Reaktif Boya Maddeleri

7/30/2019 Reaktif Boya Maddeleri

1/25

indekiler

1 ) Giri

2 ) Literatr2.1. Reaktif boyarmaddelerin genel zellikleri2.2. Reaktif boyarmaddelerin kimyasal yaps2.3. Reaktif gruplar2.4. Reaktif boyarmaddelerin snflandrlmas2.5. Reaktif boyarmaddeler ile selloz elyaf arasndaki reaksiyonlar2.6. Boyarmadde uyumsuzluu2.7. Boyamada karlalan problem ve nlemleri

2.7.1. Alm ve Fiksaj sorunlar2.7.2. Egalizasyon ve aynen tekrarlanabilirlik2.7.3. Ykamadaki gelimeler

2.8. Boyal tekstilde karlalan problemler ve zm yollar

2.8.1. Renk deiimi problemleri2.8.2. Beyazlaa problemi

3. rg Kumalarn Boyanmas3.1. Tp ve dz rg kumalar3.2. Boyamada hazrlk ilemleri

3.2.1. Yakma ilemi3.2.2. Piirme ilemi3.2.3. Beyazlatma ilemleri

3.2.3.1. Sodyum hipoklorit ile3.2.3.2. Sodyum klorit ile3.2.3.3.Hidrojen peroksit ile

3.2.4. Pamuklu mamullerin merserizasyonu3.2.5. Ykama ,dinlendirme ,hacim kazandrma3.2.6. Boyut stabilitesi kazandrma

3.2.6.1. Fiksaj ilemi3.2.7. Kimyasallar

3.3. ektirme boyama metotlar3.3.1. ektirme boyama makineleri

3.3.1.1. Haspeller3.3.1.2. Jet makineleri3.2.1.3. Overflow makineleri3.2.1.4. Blowdying makineleri

3.3.2. Reaktif boyarmaddelerle ektirme yntemine gre boyama3.4. Kontin boyama metotlar

3.4.1. Kontin boyama makineleri3.4.2. Reaktif boyarmaddelerle kontin yntemine gre boyama

4 Metotletmede yaplm n kasar ilemi, . boya kademesi , ykamalar.letme ile ilgili olarak , boyama kademesinde dikkat edilecek hususlar, ykamalar, n ilem kasarnda

dikkat edilmesi gereken hususlar.Boyarmadde kombinasyonlar

5. Crockmeter (srtnme hasl testi ve cihaz kullanm)Kuma tipine gre ya srtme hasl testi sonular


2/25

2.1. Reaktif boyarmaddelerin genel zellikleri

Reaktif boyarmaddeler uygun koullar altnda lif ile kimyasal reaksiyona girerek , kovalent bazelliine sahip tek boyarmadde snfdr. Karakteristikleri kk ve basit molekl yaplarna sahipolmalardr. Molekl arlklar genellikle 69-221 gr/mol dr. Kk partikl zellii life hzl bir ekildenfuz etmelerini salar. ok parlak renklere sahip reaktif boyar maddeler basit yaplarnn sonucu olarakspektrumlarnda ok dar ve yksek pikler gsterirler . En ok mavi , krmz, oranj ve sar renklerin eldesi iinkullanlrlar.

Reaktif boyarmaddeler nce selloz esasl lifler iin gelitirilmilerdir. Ancak imdi yaygn olmasadayn , ipek , orlon , akrilik ve karmlar iinde kullanlmaktadr. Daha az olarak reaktif boyarmaddeler naylonipek ve asetatlarda kullanlabilir. Naylon ve yn iin asit reaktif gruplar kullanlr. Boyarmadde grubu olarakazo grubu ieren reaktif boyarmaddeler andrma basklarda uygundur. zellikle pamuk basksnda yksekk ve ya haslklarna sahip parlak renkler elde edilir.

Reaktif boyarmadde ile boyanacak yada baslacak iyi bir n terbiye ilemi grmeleri gerekmektedir.zellikle niasta halnn uzaklatrlmas zorunludur. Aksi halde boyarmadde materyal yerine niasta hal

ile reaksiyona girer. Tm aartma maddelerinin de iyi bir durulama ile materyalden uzaklatrlmasgerekmektedir.Reaktif boyarmaddeler boyamada emdirme ve ektirme yntemlerine uygundur. Dk flotte

oranlarnda ; pad-batch , pad-jig , termofiksaj , ped-steam yntemleriyle alabilir. zellikle pad-patchynteminde enerji tasarrufu saland iin olduka avantajldr. ektirme yntemine gre alldnda PHve tuz kontrol yaplmaldr. Migrasyon ve egaliz zelliine sahip olduklar iin dzgn ve hzl bir boyamasalarlar.

Reaktif boyarmaddelerin k , ya ve ter haslklar yksektir. Boya-lif balar ok dk ve yksek PHlarda hidrolize urad iin asit ve alkali haslklar orta seviyededir. zellikle reaktiflii diklor vetriklorprimidin boyarmaddeleri hidrolize ok eimlidirler. Klor haslklar dk olduu iin klor iermeyenaartma maddeleri kullanlarak bu dezavantaj indirgenmeye allmaktadr.

Boyamann bitiminde hidrolize urayan boyarmadde ksmn uzaklatrmak iin sabunlama ve durulama

ile iyi bir ard ilem yapmak gerekmektedir. Tuz yad alkali fiksesi yaplabilir. Reaktif boyarmaddelersklebilirler. Baz boyarmaddeler beyaza dek sklebilmektedir.

2.2. Reaktif boyarmaddelerin kimyasal yaps

Reaktif boyarmaddeler , yksek lde suda znebilen boyarmaddelerdir. Ancak direktboyarmaddelerin terine dk substantiviteye sahip olacak ekilde gelitirilmilerdir.

Kovalent ban oluumu alkali ortamda olur ve bazen tersinir olabilir. Buharlamada

boyarmaddenin fiksajna yardm eder.Kovalent ban kuvveti , metal koordinasyon balarndan kuvvetlidir. Elektrostatik balar ,hidrojen kprleri , van der walls kuvvetleriyle oluan balar ok daha kuvvetlidir. Bunun sonucuolarak reaktif boyarmaddeler ok iyi ykama srtme ve k haslklar verir.

Reaktif boyarmaddeler genel olarak reaktif grubun kimyasal yapsna gre veya bu grubunkimyasal reaktivitesinin derecesine gre snflandrlrlar.


3/25

En yaygn olarak kullanlan reaktif boyarmadde tipleri azalan aktiviteye gre u ekilde sralanr ;

1) Diklortriazin ( Procion M-zeneca )2) Diflorkloroprimidin ( Levafix E-Dystar )

3) Vinilslfon ( Remazol-Dystar )4) Monoklortriazin ( Cibacron-Ciba )5) Kloroprimidin ( Drimarene- Clariant )6) Akrilolamino ( Primazine- BASF )7) Monoflortriazin

Reaktif boyarmaddenin kimyasal yaps ;

S1

Kr K R

S2 eklindedir.

Burada ; : znrlk salayan grup,

Kr : Kromofor grup, K : Kpr grup,

R : Reaktif grup , S1 : Substitsyon reaksiyonu srasnda yer deitiren substitent, S2 : Dier substitentlerdir.

2.3. Reaktif Gruplar

2.4. Reaktif boyarmaddelerin snflandrlmas

1) Yksek reaktiflie sahip soukta boyayan boyarmaddeler :

Soukta boyayan reaktif boyarmaddeler iin temperatr 20-40 C arasndadr. Reaktiflik yksek olduuiin tempatatr ykseltmeden ve alkali ilavesini arttrmadan elyaf ile ok kolay reaksiyona girerler.


4/25

Bunlarn avantajlar ;

Daha hzl boyama yapmak Daha az kimyasal madde tketimi Daha az enerji tketimi Yksek boyarmadde verimi

Tekrarlanabilme olanann daha iyi olmas Ayn zamanda dk substantiviteleri yznden ykanmalarnn ok kolay olmasdr. Yksek scaklkta

durulama yeterlidir.

2 ) Orta derecede reaktiflie sahip lkta boyayan boyarmaddeler :

Esas olarak, bu grup snflandrma pek yaygn deildir. Genel olarak souk grupta deerlendirilirler.

3 ) Az reaktiflie sahip scakta boyayan boyarmaddeler :

Bu tip monoklortriazin ( M.C.T. ) veya triklorprimidin (T.C.P) grubu ieren boyarmaddelerdir.Bunlara rnek markalat, procion, II EXL, Cibakron E , Drimaren X/XN, Basilen E/P

Boyama temparatrleri 60-80 C arasndadr, reaksiyon kabiliyetleri zayf olduklar iin temparatrykseltmek ve alkali ilavesini arttrmakla aktivite salanr. Scak boyamada temparatrn ykseklii nedeniile ok dzgn boyamalar elde edilir ve boyar madde nfuziyeti mkemmeldir.

Bunlarn en byk avantajlar ;

Hidroliz tehlikesinin az olmas

Daha iyi nfuz etmeleridir.

2.5 Reaktif boyarmadde ile selloz elyaf arasndaki reaksiyon

Reaktif boyarmaddeler selloz elyaf ile aadaki reaksiyona gre kovalent ba olutururlar.

Bm SO2 CH CH2 ( Vinilslfon grubu ) + Sel.OH Bm SO2 CH2 CH2O Sel.

Boyarmadde ile selloz liflerinin ba yapmasn salamak zere ok eitli yntemler vardr.Boyarmadde bir alkali zeltisinden tek adml emdirme, kurutma yntemi ile aktarlabilir yada ntral birzeltiden aktarlarak daha sonra ayrca alkali muamele uygulanabilir. Rengin inkiaf iin ayn zamanda sdakullanlabilir. Her durumda , kuma boyamadan sonra fikse olmam ( boyarmadde banyosundaki su ile bayapm olduu iin boyamada bir deeri olmayan ) , elyafa fiziksel balarla balanm boyarmaddelerinuzaklatrlmas amac ile iyice sabunlanr.

Boyarmadde bnyesinde iki veya daha fazla reaktif grup bulunabilir, bu tip boyar maddeler elyaflabifonksiyonel reaksiyona girerler. Sonuta; boyarmaddenin elyafla yapt ban ok salam olmas nedeni ilefikse edilmeleri de ok iyidir. Bu da boyamann hasl ve boyarmade verimi zerine etki eden nemlifaktrlerden biridir.


5/25

Reaktif boyamada istenmeyen yan reaksiyon, boyarmaddelerin %15-40 a kadar hidrolize olmasdr.Ancak son gelimeler suya daha stabil boyarmadde retimini salamtr. Bifonksiyonel ve polifonksiyoneltipler bu adan avantajldrlar. rnein Ciba firmasnn Cibacron C markalar bifonksiyonel etki gsterirler.Hem vinilslfon hem de monoflortriazin grubu ieren reaktif boyarmaddelerdir. Bu da boyarmadde verimininyksek olmasna neden olur.

Reaktif boyarmaddelerde yeni bir gelime %97-98 verim ile boyamann mmkn olduu Cibacron LS(Ciba) boyarmaddeleridir.

2.6 Boyarmadde uyumluluu

Genelde boyarmadde uyumluluu tanm boyama artlar ve boyadmz renk ayn kalmak zeresetiimiz renkte herhangi bir deiiklik olmakszn renk derinlii art olarak verilir.

Uyumsuzluu gsteren boyarmaddeler absorbsiyon esnasnda ayn kimyasal yap , ayn tanecikbyklne sahip ayn byklkteki molekller gibi hareket ederler. Teoride bunun doruluunu bulmak vekarlatrmak mmkndr. Ancak pratikte deien parametrelerin ok oluu ve dier alma ortamnedenleri ile absorbsiyon karmn oluturan boyarmaddeler her biri iin ayn hz ve ayn sayda moleklleolumayabilir. Boyarmaddeler temparatr, zaman ve seilen ynteme bal olarak birbirini etkileyebilirler.

Boyarmaddelerin herbirini etkilemeden boyamaya tek renk alarak rn oluturmalar renk lm veabsorbtivite tayini ile incelenebilir.Uyumsuzluk deerleri boyamada kullanlan boyarmadde zeltisinin iyonik karakterine, dispers

zelliine, substantivite, afinite, kararllk, hidroliz olabilirliine, difzyon, pretrasyon, migrasyon, fikseolabilirlik deerlerine bal olarak deiir. Substantivite yksek olmas halinde afinite nihai rengi etkilemeans ok azalr.

2.7 Boyamada karlalan problem ve nlemleri

2.7.1. Alm ve fiksaj sorunlar

Merserizesiz pamuun reaktif boyarmaddelerle ektirme yntemine gre boyanmasnda alm ve fikseverimi ak tonlarda yaklak %80-90, orta byklkteki tonlarda ise %60-70 tir. Yani %30-40 boyarmaddekanala aktlmaktadr. Oysa kaynaklarn kullanm ve evre kirlilii asndan daha yksek alm ve fiksaj ileefektif boyarmaddelerin kullanm istenmektedir.

allan boyama koullarnda boyarmadde fiksajnn artmas iin aratrmalar pratik kullanm olmayanfiksaj hzlandrclar zerinde younlamtr. Enerji tketimine nlem olarak olarakta ksa flotte oran vedk scaklkta boyamaya nem verilmektedir.

2.7.2. Egalizasyon ve aynen tekrarlanabilirlik

Reaktif boyarmaddeler ile selloz boyanmasnda scaklk dtke substantiflik artmakta yani alm

artmaktadr. Dk scaklkta genellikle egalizasyon dktr. Bu nedenle 60 C de yksek alma sahipboyarmaddelerin gelitirilmesi nerilmektedir.

Gnmzdeki reaktif boyarmaddeler inorganik tuz ve alkali miktarlarnda , dzensiz boyamascaklndan ve flotte oran deiimlerinden ok etkilenmektedirler. PES boyamasnda kullanlan dispers

boyarmaddelerle karlatrldklarnda ok daha az aynen tekrarlanabilme zellii gstermektedirler.Gelitirilen bifonksiyonel boyarmaddeler en az< scaklk ve flotte oran bamllklarnn yannda inorganiktuz ve alkali duyarllklar da minimum olduu bunlarda tekrarlanabilir boyamay salamak mmkndr.


6/25

2.7.3. Ykamadaki gelimeler

Alm ve fiksaj arttrmak iin boyarmaddelerin selloz olan substantifliini arttrmak genellikle etkilidir.

Fakat substatifliin artmas ykamann zorlamasn da beraberinde getirmektedir.Kural olarak reaktif boyarmaddelerin substitsyon reaksiyonu veren tipleride aktif boyarmaddeler ile

hidrolize urayan boyarmaddelerin substantiflii arasnda nemli bir fark yoktur. Bu tip boyarmaddelerle

yksek alm ve ykanabilirlii salamak zordur.Dier yandan adisyon tipli boyarmaddelerde aktifleen boyarmaddeler yksek substantiflie sahiptir,hidrolize urayan ksmn substantiflii dktr. Bu boyarmaddeler her ne kadar boyama esnasnda ykseksubstantiflikleri nedeni ile kolay alnrlarsa da oyamadan sonra substantiflikleri dk olduu iin ykamannkolaylkla yaplmasn salarlar.

2.8. Boyal tekstillerde karlalan problemler ve zm yollar

Reaktif boyarmaddeler ile boyanm yada baslm pamuk ve karmlar gnlk ve spor giysilerdegeni bir kullanm alanna sahiptirler . Fakat bu sektrde mteri ikayetleri gnden gne artmaktadr.

Boyarmadde performansa bal olan ikayetler 2 ana gruba ayrlmaktadr. Renk deimesi, dier bir deyimlesolma ve beyazlama (Beyaz leke oluumu ). Bunlarn sebepleri ve faktrler ekil 3 de grlmektedir.

Ik

Ter ve IkKromolar Renk Deiimi

Scaklk ( Solma )

Asidik Gazlar

Boya-Lif ba BeyazlamaOksidatif maddeler ( Beyaz leke oluumu)

ekil 3 - Renk deiimi ve beyazlamay oluturan faktrler.

Grld gibi reaktif boyarmaddelerin yeni gelitirilen tipleride uygun reaktif kombinasyonu eldeedebilmek iin boya-lif ba ve kromoror grubun k, ter-k, s ve oksidatif maddelere kar dayanklolmas gerekmektedir.

2.8.1. Renk deiimi problemleri

Tekstil materyalinin renk deiimi yada solmas mteri eline gemesi ile gzlenir. Nedeni ise k, ter,ter-k, ykama suyundaki klor , scak presleme (tleme) ile scaklktr. Bunlardan en nemlisi ise k, ter-k, ve klordur.

Ter-k hasl zellikle metal kompleks boyarmaddeleri ile boyanm materyallerde sk sk sz konusuolmaktadr. Hatta metal iermeyen boyarmaddelerde de sorun olabilmektedir. Lif zerindeki k, ortamdaterde bulunmas renk deiimini hzlandrmaktadr. Metal kompleks boyarmaddelerde olay kloroforun ( Ikve ter hasllarnda ) histidin grubunun etkisi ile metalize olmayan forma dnmeleri, nedeni iledir. Fakatserbest metal ieren boyarmaddelerde bu hzlandrma mekanizmas ak deildir. Hatta renk solmasn

genellikle bazik ter asidik terden daha fazla hzlandrmaktadr. Ayrca insan teri ISO ve JIS formlarndakullanlan suni maddelerden daha da fazla hzlandrmaktadr.


7/25

Klor hasl problemleri sterilize eme suyundaki aktif klor miktar ve temizleme esnasndaki kloresasl beyazlatma maddeleri nedeni iledir. Klor esasl beyazlatclarn ( amar sularnn ) etiketlerinde renklitekstillerde kullanlmamas gerektii bildirilmektedir. Gerekte sorun eme suyundaki azda olsa klordan

kaynaklanmaktadr. Boyal materyallerin kor hasl JIS LO 884( 5 ppm klor ieriinde ) ve ISO 105 E03 (20ppm klor ieriinde ) belirlenmitir.

2.8.2. Beyazlama problemleri

Reaktif boyarmadde ile boyanm materyaller iyi bir art ilem grdkleri iin boyamadan sonraki yahaslklar mkemmeldir. Ancak haslklar datm, mteri eline ulamasndan sonraki depolama yada kullanmesnasnda boya-lif bann kopmas nedeni ile dmektedir ki sonu beyazlamadr.

Bu problemin ana sebepleri unlardr ;

Atmosferdeki CO2, kkrtoksitleri ve azotoksitleri gibi asidik gazlarn etkisi ile asidir hidroliz eme suyundaki aktif klor, sodyumperkarbonat ve deterjanlardaki sodyumperborat gibi oksidatif

maddeler nedeniyle oksidatif paralanma. Scak presleme ( tleme ) nedeni ile termal paralanma.

Bu d faktrlere kar boya-lif bann stabillii reaktif grubun karakteristik zellii tarafndanbelirlenir. Kromoforun etkisi ise ok azdr. Reaktif grup ve boya-lif bann stabillii Tablo2 de zetlendiigibidir.

Beyazlama problemleri, pek ok neden iinde atmosferdeki asidik gazlarn etkisiyle asidik hidrolizebalanmaktadr. Eser miktardaki gazlarn etkisi ile yava yava ilerler. Hzl bir ekildetespit edebilmek iin,

as,d,k as,t , laktik asit yada HCl nin sulu zeltilerinde ileme sokulur yani hzlandrma testi uygulanr.Oksidatif maddelerce oluturulan oksidatif paralanma temizlemede kullanlan sodyumperkarbonat yada

sodyumperborat gibi aartma maddelerinin kombineli kullanmyla giderilebilir. nk bu maddelerkromoforlarn oksidatif bozumasn pek etkilemedikleri iin boyal tekstillerin ykanmasndakullanlabilmektedir. Hatta son zamanlarda baz boyar maddeler boya-lif bann kopmas nedeniyle proksitykamas iin test yntemleri nerilmektedir.

Boya-lif bann termal blnmesi ise yle meydana gelmektedir;Isyla boyar maddedeki slfonat grubu serbest aside dner, bylece den PH deerleri de asidik

hidrolize neden olur. Yani termal paralanmann yukarda sz edilen asidik hidroliz ile ayn konumda yeralmaktadr.

Tablo 2 de belirtildii gibi vinilslfon grubu yksek stabilliktedir. Bu yzden yeni gelitirilen

bifonksiyonel boyar maddelerde reaktif gruplardan birinin vinilslfon olmas kanlmazdr.


8/25

Tablo 2 Reaktif gruplarn haslk zellikleri

Alkali Hasl Scaklk 180-220 C

Peroksit

Reaktif Grup Asit HaslPH 3-4

PH 9-10 PH 13-14

Vinilslfon X

Monoklortriazin - Monoflortriazin -

Diklortriazin

Triklorprimidin X

Diklorkinoskadin X X X

: Stabil : Orta X : Stabil deil

3. rg kumalarn boyanmas

rg kumalar ou ektirme metotlar ile az bir ksm ise kontin metotlar ile boyanrlar. Boyamametotlarn incelemeden nce tp veya dz rg kumalarla almadaki farkllklar grmekte yarar vardr.

3.1. Tp ve dz rg kumalarABD ve Avrupada kuma olarak boyanacak triko rg mallarn ou tp halinde boyanr.

Bu ekilde almann balca nedenleri unlardr ;

1 ) Kenar kvrlmalarn nlemek. Tp halindeki kuma kesilip enine ak duruma getirildii zaman kenarkvrlmalar oluur.

2 ) Kuma yzeyinin deforme olmasn nlemek. Buna tipik rnek olarak tekstre ift iplik polyester jarsekumalarn hacimli yzey yapsnn ezilerek dz hale gelmesi verilebilir.


9/25

3 ) Yzey tylenmesinin nlenmesi . Bu problem filament ipliklerden mamul kumalarla ilgili bir problemolmayp, kesik elyaf iplikler kullanld zaman karlalabilen bir durumdur. Tipik rnek akrilik veya

pamuktan mamul tek iplik jarse kumalardr.

Baz durumlarda, tp halinde rlm olmasna ramen, kuman ya ilemlerini enine ak olarakyapmak tercih edilebilir. Tektre ipliklerden mamul sk ilmek yapsna sahip kumalar , tp halinde ya

ilemlere tabi tutulduklarnda deforme olabilirler. Bunun neticesinde kuman orta ksmnda kalc bir izgioluabilir. ve buda ya ilemler sonunda kuma kesilerek ald zaman aka grlr. Orta ksmndabulunan bu tr izgiler, tp halindeki kuma ya ilemler ncesi ambarlarda uzun sre bekletilirlerse deoluabilir.

Dz rg mallarn ya ilemleri tahmin edildii zere ayn ekilde yaplr. zellikle sentetik elyaftanmamul kumalarn ya ilemleri halat halinde yaplrsa, halat izleri oluur.

Scak ve slak durumdaki bu tr kumalar krk vaziyette muhafaza edilirlerse, krklklar kalcolarak fikse olabilirler. Dz rg kumalarda halat izlerini nlemenin bir yolu, bu tr kumalar halat halindealmamak ve her zaman enine ak durumda bulunmasn temin etmektir. rg kumalarn enine akdurumda almasna uygun tesisler mevcuttur.

Eer bu tr tesise sahip olmayan bir iletmede dz rg kuma allmas sz konusu ise o zamanzm yollarndan biri kuma bir kenar boyunca dikerek tp haline getirmektir.

ster tp halinde rlm, ister dikilmek sureti ile tp haline getirilmi dz rg kuma olsun tphalindeki kumalar boya banyolar gibi mahlller iin ekilirken, tpn i ksmnda bulunduklar hava ve yinei ksmna teekkl eden buhar nedeni ile ime eilimi gsterirler. Bu ime sayesinde kuma zerinde oluankrklklar devaml olarak yer deitirirler ve bylece ayn blgede kalmalar engellenmi olur.

Halat halinde almalarda krma, genellikle krklklarn kuman ilemler srasnda yer deitirmesisonucu meydana gelirler. Buradan da aka grlmektedir ki halat halinde allan dz rg mallarnmakineye ykleme safhasnda zerinde bulundurduklar krk ve krklklar aynen kalr, nk tp mallardaoldu gibi ime sz konusu deildir.

3.2. Boyamaya hazrlk ilemleri

Boyamaya gemeden nce, hazrlk ilemlerinin bazlarna deinmek gerekir. Hazrlk ilemlerinintemel amalarndan biri lifin bnyesinde bulunan veya sonradan gelen yabanc maddeleri liflerdenuzaklatrmak, bylece temiz hidrofil zellikte lif elde etmektir. Bu zellikler iyi bir boyama ve apre iinncelikle yerine getirilmelidir. lemlere ksaca deinirsek;

lemler

3.2.2. Piirme ilemi

Bnyesinde doal olarak bulunan yalar ve mumlar nedeni ile pamuklu mallar dier elyaflara nazarandaha fazla hazrlk ilemi gerektirirler.

Alkali ilem srasnda pamuk iindeki yalar, mumlar ile iplik bkm ve rgs srasndakimakinelerden gelen yalar temizlenir.

Bu ilem ile pamuk ekirdeklerinin iirilmesi ve patlatlmas da gerekletirilir ki, bunlarn mteakipykama ve beyazlatma ilemlerinde tamamen giderilir. rg sanayinde kullanlan ipliklerin dokumada


10/25

kullanlanlara kyasla daha az pamuk ekirdei ihtiva etmesi nedeniyle, rg mallar iin kombine bir piirme-beyazlatma ilemi yeterli olacaktr.

Piirme rasnda ya cinsinden yabanc maddeleri uzaklatrmak iki yolla mmkndr. Bunlardanbirincisi uygun bir organik solvent ile zerek veya emisyon haline getirere ki dieri ise alkaliler ilesabunlatrmaktr. Pratikte alkali ilem ok daha ekonomik olup, alkali olarak ta en fazla kostik soda kullanlr.Sabunlama neticesinde znmez durumda bulunan yalar znr duruma getirilirler ki, bunlarda ykanarakkolayca uzaklatrlabilir. Modern uygulamalarda piirme ilemine yardmc olmas amacyla komplex

oluturucu maddeler ve sentetk deterjanlar da kullanlr. En ok kullanlan yzey aktif maddeler anyonikslfat, slfonat ve fosfatlardr. Alkali piirmede ilemlerinde, muamele sreleri alkali konsantrasyonuna veilem scaklna bal olup, bunlarda kullanlan makine tipine gre deiir. Uzun muamele sreleri ektirmemakineleri iin gereklidir. Haspel-Jet gibi makinelerde mal 90-95 C de %0.5-1 gibi dk kostikkonsantrasyonlarnda 1-2 saat kadar muamele edilir.

3.2.3. Beyazlatma ilemleri

Pamuk elyafnn bnyesinde pigment halinde renkli maddeler bulunmaktadr. Bu renkli madde hampamuun sar/kahve renkteki karakteristik grnnn nedenidir. Piirme ve mteakip ykamalar ile temiz vehidrolif mal elde edilirse de. Az miktarda pigment hala mal zerinde kalmaktadr. Bu nedenle boyanacakmallarn nemli bir miktar iin beyazlatma ilemi gerekmektedir. Baslacak veya beyaz olarak kullanlacak

mallar iin beyazlatma arttr. Pamuk zerinden pigment boyarmaddesini uzaklatrmann en iyi yoluoksidasyondur. Oksidan madde olarak sodyum hipoklorit ( NaOCl2 )2 , sodyum klorit ( NaClO2 ) veyahidrojenperoksit ( H2O2 ) kullanlr. Daha saf olmalar nedeniyle, rejenere selloz lifleri daha lman artlarda

beyazlatlabilirler.

Pamuklu mallarn beyazlatlmas

3.2.3.1 Sodyum hipokolit ile,

Sodyumhipoklorit ok gl bir beyazlatma maddesi olup, pamuklu mallara iyi bir beyazlk salar.Ayrca pamuk ekirdeinin tamamen uzaklatrlmasn mmkn klar. Ancak titiz ilem kontrol

gerektirmesinin yan sra, ilemin uzun olmas bu beyazlatma ileminin dezavantajdr. Bu ilem ncesi malyeteri derecede piirilmeli ve ardndan asit ile ntrletirilmelidir. Beyazlatma ,ileminin kendiside uzun birektirme ilemi olup, mteakiben klor artklarn giderme ilemi de gerektirir. Bu ilemlerin her birininardndan ykama ileminin gereklilii prosesin iyice uzamasna neden olmaktadr.

lemde aktif beyazlatma maddesi HOCl dir . Maln asgari dzeyde zarar grmesini ve iyi birbeyazlatma eldesini temin etmek iin ok spesifik PH ve scaklk deerleri kullanlr. ekilde grld zerentr deere yakn PH deerlerinde elyaf fazla zarar grmektedir. Asidik ortamda klorr gaz olutuundan,sodyum karbonat kullanlarak beyazlatma PH 10-11 civarnda yaplr. Beyazlatma oda scaklndagerekletirilir, nk scakk arttka pamuun grd zararda artar.

Hipoklorit beyazlatmasnda PHn elyaf mukavemeti zerine etkisi

Sodyum HipokloritBeyazlatmas

3 gr/l aktif klorilem sresi =5 saat

Akkanlk No su


11/25

3.2.3.2. Sodyumklorit ile;

Kontin sistemlerde klorit ile beyazlatmann mmkn olmas elyafn dk dzeyde zarar grmesindendolay, bu ekilde beyazlatma hipoklorit beyazlatmasna tercih edilebilir. Ancak aktif beyazlatma maddesiklordioksit olup buda beyazlatma srasnda oluur. Klordioksit gaz hem sala zararl olmas hem de

paslanmaz elik tehizatna korozyon etkisi sebebi ile istenmeyen bir maddedir. Netice olarak, uygunhavalandrma ve makine dizayn ile evrenin korunmas, beyazlatma banyosuna korozyon nleyici maddelerilave edilmesi veya kullanlan elik tehizatn titanyum bileikleri ihtiva etmesi gerekmektedir.

Bu ilemde de beyazlatma spesifik artlar altnda yaplr. Bu kez 80-90 C gibi yksek scaklklar

gerekli olup 4.0 civarnda bir PH salanacak ekilde banyoya asetik asit /fosfat tampon maddeleri ilave edilir.Haspel veya piirme kazan gibi aparatlarda yaplan beyazlatmalarda 1-6 gr/l klorit ( %80 ) konsantrasyonugerekli olup, ilem sresi 1.5 ile 5 saat arasndadr. Kontin halat halinde alan makinelerde veya

buharlayclarda 10-25 gr/l klorit ( 80% ) zeltisi kullanarak ilem 1 saatte tamamlanabilir. Uygun Pad-Rollmakinelerinde daha uzun bekletme sreleri ve seyreltik klorit

3.2.3.3. Hidrojen peroksit ile

PH


12/25

Elde edilen beyazlk derecesi daha dk olmasna ramen pamuk iin olduu kadar dier btn elyaflariindeen nemli beyazlatma maddesi hidrojen peroksittir. Ksmen de olsa birok dier elyaf da beyazlatmazelliinden dolay bu beyazlatma maddesi karmlar iin idealdir. Pamua uygulanmas srasnda spesifikartlar gerekmesine ramen, elyafa zarar vermeden allabilecek snrlar olduka genitir. Beyazlatmamekanizmas hakknda tartma hala devam etmekte ise de genel olarak aktif beyazlatma maddesinin

perhidroksit ( HOO~ ) iyonu olduu ve beyazlatmann muhtemelen serbesrt radikal mekanizmas aracl ilegerekletii kabul edilmektedir. Yksek ilem scaklklar beyazlatma ilemini hzlandrdklarndan, kaynama

noktasna yakn ve hatta daha yksek scaklklarda kullanlr. Dk PH deerleri peroksitin etkinliiniyavalattndan, pamuun beyazlatlmasnda banyoya PH 10.5 11.00 olacak ekilde sodyum hidroksit veyasodyum karbonat ilave edilir. Daha yksek PH deerlerinde peroksit oksijen aa kararak abucak

paralanr ve beyazlatma tekrar yavalar. Banyoya sodyum hidroksitin yan sra stma maddesi, deterjan veemlgatr ihtiva eden modern yardmc maddelerin ilave edilmesi suretiyle rg mallarn ayn anda piirme ve

beyazlatlmas mmkn olmaktadr. Kontin metotlar kullanmak suretiyle ok hzl kasar ilemlerimmkndr.

Boyaya ilave edilmesi gerekli dier bir madde stabilizatr olup, bu madde nceleri sodyum silikat idi.Bu madde sadece ortamn PH n tamponlamaya yardmc olmakla kalmayp, peroksitin katalitik

paralanmasna neden olabilecek Fe, Cu gibi metal iyonlarn da komplex oluturarak etkisiz hale getirir. Buiyonlar ile pamua zarar verilmesinin en gzel rnei, fermuar veya dier metalik ksmlar ihtiva eden hazr

paralarn beyazlatlmalar srasnda grlr. Bu tr paralarn ve mteakip boya ileminde daha az boya

ald aka grlmektedir.Sodyum silikat kullanlmas halinde beyazlatma sonras iyi bir ykama yaplmas gerekir. Silikat lekeleri

olumas nedeniyle artk organik stabilizatr maddeleri kullanlmaktadr. Bu maddeler sadece kompleksoluturucu olarak grev yapmakla kalmayp, deterjan ve yumuatma zelliklerine de sahip olabilirler.Beyazlatma zaman ve banyo konsantrasyonu kullanlan scaklklara ve aparatlara baldr. rnek haspelde

beyazlatma 80-90 C scaklkta, 3-5 ml/l hidrojen peroksit ( %35 ) kullanlarak 1-2 saatte yaplabilir. Souktabekletilerek yaplan bir beyazlatmada maln 40-50 ml/l hidrojen peroksit zeltisi ile emdirdikten sonra en az6 saat bekletilmesini gerektirir. Bununla birlikte kontin metotlarda 20-50 ml/l peroksit kullanlarak,

beyazlamann 20-30 dakikada gerekletirilmesi mmkndr.

3.2.4. Pamuklu mamullerin merserizasyonunceleri ince tip jarse kumalarn imalinde merserize pamuk iplii kullanlrd. Son senelerde rg

kumalarn merserizasyonu iinde makineler dizayn edilmitir. rg kumalarn merserzasyonu, dokumakumalarnkine benzer avantajlar salamaktadr. Bu avantajlar yle sralanabilir. ;

Boyut stabilitesinin iyiletirilmesi Kuma parlaklnn arttrlmas Kuma grnnn ve mukavemetinin iyiletirilmesi Birok boyarmadde iin maln afinitesinin arttrlmas

Dokuma ve rg kumalarn merserizasyonu arasndaki temel fark, rg mallar merserizasyon ilemiboyunca gerilim altnda tutulmaz, nk maln elastiki zelliklerinin muhafaza edilmesi gerekir.

Merserizasyon srasnda deriik sudkostik zeltisi kullanldnda, selloz lifleriyle meydana gelenreaksiyon intramiseller bir reaksiyondur. Yani bu deriiklikteki sudkostik flottesi misellerin ierisinde nfuzetmekle hidrat sellozo denilen normal sellozdan farkl bir yap gsteren modifikasyonu oluturmaktadr.

Sudkostik, selloz makromoleklndeki hidroksil gruplaryla sodyum selloz meydana getirecek ekildeyada ekim kuvvetleriyle makromolekllere balanacak ekilde reaksiyona girmektedir. Merserizasyonsrasnda her iki ekildeki reaksiyonda meydana gelmekte fakat denge ekim kuvvetleri ile balanma ( %85 )tarafna kaymaktadr.

Sell. OH + NaOH Sell. OH.NaOH Sell ONa +H2O


13/25

Merserizasyon srasnda misellerin iine ve arasna giren sudkostik, liflerin iirmekte ve daha ak biryap kazanmasna yol amaktadr. Bu nedenle merserize edilmi pamuk liflerinin boyarmadde alma yeteneiartmaktadr.

lgin olan bir noktada merserize edilmi ve edilmemi pamukluda ayn koyulukta bir boyama eldeedebilmek iin merselizelide tketilen boyarmadde miktarnn %15- 40 daha dk olmasdr. Merserize liflerdaha dzgn yzeye sahip olduklarndan daha fazla n yanstmakta ve lif eperleri kalnlatndan nlarnlif ierisindeki getikleri yolun uzunluu artmakta dolays ile daha koyu gzkmektedirler.

Boyarmadde almnda merserizasyon srasndaki NaOH konsantrasyonu artka ( 37 Be ye kadar )boyarmadde alnmas artmaktadr. Fakat 20 Be lik NaOH ile yaplan bir ilem sonucunda yeterli sonular eldeedilmektedirler.

Ayn ekilde sudkostik ile ilem sresi de 60 saniyeden ksa tutulabilir. Boyarmaddenin alnmasnarttrmak iin fazla bir germeye ve NaOH flottesinin scaklnn 10-15 C ye kadar soutmaya da gerekyoktur.

Merserizasyondan sonra yaplan kurutma scaklna bal olarakta boyarmadde alm deimektedir.Kurutma scakl ne kadar yksek olursa boyarmadde alnmas da o kadar der. Merserizasyonla boyamasrasnda hi kurutma yaplmazsa boyarmadde alnmas o kadar fazla olur.

Merserizasyon srasnda l liflerin boyanma yetenekleri de artar. Bylece ierisinde l pamuk lifleride bulunan materyalin dzgn bir ekilde boyanmas mmkn olur.

Merserizasyondan ama, parlakl arttrmaktan ok boyarmadde almn salamak ise, en ekonomikalma ekli materyali

18-22 Be lik sudkostik flottesiyle 25 C veya biraz daha yksek scaklkta Az bir germe ile

25-30 sn ilem yaplp Mmknse kurutmadan boya yaplmas salanr.

3.2.6. Boyut stabilitesi kazandrma

3.2.6.1. Fiksaj ilemi

Sentetik elyaflardan veya bunlarn karmndan mamul kumalarn kaynar suda veya scak havaortamnda ekme, kalc krk ve krklar oluturma zellii vardr. Fiksaj ilemi bu eilimi yok etmek iinyaplr.

Fiksaj ileminin rg kumalara aadaki zellikleri kazandrmas beklenir.

Mala boyut stabilitesi kazandrma Kenar kvrmlarnn azalmas

Mteakip beyazlatma ve boyama ilemlerinde krma ve bozulma tehlikesini azaltmas ( zellikleHaspellerde )

Muhtemel kuma deformasyonunun nlenmesi. rnein baz rg mallarn levent boyama makinelerindemamul akna engel olan bozulmalar.

Bu nedenle fiksaj ilemi ya ilemler ncesi yaplacak bir ilemdir. Ancak Fiksaj ileminin polyestergibi baz sentetik boyama zellikleri zerinde nemli etkisi olup, fiksaj ilemi srasndaki herhangi bir hata,

boyama sonras renk nansnda farkllk olarak kendini gsterebilir. Ayrca malda bulunan yalan piirme ileuzaklatrlmadan fiksaj ilemi yaplacak olursa, bu yalar mala nfuz edip lekeler oluturabilirler.

En son ilem olarak apre esnasnda fiksaj ilemi yaplarak mala boyut stabilitesi kazandrlabilir.Sonradan fiksaj olarak adlandrlan bu metot da sblimasyon boya kayb, maln ve tehizatn kirlenmesi szkonusu olabilir. Fiksaj ilemi srasnda iki faktrn kontrol edilmesi gerekir. Bunlar fiksaj scakl ve germesrasnda mala uygulanan germe miktardr.


14/25

Scak hava ile fiksaj

Sentetik rg mallar iin en ok kullanlan teknik budur. Scak hava kamaralar ve kta bir soutmadzenei olan ineli germeli kurutucular. Genellikle kulanlan makinelerdir. rg mala iin modifiye edilmiineli germeli kurutucularn giri ksm genellikle 4-6 metreye kadar daha uzun olup, her bir zincir iki adeteklem dzenei zerinden geer. Bylece maksimum dzeydeki ar beslemede dahi maln dzgn olarakinelenmesi salanr ve sarkma nlenmi olur.

3.2.7 Kimyasallar

Pamuklu rg mallarda dzgn boyamalar elde etmek iin eitli yardmc maddeler kullanlmaktadr.Bu yardmc maddeleri, kullanldklar yere gre snflandrp aklayalm.

n ilem ve aartma;

Saf pamuklu ve pamuk / sentetik karmlarnda rme srasnda bulaan pamuk lifinin doal olarak sahipolduu yabanc maddeler ve sentetik liflerin zerinde bulunan avivaj maddelerinin mal zerindenuzaklatrlmas gerekir.

zellikle pamuklu mamullerde en byk problemler pektin ve vakslardr. Pektinler; poligalaktronikasitlerdir. Bunlar Ca, Mg ve Fe tuzlarna dnerek elyafn imesini nler. Bunlarn suda znrl yokdenecek kadar azdr. Vakslar ise; genellikle yksek molekl ya asidi alkolleri ( C24 C30 ) yksek molekllya asitleri ( C15- C33 ) ve onlarn esrterleridir. Vakslar herbir elyaf sararak onlar su itici yapar. Boyaekiminin dzgn ve sorunsuz olmas iin boya ncesi yukarda bahsettiimiz yabanc maddelerinuzaklatrlmas gerekmektedir.

rme mamulun boyamaya hazr hale getirilmesinde genellikle u yardmc maddeler kullanlr. Islatc

Ya uzaklatrc Kompleks oluturucu Stabilizatr. Kostik Peroksit

Aartma flottesinin mala dzgnsz olarak aplike edilmesi halinde, yresel olarak farkl beyazlkdereceleri elde edilir. Beyazlk derecelerinde bu ekildeki farkllklar boyamalarda daha ak veya daha koyurenk tonlar elde edilmesine yol aar. Kuman yzeyi dngnsz ve bulutludur.

Boyamada;

n terbiye ileminin optimal bir ekilde yaplm olmasna ramen, boyamalarda dzgnszlklermeydana gelebilir. Bunun nne geebilmek iin boyarmaddenin yannda aadaki yardmc maddeler

kullanlr. Islatc Kompleks oluturucu Disperge ve Egaliz maddesi

Krk nleyici

Yardmc maddelerin zelliklerinden bahsedelim


15/25

Islatc : Safszlklarndan dolay sadece suyun kuma hzl bir ekilde slatmas mmkn olmamakta, hzlslanamayan kumata da fiziksel srtnmeden dolay krklar olumaktadr. Islatc tekstil mamulunun okabuk islanmas iin flotteye verilen kimyasaldr. Ayrca flottedeki dier kimyasallarn daha kolay ve hzlnfuz etmesini salar. Hzl slatmas ve kpk yapmamas, arzu edilen en nemli zellikleridir.

Stabilizatr : Kasar banyosunda kullanlr. Peroksitin alkali ile temasnda hzl paralanmasn nler.

Stabilizatrler iyon tutucu gibi alrlar. Scaklk arttka peroksit dzenli paralanarak aktif oksijen aakartr. OOH ( Perhidro ) yu olutururlar. Bu sayede zemin temizlenerek beyazlk olumas amalanr.Mal zerinde demir veya dier ar metal iyonlarnn bulunlas halinde hidrojen peroksit katalitik olarak

paralanr. Bylece bu noktalarda pamuk lifine ar zarar veren ve katalitik zararlar meydana getiren arreaksiyonlar meydana gelir. Aartma stabilizatrleri ar metal iyonlar ile kompleks oluturur ve peroksitinkatalitik olarak paralanmasna engel olurlar. Bu sayede katalitik zararlarn meydana gelmedii dzgnaartmalar elde edilir. Aksi taktirde kuma yzeyinde delinmeler gibi hi istenmeyen sonular doabilir.eitli kalitelerdeki pamuklar hasat edildikleri blgelere gre farkl miktarlarda metaller ierdiinden, bunlarlatekrarlanabilir aartma sonularnn eldesi ancak aartma stabilizatrlerinin kullanlmasyla garantiedilmektedir.

Kostik : Peroksitin paralanp aktif oksijeni aa kartmas iin kasar banyosunda alkali olarak

kullanld gibi elyaf iirme zelliinden dolay kuma temizleyip boya molekllerinin elyafa nfuzetmesinide salar. Kasarda kullanlr.

Peroksit :

Antiperoksit enzimi : Kasar ilemi sonrasnda kuma zerinde kalmas muhtemel peroksitin uzaklatrlmasiin kullanlan enzimlerdir. Kuma peroksitten kurtarlarak, sonraki ilemlere daha hazr hale getirilir.

Ortamda bulunan peroksit boyama srasnda boyamann dzgnszln meydana getirir. Bu nedenlekasar banyosunda ve kuma yzetinde kalan peroksitin giderilmesi muhakkak gereklidir. Banyoda kalanhidrojen peroksit enzimler vastas ile paralanarak su ve oksijene dntrlr.

Kompleks oluturucu : Kompleks oluturucu maddeler kmelere ve bylece sertlik oluturucu maddelerekar hassas boyarmaddelerde leke olumasna engel olurlar. Sertlii tamamen giderilmi su kullanlmashalinde bile pamuyklu malzeme, grd n terbiye ileminin younluuna gre halen daha Ca ve Mg ierir.

yon tutucular : Suya sertlik veren Mg ++ Ca++ gibi iyonlarn yannda Si++, Fe++, Cu++, iyonlarnndatutulmas amalanr. Bu iyonlar hem kasar banyosunda hemde boya banyosunda zararldr. Bu yzde iyontutucular kasar ve boya banyolarnda kullanlr.

Disperg edici maddeler ( Dispergatr ) : Boya ve ykamalarda kullanlr. Kuma yzeyinden koparlan zararliyonlarn veya flotteden kumaa gemesi muhtemel iyonlarn yakalayarak banyoda askda brakr, banyonun

boaltlmas ile darya atlmas salanr.

Egalizatr : Egalizasyon etkisi, egalizasyon maddesinin hem boyarmaddeye hemde life kar afinitesi olankompanentleri iermesi sayesinde gerekleir. Boya ve ykamalarda kullanlr. Life afinitesi olan kompanentnceden lifi bloke ederek, boyarmaddenin life yava yava nfuzunu salarlar. Bu ekilde boyarmaddenin lifierisine girmesinin geciktirilmesi, dzgn bir nfuzu salar. Amata boyann dzgn dalmdr.Egalizatrler, boyann znrln arttrd iin boya kme riskinide azaltr.

Krk nleyici : Krk nleyici maddeler lifin lif ile srtnmesini azaltr, ve lif fibrillerinin yumuaklnarttrlar. Bylece maln slat durumdaki hareketsizlii aksi tesir yapar ve krk izlerini azaltr. Krk nleyicimaddenin kullanlmas, b,r yandan maln slak durumdaki hareketliliini ( kayganln ) arttrarakdzgnszlklerin olumasn, dier bir yandanda makine aksamnn, mal yzeyince meydana getirecei

mekaniki zararlara engel olur.


16/25

Kpk kesiciler : Kasar, boya , apre esnasnda istenmeyen kpk oluumlarn minimize etmek iinkullanlr. Kpk boyamada karlalan en nemli sorunlarn banda gelmektedir. Kpk kesiciler yzeysrtnmesini kestiklerinden dolay banyoda hareket halindeki kuman flottedeki hareketinden dolaykprmemesini salar. Kpk kesiciler daha ok silikon esasl maddelerdir. Iletmelerde birok krknleyiciler ve yumuatclar, kpk kesici olarakta kullanlr.

Antipiling enzimi : Viskon pamuk gibi selloz elyafta biopolish ad verilen enzim maddeleri ile muamele

sonucu lif ular giderilir. Enzimler lif ulern giderirken, elyafa zarar vermez. Sentetik elyaflarda enzimlerkullanlamaz. Antipiling enzimi kuma zerinde yzeye km lif ularn yok ederler. Kullanm miktarndanfazla verilmesi kuma tyn gidermekten ziyade, tylenme meydana getirebilir. Kullanm srasnda dikkatedilmelidir.

Fiksatr : Boyarmaddenin kuma yzeyine tutnamamas durumlarnda kullanlr. Kuma yzeyini bir srtabakas gibi kaplayan fiksatr, kumatan boya akmamasn salar. Fiksatrlerin ou reine esasldr.Mamulun kuru srtme haslklarn drrler, ve kuma yzeyine istenmeyen sertlik verirler. Bu yzdenfiksatr kullanm gerektiren durumlarda yumuatc miktar arttrlabilir. Fiksatrler boya sonrasndakullanlabilirler.

Yumuatclar : Tekstil materyaline albeni kazandrmak amaci ile kumaa verilen kayganlk, dolgunluk

hissidir. Yumuatc olarak ya, mum, sabun yada bunlarn deiik trevleri ile asl nemli grubu oluturansentetik esasl yumuatclar ve silikonlar kullanlr. En basit yumuatclar emlsiye edilmi yalardr.Sektrde sentetik yumuatclar ve silikonlar nemli yer tutmaktadr. Sentetik yumuatclar slfatlanm yaalkolleri, amonyum trevleri, polioksietilen trevleri, siliokasnlardr. Etki derecesine gre sentetikyumuatclar aadaki gibi snflandrlablir.

Silikon elastomerler ( Makro ) emlsiyon Normal silikon Katyonik yumuatclar

Nanyonik, anyonik yumuatclar Stearin parafin emlsiyonlar

Polietilen emlsiyonlar

Not : Son iki yumuatcnn kullanm yoktur veya ok azdr.

Asit : Tekstil sektrnde en ok kullanlan asit asetikasit tir . Daha ok ntralizasyon ilemlerindekullanlr. Asitler boyamann asit boyar maddelerle yapld ortamlarda PH ayarlaycs olarakta kullanlr.Genellikle tm yumuatclarn asidik ortamalarda reaksiyon vermesinden dolay yumuatcnn kumaaekilmesinin salanmas iin banyoya verilir.

3.3. ektirme boyama metotlar

3.3.1. ektirme boyama makineleri

rg kumalar ektirme yntemlerine gre boyanmalarna uygun ok sayda makine mevcuttur.Bunlarn bazlar dz rg mallar enine ak durumda bazlar ise tp halinde rlm mallar halat halindealrlar.

Yzey grnm kuman kalitesini saptayan en nemli zelliklerden birisidir. Boyamamakinelerindeki mahll ve kuma sirklasyonu kuman yzey grnmn bozmayacak bir ekildeayarlanmaldr. Yzey dzgnl, sirklasyon pompasnn kuma zerine mmkn olduunca az enerjitransfer etmesiyle gerekletirilebilir.

ektirme yntemine gre alan makine tipleri ; Haspeller, jetler, overflowlar vs. dr.

3.3.1.1 Haspeller


17/25

Bu makineler hala en yaygn olarak kullanlan makinelerdir. Jet ve overflow makinelerinin piyasayagirmelerine kadar, rg kumalarn halat halinde boyanmalarnda haspeller niversel olarak kullanlmaktadr.

Haspellerin kuma halat halinde almalar nedeniyle, krma veya deforma olmaya meyilli kumalarboyama imkan snrldr.

Bir haspelde, birok para yan yana alr. Her bir parann bir ucu dier ucuna dikilmek sureti ilehalkalar oluturulur ve bylece paralar yan yana halkalar halinde allr. Haspellerde kuman krketrafnda tatminkar derecede tanabilmesi iin banyoda bol miktarda mahll bulunmas gerekir. Ya

ilemlerde temel prensip, boya, kimyevi madde , su ve enerji kullanmnda maksimum tasarrufu salamaktr.Buda mahlul hacminin mmkn olduu kadar dk tutulmasyla baarlr. Bu nedenle haspeller, uzun banyoorannda alan makineler olmas dolays ile , jet, overflow ve levent boyama makinelerine kyasla daha aztercih edilmektedirler.

Haspellerde halat krkln asgariye indirmek iin dz rg kumalar birbirine dikilerek tp halindeallr.

Modern haspellerde, krk hz, dolays ile kuma hz, genellikle deikendir. Makine hz, ouzaman allan kuma tipine gre ayarlanr. Yksek hz pamuklular iin uygun olup, zellikle keelemeihtimali olan ynllerin almasnda dk hz gereklidir. Makine hz ile ilgili kat kurallar olmayp, istenilenefekti salayacak hz alma hz olarak seilir.

ekil 5 Haspel Tipleri

alma esnasnda kuma iinde zellikle hava veren teknikler gelitirilmi olup, bu teknikler sayesindebuhardan kaynaklanan ime daha da fazlalar. Yeterli buharn olmad ve dolaysyla scakln dkolduu durumlarda da ime salanabilir. Dk seviyeli haspeller yksek seviyeli olanlara gre ok tercihedilir. nk birinci tip makinelerde tp kuma daha iyi alr. Dz rg kumalarn kenarlarnn dikilmesisureti ile tp haline getirme ilemi, zaman alc bir ilem olmas sebebi ile, bu tr kumalar enine ak olarakalabilecek levent boyama makineleri gibi makinelerin olmamas durumunda yaplr.

Baz kumalarn allmasnda karlalan dier bir zorlukta kuman birbirine dolamasdr. Buduruma daha ok naylon kumalarla allrken rastlanr. Buna tam bir are olmamakla birlikte banyoyauygun bir slatc ilavesi ile kuman slanmas ve dolays ile kuman banyo iinde kmesi salanabilir.

nk problem kuman banyo zerinde yzer vaziyette bulunmasndan kaynaklanmaktadr ki , buda elyafnyounluuna baldr. Haspelde 1:15, 1:30 uzun flotte oranlaryla allr.

3.3.1.2. Jet makineleri

Jet boyama makineleri ilk olarak, polyester kumalar yksek scaklkta boyamak iin gelitirilmilerdir.Ayrca tekstre kumalarn hacimli tutumlar muhafaza etmek iin kuman nemsiz derecede gerilime maruzkald dizaynlar da bu makineler sayesinde yaratlm oldu.

Sonralar bu makinelerin kullanm alanlar rg kumalar iin gerekli olan gerilimsiz alma ortamnsalamalar nedeniyle nemli lde gelitirilmilerdir.

Btn jet makinelerinde bulunan ortak zellik, hepsinde bir dze ( Jet ) bulunmasdr. Makinenin bu

aksamnn iki ilevi vardr. Bunlardan biri mamul sirklasyonunu salamak, dieri ise kuma hareketettirmektir.

ekil 7

Nispeten dk ak hzlarnda, boya mahll silindirik boru iinden yumuak bir ekilde ve oldukadorusal olarak geer. Ak hz artmaya devam ettike, belli bir noktadan sonra girdap oluturur Girdapl akhalinde, mahll kk kk girdap ukurlar oluturur ve bylece girdabn dn ekseni etrafnda dk

basnl blgeler meydana gelir. te bu dk basn seviyesinde, kuma jetin k ksmndan emilerekekilir. Girdap ayn zamanda boya mahlln iyice karmasn ve elyaf ile yer deitirmesini temin eder.Kuma hareket hz jetlerde 400m/dk dr. Yksek kuma hz ve girdapl mahll ak birlikte boya mahlln

banyo ile elyaf arasnda etkin olarak yer deitirmesini salar. Bu yer deitirme olay jet iinde ve jeti takip

eden kuma klavuz borusu iinde vukuu bulur ki , boyamann byk ksm bu blgede gerekleir. Bu ekildeetkili bir kartrma, tahmin edilecei zere, ayn zamanda makine iindeki scaklk farklarnn asgariye


18/25

indirilmesini temin eder. Halbuki bir haspelde, makinenin n ksmndaki mamul kaynarken, arka ksmnnscakl 85-90 C olabilmektedir.

Btn jet makinelerinde bir dze bulunmakta ise de, makineler grn itibari ile birbirlerinden okfarkl olabilirler.

Aadaki ekillerde bu farkllklar grlmektedir.

Jetlerdeki kuvvetli trblans nedeniyle ortaya kan ar kprme problem yaratabilir. Kpk nleyiciyardmc maddeler kullanlsa bile kayma nedeniyle istenilen sirklasyon engellenebilir, ve dzgn boyamakalitesi debilir. Kuman boyuna uzamas asgari dzeydedir.

Yksek afinite ve fiksaj zelliklerine sahip reaktif boyarmaddeler, rme pamuklu kumalar ksa flottedeatmosfer artlarnda alan jetlerle klasik boyama yntemlerindeki metotlardan birisi ile boyanmas uygundur.

Jet boya makinelerinde ortalama flotte oran 1:20 olan haspele nazaran ikinci derecede kalsalar da,bunlarla ykama genelde daha uygundur.

3.2.1.3. Overflow makineleri

Overflow makineleri, jet ve haspel makilerinin bir kombinasyonu olarak dnlebilir. Bu makinelerde,haspellerdeki gibi bir krk bulunmakta olup, bu krk normal olarak tahriklidir ve kumaa hareket verir.Aka ortada olduu zere, kuma ve mahlln iinden getii tama borusu iinde sirkle eden mahll dekeza kuma hareketini temin eden kuvveti salar.

Bu makinelerin hem basnl hem de basnsz tipleri mevcut olup, birok imalats vardr. Jetmakinelerinden farkl olarak, deiik imalat firmalar tarafndan retilen overflowlar grn itibariyle

birbirine daha ok benzerler.Elde edilebilen banyo oranlar, haspellerden ziyade jet makinelerindeki deerlere yakn olup, overflow

makineleri de dk banyo oran avantajna sahiptirler.Overflow makinelerinin jetlere nazaran balca avantajlar, kuma zerindeki etkinin daha yumuak

olmasdr. Kuman kendi kendine srtnmesi, jet makinelerindeki dzeyden ok daha dktr. Bu sebeple,overflow makineleri kesik elyaftan mamul kumalar almaya daha uygundur.100 C n zerinde boyama scaklklar gerekmeyen durumlarda, rnein %100 pamuklu, akrilik ve

akrilik karmlarnn boyanmasnda, overflow makineleri dk banyo oran, kuma daha yumuak ileme vedk makine maliyeti oran gibi avantajlara sahiptir. Flotte oran 1:5, 1:10 arasndadr.

Ksa flotte boyama ileminin avantajlar

a) Su sarfiyatnn azaltlmasb) Daha az atk madde ortaya kmasc) Daha az tuz ve alkali kullanlmasdr.

ekil 12 (overflow)


19/25

3.2.1.4. Blowdying Makineleri

bodan tarat (osr)

3.3.2. Reaktif boyarmaddeleri ektirme yntemine gre boyama

Reaktif boyarmaddelerle boyanacak mamul eer rg ise daha ok ektirme boyama metotlar kullanlr.eitli boyarmadde imalatlar deiik reaktif boyalar retmektedir. Bu boyalarn kimyasal yaplarndakitemel farkllk nedeni ile farkl ektirme metotlar kullanlr.

Reaktif boyarmaddelerin substantiflii ok fazla olmadndan flottede kalan boyarmadde miktar fazlaolmakta ve lifler tarafndan alnan boyarmaddenin bir ksm da hidrolize urayarak, liflere balanmayan eklednmektedir.

Lifler tarafndan alnan boyarmadde miktarn arttrmak iin alnan iki tedbir, flotte orann mmknderecede ksa tutmak ve flotteye bol miktarda tuz ilave etmektir.

Reaktif boyarmaddelerle uzun flottede yaplan boyamalar esasnda admdan meydana gelmektedir. Boyarmaddenin lifler tarafndan alnmas Boyarmaddenin liflere balanmas Hidrolize uram, fikse olmam boyarmadde ksmnn uzaklatrlmas

Reaktif boyarmaddelerin substantiflikleri kendi aralarnda nemli farllklar gstermesine ramen,yksek substantiflie sahip reaktif boyarmaddelerin substantiflikleri bile esasnda orta dzeydedir. Bu nedenleektirme yntemine gre yaplan boyamalarda flotteye tuz ilavesi zorunludur.

ektirme yntemine gre alnma miktarn belirleyen faktrler

Boyamaddenin substantiflii Lifin cinsi Mamuln grd n terbiye ileminin yeterlilii Flotte oran

Tuz konsantrasyonu, cinsi, flotteye ilave ekli Baz konsantrasyonu ve cinsi Boya banyosu PH Boyarmaddenin mevcut dzgnleme zellikleri

Boyarmaddenin konsantrasyonu Boyarmaddenin kimyasal reaktivitesi Boyama temparatr Boyama cihaznn cinsi

Boyama sresi

Reaktif boyamada alkali tuz ilaveleri

Scakta boyayan reaktif boyarmaddelerde daha ok veya daha kuvvetli alkalilerin kullanlmas durumubir kenara braklrsa, flotteye alkali koyuluu bakmndan 3 ana yntem bilinmektedir.

ki basamakl yntem Batan biraz alkali koyma yntemi


20/25

Her eyi batan koyma yntemi

Temparatr Zaman

Sabit scaklkta boyama yaplmas yksek reaktiflikte boyarmaddelerde daha yaygn olmakla birlikte,zellikle rejenere selloz mamullerin ve sk yapl merserize pamuklarn boyanmasnda liflerin fazla imesini

nlemek iin boyamaya dorudan yksek temparatrde balanlmas da ok rastlanan bir uygulamadr.Temparatrn 10 C ykseltilmesi reaktif boyarmaddelerin tepkimeye girme hzn 4 kat arttrr.

Boyarmaddenin fikse olmas iin gerekli temparatr, boyarmaddenin cinsine ve kullanlan alkaliye gredeiir. Temparatr 60-90 C arasnda sre ise 45-50 dk arasndadr.

Baka bir yntemde, boyamaya dk scaklkta balanp, flotte scaklnn yava bir ekildearttrlmasdr.

3.3. Kontin boyama metotlar

3.4.1. Kontin boyama makineleri

rg kumalarn kontin olarak boyanmas, dokuma kumalarn kontin boyanmasna kyasla dahazordur. Bu zorluk kuma yapsnn rg ilmeklerinden olumasndan ileri gelmektedir.

Kontin ilemlerde kuma boyunca gerilim sz konusu olduu iin, kuma boyu uzar ve bu esnadadoal olarak kuma eni daralr ve kalnlkta azalma olur.

rg kumalarn piirme ve beyazlatma ilemleri iin kontin makineler kullanlmaktadr. Boyamailemleri iin de ayn prensiplere gre dizayn edilmi makineler kullanlabilir. Ancak bu bir dereceye kadarmmkndr. Makine dizaynnda baz deiiklikler gerekmektedir, nk kasar ilemleri iin asgari gerilimlealacak ekilde dizayn edilmi makinelerdir, dzgn boya empregnasyonu iin yeterli olmaktadr. nkkuman dzgn olarak boya mahluln almas iin bir miktar gerilim altnda olmas gerekmektedir.

Ayrca rg kumalarn ounun tp halinde olmas, kontin boyama ilemini dahada kark halegetirmektedir. Tp halindeki rg kumalarn, elyaf tipine ve kuma rg ekline bal olarak, halat eklinde

kasar ilemleri yaplabilmekte ise de, boyanmalarnda birok problem ile karlalr. zm olarak, tphalindeki kuma yine tp halinde fakat enine ak olarak, veya tp kuma boyunca kesilerek, enine akduruma getirilerek allr. Ancak her iki halde de problemler tam olarak zlememektedir. ift katlalmalarda, kenar izleri olumakta, kenarlar kullanlan fulardlarn skma silindirlerinin yumuaklkderecesine ve skma basncna bal olarak ak veya koyu renkte boyanmaktadrlar. Kesilerek enine akduruma getirilen kumalarn kontin boyamasnda ise kenar kvrlmalar olmakta ve neticede kenarkrklklar ve renk farkllklar meydana gelmektedir. Kenar kvrlmalar bir derecede nlenebilmekte ise de,tm kuma boyunca tamamen nlenememektedir. Fakat son zamanlarda, rg kumalar tatminkar derecede

problemsiz olarak kontin boyayan makineler, zellikle Pad-Batch makineleri imal edilmitir.

3.4.2. Reaktif boyarmaddelerle kontin yntemine gre boyamaBu boyalarn iyi alkalama ve sabunlama ilemleri gerektirmeleri sebebi ile, yar kontin metotlardan

ziyade, tam kontin metotlarla boyanmalar arzulanr. Ancak Pad-Batch gibi yar kontin metotlar daha azproblemli olmas nedeniyle, pratikte daha ok kullanlmaktadr. Kuman enine ak durumlardada altzamanlar, daha kaliteli boyama elde edilir. Kenar kvrlmalar neticesinde farkl koyulukta boyanan kenarlar,kuma kvrmsz olarak roliklere sarlp, bekletildii taktirde, problem olmaktan karlar. Seilen reaktif

boyalar hangi Pad-Batch boyama artlarnn kullanlacan belirler. Orta ve koyu renkler iin boyaznrlnn arttrlmas amacyla, banyoya re ilave edilebilir Reaktivitesi dk boyalar, dk bekletmescaklklarnda 36 saate kadar bekletme sresi gerektirebilirler.

Empregnasyon sonras perfore rolik zerine sarld taktirde, rolii bir scak su kaynana balamaksuretiyle, alkalama ve sabunlama ilemleri de bu rolik zerinde gerekletirebilir.

Ykama makineleri iin genellikle ak en ykama makineleri yerine haspeller tercih edilmektedir.


21/25

Blm 4

letme Reetesi

n ilem kasar

Karwet WN-40 ( Islatc ) 0.7 g/ltVerolon NBO 50 ( yon tutucu ) 0,4 g/ltKeresol ESA 176 ( Ya skc ) 2 g/ltSetalup ACA (Krk nleyici ) 0.7 g/lt.

Kostik %48 ( Baz ) alkali 3 g/lt.Contavan GAL-M ( Stabilizatr ) 0,5 g/ltHidrojen peroksit % 50 ( Ykseltgen ) 2 g/ltAsetik asit ( PH ayarlayc ) 1 g/lt

Boya banyosu kimyasallar

Gempanaz AHP-6 (Antiperoksit enzimi ) 0.5 g/ltVerolon NBO-50 (yon tutucu ) 0.2 g/ltTanaleu DC ( egalizr ) 0.25 g/lt Boya ile kartrlrSetalup CA ( Krk nleyici ) 0.7 g/lt

Tanaleu DC ( Egalizatr ) 0.25 g/lt Banyoya

Boya kademesi

Kullanlan boyalarTuz zeltisi veya tuzHafif soda ( Baz )

n lem Kasar Program

40

30 C

10

n ilem kasarndaki tmkimyasallar yazlsrasna gre verilir

50

Asetikasit(Ntrelizasyon)

10

60 C 10


22/25

n ilem kasarnda dikkat edilmesi gereken hususlar.

n ilem kasarnda malzemeler reetede verilen sra takip edilerek 5 ara ile dozajlanr. Krk nleyicive slats verilip 50 C ye kadar kldktan sonra kuma girilir. Hibir malzeme direk buhar ile temasettirilmez. ( Soda hari ) viscon kasar yaplrken kostik yerine soda kullanlr. Viskonun mukavemetininyksek alkali ortama dayanmamas sebebiyle kasar sonunda asit ile ortam ntralize edilir. Boya ncesi sonntralizasyon ise peroksit ntralizasyonudur. Peroksit ntralizasyonu tioslfat veya metabislfit gibi indirgenmalzemelerle olabilecei gibi enzimde kullanlabilir. Tioslfat ve bunun gibi indirgen maddeler kullanlarakyaplan ntralizasyonda boya ncesi bir lk banyo yaplarak tioslfatn da uzaklatrlmas boyama kademesiiin arzu edilir. Enzim ile yaplan ntralizasyonda ise direk boya banyosuna verilen enzimin 20 almassalanrsa ayn banyoya boyada verilebilir. Yaplan kasarn kalitesi kuman batma testi ile llebilir. Suyun

iinde atlan kasarl parann dalmas sratli ise iyi bir kasar yaplmtr.

Boya Kademesi Program

60 C sabit souk grupta boyama

10 30 20 60 60

Scak grup boyama

Soda

20

10

Peroksit

ntralizasyonuAntiperoksitenzimi

Boya kademesi

kimyasallar sraylaverilir

50 C

Tuz

60 C

Soutma

50 C

Boya kademesikimyasallar verilir

Tuz Boya

80 C

Soutma


23/25

Boya kademesinde dikkat edilmesi gereken hususlar.

Boya seiminin ve kombinasyonunun uyumu nemlidir. Reetedeki boyalarn ekim erilerinin tuza vesodaya hassasiyetlerinin scaklk karsndaki reaksiyonlarnn birbirine yakn zellik arz etmesi,kombinasyonda arzu edilir. Kuma kalitesine gre boya seiminin doru yaplmas dier nemlihususlardandr. ( Viscon gibi rejenere elyafn boyanmasnda scak grup boyalar tercih sebebidir. ) boyannkuma yzeyine iyi yaylmas iin reaktif zellikli egalizatrler kullanlabilir. Proseste boyann migrasyonuiin scaklk ykseltilik boyama yaplabilir. Sodann dozajlanmas reaktif boyalar iin ok nemlidir.Muhakkak soda kontroll optimum zamanda dozajlanmaldr.

Ykama Program

95 C 95 C

10 10

70 C 70 C

10 1050 C

20

Scak grup boyamalarn ykamalarnda ntralizasyon asidi renk sapmalarna sebep olduundan verilmez.Rengin koyuluuna gre yaplan 95 C ler arttrlr veya azaltlr. En koyu renk iin 2 tane 95 C tecrbe ile

sabit olarak yeterli olacaktr. Bunun 3 taneye kt zel durumlarda olabilir. (Haslklar zayf boyalarkullanlrsa )

Yumua

tmaas

idi

Yumua

tc

Asi

tn

tralizasyonu

(PHayarlayc

)

1gr/

h

Sa

bun

(Loca

nit2B)0

,5gr/

lt

Kumak


24/25

Boyarmadde kombinasyonlar Boyanm kuma numuneleri

Aada verilmi olan 4 laboratuar reetesi 100 kg kuma iin hazrlanmtr.

4

Souk Grup

Remazol Yellow RR 630 gr.Remazol Rot RR 250 gr.Remazol Blue RR 800 gr.

Kuma kalitesi 30/1 2x1 KakarseRenk : GriTuz : 50 g/ltSoda : 13 g/lt.

8

Souk Grup

Remazol Yellow RR 880 grRemazol Rot RR 58 gr.Remazol Blue RR 500 gr.

Kuma Kalitesi : 30/1 SpRenk : YeilTuz : 40 g/ltSoda : 10 g/lt

9

Souk Grup

Smufix Red3BF 28 grSumufix Yellow 3RF 7 grKuma Kalitesi : 30/1 LacastRenk : PembeTuz : 20 gr/ltSoda : 5 gr/lt


25/25

15

Scak Grup

Pr. Crim. HEXL 2000 grEu Navy ESL 100 grEu Yellow ESL 70 grKuma Kalitesi : 20/1 interlokRenk : FushyTuz : 80 gr/ltSoda : 15 gr/lt

Blm 5

CROCKMETER, SRTME HASLII TEST, VE CHAZ KULLANIMI

Cihaz el tahriklidir. Cihaz; srtnmenin yapld test blm, ineli numune tutucu, refakat kumantakld srtnme ucu, srtnme ucunun takl olduu, arl sbt 9N olan srtnme ucunu test blmndenumune kuma zerinde 10cm strokta hareket ettiren bar ve bu bara tahrik veren elle evrilen koldanolumutur. Cihaz ile standart pamuklu refakat kuma ve ISO 105 A03 gri skalas kullanlmaldr. Srtmehasl testi iki blmden olumaktdr;

Kuru srtme hasl

Ya srtme hasl

Numune test blmne gergin bir ekilde yerletirilir ( zellikle rme kumalarda ok gerdirmeli ) .Hazr kesilmi 5 cm x 5 cm refakat kuma srtnme ucuna refakat kuman ortas gelecek ekilde srtnmeucu yay ile taklr. Eer ya srtme hasl testi yaplacak ise refakat kuma saf su ile slatlp, zerinde akcdamla kalmayacak ekilde skldktan sonra ayn ekilde srtnme ucuna taklr. Test, srtnme ucundakirefakat kuman numune zerinde saniyede 1 tur olacak ekilde kolun 10 defa evrilmesiyle tamamlanr. Test

bitinde refakat kuma srtnme ucundan karlarak standart gn altnda 45 lik a ile gri skaladakarlatrlr ve test sonucu belirlenir. Ya srtme hasl testinde refakat kuma deerlendirmedennce 60 C yi gemeyen scaklkta kurutulmaldr. Refakat kuma tutarken test yaplm ksmn elveya baka bir nedenle kirlenmemesine dikkat edilmelidir.

Kuru srtme hasl iin; refakat kuma slatlmaz ve kol 20 kez evrilir. Yine gri skala ilekarlatrlarak derecesi belirlenir.

Reaktif Boya Maddeleri

Documents