!!!تبدادزدايی، قي!!!!!امی روش!!!!!نفکرانه ي!!!!!ا
آل!ود ھای تبعيضاعتراضی بر عليه سياستمجموع!!!!ه . کنن!!!!دحکوم!!!!ت ارزي!!!!ابی م!!!!ی
ھ!!!ا و نظ!!!رات ارائ!!!ه ش!!!ده در ب!!!اب انگي!!!زهعوامل اص!لی اي!ن حرک!ت عب!دالخالق خ!ان
:صه کردتوان به شرح زير خ=را میناب66الغ ب666ودن عب666دالخالق خ666ان و تحري666ک
:شدن توسط ديگرانيک!!ی از اول!!ين نظري!!اتی ک!!ه پ!!س از ت!!رور نادرشاه توسط عبدالخالق خان، در نشريات دولت!!!!ی انعک!!!!اس ياف!!!!ت، ناب!!!!الغ خوان!!!!دن
بايس!!ت ب!!ود، پ!!س م!!یق!!ومی و ن!!ژادی م!!یو ب!ود حرکت او نيز يک حرکت قومی م!ی
تم!!ام اطرافي!!ان او ني!!ز برخاس!!ته از ھم!!ان . بودندمليت و قوم می
طلب6ی و تاثيرپذيری از جو سياس6ی مب6ارزه : مخالفت با استبداد
مير محمد صديق فرھنگ ضمن تاييد نسبی ی اص!!!لی دو انگي!!!زه ف!!!وق ال!!!ذکر، انگي!!!زه
عب!!!!!دالخالق خ!!!!!ان در کش!!!!!تن نادرش!!!!!اه را من!!دی مف!!رط او ب!!ه خ!!انواده چرخ!!ی ع=ق!!هزيرا ب!ه عقي!ده او اگ!ر ص!رفا اي!ن . داندنمی
شد، اي!ن انگيزه منجر به ترور نادر شاه میحادثه در آن زمان تنھا حادثه از ن!وع خ!ود
در حالی که قبل از اي!ن حادث!ه . )٣٧(بود می: دو اقدام مشابه ديگ!ر ني!ز اتف!اق افت!اده ب!ود
يکی ترور محمد عزيز خان ب!رادر ب!زرگ ر در ب!رلين ک!!ه در ن!ادر ش!اه و وزي!ر مخت!ا
-توسط ضرب گلول!ه ١٩٣٣جون ٦تاريخ
ک!!ه ت!!ازه تحص!!ي=تش را ب!!ه (ی س!!يد کم!!ال انجام ياف!ت و در جري!ان ) پايان رسانده بود
محاکم!ه او در آلم!ان معل!وم ش!د ک!ه انگي!!زه او نف!!وذ روزاف!!زون بريتاني!!ا در افغانس!!تان
ديگ!ری حادث!ه ت!روری ب!ود ک!ه . بوده استمعل!م ليس!ه نج!ات (توسط محمد عظيم خ!ان در سفارت بريتاني!ا ) و معلم عبدالخالق خان
ش!!ود ک!!ه وی ب!!رای گفت!!ه م!!ی. اتف!!اق افت!!ادترور ش!خص س!فير ب!ه س!فارت رفت!ه ب!ود، اما زمانی که ديد دسترسی به سفير ب!رايش ممکن نيست، تفنگچه خ!ود را بي!رون آورد و سه تن از کارمندان س!فارت را ک!ه اول!ی
س!!ومی افغ!!انی انگليس!!ی و دوم!!ی ھن!!دی واو در جري!!!!ان . ب!!!!ود را ب!!!!ه قت!!!!ل رس!!!!اند
ی اس!!تنطاقات ھ!!دف اص!!لی خ!!ود را تص!!فيهک!!!ار ب!!!ين جوان!!!ان و دول!!!ت بريتاني!!!ايی ک!!!ه اس!!!تق=ل افغانس!!!تان را س!!!لب ک!!!رده ب!!!ود،
در نتيجه با درنظر داشت اي!ن . عنوان کردک!!ه ھ!!ر س!!ه اي!!ن اق!!دامات تروريس!!تی، در
ھ!!ای بس!!يار کوت!!اه و در ي!!ک س!!الفاص!!لهھ!ا را مج!زا از ت!وان آنان!د، نم!یانجام يافته
ھ!!م دانس!!ت؛ بلک!!ه اي!!ن ح!!وادث ھم!!ه ت!!داعی کنن!!!ده وج!!!ود ي!!!ک جري!!!ان اپوزيس!!!يون در مقابل دولت بوده است ک!ه ب!ا سياس!ت ھ!ای درب!!!!ار ب!!!!ه خص!!!!وص در م!!!!ورد رواب!!!!ط
چن!ان . ان!دھا مخالف بودهگسترده با انگليسچ!!ه عب!!دالخالق خ!!ان ھ!!م در ج!!ايی ب!!ه اي!!ن
گوي!!د ک!!ه ه اش!!اره ک!!رده اس!!ت و م!!یمس!!السيد کمال خان و محمد عظيم خان ش!ھيد، «
اکنون نوبت من اس!ت ت!ا . دم مار را بريدنددر ض!!من ب!!ا در . )٣٨(»خ!!ود م!!ار را بکش!!م
-نظ!!ر گ!!رفتن اوض!!اع و ش!!رايط نظ!!ام ب!!ين
الملل و پيشروی روزافزون اروپا به سمت جنگ جھ!انی دوم و ب!ه خص!وص تح!وOت
روز ب!!!ه روز ب!!ه س!!!مت داخل!!ی آلم!!!ان ک!!هت!!وان گرايي!!د، م!!یراديکاليس!!م و نازيس!!م م!!ی
ای از جوانان و دانشجويان به ارزيابی کلیب!ه اي!ن . افغانی مقيم آلم!ان ني!ز دس!ت ياف!ت
معنا که ترور محمد عزيز خ!ان در ب!رلين، توس!!!!ط ي!!!!ک ج!!!!وان افغ!!!!انی مق!!!!يم آلم!!!!ان صورت گرفت؛ محمد عظيم خان ک!ه معل!م
و ب!!ه س!!فارت انگل!!يس عب!!دالخالق خ!!ان ب!!ود حمل!!!ه ب!!!رده ب!!!ود، تحص!!!ي=ت خ!!!ود را در آلم!!ان ب!!ه پاي!!ان رس!!انده ب!!ود و ب!!دون ش!!ک
ت!!اثير افک!!ار او ب!!ر عب!!دالخالق خ!!ان ني!!ز ب!!ینويسد ک!ه اي!ن آقای فرھنگ می. نبوده است
و ١٩٣١ھ!!!!ای جوان!!!!ان انق=ب!!!!ی در س!!!!الای که يک نفر انق=بی غالبا در کافه ١٩٣٢