This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Shri Guru Ravidass Janam Asthan Mandir SeerGoverdhanpur Varanasi, U.P
3 4
( )
( )
65
( )
( )
a;SIrv;da;SIrv;da;SIrv;da;SIrv;da;SIrv;djgtgurU rivd;s mh;r;j jI ne BuLlI BTkI mnuLKt; $ sLc
d; r;h idK;iXa; ate B;XIc;re, m;nv pRem ate pRBU pRem d; p;vnAupdeS bKiSS kIt;|kuLl lok;XI de Ble lXI beGmpure d; sMklpidLt;|Auhn;. dI aiwa;timk AuLct; ate m;nv kila;N de p;vnAupdeS;. sdk; sB vrg;. de lok;. ne Auhn;. dI SrN ivLc a; kejIvn sfl; kIt;|
Der; sLcKMD bLl;. de mh;.purS;. bRhmlIn SRI 108 sMt b;b;ipLpl d;s jI, bRhmlIn SRI 108 sMt srvN d;s jI, bRhmlIn SRI108 sMt hrI d;s jI, bRhmlIn SRI 108 sMt grIb d;s jI nejgtgurU rivd;s mh;r;j jI dI ivc;rw;r; $ ivSv de kone-koneivLc phuMc;iXa;|
Dere vlo. jgtgurU rivd;s mh;r;j jI dI ivc;rw;r; depRc;r ate pRs;r iht anek;. vI> sI> DI>, iflm;. ate pustk;. ita;rkrke sMgt;. $ idLtIa;.| r;jeS kE.q Biva;NvI dI pustk“rivd;sIa; wrm te hir d; inS;n” vI iXs kxI ivLc a;AudI hE,ijs ivLc Aus ne jgtgurU rivd;s jI mh;r;j dI aMimRtb;NI ivLchir dI mihm; d; guNg;n kIt; hE ate rivd;sIa; wrm de inym;.
$ iba;n kIt; hE sMgt;. iXs to. l;B AuW;A.uNgIa;.|jgtgurU
rivd;s jI mh;r;j Aus te iXse trH;. hI ikrp; bN;XI rLKN|
sMt inrMjN d;s cearmEn
SRI gurU rivd;s jnm asq;n pbilk cErITebl TrLsT (rij:) v;r;NsI
sua;mI srvN d;s jI ijhn;. ne bLl;. dI p;vn wrtI te sv;s-sv;s pRBU d; ismrn kIt; ate sMs;rI jIv;. $ pRBU d; ismrnkrv;iXa;|a;p jI hmeS; sMgt;. $ ivLida; px;AuN ate m;t;ipt; dI sev; krn;, vLiDa; d; sitk;r krn;, zoiTa;. n;l pRemkrn;, sMt;. dI sMgt krn;, hir d; ismrn krn d; p;vnAupdeS ida; krde sn|sitgurU sua;mI srvN d;s jI mh;r;jne ipMD bLl;. ivKe tLp asq;n dI Aus;rI krv;XI ate Aus AuLte 2frbrI 1964 $ ‘Der; rivd;sIa;’ d; ilK ke sm;j dI pihc;N$ aLge toira;|
«¬’ √Ó∂∫ ‹«◊¡≈√»¡ª È∂ √«Â◊π √Ú‰ Á≈√ Ó‘≈≈‹‹∆ Á∂ ⁄Ȫ-’ÓÒª «Ú⁄ Ï∂ÈÂ∆ ’∆Â∆ «’ Ó‘≈≈‹ ‹∆«ÚÁ≈√∆¡≈ ’ΩÓ Á∂ ◊πÒ≈Ó∆ Á∂ ÏøËÈ ’ÁØ∫ ‡π應◊∂ ª √«Â◊π»√Ú≈Ó∆ √Ú‰ Á≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ È∂ ¿π «ÁøÁ∂ ‘ج∂ ÎπÓ≈«¬¡≈«’ ‹ÁØ∫ ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ Á∆ ¡ø«ÓÃÂÏ≈‰∆ «¬’æÂ‘Ø ‹≈Ú∂◊∆Õ sitgurU srvN d;s jI mh;r;j ne sdIa;. to. b;ada;pNI ikrp; idRSTI r;hI. jgtgurU rivd;s mh;r;j jI de jnmasq;n dI Koj kItI ate h;x dI sMgr;.d 1965 XI: $ sMt hrId;s jI p;so. nI.h pLqr rKv;Xe ate sMt grIb d;s jI p;so. Aus;rIde k;rj krv; ke sm;j $ iXLk mh;n tIrq asq;n b<iSSkIt; ate Auc;rn kIt; ik iXs p;vn mh;l tIrq asq;n tesMgt;. pUre ivSv pLwr to. iXkLWIa;. hoiXa; krngIa;.|sMtinrMjn d;s jI mh;r;j ate sMt r;m; nMd jI mh;r;j ne iXs
9 10
( )
( )
11 12
hir dI aLdBut hir dI aLdBut hir dI aLdBut hir dI aLdBut hir dI aLdBut mihm;;;;; hir so hIr; z;iD kE krih a;n kI a;s || hir so hIr; z;iD kE krih a;n kI a;s || hir so hIr; z;iD kE krih a;n kI a;s || hir so hIr; z;iD kE krih a;n kI a;s || hir so hIr; z;iD kE krih a;n kI a;s || te nr dojK j;ihge sit B;KE rivd;s|| te nr dojK j;ihge sit B;KE rivd;s|| te nr dojK j;ihge sit B;KE rivd;s|| te nr dojK j;ihge sit B;KE rivd;s|| te nr dojK j;ihge sit B;KE rivd;s||jgtgurU rivd;s mh;r;j jI ne s;re jIv;. $ hir rUpI hIre dI
pihc;N krke anmolk jnm sfl krn d; AupdeS bKiSS kIt;hE|sitgurU jI de kila;Nk;rI AupdeS $ srvN krke s;re vrg;. delok sitgurU rivd;s jI de crn;. ivLc Zuk gXe ate a;pN; jIvn sflkIt;|Der; sLcKMD bLl;. de mh;n mh;purS;. bRhmlIn b;b; ipLpl d;s jImh;r;j, bRhmlIn sMt srvN d;s jI, bRhmlIn sMt hrI d;s jI,bRhmlIn sMt grIb d;s jI mh;r;j ate mOjUd; gLdI nSIn sitgurUinrMjn d;s jI mh;r;j, amr ShId sMt r;m; nMd jI mh;r;j dI ap;rbKiSS sdk; sMgt;. tLk sitgurU rivd;s jI de p;vn AupdeS phuMc;rhe hn|
Der; sLcKMD bLl;. jlMwr (pMj;b) lMme sme. to. sitgurU rivd;s jIde p;vn jIvn ate ibml b;NI de pRc;r ate pRs;r ivLc juiTa; hoiXa;hE|rivd;sIa; wrm dI sq;pn; de n;l- n;l wrm gRMq de rUp ivcaMimRt b;NI dI vLDmuLlI deN vI iXs mh;n Dere ne ivSv $ pRd;n kItIhE|sutMtr wrm lXI inS;n s;ihb d; hoN; bhut jrUrI huMd; hE|s;wUsMprd;iX ne 1957 XI: de aEkT ivLc hir de inS;n icMnH $ pRv;n kIt;iga; sI|ijs dI deS ate ivdeS dIa; srk;r;. vlo. (rij:) pR;pt krlXI sI|rivd;sIa; wrm de 22 krox de lgBg Srw;lUa;. $ iXsinS;n icMnH de b;re sMgt;. $ j;Nk;rI deN; iXLk pRmuLK k;rj bN iga;sI|iXh kMm iXLk pRitB;SIl leKk ‘r;jeS kE.q Biva;NvI’ ne bhut hIsuihdrt; n;l nepre c;ixHa; hE|Aus dI hLqlI pustk ‘rivd;sIa; wrmte hir d; inS;n’ hir dI beaMt mihm; te hir d; inS;n icMnH r;hI.p;Wk;. $ iXs pRtI j;grukt; pRd;n kItI hE| sitgurU rivd;s jI mh;r;j r;g wn;srI ivLc Auc;rn krde hn:-
n;m tero a;rtI mjnu mur;re||hir ke n;m ibnu ZUWe sgl p;s;re||rh;Au||sitgurU rivd;s mh;r;j jI iXs ivlLKN a;rtI ivLc a;pNe
iXST dev pRBU $ hir de n;m n;l sMbown krde hoXe Auc;rn krde hn hepRBU! ! ! ! ! a;p jI de pivLtr n;m d; ismrn krn; hI mere lXI a;rtI desm;n hI nhI. smuLcI a;rtI hE ate iXho mere lXI tIrq iXSn;n hEikAu.ik AutikRST n;m ibn;. dunIa;. de hor s;re iKl;re ZUWe hn|aDMbr;.ate ivK;iva;. d; KMDn krde hoXe gurU jI ne a;pNe p;rbRhm dI a;rtIkrn AuprMt anUWe pRS;id d; Bog lv;Au.de hn:-kih rivd;s n;m teroa;rtI|| sitn;mu hE hir Bog tuh;re||
asq;n te svrn kls sj;Xe ate svrn mxn d; kMm a;rMBkIt;|
24 mXI 2009 $ m;nv ivrowIa;. ne SRI gurU rivd;smMidr iva;n; ivKe SRI 108 sMt inrMjn d;s jI mh;r;j ate SRI108 sMt r;m; nMd jI mh;r;j te hml; kIt;|ijs ivLc 25 mXI$ aMimRt vele sMt r;m; nMd jI rivd;sIa; kOm lXI Sh;dt d;j;m pI.de hoXe bRhmlIn ho gXe|rivd;sIa; kOm ne pUre ivsv ivLcros pRgT krke a;pNI t;kt d; pt; lg;iXa;|ijs ivLco. 20krox to. vLw igNtI ivLc rivd;sIa; kOm $ jgtgurU rivd;sjI d; 633v;. a;gmn purb te hJ;r;. dI igNtI ivLc sMt sm;jate lLK;. dI igNtI ivLc tIrq asq;n SRI gurU rivd;s jnmasq;n mMidr to. rivd;sIa; wrm de n;. n;l pihc;N imlI atesitgurU rivd;s jI mh;r;j jI ne iXs sdI de sB to. vLDe cMdrm;ivLc drSn de ke a;SIrv;d idLte|rivd;sIa; wrm d; pRs;rs;re ivSv ivLc ho cuLk; hE ate aMimRt b;NI de pRk;S pUre ivSvivLc ho cuLke hn|Der; SRI 108 sMt srvN d;s jI sLcKMD bLl;.vlo. rivd;sIa; wrm, sitgurU rivd;s mh;r;j jI dIa;.isLiKa;v;. ate Der; sLcKMD bLl;. de mh;n mh;.purS;. de jsIvn teaMimRt b;NI de guTke ikt;b;. ate vI> sI> DIJ, sMgt;. $ BeTkItIa;. gXIa;. hn|Dere vlo. 60 ivdv;n;. $ golD mEDl n;lsnm;int kIt; iga; hE|
SRI 108 sMt inrMjn d;s jI mh;r;j de a;SIrv;d n;lleKk r;jeS kE.q ne “rivd;sIa; wrm te hir d; inS;n” pustkbxI hI imhnt ate lgn n;l ilK ke rivd;sIa; wrm depRc;r te pRs;r ivLc vLDmuLl; yogd;n p;iXa; hE|sMgt;. iXs to.BrpUr l;B AuW;Au.NgIa;.| jE gurUdev
gurU crn;. d; d;s
sMt suirMdr d;s b;v;v;iXs cEarmEn: SRI gurU rivd;s jnm asq;n pbilk
pMj iga;n iXMdrIa;. :- tvc;, kMn, aLK, nLk ate jIB;|
pLcI pRikrtIa;. :- 1> ipRqvI :- hLD, m;s, tvc;, rom ate n;xI|
2> jl :- KUn, l;r, ibMd, mUtr ate psIn;|
3> hv; :- pR;N, v;yU, bolN;, ap;n v;yU ate ismTn;|
4> agnI :- BuLK, ipa;s, itRSn;, nI.d ate a;ls|
5> a;k;S :- k;m, kRow, Sok, BEa ate ahMk;r|
itMn guN :- rjoguN, stoguN, tmoguN|
rUh ate mn
jo jIv iXhn;. sBn;. to. AuLpr AuLW ke inrMtr a;pNe aMdr anhd
Sbd $ suN ke hir ivLc lIn ho j;.d; hE Auh hir d; hI rUp ho j;.d;
hE|
1413
sitgurU rivd;s jI a;pNe prm pRm;tm; $ Auhn;. de hIivSeSmXI n;m (sitn;m) d; Bog lv;Aude hn|ivdv;n;. ate Kojk;r;.lXI iXh gLl spLST kItI j;.dI hE ik sitgurU n;nk dev jI sitgurUrivd;s jI p;so. Aumr ivLc 92 vre zoTe sn|soYI mehrv;n ne a;pNIpoqI sLcKMD ivLc iliKa; hE ik gurU n;nk dev jI mh;r;j sme. sme. teB;XI mrd;n; jI p;so. sitgurU rivd;s jI mh;r;j jI dI b;NI suiNa;krde sn| sitgurU rivd;s jI a;pNe iXLk hor Sbd ivLc Frm;Aude hn:-
hir hir hir hir hir hir hre||hir ismrt jn gXe instir trE||rh;Au||
iXs Sbd to. hor vI spLST ho j;.d; hE ik sitgurU rivd;s jIp;rbRm pRmeSvr $ hir de n;m n;l hI ipa;r te sitk;r n;l sMboiwtkrde sn|aMimRt b;NI d; ghu n;l aiwaEn krn to. AuprMt iXh gLlhor vI spLST ho j;.dI hE|iXs gLl $ muLK rLKida;. s;wU sMpRd;iX ne hirde inS;n dI coN kItI sI|iXh coN mere anus;r iblkul anukUl ateYuLkvI. hE|kudrt bxI beaMt hE|iXMZ pRtIt huMd; he ik ijve. pMj;h s;lpihl;. hI s;De iXST dev $ iXh iBNk pE gXI sI ik mere Srw;lUa;. $iXLk vLKre inS;n dI lox pvegI ate amr ShId sMt r;m; nMd jI dISh;dt to. b;ad iXh soc sLc hoo inbxI hE|rivd;sIa; wrm dI sq;pn;to. b;ad a;pNe gurUw;m;. lXI hir d; inS;n iXLk lox bN ke AuBira;sI|aLj iXh inS;n ijLqe-ijLqe vI ZUl irh; hE AuLqe- AuLqe iXh hir d;inS;n a;pNe Srw;lUa;. $ rihmt; vMD irh; hE|sUrj de AudE hoN to. leke ast hoN tLk hir de inS;n dI z;. ijLqe –ijLqe QuMmdI hE, Auh wrtIvrd;n;. n;l _tpot ho. j;.dI hE ate ijs-ijs q;. te Klote Srw;lU $hir d; inS;n nJr pE j;.d; hE, AuLqe- AuLqe tLk gurU rivd;s jI devrd;n;. dI mihk ivKr j;.dI hE ikAu.ik p;rbRhm ate isrjNh;r hird; srUp hE|ijve. mLw k;l (ijs $ kXI iXith;sk;r aMn; yug vI kihMdehn) ivck;r ijve. sitgurU rivd;s jI mh;r;j ne itrsk;re ate vMictlok;. te a;pNI amr SktI dI reK; iKLcI sI Ause trH;. aLj iXLkIvI. sdIivLc hir d; inS;n vI AuhI k;rj kr irh; hE|mOJUd; gLdI nSIn sMtinrMjn d;s jI mh;r;j ate sMt suirMdr d;s b;v; jI dI pRerN; sdk;hLqlI pustk ‘rivd;sIa; wrm te hir d; inS;n’ ivLc leKk ‘SRI r;jeSkE.q Biva;NvI’ ne hir d; iva;iKa; siht vrnN kIt; hE|iva;iKa;vI bxI srl B;S; ivLc kItI hE t;. ik hr Srw;lU pxH ke a;s;nI n;lsmZ ske|qoxe Sbd;. ivLc vLD; k;rj krn lXI leKk vw;XI d; p;trhE|p;Wk;. $ invedn hE ik iXs pustk $ pxH ke BrpUr l;B lE ke hirn;l a;pNI gUxHI s;.Z p;AuN ate a;pN; jIvn sFl ate anMdmXIbN;AuN| isrI r;m arS, mob;iXl nM: 98884-52204
leKk vlo.leKk vlo.leKk vlo.leKk vlo.leKk vlo.jgtgurU rivd;s jI mh;r;j ijnH;.
ne sMs;r ivLc a; ke sB jIv;. $ Xekt;, B;XIc;r;, pRBUpRem, sMt;. dI sMgt krn d; p;vn AupdeS idLt; hE te‘hir’ dI beaMt mihm; a;pNI aMimRtb;NI ivLc krkehir de sLce n;m n;l jux ke a;pN; aNmuLl; jIvna;nMdmXI bN;AuN d; sLc; m;rg idLt;|sitgurUrivd;s mh;r;j jI de p;vn AupdeS;. $ sMgt;. tLkphuMc;AuN lXI Der; sLcKMD bLl;. de mh;n prAupk;rImh;purS;. bRhmlIn b;b; ipLpl d;s jI mh;r;j,bRhmlIn sMt srvN d;s jI mh;r;j, bRhmlIn sMthrI d;s jI, bRhmlIn sMt grIb d;s jI mh;r;j, ate mOJUd; gLdI nSIn sitgurUinrMjN d;s jI mh;r;j, amr ShId sMt r;m; nMd jI te sMt suirMdr d;s b;v; jIdua;r; kIte j; rhe k;rj;. $ s;r; ivSv j;Nd; hE|
sitgurU rivd;s mh;r;j jI de imSn $ jn-jn tLk phuMc;AuN lXIAuhn;. dI ivc;rw;r; $ ivSv de kone-kone ivLc ilj;N lXI idn- r;t iXLk krkepRc;r kr rhe hn| sitgurU rivd;s mh;r;j jI dI aMimRt b;NI $ Qr-Qr tLkphuMc;AuN lXI Der; sLcKMD bLl;. mohrI BUimk; inB; irh; hE|
sitgurU inrMjn d;s jI mh;r;j jI de a;SIrv;d sdk; sMt suirMdr d;sb;v; jI dI pRerN; anus;r mE. iXh pustk ‘rivd;sIa; wrm te hir d; inS;n’ pUrIkr p;iXa; h;.|
‘rivd;sIa; wrm te hir d; inS;n’ pustk dI. ho.d $ jdo. deKd; h;. t;.sMt suirMdr d;s b;v; jI dua;r; idLte q;pxe, m;rg drSn ate a;SIrv;d ibn;.iXs dI ho.d nJr nhI. a;Au.dI|Auhn;. dI pRern; sdk; hI mE. pihl;. vI do pustk;.‘sitgurU rivd;s ipa;r;’ ate ‘rivd;sIa; wrm s;D;’ ilK sika; h;.|sitgurUrivd;s jI mh;r;j jI de crn;. ivLc merI bentI arjoXI hE ik Auh sMt inrMjNd;s jI mh;r;j ate sMt suirMdr d;s b;v; jI te a;pNI mehr bN;XI rLKN te s;Desm;j d; kila;N ho ske|
iXs pustk d; Krx; pxHn lXI mE. sMt suirMdr d;s b;v; jI, sMt leKr;j jI, isrI r;m arS jI d; tih idlo. wMnv;d krd; h;.|a;pNe m;t;- ipt; smuLcepirv;r ate sLjN; imLtr;. d; wMnv;dI h;. ijnH;. ne sme.- sme. te suZ;a idLte|ipRsIpljogI r;m jI, begmpur; sT;f, kum;rI inrml kOr, kum;rI sIm;, SRI prvIn kum;r,SRImtI nIlm r;NI (lEkcr;r), stp;l s;hlo. jI| sitgurU rivd;s jI mh;r;j jI de sLce imSn te kuZ ilK sk; iXh tmMn; merIsd; bNI rhe|sitgurU jI hmeS; shI m;rg te torI rLKN ate a;pN; a;SIrv;d deke iXs zoTI ijhI iJMdgI $ leKe ivLc lg;AuN| “tUM d;n; s;.XI s;ihb mer;, iKdmtd;r bMd; mE ter;|| khE rivd;s aMdes; yehI, ibn drsn ikAu jIvih snehI|| (aMimRtb;NI)
“n;gr jn; merI j;it ibiKa;t cm;rM”“n;gr jn; merI j;it ibiKa;t cm;rM”“n;gr jn; merI j;it ibiKa;t cm;rM”“n;gr jn; merI j;it ibiKa;t cm;rM”“n;gr jn; merI j;it ibiKa;t cm;rM”jdo. vI sitgurU rivd;s aMimRtb;NI d; aiwaEn krida;.
Auhn;. dI pivLtr aMimRtb;NI veKd; h;. t;. ijs ivc Auhn;. v;r-v;ranek;. v;r a;pNI pihc;n pRgT kItI hE|sitgurU rivd;s jI d; ijsmh;n j;t sm;j ivc a;gmn hoiXa; Aus j;t d; bx; gOrvS;lIiXith;s hE|mh;n ivkist sLiBat; $ jnm deN d; ishr; lXI bEWIhE|iXh amIr ivr;st te ivrse dI m;lk mh;n ‘cm;r’ j;tI iXith;sida;. pMina;. ivc a;pNI mh;nt; smoXI bEWI hE|sitgurU rivd;s jIa;pNI b;NI ivc bxe m;N n;l kihMde ‘kih rivd;s Kl;s cm;r;”|ijssme. cm;r j;t de lok a;m rsita;. te a;AuN to. ktr;Aude sn Aus sme.sitgurU rivd;s jI r;j; n;gr mLl de drb;r ivc kih rhe hn“n;gr jn; merI j;it ibiKa;t cm;r”|he n;gr mLl te ngr dev;sIAu merI j;t cm;r hE|iXs dI pRisLwI $ sMs;r j;Nd; hE|D;> sohNp;l sumn;kSr jI a;pNI klm to. mh;n cm;r j;tI d; iJkr krida;.ilKde hn ik “cm;r j;t ikse yuLg ivc svrn j;tI de sm;n hI nhI.blik Aus to. vI ija;d; idRx, blS;lI ate a;tm inrBr sI”|cvrpur;n ivc iXs vMS ne kXI s;l wrtI te r;j kIt; d; vrNn imld;hE|kXI s;l tLk iXs wrtI de r;j; cm;r j;t de rhe hn|cm;r j;tbhut hI blS;lI te ivkist j;t sI, ivSv dI mh;n sLiBat; isLwUQ;TI de isrjk lok sn|leKk SRI dolI r;m jI a;pNI klm to. ilKdehn ik “jdo. B;rt ivc a;rIa; nsl de ivdeSI a;Xe t;. Auhn;. neB;rt de mUl inv;sIa;. dI next; d; n;J;iXj f;iXd; ila; ate zlkpT pRpMc pUrn nItIa;. te sm, dMD, Bed-B;v dIa;. kuiTl nItIa;. detiht Auhn;. $ hr;AuN de b;ad ctur vrN vMD Bed dI rcn;kItI|B;rt de mUl inv;sIa;. $ kMm;. dee a;w;r te n; cLlN dI bj;XeAuhn;. $ vrn vMD de a;w;r te vMD idLt;|hOlI hOlI cm;r j;tI de lokm;nv aiwk;r;. to. vMict huMde gXe ate iXhn;. $ hI azUt ptIt kr;ridLt; iga;|jdo. asI. iXith;s de pMina;. $ frolde h;. t;. cm;r j;tIdI mh;nt; r;ija;. mh;r;ija;. dI vIrt; de ikLse imlde hn|b;b;s;ihb D;> aMbeDkr jI ne a;pNI mh;n pustk ‘The untouchable’ivc r;j; sud;s jI dI vIrt; te lx;XI d; vrNn kIt; hE|iXs ivckoXI SLk nhI. ik isMwU Q;TI s;De puriKa;. dI ivkist sLiBat; d; n;. sIjo aLj vI ivSv $ hEr;n kr rhI hE|iXith;s ivc isMwU Q;TI dIsLiBat; de aMtm S;Sk ivc r;j; cmr (cm;r smr;T) d; iJkrimld; hE ijs ne a;pNI mUl inv;sI ho.d k;iXm rLKN lXI ivdeSI mUl
a;rIa;. n;l lx;XIa;. lxIa;.|aMt lx;XI lxd; vIrgtI $ pR;ptho iga;|Aus dI s;rI sEn; deS de b;kI B;g;. ivc fEl gXI|iXhn;.ivco. mh;r;j; blI te mh;r;j; sud;s vrge pEd; hoXe|D;> ivje ikSor jIilKde hn ik “irgved ivc dSrq yuLw d; vrNn hE ijqe ds r;ija;.de s;hmNe r;j; sud;s h;r j;.de hn|r;j; sud;s dI h;r to. b;adAuhn;. de jo vMS hoXe Auh cm;r hoXe|iXs r;j; sud;s dI y;d ivc ‘d;s’j;tI dI jo Aup;wI lg;XI j;.dI sI iXh Aup;wI B;rt dI 90% d;sAup;wI cm;r j;tI de lok;. dI Aup;wI hE|iXith;s ivc iJkr imld; hEik 600XI: pU: cm;r j;tI ne iXk ‘a;jIvk; sMQ’bN;iXa; sI ijs d;mksd a;rIa; lok;. de krmk;.D; te aita;c;r;. ivruLw a;v;J AuW;AuN;sI|r;j; sud;s jI d; puLtr yuvr;j B;rt vI iXk yow; blv;n r;j;hoiXa; ijs de n;m to. hI ‘B;rt’ deS d; n;m rLiKa; iga; sI|Ó‘ªÌ≈«Ú⁄ Ú∆ ⁄Ó≈ ÷ø‚ Á≈ Úȉ ¡≈¿π∫Á≈ Õ zLtrptI iSv; jI mh;r;j dIsEn; ivc cm;r j;tI de lok;. dI bhut iJa;d; sMiKa; sI|aMgReJIpustk ‘d cm;r’ de leKk jI> DbilyU ibRgS ilKde hn ik iXh j;tIm;rSl j;tI sI|iXh leKk a;pNe sme. dI cm;r bT;lIan de hEr;nkuMnk;rn;ima;. to. bhut pRB;ivt hoiXa;|aMgrej;. ne cm;r rEjImE.T dIsq;pn; kItI sI|cm;r rEjImE.T dIa;. kXI bT;lIan;. a;XIa;. jo aEn>Xe> de muk;ble lXI isMQ;pur BejIa;. sn|cm;r rEjImE.T aMgrej;. ne JrUrbN;XI sI pr jdo. cm;r j;tI ida;. lok;. ne deiKa; ik aMgreJ s;De hIhLqo. s;De hI Br;v;. $ mrv; rhe hn t;. cm;r rEjImET de yoiwa;. neaMgrej hkUmt iKl;f bg;vt kr idLtI|ntIje vjo. aMgReJI srk;r necm;r rEjImE.T $ Ktm kr idLt;|cm;r rEjImE.T dI bh;drI $ deKida;.B;rt srk;r dua;r; cm;r rEjImE.T sq;ipt krnI c;hIdI hE t;. ikcm;r rEjImE.T de isp;hIa;. $ sLcI Srw;jlI idLtI j; ske|pRisLw ivdv;nvI> TI> r;jSeKr jI ilKde hn “cm;r j;tI a;AuN v;le sme. dI S;Skj;tI hE|” pihl; vI a;id k;l to. iXk j;tI d; S;Sn irh; ijs ne aEser;je mh;r;je pEd; kIte hn ijnH;. te ivSv m;N krd; hE|iXith;s ivcQTn; drJ hE ik akbr ne bIrbl $ puiza; ik tE$ ikse de ina;. teivSv;S hE Bros; hE t;. bIrbl ne turMt jv;b idMida;. ikh; ‘cm;r;.dIa;. pMc;iXt;. te’ ikAu.ik Auhn;. d; fEsl; bhut soc ivc;r de b;adina;. te a;w;irt huMd; hE|iXs ivc koXI SLk nhI. rih j;.d; cm;r j;tIB;rt dI mUl inv;sI lok;. dI sLiBat; hE|ijs ne isMwU Q;TI dI siBat;vrgI ivSv pRisLw siBat; dI isrjN; kItI|a;id to. lE ke aLj tLkiXs j;tI de iXith;s te nJr p;Au.de h;. Auh bxIa;. kiWn;XIa;. coinkl ke a;iXa; hE ikAu.ik s;D; iXith;s nST kIt; iga; sI pr
44
( )
( )
sitgurU rivd;s jI ne a;pNI aMimRtb;NI dI rcn; krke s;iht isrjNkR;.tI dI SurUa;t kItI hE, jo inrMtr Auhn;. to. b;ad vI cLila; a;irh; hE|cm;r j;tI ivc jnme. mh;.purS ijnH;. de aMimRt bcn sd; s;D;m;rg drSn krde rihNge|mh;n sKSIat;. ijnH;. te s;$ m;N rheg;|
d;s jI de drs;Xe m;rg te cLl ke jgtgurU rivd;s jI de imSn $ c;rcMn lg;AuN v;le mh;n rihbr sitgurU srvN d;s jI n;m iXith;sivc sunihrI aLKr;. ivc drJ hE|sitgurU sv;mI srvN d;s jI a;pNeipt; sitgurU sua;mI ipLpl d;s jI n;l igLl pLTI biWMD; to. cLl ke jn-jn $ pRBU n;l joxde aMt dua;be dI wrtI jlMwr Sihr de ipMD bLl;.ivKe Der; l; ila;|sitgurU b;b; ipLpl d;s jI d; jIvn Br pRBU pRem,B;XIc;r;, s;.ZIv;lt; d; sLc; AupdeS sMgt;. $ suN;iXa;|jgtgurUrivd;s jI dI aMimRtb;NI n;l sMgt;. $ joixa;|sitgurU sv;mI b;b;ipLpl d;s jI ibkrmI sMmt 1985 sMn (1928 XI. 26 aLsU idn vIrv;rpUrv; nzLtr ate sver de sme. a;pNI jIvn y;tr; sMpUrn krida;.bRhmlIn ho gXe|
sitgurU srvN d;s jI–sitgurU srvN d;s jI–sitgurU srvN d;s jI–sitgurU srvN d;s jI–sitgurU srvN d;s jI–Auhn;. de spuLtr Auhn;. de drs;Xem;rg te cLle|sitgurU sv;mI srvN d;s jI ne grIb;. dI Bl;XI lXIanek;. k;rj kIte|Auhn;. ivLida;. to. v;.Ze grIb sm;j de bLica;. $Der; bLl ivKe isiKat bN;AuN lXI bLica;. $ pxH;XI kr;AuNI SurUkItI|Auh grIb bLica;. $ Kud pxH;iXa; krde sn|sitgurU sv;mIsrvN d;s jI ne SRI guru rivd;s jnm asq;n dI Koj krv; kerivd;sIa; wrm de lok;. $ Auhn;. d; tIrq asq;n idLt;|iXs p;vnpivLtr tIrq asq;n d; nI.h pLqr Auhn;. 14 jUn 1965 $ sMt hrId;s jI p;so. rKv;iXa;|a;p jI sMgt;. de duLK;. d; inv;rn krn lXIDer; bLl;. ivKe a;yUrvEidk dv;XIa; bN; ke idMde sn|sMt srvN d;sjI ne prm pUjnIk b;v; s;ihb jI n;l ivSeS mul;k;t kItI te Auhn;.$ Auhn;. de gRih ivKe j; ke pRem Bira; aSIrv;d vI idLt;|jdo. D;>aMbeDkr jI ne azUt;. de m;nvI aiwk;r;. dI mMg kItI t;. mh;tm;g;.wI jI ne Auhn;. dI mMg d; ivrow krida;. Auhn;. iKl;f mrn vrtrLK ila;|dUsre p;se mMgU r;m mogev;lIa; jI ne vI D;> aMbeDkr jI dImMg de hLk ivc mrn vrt rLiKa; sI aMt ivc jdo. mrn vrt Koila;t;. grIb;. de msIh; sitgurU sv;mI srvN d;s jI ne b;bU mMgU r;m
mMgov;lIa; jI $ jUs ipl; ke Auhn;. d; vrt Kulv;iXa;|Aus sme. D;>aMbeDkr jI te mh;tm; g;.wI ivck;r pUn; pEkeT smZOt; hoiXa; sI|sitgurUsv;mI srvN d;s jI hr pl m;nvt; de Ble lXI ytnSIl rhe|‹ÁØ∫¡≈Í AIDH «Ú⁄ «◊¡≈È∆ «ÏÙÈ≈ ≈Ó, √. Î’∆ «√øÿ, √. √ÚÈ«√øÿ ‹∆, √. «Èø‹‰ «√øÿ ‘Ø·∆ ϺÒ, √. Í»È «√øÿ «Ï¡≈√ «Í≥‚, √Ã∆Ì◊ «√øÿ , √Ã∆ È≈Ó≈ ≈Ó «Á‘≈‰≈ ‹∆ Á∆ Ï∂ÈÂ∆ Â∂ «ÁºÒ∆ «Ú÷∂ ◊¬∂Õ¡≈Í ‘ ؘ Ò◊Ì◊ ÁØ Ó‘∆È∂ ÙË≈¨ √ø◊ª Á∂ ◊둪 «Ú÷∂ √«Â√ø◊’«¡≈ ’Á∂ √ÈÕ «¬√∂ ÁΩ≈È «◊¡≈È∆ «ÏÙÈ≈ ≈Ó ‹∆ Â∂ ¿∞‘Ȫ Á∂√≈Ê∆ ¡≈Í ‹∆ ˘ È≈Ò ÒÀ ’∂ Ó≈ÈÚÂ≈ Á∂ Ó√∆‘≈ Ï≈Ú≈ √≈«‘Ï¡≥Ï∂‚’ ˘ «ÓÒ‰ ◊¬∂Õ ¿∞‘Ȫ È∂ Ú∆ ¡≈Í Á≈ Ï‘π √«Â’≈ ’∆Â≈¡Â∂ ¡≈Í ÂØ∫ Ï‘π ÍÃÌ≈«Ú ‘ج∂Õ ‹ÁØ∫ AIEA «Úº⁄ ‚≈: ¡øÏ∂‚’ ‹∆Í≥‹≈Ï Î∂∆ ”Â∂ ‹¶Ë Í‘πø⁄∂ ª √ø √Ú‰ Á≈√ ‹∆ «’√∂ Ú‹∑≈ ’≈ÈÈ≈ Í‘πø⁄‰ ’’∂ «¬º’ ͺ Ì∂«‹¡≈ ‹Ø ¿∞Ê∂ ÍÛ∑ ’∂ √π‰≈«¬¡≈ «◊¡≈,““Ó∂∂ Ù∂ ÍπºÂ ’ΩÓ Á∆ ÌÒ≈¬∆ Ò¬∆ «¬√∂ Â∑ª ‚«‡¡≈ ‘∆, ’≈ÓÔ≈Ï∆÷πÁ Â∂∂ ÍÀ ⁄πøÓ∂◊∆ ¡Â∂ ÒØ’ Â∂∂ Â∂ Ó≈‰ ’È◊∂Õ”” iXh Auhn;. de tLp,tpLisa; vrd;n d; hI Fl hE ik aLj rivd;sIa;. wrm de lok pUreivSv ivc vLKrI ho.d k;iXm kr cuke hn|sitgurU rivd;s jI de imSndI beims;l lihr (kR;.tI) pMj;b dua;b; to. AuLWI sI te aLj pUre ivSv teiXs d; rMg p;iXa; j; skd; hE|sMt srvN d;s jI ne Der; bLl;. ivKe 2frvrI 1964 $ Der; rivd;sIa; d; ilK ke iXh ag;mI aEl;n kridLt; sI ik Auh idn dUr nhI. jdo. sitgurU rivd;s jI dI ivc;rw;r;$ smript rivd;sIa; wrm bNeg;|sMt srvN d;s jI dI ap;rbKiSS sdk; ivSv de kone- kone ivc sitgurU rivd;s wrm asq;n;. denI.h pLqr rLKe|sitgurU srvN d;s jI dI mihm; ivc Auc;rI kivt; :-
“a;Xe k;SI ivc t;ira; n;gr mLl ijsiXkdm m;iXa; v;lI f;.sI ikn toxIa;|ifr ifr s;r jLg ivc Xekt; fEl;XI iksDube j;.de B;rt dI ijMd ikMn moxIa;|AUc-nIc g_ rMg B;XI hE n; Bed koXIj;t p;t ihMd ivco. a;iX ikMn toxIa;|dLso sitgurU rivd;s jI to. ibn;. coh;. juLg;.’ cofTI hoXI iSRSTI iml;iX ikn joxIa;|”sitgurU srvN d;s jI aMimRtb;NI jgtgurU rivd;s jI d;
pRc;r krida; aMt 11 jUn 1972 $ bRhmlIn ho gXe|sitgur hrI d;s jIsitgur hrI d;s jIsitgur hrI d;s jIsitgur hrI d;s jIsitgur hrI d;s jI– sitgurU srvN d;s jI to. b;ad
Auhn;. de sevk sitgurU hrI d;s jI Dere de sMc;lk q;pe gXe|a;p jI de
45 46
( )
( )
ipt; SRI hukm cMd jI ate m;t; SRImtI t;bI jI sn|a;p jI d; jnmasq;n ipMD gxH; ijlH; jlMwr hE|a;p jI Dere de sMc;lk q;pe gXe tesh;iXk rUp ivc sMt grIb d;s jI te sMt inrMjn d;s jI dI sev;lg;XI gXI|sMt hrI d;s jI ne sMt srvN d;s jI dI y;d ivc 11jUn 1973 $ Der; bLl;. ivKe mMidr d; AudQ;Tn kIt; ate sitgurUsrvN d;s jI dI mUrtI sq;pn; kItI gXI|b;ad ivc 31 aktUbr1976 $ iXk vLD; sitsMg Bvn bN;iXa; ijs ivc sMgt $ sitsMgkrn dI suivw; hoXI|sMt hrI d;s jI hmeS; hI grIb bLica;. dI pxH;XIte K;s Jor ida; krde sn|a;p aksr Frm;iXa; krde sn ik jo m;pebLica;. $ pxH;Aude nhI. Auh a;pNe bLica;. de duSmN huMde hn|a;pbLica; dI pxH;XI te iJa;d; Jor idMde sn|a;p jI b;l iva;h, nS;ivrowI a;id kurItIa;. $ Ktm krn lXI hmeS; hI sitsMg ivLc pRvcnkrde rhe hn|a;p jI sitgurU rivd;s jI dI m;nvv;dI ivc;rw;r;de pRc;r-pRs;r ihLt aMimRtb;NI r;hI. sMgt;. $ pRBU n;l joxde|a;p jIpRBU pRem, gurUu rivd;s imSn n;l joxida;. sMgt;. te sitsMg dI vrK;krde a;pNI jIvn y;tr; pUrn krida; lgBg 100 s;l;. dI Aumrivc 6 frvrI 1982 $ bRhmlIn ho gXe|a;p jI de k;rj sMgt;. hmeS;y;d krdIa;. a;p jI $ hmeS; idl’ c vs;XI rLKNgIa;.|
sitgurU grIb d;s jIsitgurU grIb d;s jIsitgurU grIb d;s jIsitgurU grIb d;s jIsitgurU grIb d;s jI– sitgurU hrI d;s jI de bRhmlInhoN to. b;ad Der; sLcKMD bLl;. de sMc;lk sMt sitgurU grIb d;s jIq;pe gXe|a;p jI d; a;gmn 1925 XI: $ ipMD jlBea;. ijl;. jlMwript; SRI n;nk cMd jI te m;t; SRImtI hr kOr jI de gRih ivKehoiXa;|jlBea; ipMD dIa;. sMgt;. aksr Der; sLcKMD bLl;. ivKe a;AudIa;.sn|iXk idn sMgt;. n;l a;iXa; iXk zoT; ijh; b;lk ijs $ sMtsrvN d;s jI ne a;pNI godI ivc ibW; ke puiza; “k;k; ter; n;m kIXe” te aLgo. b;lk ne jv;b idLt; ik jI ‘grIbU’ te sitgurU srvN d;sjI ne Frm;iXa; ‘tUM grIbU nhI. tUM t;. grIb nv;j Xe’|a;p jI dI Der;sLcKMD bLl;. n;l aEsI pRIt bN gXI ik a;p Dere ivKe sev; ivc lInrihMde|a;p jI Der; sLcKMD bLl;. de gLdI nSIn vjo. ivSeS k;rjkIte|ijn;. ivc SRI gurU rivd;s jnm asq;n mMidr dI Aus;rI a;pNIdeK reK ivc krv;XI te mMidr Aupr sone de klS te mUrtI dI sq;pn;kItI|dIn duKIa;. de rog;. imT;AuN lXI aLD; Yepur kUpur kW;r (jlMwr)ivKe hspt;l d; inrm;N krv;iXa;|ijs d; AudQ;Tn 1984 ivckIt; iga; sI|a;p jI ne grIb te pLzxe sm;j dI a;v;J bulMd krnihLt spt;ihk begmpur; Sihr pLitRk; d; a;rMB kIt;|jo inrMtr lg;t;rsm;j dI sev; ivc j;rI hE|a;p jI ne deS ivdeS ivc wrm pRc;r
kIt;|ivdeS ivc iXMglE.D, brimMQm, vulvrhE.pTn, sTUrD kE.T, s;AUqh;lte kXI hor q;v;. te j; ke sitgurU rivd;s jI d; imSn pRc;ira;|a;pjI 23 jul;XI 1994 $ bRhmlIn ho gXe|a;p jI to. b;ad Der; sLcKMDbLl;. de gLdI nSIn sitgurU inrMjn d;s jI $ q;ipa; iga;|jo sitgurUrivd;s jI de aSIrv;d sdk; sm;j $ a;pNI yog agv;XI ivc lEke cLl rhe hn|
amr ShId sMt r;m; nMd jI– amr ShId sMt r;m; nMd jI– amr ShId sMt r;m; nMd jI– amr ShId sMt r;m; nMd jI– amr ShId sMt r;m; nMd jI– sitgurU grIb d;s jI debRhmlIn hoN mgro. Der; sLcKMD bLl;. de gLdInSIn sitgurU inrMjn d;sjI Der; sLcKMD bLl;. dIa;. sev;v;. inB;AuN iht sMc;lk de rUp ivc q;pegXe|Auhn;. de sh;iXk sMt r;m; nMd jI $ sev;d;r lg;iXa; iga;|sMtinrMjn d;s jI dI yog agv;XI ivc te sMt r;m;nMd jI dI tn dehIn;l kIte pRc;r sdk; jgtgurU rivd;s jI d; AuLc; suLc; imSn ivSvBr ivc j;iNa; pihc;iNa; iga;|kuZ XIrK;v;dI lok;. to. iXh jira;n; iga;|Auhn;. ne pRc;r krida; sitgurU inrMjn d;s jI te sMtr;m;nMd jI te j;nlev; hml; kIt;|ntIJe vjo. sitgurU inrMjn d;sjI gMBIr rUp ivc j<mI ho gXe te sMt r;m;nMd jI ShIdI d; j;m pIgXe|ShId ho ke smuLce gurU rivd;s jI de pErok;r;. lXI pRern; srot bNgXe|iva;n; k;.D ivc ShId sMt r;m; nMd jI 24 mXI 2009 $
47 48
( )
( )
a;sTrIa; Sihr ivc bRhmlIn hoXe|ShId huMida;. a;p jI dI pivLtrrsn; to. “jE sitgurU rivd;s jI dI jE” jEk;r; gUMj irh; sI|a;p jIdI amr ShIdI to. b;ad smuLce sm;j ivc ros dI lihr dOx gXI|loksxk;. te Autr ke ros muJ;hr; kr rhe sn|pMj;b ivc jlMwr, aMimRtsr,huiSa;rpur, piTa;l;, kpUrql;, gurd;spur, pW;nkoT, bT;l;, iflOr,sMgrUr ate fgv;x; ivc ainSict sme. lXI krifAu lg; idLt;sI|s;re B;rt ivc te ivdeS; ivc rivd;sIa; wrm de pErok;r;. neJord;r ros pRdrSn kIt;|kXI q;v;. te puils pRS;Sn ne inhLqe lok;. tef;XIirMg kItI te bJurg aOrt;. dI kuLTm;r kItI|iXs dOr;n (1) SRIivjE kum;r puLtr SRI jsp;l isMQ, ipMD iYLlv;, D;: dkoh; jlMwr (2) SRItelU r;m puLtr SRI YerU r;m, ipMD husEnpur, D;: kila;Npur jlMwr (3)SRIblk;r isMQ puLtr SRI gurd;s r;m, ipMD KoKx dv;KxI, D;: KuLD;, nexeT;.D; (4) SRI rijMdr kum;r puLtr SRI anMt r;m, r;mgxH iflOr ShIdkr idLte gXe|ijnH;. $ sm;j kde vI nhI. Bul; skeg;|
ShId sMt r;m; nMd jI to. b;ad sitgurU inrMjn d;s jI deaSIrv;d sdk; sMt suirMdr d;s jI b;v; Dere ivKe ivSeS sev;v;. inB;rhe hn|a;p jI d; jnm 14 m;rc 1973 $ ipt; SRI gurd;s r;m jIde gRih m;t; SRImtI gurbcn kOr jI dI kuLK.o hoiXa;|jdo. bIbI gurbcnkOr jI ibm;r hoXe t;. sMt srvN d;s jI ne bcn kIte sn ‘bIbIgurbcno tUM jIvegI pr ter; iXh bLc; nhI.’ te tere aLgo do b;lk hoNgeiXh Sbd suNida;. hI bIbI gurbcn kOr ne sMt srvN d;s jI $ mLwma;v;J ivc bentI kItI ik aE mere sitgurU jI_ ! vLD; lxk; a;p jId; hoiXa;|E √≈Ò Á∆ ¿∞Ó «Ú⁄ √ø ‘∆ Á≈√ ‹∆ Ì◊Ú∂∫ ’ÍÛ∂ Í≈ ’∂‚∂≈ √º⁄÷≥‚ ϺҪ ÒÀ ¡≈¬∂ √ø ‘∆ Á≈√ ‹∆, √ø ◊∆Ï Á≈√ ‹∆ Á∆ÍÃ∂È≈ √Á’≈ ¡≈Í ‹∆ È∂ ÍÛ∑≈¬∆ Í»∆ ’∆Â∆Õ aLj Der; sMt srvN d;sjI sLcKMD bLl;. ivKe sMt inrMjn d;s jI dI agv;XI ivc sev; inB; rhehn|sMt r;m; nMd jI dI Sh;dt to. b;ad sMt suirMdr d;s b;v; jI demoiYa;. te ijMmev;rIa;. d; boZ ija;d; hoiXa; pr ijLqe sitgurU rivd;sjI dI imhr aSIrv;d hove Auqe qk;vT nhI. huMdI|sitgurU rivd;saMimRtb;NI gRMq ivc Auhn;. ne sitgurU inrMjN d;s jI agv;XI ivcsMt sm;j de n;l mohrI BUimk; inB;XI hE ijs $ rivd;sIa; wrm de lokkde nhI. Bul;AuNge|
cm;r j;tI de gOrvS;lI iXith;s ivc sme.-sme. ijhn;.cm;r j;tI de gOrvS;lI iXith;s ivc sme.-sme. ijhn;.cm;r j;tI de gOrvS;lI iXith;s ivc sme.-sme. ijhn;.cm;r j;tI de gOrvS;lI iXith;s ivc sme.-sme. ijhn;.cm;r j;tI de gOrvS;lI iXith;s ivc sme.-sme. ijhn;.mh;.purS; ne jnm ila; Auhn;. mh;.purS; te mh;n SKSIat;mh;.purS; ne jnm ila; Auhn;. mh;.purS; te mh;n SKSIat;mh;.purS; ne jnm ila; Auhn;. mh;.purS; te mh;n SKSIat;mh;.purS; ne jnm ila; Auhn;. mh;.purS; te mh;n SKSIat;mh;.purS; ne jnm ila; Auhn;. mh;.purS; te mh;n SKSIat;
jI de m;t; d; n;m mh;m;iXa; jo korI j;tI de sn|a;p jI de ipt;s;ky j;tI n;l sMbMiwt sn|pRisLw s;ky vMS to. korI j;tI cm;r j;tIdIa;. hI S;K;v; hn|tq;gt gOtm buLw jI d; sMbMw isLwe rUp ivccMdrvMS n;l juxd; hE|a;p jI ne dunIa;. $ sm;ijk ina;. ivc;rv;dIisw;.t idLt;|a;p jI dI isLiKa; mnuLK duKI ikAu hE ? duK;. de k;rn $smZo te k;rn dUr kro, duLK;. dI sm;ptI ho j;vegI|a;pNIa;. iXz;v;. $a;pNe awIn rLKo n; ik iXz;v; de awIn Kud hovo|buLw b;NI spLSTkrdI hE vrn, vrg, mJhb, wrm, krm, devI dev sB klpn;v;.hn|buLw dIa;. isLiKa;v; ivc pMcSIl aST m;rg de isLiKa;v; ivcSuLw b;NI diXa;, br;brI, sd;c;r de asUl;. $ peS krdI hE|aLj buLwdIa;. isLiKa;v;. d; s;r buLw wrm 26 deS;. ivc lokipRy hE|mh;nsmr;T aSok ne kilMg; dI (AxIs) lx;XI lxI pr ijLt to. b;adveiKa; ik ikMn; KUn Kr;b; hoiXa; Aus d; idl psIj iga; te buLw dIa;.isiKa;v;. te cLl ke bowI r;j; bN ke pRc;r te r;j kIt;|aLj smr;TaSok jI de r;j $ sunihrI r;j ikh; j;.d; hE|Auh morIa; vMS ivco. sIte Aus de pUrvj cMvr (cm;r) sn|gurU Q;sI d;s jIgurU Q;sI d;s jIgurU Q;sI d;s jIgurU Q;sI d;s jIgurU Q;sI d;s jI – a;p jI d; jnm 18 dsMbr 1756 XI: $igr;dpurI ipMD zLtIsgxH ivc hoiXa;|sitgurU Q;sI d;s jI de ipt;grIb pirv;r ivco. sn|a;p jI pRBU pRem, m;nvv;dI mh;.purS;. de imSnd; pRc;r kira; krde sn|sitgurU Q;sI d;s jI grIb ZOpxIa;. ivcj; ke pRc;r kira; krde sn|a;p jI dI b;NI aLj vI sm;j d; m;rgdrSn krdI hE ‘pLqI pLs’ n;m dI iXk pRisw rcn; aLj vI ztIsgxivc pxI j;.dI hE|80 s;l dI y;tr; sMpUrn krida; a;p jI bRhmlInho gXe|kuZ ivdv;n;. ne iliKa; hE ik Auhn;. d; iXk beT; b;lk d;sAuhn;. d; AuLtr;iwk;rI bN;iXa; sI te jo gEr m;nvI ivrowI SktIa;. nektl kr idLt;|gurU gOrK n;qgurU gOrK n;qgurU gOrK n;qgurU gOrK n;qgurU gOrK n;q – guru gOrK n;q jI ne jogIa; de moYI vjo. BUimk;inB;XI|Auhn;. d; sm;. nOvI. sdI de mLw d; mMina; j;.d; hE|gurU gOrKn;q jI n;l juxIa; aNigNt s;KIa;. suNida;. iXh mihsUs huMd;hE|Auh bhut vLDe aiwa;tmk avsq; de m;ilk sn|a;p jI dI cl;XIm;nvv;dI lihr d; rUp aLj mUl rUp ivc nhI. imld;|gurU gOrK n;qjI ne bxI b;NI dI rcn; kItI|iXMdrIa;. $ Bog;. to. dUr rihN dIpRern; idLtI te s;rI dunIa; $ ‘alLK inrMjn’ d; Sbd idLt;|aLj vIAhn;. dI sLcI b;NI m;rg drSn de rhI hE|m;nv $ sLce jog d; r;hidK;Au.dI hE| (1) jogI so jo r;KE jog, jIaB; cMdrI n krE Bog,
49 50
( )
( )
aMjn zox inrMjn rhE, t;ko gorK jogI khE|| (2) Xek m.e anMt anMt me. Xeke anMt p;iXa;, aMtir Xek so prc; hua; tb anMt Xek se smZ;iXa;||
«‹¿π‰ Á∆ ÍÃ∂È≈ «ÁøÁ∂ √ÈÕ ¡≈Í ‹∆ ’ΩÓ Á∂ ¿πË≈È Ú≈√Â∂ ‚≈. ¡øÏ∂‚’ ‹∆˘ ‚∂∂ ´«Ë¡≈‰∂ «Ú÷∂ «Ò¡≈¬∂ «‹Ê∂ ¡≈Í ‹∆ È∂ √ø◊ª ˘ ÍÃÚ⁄È ’∆Â∂Õ“Ï≈Ï≈ √≈«‘Ï ‹∆ Âπ‘≈‚∆ ’ÒÓ ¡æ◊∂ Á«Ò √Ó≈‹ Á∆ Â’Á∆ ˛ ¡Â∂ ¡≈Í‹∆ «¬‘Ȫ Á∆ Â’Á∆ ÏÁÒ «Á˙Õ” ‚≈. ¡øÏ∂‚’ ‹∆ È∂ √ø ÏÃ‘Ó Á≈√ ‹∆ÂØ∫ Íπ櫤¡≈ «’ ‘∂ È≈Ê ‹∆ «’√ ÓøÈÁ∂ ‘Ø? √ø ÏÃ‘Ó Á≈√ ‹∆ È∂ ¿π «ÁæÂ≈‹Ø Ó∂∆ ’ΩÓ ˘ √‘≈≈ Á∂Ú∂Õ «¬‘ √π‰’∂ ‚≈. ¡øÏ∂‚’ ‹∆ Ï‘π ÷πÙ ‘ج∂ ¡Â∂«’‘≈ «’ Âπ√ƒ ª √Ω √≈Ò ¡æ◊Ø∫ Á∆ ◊æÒ ’∆Â∆Õ «¬√ Â∑ª ¡≈Í ‹∆ √ø◊ª ˘Ë≈«Ó’, √Ó≈«‹’, ≈‹È∆Â’ ⁄∂ÂÈ≈ ÍÃË≈È ’Á∂ √Ó≈‹ Á∂ ÌÒ∂ «‘æ ¡≈͉≈‹∆ÚÈ ◊π‹≈«¡≈ ¿π‘Ȫ ˘ ¿π‘Ȫ Á∆¡ª «√æ«÷¡≈Úª Â∂ Í¿πÍ’≈ª Ò¬∆√Á≈ Ô≈Á æ«÷¡≈ ‹≈Ú∂◊≈Õ ÚÂÓ≈È ◊æÁ∆ÈÙ∆È √ø Ï≈Ï≈ »Û≈ ≈Ó ‹∆‚∂∂ Á∂ √ø⁄≈Ò’ ‘È ‹Ø ‹◊Â◊π» «ÚÁ≈√ Ó‘≈≈‹ ‹∆ ¡Â∂ √ø Ï≈Ï≈ÏÑÓÁ≈√ ‹∆ Á∂ ¿πÍÁ∂Ùª ˘ ‹È-‹È Âæ’ Í‘πø⁄≈ ‘∂ ‘ÈÕB;XI miht;b isMQ jIB;XI miht;b isMQ jIB;XI miht;b isMQ jIB;XI miht;b isMQ jIB;XI miht;b isMQ jI – mLs; rMgx jdo. drb;r s;ihb te hulk; pI.d;sI, kMjrI nc;Au.d; sI, drb;r s;ihb dI iXh beadbI $ miht;b isMQmIr koTIa; sh;r n; ske|Aus ne B;XI suLK; isMQ $ n;l lE ke KLcr;. dIa;.KurjIa;. WIkrIa;. n;l Br ke AuLpr c;.dI de rupXe p; ke kr deN de bh;nedrb;r s;ihb aMdr mLs; rMgx kol puLj;|6 mXI 1740 $ B;XI miht;bisMQ ne mLs; rMgx d; isr wx to. alLg kr idLt; te bIk;ner ilj; kesm;j aLge J;ilm d; isr peS kIt;|aMt jdo. B;XI mih;tb isMQ fixa;iga; t;. Aus$ te Ausde zoTe ijhe bLce $ crKxI te c;x ke ShId kridLt;|ShId b;b; jE isMQ Klk;TShId b;b; jE isMQ Klk;TShId b;b; jE isMQ Klk;TShId b;b; jE isMQ Klk;TShId b;b; jE isMQ Klk;T – ShId b;b; jE isMQ Klk;T jI $ mOke demuslm;n h;ikm vlo. puLWI Kl l;h ke ShId kr idLt;|b;b; jI $ ipLpln;l puLW; TMg ke pEr de aMgUWe to. lE isr de v;l;. tLk KLl Aut;r ke ShIdkr idLt;|
sMt nMd; sMt nMd; sMt nMd; sMt nMd; sMt nMd; n;r jIn;r jIn;r jIn;r jIn;r jI – sMt nMd; n;r jI d; jnm 425 XI: ivc dLKNIB;rt de ijlH; q;n; j;mUr de ipMD mEl; n;lor ivKe hoiXa;|a;p jI deipt; cmxe d; ivAup;r krde sn|b;b; s;ihb D;> aMbeDkr jI a;pNIpustk ‘The Untouchable’ ijhn;. itMn mh;.purS;. $ Be.T kItI hEAuhn;. ivc nMd;n;r jI, gurU rivd;s jI, sMt;. coK;mel; jI iJkryoghE|D;> Xe> pdm;nb;n s;bk; muLK skLtr t;imln;DU ne sMt nMd;n;r jI te‘The Untouchable Journey’ kivt; ilKI hE|cOrj; r;je demuLK mMtrI ate mh;n ivdv;n sekIy;r, ivdv;n gop;l; ikRSn; B;rqIarne a;p jI b;re bhut kuZ iliKa; hE|sv;mI azUt; nMd jIsv;mI azUt; nMd jIsv;mI azUt; nMd jIsv;mI azUt; nMd jIsv;mI azUt; nMd jI – a;p jI d; jnm 1879 XI: ivc vEs;K
pUrinm; v;le idn hoiXa;|AuLtr pRdeS de f;ruK;b;d ijlHe ivc pEd;hoXe|grIb pirv;r ivc jnm hoN k;rn isLiKa; to. vMict rLKe gXe|sMt;.mh;.purS;. dI sMgt krida;. a;p jI $ ihMdI, sMsikRt, AurdU, aMgReJI,mr;WI, bMg;lI te gurmuKI d; iga;n ho iga; sI|s;$ tuh;DI ikRp; dIlox nhI., s;$ a;pNe aiwk;r c;hIde hn|ivvsq; iXs trH;. dI hove ikpLzxe vrg de lok a;pN; jIvn, pRitSW; ate snm;n n;l jIaskN|ke.dr te r;j;. ivc AuLtr;dXI srk;r;. dI sq;pn; krnI c;hIdIhE|jgIrd;rI ivvsq; Ktm krn lXI k;$n bN;AuNe c;hIde hn|aMgrejsrk;r $ sq;nk r;ija;. te nv;b;. dIa;. gtIivwIa;. te rok lg;AuNIc;hIdI hE|iXh gLl;. s;XImn kimSn s;hmNe rLKIa; sI|a;p jI 1920ivc b;b; s;ihb D;> aMbeDkr jI $ vI imle sn|20 jul;XI 1933 $pirnrv;N pR;pt hoXe|ShId AUwm isMQShId AUwm isMQShId AUwm isMQShId AUwm isMQShId AUwm isMQ – ShId AUwm isMQ jI d; jnm 26 dsMbr 1899 $ipMD sun;m ijlH; sMgrUr (pMj;b) ivc SRImtI nr;iXNI devI te ipt; SRIcUhx r;m cm;r jI de Qr ivc hoiXa;|jilHa;. v;le b;G d; KUnI k;.DAUwm isMQ de idlo idm;g AuLpr z; iga; sI|AUwm isMQ m;XIkl_Dv;iXr $ BuLKe Ser v;.g lLBd; irh; te a;Kr sLt smuMdr p;r m;XIkl_Dv;iXr de idl te golI m;r ke m;r muk;iXa;|ShId AUwm isMQ jI d;Bgt isMQ n;l t;lmel sI|Bgt isMQ jI $ AUwm isMQ pRtI Srw; sIte Bgt isMQ Aus $ gurU kih ke puk;rd; sI|B;rt dI a;J;dI d; iXhprv;n; deS dI a;J;dI K;itr jUZd; hoiXa; 31 jul;XI 1948 $ F;.sIde rLse cuMm ke ShId ho iga;|aLj Auhn;. dI bh;drI de ikLse Qr-Qrivc suN;Xe j;.de hn|ShId b;.ke cm;rShId b;.ke cm;rShId b;.ke cm;rShId b;.ke cm;rShId b;.ke cm;r – AuLtr pRdeS de jEnpur ijlHe dI tihsIl mzlISihr de ipMD kuMvrpur ivc ShId b;.ke d; jnm hoiXa;|a;p jI d;aMgreJ;. dI re.D ilsT ivc pihle nMbr te n;m sI te ijMd; j;. murd;fxn v;le $ 50 hJ;r rupXe d; iXn;m rLiKa; iga; sI|ikAu.ik deS dIa;J;dI lXI b;.ke cm;r d; 1857 ivc kR;.tIk;rI smUh sI|aKIraMgreJ srk;r ne b;.ke $ fx ke f;.sI te lTk; idLt;|AupLXIa; cm;r – 1857 alIgx kR;.tI de pMj;h s;l pihl; 1804ivc aMgreJ;. iKl;f bg;vt SurU hoXI sI|iXs vIr yowe ne beigNtaMgreJ;. $ m;r muk;iXa; sI|nv;b rnmLst K;. te rOSn K;. ne 1804ivc vI aMgreJ;. iKl;f sMQrS a;rMiBa; sI|AupLXIa; cm;r ne gnOrIde K;lI ikle ivc brUd dI surMg ivz; idLtI te sE.kxe aMgreJ m;re gXesn|aKIr aMgreJ;. ne fx ke f;.sI te lTk; idLt;|aLj vI iXs vIrsUrme dI g;q; deS ivc gMUjdI hE|sEn;ptI BLjU isMQ cm;r – BLjU isMQ cm;r r;jsq;n de r;j; gULg; j;hr
53 54
( )
( )
vIr d; sEn;ptI sI|sEn;ptI dI vIrt; sdk; hI r;j; j;hr vIr nekXI yuLw ijLte sn|BLjU isMQ dI vIrt; de crce c;re p;se sn|Aus to. kuZlok K;r vI K;.de sn ikAu.ik Auh cm;r j;tI ivco. sI|yuLw dOr;nsEn;ptI BLjU isMQ n;l ivSv;SQ;t krke Aus de s;qI ne wON wx to.alLg kr idLtI|JKmI avsq; ivc vI Ausne ivSv;SQ;tI $ m;rmuk;iXa;|kuZ der mgro. a;pNe a;p ShId ho iga;|Aus dI sm;wI r;j;j;hr vIr dI sm;wI kol bNI hoXI hE|hrIa; mocIhrIa; mocIhrIa; mocIhrIa; mocIhrIa; mocI – aMgreJ sEn; ivc juLtIa;. $ p;ilS krd; sI|merW ivckR;.tIk;rI mMgl p;.De d; pRerk biNa;|mMgl p;.De $ hiqa;r;. te lLgIg;. te sUr dI crbI b;re iXse hrIa; mocI cm;r ne iga;n idLt; sI|ijsk;rn mMgl p;.De ne kR;.tI d; ibgl vj; idLt; sI|sUh lLgN te aMgreJ;.ne hrIa; mocI $ ShId kr idLt; sI|SSSSShId cet; r;mhId cet; r;mhId cet; r;mhId cet; r;mhId cet; r;m – aMgrej;. de iKl;F 24 mXI 1857 $ bErkpurz;AuNI ivc kR;.tI Bxk AuLWI|iXs ivdroh de vIr yowe cetr;m ate bLlUmehtr $ ijMd; fx ke dr<t te AulT; lTk; ke golI m;r idLtI|iXhdove vIr yowe sEro ijlHe de cm;r j;tI de sn|mMgU r;m mugov;lIa;mMgU r;m mugov;lIa;mMgU r;m mugov;lIa;mMgU r;m mugov;lIa;mMgU r;m mugov;lIa; – a;id wrm mMDl dI nI.h rLKN v;le b;bU mMgUr;m mugov;lIa; jI d; jnm 14 frvrI 1886 $ ipt; hr r;m d;s jIde Qr hoiXa;|a;p jI cmxe de ivAup;rI sn|a;p jI GdrI b;iba;.,sohN l;l Bkn; te l;l; hrida;l deS Bgt;. n;l cLl ke deS dIa;J;dI dI lx;XI lxI|a;p jI b;b; s;ihb D;> aMbeDkr jI dIa;.srgrmIa;. ivc ivSeS BUimk; inB;Aude rhe|a;p jI ne b;ad ivca;id wrm mMDl bN;iXa;|gurd;s r;m a;lmgurd;s r;m a;lmgurd;s r;m a;lmgurd;s r;m a;lmgurd;s r;m a;lm – gurd;s r;m a;lm jI d; jnm 1912 $ ipMDbuD;l; ijlH; jlMwr ivKe m;t; jIAuNI kuLKo. ipt; Aumr; r;m jI de QrhoiXa;|grIbI k;rn a;lm jI pxH nhI. p;Xe|pxHn te ilKN dI BuLK nea;lm $ mh;n kvI bN; idLt;|a;lm a;m lok;. d; kvI sI|a;pdIa;. je mE. mr iga;, aLle fLT, AuDdIa;. wUx;., a;pN; Q;s te a;lmk;iv a;id dI rcn; ivSv pRisLw rcn;v;. hn|m;nvv;dI rcn; mMcvlo. aLj vI gurd;s r;m a;lm aEv;rD pRd;n kIt; j;.d; hE|iga;nI idLt isMQiga;nI idLt isMQiga;nI idLt isMQiga;nI idLt isMQiga;nI idLt isMQ – 21 apREl 1850 $ piTa;l; ira;st de ipMDnMdpur klor ivKe B;XI dIv;n isMQ de Qr cm;r j;tI ivc hoiXa;|Auhn;.ne a;rIa; sm;jI dy;nMd n;l ivc;rw;rk TLkr 1889 ivc lXI|a;pjI ne 52 s;l dI Aumr ivc 53 pustk;. dI rcn;. kItI|6 dsMbr1901 $ iXs dunIa;. to. sd; lXI cle gXe pr ilKt;. r;.hI lok;. deidl;. ivc rihNge|crnd;s inwxkcrnd;s inwxkcrnd;s inwxkcrnd;s inwxkcrnd;s inwxk – a;p d; jnm kpUrqle ijlHe de iXk ipMD cEx; ivKe
hoiXa;|a;p jI dI agv;XI ivc 101 s;iXkl;. d; jq; idLlI iga;te pRw;n mMtrI SRI l;l bh;dr S;StrI $ mEmorMDm idLt; ijs ivcdilt;. $ JmIn;., bEk;. kOmI kr;AuN, b;b; s;ihb d; w;rnI, meT;.’ c buLtlgv;AuN, grIb;. $ ruJg;r lXI bEk;. to. krje, a;XI> Xe> aEs> TReinMgsE.Tr KolN dIa;. mMg;. sI|a;p jI ne kXI v;r jel y;tr;v;. vIkItIa;. te kXI kivt;v;. vI ilKIa;.|a;p jI dI ivSv pRisLw pustk‘je mE. rLb huMd; tUM cm;r’ a;pNI rcn; sdk; aLj vI lok idl;. ivcvsdI hE|crn isMQ sfrIcrn isMQ sfrIcrn isMQ sfrIcrn isMQ sfrIcrn isMQ sfrI – crn isMQ sfrI jI d; jnm ipMD bokl; (grn;s;ihb) ivKe 1919 $ ipt; SRI l;B isMQ jI te m;t; SRImtI iXdI jI degRih ivKe hoiXa;|bcpn to. hI crn isMQ sfrI jI $ ilKN d; SOksI|iXse SOk ne sm;j $ Auhn;. dIa;. kXI pustk;. idv;XIa;.|Auhn;.dIa;. sev;v;. to. pRB;ivt ho ke aEm> ke cOwrI gvrnr pMj;b, SRomNIgurdua;r; pRbMwk kmeTI aMimRtsr, K;ls; aEsTorI_ drb;r kneD;, SRIguru rivd;s sevk sB; s;AUqh;l, beaMt isMQ muLK mMtrI pMj;b, pRo> mohnisMQ y;dg;r kmeTI luiwa;N;, pMj;bI s;iht sB; jIr;, rjb alIaEv;rD, pMj;bI s;iht sB; l;.dx;, ShId Bgt isMQ r;STrI Xekt;aEv;rD te Der; sMt srvN d;s jI sLcKMD bLl;. dua;r; a;p jI $snm;int kIt; iga;|aLj B;ve. srIrk rUp ivc a;p sMs;r ivc nhI.ho pr Auhn;. dIa;. s;ihtk ikrt; sdk; Auh aLj iXLqe hI hn|l;l isMQ idll;l isMQ idll;l isMQ idll;l isMQ idll;l isMQ idl – 11 apREl 1943 $ l;l isMQ idl d; jnm n;nkeipMD QuMgglI hoiXa;|ipt; rONkI r;m jI te m;t; SRImtI icMtI jI deQr hoiXa;|a;p jI imhnt mJdUrI krida;. mN; mUMhI s;iht isrjN;kr gXe|stluj dI hv;, bhut s;re sUrj pLqr, n;glok, a;tm kq;,d;st;n ikt;b;. dI rcn; krke a;pNI S;iXrI d; loh; mnv;iXa;|a;p$ kXI m;nisk te srIrk sLT;. ne beims;l S;iXr bN;iXa;|
kvI mMgU r;m b;hxov;lIa;kvI mMgU r;m b;hxov;lIa;kvI mMgU r;m b;hxov;lIa;kvI mMgU r;m b;hxov;lIa;kvI mMgU r;m b;hxov;lIa; - a;p jI d; jnm 1872 XI: $ ipMDb;hxov;l nv;Sihr ivKe hoiXa;|kvI mMgU r;m jI ne bxe Jor Sor n;lgurU rivd;s jI d; pRc;r kIt;|a;p jI ne sitgurU rivd;s jI d;jIvn ikLs; k;iv ivc iliKa; sI te iXh isLw kr idLt; Auh a;pNe sme.de vLDe ikLs;k;r sn|svrgI mohN bMgx jIsvrgI mohN bMgx jIsvrgI mohN bMgx jIsvrgI mohN bMgx jIsvrgI mohN bMgx jI – mE. hr vele sd; XehI mMgd; h;. merI kOm te sd; bh;r rhe| mere Sere mere jv;n;. d; isr AuLc; ivc sMs;r rhe| ipMD S;m cur;sI ijlH;. huiSa;rpur de ipMD r;Xepur d; jMmpl g;iXk
55 56
( )
( )
mohN bMgx imSnrI gIt; n;l iXs Ketr ivc a;Xe|Aus ne a;pNIg;iXkI d; loh; mnv;iXa;|mohN bMgx jI ne jgtgurU rivd;s jI teprm pUjnIk b;b; s;ihb de imSn $ lE ke ture|s;ihb SRI k;SI r;m jI dedrs;Xe r;h te cLl ke imSn d; pRc;r kIt;|mohn bMgx jI $ Der; sMtsrvN d;s sLcKMD bLl;. dua;r; a;SrIv;d idLt; te golD mEDl n;lsnm;int kIt;|iXk idn ac;nk idl d; dOr; pEN krke Auh sd; lXIs;qo. ivzx iga;|Ser; vrgI grj ijs ne suNI hovegI Ausd; lhU t;.KOld; rheg;|sitgurU rivd;s jI te b;b; s;ihb de imSn te pihr;idMd; rheg;|b;bU jgjIvn r;mb;bU jgjIvn r;mb;bU jgjIvn r;mb;bU jgjIvn r;mb;bU jgjIvn r;m – a;p jI d; jnm 5 apREl 1908 $ hoiXa;|a;pjI ne klkLt; ivSv ivida;ila; to. bI> aEs> sI te bn;rs ihMdUyUnIvrisTI to. aEm> aEs> sI> kItI|1936 ivc ibh;r ivw;n sB; to.cuNe gXe|a;p jI Aup pRw;n mMtrI, relve mMtrI, KetIb;xI mMtrI, rLiKa;mMtrI ahuida; te rhe|a;p jI d; 6 jul;XI 1986 $ idh;.t ho iga;|s;ihb SRI k;SI r;m jIs;ihb SRI k;SI r;m jIs;ihb SRI k;SI r;m jIs;ihb SRI k;SI r;m jIs;ihb SRI k;SI r;m jI – a;p jI d; jnm ropx ijlHe de ipMDKv;spure ivc hoiXa;|15 m;rc 1934 $ ipt; SRI hrI isMQ jI te m;t;SRImtI ibSn kOr jI de Qr cm;r j;tI ivc hoiXa;|1956 ivc a;pjI ne bI> aEs> sI krke 1957 ivc ‘srve a;f iXMDIa;’ ivc nOkrIkItI|Auhn;. rLiKak iviga;n ate irsrc ivk;s sMgWn dI pRtIyogt;vI p;s kItI|b;b; s;ihb jI de jnm idn dI zuLTI $ lE ke a;p ne nOkrIto. ita;g pLtr de idLt; ate b;b; s;ihb de imSn te cLl pXe|a;p jIa;r> pI> a;XI ivc kMm krde rhe|pr a;p jI aMbeDkr imSn gihr;XI‘c smZN k;rN a;pNe trIke n;l cl;AuN; c;huMde sn|6 dsMbr1973 $ b;mseW krmc;rI sMgWn bN;iXa;|b;msef de m;iwam to. 6dsMbr 1981 $ DI> aEs> fors bN; ke deS Br ivc kR;.tIk;rI jn cetn;m;rc kLYe|aMt a;p jI ne r;jnIitk srgrmIa;. behLd JrUrI smZ kebhujn sm;j p;rTI 14 apREl 1984 $ bN;XI|’cmc; yuLg;.’ b;msefn;m dIa;. do ikt;b;. vI ilKIa;.|a;p jI de B;SN; dIa;. ijld;. vIpRk;iSt hoXIa; hn|aMt a;p jI a;pNI r;jnIitk v;irs BEN kum;rIm;iXa;vtI jI $ bN; ke Qor tpLisa; krde hoXe 9 aktUbr 2006 $sd; lXI srIrk rUp ivc ivzx gXe, pr a;pNe ivc;r;. r;hI. s;D;m;rg drSn krde rihNge|BEN kum;rI m;iXa;vtI jIBEN kum;rI m;iXa;vtI jIBEN kum;rI m;iXa;vtI jIBEN kum;rI m;iXa;vtI jIBEN kum;rI m;iXa;vtI jI – 15 jnvrI 1956 $ a;p d; jnmcm;r j;tI ivc pRBU ida;l de Qr m;t; SRImtI ivida;vtI dI kuLKo.hoiXa;|bI> Xe> p;s krn AuprMt k;$n dI iDgrI aEl> aEl> bI> 1980ivc p;s kItI|s;ihb SRI k;SI r;m jI de sMprk ivc a;AuN mgro. a;pjI pUrI iJMdgI pirv;rk irSita;. dUr rih ke bhujn sm;j dI sev;
krn dI shuM K;wI|aLj a;p jI s;ihb k;SI r;m jI de drs;Xe m;rg tecLlida;. bhujn sm;j p;rTI de ivk;s lXI hr pl mohrI BUimk; inB;rhe hn|y;d rhe s;ihb SRI k;SI r;m jI ne a;p jI $ r;jnIitk v;irsaEl;n kIt; sI|aLj a;p AuLtr pRdeS dI muLK mMtrI dI kursI te ibr;jm;nho te srbjnk ihLt;. dIa;. nItIa;. te a;pNI srk;r cl; rhI hE|a;pjI dI srk;r dua;r; dilt;. de ivk;s, grIb;. de Ble ihLt, mh;.purS;.de snm;n iht sme. sme. yojn;v;. bN;XIa;. j;.dIa;. hn|D;> aMbeDkrjI, sitgurU rivd;s jI, sitgurU kbIr jI, s;ihb SRI k;SI r;m jI,mh;tm; jotI r;_ fUle jI, tq;gt gOtm jI de y;dg;rI sm;rk; d;inrm;N kIt;|aLj Auh a;pNI srk;r dIa;. nItIa;. tiht anek;.deS Bl;XI de k;rj kr rhI hE|m;iXa;vtI jI ne ‘bhujn sm;j te AusdI r;jnItI’ ate hor bhut s;rIa;. ilKt;. ilKIa;. hn|ijhn;. ivco.Aus dI dUr aMdeSI- soc ZlkdI hE|sm;j $ hor Aucer; ilj;N lXIttpr hE|p;l blk;r b;lUp;l blk;r b;lUp;l blk;r b;lUp;l blk;r b;lUp;l blk;r b;lU - - - - - pI b;lU d; jnm 1875 XI: wxv;x krn;Tk; dImh;n cm;r j;tI ivLc hoiXa;|pI b;lU B;rtI ikRkT TIm d; hoNh;riKD;rI sI|AusdI KeD de crce dUr-dUr tLk sn|pihl;. pihl ikRkT TImivLc a;p jI $ cm;r hoN krke nJr c’ nhI. sI rLiKa; j;.d; ikAu.ik pIb;lU bhut cMg; ge.db;j sI|kXI bR;hmN iKD;rI a;p jI n;l cMg;slUk nhI. sn krde|imhnt ate yogt; de a;w;r te a;p jI d;kpt;n bnN; tEa sI pr j;tI a;w;irt soc te iXLk bR;hmN DI> vI>id_kr $ TIm d; kpt;n cuN ila; iga;|ros vjo. a;p TIm to. b;hrho gXe|ntIje vjo. KeD pRemIa;. ne muJ;hre kIte ijs de isLTe vjo. 1920 XI:ivLc a;p $ TIm d; kpt;n cuN ila;. iga;|1923 XI: ivLc ibLWl (jopI> b;lU d; zoT; Br; sI) $ kpt;n cuN ila; iga;|don;. Br;v;. neyUrpIan TIm n;l kXI mEc KeDe ate ijLte|bMglOr d; iXLk sm;j S;StrIilKd; hE ik ‘pI> b;lU $ DbilyU jI> gRes de br;br dLisa; ik ijs neB;rtI ikRkT TIm d; ivk;s kIt;|ijs$ Bul;AuN; asMBv hE|29 jnvrI1932 D;> aMbeDkr jI ate mh;tm; g;.wI ivLc vLKrI coN pRN;lI dIlx;XI cLl rhI sI Aus sme. pI> b;lU b;b; sihb aMbeDkr de smrqn ivLcintre sn|pUn; pEkT AuLte D;> aMbeDkr jI de n;l pI b;lU ne vI dst<tkIte sn|1956 XI: $ pI> b;lU srIrk rUp ivLc nhI. rhe pr ikRkT deivLc yogd;n te sd; hI KeD pRemIa; $ m;N rheg;|cor; corI k;.D ate ShId r;mptcor; corI k;.D ate ShId r;mptcor; corI k;.D ate ShId r;mptcor; corI k;.D ate ShId r;mptcor; corI k;.D ate ShId r;mpt – cor; corI ipMD gorKpur de cor;corI k;.D d; n;iXk r;mpt cm;r sI|2 frvrI 1922 $ puils deaita;c;r;. ivruLw q;Ne ivc v;pira; sI|puils ne ahIr Bgv;n d;s$ g;lI gloc krke l;WIa;. n;l kuiTa; sI|iXs de ivruLw r;mpt ne
57 58
( )
( )
iXk hfte dI hxt;l krke b;J;r bMd krv;Xe|5 frvrI 1922 $aEl;n kIt;|r;mpt dI agv;XI ivc 5 hJ;r cm;r B;XIc;r; de lokiXnkl;b iJMd;b;d de n;are l;Au.de cor; corI q;Ne ivc gXe te puils neBIx te golI cl; idLtI|aMdolnk;rIa;. ne kRow ivc a; ke q;Ne $ aLgl; idLtI|23 aMgreJ puils krmc;rIa;. $ aLg ivc ZulsN;ipa;|mh;tm; g;.wI ne pihl;. aMdoln d; s;q idLt; te jdo. pt;lLiga; ik iXs dI agv;XI iXk cm;r kr irh; hE t;. Aus ne a;pN;aMdoln v;ips lE ila; te aMgreJ;. d; s;q idLt;|iXs k;.D ivc 272aMdolnk;rIa;. de cl;N hoXe, 19 $ f;.sI dI sJ;, 14 $ Aumr kEd teb;kIa;. $ 8-8, 5-5, 3-3 s;l dI sJ; hoXI|r;mpt $ 19 ivaktIa;.n;l f;.sI dI sJ; suN;XI gXI|1947 to. b;ad iXs QTn; de sbUtimT;AuN sI n;p;k koiSS kItI gXI|cor;- corI k;.D de kuZ kR;.tI vIrcor;- corI k;.D de kuZ kR;.tI vIrcor;- corI k;.D de kuZ kR;.tI vIrcor;- corI k;.D de kuZ kR;.tI vIrcor;- corI k;.D de kuZ kR;.tI vIr - - - - - amr ShId sMmpt cm;r (F;.sI),kR;.tIvIr a;yoiwa; cm;r (aLW s;l dI sJ;), kLlU cm;r (pMh s;l dIs<t sJ;), kR;.tIvIr SRI grIb cm;r (pMj s;l dI krxI sJ;), kR;.tIvIrnohr cm;r (ze s;l dI krxI sJ;), kR;.tIvIr flXI cm;r (pMj s;l dIsJ;), kR;.tIvIr ibrj; cm;r (pMj s;l dI kEd), kR;.tIvIr mMDI cm;r(pMj s;l dI kEd), kR;.tIvIr mexXI cm;r (pMj s;l dI kEd), kR;.tIvIrimW;XI cm;r (itMn s;l dI kEd), kR;.tIvIr mLKU cm;r (itMn s;l dIkEd), kR;.tIvIr durjn cm;r (sLt s;l dI kEd), kR;.tIvIr r;m pRs;dcm;r (do mhIne dI kEd), kR;.tIvIr sUrj nr;iXN cm;r (iXLk s;l dIkEd te 100 rupXe jurm;n;), kR;.tIvIr sIt; r;m cm;r (no mhIne dI kEdte 100 rupXe jurm;n;), kR;.tIvIr sIt; r;m cm;r (no mhIne dI kEd te150 rupXe jurm;n;), kR;.tIvIr yow; isMQ cm;r (itMn mhIne dI s<tsJ;), kR;.tIvIr rQUbr cm;r (c;r mhIne dI kEd), kR;.tIvIr r;m dul;recm;r (iXLk mhIne dI kEd te 20 rupXe jurm;n;), kR;.tIvIr pUrn mLlj;dv (ze mhIne dI kEd te 200 rupXe jurm;n;), kR;.tIvIr iclU cm;r(itMn mhIne dI sJ; te 50 rupXe jurm;n;), kR;.tIvIr DLbl red;sI (iXLks;l dI kEd), kR;.tIvIr BBUt cm;r (ze mhIne dI sJ; te 50 rupXejurm;n;), kR;.tIvIr a;yoiwa; cm;r (no mhIne dI sJ; te 50 rupXejurm;n;), kR;.tIvIr kmle cm;r (aLW mhIne dI sJ;), kR;.tIvIr wUmLlcm;r (ze mhIne dI kEd te 5 rupXe jurm;n;), kR;.tIvIr wnpLt cm;r(iXLk s;l dI kEd te 50 rupXe jurm;n;), kR;.tIvIr bnv;rI l;l (ze s;ldI kEd te 10 rupXe jurm;n;), kR;.tIvIr hrida;l cm;r (iXLk s;l dIkEd te 50 rupXe jurm;n;), kR;.tIvIr r;m l;l cm;r (ze mhIne dI kEd te35 rupXe jurm;n;), kR;.tIvIr iSv rtn cm;r (ze mhIne dI kEd),kR;.tIvIr Q;sI cm;r (ze mhIne dI kEd), kR;.tIvIr drSn cm;r (ze
mhIne dI kEd te 10 rupXe jurm;n;)
rivd;sIa; wrm te hir d; inS;nrivd;sIa; wrm te hir d; inS;nrivd;sIa; wrm te hir d; inS;nrivd;sIa; wrm te hir d; inS;nrivd;sIa; wrm te hir d; inS;niXith;s iXs gLl d; gv;h hE ik ikse kOm de ijMd; rihN lXI Aus kOmd;, Aus wrm d; iXith;s hoN; JrUrI hE|iXith;s bN;AuN lXI iXith;silKN lXI a;pNe puriKa;. dI ivr;st n;l juxn; p.Ed; hE|a;pNe wrmd; inS;n dunIa;. te rLKN ate dLsN lXI a;pNe wrm de inS;n s;ihb$ Zul;AuN; p.Ed; hE|ivKre pXe sm;j $ iXk m;l; v;.gU iXk lxI ivcproN lXI iXk inS;n s;ihb d; hoN; JrUrI hE|inS;n s;ihb a;pNIkOmI pihc;N te w;rimk svEm;n huMd; hE|inS;n s;ihb d; arq ivKrepXe sm;j $ iXk krke a;pNe gurdev jI dI ivc;rw;r; n;l jox ke sLcem;rg vLl torn; te shI idS; vLl moxn; hE so rivd;sIa; wrm d;inS;n s;ihb “hir” hE|hir d; inS;n s;ihb sitgurU rivd;s jIn;mlev; (rivd;sIa; kOm) sMgt;. dI Jord;r mMg te SRI gurU rivd;ss;wU sMpRd;iX dua;r; hir de inS;n $ iXk mte tiht p;s kIt; iga;|hirde inS;n s;ihb $ iXMglE.D inv;sI sMgt;. vlo. riJsTrD krv;iXa;iga;|jo aLj ivSv de kone-kone ivc SRI gurU rivd;s w;rimk sq;n;. teZUl irh; hE|
The Copyright Act 1957 de aEkT awIn imtI 6-3-1987 $ rij> nM: A48-807/87-Co de tiht rijsTrD krv;iXa;iga; hE|sitgurU rivd;s jI dI ivc;rw;r; $ smript sMgt pUreivSv ivc fElI hoXI hE|”rivd;sIa; wrm” de pErok;r;. dI igNtIkrIb 20 krox de lLgBg hE|s;De sm;j $ iXs inS;n s;ihb dI JrUrtikAu pXI ? ikAu.ik 20 krox dI a;b;dI v;le sm;j $ iXk shIpleTf;rm te iXkLW; krn lXI, dr b dr QuMmde sm;j $ iXk inS;nheW;. iXkLW; krn lXI, hJ;r;. s;l;. to. gul;mI Bira; jIvn btItkrde sm;j $ svEm;n Bira; jIvn dI sew idMde gurU rivd;s jI decrn;. n;l joxn lXI, ivSv ivc svE kOmI ivc;rw;r;v;. s;hmNea;pNe sitgurU rihbr dI ivc;rw;r; $ rLKN ihLt iXh atI JrUrI sIs;DI pihc;n idK;Aud; a;pN; inS;n s;ihb|inS;n s;ihb hir d; hIikAu. koXI hor ikAu. nhI. ? sitgurU rivd;s mh;r;j jI aMimRtb;NI d;smuLc; aiwaEn krn to. b;ad isLT; inkld; hE ik hir sm;j dI sMpUrnmuktI, Xekt; te trLkI d; pRtIk hE, hir de tul koXI ivSv d; jIv nhI.hE|hir pUrn p;rbRhm prmeSvr d; sLc; n;m hE|sitgurU rivd;s jIa;pNI aMimRtb;NI ivc Auc;rde hn “hir ke n;m ibnu ZUWe sgl p;s;re”so sitgurU rivd;s jI dI aMimRtb;NI $ iwa;n ke.dirt ho ke aEse sLce
59 60
( )
( )
prmeSvr $ a;pNI kOm d; a;pNe wrm d; inS;n s;ihb bN;AuN; bxem;N v;lI gLl hE|’hir’ d; arq iXMn; smZ lEN; k;FI hE|hir to. B;va;J;dI hE|a;pNI kOm wrm d; inS;n AuLc; rLKN ihLt aLj Der; sLcKMDbLl;. de mh;.purS;. te s;wU sm;j de prAupk;r;. sdk; s;De sm;j $ iXLkhoN lXI iXk hir d; inS;n s;ihb imila; hE|sMgt;. de iwa;n ihLtDer; sLcKMD bLl;. de mh;.purS;. vlo. 2004 ivc iXk sEvIn;r ijs ivchir de inS;n s;ihb de rijsTrD FoTo k;pIa;. z;pIa;. gXIa;.sn|sitgurU rivd;s jI dI aMimRtb;NI s;$ hr pl y;d kr;Au.dI hE“sit sMgt imil rhIaE m;wo jEse mwup mKIr;”|sitgurU rivd;s jIsmuLcI kOm $ Xekt; d; sMdeS de rhe ne ikAu.ik ijs kOm ivc Xekt; huMdI hEAus kOm d; ivk;s huMd; hE|ijs kOm de lok;. ivc a;psI ivrowt; huMdI hEAus kOm d; n;S huMd; hE, ivn;S huMd; hE|aLj sitgurU rivd;s jI dIap;r bKiSS sdk; ivc;rw;r; n;l jux rhI hE|rivd;sIa; wrm deakIida;. $ mMn rhI hE, apn; rhI hE|a;pNe jIvn ivc Y;l rhIhE|iXh kOm dI Xekt; hI hE jo deS ivdeS ivc sitgurU rivd;s jI degurU w;m;. te hir d; inS;n s;ihb ZUl irh; hE|iXh Xekt; dI hI gLl hEaLj kOm wrm deS d; BivLK zoTe-zoTe bLce a;pNI kOm de inS;n s;ihb hirde inS;n s;ihb v;le zoTe-zoTe loikT a;pNe gl ivc p; ke sitgurU n;lsLcIa;. pRIt;. p; rhe hn|
iXh rivd;sIa;. wrm de pErok;r;. dI Xekt; hI hE “SRI gurUrivd;s jnm asq;m mMidr sIr govrwnpur bn;rs (AuLtr pRdeS) ivKeiXk a;lIS;n mMidr jo aLj sone ivc mxHn j; irh; hE, Aos mMidr te hird; inS;n s;ihb asm;n $ zUhd; hv; ivc lihr;Aud; mjIWe rMg ivcrMiga; hir d; inS;n s;ihb Aukira; iXh y;d idl;Au.d; smuLce ivSv$ begmpur; shr ko n;AU||duKu aMdohM nhI itih W;AU|| n; tsvIs iKr;j nm;lu||K;Auf n;Kt; n; trsujv;l||
iXh s;De sm;j dI KuSiksmtI hE smuMdr to. gihr; hir, sB to.ivS;l hir jo s;$ s;De sMt sm;j ne rijsTrD krv; ke s;De gurU Qr;.te SuSoiBt kIt; hE te BTke sm;j $ mMijl vLl sew idLtI hE|ijs hirp;rbRhm prmeSvr sdk; smuLce ivSv de k;rj sMpUrn huMde hn|aEsep;rbRhm prmeSvr dI ztr z;iXa; ivc ijs kOm de lok iXk muLW ho kejux bEW j;N Aus kOm d; v;l vI ivMg; nhI. ho skd;|
kXI v;r duLK iXs gLLl d; huMd; hE ik kuZ sv;rqI iksm de lokkuZ Sr;rtI iksm de lok a;pNe zoTe-zoTe sv;rq;. ipLze smuLcI kOm d;bhut vLD; nuks;n kr j;.de hn|s;DI sBn;. $ arjoXI hE, ipa;r
sitk;r n;l kihN; hE ik sitgurU rivd;s jI dI ivc;rw;r; n;l juxj;vo|a;psI tkr;r;. zLD ke a;psI s;.Z p; ke rivd;sIa; wrm depihred;r bN j;vo|a;AuN v;l; sm;. iXhn;. pihred;r;. te m;N kreg;te gLd;r;. te l;hnt;. p;veg;|sitgurU rivd;s jI ke loXe ture Der; sLcKMD bLl;. dI yog agv;XI ivctur pvo t;. mMijl;. de mUMh veK skde ho|hir hir de jEk;ira;. ivc hirhir ivc smuLc; ivSv rMg idAu, hir hir de ZMDe hr p;se Zul; id_ikAu.ik muktI d; iXko hI r;h hE “hir” Xekt; d; iXko hI pRtIk hE “hir”sd; y;d rhe Bul; n; bEiW_|aMimRtb;NI sitgurU rivd;s jI dI jo pl-pl hr pl iXh smZ; rhI hE :-
aMdoln, a;.wr; pRdeS ate krn;Tk; ivLc m;dIg; aMdoln ate pMj;b
ivLc a;id wrm aMdoln cl;Xe gXe|B;rt de hor B;g;. ivLc vI vLK-vLK
n;.v; te aMdoln cl;Xe gXe|rivd;sIa; wrm bNn n;l s;re aMdoln;.
dI imhnt s;rqk ho gXI| jE gurUdev wMn gurUdev
“hir so hIr; z;iD ke”“hir so hIr; z;iD ke”“hir so hIr; z;iD ke”“hir so hIr; z;iD ke”“hir so hIr; z;iD ke”ivSv d; isrjk, p;lk te ivSv de ivn;Sk (jo cIJ bNI hE
j; jIv biNa; Aus $ a;pNI sImt Aumr guJ;rida;. <tm hoN; p.Ed; hE
iXhI hir d; isw;.t hE|Auh p;rbRhm prmeSvr srUp hir hE|ijs dI
jd hir rUpI pRm;tm; jI ne iSRSTI dI isrjn; ivc koXI Frk nhI.
p;iXa; iXh jIv ikho ijhe Frk ivc fse pXe hn|
mE a;pno mn hir so joir_
hir so joir sBn se toir_||
jIv $ sitgurU rivd;s jI aMimRtb;NI ivc smZ; rhe hn
a;pN; mn hir n;l jox lE b;kI s;re hI ivSe ivk;r;. n;lo. tox lE|pRBU
hir ibn;. sMs;r de sB ps;re ZUW hn|mn $ hir dI mihm; ivc Dubo de
Aus d; gung;N kr je mukt hoN; hE|hir $ smZ ke hir $ aml ivc
ila; te jIvn sFl kr|
kih rivd;s ivc;r ke r;Ko hir se pRIt||**********
“iXk bentI hir isAu”iXk bentI hir isAu”iXk bentI hir isAu”iXk bentI hir isAu”iXk bentI hir isAu”‘’ srb krm ko ita;g kr, hir gur jp idn rEn
b;.Z nIr ijm mIn ko, a;vt n;.hI cEn||“sitgurU rivd;s jI aMimRt b;NI” p;vn pivLtr gRMq ivLc sitgurUrivd;s jI AupdeS de rhe hn he jIv! tUM sMs;r de foke krm k;.D ivK;veita;g de ate idn r;t aLWe pihr pRBU $ y;d kr, AuLWd; bihMd; hird; ismrn kira; kr, tUM hir dI Srn ivLc j; ke hir n;l aEsI pRItIbN; lE ijs trH;. dI pRIt mzlI dI p;NI n;l huMdI hE| ijve. p;NI to.bgEr mzlI nhI. rih p;Au.dI tUM vI iXs trH;. dI pRIt pRm;tm; n;l bN;ik ter; jIvn vI pRBU hir to. ibn;. asMBv hove|hir d; ismrn Bvs;gr to. p;r krd; hE| “hir k; ismrN kIjE, khe rivd;s amI rs pIjE||”
71 72
( )
( )
hir d; ismrn krke hI bRhm rs pIt; j; skd; hE|hir dI bMdgIkrn n;l hI sB suLK;. dI pR;ptI huMdI hE|hir dI bKiSS sdk; hI jIv$ bRhm iga;n pR;pt huMd; hE|hir $ jo jIv ismrd; hE, hir dI jo jIvbMdgI krd; hE Auh jIv ijA.ude jIa mukt ho j;.d; hE|iXh sitgurUrivd;s jI dI aMimRt b;NI kih rhI hE|
“jIvt mukMde mrt mukMdet;. kE sevk kAu sd; anMde”||rh;Au||
jo jIv a;pNe a;KrI s;h;. tLk hir $ y;d krd; hE|hir dIbMdgI krd; hE|jo jIv hir $ ivc;r ke cld; hE ivs;rd; nhI. hE hrpl hr QxI hir $ y;d rLKd; hE|Aus jIv te hir dI bKiSS ho j;.dIhE, jIv $ sd; hI a;nMd dI pR;ptI huMdI rihMdI hE|Auh jIv ijAu.de jIamuktI h;sl kr lE.d; hE|jnm mrn de cLkr to. riht ho j;.d; hE|sitgurUrivd;s jI aMimRt b;NI ivLc AupdeS de rhe hn|
“hir hir tul n; pR;NIa; kih rivd;s ibc;r”|| he hneira; dI r;he gua;ce hoXe jIv! hir de tul koXI ivSv ivLcvst nhI. hE|koXI SktI Aus pRBU dI br;brI nhI. kr skdI|hir detul koXI jIv nhI. hE|iXhI iXLk mh;n sc;XI hE jo sitgurU rivd;s jIQoK ke ivc;r ke sm;j $ smZ; rhe hn|
“khe rivd;s Bj hir n;mpRBU so iwa;n sfl sB k;m”||
isRSTI de m;lk pRBU hir d; n;m duLK te icMt;v;. imT; idMd; hE,suKmXI aMimRt dI vrK; krd; hE|hir pRBU d; n;m jpN v;ila;. de s;rek;rj sfl ho j;.de hn|jo s;re sMs;r de jIv;. de k;rj sfl kr idMd;hE Auh kevl hir hE ijsd; iwa;n iXk;gr ict ho ke krn; c;hId;hE|sitgurU rivd;s jI aMimRt b;NI ivLc Frm;Au.de hn ik
‘’ hir jpt teAu jn; pdm kvl;spit t;s sm tuil nhI a;n koAU||Xek hI Xek anek hoiX ivsqir_a;n re a;n BrpUir soAU||rh;Au||
sitgurU rivd;s jI a;pNI p;vn pivLtr aMimRt b;NI ivLc frm;rhe hn ik pRBU pRm;tm; hir d; n;m jLp|Ausd; n;m jLp ijsdI br;brIsMs;r d; koXI vI jIv nhI. kr skd;|hir d; n;m ismrn kr ijs dIbr;brI ivS$, iSv, bRhm; a;id vI nhI. kr p;Au.de|iXLk hir hI hE joik sMs;r de kN-kN ivLc vsd; hE, Jre- Jre ivLc jo ivcr irh; hE Aushir d; sLc; ivc;r kr| tUM pRm;tm; ivLc a;n kI a;s zLD ke a; jo iXLkjot sB jIv;. ivLc jgdI hE Aus$ veK Ausde c;nN ivLc a;|jIvn ivLcmuktI d; mihj iXLko r;st; hE krm k;.D; d; ita;g krke hir dI sLcI
bMdgI krnI| “a;pn b;pE n;ih iksI ko Bvn ko hir r;j;||”Auh hir rUpI pRm;tm; ikse vI iXns;n to. vLK nhI. hE|sBn;
ivLc hir br;br rUp ivLc sm;iXa; hoIXa; hE|hr iXns;n pRem BgtIkrke pRIt bN; ke pRm;tm; (hir) $ pR;pt kr skd; hE|Auh ikse dIinjI sMptI nhI. hE|Auh t;. s;rI isRSTI d; sLc; m;ilk hE, s;rI dunIa;.d; s;XI. hE, Ksm hE, b;p hE|aMimRt b;NI sitgurU rivd;s jI aLj sB d;m;rg drSn kr rhI hE|sitgurU a;pNI b;NI ivLc v;r-v;r hir dImihm; kr rhe hn, s;$ ijs n;l aTuLT s;.Z p;AuN lXI Jor de rhehn|Auh hir B;v pUrn p;rbRhm pRmeSvr hE jo QT-QT ivLc ibr;jm;nhE jo s;De rom-rom ivLc rima; ipa; hE|K;s tOr te y;d rLKN; hE ik hir$ ismrn; hE|sitgurU jI dI aMimRt b;NI te aml krida;. sitgurU jIde aMimRt bcn;. $ a;pNe jIvn ivLc Y;lN; hE|a;pNe ceita;. ivLcvs; ke a;pNI soc $ hir de lx l; ke aTLl sc;XI $ sLc mMn ke cLlpEN; ik sitgurU jI dI aMimRt b;NI ivLc hir d; arq p;rbRhm pRmeSvrhE n; ik ikse hor SktI to. ila; j;ve|sitgurU rivd;s jI vrge pUrnbRhm iga;nI mh;tm; pUrn p;rbRhm pRmeSvr hir dI hI ar;wn; krskde hn hor ikse dI nhI. ikAu.ik hir $ ivs;r ke sMs;r ivLc hor koXIvI muktI d; ikn;r; nhI. hE|sitgurU rivd;s jI a;pNI aMimRt b;NIivLc r;m dI pUj; krde hn ate n;l hI aMimRt b;NI ivLc spLST vI krrhe hn ik mE. ijs r;m dI pUj; kr irh; h;., ijs $ iwa; irh; h;., ijsde lx lLg; h;. Auh mere rom-rom vLc visa; r;m hE n; ik dsrq jI d;puLtr “r;j; r;m cMdr” hE|mere r;m ate r;j; r;m ivLc bhut FrkhE|mere r;m ne jo isRSTI s;jI hE Aus dI isrjN; d; ihLs; sI r;j; r;m
cMdr|mer; r;m t;. srb iva;pk hE jo a;id to. aMt tIk rheg;|(asI.
aLj tLk pxHde a; rhe h;. ik isMwU Q;TI dI sLiBat; B;rtI mUl inv;sIa;.
dI sLiBat; sI ijs dI ivsq;rt; pUre ivSv $ m;t de rhI sI|ijsdI
trLkI deK ke vLDIa;.- vLDIa;. sLiBat;v;. dMd;. ivLc AuglI idMdIa;
nJr a;Au.dIa;.|iXs mh;n mUl inv;sI sLiBat; $ ivdeSI a;rIa;
hir ibn;. koXI vI jIv pivLtr nhI. hE|hir de ibn;. ikse cIj dI
pUj; nhI. kItI j; skdI|jekr sMs;r ivLc koXI pUj; de l;iXk hE t;. Auh
kevl hir hE hir de ibn;. koXI hor nhI. hE|
hir hir hir hir hir hir hre
hir ismrt jn gXe instir trE||
aMimRt b;NI ivLc sitgurU rivd;s jI y;d idv; rhe hn ik hir
$ y;d kr hr vele hir $ ismr, mukt ho j;veg;|Auh mukt kr idMd;
hE|hir $ jp ke hI jIv tre hn ate trde rihNge|hir $ y;d krkehir n;l s;.Z p;AuNI hE|iviSa;, ivk;r;., krmk;.D; to mukt hoN;hE|mukt hoN dI smZ a;ve iXh bentIa;. hir pRBu aLge krnIa;. hn|a;pNerihbr d; ZMD; cuLk ke cLlN; hE|
khE rivd;s iXLk bentI hir isAupEj r;KAu r;j; r;m merI||
aLj s;De sm;j $ iXh gLl mMn lENI smZ lENI ait JrUrI hE ik
75 76
( )
( )
muktI d; kevl iXLk r;h ‘hir’ hE iXs lXI hir de arq;. $ smZ ke hir$ y;d rLKN; c;hId; hE|ivc;r ke cLlN; hE n; ik ikse aiga;nt; vLspE ke hir ivrowI ivc;r;. $ pRfuLlt krn; hE|iXh mnuLK; jnm durlBhE|iXs jnm ivLc sLc $ smZ ke sLc;XI n;l bLZ ke ZUW de ikle Y;h deNehn|iXh jnm v;r-v;r nhI imlN; jekr iXs jnm ivLc kUx isre teY.ohde rhe t;. muktI kde nhI. imlegI|asI. ipLze pxH a;Xe h;. ik iXhjnm hIira;. vrg; hE ate iXh hIira;. vrg; jnm hIira;. vrge pRBUde crn;. ivLc BeT krIXe|a;Au sitgurU rivd;s mh;r;j jI dI aMimRtb;NI de lx lLg ke a;pNe rihbr dI ivc;rw;r; $ ivSv dI sB to.mh;n ate ivS;l ivc;rw;r; s;bt krIXe|y;d rLKo jdo. asI. hir n;ljux;ge. t;. sLc;XI n;l jux;ge.|jo kOm;. sc;XI n;l jux j;.dIa;. hn AuhkOm;. a;pNe puriKa;. d; supn; s;k;r krdIa;. hn ate jldI hI a;pNepuriKa;. dI ivr;st n;l jux ke a;pN; r;j k;iXm kr lE.dIa;. hn|bslox hE iXLkjuT ho ke sitgurU rivd;s mh;r;j jI dI aMimRt b;NI pxHndI aml krn dI|aLj jrUrt heW iXLk a;v;j ho ke gUMjN dI, hLq ivLchir d; ZMD;. hr sIne ivLc beGmpure d; supn;|
hE|a;p jI ilKde hn ‘’n;n; iKa;l pur;n bed ibw cOtIs aLKr m;hI”
iXs d; B;v asl ivLc aLKr cO.tI hI hn|pMiDt ne iga;n $ kiWn
bN;AuN lXI dev n;grI de aLKr kLcI lLsI v;.g vw; ke 52 kr zLDe
hn|iXs to. isLw ho iga; hE ik pihl;. cO.tI aLKr gurmuKI de lox anus;r
jo dLse hn ate sMket idLte hn Auh Bgt (sitgurU) rivd;s jI dI deN
hn|SRI gurU n;nk dev jI ate SRI gurU aMgd dev jI ne nhI. bN;Xe|
(2) azUt vrg $ sMsikRt bolI pxHn ate pxH;AuN dI pUrI trH;.
mn;hI sI|azUt vrg dI lox $ pUr; krn v;ste gurU rivd;s jI ne
gurmuKI aLKr bN;Xe t;. jo iXh m;nvI aiwk;r;. to. vMict sm;j ivLida;
pR;pt krke gul;mI dI zT $ Aut;r ke snm;nt jIvn jI ske ate
AuLnt ho ske|(sMdrB AuhI) so sitgurU rivd;s jI ne sm;j $ ivLida;v;n
krn v;ste gurmuKI dI isrjN; kItI ate m;nvI aiwk;r;. to. vMict
sm;j $ DMke dI coT te Kuisa; hoiXa; aiwk;r idv;iXa;|sitgurU
77 78
“⁄«Ò ÓÈ ‘« ⁄‡√≈Ò ÍÛ≈¿»”
( )
( )
rivd;s jI aMimRt b;NI gRMq ivLc drj hE a;p jI dI Auc;rn kItI hoXI
pE.tI aLKrI|sitgurU rivd;s jI dua;r; rict pE.tI aLKrI heW ilKe
anus;r hE|
A, a, X, s, h, k, K, g, Q, ~, c, z, j, Z, fl, T, W, D, Y, N, t, q, d,
w, n, p, f, b, B, m, y, r, l, v, x,
sitgurU rivd;s jI mh;r;j jI ne sm;j $ iga;nv;n krn v;ste
pE.tI aLKrI dI rcn; kItI jo s;De p;s mOJUd hE|sMgt;. dI j;Nk;rI
iht ik B;rt ate p;ikst;n dI vMD to. pihl; l;hOr dI ad;lt ne
iXh fEsl; kIt; sI ik gurmuKI dI rcn; sitgurU rivd;s jI ne kItI
hE|
“ n;n; iKa;n pur;n bed ibiw cAutIs aLKr m;hI”sitgurU rivd;s jI ne pE.tI aLKr;. dI rcn; krn AuprMt aiga;nsm;j $ iga;n vMDN iht p;WS;l;v;. KolIa;.|ijnH;. ivLc Aus sme. degurU jI de sevk ate hor gurU jI to. pRB;ivt s;wU sMt mh;.purS p;WS;l;r;hI. iga;n vMDN d; k;rj krn lLge|y;d rhe sitgurU rivd;s jIde 52 r;je r;NIa;. sevk bNe ate Auhn;. de ivLida; de pRs;r iht ikMn;k;rj kIt; hoveg;|sitgurU rivd;s jI dI pRerN; sdk; jo p;WS;l;v;.KolIa;. gXIa;. Auhn;. ivLc ivLida; d; pRS;d vMiDa; j;.d; sI|sBn;.$ iml-jul ke rihN d; p;vn pivLtr sitsMg suN;iXa; j;.d; sI|
stsMgit imil rhIaE m;wAu jesE mwp mKIr;||sitgurU rivd;s jI mh;r;j jI dI aMimRt b;NI sm;j $ ivLida; pR;ptIkrke iga;nv;n ho iml-jul ke rihN d; sMdeS idMdI hE|ijve. SihddIa;. mLKIa;. Sihd de zLte n;l iml-jul ke rihMdIa;. hn Ause trH;.sm;j $ iXLk juLT ho ke a;pNe hLk;. dI r;KI krn dI pRern; de rhe hn aten;l hI ivLida; pR;ptI d; m;rg vI idK; rhe hn ikAu.ik ivLida; ibn;.s;DI durdS; AuhI hE|
sit ivida; ke pxe pR;pt kre sd; iga;n rivd;s khe ibnu ivida; nr ko j;nu aj;nu||
iga;n to. ibn;. m;nv nrk Bog irh; hE|ivida; pR;pt krke a;pNeduKI jIvn $ suKI bN; skd; hE|sitgurU rivd;s jI aMimRt b;NI r;hIjIv $ ate smuLce sm;j $ smZ; rhe hn|
pI gXe ShId sMt r;m nMd jI iXse Dere to. sn|iXs Dere to. imSn d;
pRc;r ho irh; hE|sMgt $ jux bEWN d; sLc; AupdeS hE aEse mh;n sMt;. dI
sMgt krn dI pRern; ijnH;. dI p;WS;l; ivLc sLc rUpI iga;n imld;
hE|aiga;n sm;j iga;nv;n ho irh; hE|hir dI p;WS;l; ivLc sitgurU
jI pxHn d; AupdeS de rhe hn|hir d; mtlb sm;nt;, sutMtrt; hE|
hir muktI d; r;h hE|
79 80
( )
( )
sitgurU rivd;s jI dI “aMimRtb;NI”sitgurU rivd;s jI dI “aMimRtb;NI”sitgurU rivd;s jI dI “aMimRtb;NI”sitgurU rivd;s jI dI “aMimRtb;NI”sitgurU rivd;s jI dI “aMimRtb;NI”ivc hir dI mihm;ivc hir dI mihm;ivc hir dI mihm;ivc hir dI mihm;ivc hir dI mihm;
sitgurU rivd;s jI aMimRtb;NI ivc sitgur;. ne jIv $aiga;nt; ivc BTke m;nv $ aMwk;r;. ivc DuLbe sm;j $ hir jI delx lLgN d; v;r-v;r AupdeS de rhe hn|ijqe hir jI n;l juxn d;m;rg idK; rhe hn Auqe a;n, krmk;.DI, gEr-m;nvI SktIa;. n;lo.hLTN d; AupdeS de rhe hn|a;Au aMimRtb;NI sitgurU rivd;s jI dIivc ‘hir’ de B;v arq smZN d; ytn krIXe|arq;. $ j;N ke smZ kehir n;l sLcI pRIt p;XIXe:-
hir hir hir hir hir hir hre||hir ismrt jn gXe instir trE|| rh;Au ||
pRm;tm; d; hir hir n;m jLp ke pihl; vI sMs;rI jIv mukt ho gXe hn,hir n;m jLp ke huN BI mukt ho rhe hn ate hir n;m jLp ke aLgo. vImukt hoNge|pRm;tm; d; ‘hir’ n;m jIv de ihrde $ Aujvl krn v;l;hE|pRm;tm; d; sv;s-sv;s hir n;m jLp ke jIv sMs;r de n; tre j;Nv;le Bv-s;gr $ p;r kr skde hn|
a;pn b;pE n;hI iksI ko B;vn ko hir r;j;||moh pTl sBu jgt iba;ip_ Bgt nhI. sMt;p;||
Auh hir pRm;tm; jI a;p ikse dI b;p dI mlkIat nhI. ho|a;p jI t;.hir pRk;S rUpI r;j; jI kevl pRem;. BgtI krn v;ila;. de hI ho|mohrUpI prd; s;re sMs;r ivc ps;ira; hoiXa; hE pr moh rUpI prd; pRm;tm;de n;m jLpN v;le Bgt;. $ duLK nhI. idMd;|
hir hir hir n; jpih rsn;||avr sB ita;ig bcn rcn;|| rh;Au ||
aE jIv!!!!! aEse suLK;. de smuMdr pRm;tm; d; hir hir n;m rsn; n;l ikAu.nhI. jLpd;? tUM sMs;r dI ZUWI rcn; de vcn;. $ rsn; to. ita;g ke pRBUd; ismrn kr ter; jIvn sfl; ho j;veg;| Í´ Í´ «¤È𠫤Èπ «√Ó∆¬∂, ‹Ω ÒΩ∑∂ ‘« Áπ¡≈Õ
sitgurU rivd;s jI pRm;tm; dI a;rtI krida; kihMde hn ik ter;n;m jLpN; hI terI sLcI a;rtI hE|a;p jI d; n;m jLpN; hI a;p jI $iXSn;n kr;AuN; hE|hir jI a;p de n;m ibn; sMs;r de ps;re ZUWe hn|
khE rivd;s n;mu tero a;rtIsitn;mu hE hir Bog tuh;re||
sitgurU rivd;s jI Frm;Au.de hn ik he pRm;tm; jI a;p jI d; n;mjLpN; hI mere lXI a;p dI sLcI a;rtI hE|sitn;m d; hI a;p jI $ Boglg;Aud; h;.|
n;mdev, kbIru itlocnu swn; sEn trE||kih rivd;s sunhu re sMthu hir jIA te sBE srE||
sitgurU n;mdev jI, sitgurU kbIr jI, sitgurU itRlocn jI, sitgurUswn; jI, sitgurU sEn jI pRm;tm; jI d; n;m jLp ke tr gXe ate ijnH;.ne sMs;r ivc Xekt; s;.ZIv;lt; sq;pt krn lXI lihr cl;XI ijhn;.de sm;ijk, kR;.tIk;rI te prm;rqI ivc;r;. aLge r;je- mh;r;ija;. tekLTx pMqIa;. $ ZukN; ipa;|Auhn;. mh;.purS;. to. sew lE ke hir d; m;rglE beaMt jIv tr gXe|
hir jpt teAU jn; pdm kvl; spitt;s sm tuil nhI. a;n koAU||Xek hI Xek anek hoiX ibsq;ir_a;n re a;n BrpUir soAU||rh;Au||
jo jIv pRm;tm; de n;m $ jLpde hn Auhn;. dI br;brI ivS$ iSv atehor koXI vI nhI. kr skd;|Auh hir iXk hE|iXk to. anek;. rUp w;rnkrke sMs;r ivc ivcrd; hE|jIv $ srv iva;pk pRBU d; ismrn krn;c;hId; hE te muktI pR;pt krnI c;hIdI hE|hir so hIr; z;iD ke krih a;n kI a;s||
te nr dojk j;ihge sit B;KE rivd;s||hir de hIre rUpI n;m $ zLD ke ijhx; jIv muktI dI hor koXI
a;s rLKd; hE, gurU rivd;s jI Frm;Aude hn iXh aTLl sLc;XI hE ik AuhjIv nrk;. $ j;veg;|
sb me. hir hE hir me. Sb hE hir apno ijin j;n;||s;KI nhI. aOr koXI dUsr j;nnh;r sy;n;||sb jIv;. ivc hir pRm;tm; hE|Aus dI sB p;se jot jg rhI
81 82
( )
( )
hE|hir sBn;. ivc ibr;jm;n hE|iXs Bed $ kevl Aus ne hI j;iNa; hEijs ne pRm;tm; $ j;N ila; hE|Aus hir de sm;n koXI dUsr; gv;h,SKS nhI. hE|hir $ j;nN v;l; sMs;r ivc AuLtm hE|
ab kzu mrm ibc;r;. ho hir|a;id aMt aos;n r;m ibn koXI n krE inst;r; ho hir ||Tek||hir jI d; sLc; ismrn krke mE. huN v;stivk rhLs B;v bRhm
iga;n de Bed $ ivc;r ila; hE|iSRSTI de a;id to. lE ke aMt tLk a;pjI to. ibn;. jIv;. $ koXI muktI nhI. de skd;|
kih rivd;s Aud;s t;hI tE. kh; Aup;y ab kIjE||BE bUxt BEBIt Bgit jn kir aBlMbn dIjE ho hir||sitgurU rivd;s jI b;NI ivLc Frm; rhe hn ik klyug de bl
to. bcN lXI huN jIv kI Aup;y kre? he hir jI pRm;tm;!!!!! sMs;r de Bv-s;gr ivc DuLb rhe Bea-BIt jIv $ a;p ikrp; krke a;pN; sh;r; deke Bv s;gr to. p;r kr idAu jI|
kih rivd;s zUTI sb a;s tb hir t;hI ke p;s||a;tm; iqr BXI tb;hI iniw p;XI||jdo. jIv dIa;. sB iXLz;v;. Ktm ho j;.dIa;. hn Audo. jIv hir
ivc lIn ho ke siqr ho j;.d; hE|Aus sme. srv AuLc iniw dI pR;ptI hoj;.dI hE|
su kuz ivc;ir_ t;qe mero mn iqru hE rih_|hir rMg l;go t;qe mero brn pliT Byo||Tek||hir de n;m d; kuZ ku hI ivc;r kIt; t;. Aus sme. mer; mn siqr
ho iga;|jdo. mE$ hir n;m d; mjIWI rMg lLg iga; t;. ZUW; rMg bdliga;|
mE apno mn hir so joir_||hir so joir sbn se toir_||sB pr hir tum;rI a;s;||mn kRm bcn khE rivd;s;||he pRBU jI mE. apN; mn a;p jI n;l jox ila; hE|a;p jI n;l
jox ke sB n;l tox ila; hE|hr sme. mere mn ivc a;p jI de drSn dIiXLz; hE|iXh mE. mn, bcn ate krm krke kihMd; h;.|
mE. ihrde hir bEWyo hir so pE sryo n; Xeko k;j||B;v Bgit rivd;s de pRitp;l kro moih a;j||a;p jI de n;m to. ibn;. mE. sMs;r dI b;jI h;r ke bEW iga;
h;.|mer; iXk vI kMm pUr; nhI. hoiXa;|a;pNI pRem BgtI bKiSS krkeaLj hI merI pRitp;l kro jI|
khE rivd;s pRk;S prm pd k jp tp bRt pUj;||Xek anek anek Xek hir kho kON ibiw dUj;||
sitgurU rivd;s jI Auc;rn krde hn ijs sme. jIv de ihrdeivc hir d; pRk;S ho j;.d; hE t;. Aus sme. jIv prm pd $ pR;pt krj;.d; hE|hir $ ismrn to. b;ad jIv $ jp tp ate pUj; dIa;.dUsrIa;. ivwIa;. krn dI lox nhI. huMdI|pRBU iXLk to. anek;. rUp w;rnkrke sMs;r ivc ibr;jm;n hE|
“qoqI k;y; qoqI m;y;|| qoq; hir ibn jnm gMv;y;||qoq; pMiDt qoqI b;nI||qoqI hir ibn sBE kh;nI”||hir de sLce n;m to. ibn; iXh srIr vI ZUW; hE iXh m;iXa; vI
ZUWI hE|pRBU to. ibn; jIv bek;r ivLc jnm gv; irh; hE|sLce n;m ibnpMiDt vI ZUW; hE pMiDt dI b;NI vI ZUWI hE|hir ibn sBE kh;NIa;.ZUWIa;. hn|ijqe hir rUpI sLc hE Auh kuZ sLc hE|
“tIrq brt kriX bhu tere, kq; bst bhu s;nE|kih rivd;s imil_ guru pUre, ijih aMtr hir iml;nE”||jIv bhut tIrq;. te iXSn;n krde hn ate kq;v;. d; iviKa;n
krde hn|jdo. jIv $ pUrn gurU iml j;.d; hE t;. Auh aMdro. hI jIv $pRBU n;l iml; idMd; hE|
“t;. qE pitt nhI. ko p;vn hir tj a;n n iwa;iXa; re||hm apUij pUij Bye hir qe n;m anupm g;iXa; re||Tek||”Aus pRBU to. vLD; pitt p;vn B;v p;pIa;. $ pivLtr krn
v;l; koXI hor nhI. hE|iXs lXI pRBU to. ibn;. hor ikse $ ikAu iwa;XIXe|heB;XI!!!!! asI. sMs;rI jIv vI pUjN yog nhI. sI pr pUjnIk ho gXe|iXslXI jIv tUM anupm pRBU de n;m d; guN-g;N kr|
“jb lg aMg pMk nihM prsE to jl kh; pK;lE||mn mlIn iviSa; rs lMpT to. hir n;m sMB;le”||jdo. tLk aMg;. $ p;p rUpI icLkx nhI. zUMhd; td tLk pRBU de
n;m rUpI jl ivc Auh$ woN dI lox nhI. hE|iXs trH;. jd tk jIv d;mn (iviKa;) ivSe ivk;r;. ivc luB;Xem;n hoN krke mEl; huMd; hE td hImn $ pRBU d; n;m ismrn krke SuLw kIt; j;.d; hE|
cil mn hir cTs;l px;AU.guru kI s;iT igy;n k; aLzr ibsrE to shj sm;iw lg;AU||a;pNe mn $ hir d; n;m jLpN v;lI p;WS;l; ivc px;AuN
d; AupdeS de rhe hn ijs p;WS;l; ivc SReSW m;rg to. BTkN to. rokNv;lI guru de AupdeS rUpI soTI hE|
83 84
( )
( )
hir $ iml;AuN v;le iga;n d; aLKr vI pxH;iXa; j;.d; hE|jekr jIviga;n aLKr BuLl vI j;.d; hE t;. guru dI ikrp; n;l sihj sm;wI lLgj;.dI hE|
hir ismrE soXI sMt ibc;ro,avr jnm bek;m r;m ibn,koiT jnm so Aupir b;rO||Tek||
jo sMt hir d; ismrn krde hn Auh pUrn sMt hn, SReSThn|pRBU jI de n;m to. ibn;. jIv d; jnm insfl j;.d; hE|iXs lXIkrox;. jnm sMt;. to. v;rne c;hIde hn|
ho binj;ro r;m ko hir ju ko T;.Do l;do j;iX re|r;m n;m wn p;iX_ t;. te shj krUM ibAup;r re||Tek||jekr r;m n;m d; vNj krn v;l; vp;rI hE t;. mere p;s a;ve
mere p;s pRBU de r;m n;m d; vp;r kr lve|mer; T;.D; hir de n;m n;llLida; hoiXa; hE|mE. sMs;r ivc turIa; avsq; d; vp;r krd; h;. joik sMs;r ivc Bed B;v to. AuLpr AuLW ke nOa;. dua;ira;. to. AuLpr dsve.dua;r phuMc ke pR;pt huMdI hE|
hir arpn kir Boj n; kIno, kq; kIrt nhI. j;nIr;m Bgit ibn muktI n; p;ve, amr jIv gr;bE pR;nI||ijs jIv ne hir $ a;pN; jIvn arpn nhI. kIt; ate pRBU dI
viDa;XI nhI. j;NI|pRBU dI pRem BgtI to. ibn;. muktI pR;pt nhI.huMdI|iXs lXI amr jIv pRBU de n;m to. ibn;. jUn;. ivc BTkd; rihMd;
m;l; n;m sBE jg Dhko ZUWo Bek bnEhM|ZUWe te s;.ic tb hoiXMh hir kI srn jb aEhO||
aiga;nt; k;rn jIv ZUWe Brm;. ivLc BuLle hoXe hn te gl;.ivc m;l; p; ke hir dI pR;ptI v;ste ZUWe BeK bN;Xe hoXe hn|jdo. jIv
pRBU dI Srn lEd; hE Aus sme. ZUW $ ita;g idMd; hE sLc n;l jux j;.d;hE| iSv snk;idk p;r n; p;ve mE bpure kI koN ignI hE| j; kI pRIt inrMtir hir so khE rivd;s t;kI sd; bnI hE|
iSv jI, snk;idn c;re Br; Aus hir pRBU dI mihm; nhI. j;Nskde|pRBU de guN;. $ pRBU dI bKiSS krke hI j;iNa; j; skd; hE|ijsjIv dI inrMtr pRIt hir n;l rihMdI hE|Aus jIv dI hmeS; pRBU n;llgn lLgI rihMdI hE|
jn rivd;s ita;gI jg a;s;lhhu _T hir crnn kI|sitgurU rivd;s jI mh;r;j jI Frm;Aude hn ik he jIv, tUM
sMs;r dI ZUWI a;s; zLD de pRBU de crn;. kMvl;. d; a;sr; lE ke a;pN;jIvn sFl kr lE|
Bir Bir devE Srit kl;lI,dira; dira; pIn; re,pIvtu pIvtu a;p; jg Bul;,hir rs m;.ih bOr;n; re|gurU rUp kl;lI dsve. dua;r ivc surt iTk; ke Br Br ke pRBU de
n;m de ipa;le ipl; irh; hE, dira; de sm;n aMimRt de ipa;le jIv pIirh; hE|aEs; aMimRt pIN n;l jIv sMs;r $ BuLl j;.d; hE|pRBU de n;mivc mgn ho j;.d; hE|
set BiX_ tn qr qr kMpih hir ismrn nhI kInH;|jIv $ sitgurU jI kihMde hn ik pRBU d; ismrn kr|jIv
jv;nI hMk;r ivc gua; idMd; hE te aMt buY;pe ivc srIr kMbd; hE, iXkict nhI. ho p;Au.d;|bJurg avsq; ivc pRBU d; ismrn nhI. huMd;|
ibn ivsv;s b;.Z sit j;iXsE, hir k;rin ikAu r;sI||ijve. b;.Z iXstrI $ sMt;n pEd; hoN d; ivSv;s nhI. ho
skd;|iXse trH;. hir de n;m jLpN to. ibn;. jIv $ sMs;r de Bv-s;gr to.p;r hoN d; ivSv;s nhI. ho skd;|
p;.Dee eee!!!!! hir ivc aMtr D;.Y;he krm-k;D;. ivc fse pMiDt!!!!! terI krm-k;.DI BgtI ate hir
dI asl BgtI ivc bhut aMtr hE|jIv pRBU pRem to. ibn;. isr munv; kesev; pUj; krn de Brm de bMwn;. ivc bLZ j;.d; hE|
kih rivd;s hir srb iva;pk
85 86
( )
( )
p;vegI te jd tLk asI. iXk nhI. ho p;v;..ge Audo. tLk s;D; n; t;.sm;ijk, r;jnIikt, w;rimk a;w;r bN p;Xeg; n; hI asI. kuZ a;pN;sMv;r p;v;.ge|aLj s;D; rivd;sIa; wrm aEl;n ho cuLk; hE|rivd;sIa;wrm d; inS;n s;ihb vI ‘hir’ hE|s;D; w;rimk gRMq ‘aMimRtb;NIsitgurU rivd;s jI’ dI hE|so asI. aMimRtb;NI sitgurU rivd;s jI dIivc hir dI mihm; j;NI hE|a;_ sm;j de Ble ihLt, ivSv dI Bl;XIa;pNe imSn n;l juxIXe t;. jo ivSv de lokI sitgurU rivd;s jI depErok;r;. $ j;N skN te m;nvv;dI rivd;sIa; wrm $ apN; kea;pN; jIvn sFl kr skN|
“S;dI AupdeS”-“aMimRtb;NI” ivc hir dI mihm;“S;dI AupdeS”-“aMimRtb;NI” ivc hir dI mihm;“S;dI AupdeS”-“aMimRtb;NI” ivc hir dI mihm;“S;dI AupdeS”-“aMimRtb;NI” ivc hir dI mihm;“S;dI AupdeS”-“aMimRtb;NI” ivc hir dI mihm;s;ihb sitgurU rivd;s jI de muK;ribMd to. Auc;rn kItI hoXI
l;v;. dI ivwI iXh ‘S;dI AupdeS’ dI pivLtr aMimRtb;NI r;hI. jIv
srb icMt;miN srb pRitp;lk||hir srb iva;pk hE te mn iXLzt fl deN v;l; hE|AuhI sB
jIv;. dI p;lN; krd; hE|sB jIv;. d; r;K; AuhI hE|tn mn a;tm b;ir sd; hir g;XIXe||Bnt jn rivd;s tum srn; a;XIXe||
sitgurU rivd;s jI Frm;Au.de hn ik jIv $ a;pN; tn, mnhir de aLge kurb;n krke hmeS; hI hir de guN g;Aude rihNe c;hIdehn|sitgurU rivd;s Frm;Aude hn jIv pRBU dI Srn ivc rhe|
kqn; kqE n; hir imle p;ve Kojn nUrkhE rivd;s ivc;r kE rho Bgv;n hjUr||
n;m inS;n pR;pte jo g;vte rihke gIt||rivd;s khE sitsMg me. avy pd sitgur dIt||n;m iwa;vE dev muin krt; purS a;gMm||sIs d;n kr hir imle tUM n; j;n shMm||s;ihb dIn ida;l sd; soXI mno puk;r||
khE rivd;s pRIit Bir mn me r;K ivc;r||sitgurU rivd;s jI aMimRtb;NI ivc hir n;l sLcI pRIt p;AuN
dI y;tr; SurU krde hn|iva;hut; jIvn $ suKmXI bN;AuN lXI
sitgur;. de p;vn AupdeS te aml krke a;pNe jIvn $ sitgurU de
89 90
( )
( )
drs;Xe m;rg te torn; hE|sitgurU dI b;NI “hir sMg rhe pRIt” aEsI
pRIt p; ke hir hir n;m jLpida; a;pN; jIvn sFl bN;AuN; hE|
***************
“aMimRtb;NI ivc Auc;rn kItI a;rtI ivc“aMimRtb;NI ivc Auc;rn kItI a;rtI ivc“aMimRtb;NI ivc Auc;rn kItI a;rtI ivc“aMimRtb;NI ivc Auc;rn kItI a;rtI ivc“aMimRtb;NI ivc Auc;rn kItI a;rtI ivc“hir” d; mhLtv”“hir” d; mhLtv”“hir” d; mhLtv”“hir” d; mhLtv”“hir” d; mhLtv”
‘aMimRtb;NI sitgurU rivd;s jI’ dI p;vn pivLtr b;NI gurUrivd;s gurU Qr;. aMdr S;m svere cldI hE|S;m svere sMgt;. dLK;. dImuktI ihLt guru rivd;s jI dI inLQI god ivc bEWdIa;. hn arjoXIkrdIa;. hn| sitgurU rivd;s jI dI anMdmXI aMimRtb;NI d; a;nMdm;NdIa;. hn|sitgurU jI dI b;NI ivc sitgurU dI Auc;rn kItIAuc;rn b;NI sMgt;. S;.t ict ho ke pxHdIa;. hn|a;rtI pxHn n;lmn dI iXk;grt; a;Au.dI hE|mn S;.t ict huMd; hE|sitgurU rivd;sjI dI a;rtI ivc vI hir dI mihm; hE|a;rtI ivc vI hir d; iJkra;Au.d; hE|so sitgur;. dI a;rtI $ smZN;, mMnN; ate a;pNe jIvnivc w;rn krn; atI JrUrI ho j;.d; hE|iXh a;rtI s;$ b;hrI krmk;.D;n;lo. tox ke hir n;l joxdI hE|sitgurU rivd;s jI dI a;rtI de B;varq;. $ j;nN; s;De lXI atI JrUrI hE|a;_ sitgur;. dI a;rtIpxIXe te Auhn;. de arq;. $ smZ ke a;pN; jIvn sfl bN;XIXe :-
a;rtI (1)a;rtI kh;. lE kr jove|sevk d;s acMBo hove||Tek|| b;vn kMcn dIp wr;vE|jx bEr;g re idRSiT n; a;vE||1|| koiT B;nu j;kI soB; romE|kh; a;rtI agnI home ||2|| pMc t;t yh itrgunI m;y;|jo deKE so skl Aup;y;||3|| kih rivd;s deK; hm m;.hI skl joit rom sm n;hI.||4||jgtgurU rivd;s mh;rj jI pRBU dI sLcI a;rtI d; gung;n
krde hn ik Aus pRBU dI jot de pRk;S br;br krox;. sUrj; d; pRk;S vInhI. iTk skd;|he pRBU ! a;p de n;m jLpN rUpI a;rtI to. ibn;. mE. sMs;rivc hor koXI sLcI a;rtI nhI. deKd;|a;p de n;m to. ibn;. mE. a;p ded;s lXI s;re aDMbr hEr;nIjnk hn|B;ve. koXI jIv a;rtI lXI sone dezoTe dIve bN; ke jg;ve pr sLce vEr;g to. ibn;. Aus pRBU de drSn nhI.huMde|ijs pRBU dI a;rtI dI SoB; krox;. sUrj;. to. vI iJa;d; pRk;S vw;rhI hE|ifr aEsI sLcI a;rtI lXI agnI b;l ke yLg krn dI kI loxhE B;v koXI lox nhI. hE|iXh sMs;r pMj tLt;. p;NI, hv;, agnI, wrtI,a;k;S ate itMn guN st, rj te tp to. biNa; jo jIv idK;XI de irh;hE Aus s;re ivc pRBU sm;iXa; hoiXa; hE|mE. pRBU $ a;pNe aMdro. anuBv
kIt; hE|Aus pRBU dI jot de iXk rom de pRk;S br;br vI sMs;r d; s;r;pRk;S nhI. ho skd;|
a;rtI (2) sMt Aut;rE a;rtI dev isromnIXeAur aMtr th;. pEis ibn rsn; BiNXe||Tek||mns; mMidr mih wUp wup;XIXe||pRem pRIit kI m;l r;m cx;XIXe||1||chuM idis idbl; b;il jgmg hE||rih_ re||joit jot sm joit joit iml rih_||re||2||tn mn a;tm b;ir sd; hir g;XIXe||BNt jn rivd;s tum srn; a;XIXe||3||
jgtgurU rivd;s jI jIv;. $ pRBU d; ismrn krn d; p;vn AupdeSidMde hn|pRBU de n;m jLpN rUpI a;rtI sMt jn g;Aude hn|he sB to. vLDepRBU jI sMt a;p d; n;m jLpN rUpI SReST a;rtI g;Au.de hn|ihrde aMdrvs rhe pRBU d; n;m sMt jn rsn; to. Auc;re ibn;. hI a;pNe ihrde aMdrAuc;rn krde hn|a;pNe suMdr mn rUpI mMdr ivc pRBU $ imlN dIa;S; d; hI wUf lg;Au.de hn te sLcI pRIt rUpI m;l; pRm;tm; aLgecx;Au.de hn|c;re idS;v; B;v s;r; sMs;r pRBU n;m rUpI dIpk n;l jgmg; irh; hE|Aus pRBU dI n;m rUpI jot a;pNe aMdr jg; ke Aus pRBU dIjot n;l iml ke B;v a;tm; rUpI jot Aus pRBU rUpI jot dI aMS hE ijhxIAus n;l iml ke Aus d; hI rUp ho ke rihMdI hE|he jIv a;pN; tn mn pRBUaLge kurb;n krke hmeS; hI Aus de guN g;AuNe c;hIde hn|guru rivd;sjI kqn krde hn ik he pRBU ! mE. d;s a;p jI dI Srn ivc a;iXa;. h;.|a;rtI (3) ggn mMDl me. a;rtI kIjE n;d ibMd iXke mek krIjE|
sitgurU rivd;s jI a;rtI ivc Frm;Aude hn ik dsve. dua;r rUpIggn mMDl ivc iwa;n iTk; ke pRBU dI sLcI a;rtI kro ijLqe pRBU d;anhd n;d ate jIv dI AutptI de aMS ibMd iXk imk ho j;.de hn|dsve.dua;r rUpI suKmn; n;xI ivKe pRBU de aMimRt d; kuMB Bira; hoiXa;hE|ijLqe pRBU de n;m rUpI fuLl;. dI m;l; cxH;XI j;.dI hE|ijqe pRBU n;m d;
91 92
( )
( )
Qis jpe n;mu le tuZih kAu c;re||1||n;mu ter; dIv; n;mu tero b;tIn;mu tero tel le m;ih p;s;re||n;m tere kI joit lg;XIBiX_ Auija;ro Bvn sgl;re||2||n;mu tero t;g; n;mu fUl m;l;B;r aW;rh sgl juW;re||tero kIa; tuZih ika; arpAun;mu tero tuhI cvr Yol;ro||3||ds aW; aWsWe c;re K;NIiXhE vrtiN hE sgl sMs;re||khE rivd;su n;mu tero a;rtIsit n;mu hE hir Bog tuh;re||4||
he pRm;tm; jI ter; n;m jLpN; hI terI sLcI a;rtI hE|a;p jI d; n;mjLpN; hI a;p jI $ iXSn;n kr;AuN; hE|a;p jI de n;m to. ibn;. sMs;rde b;kI sB p;s;re ZUWe hn|a;p d; sLc; n;m jLpN; hI a;rtI lXIa;sN lg;AuN; hE|a;p d; n;m jLpN; hI kesr rgxn v;l; Aurs; hEB;v kesr rgxn v;lI iSl; hE|a;p de n;m d; j;p hI kesr izxkN;hE|a;p jI d; n;m jI p;NI hE, a;p d; n;m hI cMdn hE|a;p jI d; n;mhI cMdn iQs; ke a;p jI $ cxH;AuN; hE|a;p jI d; n;m hI a;rtI lXIdIv; hE|a;p jI d; n;m hI dIve dI bLtI hE|a;p jI d; n;m hI telhE|a;p jI de sLce n;m dI jot lg;XI hE ijs n;l sB KMD;. bRihmMD;. ivcn;m d; pRk;S ho irh; hE|a;p jI d; n;m hI w;g; hE|a;p jI d; n;m hIfuLl;. dI m;l; hE|a;p jI de n;m to. ibn;. sMs;r dI s;rI bnsptI deaWr;. B;r apivLtr hE|he pRBU ! hir jI a;p dI bN;XI iSRSTI ivco. mE.a;p jI $ kI arpN kr;. ? a;p jI d; n;m jLpN; hI mE. a;p jI te cOrZul;Aud; h;.|aW;r;. pur;N;, aW;hT tItq;. te c;re K;NIa;. (aMDj,jerj, setj, AutBuj) ivc s;r; sMs;r ivcr irh; hE|he pRm;tm; jI a;pjI d; n;m jLpN; hI mere lXI a;p jI dI sLcI a;rtI hE|sitn;m d; hIa;p jI $ Bog lg;Aud; h;.|
sitgurU rivd;s jI dI a;rtI ivc asI. veiKa; hE, pixHa; hEte smiZa; hE ik Auh a;rtI jo guru rivd;s jI ne kItI hE, sm;j $krn lXI pReira; hE|Auh hir rUpI pRBU v;.g hI s;f pivLtr te SuLwhE|krmk;.D; to. mukt krke hir n;l joxdI hE|asI. sitgurU rivd;sjI dI pUrI b;NI ivc veiKa; hE ik hir n;l juxn d; vwere Jor de rhehn|a;pNI a;rtI ivc vI kihMde ne
dIv; bN; ke pRBU de n;m d; iQ_ p; ke bLtI dIve ivc p;XI j;.dI hE ateitRkuTI ivKe pRBU de n;m dI jot inrMtr jgmg; rhI hE|dsve. dua;r tesv;s;. $ iTk;AuN rUpI s;wn; lXI q;l sj;iXa; j;.d; hE|ijqe hrp;is_. iwa;n hT; ke pRBU ivc lg;iXa; j;.d; hE|As dsve. dua;r ivcsUrj te cMdrm; to. aNigNt guN;. pRk;S ho irh; hE|ijqe kihNe sMK to.ibn;. anhd n;d suN;XI idMd; hE|shMsdl kml ivKe pRBU p;tS;h d;isMQ;sn hE|ijqe pRBU de anhd de b;je vLj rhe hn|iXs pRk;r pRBU dIa;rtI krnI hI pRBU dI sLcI a;rtI hE|prm purK alK ate Bed rihtpRBU dI sLcI sev; hE|sitgurU rivd;s mh;r;j jI Frm;Aude hn ik pRBUdI aEsI sLcI a;rtI krn d; gurU hI iga;n kr;Aud; hE|aEsI a;rtIkrn n;l jIv sMs;r rUpI Bv-s;gr to. p;r ho j;.d; hE|
a;rtI (4)a;rtI krt hrSE mn mero a;vt ict tuv rUp Qnero||Tek||ajr amr aDol aBeS inrgun riht rUp n;ihM reK;||cetn st ict Qn a;nMd; inrivk;r tej aMimRt aBed;||1||anuB ajnm; srbgy anMt; aBed adeS aivgt suzMd;||n;m kI b;tI QIN aKMD iXk hI jot jlE bRhmMD;||2||ant b;r toih iwa;n lg;v; muin jin pE p;r n;ihM p;v;||mn bc kRm rivd;s iwa;v; QMT; Z;lr mnih bj;v; ||3||
he pRBU!!!!! jI a;p jI d; n;m jLpN rUpI sLcI a;rtI krke mer; mna;nMd BrpUr ho irh; hE ijs n;l mere ihrde ivc a;p jI de anek rUpanuBv ho rhe hn|pRBU kde buLY; nhI. huMd; hmeS; amr hE|kde Dold; nhI.inrguN hE|ijs d; rUp rMg koXI nhI. hE|he pRBU! a;p cetn sitgurUa;nMd BrpUr, ivk;r riht, n; imTN v;le ate Bed riht ho|a;panUp jnm riht, sB kuZ krn v;le beaMt, Bed riht, a;idRST, aivn;SIate inrml svrUp ho|a;p dI sLcI a;rtI lXI a;p de n;m dI bLtIate a;p de n;m d; iQ_ dIve ivc p;iXa; hE|a;p de n;m dI jotlg;XI hE jo s;re bRihmMD jgmg; rhI hE|munI jn anek;. b;r iwa;nlg;Aud; hE pr a;p de a;id aMt $ nhI. p; skd;|mn bcn krmkrke a;p jI d; iwa;n lg;AuN rUpI sLcI a;rtI krd; h;. ijs n;lmE$ a;pNe aMdr hI anhd n;d suN;XI idMd; hE|
tn mn a;tm b;ir sd; hir gXIXE||Bnt jn rivd;s tum srn; a;XIXE||jIv $ a;pN; tn, mn pRBU hir aLge kurb;n krke hmeS; hI
Ausde guNg;n krde rihN; c;hId; hE|agr jIv ikse vI Srn j;.d; hEt;. iXko pRm;tm; hir hE jo pUr; _T a;sr; idMd; hE|sitgurU rivd;s jIto. pihl;. a;rtI d; pR;cIn rUp krm;. k;.DI sI|iXs krm-k;.DI a;rtId; pR;cIn rUp bdl ke aijh; rUp peS kIt; jo sMgt $ psMda;iXa;|sitgurU rivd;s jI prm sMt sn Auhn;. de bol;. ivco. sLc hIikira;|
n;mu tero a;rtI mjnu mur;re||hir ke n;m ibnu ZUWe sgl p;s;re||rh;A||sitgurUn rivd;s jI dI a;rtI asI. subH; S;m bxI pRIt n;l
pxHde ikA.uik iXh a;rtI muktI d; r;g hE|iXh a;rtI asI. cxHdesUrj ate te Ylde sUrj B;v svere S;m a;rtI d; j;p krde h;.|asI.anek;. v;r pxde h;. ‘hir ke n;m ibnu ZUWe sgl p;s;re’|s;D; sm;jhir n;l juixa; sm;j hE|s;$ pUrI trH;. smZ lEN; c;hId; hE ik s;DImuktI d; pRItk kevl ‘hir’ hE|hir n;l juxn; te a;n B;v devIdevita;. hor sB pRm;tm; de n;m to. zuLT kr;mtI SktIa;. to. alLghoN; hE|a;rtI ivc ‘sitn;m’ Sbd vI a;iXa; hE|iXh p;vn pivLtrSbd sB to. pihl; sitgurU rivd;s jI ne a;pNI pivLtr aMimRtb;NIivc pRm;tm; de n;m dI Austt viDa;XI vjo. drJ kIt; hE|sitn;mdI vrto. Auhn;. ne hir jI v;ste kItI hE|smuLcI a;rtI ivc a;Xep;rbRhm prmeSvr pRBU dI mihm; Bre ivc;r n;l s;$ juxn; te krmk;.D;n;lo. hLT ke rihN; hE|’ hir ke n;m ibnu ZUWe sgl p;s;re’ de arq;. $smZ ke sitgurU rivd;s jI dI ivc;rw;r; d; ke.dr ibMdU hir n;l juxke hir de lx lLg ke mukt hoN; sm;j lXI m;N v;lI vI gLl hE|asI.ivSv te hir d; ZMD; vI Zul;AuN; te mn Aute vI hir d; rMg cxH;AuN;hE|duLK suLK dI QxI ivc sitgurU dI Auc;rn kItI hoXI aMimRtb;NI ivco.a;rtI g;Auida;. anMd ivc rihN; hE|hr pl y;d rhe
jgtgurU sitgurU rivd;s jI aMimRtb;NI ivc hir p;rbRhmprmeSvr dI n;m dI mihm; beaMt sm;XI pXI hE|hrF- hrF sLce m;ilkdI Austt viDa;XI n;l BrpUr hE|asI. sitgurU rivd;s mh;r;j jIdI b;NI ivc v;r-v;r ‘hir pUrn muktI d;t;’ d; iJkr a;iXa;hE|sitgurU jIv $ s;De sm;j $ v;r-v;r kih rhe hn| suK s;gr suirtru icMt; min k;mwen biw j; kere|| c;ir pd;rq aST mh; isiw nv iniw krtl t; kE|| hir hir hir n jpis rsn;|| abr sB z;iD bcn rcn;||rh;Au||
aiga;nt; dI nI.de suLte pXe sm;j $ smZ; rhe hn, BTke sMs;r$ rst; idK; rhe hn ik suLK;. de smuMdr pRm;tm; d; ismrn kro ijs deawIn surtr klpibRz, mn iXLzt fl deN v;lI mnI, icMt;mnI, mnok;mn;pUrI krn v;lI k;mwen gAU hn|c;r pd;rq k;m, arq wrm, mokS,aLW vLDIa; isLwIa;. te nO. KJ;ne Ause pRm;tm; hir jI de hLq dI tlI tehn|jo jIv Aus d; ismrn krd; hE, Aus de vLs ivc iXh sB kuZ a;j;.d; hE|Aus de aLge ipLze iXh sB kuZ QuMmd; hE iXh hE pRm;tm; de n;mdI mihm;|jIv $ smZ;A.ude hoXe sitgurU jI kih rhe hn ik tUM aEse suLK;.de smuMdr hir hir n;m rsn; n;l ikAu. nhI jLpd;|tUM sMs;r dI ZUWIrcn; de vcn;. $ rsn; to. ita;g ke pRBU d; ismrn kr|beaMt guN;.d; m;ilk pRBU a;pNe jIv;. de s;re k;rj sv;rd; hE|
ihrde hir hir hhI ko, ismro v;re v;re||dust; sMg ita;g kr sMt;. sMg ipa;r||ihrde $ hir hir pRBU de rMg ivc rMg ke hir hir d; ismrn
krde j;N; c;hId; hE|ihrde $ hir pRBU de k;ibl kr lE|mn mMidr ivchir jot d; c;nN hoN; JrUrI hE|sitgurU rivd;s jI s;$ AupdeS de rhehn ik hir hir $ ismrde ihrde to. pRBU $ y;d krde h;. t;. pRBU s;De tepRsMn huMd; hE|hir $ y;d k rte dusT;. d; sMg ita;g de|hir de
ipa;ira; sMt;. n;l ipa;r p; lE|Auhn;. dI sMgt ivc lIn ho je mukthoN; hE|sMt;. dI sMgt kr jo hir n;l iml;Aude ne|
hir ismrE soXI sMt ibc;ro,abr jnmu bek;m r;m ibnu,koiT jnm se Aupir b;ro||
jo sMt hir $ ismrn d; sLc; AupdeS idMd; hE Auh sMt sLc; hE|josMt pRBU d; ismrn krde hn AuhI SReST ivc;r;. v;le hn|ikAu.ik pRBU den;m ibn;. jIv d; jnm insfl j;.d; hE|iXh jIvn sfl krn; hE t;.a;pN; jnm sMt;. de crn;. to. v;r de|agr krox;. jnm vI imlN t;.sMt;. dI Srn ivc hI rihN; c;hId; hE|sMt hir prmeSvr d; m;rgidK;Au.de ne| “kr Bgt imlE hir w;m”
sitgurU AupdeS de rhe hn ik hir $ y;d krn; iXko iXk $ismrn; muktI d; a;w;r hE|p;p;. dI mEl, loB dI dOx zLD ke hir dIBgtI kr te hir dI BgtI krn v;le hir w;m sLce Qr de v;sI huMdehn|
gurU hir mEl; Bed kiZ khyo a;p suj;n||inhcE kr gur crn Buj hovt hE kila;n||
sitgurU rivd;s jI aMimRtb;NI ivc Frm; rhe hn gurU jo hird; n;m jLpida;. a;pNe sevk;. to. hir d; j;p kr;A.d; hE, hir rUpI sLc$ smZ ke mMn ke s;re sMs;r $ smZ;AuN $ tur ipa; hE|aijhe gurU decrn;. ivc isr Zuk;AuN v;ila;. d; kila;N huMd; hE|hir $ ismrd;hir dI god ivc bEW; gurU vI hir d; hI rUp ho j;.d; hE|he jIv!!!!! je hirveKN; hE t;. gurU de iga;n $ mMn lE|jLp lE hir n;m|
srb krm ko ita;g krhir gur jp idn rEn||
s;re sMs;rI krm;. $ ita;g de, krmk;.DI pUj; BgtI d;ita;g kr de te hir $ jLp idn r;t, aLWo pihr hir $ jLp lE|hr s;hte hir hir cld; rihN; c;hId; hE|iXk Ksm dI b;NI $ mn ihrde’cvs; ke cLlN; hE|
kih rivd;s Bj hir n;mpRBU so iwa;n sfl sB k;m||
hir d; ismrn krn n;l, hir hir n;m jLpN n;l s;re k;rjsfl ho j;.de hn|hir a;pNe sevk;. de k;rj Kud sv;rd; a;iXa; hE|
“hir hir n;m iwa;Au sd; mn pRem kr
97 98
( )
( )
loB moh hMk;r dUt jMm dUr hir||sLc SIl sMtoK sd; idRx kIjIXeaMimRt hir k; n;m pRem kr pIjIXe”||
sitgurU rivd;s jI dI aMimRtb;NI m;rg de rhI hE|BTke pXejIv $, aMwk;r ivc DuLbe sm;j $, vihm;. Brm;., iviSa; ivk;r;. rUpIhneira; ivc gua;ce mn te hir d; c;nN krn d; suneh; de rhI hE|hirhir d; n;m iwa;AuN n;l sd; sd; lXI mn pRem d; puj;rI ho j;.d;hE|loB, moh, hMk;r a;id iviSa; ivk;r;. $ koXI q;. nhI. imldI jdo.hir d; v;s huMd; hE|hir d; n;m jLpN n;l, sLc, SIl, sMtoK B;v horidRx ho j;.de hn|hir anek;. guN;. dI rihmt hE|iXh aMimRt hir de n;md; pRem krke pIvo|aEs; aMimRt iviSa;- ivk;r;. rUpI Jihr $ m;rmuk;A.ud; Xe|
ibn hir n;m n w;r kuzhu sMs;r hEhir k; n;m iwa;vE Biv inw p;r hE||
iXh sMs;r dI s;rI rcn; hir dI bN;XI rcn; hE|hir ibn;.iXs sMs;r dI bNtr ivc, p;lN ivc koXI d<l nhI. kr p;Au.d;|hirde n;m ibn;. sMs;r ivc kuZ vI nhI. hE|hir n;m iwa;AuN n;l Bv-s;gr to. p;r hoiXa; j;.d; hE|
mMgl mh; so mMgl hir hir n;m hE|a;W pihr muLK jpo, iXhI SuLB k;m hE||
ijMn; ho ske hir hir n;m jLpN; c;hId; hE|kevl hir d; n;mhE ijs $ idn r;t aLWo pihr jLpN; c;hId; hE|aLWo pihr muLK te hirhir n;m rihN; c;hId;|iXs to. vLD; koXI SuLB kMm nhI. hE|
hir pUrn pRm;tm; inrwn ap;r|srb iva;pI pRBU hE tUM n; kbI ivs;r||
srb-iva;pI pRBU ‘hir’ $ ismr lE, muktI c;huMd; hE sd; y;drLK AuLWd;, bihMd; hir dI wuMn vLjdI rihMdI hE|koXI kMm vI kr, tUMbe dIt;r Auqe hir hir ivc vLjdI rhe|bs hir pRBU $ kdI n; ivs;rI|hirde n;m dI mihm; aMimRtb;NI ivc BrI pXI hE|
hir jpt teAu jn; pdm kvl;s pitt;s sm tuil nhI. a;n koAU||Xek hI Xek anek hoiX ibsqir_a;n re a;n BrpUir soAU||
hir d; sLc; n;m iXMn; SktIS;lI hE ik jo jIv hir d; n;mjLpd; hE Aus dI br;brI ivS$, iSv te hor koXI nhI. kr skd;|Auh pRBUiXk to. anek;. rUp’c ibr;jm;n hE|aEs; SktIS;lI hir n;m jLp lE jo
Bv-s;gr to. p;r kr idMd; hE|iviSa;. ivk;r;. dI smZ p; idMd;hE|shI glt d; r;h njr a; j;.d; hE, sLc; n;m jd mn te Autrd; hEt;. ZUWe ps;re lih j;.de hn|hir d; mjIWI rMg iXs trH;. cxH j;.d; hE jokde vI nhI. Autrd;|iXh hir d; mjIWI rMg hir hir de j;p n;l hIcxHd; hE te mh;.purS; dI sMgt ivc hI pR;pt huMd; hE|
jo idn a;vih so idn j;ihkrn; kUc rhnu iqr n;hI||sMg clt hE hm BI cln;dUr gvn isr Aupir mrn||ika; tUM soiXa; j;g iXa;n;tE jIvn jig scu kir j;n;||
jo idn a; irh; hE Auh DuLbd; j; irh; hE|jIv dI vI idn- bidn Aumr QTdI j; rhI hE|sB ne sMs;r $ zLD j;N; hE|iXh sMs;r siqrrihN v;l; nhI. hE|sMgI s;qI sMs;r to. j; rhe hn asI. vI iXk idnsMs;r to. j;N; hE|iXh mOt sd; isr te KxHI hE|iXh sMs;rI jIvaiga;nt; rUpI nI.d ivc suLt; ipa; sMs;r $ sLc smZI bEW; hE jo aslivc n;Sv;n hE|iXse lXI-
kir biMdgI z;iD mE mer;ihrdE n;mu sm;ir sver;||
he jIv!!!!! iXs n;Sv;n sMs;r $ zLD de, ZUWI a;s n; rLK, mE. merIde hMk;r $ zLD de, iXk pRBU dI bMdgI kr, aMimRt vele AuLW ke ihrde ivchir d; ismrn kira; kr ikAu.ik
hir hir n;m jpida; kdI n; a;ve h;r||hir hir de n;m to. ibn;. iXs sMs;r d; jIv h;r j;.d; hE|sitgurU
a;pNI aMimRtb;NI r;hI. AupdeS de rhe hn ik iXs sme. $ gv; n; iXhsm;. bhut kImtI hE|je tUM jIvn dI b;jI ijLtNI hE t;. hir hir n;mjLp|ijs de sLce n;m krke tE$ kde vI h;r nhI. imlegI|tn mn hir $smript krke hir n;m de DUMQe s;gr;. ivc tErn; hE t;. hir $ ismrlE|
hir $ y;d krn;, hir dI ar;wn; krn;, hir pRBU $ ismrn;iXko iXk m;rg hE jo s;DI muktI d; m;rg hE|iXs m;rg te cLl ke asI.muktI pR;pt kr skde h;.|iXs m;rg to. hLT ke muktI t;. kI asI. kuZ vIh;isl nhI. kr skde|p;rbRhm pRBU prmeSvr ijs $ jgtgurU rivd;sjI mh;r;j ne a;pNI aMimRtb;NI ivc ‘hir’ n;m n;l y;d kIt;hE|sv;s sv;s ismira; hE|aLj s;D; frJ bNd; hE ik a;pNe ipt;sitgurU rivd;s jI dI isLiKa; $ a;p mMn ke dunIa;. s;hmNe rLKIXe|ijMn;
suLK;. d; s;gr hir d; n;m hE|hir de n;m ibn s;re pd;rq ZUWe hn|hird; n;m ibs;r ke kde vI suLK nhI. imld;|jIv pRBU $ Bul; ke k;m kRowa;id ivSe ivk;r;. ivLc jnm gv; lE.d; hE, s;rI Aumr rod;. hE duLK;. d;
roN; pr sMt;. dI sMgt ivLc suLK;. dI pR;ptI huMdI hE, hir n;m dI mihm;nhI. g;XI ijs ivLco. sdIvI a;nMd imld; hE|pRBU de sLce n;m de ibn;.duLK hI duLK hE|suLK t;. s;re pRBU dI sLcI Srn ivLc hE|jIv suLK t;. pRBU dIbMdgI krke hI m;Nd; hE|hir d; n;m jp|jo sitgurU rivd;s jImh;r;j aMimRt b;NI ivLc Frm; rhe hn|
r;KAu kMw Aus;rhu nIv;.||s;Ye tIn h;q terI sIv;.||
jdo. jIv m;iXa; ipLze BLjd; hE|cMge m;xe d; frk nhI. rLKd; hE|wMndOlt de aMb;r te bEWN; c;huMd; hE, kde-kde t;. bEW vI j;.d; hE|pUrIwrtI d; r;j; bnN; locd; hE|s;rI Aumr pRBU $ ivs;r ke iXMZ hI nLsd;rihMd; hE pr aMt jdo. mOt a;Au.dI hE t;. c;he koXI vI hove isrf s;YeitMn hLq wrtI hI nsIb huMdI hE|sitgurU jIv $ smZ; rhe hn ik hejIv!!!!! sm;. rihMida;. tUM sme. $ sMB;l lE ikAu.ik b;ad ivLc gujira;vel; hLq nhI. a;Au.d;|
m;TI ko putr; kEse nctu hE deKe deKe sunE bole dAuirAu ifrt hE||
jb kuz p;ve tb grbu krt hE m;iXa; gXI tb rvnu lgt hE||
pMj tLt;. to. biNa; hoiXa; jIv a;pNe sMs;r ivLc a;AuN de mUl mnorqBuLl hir d; n;m BuLl ke m;iXa; ivLc fisa; ifrd; hE|m;iXa; de pRB;vivLc rihMd; hE|m;iXa; vLl veK ke bx; KuS huMd; hE|m;iXa; b;re sunN;j;nN; cMg; lLgd; hE|jdo. jIv m;iXa; pR;pt kr lE.d; hE t;. m;iXa;d; hMk;r kr lE.d; hE|jdo. m;iXa; hLqo. inkl j;.dI hE t;. rod;. hE duKIhuMd; hE|duLK suLK iXLk sm;n hn suLK ivLc vI pRBU $ y;d krn; hE ate duLKivLc Aus aLge fira;d krnI hE ikAu.ik AuhI kST inv;rk hE AusdIimhr dI nJr sB duLK;. $ Ktm kr idMdI hE|aEse suLK idMdI hE ik a;nMdhI a;nMd rihMd; hE|sd; y;d rhe ik aMimRt b;NI kih rhI hE|
iXh jg duLK kI KetrI, iXh j;nt sB roiX|| iga;nI k;Tih hir n;m se, murk k;Tih roiX||
iXh sMs;r duLK;. dI KetI hE|iXs gLl $ hr koXI j;Nd;hE|iga;nI purK pRBU de n;m d; sh;r; lE ke hir n;m $ jp ke a;pNe duLKkLT lE.d; hE ate mUrK iXns;n duLK $ veK ke rod;. hE|suLK ate duLK don.o AuspRBU de hn|jekr asI. suLK m;nN de iXLzuk h;. t;. duLK $ bI smZ ke Aus to.mukt hoN; pveg;|duLK d; inv;rn Auh pRBU hir hE ate suLK d; smuMdr vIAuh pRBU hir hI hE|hir d; ismrn krida;. suLK- duLK ivLc aMimRt b;NI de
101 102
( )
( )
j;.dI hE|jIv gurU dI ikrp; sdk; nrk ivLc nhI. j;.d;|Auh mukt hoj;.d; hE iXs jnm mrn de cLkr;. to. ikAu.ik hir pUrn pRBU hE Auh jIv dejnm mrn de cLkr Ktm krke a;pNe ivLc aBed kr lE.d; hE|s;$sitgurU rivd;s jI dI aMimRt b;NI y;d idl; rhI hE smZ; rhI hE iksitgurU kbIr jI, sitgurU n;mdev jI pRm;tm; d; sLc; n;m ismr kemukt ho gXe hn te beihs;be sMs;rI jIv;. $ mukt kr gXe hn|ijhn;. neAuhn;. mh;purS;. de bcn;. te aml krke Auhn;. de drs;Xe m;rg te cLlke sLce pRBU pRm;tm; d; sLc; n;m jipa; hir dI ap;r bKiSS sdk; AuhvI muktI p; gXe|
dI mihm; beaMt hE|hir dI bN;XI iSRSTI ivc hr jIv $ iXh hLkaiwk;r hE hir hir n;m jLpN;|iXs sMs;r ivc BuLle BTke jIv $ AussLc de m;rg torn te hir dI sLcI pUj;, iviSa; ivk;r;. to. mox ke sitm;rg te lE ke a;AuN d; kMm rLb de mh;n sMt krde hn|sitgurUrivd;s jI jIv $ sMt s;wU dI sMgt krn d; sLc; mh;n AupdeS de rhehn|
hir ismrE soXI sMt ibc;roavr jnm bek;m r;m ibnkoiT jnm so Aupir b;ro||Tek||
sitgurU rivd;s jI ne sMt;. dI sMgt krn d; sLc AupdeS
idLt; hE|jo sMt pRBU d; hir ismrn krde hn Auhn;. sMt;. de crn;.
kMvl;. to. jIv $ sO jnm v;r deNe c;hIde hn|mnuLK; jnm sMt;. dI
sitgurU rivd;s mh;r;j jI aMimRt b;NI ivLc Auc;rn krdehn ik hir d; sLc; n;m jpN n;l jIv pUrn rUp ivLc mukt ho j;.d;hE|sitgurU rivd;s jI mh;r;j sMs;rI jIv;. $ smZ; rhe hn ik hir d;n;m jp|pRBU d; sLc; n;m jpN n;l hI mukt hoN; hE|hir d; n;m jp kepihl;. vI sMs;rI jIv mukt hoXe hn ate aLgo. vI mukt hoNge|B;v aidto. aMt tLk iXLk sLc; n;m hE|ijs $ jp ke Bvs;gr to. p;r hoiXa; j;skd; hE|iXh sLc; n;m aEs; n;m hE ijs ihrde ivLc j;p huMd; hE Auhihrd; Aujvl ho j;.d; hE|pRBU d; sv;s-sv;s ismrn krke sMs;rIBvs;gr jo kde tira; nhI. j; skd; Aus to. p;r hoiXa; j; skd;hE|pRm;tm; d; sLc; n;m jpN v;ila;. $ ivSv ivLc pRisLwI pR;pt hoXIhE|sitgurU rivd;s jI mh;n prm sMt sitgurU kbIr jI dI Aud;hrnidMde hoXe kih rhe hn ik veK hir n;m jp ke kbIr jI iXs sMs;r ivLcpRisLw hoXe hn|ijhn;. mh;n sMt;. ne a;pNe t;. jnm jnm;.tr;. de ihs;bikt;b kLT hI idLte sgo. sMs;rI lok;. $ Xekt;., sm;nt;, B;XIc;re dIlxI ivLc pro ke hir d; sLc; n;m jp; ke Bvs;gr to. mukt kr; idLt;hE|aLge sitgurU rivd;s jI sMs;rI jIv; $ sitgurU n;mdev jI dIAud;hrn de ke smZ; rhe ik veK jdo. n;mdev jI ne ismrn, Xekt;, pRemipa;r n;l pRm;tm; $ y;d kIt; t;. n;mdev jI de jnm mrn de bMwnkLTe gXe|pRm;tm; $ pRem vLs ho ke a;pNe sevk;. de k;rj sMv;rne pE.dehn|sd; s;$ iXh y;d rLKN; c;hId; hE ijLqe ipa;r hE AuLqe pRem hE, ijLqeBgtI hE, ijLqe adb hE sitk;r hE AuLqe pRBU a;pNe ipa;ira;. dI b;.h fxHke p;r kr;Au.d; hE|a;pNe sevk;. dI hr bentI sivk;r krd; hE| bentIpRem pRIt ate idl dIa;. B;vn;v;. BrpUr hove|iXs trH;. jdo. iXh jIvpRm;tm; de rMg ivLc rMiga; j;.d; hE t;. jIv te pRBU dI ap;r bKiSS ho
( )
( )
sitgurU iga;n j;nE sMt dev; dev||
sMt cI sMgit sMt kq; rsu||
sMt pRem m;Ze dIjE dev; dev||rh;Au||
sMt a;crN sMt’co m;rg sMt _lHg _lHgNI||
aAur iXk m;ghu Bgit ict;miN||
j;iN lK;vh asMt p;pI siN||
rivd;s BNE jo j;NE so j;Nu
sMt anMtih aMtru n;hI||
sitgurU rivd;s jI aMimRtb;NI ivc Frm;A.ude hn ik he pRm;tm;!sMt a;p de srIr hn sMt;. dI jo sMgt hE a;p jI de pR;N hn|sitgurU
iga;n k;l to. hI j;iNa; j;.d; hE|sMt dev;. de pUjnIk hn, pRm;tm;
srUp hn|he dev;. de dev hir jI mE$ sMt;. dI sMgt, sMt;. dI kq; d;