Τρομοκρατία στην Ευρώπη και η Συνθήκη Λισαβόνας

Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης

Τμήμα Νομικής

ΜΠΣ Ν.Α. ΕΥΡΩΠΗΣ

Εργασία στο Μάθημα

Επίκαιρα Θέματα Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης και ΝΑ Ευρώπης

«Η τρομοκρατία στην Ευρώπη και η απάντηση της

Ευρωπαϊκής Ένωσης μετά τη Συνθήκη της Λισαβόνας»

Δημήτριος Γ. Καρατζάς (ΑΜ: 337)

(Μεταπτυχιακός Φοιτητής)

2

Μάρτιος 2015

ΣΕΛΙΔΑ ΣΚΟΠΙΜΑ ΚΕΝΗ

3

ΣΥΝΟΨΗ

Η τρομοκρατία αποτελεί στις μέρες μας ένα από τα μεγαλύτερα

δεινά τα οποία αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα καθώς απειλεί την

ύπαρξη των κρατών, την ακεραιότητα των συνόρων τους και την

ειρηνική ζωή των κατοίκων τους. Ο αριθμός των σοβαρών διεθνών

τρομοκρατικών επιθέσεων έχει αυξηθεί, με αποτέλεσμα να

μετατραπεί ο αγώνας κατά της τρομοκρατίας σε κεντρικό άξονα

των διεθνών σχέσεων.

Μετά τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου 2001, δόθηκε

ιδιαίτερη προσοχή στην αντιμετώπιση της τρομοκρατίας με τη

λήψη αντιτρομοκρατικών μέτρων και λοιπών δράσεων

(στρατιωτικών-μη στρατιωτικών), τόσο σε εθνικό όσο και στο

διεθνές πλαίσιο. Αυτό που είναι σίγουρο και αποδεκτό είναι ότι

η τρομοκρατία σε κάθε μορφή και εκδήλωση της, συνιστά έναν από

τους μεγαλύτερους κινδύνους για την ειρήνη και την ασφάλεια.

Σκοπός της εργασίας είναι η ανάλυση του φαινομένου της

τρομοκρατίας (κατηγορία ασύμμετρης απειλής) στο χώρο της

Ευρωπαϊκής Ένωσης και τα μέτρα για την αντιμετώπισή της μετά

τη Συνθήκη της Λισαβόνας.

4

ΣΕΛΙΔΑ ΣΚΟΠΙΜΑ ΚΕΝΗ

5

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ1. Η Παγκοσμιοποίηση της Τρομοκρατίας ……………………………………...…. Σελ.73. Αποφάσεις του ΟΗΕ ………………………………………….……………..….… Σελ. 84. Η Στάση των ΗΠΑ και της ΕΕ …………………………………………...………. Σελ. 9

ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Α»: ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ, Η «ΚΟΡΩΝΙΔΑ» ΤΩΝ ΑΣΥΜΕΤΡΩΝ ΑΠΕΙΛΩΝ

Γενικά ………………………………………..…………………………….……….... Σελ. 11

1. Ασύμμετρες Απειλές ………………………………….……………….……….... Σελ. 11

α. Διεθνής Τρομοκρατία …………………..…………………………...….….…. Σελ. 11

β. Το Διεθνές Οργανωμένο Έγκλημα ……………………….…….….…….….

Σελ. 13

6

γ. Κυβερνοπόλεμος και Κυβερνοτρομοκρατία …………………….………..…

Σελ. 13

2. Τρομοκρατία-Δυσχέρειες Ορισμού της Τρομοκρατίας …………………….…

Σελ. 14

3. Παράγοντες και Πηγές Τρομοκρατίας …...…………………………………..… Σελ.

15

α. Άνιση Ανάπτυξη– Ηγεμονικές Συμπεριφορές ………………..……….

….... Σελ. 15

β. Θρησκευτικός Φονταμενταλισμός ……………………………….………….. Σελ.

15

γ. Παγκοσμιοποίηση ……………………………………………………….……. Σελ. 17

δ. Οικονομικοί Μετανάστες-Λαθρομετανάστες

……………………………...... Σελ. 17

ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Β»: Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΗΣ ΕΕ ΣΤΗΝ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ

Γενικά ………………………….……………..………………………………........… Σελ. 19

1. Οι Αναληφθείσες Δράσεις της ΕΕ για την Καταπολέμηση

Τρομοκρατίας …. Σελ. 20

2. Η Συμβολή της Συνθήκης της Λισαβόνας στην Καταπολέμηση της

Τρομοκρατίας . Σελ. 26

Γενικά .……………………………………………………………………………. Σελ. 26

α. Ιστορική Αναδρομή …………….…………………………………………….. Σελ. 26

β. Αλλαγές που Επήλθαν στην Κοινή Πολιτική Ασφαλείας και

Άμυνας (ΚΠΑΑ) …………………………………………………………………………………………. Σελ. 27

γ. Προκλήσεις από την Εφαρμογή της Συνθήκης ……………………………...

Σελ.29

ΣΥΝΟΨΗ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ………………………………………………….….. Σελ. 31

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ………………………………………………………………....….. Σελ. 33

7

ΣΕΛΙΔΑ ΣΚΟΠΙΜΑ ΚΕΝΗ

8

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

“The goal of terror is to kill one and frighten 10,000”(Ο στόχος της τρομοκρατίας είναι να σκοτωθεί ένας και να φοβηθούν 10.000)

Chinese proverb

1. Η Παγκοσμιοποίηση της Τρομοκρατίας

Η 11η Σεπτεμβρίου σηματοδότησε μια νέα εποχή στην

ιστορία της ανθρωπότητας. Η κατάρρευση των Δίδυμων Πύργων και

η καταστροφή του Πεντάγωνου, είδωλα που άλλοτε απεικόνιζαν την

αμερικανική παντοδυναμία, επέφεραν ισχυρότατο πλήγμα στις ΗΠΑ

αλλά και συγκλόνισαν ολόκληρο τον κόσμο, επιβεβαιώνοντας τον

τίτλο της γαλλικής εφημερίδας Le Monde: “nous sommes tous

americains”. Δεκατέσσερα χρόνια μετά, τρομοκρατικές ομάδες

κινούμενες από εξτρεμιστικές ιδεολογίες έχουν προβεί σε

πολυάριθμες επιθέσεις στον πλανήτη: από την Καζανμπλάνκα στη

Τζακάρτα, από το Ριάντ στη Μομπάσσα, από τη Μαδρίτη στο

Λονδίνο και ξανά στις ΗΠΑ και προσφάτως στο Παρίσι, όπου

κυριαρχεί το σύνθημα «Je suis Charlie».

Το πρόβλημα της τρομοκρατίας απασχολεί τη διεθνή

κοινότητα ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1950. Ωστόσο,

στις μέρες μας έχουν επέλθει σημαντικές αλλαγές στη φύση του

φαινομένου αυτού. Στο παρελθόν, οι τρομοκρατικές ενέργειες

9

συνιστούσαν το αποτέλεσμα της δράσης μικρών τρομοκρατικών

οργανώσεων που ενεργούσαν στα πλαίσια μιας χώρας. Αντίθετα,

σήμερα παρατηρούμε πως οι νέοι τρομοκράτες κινούνται με

μεγαλύτερη ευκολία πέρα από τα σύνορα μιας συγκεκριμένης χώρας

με σκοπό την επίθεση στις δυτικές «αξίες» και το δυτικό τρόπο

ζωής γενικότερα1. Έχουν καταφέρει να δημιουργήσουν ένα δίκτυο

διεθνούς βεληνεκούς μέσα από το οποίο προσηλυτίζουν τους

οπαδούς τους και ενισχύονται οικονομικά. Το Δίκαιο των

Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων επιβάλλει στα κράτη τη λήψη μέτρων για

την προστασία των πολιτών που βρίσκονται στη δικαιοδοσία τους

από τρομοκρατικές πράξεις2. Αυτό το καθήκον αναγνωρίζεται ρητά

στις Αρχές και Κατευθυντήριες Γραμμές για τα Ανθρώπινα

Δικαιώματα και την Τρομοκρατία της Γενικής Συνέλευσης των

Ηνωμένων Εθνών (ΗΕ) και των Κατευθυντήριων Γραμμών του

Συμβουλίου της Ευρώπης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τον

Αγώνα κατά της Τρομοκρατίας.

2. Οι Αποφάσεις του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ)

Η τρομοκρατία ως παγκόσμιο φαινόμενο απαιτεί διεθνή

συνεργασία, όχι μόνο μεταξύ των κρατών-μελών της αλλά και στο

πλαίσιο του ΟΗΕ. Σημαντική, αλλά όχι αποτελεσματική, αποτελεί

η συμβολή των ΗΕ στον αγώνα κατά της τρομοκρατίας με την

υιοθέτηση σχετικών συμβάσεων, οι οποίες από το 1963 μέχρι

σήμερα, ανέρχονται στις 12.

1 Νέστωρ Κουράκης, Εγκληματολογικοί Ορίζοντες: Β’ Πραγματολογική προσέγγιση και επιμέρουςζητήματα, (Εκδόσεις: Σάκκουλας, Αθήνα-Κομοτηνή, 2005), σελ. 234-235.2 House of Lords, House of Commons, Joint Committee on Human Rights, Counter-Terrorism Policy and Human Rights: Prosecution and Pre-Charge Detention, (Twenty-fourthReport of Session 2005-06), http://www.statewatch.org/news/2006/aug/uk-jchr-terror-detention.pdf (προσβαση την 23/1/2015).

10

Με το Ψήφισμα 1269/1999, το Συμβούλιο Ασφαλείας (ΣΑ)

έδωσε για πρώτη φορά έμφαση στην ανάγκη αντιμετώπισης της

τρομοκρατίας σε εθνικό επίπεδο αλλά και στην ενίσχυση της

διεθνούς συνεργασίας, με βάση τις αρχές του Χάρτη και τους

κανόνες του ΔΔ, υπογραμμίζοντας τον ουσιώδη του ρόλο. Το

Ψήφισμα αυτό κάλεσε τα κράτη να λάβουν κατάλληλα μέτρα για τη

πρόληψη και τη καταστολή της τρομοκρατίας σύμφωνα με το εθνικό

τους δίκαιο και τις διεθνείς τους υποχρεώσεις. Επίσης με το

Ψήφισμα 54/109/1999, υιοθέτησε τη Διεθνή Σύμβαση για τη

Καταστολή της Χρηματοδότησης της Τρομοκρατίας.

Ιδιαίτερη σημασία, όσον αφορά στη διεθνή

αντιτρομοκρατική νομοθεσία που ακολούθησε την 11η Σεπτεμβρίου,

έχει το Ψήφισμα 1373/2001, το οποίο έχει υιοθετήσει και η ΕΕ.

Το ΣΑ ενεργώντας σύμφωνα με το Κεφάλαιο VII του Χάρτη, ίδρυσε

την Επιτροπή για την Καταπολέμηση της Τρομοκρατίας και υποχρέωσε τα

κράτη να υποβάλλουν στο όργανο αυτό κάθε τρεις μήνες εκθέσεις

για την εφαρμογή των μέτρων που προβλέπονται στο Ψήφισμα. Το

Ψήφισμα αυτό μεταξύ άλλων απαιτεί από τα κράτη-μέλη τη λήψη

μέτρων για την πρόληψη και τη καταστολή της χρηματοδότησης

τρομοκρατικών οργανώσεων, την ανταλλαγή πληροφοριών, τη

ρύθμιση της χορηγήσεως ασύλου για τρομοκρατικές δραστηριότητες

και τη ταυτοποίηση των τρομοκρατών κατά τη διαδικασία της

μεταναστεύσεως3. Κι άλλα ψηφίσματα, όπως το 1267 με το οποίο

επιβλήθηκαν κυρώσεις στην Al Qaeda και το 1566 με το οποίο

διατυπώθηκε ο ορισμός της τρομοκρατίας, αποδεικνύουν τον

σημαντικό ρόλο του ΟΗΕ στον αγώνα κατά της τρομοκρατίας.

3 Hans-Jörg Albrecht, Νομοθετικές απαντήσεις στην 11η Σεπτεμβρίου: Συγκριτική ανάλυση τηςΑντιτρομοκρατικής Νομοθεσία, (Εκδόσεις: Ποινική Δικαιοσύνη, Αθήνα, 2004) σελ.985.

11

4. Η Στάση των HΠΑ και της ΕΕ

α. ΗΠΑ

Αμέσως μετά τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου η

Σύμβουλος Ασφαλείας του Αμερικανού Προέδρου δήλωσε πως:

«Σύμφωνα με το ΔΔ και τους κανονισμούς του ΟΗΕ, οι ΗΠΑ έχουν

το δικαίωμα ανάληψης στρατιωτικής δράσης χωρίς εντολή των ΗΕ.

Η πρώτη συνέπεια παροξυσμού της τρομοκρατικής βίας ήταν –σε

στρατηγικό επίπεδο- η προτεραιότητα καταπολέμησης της

τρομοκρατίας εντός και εκτός των συνόρων και η υπεράσπιση των

αμερικανικών αξιών4. Οι ΗΠΑ θα απαντούσαν μ’ έναν ολοκληρωτικό

πόλεμο κατά της τρομοκρατίας που θα ήταν μακρύς και δεν θα

μοιάζει με κανέναν άλλο5. Το 2002 η κυβέρνηση Bush, εξέδωσε τη

Νέα Στρατηγική Ασφαλείας6. Είναι εμφανές πως τα κύρια σημεία7

του νέου αμερικανικού δόγματος είναι η άσκηση μονομερούς

πολιτικής, η χρήση πολεμικής δράσης σε συνδυασμό με την

υποτίμηση των κανόνων του ΔΔ, ο μεροληπτικός καθορισμός των

κρατών που ενθαρρύνουν την τρομοκρατία (κράτη-παρίες) και η

«εκβιαστική» στρατολόγηση συμμάχων.

β. Ευρωπαϊκή Ένωση

4 Fracois Heisbourg, Pas de missiles mais des fantassins, Άρθρο στην Εφημ. Le Figaro,17/9/2001. http :// www . propositionline . com / Fighting - For / fighting - for . html (πρόσβαση την 6/2/15).5 Christian English & Frederic Thibaud, Η ημέρα που σημάδεψε τον 21ο αιώνα,(Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2001), σελ. 98.6 The National Security Strategy of the United States of America,…………………………………………. http://www.state.gov/documents/organization/63562.pdf,(πρόσβαση την 4/2/2015).7 James Risen, Εμπόλεμη κατάσταση: Μυστικά και ψέματα της CIA και του Bush, (ΕκδόσειςΕλληνικά Γράμματα, Αθήνα 2007), σελ. 23.

12

Κατά γενική ομολογία, η ΕΕ αντέδρασε με σύνεση,

τουλάχιστο όσο αφορά στη σύνταξη θεσμικών προβλέψεων για την

καταπολέμηση της τρομοκρατίας. Δραστηριοποιήθηκε λαμβάνοντας

πρωτοβουλίες και μέτρα για την αντιμετώπιση των κύριων

ασύμμετρων απειλών, όπως8:

Θεσμοθέτηση του ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης

και ταυτόχρονα τη λήψη μέτρων για την καταπολέμηση της

χρηματοδότησης της τρομοκρατίας και τη συμφωνία αμοιβαίας

δικαστικής συνδρομής με τις ΗΠΑ.

Άσκηση πολιτικών κατά της διάδοσης των όπλων

μαζικής καταστροφής με πιο πρόσφατη τη συμφωνία ενός

προγράμματος δράσης, το οποίο προβλέπει μέτρα για την

ισχυροποίηση του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας, για

αυστηρότερους ελέγχους επί των εξαγωγών και την αντιμετώπιση

των παράνομων αποστολών και προμηθειών.

Παρεμβάσεις για την αντιμετώπιση περιφερειακών

συγκρούσεων. Η αποκατάσταση χρηστής διακυβέρνησης, η προαγωγή

της δημοκρατίας και η εξασφάλιση στις αρχές, της ικανότητας

καταπολέμησης του οργανωμένου εγκλήματος.

Η αντιμετώπιση του οργανωμένου εγκλήματος και

της τρομοκρατίας αποτέλεσε, ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του

΄70 και μέχρι σήμερα, τη δικαιολογητική βάση για την υιοθέτηση

μιας σειράς πρωτοβουλιών στο χώρο του ποινικού δικαίου.

Χρησιμοποιήθηκαν δηλαδή οι δύο αυτές κατηγορίες εγκλημάτων ως

ενοποιητικοί μοχλοί ή κινητήριοι άξονες για την ανάπτυξη

κοινών πολιτικών στον ευρύτερο τομέα της πρόληψης και δίωξης

8 Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ- ΜΙΑ ΑΣΦΑΛΗΣΕΥΡΩΠΗ Σ’ EΝΑΝ ΚΑΛΥΤΕΡΟ ΚΟΣΜΟ, (Λουξεμβούργο: Υπηρεσία Εκδόσεων της ΕΕ, 2009),σελ 12, http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/librairie/pdf(πρόσβαση τη 10/2/15).

13

του εγκλήματος9. Από το 2003 και έπειτα, η ΕΕ πραγματοποίησε

πρόοδο όσον αφορά την αντιμετώπιση των δύο αυτών προβλημάτων,

λαμβάνοντας και άλλα μέτρα, θεσπίζοντας νέα στρατηγική για την

εξωτερική διάσταση του τομέα δικαιοσύνης και εσωτερικών

υποθέσεων το 2005. Χάρη στα μέτρα αυτά, διευκολύνθηκαν η

διεξαγωγή διασυνοριακών ερευνών και ο συντονισμός της δίωξης.

Η αντιτρομοκρατική στρατηγική της ΕΕ, η οποία επίσης

θεσπίστηκε το 2005, βασίζεται στον σεβασμό των ανθρώπινων

δικαιωμάτων και του Διεθνούς Δικαίου και ακολουθεί μία

τετρασκελή προσέγγιση, δηλαδή πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης,

της στρατολόγησης τρομοκρατών και καταπολέμησης των

γενεσιουργών αιτίων τους, προστασία δυνητικών στόχων, δίωξη

τρομοκρατών και αντίδραση μετά τις επιθέσεις10.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Α»: ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ, Η «ΚΟΡΩΝΙΔΑ» ΤΩΝ ΑΣΥΜΕΤΡΩΝ ΑΠΕΙΛΩΝ

Γενικά

Στο παρόν κεφάλαιο θα προσδιοριστούν οι παράγοντες και οι

πηγές που διαμορφώνουν-προκαλούν την τρομοκρατική δράση.

Επίσης θα αναπτυχθούν οι μορφές, ο τρόπος και οι διαδικασίες,

με τον οποίο οι πολιτικές και οικονομικές διαφορές μεταξύ των

χωρών, ο Φονταμενταλισμός, η παγκοσμιοποίηση καθώς και η9 Συμεωνίδου – Καστανίδου, Οργανωμένο Έγκλημα και Τρομοκρατία: Σύγχρονες Εξελίξεις στηνΕυρωπαϊκή και Ελληνική Έννομη Τάξη, (Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα 2005), σελ. 12.10 Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ — ΜΙΑ ΑΣΦΑΛΗΣΕΥΡΩΠΗ Σ’ EΝΑΝ ΚΑΛΥΤΕΡΟ ΚΟΣΜΟ,12,…………………………………………………………………..http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/librairie/pdf (πρόσβαση τη10/2/15).

14

λαθρομετανάστευση, αποτελούν έναυσμα ξεσπάσματος και εξάπλωσης

των συγκεκριμένων απειλών.

1. Ασύμμετρες Απειλές

Θα αποτελούσε πιθανότατα σφάλμα να επιχειρήσει κανείς

να καταρτίσει έναν κατάλογο των λεγόμενων «Ασύμμετρων

Απειλών». Το τι αποτελεί «ασύμμετρο» μεταβάλλεται συνεχώς και

εξαρτάται από το πλαίσιο αναφοράς,11 ενώ υπάρχουν και

ασύμμετρες απειλές που δεν μπορούμε να προβλέψουμε ή να

φανταστούμε.12

α. Διεθνής Τρομοκρατία

«Ήταν 11 Σεπτεμβρίου. Αεροπλάνα που έχουν εκτραπεί από την

φυσιολογική τους αποστολή, οδηγημένα από πιλότους αποφασισμένους για όλα,

χιμούν στη καρδιά της μεγαλούπολης, με στόχο να γκρεμίσουν τα σύμβολα ενός

πολιτικού συστήματος…. Και τα μέντια μεταδίδουν απευθείας την τραγωδία»13

Οι επιθέσεις στο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου και στο

Πεντάγωνο επανέφεραν στο προσκήνιο τη τραγική μορφή της

διεθνούς τρομοκρατίας. Το συμβάν αυτό, με περίπου 3.000

νεκρούς στην ίδια την καρδιά της αμερικανικής υπερδύναμης και

μάλιστα σε απευθείας τηλεοπτική μετάδοση, αυξάνει στο μέγιστο

βαθμό το αίσθημα ανασφάλειας και φόβου των πολιτών. Πρόκειται

για εκείνην ακριβώς την επίδραση που επιδιώκουν και οι δράστες

των επιθέσεων. Η είσοδος σε μια νέα φάση των διεθνών σχέσεων,

11 Steven Lambakis – James Kiras και Kristin Kolet, Understanding «AsymmetricThreats to the United States», (Virginia: National Institute for PublicPolicy,2002), σελ. 1, κείμενο στο βιβλίο του Ντόκου , «Ασύμμετρες Απειλές καιΔιεθνή Ασφάλεια», 364. http :// users . uom . gr /~ keridis / files / public / public 3. pdf (πρόσβαση την 30/1/2015).12 Ντόκος, Ασύμμετρες Απειλές και Διεθνή Ασφάλεια, 363-364. 13 Ραμονέ, Ιγνάσιο, Πόλεμοι του 21ου αιώνα. Νέοι φόβοι και νέες Απειλές, μεταφ. ΣτάθηςΓκίνης, Αθήνα, (Αθήνα, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2003), σελ.57.

15

οφείλεται πρώτα απ΄ όλα στο γεγονός ότι αποκαλύφθηκε πλέον πως

οι ΗΠΑ είναι τρωτές, κάτι που δεν υποψιαζόμασταν μέχρι τότε.

Όσο για το φαινόμενο της τρομοκρατίας, δεν είναι κάτι

καινούργιο αλλά αντίθετα έχει προϊστορία.14 Γεννιέται ιστορικά

κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1960, η οποία διέθετε

κάποια ιδιαίτερα πολιτικοκοινωνικά χαρακτηριστικά που

λειτούργησαν καταλυτικά στην δημιουργία και δράση ομάδων,

οργανώσεων και κινημάτων.15 Η τρομοκρατία, τόσο εντός της

Ευρώπης όσο και ανά τον κόσμο, παραμένει μια σημαντική απειλή

για Διεθνή Ασφάλεια.16 Η τρομοκρατία αποτελεί ενίοτε μια

προϋπόθεση, αρκετά συχνά μάλιστα και ένα υποκατάστατο του

πολέμου. Αντιπροσωπεύει μια στρατηγική για την άσκηση πίεσης

σε ορισμένα κράτη τα οποία δεν στοχεύει ούτε να τα νικήσει

ούτε να τα κατακτήσει, αλλά να τα οδηγήσει να υιοθετήσουν μια

συγκεκριμένη συμπεριφορά.

Η νομική βάση της έννοιας της τρομοκρατίας είχε

τεθεί ήδη στη Συνθήκη για την ίδρυση της ΕΕ, όπου ως ένας από

τους στόχους της Συνθήκης, ορίζεται, «η παροχή στους πολίτες της,

υψηλού επίπεδου προστασίας μέσα σε ένα περιβάλλον ελευθερίας, ασφάλειας και

δικαιοσύνης». Όπως σημειώνεται στην Αιτιολογική Έκθεση που

συνόδευε την Πρόταση που υπέβαλε η Επιτροπή στις 19

Σεπτεμβρίου 2001, το φαινόμενο της τρομοκρατίας δεν ήταν

καινούργιο. Ως πρακτική ήταν γνωστό από την αρχαιότητα και ως

όρος χρησιμοποιείται ήδη από τον 18ο αιώνα17. Όλες οι14 Boniface, Pascal, Οι Πόλεμοι του Αύριο, επ. Σωτήριος Ντάλης, (Αθήνα, ΕκδόσειςΠαπαζήση, 2004), σελ. 55.15 Μαίρη Μπόση, Περί του Ορισμού της Τρομοκρατίας, (Εκδόσεις Π. Τραυλός, Αθήνα2000) σελ.32.16 Συμβούλιο της ΕΕ, ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ-ΜΙΑ ΑΣΦΑΛΗΣ ΕΥΡΩΠΗ Σ’ EΝΑΝΚΑΛΥΤΕΡΟ ΚΟΣΜΟ, σελ. 12.17 Ανδρέας Λοβέρδος, Για τη τρομοκρατία και το πολιτικό έγκλημα, 1987,71/72 – Ι.Primoratz, What is Terrorism?, Journal of Applied Philosophy 1990, σ.129,

16

τρομοκρατικές πράξεις, έστω κι αν δεν χαρακτηρίζονται στους

ποινικούς νόμους ως τρομοκρατικές, αποτελούν βαρύτατα

αδικήματα και διώκονται, με την απειλή αυστηρών κυρώσεων, σε

όλες τις χώρες της ΕΕ18.

Τα τελευταία χρόνια, η τρομοκρατία έχει

εκσυγχρονιστεί, χρησιμοποιώντας πιο ανεπτυγμένα μέσα, τα οποία

την καθιστούν περισσότερο αποτελεσματική. Διαθέτει σημαντικά

κεφάλαια, είτε μέσω διαφόρων δραστηριοτήτων όπως ξέπλυμα

χρήματος, λαθρεμπόριο κάθε είδους κ.λ.π., είτε μέσο της

υποστήριξης κρατών που χρηματοδοτούν ορισμένες επιθέσεις.

Επίσης διαθέτει πολυάριθμα δίκτυα σε όλον τον κόσμο, τα οποία

μπορούν να διαδώσουν τις θέσεις του με ποικίλους τρόπους19.

β. Το Διεθνές Οργανωμένο Έγκλημα

Η ανάπτυξη των διεθνών επικοινωνιών και η ευρύτερη

επικράτηση της οικονομίας της αγοράς μετά το τέλος του Ψυχρού

Πολέμου οδήγησαν στην εντυπωσιακή αύξηση του όγκου του

διεθνούς εμπορίου, των συναλλαγών και των διεθνών επενδύσεων,

καθώς και του αριθμού των πολυεθνικών επιχειρήσεων. Οι

παράγοντες αυτοί, σε συνδυασμό με την ευκολία των διεθνών

μετακινήσεων και επικοινωνιών και τη διαπερατότητα των διεθνών

συνόρων σε πολλές περιοχές του κόσμου, συνέργησαν στη

δημιουργία μιας ενιαίας παγκόσμιας αγοράς για παράνομα αγαθά

και δραστηριότητες και δημιούργησαν πρόσφορο έδαφος για την

κείμενο στο βιβλίο της Ελισάβετ Συμεωνίδου – Καστανίδου, Οργανωμένο Έγκλημακαι Τρομοκρατία: Σύγχρονες Εξελίξεις στην Ευρωπαϊκή και Ελληνική Έννομη Τάξη, έκδοση β΄,σελ. 114.18 Συμεωνίδου – Καστανίδου, Οργανωμένο Έγκλημα και Τρομοκρατία: Σύγχρονες Εξελίξειςστην Ευρωπαϊκή και Ελληνική Έννομη Τάξη, σελ. 114.19 Boniface, Οι Πόλεμοι του Αύριο, σελ. 56-57.

17

αλματώδη αύξηση του διεθνικού εγκλήματος, της τρομοκρατίας,

του εμπορίου των ναρκωτικών και της διαφθοράς.20

Το «νέο οργανωμένο έγκλημα» έχοντας ως αφετηρία του

τις πολιτικοοικονομικές ανακατατάξεις που συνέβησαν μετά το

τέλος του διπολικού συστήματος, διακινεί πληθώρα «αγαθών»

καθώς και διάφορες κατηγορίες «ειδικοτήτων» που κάνουν χρήση

πράξεων βίας, όπως δολοφονίες ή δολοφονικές απόπειρες κατά

πολιτικών προσώπων, οι οποίες θα μπορούσαν να θεωρηθούν

τρομοκρατικές και να ταυτιστούν με την ερμηνεία της

τρομοκρατίας.

Το οργανωμένο έγκλημα αποτελεί σήμερα, όχι μόνο μία

σημαντική πηγή βίας, αλλά και έναν πολύ σημαντικό παράγοντα

κοινωνικής αποσταθεροποίησης που τείνει να καταστεί

πολιτισμικό πρότυπο και στάση ζωής, στο πλαίσιο μιας εποχής,

που χαρακτηρίζεται από την απόλυτη επιδίωξη του κέρδους και

της επιβολής, τη ρευστότητα αξιών και την έλλειψη πολιτικού

λόγου.

γ. Κυβερνοπόλεμος και Κυβερνοτρομοκρατία

Η τρομοκρατία στην πληροφορική έχει γίνει, τα

τελευταία χρόνια, πηγή μεγάλης ανησυχίας για τους δυτικούς

πολιτικούς και στρατιωτικούς παράγοντες. Το Μάιο του 1998, ο

πρόεδρος Μπιλ Κλίντον ανακοίνωσε το διορισμό εθνικού

συντονιστή για την ασφάλεια, την προστασία των υποδομών και

την αντιτρομοκρατία. Σύμφωνα με τον Αμερικανό πρόεδρο, «οι εχθροί

μας έχουν επεκτείνει τα πεδία πολέμου τους από το φυσικό χώρο μέχρι τον

κυβερνοχώρο … και αν δεν λάβουμε τα απαιτούμενα μέτρα, οι τρομοκράτες, οι20 Ντόκος, Ασύμμετρες Απειλές και Διεθνή Ασφάλεια, 366-367. http :// users . uom . gr /~ keridis / files / public / public 3. pdf (πρόσβαση τη 17/2/2015).

18

εγκληματίες και τα εχθρικά προς εμάς καθεστώτα θα είναι σε θέση να εισβάλουν στα

παραπάνω ζωτικά συστήματα και να τα παραλύσουν ….».21

Οι τεχνολογίες της πληροφορίας και της

επικοινωνίας, καθώς και η ψηφιακή επανάσταση, μας οδήγησαν,

θέλοντας και μη, σε μια νέα εποχή, όπου τα κύρια

χαρακτηριστικά είναι η ακαριαία μεταφορά πληροφοριακών

δεδομένων και ο πολλαπλασιασμός των ηλεκτρονικών δικτύων και

σχέσεων. Το internet αποτελεί την καρδιά, το σταυροδρόμι και

τη κινητήρια δύναμη της μεγάλης αλλαγής. Οι δίαυλοι της

επικοινωνίας είναι για τη σημερινή εποχή ότι ήταν οι

σιδηρόδρομοι για τη βιομηχανική εποχή.22

2. Τρομοκρατία-Δυσχέρειες Ορισμού της Τρομοκρατίας

Για την υιοθέτηση οποιασδήποτε πολιτικής κατά της

τρομοκρατίας απαιτείται να δοθεί πρώτα ένας κατάλληλος

ορισμός. Ωστόσο, μέχρι σήμερα η διεθνής κοινότητα δεν έχει

κατορθώσει να συμφωνήσει σε έναν ακριβή ορισμό της

τρομοκρατίας, ιδίως λόγω ιδεολογικών αντιθέσεων. Είναι μάλιστα

χαρακτηριστική η φράση ότι “one man’s terrorist is another man’s freedom

fighter” (ο τρομοκράτης για κάποιον είναι μαχητής της ελευθερίας για κάποιον

άλλο), ιδίως όταν πρόκειται για περιπτώσεις λαών που διεκδικούν

το δικαίωμα τους για αυτοδιάθεση, τη στιγμή που τα κράτη

διστάζουν να τους το αναγνωρίσουν, ισχυριζόμενα ότι αυτοί

είναι τρομοκράτες23.

21 Pascal Boniface, Οι Πόλεμοι του Αύριο, επιμ. Σωτήριος Ντάλης, (Αθήνα,Εκδόσεις Παπαζήση, 2004), σελ. 57.22 Ραμονέ, Πόλεμοι του 21ου αιώνα. Νέοι φόβοι και νέες Απειλές, 122.23 Jeffrey Addicott, Cases and materials on Terrorism Law, 3rd edition, (Εκδόσεις:Lawyers & Judges, 2006), σελ. 1.

19

Αναζητώντας τον κατάλληλο ορισμό της τρομοκρατίας, θα

πρέπει να υπογραμμίσουμε την ανάγκη διαχωρισμού των εννοιών

της ένοπλης σύρραξης και της τρομοκρατίας. Σε περίπτωση

ένοπλης σύρραξης (διεθνούς ή μη-διεθνούς χαρακτήρα) εφαρμοστέο

είναι το δίκαιο που διέπει τις ένοπλες συρράξεις, οι Συμβάσεις

της Χάγης, οι Συμβάσεις της Γενεύης και τα Πρόσθετα Πρωτόκολλα

τους. Σε αυτές τις περιπτώσεις οι πολεμικές πράξεις δεν

καταλογίζονται ως εγκληματικές ή τρομοκρατικές24. Αντίθετα, οι

τρομοκρατικές πράξεις που διαπράττονται σε περιόδους ειρήνης

(δηλαδή σε συνθήκες που δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ως

ένοπλη σύρραξη), διέπονται είτε από την εθνική νομοθεσία των

κρατών, είτε από το Διεθνές Ποινικό Δίκαιο ή το Δίκαιο των

Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Η διάκριση των εννοιών αυτών

αποδεικνύεται εξαιρετικά δυσχερής και χρειάζεται προσεκτική

μελέτη εξαιτίας της χρησιμοποίησης στομφωδών εκφράσεων όπως

«πόλεμος κατά της τρομοκρατίας» και του χαρακτηρισμού των

πολέμων ως πράξεων τρομοκρατίας και των πολεμιστών ως

τρομοκρατών, περιορίζοντας την εφαρμογή και τη συμμόρφωση προς

το Ανθρωπιστικό Δίκαιο, χωρίς, ωστόσο, την ύπαρξη θετικών

αποτελεσμάτων για την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας.

Σε μία εποχή όπου παρατηρείται έντονα η τάση

κατηγοριοποίησης πράξεων ως τρομοκρατικών, με σοβαρούς

περιορισμούς των ατομικών δικαιωμάτων, απαιτείται ο ορισμός

της τρομοκρατίας να είναι σαφής ώστε να παρέχει νομική

βεβαιότητα. Βέβαια η ΕΕ στο άρθρο 7 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης

24 U.Ν., Terrorism and Human Rights, (Progress report prepared by Ms. KalliopiK. Koufa, Special Reporter UN 2001), σελ.19-20…………………………………………………………………………………http://www1.umn.edu/humanrts/demo/Koufa_TerrorismHumanRights.pdf (πρόσβασητη 17/1/2015).

20

των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) εξαγγέλλεται η αρχή της

νομιμότητας, «nullum crimen nulla poena sine lege» (Δεν νοείται έγκλημα χωρίς

να προβλέπεται από νόμο).

3. Παράγοντες και Πηγές Τρομοκρατίας

α. Άνιση Ανάπτυξη– Ηγεμονικές Συμπεριφορές

Από την άνιση ανάπτυξη που παρατηρείται μεταξύ των

παραγόντων μέσα στο άναρχο Διεθνές Σύστημα, προκαλούνται

διαφορές οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές, οι οποίες

επηρεάζουν την ισχύ, τη θέση, την αλληλεξάρτηση και την

επιρροή μεταξύ των δρώντων της διεθνούς σκακιέρας. Υπάρχει

τεράστια ανισορροπία εισοδημάτων, η οποία αντικατοπτρίζεται με

τον άφθονο πλούτο από τη μια πλευρά και την απύθμενη φτώχεια

από την άλλη, με συνέπεια την οικονομική εξάρτηση και τη

δημιουργία σφαιρών επιρροής. Ο ηγεμονισμός, οι διεθνείς

επεμβάσεις και οι στρατηγικοί ανταγωνισμοί που οξύνουν τα

περιφερειακά προβλήματα, αποσταθεροποιούν το σύγχρονο διεθνές

σύστημα. Ιδιαίτερα όμως ο ηγεμονισμός αποτελεί βασικό αίτιο

ανάπτυξης ασύμμετρων απειλών25. Οι διαφορές που προκαλούνται

από την άνιση ανάπτυξη μπορούν να διακριθούν σε τρεις

κατηγορίες, όπως παρακάτω:

Οικονομικές. Η άνιση κατανομή των αγαθών έχει

ως συνέπεια την οικονομική εξάρτηση.

Πολιτικές. Υπάρχουν δημοκρατικά καθεστώτα στη

Δύση και απολυταρχικά και ανελεύθερα στις φτωχές χώρες. Η

25 Ιωάννης Λούκας, «Ασύμμετρες απειλές και παγκόσμια ασφάλεια μετά την 11η Σεπτεμβρίου.Μία γεωστρατηγική προσέγγισης», Διημερίδα ΑΣΠ για τις Ασύμμετρες Απειλές στον 21ο Αιώνα,Θεσσαλονίκη, 21-22 Μαΐου 2003.

21

προσπάθεια επιβολής των ολίγων στους πολλούς είναι

χαρακτηριστικό των ανελεύθερων καθεστώτων.

Κοινωνικές. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν οι

θεσμοί και οι δομές που έχουν αναπτυχθεί και αφορούν την

παιδεία, υγεία, βιοτικό επίπεδο, ασφάλεια, κρατική μηχανή,

συστήματα παροχών κ.λ.π.

β. Θρησκευτικός Φονταμενταλισμός

Οι τρομοκρατικές ενέργειες της 11ης Σεπτεμβρίου και

η παγκόσμια κρίση που ακολούθησε, επανέφεραν στο προσκήνιο το

θέμα του Ισλάμ και των σχέσεων του ισλαμικού κόσμου με τη

Δύση. Ο ισλαμικός φονταμενταλισμός, όπως επικράτησε στην αρχή

ως ορολογία ή εξτρεμισμός όπως τελικά εξελίχθηκε, για να

υποδηλώσει τις πράξεις βίας, είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο με

απρόβλεπτες διαστάσεις και έναν ιδιότυπο επεκτατισμό, που

δύσκολα ανακόπτεται, πολύ δε δυσκολότερα καταστέλλεται. Είναι

από τη μία πλευρά το κοινωνικό φαινόμενο εκείνων των λαών που

πρόσφατα απέκτησαν εθνική συνείδηση και από την άλλη, είναι

μια θρησκεία που περιλαμβάνει στοιχεία επεκτατισμού και

σχετικής βίας26.

Οι πρώτες φονταμενταλιστικές κινήσεις,

καταγράφονται στο γεωγραφικό χώρο των HΠA κατά τις τελευταίες

δεκαετίες του 19ου αιώνα. Συγκεκριμένα, στα μέσα της δεκαετίας

του 1860 διατυπώνονται από συντηρητικούς προτεστάντες

θεολόγους, οι δύο θεμελιώδεις θέσεις του φονταμενταλισμού,

δηλαδή η χιλιαστική προσδοκία και το αλάθητο της Βίβλου.

Τελικά ο όρος «fondamentalist» καθιερώθηκε το 1920 για να

26 Ibid.

22

υποδηλώσει εκείνον που «κάνει τα πάντα για την υπεράσπιση των

θεμελίων της πίστης»27.

Ο πιο σημαντικός τύπος φονταμενταλισμού αναφέρεται

σήμερα στο Ισλάμ. Οι κυρίαρχες μουσουλμανικές αναφορές χώρισαν

τον γνωστό κόσμο σε δύο μέρη: στην Περιοχή του Ισλάμ (Dar-al-

Islam) και στην Περιοχή του Πολέμου (Dar-al-Harb)28. Το Dar-al-

Harb είναι εκείνες οι κοινωνίες που δεν εξισλαμίστηκαν και που

γι’ αυτό πραγματικά ή δυνητικά κυριαρχεί ο πόλεμος μέχρι την

πλήρη επικράτηση του Ισλάμ και την απορρόφηση του υπόλοιπου

κόσμου από το Dar-al-Islam. Πολλοί υποστηρίζουν βεβαίως πως

στις σύγχρονες εκδοχές των μουσουλμανικών δογμάτων ο «πόλεμος»

αναφέρεται στον πνευματικό και όχι πολεμικό στίβο. Αυτή είναι

και η επαναστατική λογική, ότι δηλαδή ο σκοπός είναι απέραντος

και συνίσταται στον εξισλαμισμό όλου του κόσμου, είναι ιερός,

επειδή το επιτάσσει ο Θεός και δικαιολογεί όλα τα μέσα, αφού

τα αγιάζει ο σκοπός29. Είναι αξιοσημείωτο ότι ο πρώην γενικός

γραμματέας του ΝΑΤΟ, ο Βέλγος Γουίλι Κλάες, δήλωσε σε μια

γερμανική εφημερίδα το 1993 ότι, «Ο ισλαμικός φονταμενταλισμός είναι

τόσο επικίνδυνος όσο ήταν και ο κομμουνισμός. Ο φονταμενταλισμός και η

δημοκρατία δεν μπορούν να συμφιλιωθούν, αλλά το ΝΑΤΟ μπορεί να συνεισφέρει

στην αποσόβηση της απειλής που αντιπροσωπεύει ο ισλαμικός εξτρεμισμός, διότι

είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια στρατιωτική συμμαχία»30.

27 Βασίλειος Γιούλτσης, Ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός ως κίνητρο τρομοκρατίας σεπαγκόσμιο επίπεδο. Προεκτάσεις - επιπτώσεις στη διεθνή ασφάλεια», Διημερίδα ΑΣΠ για τιςΑσύμμετρες Απειλές στον 21ο Αιώνα., Θεσσαλονίκη, 21-22 Μαΐου 03.28 Rudolph Peters, Islam and Colonialism: The Doctrine of Jihad in Modern History (Ισλάμ καιΑποικιοκρατία: Το Δόγμα της Τζιχάντ στη Σύγχρονη Ιστορία), (The Hague: MoutonPublishers, 1970), σελ., σελ. 4-5, κείμενο στο βιβλίο του Karim H. Karim, ΗΙσλαμική απειλή: Τα μέσα ενημέρωσης και η παγκόσμια βία, (Θεσσαλονίκη, ΕκδόσειςΠαρατηρητής, 2001), σελ. 103.29 Παναγιώτης Ήφαιστος, Ο πόλεμος και τα αίτια του. Τα πολλά πρόσωπα του ηγεμονισμού καιτης τρομοκρατίας, (Αθήνα, Εκδόσεις Ποιότητα 2000), σελ. 93.

23

γ. Παγκοσμιοποίηση

Η παγκοσμιοποίηση, έχει έναν ευμετάβλητο ορισμό. Ο

Thomas Friedman την περιγράφει ως «το ορισμένο διεθνές σύστημα» της

εποχής, συγκρίσιμο εννοιολογικά του Ψυχρού Πολέμου μεταξύ 1945

και 1991. Ο Ψυχρός Πόλεμος σήμαινε την παγκόσμια διαίρεση και

το διπολικό ανταγωνισμό μεταξύ ισχυρών αντιπάλων. Η

παγκοσμιοποίηση σημαίνει με τη σειρά της, παγκόσμια ολοκλήρωση

και δυναμικό ανταγωνισμό μεταξύ ενός μεταβλητού περιβάλλοντος

αντιπάλων. Το στρατιωτικό αδιέξοδο μεταξύ ΗΠΑ και Σοβιετικής

Ένωσης στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου οδήγησε στη διαίρεση

του κόσμου. Σήμερα, η ειδική θέση των ΗΠΑ ως μόνης υπερδύναμης

ορίζει τα θεμέλια της παγκοσμιοποίησης. Εν κατακλείδι, η

παγκοσμιοποίηση είναι το είδος οργάνωσης του διεθνούς

συστήματος που στηρίζεται σε υπερεθνική δομή την οποία

προσπαθεί να εξασφαλίσει μέσω της οικονομικής αλληλεξάρτησης

των λαών, της επιβολής της ελεύθερης αγοράς και της

αντικατάστασης της κυριαρχίας του έθνους-κράτους από

διακρατικούς ή υπερεθνικούς οργανισμούς31.

δ. Οικονομικοί Μετανάστες-Λαθρομετανάστες

Η κατάρρευση των καθεστώτων της Βαλκανικής, η κρίση

στις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και η φτώχεια σε πολλές

χώρες της Ασίας και της Αφρικής προκάλεσαν ένα μεγάλο κύμα

λαθρομετανάστευσης προς τη δύση. Η εξαθλίωση των ανθρώπων

αυτών, τους καθιστά ικανούς για διάφορες πράξεις βίας

προκειμένου να εξασφαλίσουν την επιβίωσή τους και συνεπώς30 Pascal Boniface, Οι Πόλεμοι του Αύριο, επιμ. Σωτήριος Ντάλης, (Αθήνα,Εκδόσεις Παπαζήση, 2004), σελ. 76.31 Λούκας, «Ασύμμετρες απειλές και παγκόσμια ασφάλεια μετά την 11ηΣεπτεμβρίου. Μία γεωστρατηγική προσέγγιση».

24

εύκολα θύματα στη στρατολόγηση από οποιονδήποτε

ενδιαφερόμενο.32

Ειδικότερα η λαθρομετανάστευση διαμορφώνει για τις

χώρες, συνθήκες για πιθανή δημογραφική αλλοίωση του πληθυσμού

σε συγκεκριμένες περιοχές, για δημιουργία εθνικών η

θρησκευτικών ομάδων, διακίνησης όπλων, εκρηκτικών, ναρκωτικών

μη αποκλειομένων και των όπλων μαζικής καταστροφής. Η

λαθρομετανάστευση, ως ένα παγκόσμιο κοινωνικό φαινόμενο λόγω

των διαστάσεων που πήρε τα τελευταία χρόνια, αποτελεί έναν εν

δυνάμει παράγοντα ασύμμετρης απειλής για το εσωτερικό της

χώρας μας αλλά και για όλο το Διεθνές Σύστημα. 33

Η Ελλάδα ειδικότερα αντιμετωπίζει εντονότατο πρόβλημα

λόγω του τεράστιου μήκους των ακτών της και της στρατηγικής

της θέσης στο σταυροδρόμι Ανατολής-Δύσης, περισσότερο από

οποιαδήποτε άλλη κοινοτική χώρα. Παράλληλα τα εξωτερικά σύνορα

της Ελλάδας είναι τα πλέον ευάλωτα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ.

32 Ibid.33 Ιbid.

25

ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Β»: Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΗΣ ΕΕ ΣΤΗΝ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ

Γενικά

Κατά τη διάρκεια των 60 περίπου ετών ευρωπαϊκής

οικοδόμησης, η έκφραση «κοινή εξωτερική πολιτική» παρέμενε

ταμπού. Τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας προσπαθούσαν

αφενός να συνεννοηθούν ως προς τα μεγάλα προβλήματα της

διεθνούς πολιτικής, αφετέρου δε, δεν είχαν εγγράψει σε μια

Συνθήκη το στόχο μιας «κοινής εξωτερικής πολιτικής» ή «κοινής

εσωτερικής πολιτικής» σε θέματα ασφαλείας. Από το Μάαστριχτ

και μετά, είναι πια τετελεσμένο γεγονός. Η ΕΕ μπορεί να

εκφράζεται στη διεθνή σκηνή, να διατυπώνει τη θέση της για τις

ένοπλες συρράξεις, για τα ανθρώπινα δικαιώματα ή για

οποιοδήποτε άλλο θέμα. Παρόλα αυτά, η Κοινή Εξωτερική Πολιτική

και Πολιτική Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ) κατά κύριο λόγο σχηματοποιεί

προθέσεις διαβούλευσης, συνεργασίας και συνεννόησης χωρίς να

παρέχει ένα πλαίσιο λήψης αποφάσεων στο οποίο τα κράτη μέλη

είναι υποχρεωμένα να αποφασίσουν και να υλοποιήσουν πολιτικές

για όλα τα θέματα ασφαλείας που απασχολούν την Ένωση.

Τις κοινές πρωτοβουλίες που αναπτύχθηκαν για την

αντιμετώπιση της θεμάτων εσωτερικής ασφαλείας (καταπολέμηση

τρομοκρατίας και οργανωμένου εγκλήματος) μπορούμε να τις

κατατάξουμε σε πέντε ειδικότερους άξονες:34

Ενοποίηση της Αστυνομικής Δράσης.

Το 1995 συστάθηκε η Ευρωπαϊκή Αστυνομική Υπηρεσία

(Europol),35 η οποία είχε συμφωνηθεί στη Συνθήκη του Μάαστριχτ

34 Συμεωνίδου – Καστανίδου, Οργανωμένο Έγκλημα και Τρομοκρατία: Σύγχρονες Εξελίξειςστην Ευρωπαϊκή και Ελληνική Έννομη Τάξη, 2-12. 35 Στέργιος Αλεξιάδης, Ανακριτική, 5η εκδ., (Αθήνα, Εκδόσεις Σάκουλα, 2003),σελ. 149.

26

με στόχο τη βελτίωση της συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών

στους τομείς της παράνομης εμπορίας ναρκωτικών, της

τρομοκρατίας και άλλων σοβαρών μορφών του διεθνούς οργανωμένου

εγκλήματος36.

Κινητοποίηση Ομάδων Ιδιωτών

Σε ένα δεύτερο άξονα εντάσσονται πρωτοβουλίες για την

κινητοποίηση ευρύτερων ομάδων ιδιωτών που επιχειρείται να

στρατολογηθούν στον αγώνα κατά της τρομοκρατίας και του

οργανωμένου εγκλήματος.

Προσέγγιση Κυρωτικών Κανόνων

Ένας τρίτος άξονας στον οποίο αναπτύσσονται οι

ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες είναι εκείνος της προσέγγισης των

αντίστοιχων κυρωτικών κανόνων, στο επίπεδο πια του ουσιαστικού

ποινικού δικαίου. Παράλληλα υιοθετείται για πρώτη φορά ένας

κοινός ορισμός του τρομοκρατικού εγκλήματος με Απόφαση –

Πλαίσιο του 200237, όπου ορίζεται επίσης η έννοια της

τρομοκρατικής οργάνωσης και του εγκλήματος που συναρτάται με

τη τέλεση τρομοκρατικής πράξης.

Εντατικοποίηση των Ενεργειών για Εντοπισμό και Δήμευση

των Προϊόντων του Εγκλήματος

Ένας τέταρτος άξονας είναι αυτός του εντοπισμού, της

κατάσχεσης και της δήμευσης των προϊόντων του εγκλήματος και

36 Προοίμιο της Σύμβασης Europol, όπου ορίζεται ως κοινός στόχος των κρατώνμελών η βελτίωση της συνεργασίας τους κατά των «σοβαρών μορφών της διεθνούςοργανωμένης εγκληματικότητας», επίσης το άρθρο 2.1 της Συνθήκης Europol (ΕΕC 316 της 27.11.1995, σελ. 2-32) σχετικά με τις αρμοδιότητες της ΕυρωπαικήςΑστυνομικής Υπηρεσίας, κείμενο στο βιβλίο της Συμεωνίδου-Καστανίδου,Οργανωμένο Έγκλημα και Τρομοκρατία: Σύγχρονες Εξελίξεις στην Ευρωπαϊκή και Ελληνική ΈννομηΤάξη, 2. 37 Απόφαση-Πλαίσιο 2002/475/ΔΕΥ του Συμβουλίου της 13/6/2002 «για τηνκαταπολέμηση της τρομοκρατίας»,http://europa.eu/legislation_summaries/justice_freedom_security/fight_against_terrorism/l33168el.htm (πρόσβαση τη 10/2/2015).

27

όταν αυτό δεν είναι δυνατόν δίνεται η δυνατότητα κατάσχεσης

αγαθών αντίστοιχης αξίας, με τα προϊόντα του εγκλήματος, στα

πλαίσια εσωτερικών διαδικασιών οι οποίες κινούνται κατόπιν

αιτήματος άλλου κράτους – μέλους καθώς και στα πλαίσια

αιτήσεων εκτέλεσης αλλοδαπών διαταγών δήμευσης.

Ανάπτυξη Δικαστικής Συνεργασίας

Ο πέμπτος και τελευταίος άξονας είναι εκείνος της

δικαστικής συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών η οποία

αποτέλεσε και τη δικαιολογητική βάση για τη δημιουργία της

Eurojust το 200238.

1. Οι Αναληφθείσες Δράσεις της ΕΕ για την ΚαταπολέμησηΤρομοκρατίας

Στις αρχές της δεκαετίας του ’70 λαμβάνει χώρα

πρωτοφανές ξέσπασμα τρομοκρατίας, που γνώρισαν κράτη μέλη όπως

η Γερμανία (ομάδα Μπάαντερ-Μάινχοφ, Ολυμπιακοί Αγώνες του

Μονάχου) και η Ιταλία (Ερυθρές Ταξιαρχίες). Δεν θα πρέπει να

λησμονείται ότι την ίδια περίοδο εμφανίστηκε και στην Ελλάδα η

πλέον σκληρή έκφανση εγχώριας τρομοκρατίας.

Ως απάντηση στις παραπάνω προκλήσεις εμφανίστηκε η

πρωτοβουλία TREVI, η οποία επιβεβαίωσε την άτυπη επέκταση της

συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών σε θέματα κοινού

ενδιαφέροντος, τα οποία μέχρι τότε διέφευγαν του συμβατικού

κοινοτικού πλαισίου δράσης, όπως ήταν και το ζήτημα της

τρομοκρατίας. Σχετικές συζητήσεις είχαν ξεκινήσει ήδη από την

περίοδο 1971-1972. Σχηματοποιήθηκαν, κατόπιν βρετανικής

38 Απόφαση Συμβουλίου της 28.2.2002 (2002/187/ΔΕΥ, ΕΕ L 63 της 6.3.2002),σελ. 1-13, κείμενο στο βιβλίο της Συμεωνίδου-Καστανίδου, Οργανωμένο Έγκλημακαι Τρομοκρατία: Σύγχρονες Εξελίξεις στην Ευρωπαϊκή και Ελληνική Έννομη Τάξη, 11.

28

πρωτοβουλίας, την περίοδο 1975-1976, οδηγώντας σε άτυπες

συναντήσεις των Υπουργών Εσωτερικών των κρατών μελών, χωρίς

την παρουσία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Γεν. Γραμματείας

του Συμβουλίου39 .

Λίγο αργότερα ακολούθησε η -επίσης εξωκοινοτική-

πρωτοβουλία για υπογραφή των συμφωνιών του Σένγκεν (1985,

1990), για τη διευκόλυνση της ελεύθερης κυκλοφορίας προσώπων

με παράλληλη ενίσχυση των ελέγχων στα κοινά εξωτερικά σύνορα.

Θα πρέπει να τονιστεί ότι όλες αυτές οι πρωτοβουλίες

συνδέονταν άρρηκτα με τη φύση και το περιεχόμενο του

ευρωπαϊκού εγχειρήματος, ως: «παράπλευρη συνέπεια της εγκαθίδρυσης της

εσωτερικής αγοράς με την κατάργηση των εσωτερικών συνόρων και την ελεύθερη

κυκλοφορία προσώπων»40.

Οι παραπάνω ανησυχίες αποτυπώθηκαν στη Συνθήκη για την

ΕΕ (1992), τερματίζοντας -εν μέρει- το παράδοξο της ανάπτυξης

άτυπων πρωτοβουλιών εκτός του πλαισίου της ευρωπαϊκής

ενοποίησης. Ο νέος, διακυβερνητικής υφής, τίτλος για τη

Συνεργασία σε θέματα Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων

επιχείρησε να καλύψει ζητήματα που άπτονταν της διακρατικής

αστυνομικής και δικαστικής συνεργασίας, στοχεύοντας στην

εμπέδωση της έννομης τάξης κι ασφάλειας στο εσωτερικό των

κρατών μελών, συμπεριλαμβανομένης της καταπολέμησης της

τρομοκρατίας. Τη δική τους συμβολή στο νεότευκτο πλαίσιο

δράσης προσέθεσαν οι επόμενες αναθεωρήσεις της Συνθήκης της ΕΕ

(ΣΕΕ), τόσο στο Άμστερνταμ (1997), με σημαντικότερη τομή τη39 Στέλιος Περράκης, Ο Χώρος Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης στην ΕΕ, στο Στεφάνου, Κ.,Τσινισιζέλης Μ., Φατούρος, Αρ. και Χριστοδουλίδης, Θ. (επιμ.), Εισαγωγή στις ΕυρωπαϊκέςΣπουδές, Τόμος Α', Ιστορία - Θεσμοί - Δίκαιο, (Εκδόσεις. Σιδέρης, Αθήνα, 2006),σελ. 384-385.40 Παναγιώτης Ιωακειμίδης, Ευρωπαϊκή Πολιτική Ένωση: Θεωρία - Διαπραγμάτευση Θεσμοί και Πολιτικές, (ΕκδόσειςΘεμέλιο, Αθήνα 1996), σελ. 419.

29

δημιουργία ενός Χώρου Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης,

όσο και στην Νίκαια (2000). Ενδιαμέσως, είχε συσταθεί η

Europol (1995), ενώ λίγο αργότερα αποφασίστηκε και η ίδρυση

της Eurojust (2000), θεσμοί με στόχο τη διευκόλυνση της

αστυνομικής και δικαστικής συνεργασίας μεταξύ των χωρών

μελών41.

Όμως ήταν αυτά τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου που

συνέβαλλαν αποφασιστικά στην επικαιροποίηση του ζητήματος της

τρομοκρατίας μετά από μία μάλλον ανέφελη τρομοκρατικά,

δεκαετία του 1990-2000. Υπό τον φόβο στοχοποίησης και του

ευρωπαϊκού εδάφους και υπό την πίεση των ΗΠΑ, που έμοιαζαν να

ρέπουν προς μια άκρατη αντιτρομοκρατική φοβία, η ΕΕ αποφάσισε

να ενισχύσει, την αντιτρομοκρατική της δράση.

Έτσι, στις 13 Ιουνίου 2002 εκδόθηκε από το Συμβούλιο η

Απόφαση-Πλαίσιο για την Καταπολέμηση της Τρομοκρατίας42, που

αποτέλεσε το πρώτο σχετικό βασικό νομικό μέσο. Η συγκεκριμένη

απόφαση καλούσε τα κράτη μέλη να λάβουν μέτρα για τον ορισμό

και την επαρκή αντιμετώπιση τρομοκρατικών ενεργειών, με

σεβασμό στις θεμελιώδεις ελευθερίες και δικαιώματα του

ανθρώπου, όπως υπαγόρευε άλλωστε κι η Χάρτα Θεμελιωδών

δικαιωμάτων της ΕΕ. Την ίδια ημέρα υιοθετήθηκε κι η απόφαση

για το Ευρωπαϊκό Ένταλμα Σύλληψης (2002)43 .

41 Χάρης Κρομμύδας, Κέντρο Ευρωπαικής Διακυβέρνησης, Η καταπολέμηση τηςΤρομοκρατίας στο επίκεντρο της ευρωπαϊκής δράσης, Μάιος 2011, σελ. 2,http://www.kedia.gr/index.php, (πρόσβαση την 9/2/2015).42 Απόφαση-Πλαίσιο 2002/475/ΔΕΥ του Συμβουλίου της 13/2/2002 «για την καταπολέμησητης τρομοκρατίας»,http://europa.eu/legislation_summaries/justice_freedom_security/fight_against_terrorism/l33168_el.htm (πρόσβαση την 9/2/2015).43 Απόφαση-Πλαίσιο 2002/584/ΔΕΥ του Συμβουλίου της 13/2/2002 «για το ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης και τις διαδικασίες παράδοσης μεταξύ κρατών μελών του», http://europa.eu/legislation_summaries/justice_freedom_security/judicial_cooperation_in_criminal_matters, (πρόσβαση την 11/2/2015).

30

Η τρομοκρατική επίθεση στην Μαδρίτη, τον Μάρτιο 2004,

η πλέον πολύνεκρη επί ευρωπαϊκού εδάφους μετά από καιρό,

επανιεράρχησε το πρόβλημα της τρομοκρατίας στην ΕΕ. Το

Ευρωπαϊκό Συμβούλιο των Βρυξελών (25-26 Μαρτίου 2004)

υιοθέτησε σχετική Δήλωση για την Καταπολέμηση της

Τρομοκρατίας44, με την οποία όχι μόνο εκφράστηκε καταδίκη για

το συμβάν κι αλληλεγγύη προς τις οικογένειες των θυμάτων και

τον ισπανικό λαό, αλλά προαναγγέλθηκε η εκπόνηση μιας

συνεκτικής και μακροπρόθεσμης ευρωπαϊκής στρατηγικής για την

καταπολέμηση της τρομοκρατίας. Παράλληλα, εκλήθησαν η

Επιτροπή, το Συμβούλιο και τα κράτη μέλη να συνεργαστούν σε

κοινή βάση και σε συγκεκριμένα μέτρα αντιμετώπισης της

τρομοκρατίας, όπως, μεταξύ άλλων, η εφαρμογή του Ευρωπαϊκού

Εντάλματος Σύλληψης, η ενίσχυση του Πληροφοριακού Συστήματος

Σένγκεν (SIS), η ενδυνάμωση της Europol και της Eurojust.

Αποφασίστηκε δε ο διορισμός Συντονιστή για την

Αντιτρομοκρατική Δράση, στα πλαίσια της Γραμματείας του

Συμβουλίου, με αρμοδιότητα την εποπτεία και συντονισμό της

αντιτρομοκρατικής δράσης ΕΕ και κρατών μελών.

Επόμενο σημαντικό βήμα ήταν η υιοθέτηση του

«Προγράμματος της Χάγης» από επόμενο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο

(Βρυξέλες, 4-5 Νοεμβρίου 2004), με στόχους:

• Ενίσχυση της ελευθερίας, όσον αφορούσε την

ελεύθερη διακίνηση των Ευρωπαίων πολιτών εντός της ΕΕ,

ζητήματα ασύλου, μετανάστευσης/ενσωμάτωσης και ελέγχου των

εξωτερικών συνόρων.

• Ενίσχυση της ασφάλειας, όσον αφορούσε την44 Ευρωπαϊκό Συμβούλιο των Βρυξελλών, 25-26 Μαρτίου 2004. , http://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-9048-2004-INIT/el/pdf, (πρόσβαση την 14/2/2015).

31

ανταλλαγή πληροφόρησης, την καταπολέμηση της τρομοκρατίας στο

σύνολο της ΕΕ, την μετάβαση από ad hoc σε μια συστηματική

αστυνομική συνεργασία, την αντιμετώπιση κρίσεων με

διασυνοριακές επιπτώσεις, την πρόληψη και καταπολέμηση του

οργανωμένου εγκλήματος, της διαφθοράς και των ναρκωτικών.

• Ενίσχυση της δικαιοσύνης, όσον αφορούσε την

μεγαλύτερη εμπλοκή του Δικαστηρίου της Ένωσης στα ζητήματα του

«Χώρου», την ενίσχυση της δικαστικής συνεργασίας και

αναγνώρισης και την ενθάρρυνση της εναρμόνισης των εθνικών

νομικών συστημάτων και

• Ενίσχυση της εξωτερικής διάστασης του «Χώρου»,

μέσω συνεργασιών με τρίτα κράτη και διεθνείς οργανισμούς.

Η τρομοκρατική επίθεση στο Λονδίνο το 2005 έθεσε ακόμα

πιο επιτακτικά το ζήτημα της τρομοκρατικής απειλής.

Ακολουθώντας τις κατευθυντήριες γραμμές, που έθεσαν

αλλεπάλληλα Συμβούλια κατά το 2004, καθώς και τους βασικούς

άξονες του «Προγράμματος της Χάγης», εκπονήθηκε από την

Προεδρία και το Συντονιστή Αντιτρομοκρατικής Δράσης, και

διαβιβάστηκε, τον Νοέμβριο του 2005, προς το Συμβούλιο και το

Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το πρώτο σχέδιο της Αντιτρομοκρατικής

Στρατηγικής της ΕΕ45. Ο στρατηγικός στόχος ήταν να

καταπολεμηθεί συνολικά η τρομοκρατία, με παράλληλο σεβασμό των

ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ώστε να καθίστατο η Ευρώπη

ασφαλέστερη, επιτρέποντας έτσι στους πολίτες της να ζουν σε

μια περιοχή ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης. Η

πρωταρχική ευθύνη ανήκε στα κράτη, εντούτοις, η ΕΕ ήταν

αποφασισμένη να αναλάβει τον πολιτικό έλεγχο της

45 Απόφαση του Συμβουλίου της 30 Νοεμβρίου 2005, Η αντιτρομοκρατική Στρατηγική της ΕΕ,http://register.consilium.europa.eu/doc/srv, (πρόσβαση τη 2/2/2015).

32

αντιτρομοκρατικής δράσης και να ενισχύσει τις εθνικές

ικανότητες, να προαγάγει τη συνεργασία, να αναπτύξει τη

συλλογική ικανότητα και να προωθήσει τη διεθνή σύμπραξη.

Βασικοί πυλώνες για την ικανοποίηση των παραπάνω στόχων ήταν:

• Η πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης και στρατολόγησης

τρομοκρατών46, μέσω εθνικού συντονισμού, ανταλλαγής πληροφοριών

και ορισμού ορθών πρακτικών.

• Η προστασία κοινού και υποδομών ζωτικής σημασίας

(πχ. μεταφορές), με ενίσχυση της προστασίας των εξωτερικών

συνόρων ώστε αυτά να καθίσταντο απροσπέλαστα για τρομοκράτες ή

υπόπτους τρομοκρατίας.

• Η καταδίωξη των τρομοκρατών κι η προσαγωγή τους

ενώπιον της δικαιοσύνης, με παρεμπόδιση όλων των δομών

υποστήριξής τους, όπως πχ. χρηματοδότηση, στρατολόγηση και

πρόσβαση σε υλικά για την πραγματοποίηση επιθέσεων.

• Και η αντίδραση με σκοπό την ελαχιστοποίηση των

συνεπειών της τρομοκρατίας με έμφαση στην έγκαιρη κινητοποίηση

μηχανισμών πολιτικής προστασίας και στην επίδειξη αλληλεγγύης

προς τα θύματα της τρομοκρατίας.

Προς επίρρωση των παραπάνω, στα τέλη του 2008, το

Συμβούλιο κατέληξε στην Απόφαση-Πλαίσιο 2008/919/ΔΕΥ για την

καταπολέμηση της τρομοκρατίας47, τροποποιώντας την προηγούμενη

Απόφαση 2002/475/ΔΕΥ. Η νέα απόφαση επαναπροσδιόρισε τον46 Ελάχιστο καιρό ενωρίτερα, η Επιτροπή σε ανακοίνωσή της είχε επισημάνει τοζήτημα της στρατολόγησης τρομοκρατών, «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το ΕυρωπαϊκόΚοινοβούλιο και το Συμβούλιο - Στρατολόγηση τρομοκρατών: καταπολέμηση των παραγόντων που συμβάλλουνστη βίαιη ριζοσπαστικοποίηση», 21.09.2005,http://ec.europa.eu/transparency/regdoc/rep/1/2005/EL/1-2005-313-EL-F1-1.Pdf (πρόσβαση τη 2/2/2015).47 Απόφαση-Πλαίσιο 2008/919/ΔΕΥ του Συμβουλίου της 28ης Νοεμβρίου 2008 «σχετικά με την τροποποίηση της Απόφασης-Πλαίσιο 2002/475/ΔΕΥ για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας». http://europa.eu/legislation_summaries/justice_freedom_security/fight_against_terrorism/l33168_el.htm (πρόσβαση τη 3/2/2015).

33

νομικό ορισμό τρομοκρατικών ενεργειών και καλούσε τα κράτη

μέλη σε αυστηροποίηση της ποινικής νομοθεσίας για

αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση της τρομοκρατικής απειλής,

όπως υπαγόρευε κι η αντιτρομοκρατική στρατηγική της ΕΕ,

επισημαίνοντας, ωστόσο, την αδήριτη ανάγκη διαφύλαξης των

θεμελιωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών των πολιτών της Ένωσης.

Ακολούθως, το Συμβούλιο υιοθέτησε στις 8 Δεκεμβρίου 2008 την

Οδηγία 2008/114/ΕΚ για τον προσδιορισμό των ευρωπαϊκών

υποδομών ζωτικής σημασίας48, και λίγες μέρες αργότερα, στις 18

Δεκεμβρίου 2008, υιοθέτησε την Απόφαση-Πλαίσιο σχετικά με το

Ευρωπαϊκό Ένταλμα Συγκέντρωσης Αποδεικτικών Στοιχείων49,

συμπληρώνοντας ένα κρίσιμο παζλ καίριων αντιτρομοκρατικών

μέτρων.

Εξέλιξη του «Προγράμματος της Χάγης» αποτέλεσε το

«Πρόγραμμα της Στοκχόλμης», το οποίο υιοθετήθηκε από το

Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις 11 Δεκεμβρίου 200950. Το νέο πρόγραμμα

δράσης αφορούσε την περίοδο 2010-2014 και στόχευε στη

δημιουργία μιας ανοικτής Ευρώπης για την εξυπηρέτηση, την

ασφάλεια και προστασία των δικαιωμάτων των πολιτών μέσω της

περεταίρω ανάπτυξης του «Χώρου», στοχεύοντας, μεταξύ άλλων, σε

αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση τόσο του οργανωμένου

εγκλήματος όσο και της τρομοκρατικής απειλής.

48 Οδηγία 2008/114/ΕΚ του Συμβουλίου της 8ης Δεκεμβρίου 2008 «σχετικά με τονπροσδιορισμό και τον χαρακτηρισμό των ευρωπαϊκών υποδομών ζωτικής σημασίας, καισχετικά με την αξιολόγηση της ανάγκης βελτίωσης της προστασίας τους», http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ/:EL:PDF, (πρόσβαση τη 3/2/2015).49 Απόφαση-Πλαίσιο 2008/978/ΔΕΥ του Συμβουλίου της 18 Δεκεμβρίου 2008 «σχετικά μετο ευρωπαϊκό ένταλμα συγκέντρωσης αποδεικτικών στοιχείων προς λήψη αντικειμένων,εγγράφων και δεδομένων για χρήση σε ποινικές διαδικασίες», www.ejn-crimjust.europa.eu/ejn/lib/, (πρόσβαση τη 30/1/2015).50 Ευρωπαϊκό Συμβούλιο των Βρυξελλών, 11 Δεκεμβρίου 2009.,http://register.consilium.europa.eu/doc/srv, (πρόσβαση τη 31/1/2015).

34

Τη δική της σημασία είχε η υιοθέτηση της Στρατηγικής

για την Εσωτερική Ασφάλεια της ΕΕ (ISS), από το Συμβούλιο (23-

25 Φεβρουαρίου 2010)51, με άξονες:

• Ανάδειξη της δράσης της Ένωσης γύρω από την

εσωτερική ασφάλεια και ελευθερία των πολιτών των χωρών μελών

της ΕΕ, και μέσω της καταπολέμησης της τρομοκρατίας, που

θεωρείτο κοινή απειλή για κράτη μέλη και ΕΕ.

• Εντατικοποίηση μιας ολοκληρωμένης συνεργασίας

στοχεύοντας περισσότερο στα αίτια παρά στα αποτελέσματα της

ανασφάλειας.

• Ενίσχυση της εφαρμογής του νόμου και της

δικαστικής συνεργασίας, της διαχείρισης των συνόρων, της

πολιτικής προστασίας και της διαχείρισης κρίσεων.

Στα πλαίσια, λοιπόν, της ευρύτερης στρατηγικής

εσωτερικής ασφάλειας και συμπληρωματικά προς το «Πρόγραμμα της

Στοκχόλμης», είχε έρθει η ώρα για αξιολόγηση και

επικαιροποίηση της αντιτρομοκρατικής πολιτικής της ΕΕ. Σε

σχετική ανακοίνωσή της η Επιτροπή, στις 20 Ιουλίου 201052,

επιχείρησε να καταγράψει τα μέχρι τότε αποτελέσματα και

ανάλογα να υποδείξει μελλοντικές κατευθύνσεις.

51 Έγγραφο 5842/2/10 του Συμβουλίου της 23 Φεβρουαρίου 2010 «Σχέδιο στρατηγικήςεσωτερικής ασφάλειας για την Ευρωπαϊκή Ένωση: Προς ένα ευρωπαϊκό πρότυπο ασφάλειας»http://register.consilium.europa.eu/doc/srv, (πρόσβαση την 27/1/2015), καιΈγγραφο 6870/10 του Συμβουλίου (Presse 44), της 25 Φεβρουαρίου 2010 «EU InternalSecurity Strategy»,http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/jha/113055.pdf (πρόσβαση την 31/1/2015).52 C0M(2010)386 τελικό «Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Συμβούλιο και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο - Ηαντιτρομοκρατική πολιτική της ΕΕ: βασικά επιτεύγματα και μελλοντικές προκλήσεις», 20.07.2010http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do/PDF, (πρόσβαση τη 31/1/2015) καιSEC(2010)911 Commission Staff Working Paper «Taking Stock οf EU Counter-Terrorism Measures»,20.07.2010,http://ec.europa.eu/dgs/home-affairs/news/intro/docs/sec_2010_911_en.pdf,(πρόσβαση τη 31/1/2015).

35

Εντούτοις, και σε προφανή αντίθεση με τον διεθνή

περίγυρό της, για την ΕΕ, όπως και για κάθε ευνομούμενη

πολιτεία, η ασφάλεια δεν είναι αυτοσκοπός. Απεναντίας, η

σφυρηλάτηση της ασφάλειας είναι το μέσο για την προστασία και

επαρκή απόλαυση θεμελιωδών ελευθεριών και δικαιωμάτων.

2. Η Συμβολή της Συνθήκης της Λισαβόνας στην Καταπολέμηση της

Τρομοκρατίας

Γενικά

Αναντίρρητα, πρόοδος επιτελέστηκε και με τη Συνθήκη

της Λισσαβόνας (2007), εστιάζοντας στις πολιτικές και στις

δράσεις που συνδέονταν με το «Χώρο» [(Τίτλος V Συνθήκη

Λειτουργίας της ΕΕ (ΕΣΛΕΕ)]53. Η κατάργηση της δομής των

Πυλώνων ήρε τον διαχωρισμό μεταξύ κοινοτικοποιημένων και

διακυβερνητικής χροιάς διατάξεων. Ορίστηκε η στενότερη

συνεργασία εθνικών αστυνομικών και δικαστικών αρχών, η

αμοιβαία αναγνώριση δικαστικών αποφάσεων και εάν χρειαστεί η

προσέγγιση των εθνικών ποινικών νομοθεσιών και, τέλος,

προβλέφθηκε η σύσταση Ευρωπαϊκή Εισαγγελίας για την

καταπολέμηση της σοβαρής εγκληματικότητας με διασυνοριακή

διάσταση.

α. Ιστορική Αναδρομή

Το Δεκέμβριο του 2001 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του

αποφάσισε να συγκαλέσει, για το μέλλον και την πορεία της

Ευρώπης, μια Συνέλευση υπό τον πρώην Πρόεδρο της Γαλλικής

53 Παναγιώτης Ιωακειμίδης, Η Συνθήκη της Λισσαβόνας - Παρουσίαση, Ανάλυση, Αξιολόγηση, (Εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα2010) σελ. 119-121.

36

Δημοκρατίας, Ζισκάρ ντ’ Εστέν ως πρόεδρο. Η εν λόγω Συνέλευση,

απαρτιζόταν από εκπροσώπους των εθνικών κοινοβουλίων των

κρατών μελών, από εκπροσώπους των κυβερνήσεων καθώς και από

αντιπροσώπους όλων των ευρωπαϊκών οργάνων. Η ονομασία της

Συνθήκης που αποφασίστηκε να δοθεί ήταν «Συνθήκη για τη

θέσπιση Συντάγματος της Ευρώπης». Η διάσκεψη ξεκίνησε τις

εργασίες της, τον Οκτώβριο του 2003 στη Ρώμη. Συμμετείχαν

εκπρόσωποι από 25 κράτη, οι οποίοι υιοθέτησαν τις προτάσεις

της Συνέλευσης και παρουσίασαν το σχέδιο του Συντάγματος στο

Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Με τη σειρά του, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο,

στις 18 Ιουνίου 2004, ενέκρινε το σχέδιο με μικρές αλλαγές. Οι

εικοσιπέντε αρχηγοί των κρατών υπέγραψαν στις 29 Οκτωβρίου του

2004 στη Ρώμη, τη Συνταγματική Συνθήκη. Τα αρνητικά όμως

δημοψηφίσματα στη Γαλλία (29 Μαΐου 2005) και στην Ολλανδία (1

Ιουνίου 2005) επιβεβαίωσαν τον «θάνατο» της Συνταγματικής

Συνθήκης».

Το 2007 η Γερμανία ανέλαβε την κυλιόμενη προεδρία

της ΕΕ δηλώνοντας ότι η «περίοδος περισυλλογής» έχει

τελειώσει. Το Μάρτιο, στην 50ή επέτειο των Συνθηκών της

Ρώμης η Διακήρυξη του Βερολίνου υιοθετήθηκε από όλα τα κράτη

μέλη. Η διακήρυξη υπογράμμιζε την πρόθεση όλων των χωρών στο

να συμφωνήσουν σε μια νέα Συνθήκη πριν από τις εκλογές του

Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Κατόπιν αυτών δρομολογήθηκαν

διεργασίες για την υπογραφή νέας Συνθήκης.

Η Συνθήκη της Λισσαβόνας54, υπογράφτηκε από τους

αρχηγούς των 27 κρατών μελών της ΕΕ, στις 13 Δεκεμβρίου 2007.

Τέθηκε σε ισχύ από την 1 Ιανουαρίου 2009 μετά την κύρωσή της

54 http://ec.europa.eu/archives/lisbon_treaty/glance/index_el.htm, (πρόσβασητη 17/1/2015)

37

από τα όλα κράτη -μέλη της ευρωζώνης. Η Βουλή των Ελλήνων

κύρωσε την Συνθήκη στις 11 Ιουνίου 2008. Σύμφωνα με το

προοίμιό της, η Συνθήκη της Λισσαβόνας ή Μεταρρυθμιστική

Συνθήκη, αποσκοπεί να ενισχύσει την αποτελεσματικότητα και τη

δημοκρατική νομιμοποίηση της Ένωσης και να βελτιώσει τη συνοχή

της δράσης της. Αξίζει να αναφερθεί ότι η Συνθήκη δεν

καταργεί, απλώς τροποποιεί κατά πρώτον τη ΣΕΕ (Συνθήκη του

Μάαστριχτ, 1992), η οποία διατηρεί την ονομασία της και

περιλαμβάνει τις ιδρυτικές αρχές της Ένωσης και κατά δεύτερον

την ΣΕΚ [μετονομάζεται σε Συνθήκη για τη Λειτουργία της

Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ)] και περιλαμβάνει τους κανόνες

λειτουργίας της και ορισμένες πράξεις, όπως π.χ. πρωτόκολλα

και δηλώσεις.

β. Αλλαγές που Επήλθαν στην Κοινή Πολιτική Ασφαλείας

και Άμυνας (ΚΠΑΑ)

Με τη Συνθήκη της Λισαβόνας δημιουργήθηκε ένα

ξεχωριστό κεφάλαιο αναφερόμενο στη λειτουργία της ΚΕΠΠΑ55. Με

τον τρόπο αυτό αναβαθμίστηκε από «Ευρωπαική» σε «Κοινοτική»

Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας και εξακολουθεί να εντάσσεται

στο πλαίσιο της ΚΕΠΠΑ. Έτσι η ΚΠΑΑ αντικατέστησε την Ευρωπαϊκή

Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας (ΕΠΑΑ). Η ΚΠΑΑ βασίζεται σε μη

στρατιωτικά και σε στρατιωτικά μέσα, των κρατών μελών,

προκειμένου να συμβάλουν στην επίτευξη των στόχων που θα

καθορίσει το Συμβούλιο. Επίσης η διαδικασία οποιασδήποτε

απόφασης στο πλαίσιο της ΚΠΑΑ στηρίζεται στην ομοφωνία56. Η

55 Συνθήκη ΣΛΕΕ, V Κεφ 2, Τμήμα Συνθ. ΕΕ, Άρθρα 42-46, ……………………………….........http://eur-lex.europa.eu/legal-content/el/, (πρόσβαση τη 17/2/2015).56 Γ. Καλαβρός-Θ.Γ. Γεωργόπουλος, Το Δίκαιο της ΕΕ ΙΙ, (Αθήνα, Νομική Βιβλιοθήκη2010), σελ. 331.

38

ΚΠΑΑ γεννήθηκε με τη συνθήκη του Μάστριχτ και αναπτύχθηκε στη

συνθήκη του Άμστερνταμ. Καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία της

ΚΠΑΑ το 1999 διαδραμάτισαν οι εξής σημαντικές εξελίξεις όπως η

δημιουργία ενός ολοκληρωμένου πλαισίου συνεργασίας ανάμεσα

στην Ε.Ε. και στο ΝΑΤΟ, με κύριο άξονα τη ΔΕΕ. Η στροφή που η

πολιτική της Μεγάλης Βρετανίας πραγματοποίησε προς την

κατεύθυνση συνεργασίας με τα υπόλοιπα κράτη -μέλη και κυρίως

με τη Γαλλία για την οικοδόμηση μιας ευρωπαϊκής πολιτικής στον

τομέα της ασφάλειας και της άμυνας και η διαπίστωση από πολλά

κράτη μέλη, ιδιαίτερα μετά τον πόλεμο στο Κόσσοβο, ότι η ΕΕ,

αν επιθυμούσε να αυξήσει τη διεθνή επιρροή της, θα έπρεπε να

αναπτύξει μηχανισμούς επέμβασης, συμπεριλαμβανομένων και των

στρατιωτικών57.

Η νέα Συνθήκη επέφερε τις σημαντικότερες βελτιώσεις

στον τομέα της κοινής πολιτικής ασφάλειας, όπως:

Πρόβλεψη θέσπισης του αξιώματος του Ύπατου

Εκπροσώπου της ΕΕ για θέματα εξωτερικής πολιτικής και

πολιτικής Ασφάλειας, ο οποίος αντικατέστησε τον Υπουργό

Εξωτερικών που προβλεπόταν στη Συνταγματική Συνθήκη58. Κύρια

καθήκοντα του Ύπατου Εκπροσώπου είναι η υλοποίηση της ΚΕΠΠΑ

και ο συντονισμός του συνόλου της εξωτερικής δράσης της ΕΕ.

Επίσης προβλέφθηκε ότι ο Ύπατος Εκπρόσωπος θα

επικουρείται από την νεοσυσταθείσα Ευρωπαϊκή Υπηρεσία

Εξωτερικής Δράσης (ΕΥΕΔ)59. Όμως δεν διευκρινίζεται το θεσμικό

57 Τσαρδαρίδης Χ., Η πολιτική ασφάλειας και άμυνας. Στο Λεοντίδου Λ. κ.α (επιμ.) Η ΕυρωπαϊκήΈνωση την αυγή της τρίτης χιλιετίας: θεσμοί, οργάνωση και πολιτικές. (Πάτρα, Ε.Α.Π., 2008)σελ. 486.58 Άρθρα Ι-28 και ΙΙΙ-296 της Συνταγματικής Συνθήκης.http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/ALL/ (πρόσβαση την 22/2/2015).59 Συνθ. ΕΕ, Άρθρο 27, παρ. 3, http://eur-lex.europa.eu/legal-content/el/,(πρόσβαση τη 17/2/2015).

39

καθεστώς αυτής, παρά μόνο ότι η κύρια λειτουργία της είναι η

ενίσχυση του έργου του Ύπατου Αντιπροσώπου, του Προέδρου της

Επιτροπής και του Προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου σε θέματα

εξωτερικής πολιτικής.

Προβλέπεται η ρήτρα αμοιβαίας συνδρομής,

σύμφωνα με την οποία σε περίπτωση κατά την οποία κράτος μέλος

δεχθεί ένοπλη επίθεση στο έδαφός του, τα κράτη-μέλη, οφείλουν

να παράσχουν βοήθεια με όλα τα μέσα που έχουν στην διάθεσή

τους. Η ρήτρα αυτή δε θίγει την ουδετερότητα ορισμένων κρατών

μελών, ούτε τις υφιστάμενες υποχρεώσεις στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ

(άρθρο 28 παρ. 7 ΣΕΕ). Η ρήτρα δηλώνει ότι η Ένωση και τα

κράτη μέλη της ενεργούν από κοινού, με πνεύμα αλληλεγγύης, εάν

ένα κράτος μέλος δεχθεί τρομοκρατική επίθεση ή πληγεί από

φυσική ή ανθρωπογενή καταστροφή. Η Ένωση κινητοποιεί όλα τα

μέσα που έχει στην διάθεσή της, συμπεριλαμβανομένων των

στρατιωτικών μέσων, μετά από αίτηση των πολιτικών του αρχών

του κράτους.

Η επικαιροποίηση των «αποστολών τύπου

Petersberg»60. Διευρύνεται η εμβέλεια των «αποστολών τύπου

Petersberg» και προστίθενται οι περιπτώσεις των κοινών δράσεων

αφοπλισμού, της παροχής στρατιωτικών συμβουλών, της πρόληψης

συγκρούσεων και της σταθεροποίησης μετά το πέρας των

συγκρούσεων. Ορίζεται μάλιστα ότι οι «αποστολές τύπου

Petersberg» συμβάλλουν στην καταπολέμηση της τρομοκρατίας και

δη με δράσεις στο έδαφος τρίτων χωρών (άρθρο 28Β παρ.1ΣΕΕ).

Η σύσταση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Άμυνας,

60 Καλαβρός-Γεωργόπουλος, Το Δίκαιο της ΕΕ ΙΙ, σελ. 333. και europa.eu/legislation,http://europa.eu/legislation_summaries/glossary/petersberg_tasks_el.htm, (πρόσβαση την 30/1/15).

40

ανοικτού σε κάθε κράτος μέλος, με σκοπό τη βελτίωση των

στρατιωτικών δυνατοτήτων των κρατών μελών, την εναρμόνιση των

επιχειρησιακών αναγκών, τον συντονισμό των στρατιωτικών

προγραμμάτων των κρατών μελών, την ενίσχυση της έρευνας και

της βιομηχανικής και τεχνολογικής βάσης του αμυντικού τομέα

(άρθρο 28 ΣΕΕ)61.

γ. Προκλήσεις από την Εφαρμογή της Συνθήκης

Οι προκλήσεις που αναφύονται για την ΚΕΠΠΑ και ΚΠΑΑ

δύναται να συνοψιστούν στις παρακάτω:

Στο θεσμικό πλαίσιο των στρατιωτικών μέσων στη

νέα δομή που προκύπτει από τη Συνθήκη της Λισσαβόνας.

Στα επιχειρησιακά μέσα που η λειτουργία τους

προκύπτει από τον 1ο Πυλώνα καθώς επίσης και στις

αντιπροσωπείες της Ε.Ε. σε τρίτες χώρες σε αποστολές

αποκατάστασης της ειρήνης και

Στην εφαρμογή «μόνιμης διαρθρωμένης

συνεργασίας» (ποια κριτήρια θα πρέπει τα κράτη-μέλη να

πληρούν, ποια θα είναι τα πρώτα κράτη-μέλη που θα συμμετέχουν

και ποιοι οι στόχοι).

Η Συνθήκη διατηρεί ουσιαστικά τις διατάξεις,

τα άρθρα για την ΚΕΠΠΑ και ΚΠΑΑ που εισήγαγε η Συνταγματική

Συνθήκη με δύο μόνο αλλαγές. Ο «Υπουργός Εξωτερικών»

μετονομάστηκε σε «Ύπατο Εκπρόσωπο της Ένωσης για θέματα

εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας» και

επισυνάπτονται όχι μία αλλά δύο νέες δηλώσεις (13 και 14) που

υπογραμμίζουν ότι οι νέες διατάξεις «δεν επηρεάζουν την ευθύνη

61 Ibid. 333-334.

41

των κρατών-μελών, όπως αυτή υφίσταται σήμερα, σχετικά με τη

χάραξη και την άσκηση της εξωτερικής τους πολιτικής, ούτε την

εθνική τους εκπροσώπηση σε τρίτες χώρες και σε διεθνείς

οργανισμούς» ούτε «θίγουν τον ειδικό χαρακτήρα της πολιτικής

ασφάλειας και της άμυνας των κρατών μελών» ή «την πρωταρχική

ευθύνη του Συμβουλίου Ασφαλείας και των κρατών-μελών του για

τη διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας»62.

Τέλος πρέπει να αναφερθεί ότι κατά τη διάρκεια

των τελευταίων ετών, έχουν διαπραχθεί αρκετές τρομοκρατικές

επιθέσεις, κυρίως από άτομα ή μικρότερες ομάδες, αλλά με

σοβαρές συνέπειες. Οι επιθέσεις στον μαραθώνιο της Βοστόνης,

στο εμπορικό κέντρο του Ναϊρόμπι το 2013 και προσφάτως στο

Παρίσι, απέδειξαν ότι τα ριζοσπαστικοποιημένα άτομα και οι

οργανωμένες τρομοκρατικές ομάδες δεν εστιάζουν το ενδιαφέρον

τους μόνο σε παραδοσιακούς στόχους, αλλά όλο και περισσότερο

επιδιώκουν να πλήξουν ευάλωτους στόχους. Παρατηρείται επίσης η

ανησυχητική τάση να μεταβαίνουν νέοι σε άλλες χώρες, όπως η

Συρία, προκειμένου να γίνουν αλλοδαποί μαχητές. Κατά την

επιστροφή τους, κάποιοι εξ αυτών μπορεί να αποτελέσουν σοβαρή

απειλή για την ασφάλεια της ΕΕ. Η απειλή της τρομοκρατίας και

του βίαιου ριζοσπαστισμού θα αποτελέσει σοβαρή πρόκληση για

την ΕΕ κατά τα προσεχή έτη.

62 Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης Συνθήκη της Λισσαβόνας για την τροποποίηση της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση και της Συνθήκης περί Ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, C 306, 17 Δεκεμβρίου 2007, Δήλωση 13, σελ. 255, https://www.ecb.europa.eu/ecb/legal/pdf/el_lisbon_treaty.pdf , (πρόσβαση τη12/2/2015).

42

ΣΥΝΟΨΗ – ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Μετά την 11η Σεπτεμβρίου και για μία ακόμη φορά, η αδράνεια

του ΣΑ του ΟΗΕ στη λήψη μέτρων διατήρησης της ειρήνης και η

θεωρητική-φιλοσοφική, στα πρώτα στάδια, προσέγγιση της

τρομοκρατίας από την ΕΕ, δημιούργησε εύλογα ερωτηματικά

σχετικά με την μετεξέλιξη των διεθνών θεσμών ασφαλείας και των

διακρατικών σχέσεων. Κορυφαίοι επιστήμονες και διανοούμενοι

τόσο στην Ευρώπη όσο και στις ΗΠΑ, επεσήμαναν τα αποτελέσματα

των έως τώρα ολέθριων ασκουμένων πολιτικών. Επισημάνθηκε ότι η

τρομοκρατία δεν δύναται να αντιμετωπιστεί με προληπτικούς

πολέμους, με πρόσθετα αστυνομικά μέτρα και με περιορισμό των

ατομικών δικαιωμάτων των πολιτών. Αντίθετα η εσωτερική και

εξωτερική πολιτική πολλών δυτικών κυβερνήσεων με τις πρακτικές

τους υποστηρίζουν-ενισχύουν φαινόμενα αντιευρωπαϊσμού και

αντιαμερικανισμού.

Η απάντηση στην τρομοκρατία δεν έγκειται στη συγκρουσιακή

πολιτική αλλά στη γεφύρωση των πολιτισμών και στην αποδοχή της

διαφορετικότητας. Η οποιοσδήποτε μορφής λύση θα πρέπει να

βασίζεται στο σεβασμό της διεθνούς έννομης τάξης, στο σεβασμό

των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, στη διεθνή συνεργασία για λύση

χρόνιων παραβιάσεων του διεθνούς δικαίου (Κυπριακό,

Παλαιστινιακό, Συριακό), στην αντιμετώπιση της φτώχειας και

της εξαθλίωσης σε χώρες του τρίτου κόσμου, στην προστασία του

περιβάλλοντος, στην ορθολογική αξιοποίηση των φυσικών πόρων

και στη διαχείριση των υδάτινων πόρων.

Αυτό όμως που δεν επιδέχεται αμφισβήτηση είναι η

διαπίστωση ότι η επίδραση της πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων

στις διεθνείς εξελίξεις, στους στόχους και στη λειτουργία των

43

διεθνών οργανισμών είναι βαρύνουσας σημασίας, η δε ισορροπία

πολιτικοστρατιωτικής ισχύος καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τις

διακρατικές σχέσεις.

Εν κατακλείδι, όπως επισημαίνεται και στην ευρωπαϊκή

αντιτρομοκρατική στρατηγική63, η τρομοκρατία αποτελεί απειλή

για όλα τα κράτη και όλους τους λαούς. Συνιστά σοβαρή απειλή

για την ασφάλεια, για τις αξίες των δημοκρατικών κοινωνιών και

για τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των πολιτών, ιδίως καθώς

στοχεύει αδιακρίτως αθώους ανθρώπους. Η τρομοκρατία είναι

εγκληματική και αδικαιολόγητη υπό οποιεσδήποτε συνθήκες. Η ΕΕ

είναι ένα περιβάλλον του οποίου κάνουν κατάχρηση οι

τρομοκράτες προκειμένου να επιτύχουν τους στόχους τους. Στο

πλαίσιο αυτό, για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, η αδήριτη

ανάγκη επιβάλει την ανάπτυξη σοβαρών δράσεων σε κοινοτικό

πλαίσιο και όχι στα μεμονωμένα περιφερειακά εθνικά πεδία.

Είναι απαραίτητη η συντονισμένη και συλλογική ευρωπαϊκή δράση

με πνεύμα αλληλεγγύης, μη λησμονώντας την ανάγκη εξωτερικών

συνεργειών, όπου απαιτείται, για την αποτελεσματικότερη

καταπολέμηση της τρομοκρατικής απειλής.

63 Στρατηγική Εσωτερικής Ασφαλείας (ΣΕΑ), Ευρωπαική Επιτροπή, 22 Ιουνίου2014, europa . eu / rapid / press - release _ IP -11-1453_ el . htm , (πρόσβαση την20/2/2015).

44

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΝΟΜΟΙ-ΔΙΑΤΑΓΜΑΤΑ-ΝΟΜΙΚΕΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ-ΨΗΦΙΣΜΑΤΑ

Απόφαση Συμβουλίου της 28.2.2002 (2002/187/ΔΕΥ, ΕΕ L 63 της6.3.2002), σελ. 1-13, κείμενο στο βιβλίο της Συμεωνίδου-Καστανίδου, Οργανωμένο Έγκλημα και Τρομοκρατία: Σύγχρονες Εξελίξεις στηνΕυρωπαϊκή και Ελληνική Έννομη Τάξη, 11.

House of Lords, House of Commons, Joint Committee on HumanRights, Counter-Terrorism Policy and Human Rights: Prosecution and Pre-ChargeDetention, (Twenty-fourth Report of Session 2005-06),http://www.statewatch.org/news/2006/aug/uk-jchr-terror-detention.pdf

Απόφαση-Πλαίσιο 2008/919/ΔΕΥ του Συμβουλίου της 28 Νοεμβρίου 2008«σχετικά με την τροποποίηση της Απόφασης-Πλαίσιο 2002/475/ΔΕΥ για

45

την καταπολέμηση της τρομοκρατίας»http://europa.eu/legislation_summaries/justice_freedom_security/fight_against_terrorism/l33168_el.htm

Οδηγία 2008/114/ΕΚ του Συμβουλίου της 8 Δεκεμβρίου 2008 «σχετικά μετον προσδιορισμό και τον χαρακτηρισμό των ευρωπαϊκών υποδομών ζωτικής σημασίας, καισχετικά με την αξιολόγηση της ανάγκης βελτίωσης της προστασίας τους», http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ/:EL:PDF

Απόφαση-Πλαίσιο 2008/978/ΔΕΥ του Συμβουλίου της 18 Δεκεμβρίου 2008«σχετικά με το ευρωπαϊκό ένταλμα συγκέντρωσης αποδεικτικών στοιχείων προς λήψηαντικειμένων, εγγράφων και δεδομένων για χρήση σε ποινικές διαδικασίες»,www.ejn-crimjust.europa.eu/ejn/lib/,

Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ-ΜΙΑ ΑΣΦΑΛΗΣ ΕΥΡΩΠΗ Σ’ EΝΑΝ ΚΑΛΥΤΕΡΟ ΚΟΣΜΟ, (Λουξεμβούργο: ΥπηρεσίαΕκδόσεων της ΕΕ, 2009), ……………………………………………………………………http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/librairie/pdf

Ευρωπαϊκό Συμβούλιο των Βρυξελλών, 11 Δεκεμβρίου 2009, http://register.consilium.europa.eu/doc/srv,

Έγγραφο 5842/2/10 του Συμβουλίου της 23 Φεβρουαρίου 2010 «Σχέδιοστρατηγικής εσωτερικής ασφάλειας για την Ευρωπαϊκή Ένωση: Προς ένα ευρωπαϊκόπρότυπο ασφάλειας» http://register.consilium.europa.eu/doc/srv,

Έγγραφο 6870/10 του Συμβουλίου (Presse 44), της 25 Φεβρουαρίου 2010«EU Internal Security Strategy», …………………………………………………………………………………http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/jha/113055.pdf

Απόφαση-Πλαίσιο 2002/475/ΔΕΥ του Συμβουλίου της 13/6/2002 «γιατην καταπολέμηση της τρομοκρατίας»,http://europa.eu/legislation_summaries/justice_freedom_security/fight_against_terrorism/l33168_el.htm

Απόφαση-Πλαίσιο 2002/475/ΔΕΥ του Συμβουλίου της 13/2/2002 «για τηνκαταπολέμηση της τρομοκρατίας»,http://europa.eu/legislation_summaries/justice_freedom_security/fight_against_terrorism/l33168_el.htm

Απόφαση-Πλαίσιο 2002/584/ΔΕΥ του Συμβουλίου της 13/2/2002 «για το ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης και τις διαδικασίες παράδοσης μεταξύ

46

κρατών μελών του», http://europa.eu/legislation_summaries/justice_freedom_security/judicial_cooperation_in_criminal_matters

Ευρωπαϊκό Συμβούλιο των Βρυξελλών, 25-26 Μαρτίου 2004, http://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-9048-2004-INIT/el/pdf

Απόφαση του Συμβουλίου της 30 Νοεμβρίου 2005, Η αντιτρομοκρατική Στρατηγική της ΕΕ, http://register.consilium.europa.eu/doc/srv

C0M(2010)386 τελικό «Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Συμβούλιο και στο ΕυρωπαϊκόΚοινοβούλιο - Η αντιτρομοκρατική πολιτική της ΕΕ: βασικά επιτεύγματα και μελλοντικέςπροκλήσεις», 20.07.2010 http :// eur - lex . europa . eu / LexUriServ / LexUriServ . do / PDF

SEC(2010)911 Commission Staff Working Paper «Taking Stock οf EU Counter-Terrorism Measures», 20.07.2010,μμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμhttp://ec.europa.eu/dgs/home-affairs/news/intro/docs/sec_2010_911_en.pdf,

Συνθήκη ΣΛΕΕ, ……………………………………………………………………………….http://eur-lex.europa.eu/legal-content/el/TXT/HTML/?uri=CELEX:12012E/TXT/

Συνταγματική Συνθήκη, …………………………………………………………………… http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/ALL/

The National Security Strategy of the United States of America, http://www.state.gov/documents/organization/63562.pdf

Στρατηγική Εσωτερικής Ασφαλείας (ΣΕΑ), Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 22Ιουνίου 2014, europa . eu / rapid / press - release _ IP -11-1453_ el . htm

ΒΙΒΛΙΑ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Παναγιώτης Ιωακειμίδης, Ευρωπαϊκή Πολιτική Ένωση: Θεωρία - Διαπραγμάτευση Θεσμοί καιΠολιτικές, (Εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα 1996)

47

Παναγιώτης Ήφαιστος, Ο πόλεμος και τα αίτια του. Τα πολλά πρόσωπα τουηγεμονισμού και της τρομοκρατίας, (Αθήνα, Εκδόσεις Ποιότητα 2000)

Rudolph Peters, Islam and Colonialism: The Doctrine of Jihad in Modern History(Ισλάμ και Αποικιοκρατία: Το Δόγμα της Τζιχάντ στη Σύγχρονη Ιστορία), (TheHague: Mouton Publishers, 1970), κείμενο στο βιβλίο του KarimH. Karim, Η Ισλαμική απειλή: Τα μέσα ενημέρωσης και η παγκόσμια βία,(Θεσσαλονίκη, Εκδόσεις Παρατηρητής, 2001)

Christian English & Frederic Thibaud, Η ημέρα που σημάδεψε τον 21ο

αιώνα, (Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2001)

Ραμονέ, Ιγνάσιο, Πόλεμοι του 21ου αιώνα. Νέοι φόβοι και νέες Απειλές,μεταφ. Στάθης Γκίνης, Αθήνα, (Αθήνα, Εκδόσεις του ΕικοστούΠρώτου, 2003)

Στέργιος Αλεξιάδης, Ανακριτική, (Αθήνα, Εκδόσεις Σάκουλα, 2003)

Pascal Boniface, Οι Πόλεμοι του Αύριο, επιμ. Σωτήριος Ντάλης,(Αθήνα, Εκδόσεις Παπαζήση, 2004)

Hans-Jörg Albrecht, Νομοθετικές απαντήσεις στην 11η Σεπτεμβρίου:Συγκριτική ανάλυση της Αντιτρομοκρατικής Νομοθεσία, (Εκδόσεις: ΠοινικήΔικαιοσύνη, Αθήνα, 2004)

Νέστωρ Κουράκης, Εγκληματολογικοί Ορίζοντες: Β’ Πραγματολογική προσέγγισηκαι επιμέρους ζητήματα, (Εκδόσεις: Σάκκουλας, Αθήνα-Κομοτηνή, 2005)

Συμεωνίδου – Καστανίδου, Οργανωμένο Έγκλημα και Τρομοκρατία: ΣύγχρονεςΕξελίξεις στην Ευρωπαϊκή και Ελληνική Έννομη Τάξη, (Εκδόσεις Σάκκουλα,Αθήνα 2005)

Στέλιος Περράκης, Ο Χώρος Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης στην ΕΕ, στοΣτεφάνου, Κ., Τσινισιζέλης Μ., Φατούρος, Αρ. και Χριστοδουλίδης, Θ.(επιμ.), Εισαγωγή στις Ευρωπαϊκές Σπουδές, Τόμος Α', Ιστορία - Θεσμοί -Δίκαιο, (Εκδόσεις. Σιδέρης, Αθήνα, 2006)

James Risen, Εμπόλεμη κατάσταση: Μυστικά και ψέματα της CIA και του Bush,(Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2007)

Τσαρδαρίδης Χ., Η πολιτική ασφάλειας και άμυνας. Στο Λεοντίδου Λ. κ.α (επιμ.)Η Ευρωπαϊκή Ένωση την αυγή της τρίτης χιλιετίας: θεσμοί, οργάνωση καιπολιτικές. (Πάτρα, Ε.Α.Π., 2008)

Παναγιώτης Ιωακειμίδης, Η Συνθήκη της Λισσαβόνας - Παρουσίαση, Ανάλυση, Αξιολόγηση,(Εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα 2010)

48

Γ. Καλαβρός-Θ.Γ. Γεωργόπουλος, Το Δίκαιο της ΕΕ ΙΙ, (Αθήνα, ΝομικήΒιβλιοθήκη 2010)

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Steven Lambakis – James Kiras και Kristin Kolet, Understanding«Asymmetric Threats to the United States», (Virginia: National Institutefor Public Policy, 2002)

Jeffrey Addicott, Cases and materials on Terrorism Law, 3rd edition,(Εκδόσεις: Lawyers & Judges, 2006)

ΗΜΕΡΙΔΕΣ

Γιούλτσης Βασίλειος, Ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός ως κίνητροτρομοκρατίας σε παγκόσμιο επίπεδο. Προεκτάσεις - επιπτώσεις στη διεθνήασφάλεια», Διημερίδα ΑΣΠ για τις Ασύμμετρες Απειλές στον 21ο Αιώνα.,Θεσσαλονίκη, 21-22 Μαΐου 03

Ιωάννης Λούκας, «Ασύμμετρες απειλές και παγκόσμια ασφάλεια μετά την 11ηΣεπτεμβρίου. Μία γεωστρατηγική προσέγγισης», Διημερίδα ΑΣΠ για τις ΑσύμμετρεςΑπειλές στον 21ο Αιώνα, Θεσσαλονίκη, 21-22 Μαΐου 2003.

ΔΙΑΔΥΚΤΙΑΚΗ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

Ντόκος Θάνος, Ασύμμετρες Απειλές και Διεθνή Ασφάλεια,…………………………….http://users.uom.gr/~keridis/files/public/public3.pdf

U.Ν., Terrorism and Human Rights, (Progress report prepared byMs. Kalliopi K. Koufa, Special Reporter UN 2001)………………………………………………………….http://www1.umn.edu/humanrts/demo/Koufa_TerrorismHumanRights.pdf

Χάρης Κρομμύδας, Κέντρο Ευρωπαικής Διακυβέρνησης, Η καταπολέμησητης Τρομοκρατίας στο επίκεντρο της ευρωπαϊκής δράσης, Μάιος 2011,http://www.kedia.gr/index.php

49

Fracois Heisbourg, Pas de missiles mais des fantassins, Άρθρο στην Εφημ.Le Figaro,7/9/2001…………….............................................................………....................http://www.propositionline.com/Fighting-For/fighting-for.html

ΙΣΤΟΤΟΠΟΙ

«Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο -Στρατολόγηση τρομοκρατών: καταπολέμηση των παραγόντων που συμβάλλουν στη βίαιηριζοσπαστικοποίηση», 21.09.2005,……………………………………………………………......http://ec.europa.eu/transparency/regdoc/rep/1/2005/EL/1-2005-313-EL-F1-1.Pdf

http :// europa . eu / legislation _ summaries / glossary / petersberg _ tasks _ el . htm ,

http :// ec . europa . eu / archives / lisbon _ treaty / glance / index _ el . htm ,

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης Συνθήκη της Λισσαβόνας γιατην τροποποίηση της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση και της Συνθήκης περίΙδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, C 306, 17 Δεκεμβρίου 2007,Δήλωση 13,https://www.ecb.europa.eu/ecb/legal/pdf/el_lisbon_treaty.pdf