Roma İmparatorluk Dönemi Komama Sikkeleri

BİLDİRİLER PROCEEDINGS

ANTALYA

BİRİNCİ ULUSLARARASI ANADOLU PARA TARİHİ VE

NUMİSMATİK KONGRESİ25-28 ŞUBAT 2013

FIRST INTERNATIONAL CONGRESS OF THE ANATOLIAN MONETARY HISTORY AND NUMISMATICS25-28 FEBRUARY 2013

OFFPRINT / AYRIBASIM

Editörler / Editors

Kayhan DÖRTLÜKOğuz TEKİN

Remziye BOYRAZ SEYHAN

Editörler / Editors

Kayhan DÖRTLÜKOğuz TEKİN

Remziye BOYRAZ SEYHAN

Suna – İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma EnstitüsüSuna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations

BİLDİRİLER PROCEEDINGS

ANTALYA

BİRİNCİ ULUSLARARASI ANADOLU PARA TARİHİ VE

NUMİSMATİK KONGRESİ25-28 ŞUBAT 2013

FIRST INTERNATIONAL CONGRESS OF THE ANATOLIAN MONETARY HISTORY AND NUMISMATICS25-28 FEBRUARY 2013

SUNA – İNAN KIRAÇ AKDENİZ MEDENİYETLERİ ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜSUNA & İNAN KIRAÇ RESEARCH INSTITUTE ON MEDITERRANEAN CIVILIZATIONS

Kongre, Sempozyum, Seminer Dizisi: 4 / Congress, Symposium, Seminar Series: 4

Birinci Uluslararası Anadolu Para Tarihi ve Numismatik Kongresi - Bildiriler

First International Congress of the Anatolian Monetary History and Numismatics - Proceedings

Editörler / EditorsKayhan DÖRTLÜK

Oğuz TEKİNRemziye BOYRAZ SEYHAN

İngilizce Editörü / English EditorMark WILSON

ISBN 978-605-4018-21-5

© Suna – ‹nan K›raç Akdeniz Medeniyetleri Araşt›rma Enstitüsü, 2014

Bu kitapta yayınlanan bildirilerin yayım hakkı saklıdır. AKMED ve yazarlarının yazılı izni olmaksızın

hiçbir yolla çoğaltılamaz, basılamaz, yayınlanamaz.

All rights reserved. No part of this book may be used or reproduced in any manner without written permission from the AKMED and the authors.

Yaz›ma Adresi / Mailing Address

Barbaros Mah. Kocatepe Sok. No. 25Kaleiçi 07100 ANTALYA – TÜRKİYE

Tel: 0 (242) 243 42 74 • Fax: 0 (242) 243 80 [email protected]

www.akmed.org.tr

Yap›m / Production

Zero Prodüksiyon Ltd.

Baskı / Printed byOksijen Basım ve Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti.

100. Yıl Mah. Matbaacılar Sit. 2. Cad. No: 202/A Bağcılar - İstanbulTel: +90 (212) 325 71 25 Fax: +90 (212) 325 61 99

Sertifika / Certificate No: 29487

Kapak fotoğrafı / Cover photoA. H. Baldwin & Sons Ltd., London.

The New York sale XXVII, 581.

İçindekiler / Contents

Sunuş / Preface

Bildiriler (Alfabetik isim sırasına göre) / Proceedings (Names in alphabetical order)

ALTINOLUK Sencan 1 A Miracle Told by Pausanias and a Unique Coin of Hypaipa

AMANDRY Michel 7 Monnayages civiques de Cilicie frappés sous Hadrien

ARSLAN Melih 13 Iuliopolis Nekropolü Kharon Sikkeleri

ASHTON Richard H. J. 25 The Late Classical and Early Hellenistic Bronze Coinage of Kyme in Aiolis: A Sketch

BARBARA Sébastien 49 An Anepigraphic Bronze Close to the Pergamene Issue with Types Athena/Coiled Snake

BODZEK Jarosław 59 Achaemenid Asia Minor: Coins of the Satraps and of the Great King

BULUT Süleyman 79 2009-2012 Yılları Andriake Kazı Sikkeleri ve ŞENGÜL Mehmet Yerleşim Tarihine Katkıları

BUTCHER Kevin 111 Lycian Drachms and the Monetary System of the Roman Empire

CALLATAŸ François de 117 Revisiting a Numismatic Corpus: The Case of Eupator, Last King of Pontus

CACCAMO CALTABIANO Maria 139 The Coins and the Relational Network of Kyme:CARROCCIO Benedetto Evidence from the Italian ExcavationsPUGLISI Mariangela

CHAMEROY Jérémie 157 Frappes et trouvailles de monnaies civiques sous l’Empire romain : une confrontation

ÇİZMELİ ÖĞÜN Zeynep 171 “Smintheion Definesi” ve Alexandria Troas Sikkelerinin Akdeniz Havzasındaki Dolaşımı

DELRIEUX Fabrice 197 Les alexandres municipaux tardifs de Carie (fin IIIe-début IIe siècle av. J.-C.)

Notes sur les ateliers d’Eurômos et Mylasa d’après le trésor de “Démétrios Ier”

DEVECİOĞLU Ülkü 219 Roma İmparatorluğu Dönemi’nde Iuliopolis Sikkeleri

DÖNMEZ-ÖZTÜRK Filiz 231 İstanbul Arkeoloji Müzeleri’nde Bulunan Bir Grup Termessos Sikkesi


EROL-ÖZDİZBAY Aliye 245 Edirne (Hadrianopolis) Kalesi Zindanaltı Kazılarında Bulunan Sikkeler

GÜNEY Hâle 281 Nikomedeia Kent Sikkelerinin Dolaşımı

HEUCHERT Volker 297 A Tooled Coin and a Forgery of the “Koinon of the Thirteen Cities”

HOWGEGO Christopher 307 Questions of Coin Circulation in the Roman Period

KARWIESE Stefan 319 Some New Evidence on Early Electron Coinage

KELEŞ Vedat 333 Parion Sikkelerinin Sirkülasyonu Işığında Parion’un Bölgesel Konumu

KÖKER Hüseyin 345 Roma İmparatorluk Dönemi Komama Sikkeleri

KUCUR Sadi S. 361 Türkiye Selçukluları Sikkelerinde Unvan, Lâkab ve Künyeler

LESCHHORN Wolfgang 369 Die hellenistischen Drachmen der Stadt Side in Pamphylien

MARINESCU Constantin A. 383 Byzantium’s Early Coinage in the Name of King Lysimachus: Problems and New Attributions

MARKOU Evangeline 397 Symbols on the Archaic and Classical Cypriot Coinage: Influences, Duration and Diffusion

MEADOWS Andrew 409 Imitative Coinage in First-Century Pamphylia

NOLLÉ Johannes 423 Greek Imperials and Mythical Tales

ÖZBİL Canan 429 Nysa Kazısı Sikke Buluntuları (1992-2012)

ÖZTOPBAŞ Sedat 437 İstanbul Marmaray Yenikapı Kazılarından Toplu Sikke Buluntusu ve I. Anastasius’un Düğün Solidusu

PAKSOY İsmail Günay 443 Osman Gazi’nin Şimdiye Kadar Yayımlanmış Tek Gümüş Sikkesi Üzerine Düşünceler

PAUNOV Evgeni I. 457 The Coinage of the Thracian King Mostis: Recent Finds, Chronology, Distribution and Localisation

PETER Ulrike 481 The Numismatic Web Portal for Ancient Coins of Thrace: http://www.corpus-nummorum.eu

PFEIFFER-TAŞ Şule 489 New Remarks Regarding Ottoman Monetary History in Light of the Akçe-Coins of Murad III.

POLOSA Annalisa 509 Coin Production and Coin Circulation in Elaiussa Sebaste (Cilicia)

SANCAKTAR Hacer 515 Antiokheia (Pisidia) Kazısı Sikkeleri: 2008-2012

SCHACHINGER Ursula 525 The Coin Finds from the Theatre in Ephesus and Some Remarks on Coin Circulation in Ephesus

STROOBANTS Fran 541 The Production of Civic Coins in Third-century Pisidia and Pamphylia: Mapping Regional Trends and Urban Deviations

TEKİN Oğuz 559 More Coins of Agathocles, Son of Lysimachus: A Reattribution


TEOMAN Gültekin 575 Batı Anadolu Beylik Mangırları

TÜRKOĞLU İnci 589 The Civic Coinage of Calchedon

ÜNAL Ceren 607 “Tralles Definesi”: Bizans İmparatoru III. Leon (717-741) Dönemine Ait Altın Sikkeler

ÜNAL Erdal 619 Hellenistik Dönem Eumeneia Sikkeleri

VAN ALFEN Peter 631 Metoikêsis and Archaic Monetary Coordination: Teos-Abdera and Phokaia-Velia

WEISSER Bernhard 653 Die Fundmünzen aus dem Felsheiligtum Ost in Priene

YAĞIZ Oya 669 Les monnaies de bronze de Lysimachie de la collection des monnaies grecques du Musée Archéologique de Tekirdağ

YALÇIN D. Özlem 685 Limes Euphraticus’un Numismatik Değerlendirmesi: Defineler

YOUNIS Mohammad 703 The Seljūqs of Rum and the Ayyubids; Political Relations and Intermarriage, through Coinage

ZAVAGNO Luca 715 Coinage and Economy in Cyprus in the Age of Transition (c. 600-850 A.D.)

KURULLAR / BOARDS

Şeref Kurulu / Honorary BoardSuna Kıraç (AKMED Kurucusu / Founder of AKMED)İnan Kıraç (AKMED Kurucusu / Founder of AKMED)

Düzenleme Kurulu / Organizing BoardKayhan Dörtlük

Oğuz Tekin

Bilim Kurulu / Academic BoardMichel AmandryKevin ButcherEdhem Eldem

Christopher HowgegoLutz Ilisch

Andrew MeadowsJohannes Nollé

Oğuz TekinBernhard Weisser

Koordinasyon Kurulu / Coordination BoardRemziye Boyraz Seyhan

Süleyman BulutAliye Erol-Özdizbay

Tuba ErtekinMustafa İncebacak

Tarkan KahyaHüseyin Köker

Dinçer Savaş Lenger

SUNUŞ

Taşınır kültür mirasıyla ilgili resmi istatistik rakamları, Türkiye müzelerindeki en geniş koleksiyonların giderek artış gösteren büyük bir farkla sikkelerden oluştuğunu göstermektedir. Oysa, sikkeyi icat etme onurunu da taşıyan bu ayrıcalıklı topraklar üzerinde numismatik bilimi, her birinin adını saygıyla, şükranla andığımız bireysel sınırlı çabaların ötesinde akademik anlamda arzu edilen düzeyde gelişememiş ve kurumsallaşamamıştır. Buna bağlı olarak, müzelerde çoğu kez basit bir tasnif ya da envanter bilgisi ile saklanan bu zenginlikler, tarihe ışık tutma görevlerini yeterince yerine getiremeyerek salt “obje” gibi algılanmanın mahsunluğu ve mahcupluğu içindedirler.

Artık bu bakış açısında son yıllarda olumlu değişimler olmaktadır. Bazı üniversitelerin ilgili bölümlerinde antik numismatik eğitimi verilmekte, araştıran, yazan, meraklı genç bilimciler yetiştirilmektedir.

Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, görev ve amaçları doğrultusunda eskiçağ bilimlerine yönelik kütüphanesini oluştururken numismatiğe farklı bir öncelik tanımıştır. Temel hedef, yerli-yabancı araştırmacıların ilk tercihleri olabilecek nitelikte bir kütüphane üzerine programlıdır.

Donanımlı numismatların yetişmesine katkı sağlamak bir diğer misyonumuzdur. Düzenlenen Uluslararası Birinci Anadolu Para Tarihi ve Numismatik Kongresi dünyada bu alanın otoritesi olan seçkin bilginler ile gençleri bir araya getirmeye muvaffak olmuş, sunulan birbirinden ilginç ve düzeyli 55 bildiri bizleri numismatik adına yeni ufuklara, yeni dostluklara, yeni umutlara taşımıştır.

2. Anadolu Para Tarihi ve Numismatik Kongresi’nde çok daha kalabalık bir bilim grubuyla birlikte olmak dileğiyle, tek tek tüm katılımcılara, Düzenleme, Bilim, Koordinasyon kurullarının üyelerine bir kez daha teşekkür ediyoruz. Bize bu imkanı sağlayan Kongre Şeref başkanları Suna ve İnan Kıraç’a şükranlarımızı sunuyoruz.

Kayhan Dörtlük

Antalya, 2014

PREFACE

Official statistics regarding portable cultural assets at Turkish museums indicate that the largest collections are of coins, and that they are constantly growing, thus increasing the gap with the other materials. However, the science of numismatics has not developed enough academically nor is it institutionalised, beyond individual efforts each one of which is remembered with deference and gratitude. This is unfortunate, especially in the land that has the honour of being the place where coinage was invented. Accordingly, this wealth is usually kept at the museums with simple classification or inventory information, diffident and languishing with limited perception as mere “objects” instead of casting stronger light on numismatic history.

Nevertheless, recent years have witnessed positive changes regarding this perspective. Some universities now provide numismatic training in related departments, thereby raising up an inquisitive generation of young scholars that is investigating and writing on the subject.

In the course of building a library on antiquity in conformity with the scope of its foundation, the Suna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations has given special priority to numismatics. The main goal is to create a collection that will be preferred as the first choice by both local and foreign scholars.

Contributing to the training of well-equipped numismatists is another one of our missions. The First International Congress on Anatolian Monetary History and Numismatics that AKMED organised succeeded in bringing together select leading scholars in the field as well as young numismatists. A total of 55 papers of high academic level and interest were presented that conveyed new horizons, fostered new friendships, and created new hopes on behalf of numismatics.

We would like to express our gratitude once again to all the delegates as well as the members of the Organizing, Academic and Coordinating Boards with the wish that at the Second International Congress on Anatolian Monetary History and Numismatics an even larger group of academics can gather. Additional thanks are certainly due to Suna and İnan Kıraç for providing us with this opportunity.

Kayhan Dörtlük

Antalya, 2014

Roma İmparatorluk Dönemi Komama Sikkeleri1

Hüseyin KÖKER*

Bir Pisidia Bölgesi kenti olan Komama’nın ne zaman kurulduğuna dair herhangi bir bilgimiz bulunmamakla birlikte, kentin üzerine kurulduğu Şeref Höyük’te yapılan araştırmalar, burada Tunç Çağı’ndan Antik Çağ’ın sonlarına kadar, kesintili de olsa, yerleşimin varlığını göstermek-tedir2. M.Ö. 1. yy.’da yaşamış Artemidoros’un Pisidia kentlerini saydığı listede adına rastlanma-yan kentin, M.Ö. 78 yılında Milyas Bölgesi kentlerinin oluşturduğu ve Cicero’nun aktarımıyla Commune Milyadum adında bir birliğin üyeleri arasında olduğu düşünülmektedir3. Kent, M.Ö. 6 yılında İmparator Augustus tarafından Pisidia’daki bazı kentlerle birlikte Roma kolonisi olarak yeniden kurulmuştur (Har. 1)4. Bu tarihten sonra ise kentin adı artık Colonia Iulia Augusta Prima Fida Comama (ya da Comamenorum) olarak anılmaya başlanmıştır.

M.Ö. 1. yy.’da gümüş ve bronz sikke5 darbı yapan Komama, Roma kolonisi olmasının ardın-dan sikke darbını bırakmış ve İmparator Antoninus Pius dönemine (M.S. 138-161) kadar yaklaşık 150 yıl boyunca kent adına sikke darbı yapılmamıştır. Kentin en son sikke darbı ise İmparator Herennius Etruscus dönemine (M.S 250-251) rastlamaktadır.

Yurt içi ve yurt dışındaki müzelerin koleksiyonları ile müzayede satış kataloglarında yayınla-nan örneklerine ulaşılan Roma Dönemi Komama sikkeleri ki toplam 121 adettir6, 17 imparator ve imparatoriçe adına, bunların portrelerinin yer aldığı 38 emisyonda darp edilmişlerdir (Grafik 1 ve Tab. 5).

* Yrd. Doç. Dr. Hüseyin Köker, Harran Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü, Osmanbey Yerleşkesi - Urfa. E-posta: [email protected] Bu makale, Haziran 2013 yılında tamamlamış olduğum “Eskiçağ’da Komama: Tarihi ve Sikkeleri” başlıklı doktora tezimin bir

bölümünün özeti niteliğindedir.

Doktora tezim kapsamında oluşturulan Komama’nın Geç Hellenistik ve Roma İmparatorluk Dönemi koloni sikkeleri kata-loğu, yurt içi ve yurt dışı müze koleksiyonları ile özel koleksiyonlarda ve Avrupa’da faaliyet gösteren bazı müzayede şirketle-rinin satış kataloglarında yer alan sikkelerden oluşmaktadır. Buna göre; yurt içi müzeleri arasında Afyon Arkeoloji Müzesi, Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Antalya Arkeoloji Müzesi, Burdur Arkeoloji Müzesi, Fethiye Arkeoloji Müzesi, Isparta Arkeoloji Müzesi, Yalvaç Arkeoloji Müzesi ve Side Arkeoloji Müzesi bulunurken, yurt dışı müzeleri, enstitüleri ve özel ko-leksiyonları arasında ise American Numismatic Society (New York), Ashmolean Museum (Oxford), Fitzwilliam Museum (Cambridge), Münzkabinett (Berlin), Bibliotheque Nationale de France (Paris), British Museum (Londra), Danish National Museum (Kopenhag), R. Ashton Koleksiyonu (Londra), Demetriou Mauromikhale Koleksiyonu (Atina), Erkki Keckman Koleksiyonu (Helsinki), Pfälzer Koleksiyonu (Münih) ve Leypold Koleksiyonu (Viyana) oluşturmaktadır. Bunlara ek olarak, yurt dışında faaliyet gösteren müzayede şirketleri ve internet satış şirketlerinin katalog ve web sitelerinde yer alan örnekler de dahil edilmiştir.

2 Özsait 1996, 361-389.3 Verine Orations, II. I. 38. 96; Synecdemus, 680. 9; Magie 1950, 458; 1165 dn. 15; Jones 1971, 131; Hall 1986, 148-9.4 Res Gestae, 28. 1; Augustus, bölgede Komama’dan başka dört koloni daha kurmuştur. Bunlardan en erken kurulanı Antiok-

heia ve Kremna’dır. Olbasa ve Parlais ise Komama ile aynı tarihte kurulmuş diğer koloni kentleridir. Pisidia Bölgesi’ndeki kolonilerin kuruluş tarihleriyle ilgili olarak bk.: Levick 1967b, 34-41.

5 Doktora tezim kapsamında incelediğim kentin gümüş sikkeleri 18 adet ve bronz sikkeleri ise 778 adettir.6 H. von Aulock’un, Komama’nın Geç Hellenistik ve Roma İmparatorluk Dönemi koloni sikkelerinin ele alındığı 1979 tarihli

çalışmasında 55 adet koloni sikkesi incelenmiştir.

Anadolu Para Tarihi ve Numismatik Kongresi / Congress of the Anatolian Monetary History and Numismatics346

Grafik 1’de görüldüğü gibi Severuslar Dönemi Komama kentinin yoğun olarak sikke üretimi yaptığı dönemdir. Bu dönemi sırasıyla Antoninler ve Asker İmparatorlar dönemi izlemektedir. İmparatorlar bazında bakacak olursak kent sırasıyla Antoninus Pius, Caracalla, Geta, Septimius Severus’un karısı I. Domna ve III. Gordianus adına yoğun olarak sikke darbı yapmıştır.

Arka Yüz Tipleri121 örnekle temsil edilen Komama’nın koloni sikkelerinde, aşağıdaki Tab. 1’de görüldüğü gibi, 8 farklı arka yüz tipi kullanılmıştır (Lev. 1). Bunlar arasında en sık görülen tip, kentte özel bir yere sahip olduğuna şüphe olmayan Örtülü Tanrıça’ya aittir.

Iulia Domna (M.S. 193-217) ve Caracalla (M.S. 198-217) adına darp edilen sikkeler arka yüz tiplerin çeşitliliği bakımından en zengin örnekleri oluşturur. Sikkelerde görülen 8 tipin 5’i bu dönem sikkelerinin arka yüzlerini süslemektedir.

İmp.↓ / Tipler→ Zeus Dionysos Tykhe Nemesis Ört. Tanrıça Kolonist Lej. Stand. Kartal ToplamA. Pius 13 2 5 = 20M. Aurelius 3 = 3Commodus 1 3 = 3S. Severus 1 1 3 = 5I. Domna 5 1 1 1 3 = 11Caracalla 1 1 7 7 5 = 21Geta 13 = 13S. Alexander 2 2 1 = 5I. Mamaea 3 1 = 4Maximinus 3 4 = 7Maximus 6 = 6III. Gordianus 8 1 = 9Tranquillina 1 = 1O. Severa 2 = 2II. Philippus 2 1 = 3T. Decius 1 = 1H. Etruscus 7 = 7Toplam 7 2 8 1 65 12 25 1 = 121

Tab. 1 Komama’nın koloni sikkelerinin arka yüz tiplerinin imparatorlara göre sayısal dağılımları

Grafik 1 Roma Dönemi Komama sikkelerinin imparatorlara göre sayısal dağılımı

A. P

ius

M. A

urel

ius

S. S

ever

us

I. D

omna

Car

acal

la

Get

a

S. A

lexa

nder

I. M

amae

a

Max

imin

us

Max

imus

III.

Gor

dian

us

Tra

nqui

llina

O. S

ever

a

II. P

hilip

pus

T. D

eciu

s

H. E

trus

cus

Com

mod

us

Roma İmparatorluk Dönemi Komama Sikkeleri 347

Komama’nın uzun bir sessizliğin ardından darp ettiği ilk koloni sikkelerinin arka yüzünde çift süren kolonist (Lev. 2. 8) tipini kullanması, kentin bir Roma kolonisi olmasının yanında belki başka özel bir duruma da işaret ediyor olmasını akla getirmektedir. Şöyle ki, M.Ö. 6 yılında bir Roma kolonisi olarak yeniden kurulan kentin, kuruluşunun 150. yılı anısına arka yüzünde koloni kuruluşuyla ilgili bir betimin yer aldığı bu sikkeleri darp etmiş olması kuvvetle muhtemeldir7. Severus Alexander dönemine kadar, Geta sikkelerinde görülmemekle birlikte, sıklıkla kullanılan çift süren kolonist tipinin bu dönemin ardından artık kullanılmayışı, kolonide yerel unsurların ortaya çıkmaya başlaması ve buna bağlı olarak koloninin orijininin unutulduğu şeklinde yorum-lanmaktadır8.

Lejyon standardı (Lev. 2. 9) tipinin arka yüz tipi olarak seçilmesi, kolonilerin bölgeyi kontrol al-tına almayı amaçlayan askeri karakterini yansıtması açısından da önemlidir. Ayrıca, bu kolonilere yerleştirilen veteranlar ve seçilen diğer Roma karakterli tipler de Romalılaştırma politikasına hiz-met etmesi açısından anılmaya değerdir. Bunlara ek olarak, bu tipin kullanıldığı sikkelerin askeri seferlerle de ilintili olabileceğini unutmamak gerekir. Bu bağlamda, bu tipin Caracalla’nın doğu seferi ile ilintili olduğu yönünde bazı görüşler vardır. Kestel’de bulunan bir yazıtın9 da buna bir kanıt oluşturduğu ve imparatorun Komama’ya uğramış olabileceği düşünülmektedir. E. Bosch, kentin darp ettiği Caracalla dönemi sikkelerinin arka yüzünde yer alan lejyon standardı betimle-rinin imparatorun ve ordusunun kentten geçtiğinin bir kanıtı sayılabileceğini düşünmektedir10. Ayrıca, bölgede bu tipi kullanan diğer kentlerin de imparatorun güzergâhı üzerinde olduğunu vurgulamaktadır. B. Levick de bu görüşe katılmaktadır11. Fakat Johnston’ın da öne sürdüğü gibi, lejyon standardı tipinin bu tipi kullanan kent için sıradan yani sıklıkla kullanılan bir tip mi, yoksa az rastlanır bir tip mi olduğuna dikkat etmek gerekmektedir12. Komama ve bölgedeki diğer ko-loni kentlerinin sikkelerine baktığımızda bu tipin sıklıkla kullanıldığını rahatlıkla söyleyebiliriz. Öyle ki, Komama bu tipi Antoninus Pius, Septimius Severus, Iulia Domna, Caracalla ve Maximi-nus dönemlerinde darp ettiği sikkelerinde kullanmıştır. Dolayısıyla, Bosch’un öne sürdüğü gibi bu tip, imparator Caracalla’nın Parthlar’a karşı seferi sırasında takip ettiği güzergâh üzerinde Komama’ya da uğradığının bir kanıtı olmaktan uzak görünmektedir. Tüm bunlara ek olarak, Komama (Grafik 2) ve diğer Pisidia kentlerinde Caracalla dönemi sikke üretimindeki artışın imparatorun ziyareti ile ilgili olduğu da akla gelmektedir13. Ancak, yukarıda saydığımız diğer sebepler ve sikkelerde buna işaret edecek herhangi bir spesifik verinin bulunmayışı, sikke üreti-mindeki bu artışının sebebinin imparatorun kenti ziyaretiyle ilişkilendirmekten ziyade, onun bu seferinin bir sonucu olarak değerlendirmek gerekmektedir.

7 Antiokheia’nın Vespasianus döneminde (M.S. 69-79) darp ettiği bir sikke üzerine benzer bir değerlendirme için bk.: Levick 1967b, 35.

8 Levick 1967b, 147 vd. Ayrıca, kolonilerde Flaviuslar dönemi ile birlikte Latin kültürü ve dilinin düşüşe geçmesi ve yerini Yunan kültür ve diline bırakmaya başlamasıyla ilgili tartışma için bk.: s. 133, dn. 3.

9 Ramsay 1888, 271 no. 2 = IGR III, 397 = AE 1929 Nr. 34; Reusch 1931, 42 dn. 3; Johnston 1983, 71 Nr. 51; Levick 1967a, 33. Johnston ve Levick bu yazıtın Komama’ya atfedilmemesi gerektiğini düşünmektedirler.

10 Bosch 1935, 95-9. 11 Levick 1967b, 48 dn. 2; 102 dn. 1; Levick 1968, 869.12 Johnston 1983, 59, 75. 13 Sardes örneği için bk.: Johnston 1982-3, 66 vd.


Grafik 2 Pisidia Bölgesi koloni kentlerinin sikke sayılarının imparatorlara göre sayısal dağılımı14

Kimliği gizemini koruyan Örtülü Tanrıça kentin koloni sikkesi darp ettiği dönem boyunca, Tab. 1’de de görüldüğü gibi, 17 imparator/imparatoriçe içinden sadece beşi döneminde arka yüz tipi olarak kullanılmamıştır. Örtülü Tanrıça sikkeler üzerinde genellikle ayakta ve cepheden, başında kalathos, uzun khiton ve himation giymiş olduğu halde, kimi zaman başından beline kimi zaman da topuklarına kadar uzanan örtüsüyle, sağ eli bel hizasında örtüyü ve sol elinde de phiale tutarken betimlenmiştir. Bir örnekte, sol elinde patera ve bir örnekte de sağ elinde asa tu-tarken görülmektedir. Bunun dışında, Caracalla dönemine tarihlenen dört sikkede, alınlığında kanatları açık ve sağa doğru dönmüş biçimde bir kartalın yer aldığı iki sütunlu tapınak içerisinde yine olağan pozuyla betimlenirken, iki sikkede de yine aynı tarz bir tapınak içerisinde bu kez tahtlarında oturan yan yana iki Örtülü Tanrıça olarak betimlenmiştir (Lev. 2. 5-7).

Örtülü Tanrıça’nın hangi isimle tapınım gördüğüne ilişkin herhangi bir epigrafik kanıt henüz ele geçmemiştir. Pisidia genelinde ve Milyas’ta birçok kaya anıtında karşımıza çıkan Kybele, Hag-nai Theai, Demeter ile Örtülü Tanrıça betimlerinin birbirleriyle olan benzerlikleri geçmişten gelece-ğe izlenecek kültürel gelişimi ve değişimi gözler önüne sermektedir. Böylece, ismi hala gizemini korusa da ve günümüzde araştırmacılar tarafından adı Tanrıça ya da Örtülü Tanrıça olarak anılsa da aslında bu tanrıçanın, binlerce yıldır bu topraklarda varlığını sürdürmüş, bereketin simgesi, Ana Tanrıça kültünün devamı ve Roma İmparatorluk Dönemi’nde değişime uğramış bir parçası olarak değerlendirmek gerekmektedir15.

BirimlerPisidia Bölgesi Roma kolonileri darp ettikleri sikkeler için Roma sistemini (sestertius, dupondius, as ve semis) kullanıyor olmalıdırlar. Bölgedeki en büyük Roma kolonisi olan Antiokheia’da darp edilen sikkelerin Roma devlet sikkelerinin ağırlıklarıyla uyumlu olarak darp edilmesi bunun açık bir kanıtını oluşturmaktadır. Ancak, diğer Pisidia kolonileri için aynı şeyi söylemek olanaksız görünmektedir.

Komama’nın Antoninler dönemi sikkeleri, ağırlıkları bakımından Roma sistemine yakın öl-çülere sahip görünmektedirler. Ancak, bunların tam anlamıyla Roma sistemiyle örtüştüğünü söy-lemek de biraz zorlama olacaktır (Tab. 2). Severuslar Dönemi koloni sikkeleri de genel itibarıyla, bazı istisnalar dışında, Roma sisteminden farklılıklar göstermektedir (Tab. 3). Komama’nın M.S.

14 Grafikte yer verilen kentlerin imparatorlara göre ürettikleri sikke sayıları şuradan alınmıştır: Von Aulock 1971, 15-23; von Aulock 1973, 7-18; von Aulock 1979.

15 Örtülü Tanrıça ile ilgili ayrıntılı bilgi için bk.: Köker 2013, 72 vdd.

Komama

A. P

ius

M. A

urel

ius

S. S

ever

us

I. D

omna

Car

acal

la

Get

a

S. A

lexa

nder

I. M

amae

a

Max

imin

us

Max

imus

III.

Gor

dian

us

Tra

nqui

llina

O. S

ever

a

II. P

hilip

pus

T. D

eciu

s

H. E

trus

cus

9080706050403020100

Com

mod

us

Olbasa Parlais Cremna


235-251 yılları arasına tarihlenen sikkeleri de Antoninler ve Severuslar dönemlerinde olduğu gibi Roma sistemiyle farklılıklar göstermektedir (Tab. 4). Böylelikle, Komama kenti adına darp edilen koloni sikkelerinin Roma sistemine göre birim ayarlaması yapıldığını söylemek zorlama olacaktır. Ancak, rahmetli A. Johnston’ın 2007’deki çalışmasının aksine M. Butcher’in 2009 yılın-daki çalışmasında da belirttiği gibi, Pisidia Antiokheia’sı hariç, Pisidia bölgesi kolonileri, Roma birim sistemi dışında diğer bölge kentleriyle aynı sistemi kullanmış olmalıdırlar16.

Birim→Semis (2-3 g., 17 mm.)İmparator↓

As (5-7 g., 22 mm.) Dupondius (11-14 g., 27 mm.)

Ant. Pius 7.58 g. 24. mm (T) 11.16 g. 25 mm. (K)

5.89 g. 21 mm. (T) 9.65 g. 27 mm. (K)

5.06 g. 20 mm. (T)

4.99 g. 20 mm. (T) 8.68 g. 27 mm. (LS)

4.87 g. 19 mm. (T) 10.60 g. 26 mm. (LS)

4.67 g. (T) 9.39 g. (LS)

4.67 g. 21 mm. (T) 14.13 g. 25 mm. (LS)

4.60 g. 21 mm. (T) 9.40 g. (LS)

3.75 g. 21 mm. (T)

5.89 g. 21 mm. (T)

4.67 g. (T)

4.00 g. 20 mm. (T)

4.92 g. 21 mm. (T)

4.25 g. 20 mm. (T)

M. Aurelius 5.04 g. 21 mm. (T)

3.98 g. 20 mm. (T)

5.29 g. 20 mm. (T)

Commodus 18 mm. (T) 8.24 g. 23 mm. (LS)

8.95 g. 24 mm. (LS)

Tab. 2 Antoninuslar Dönemi Komama sikkelerinin imparatorlara göre birim dağılımı17

16 Johnston 2007, 183. Johnston burada, Komama, Olbasa ve Parlais kolonilerinin en fazla dupondius ve as biriminde sikkeler darp etmiş olduklarını belirtmektedir. Butcher 2009, 217-224. Butcher burada, Komama kentine ilişkin değerlendirmesi yalnızca Antoninler döneminde darp ettirmiş olduğu sikkeleri içermektedir. Bununla birlikte, Pisidia kolonilerinin darp ettirdiği koloni sikkelerinin Roma sistemine uyumlu olmadığını ve bunlara bu sisteme göre adlar verilemeyeceğini vurgulamaktadır.

17 Tabloda yer alan kısaltmalar: K: Kolonist, LS: Lejyon Standardı ve T: Tanrıça.


Birim→İmparator↓

Semis(2-3 g., 17 mm.)

As(5-7 g., 22 mm.)

Dupondius(11-14 g., 27 mm.)

Sestertius(18-27 g., 35 mm.)

S. Severus 9.24 g. 23 mm. (LS)

10.52 g. (LS)

9.42 g. (LS) 15.60 g. 35 mm. (Z)

10.76 g. 27 mm. (D)

I. Domna 4.50 g. 23 mm. (K)

10.87 g. 25 mm. (LS)

9.49 g. 24 mm. (LS)

10.99 g. 26 mm. (LS)

7.52 g. 25 mm. (Ty)

7.14 g. 24 mm. (Ty)

10.58 g. (Ty)

12.57 g. (Ty)

10.59 g. 25 mm. (Ty)

4.31 g. 18 mm. (N)

9.58 g. 25 mm. (T)

Caracalla 9.80 g. 27 mm. (K)

5.19 g. 23 mm. (K)

7.52 g. 26 mm. (K)

6.53 g. 24 mm. (K)

8.30 g. (K)

8.47 g. 26 mm. (K)

8.97 g. 25 mm. (K)

24 mm. (LS)

8.20 g. 26 mm. (LS)

7.36 g. 23 mm. (LS)

10.17 g. 23 mm. (LS)

11.55 g. 25 mm. (LS) 22.61 g. 32 mm. (Z)

12.15 g. 24 mm. (D)

6.11 g. 18 mm. (T)

21.22 g. 31 mm. (T)

19.36 g. (T)

10.20 g. (T)

26.24 g. 33 mm. (T)

24.44 g. 33 mm. (T)

18.98 g. 31 mm. (T)

Geta 4.24 g. 19 mm. (T)

4.10 g. (T)

3.82 g. 20 mm. (T)

3.59 g. 19 mm. (T)

2.93 g. 20 mm. (T)

3.42 g. 20 mm. (T)

3.30 g. 18 mm. (T)

5.00 g. 21 mm. (T)

5.98 g. 21 mm. (T)



Semis(2-3 g., 17 mm.)

As(5-7 g., 22 mm.)



5.19 g. 20 mm. (T)

5.79 g. (T)

4.68 g. 19 mm. (T)

4.30 g. 17 mm. (T)

S. Alexander 6.40 g. 21 mm. (K)

10.50 g. 23 mm. (LS) 35 mm. (Z)

14.59 g. 32 mm. (Z)

I. Mamaea 6.54 g. 23 mm. (LS)

3.55 g. (T)

2.74 g. 19 mm. (T)

2.94 g. 19 mm. (T)

Tabloda yer alan kısaltmalar: D: Dionysos, K: Kolonist, LS: Lejyon Standardı, N: Nemesis, T: Tanrıça, Ty: Tykhe ve Z: Zeus.

Tab. 3 Severuslar Dönemi Komama sikkelerinin imparatorlara göre birim dağılımı.


Semis(2-3 g., 17 mm.)

As(5-7 g., 22 mm.)



Maximinus 10.20 g. 25 mm. (LS)

7.15 g. (LS)

10.44 g. (LS)

10 g. 26 mm. (LS)

16.54 g. 33 mm. (Z)

15.15 g. 31 mm. (Z)

14.82 g. (Z)

Maximus 5.80 g. 21 mm. (T)

4.85 g. 20 mm. (T)

4.70 g. (T)

3.98 g. 21 mm. (T)

4.08 g. 19 mm. (T)

4.14 g. 18 mm. (T)

III. Gordianus 1.40 g. 11 mm. (Ka)

4.73 g. 19 mm. (T)

4.68 g. 22 mm. (T)

4.51 g. (T)

4.51 g. 19 mm. (T)

4.48 g. 19 mm. (T)

4.07 g. (T)

4.48 g. (T)

1.56 g. 10 mm. (T)

Tranquillina 3.25 g. 18 mm. (T)

O. Severa 4.18 g. 19 mm. (T)

4.40 g. 18 mm. (T)

II. Philippus 8.58 g. 23 mm. (LS)



Semis(2-3 g., 17 mm.)

As(5-7 g., 22 mm.)



9.42 g. 25 mm. (Ty)

9.42 g. 24 mm. (Ty)

T. Decius 6.29 g. (Ty)

H. Etruscus 3.55 g. 18 mm. (T)

2.59 g. 17 mm. (T)

2.89 g. (T)

2.84 g. 15 mm. (T)

2.50 g. (T)

2.74 g. 17 mm. (T)

Tabloda yer alan kısaltmalar: Ka: Kartal, LS: Lejyon Standardı, T: Tanrıça, Ty: Tykhe ve Z: Zeus.

Tab. 4 M.S. 235-251 yılları arasında darp edilen Komama sikkelerinin imparatorlara göre birim dağılımı.

Kalıp ilişkileri17 imparator/imparatoriçe adına 38 emisyon olarak üretilen ve toplamda 121 sikke ile temsil edilen Komama’nın koloni sikkeleri 45 ön yüz ve 49 arka yüz kalıbı kullanılarak üretilmiştir (bk.: Tab. 5). Bunlarda genel olarak her bir emisyon için farklı ön ve arka yüz kalıpları kullanılmıştır. Bununla birlikte, aynı imparator zamanında üretilen bir emisyonda farklı kalıplardan da üretim yapıldığı görülmektedir. Ayrıca, aynı imparator döneminde üretilen farklı emisyonlarda aynı ön yüz kalıbının kullanıldığı da görülmektedir.

İmparator Emisyon Öy Kalıp sayısı Ay Kalıp sayısı Sikke sayısı

A. Pius 3 4 4 21

M. Aurelius 1 2 3 3

Commodus 2 2 3 3

S. Severus 3 3 3 5

I. Domna 5 5 6 11

Caracalla 7 11 13 21

Geta 1 2 2 13

S. Alexander 3 3 3 5

I. Mamaea 2 2 2 4

Maximinus 2 2 2 7

Maximus 1 2 1 6

III. Gordianus 2 2 3 9

Tranquillina 1 1 1 1

O. Severa 1 1 1 2

II. Philippus 2 1 2 3

T. Decius 1 1 1 1

H. Etruscus 1 1 1 6

Toplam 38 45 51* 121

* S. Severus, I. Domna ve Caracalla dönemlerine tarihlenen birer emisyonun arka yüz kalıpları ortak kullanıldığı için katalogda 49 olarak görünen arka yüz kalıp sayısı burada 51 olarak görülmektedir.

Tab. 5 Roma Dönemi Komama sikkelerinin imparatorlara göre, üretilmiş ön ve arka yüz kalıp sayılarının dağılımı


Severuslar dönemi Komama kentinin sikke üretiminde en yüksek seviyeye ulaştığı dönem ol-muştur. Bu durum, sikke üretimi için bu dönemde kullanılan kalıp sayısının çokluğu ile de açık-ça görülmektedir. Bununla birlikte, Komama’nın sikke üretimi Caracalla döneminde en yüksek seviyeye ulaşmıştır. Bu dönem sikkeleri 11 ön yüz ve 13 arka yüz kalıbı kullanarak üretilmiştir.

Antoninler dönemi sikkeleri, 6 emisyon olarak 8 ön yüz kalıbı ve 9 arka yüz kalıbı ve Severus-lar dönemi sikkeleri, 21 emisyon olarak 26 ön yüz ve 29 arka yüz kalıbı kullanılarak üretilmiştir. Antoninus Pius adına darp edilen ve arka yüzlerinde kolonist ve lejyon standardı tiplerinin yer aldığı emisyonlarda bir ön yüz kalıbının (Ö1, bk.: Lev. 2) ortak kullanıldığını görüyoruz. Septi-mius Severus adına darp edilen ve arka yüzünde yan yana üç lejyon standardı tipinin kullanıldı-ğı emisyon ile Iulia Domna’ya ait aynı arka yüz tipinin kullanıldığı emisyonlarda aynı arka yüz kalıbının (A11, bk.: Lev. 2) kullanılırken, Caracalla adına darp edilen ve arka yüzlerinde lejyon standardı ve Dionysos tiplerinin kullanıldığı emisyonlarda da aynı ön yüz kalıbının (Ö19, bk.: Lev. 2) kullanıldığını görmekteyiz. Yine aynı imparator adına darp edilen ve arka yüzünde tahtta oturan Zeus tipinin yer aldığı emisyon ile S. Severus adına darp edilen ve aynı arka yüz tipinin kullanıldığı emisyon aynı arka yüz kalıbından (A12, bk.: Lev. 2) üretilmiştir. Asker İmparatorlar dönemi sikkeleri de 11 emisyon olarak 11 ön yüz ve 12 arka yüz kalıbı kullanılarak üretilmiştir. III. Gordianus adına darp edilen kartal ve Örtülü Tanrıça tipinin kullanıldığı emisyonlarda aynı ön yüz kalıbının (Ö39, bk.: Lev. 2) kullanılırken, II. Philippus adına darp edilen lejyon standardı ve Tykhe tipinin kullanıldığı emisyonlarda da aynı ön yüz kalıbı (Ö43, bk.: Lev. 2) kullanıldığı görülmektedir.

K. Kraft’ın Roma İmparatorluk Dönemi Anadolu kentlerinin darp etmiş olduğu sikkeler ve bunlar arasındaki kalıp ilişkilerini ele alan çalışması, aynı ya da farklı bölgelerde yer alan pek çok kentin ortak ön yüz kalıbı kullandığını gözler önüne sermiştir. Buna ek olarak, kimi zaman aynı darphanenin kimi zamanda aynı darphane fakat farklı kalıp sanatçılarının farklı kentler için üretim yaptığını ortaya koymuştur. Kraft’ın bu çalışmasında Komama’nın Septimius Severus ve Maximinus dönemlerinde sikke üretimi için kullandığı ön yüz kalıpları ile komşu kentler ve komşu bölge kentlerinin kullandığı ön yüz kalıpları arasında bir bağlantı olduğu açıkça gö-rülmektedir. Komama’nın Septimius Severus ve karısı Iulia Domna adlarına darp ettirdikleri sikkelerde kullanılan ön yüz kalıpları ile Pamphylia kentlerinden Attaleia, Perge, Side ve Sillyon; Pisidia kentlerinden Ariassos, Kolbasa, Olbasa, Panemotheikos, Pogla ve Timbriada ve Kilikia kenti Karallia’nın aynı dönemde kullandıkları ön yüz kalıpları arasındaki yakın üslup ilişkisi, bu kalıpların farklı darphanelerde değil, fakat aynı darphanede ama farklı kalıp ustası tarafın-dan üretildiğini düşündürmektedir. Maximinus döneminde de Komama’nın Kolbasa, Kremna ve Timbriada kentleriyle aynı darphanede sikke darp ettirdikleri görülmektedir. Buna göre, Ko-mama kenti darphanesi M.S. 2. yy.’ın sonu ve 3. yy.’ın ilk yarısında faaliyetini durdurmuş ve yukarıda bahsi geçen kentlerle birlikte ortak bir darphanede sikkelerini darp ettirmeye başlamış görünmektedir18.

DolaşımKomama kentinde herhangi bir arkeolojik kazının olmaması ve bu çalışma kapsamında incele-nen müze koleksiyonlarındaki örneklerinin geliş yerlerinin kesin olarak bilinmemesi, imparator-luk döneminde kentin darp ettiği sikkelerin ya da kente dolaşımda olan Komama dışı sikkelerin oranları hakkında bir değerlendirme yapabilmemizi olanaksız kılmaktadır. Şu ana kadar yapı-lan araştırmalar sonucunda, bir Pamphylia kenti olan Side hariç, buluntuları yayınlanmış hiçbir

18 Kraft 1972, 79-81 (Har. 21A ve 21B, Lev. 108). Komama ile yukarıda adı geçen kentlerin sikkeleri arasındaki karşılaştırma için bk.: Köker 2013, 180-183.


Anadolu kentinde Komama’nın koloni sikkelerine rastlanmamıştır. Side’de ele geçen Komama sikkesi Geta dönemine tarihlenmekte ve bir adet ile temsil edilmektedir19. Buna ek olarak, Ariassos Definesi20, Perge kazısından ele geçen bir21 ve Side Müzesi koleksiyonunda yer alan M.Ö. 1. yy. Komama bronz sikkelerini22 de değerlendirmeye katarsak, kentin ticari etkinliklerin-de kullanmış olduğu ve Pisidia içlerinden hareketle Pamphylia kıyısında Side limanında son bu-lan ve buradan Akdeniz’e açılan ticaret ağının ulaştığı noktayı göstermesi açısından önemlidir.

Kontrmarklar121 adet Komama koloni sikkeleri üzerinde yalnızca iki sikkede kontrmark görülmektedir. İlki, Severus Alexander’in (M.S. 193-217) karısı Iulia Doma’ya ait bir sikkenin ön yüzünde görülmek-tedir (bk.: Lev. 2 kmk. 1). İkincisi ise İmparator Maximinus dönemine (M.S. 235-238) tarihlenen bir sikkenin ön yüzünde yer almaktadır (bk.: Lev. 2 kmk. 2).

Perge kenti tarafından Severus Alexander döneminde (M.S. 222-235) kullanılan kanatları açık kartal kontrmarkı, Septimius Severus, Geta, Caracalla, Diodumenianus, Macrinus, Elagaba-lus ve S. Alexander dönemi sikkeleri üzerinde görülmektedir. Perge sikkeleri dışında bu kont-rmark başka bir kent sikkesi üzerinde ilk kez karşımıza çıkmaktadır23.

Çember içinde K harfinin yer aldığı kontrmark, M.S. 3. yy.’da Hierapolis, Aspendos, Sillyon, Kremna, Etenna, Isinda ve Lyrbe sikkeleri üzerinde görülmektedir. Phrygia, Pamphylia ve Pisidia kentlerinin sikkeleri üzerinde görülen bu kontrmark tek bir kent tarafından ve aynı zamanda vu-rulmuş olmalıdır. Buna göre, Gallienus’un tek başına imparator olduğu M.S. 260 yılı öncesinde bu kontrmarkın vurulması olası görünmemektedir. Üzerine vurulduğu sikkenin değerine işaret eden bu kontrmark (K = 20) genellikle küçük boyutlu sikkeler üzerinde görülmektedir. Bu ne-denle, bu kontrmarkın bir değer işareti olup olmadığı konusu tartışmalıdır24.

Sikkeler Üzerindeki LejantlarKomama’nın Roma Dönemi sikkeleri üzerindeki arka yüz lejantlarını üç gruba ayırmak müm-kündür:

1. COL AVG COMAMENORVM / COL AVG COMAMENORV / COL AVG COMAMENOR / COL AVG COMAMA / COL AVG COMAMEN (A. Pius, S. Severus, I. Domna, M. Aurelius, Caracalla, Geta, Maximinus Thrax)

2. COL IVL AVG I F COMAMENORVM / COL•IVL AVG I•F•COMAMENO• / C IVL AV-G F G COMAGE-NOR (S. Severus, Caracalla, S. Alexander)

19 Köker 2013, Kat. No. 22i. Doç. Dr. A. T. Tek ve H. Köker tarafından yürütülen “Side Müzesi Numismatik Çalışmaları ve Side Kazısı Sikkeleri” çalışmaları sırasında, müze deposunda bulunan bir kutu içerisindeki Side kazı sikkeleri arasından çıkmıştır ve Prof. Dr. S. Atlan tarafından 1976 yılında yayınlanan “1947-1967 Yılları Side Kazıları Sırasında Elde Edilen Sikkeler” adlı çalışmasında bu örnek yer almamaktadır.

20 Olcay 1969, 289-304.21 Köker 2007, 10 no. 8.22 Köker 2013, Kat. No. 28, 163, 189, 230, 263, 406, 497, 514, 595.23 SNG Fitzwilliam, Nr. 5085-6; Waddington 1898, Nr. 3378, 3380; SNG France 3, Nr. 474, 476; SNG Anamur, Nr. 25; Akyay

1966, 249 Nr. 4-7 (Lev. 76); Arslan 1998, 34 Nr. 22-24; 35 Nr. 28; Tek 2001, 320 Nr. 929; Howgego 2005, 168 Nr. 334.24 Howgego 2005, 239 Nr. 672. Burada, form olarak birbirine benzeyen bir başka kontrmark (s. 241, Nr. 681) ile örneğimizin

aynı kent tarafından ve aynı zamanda vurulmuş olduğu belirtilmektedir.


3. COL COMAMENORVM / COL COMAMEN (S. Alexander, I. Mamaea, III. Gordianus, Tranquillina, O. Severa, II. Philippus, T. Decius,

H. Etruscus)

Kentin ethnikonu genellikle genetif olarak verilmiş, fakat kimi zaman nominatif olarak da verildiği görülmektedir. Bununla birlikte, bazı durumlarda, kent ethnikonunun genetif yazıldığı fakat kelimenin sonundaki bazı harflerin unutulduğu ya da yazılmadığı görülmektedir.

Komama’nın koloni sikkesi darp ettiği dönem boyunca, tıpkı ön yüzdeki lejantlarda olduğu gibi ki bu hatalar Antoninus Pius, Caracalla, III. Gordianus ve Traianus Decius dönemi sikkele-rinde karşımıza çıkmaktadır, arka yüzdeki lejantlarda da sıklıkla yazım hatalarına rastlamaktayız. Sikkelerinin arka yüzlerinde görülen ve yazım hataları olan lejantları şu şekilde sıralayabiliriz:

COL AOG COMAMA (sic.) (A. Pius)

COL AVG-COMAMINORV (sic.) (M. Aurelius)

COL•COMAME-CN (sic.) (Commodus)

COL AVG-COMAMENOLVM (sic.) (S. Severus, I. Domna)

C IVL AV-G F G COMAGE-NOR (sic.) (Caracalla)

COL AV COMAMECИ (sic.) (Maximinus Thrax)

COL A-VG COMAMECЄИ (sic.) (Maximinus Thrax)

COL COM-AMECИ (sic.) (Maximus)

Septimius Severus, Caracalla ve Severus Alexander adına darp edilen sikkelerin arka yüzün-deki lejantlarda görülen I ve F harflerinin, kentte ele geçen yazıtlar25 sayesinde koloninin un-vanlarına işaret ettiği ve bu harflerin Prima Fida olarak okunması gerektiği anlaşılmıştır. Prima unvanının Komama’nın bölgedeki diğer koloniler ve kentlerle olan rekabeti nedeniyle bunlara karşı bir gurur ya da üstünlük işareti olarak, koloniler arasında birinci olma gibi26 ve Fida unvanı-nı da bir Roma kolonisi olarak imparatorluğa bağlılığını ve sadakatini göstermek için seçmiş ve kullanmış olduğunu söyleyebiliriz.

Kentin sikkelerinin ön ve arka yüz lejantlarında kimi zaman yazım yanlışlarının olduğunu gö-rüyoruz. Kentin sikkeleri üzerinde görülen bu tür yazım yanlışları kalıp ustalarının Latince ya da Grekçeyi iyi bilmemelerinden kaynaklanıyor olmalıdır. Sikke lejantlarındaki Latincenin bozul-maya başlayarak bunlara Hellen unsurların karışması ve bununla birlikte, bu durumun kentte ve teritoryumunda ele geçen yazıtlarda da rastlanması, M.S. 2. yy. sonu ve 3. yy. başlarında koloninin orijininin unutulmaya başlandığı ve yerel unsurların öne çıkışıyla alakalı olmalıdır.

25 CIL III, 6886, 6887; ILS, 12149; Levick 1958, 77; Levick 1967a, 30 vd.; Levick 1967b, 50 vd.; von Aulock 1970, 156 Nr. 10, 15, 16; 157 Nr. 17; Johnston 1983, 72 Nr. 53.

26 Levick 1967a, 35.


Kaynakça ve Kısaltmalar

Antik KaynaklarRes Gestae Augustus, Res Gestae Divi Augusti. Ç. Dürüşken (çev.) (2009).

Verine Orations Cicero, The Verine Orations I Against Caecilius, Against Verres: Part One, Part Two, Boks I and II, The Loeb Classical Library. L. G. H. Greenwood (çev.) (1928).

Synecdemus Hierocles, Synecdemus. A. Burckhardt (ed.) (1893).

Modern KaynaklarAkyay 1966 Y. Akyay, “Hecht Definesinde Perge Şehir Sikkeleri”, İAMY 13-14, 1966, 242-286 Lev. 76-81.

Arslan 1998 M. Arslan, “Anadolu Medeniyetleri Müzesi Koleksiyonundaki Pamphylia Bölgesi Şehir Sikkeleri”, AMMY 1997, 1998, 15-45 Lev. 1-6.

Bosch 1935 C. E. Bosch, Kleinasiatische Münzen der römischen Kaiserzeit (1935).

Von Aulock 1970 H. von Aulock, “Kleinasiatische Münzstätten VI. Die römische Kolonie Komama in Pisidien”, JNG XX, 1970, 151-159 Lev. 14-15.

Von Aulock 1971 H. von Aulock, “Kleinasiatische Münzstätten VIII. Die römische Kolonie Olbasa”, JNG XXI, 1971, 15-23 Lev. 1-3.

Von Aulock 1973 H. von Aulock, “Kleinasiatische Münzstätten X. Parlais in Pisidien”, JNG XXIII, 1973, 7-18 Lev. 1-2.

Von Aulock 1979 H. von Aulock, Münzen und Städte Pisidiens II, IstMitt-BH. 22 (1979).

Butcher 2009 M. S. Butcher, “Dénominations et systèmes monétaires en Asie Mineure à l’époque romaine: A Propos de <Greek Imperial Denominations> et des Colonies Romaines”, SNR 88, 2009, 217-224.

CIL III T. Mommsen – O. Hirschfeld – A. Domaszewski (ed.), Corpus Inscriptionum Latinarum, Inscriptionum Orientis et Illyrici Latinarum, Supplementum (1902).

Hall 1986 A. S. Hall, “R.E.C.A.M. Notes and Studies No. 9: The Milyadeis and Their Territory”, AnaSt 36, 1986, 137-157.

Howgego 2005 C. J. Howgego, Greek Imperial Countermarks. Studies in the Provincial Coinage of the Roman Empire² (2005).

IGR III E. Leroux (ed.), Inscriptiones Graecae ad Res Romanas (1806).

ILS H. Dessau (ed.), Inscriptiones Latinae Selectae (1856-1931).

Jones 1971 A. H. M. Jones, The Cities of the Eastern Roman Provinces (1971).

Johnston 1982-3 A. Johnston,“Die Sharing in Asia Minor: Sardis”, INJ 6-7, 1982-3, 59-78 Lev. 15-17.

Johnston 1983 A. Johnston, “Caracalla’s Path: Numismatic Evidence”, Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte 32/1, 1983, 58-76.

Johnston 2007 A. Johnston, Greek Imperial Denominations, ca 200-275. A Study of the Roman Rovincial Bronze Coinages of Asia Minor (2007).

Köker 2007 H. Köker, Perge Kazı Sikkeleri: 1999-2004 (İstanbul Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi 2007).

Köker 2013 H. Köker, Eskiçağda Komama: Tarihi ve Sikkeleri (İstanbul Üniversitesi Yayımlanmamış Doktora Tezi 2013).

Kraft 1972 K. Kraft, Das System der Kaiserzeitlichen münzprägung in Kleinasien (1972).

Levick 1958 B. Levick, “Two Pisidan Colonial Families”, JRS 48/1, 1958, 74-78.

Levick 1967a B. Levick, “Some Coins and Inscriptions of Colonia Comama”, NC 7, 1967, 29-35.

Levick 1967b B. Levick, Roman Colonies in Southern Asia Minor (1967).

Levick 1968 B. Levick, “Komama”, RE Suppl. XI, 1968, 859-871.

Magie 1950 D. Magie, Roman Rule in Asia Minor: To the end of the Third Century after Christ. Volume I-II (1950).

Olcay 1969 N. Olcay, “Ariassus Definesi”, İAMY 15-16, 1969, 289-304.


Özsait 1996 M. Özsait, “Şeref Höyük: Komama”, AnadoluAraş. 14, 1996, 361-389 Lev. I-IX.

Ramsay 1888 W. M. Ramsay, “Antiquities of Southern Phrygia and the Border Lands III”, AJA IV, 1888, 263-275.

Reusch 1931 W. Reusch, Der Historische wert der Caracallavita in den Scriptiones Historiae Augustae. Klio Beiheft XXIV (1931).

SNG Anamur O. Tekin – S. Altınoluk, Sylloge Nummorum Graecorum. Turkey 2. Anamur Museum Volume 1 Roman Provincial Coins (2007).

SNG Fitzwilliam Sylloge Nummorum Graecorum. Fitzwilliam Museum Leake and General Collections. Part VII Asia Minor: Lycia-Cappadocia (1967).

SNG France 3 Sylloge Nummorum Graecorum. France 3. Cabinet des médailles. Pamphylie, Pisidie, Lykaonie, Galatie (1994).

Tek 2001 A. T. Tek, Arykanda Kazılarında Bulunan Antik Sikkeler Üzerinde Yeni İncelemeler: 1971-2001 Sezonları (Ankara Üniversitesi Yayınlanmamış Doktora Tezi 2002).

Waddington 1898 E. Babelon, Inventaire sommaire de la Collection Waddington (1898).

Levhalar ListesiLevha 1Nr. 1 Gergard Rohde

Nr. 2 Burdur 1682

Nr. 3 BM 1975

Nr. 4 SNG France 3, 1442

Nr. 5 BM 1982

Nr. 6 Aulock 1979, Nr. 15.1

Nr. 7 SNG France 3, 1444

Nr. 8 Classical Numismatic Group, Electronic Auction 169 (25 Temmuz 2007), Lot 105

Nr. 9 Ashmolean 1

Nr. 10 Münz Zentrum Auktion 96 (11 Eylül 1998), Lot. 232

Levha 2Ö1 Classical Numismatic Group, Electronic Auction 169 (25 Temmuz 2007), Lot 105 ve Ashmolean 1

A11 BMC 2 ve Gorny & Mosch Giessener Münzhandlung, Auktion 126 (14 Ekim 2003)

Ö19 Aulock 1979, Nr. 18.1 ve Aulock 1979, Nr.19

A12 Aulock 1979, Nr. 10 ve Aulock 1979, Nr. 17

Ö39 Münz Zentrum Auktion 96 (11 Eylül 1998), Lot. 232 ve Burdur 31451

Ö43 Fitzwilliam ve Münz Zentrum Auktion 56 (6 Kasım 1985), Lot 327

Kmk. 1 Münz Zentrum Auktion 78 (7-9 Eylül 1994), Lot 186

Kmk. 2 Burdur 1659


Har. 1 Roma Dönemi’nde Pisidia kentleri

LEVHA 1

Nr. 1 (1/2)

Nr. 7 Nr. 8 (1/2) Nr. 10Nr. 9

Nr. 2 Nr. 3 Nr. 5

Nr. 6

Nr. 4


LEVHA 2

Ö39

Ö43

A12 (1/2)

Ö1 (1/2) Ö19 (1/2)

A11

LEVHA 3

Kmk. 1 Münz Zentrum Auktion 78 (7-9 Eylül 1994), Lot 186

Kmk. 2 Burdur 1659

Roma İmparatorluk Dönemi Komama Sikkeleri

Documents