&ckdif ed'gef; &ckdif ed'gef; &ckdif ed'gef; &ckdif ed'gef; &ckdif ed'gef; armifjyL;(oHwGJ) armifjyL;(oHwGJ) armifjyL;(oHwGJ) armifjyL;(oHwGJ) armifjyL;(oHwGJ)
&ckdif ed'gef;&ckdif ed'gef;
&ckdif ed'gef;&ckdif ed'gef;&ckdif ed'gef;
armifjyL;(oHwGJ)armifjyL;(oHwGJ)armifjyL;(oHwGJ)armifjyL;(oHwGJ)armifjyL;(oHwGJ)
pma&;ol\trSmpma&;ol\trSmpma&;ol\trSmpma&;ol\trSmpma&;ol\trSm
0oEÅrkd;&moD\awmifavjyif;jyif;wkdufcwfcsdefrsm;wGif? vSKdifwHrkd;BuD;rm;jyif;xefwwfonfh
upäye'Dukvm;wefjrpf0ukd? vSKdif;avtvGefaMumuf½GHUwwfaomuRefawmfonf? toJwxdwfxdwf &if
wzkdzkdESifh ESpf20eD;yg;rQpufavSpD;í jzwfoef;oGm;vmcJhygNyD/
touf 25ESpfcefYtxd? usOf;ajrmif;aom 'Gg&m0wDoHwGJjrpfurf;eHab; ½Gmwpf½GmwGif BuD;jyif;cJh&
ojzifh? þrQBuD;rm;aom vSKdif;wHykd;wkdYukd rBuHKzl;? rjrifzl;cJh/ xkdYaMumifhi,fpOfuyif uRefawmfvSKdif;
avukd aMumuf½GHUwwfcJhygonf/ ,if;okdYvSKdif;wHykd;aMumuf½GHUwwfaomfvnf;? r*"rSonf "n0wDxd
xGef;um;cJhaom ,Ofaus;rSKtarGukd qufcHcJhaom a0omvDokawoeewf? yl;0ifñSdKU,ljcif;ukdcHae&
aom uRefawmfonf? ppfawGNrdKUESifh rdrdaeaom½Gmukd? &mZ0ifusrf;rsm;? a½S;acwforkdif;rSwfwrf;rsm;?
okawoerSwfwrf;rsm; wayGUwykdufESifh onfvSKdif;onf avukdpufavSjzifh tBudrfBudrfjzwfausmfaecJh
ygonf/ acwfa[mif;&ckdifESifh a0omvDokawoeewf\ñSdKUiifrSKjzifh vkdtyfaomtaxmuftxm;rsm;
teuf? &mZ0ifusrf;? orkdif;usrf;? okawoerSwfwrf;rsm;ukd ppfawGNrdKUrSom &½Sdekdifayonf/ ppfawG
NrdKUü½SmazGí? iSm;&rf;ír&EkdifvQif? ppfawGNrdKUrSwqifh &efukefokdYrSm&onf/ xkdYaMumifh ppfawGNrdKUESifh
uRefawmfaeaom½Gmukd ESpf 20 eD;yg;rQr&yfrem;oGm;vmaecJh&avonf/
uRefawmfpmpía&;csdefukd 1979-ckESpf[k trSwf&ygonf/ pma&;pu uRefawmfa&;om;onfrSm
0w¬Kwkdjzpfygonf/ uRefawmfjzpfcsifcJhonfrSm 0w¬Kwkdq&mjzpfygonf/ orkdif;a&;&mrsm;? orkdif;okaw
oeaqmif;yg;? pmwrf;rsm;a&;om;&efr&nf½G,fcJhyg/ okdYaomforkdif;ESifhAk'¨bmomqkdif&mpmtkyftawmf
toifhukd avhvmzl;cJhonf/ orkdif;ukdem;vnfatmifavhvmzl;ygonf/ 0w¬Kq&mtaejzifh 0w¬Kyifa&;
a&;? uAsmyifa&;a&;? pma&;&efBudK;pm;olwpfOD;onf orkdif;ukdem;rvnfyJa&;vQif? jynfolUtusKd;jyK
pmayrjzpfEkdif[laom cH,lcsufaMumifhjzpfygonf/ rSwfrdoavmuf 1979-&ckdifwefaqmifr*¾Zif;rS ]tar}
0w¬Kwkd? 1980-&ckdifwefaqmifr*¾Zif;rS ]ta½SUukdavQmufygvkdY taemufukdwJharQmfvkduf&if}0w¬Kwkd?
1981-azaz:0g&Dvxkwf pE´mr*¾Zif;rS ]a0'emvm; &ovm;}0w¬KwkdwkdYonf uRefawmfpmayavmu
okdY pwif0ifa&mufcJhaom0w¬Kwkdrsm;jzpfMuygonf/
1981-ckESpftwGif; uRefawmfonf q&mBuD;armifAodef;ESifh pwif&if;ESD;cGifh&cJhygonf/ 1985-
ckESpfcefYu ppfawGaumvdyfr*¾Zif;wGif uRefawmf]&ckdifjynfAk'¨bmomorkdif;OD;}aqmif;yg;ukda&;om;NyD;
aemuf? q&mBuD;armifAodef;u ]q&m? &ckdifacwfOD;orkdif;eJY? &ckdifAk'bmomacwfOD;orkdif;ukd avhvmNyD;
aqmif;yg;awG? pmwrf;awGa&;apcsifw,f? vkdtyfwJhtultnDukd uRefawmfay;r,f/}}[k tBuHjyKygonf/
xkdtcsdefrSpí orkdif;OD;okawoebufokdY uRefawmfOD;vSnfhcJhygawmhonf/
q&mBuD;armifAodef;u ppfawGNrdKUol\aetdrfokdYzdwfac:í? ol\udk,fykdifpmMunhfwkdufudkarT
aESmuf½SmazGcGifhjyKonf/ q&mBuD;\pmMunfhwkdufukd tcsdefra½G;tokh;jyKcGifh &½SdcJhonf/ pmtkkyfpmwrf;
iSg;&rf;ay;urf;&mwGif q&mpm;rcsef? wGefYwkdrSKr½Sdaom q&mBuD;\pmMunhhfwkdufukdtokH;jyKcGifh&jcif;onf
uRefawmfhtzkdYtcGifhaumif;jzpfonf/ xkdtcGifhta&;ukd uRefawmfvufvGwfrcH/ wefbkd;½Sd½Sdtjynfht0
tokH;cscJhonf/ q&mBuD;xHrS? &mZ0if? orkdif;? pmwrf;rsm;pGmukd iSg;&rf;í ajcmufESpfcefYrem;raeul;,l
cJhygonf/ xkdpOfu ppfawGNrdKUwGif rdwåLul;pufr½Sdao;/
tcsKdUusrf;rsm;ukd? wusrf;vkH;ul;,l&onf/ tcsKdUusrf;rsm;url rSwfpkxkwf,lonf/ udk,fykdifvkdtyf
aompmtkyfrsm;ukd 0,f,l&ygonf/ aiGaMu;rwwfEkdifaomtcsKdUpmtkyfrsm;udk q&mBuD;u0,fay;
ygonf/ q&mBuD;\pmMunhfwkdufwGif r½Sdí? uRefawmfvkdcsifaompmtkyfrsm;ukd q&mBuD;u½SmazGiSg;
ay;ygonf/ rdwåLul;pufay;vmaomcg ppfawGwGif rdwåLul;ay;onf/ þokdYjzifh uRefawmfwGif
&mZ0ifusrf;rsm;? orkdif;rSwfwrf;rsm;? ausmufpm"gwfykHrsm;? okawoerSwfwrf;rsm;? jynfyokawoDrsm;
\orkdif;pmwrf;rsm; tawmftoifh jynfhpkHvmonf/ ,if;wkdYukd½SmazG,if;? pkaqmif;,if;/ avhvm,if;yif
orkdif;OD;qkdif&maqmif; yg;rsm;uRefawmfa&;om;cJhygonf/
ajrmufOD;NrdKU½Sd? tmeE´pjE´ausmufpmtaxmuftxm;t&? &ckdifwGif bDpD-7-&mpkwGif NrdKUjyEkdifiH
xlaxmifNyD;jzpfygonf/ at'D-370-rStpjyKaom pjErif;qufukd a0omvDacwf[kowfrSwfvQif? bDpD-
7&mpkrSat'D 370-xdrif;qufukd &mZ0ifuñTefjyaom"n0wDrif;quf[k owfrSwf&ayrnf/ xkdY aMumifh
&ckdifacwfOD;rS "n0wDNrdKUjy,Ofaus;rSKonf? ausmufpmtaxmuftxm;t& jrefrmEkdifiHwGif a&S;tusqkH;
NrdKUjy,Ofaus;rSKjzpfonf[kqkd&ygrnf/ a½S;acwf&mZ0ifusrf;rsm;?okawoDwkdY a&;om;csufrsm;ESifh?
uRefawmfwkdY uGif;qif;avhvmrSKrsm;t&? &ckdif?"n0wD? a0omvDacwfwkdYwGif xGef;um;cJhaom &ckdif
,Ofaus;rSKonf? **Fgjrpf0Srf;,Ofaus;rSKrSqif;oufvmaom ,Ofaus;rSKjzpfaMumif;wdwdusus od&yg
onf/
r*"? aumovpaome,fajrrsm;ü bDpD-7-&mpkrwkdifrDrS at'D-5-&mpkxdysHUESHUaexkdifcJhMuaom?
&ckdifwkdY\bkd;bGm;rsm;jzpfonfh ]ud&mw}ac:]tif'dkrGef*kdvTdKuf} wkdYonf/ tm&d,H,Ofaus;rSKukda&m? rGef*kd
vTdKuf,Ofaus;rSKukdyg? &ckdifa'ookdYonfaqmifcJhMuygonf/ &ckdifa'o? ukvm;wefjrpf0Srf;ESifh? av;NrdKU
jrpf0Srf;wkdYwGif xGef;um;cJhonfh &ckdif,Ofaus;rSKonf? xkd,Ofaus;rSKrsm;ukd tarGcH,lxm;aom,Ofaus;
rSKrsm;jzpfMuygonf/
jrefrmEkdifiHwGif ysL? &ckdifESifhrGefwkdYonf tapmqkH;,Ofaus;olrsm;jzpfMuygonf/ &ckdkif,Ofaus;
rSKonf tm&d,H,Ofaus;rSKESifh rGef*kdvTdKuf,Ofaus;rSKwkdYrS qefcgcsppf,lxm;aom ,Ofaus;rSKjzpfygonf/
uRefawmfonfacwfOD;&ckdif,Ofaus;rSKESifhorkdif;? txl;ojzifh udk;uG,f,kHMunfrSKqkd&m bmom,Ofaus;
rSKukd&½SdorQ taxmuftxm;tm;jzihf pl;prf;rdygonf/ ,ckpkaygif;wifjyxm;aom aqmif;yg;rsm;rS
xkdpl;prf;avhvmrSK\toD;tyGifhtcsKdUjzpfygonf/ BuD;rm;us,fjyefYaom ,Ofaus;rSKtarGtESpfrsm;ESifh
xkxnfBuD;rm;aom,Ofaus;rSKtaxmuftxm;rsm;ukd ½SmazG? az:xkwfxdef;odrf;&ef? a½SUokdYykdrkdwkd;wuf
atmif aqmif½Guf&ef uRefawmfwkdYwGif wm0ef½Sdygonf/ ,ckwifjycsufrsm;onf? taxmuftxm;?
tukd;tum;jynfhpkHvkHavmufrSKr½SdyJ a&;om;xm;csufrsm;jzpfojzifh NyD;jynfhpkHonf[kr,lqyg/ bmom
,Ofaus;rSKu@\tpdwftykdif;tcsKdUomjzpfygonf/ okdYaomf tem*wfvli,frsm;? onfuJhokdYwm0ef
rsm;aqmif½Guf&mwGif tkwfwpfcsyfoJwpfyGifhrQtaxmuftuljzpfEkdif&ef &nf½G,fygonf/
1995-ckESpfwGif at'D-10&mpkxdtjrifopf&ckdifjynfAk'¨omoemorkdif;ukd uRefawmfjyKpkNyD;jzpfcJh
ygonf/ ,if;orkdif;pmwrf;ukd? ,if;ESpf'DZifbmvwGif? ppfawGNrdKUü? pma&;q&mrsm;? okawoDrsm;ukd
yifhzdwfí zwfMum;wifjycJhygonf/ okdYaomfþpmtkyfygaqmif;yg;rsm;onf ,if;pmwrf;ygpmwrf;i,f
rsm;r[kwfyg/ 1986-ckESpfrS2002-ckESpftwGif; r*¾Zif;rsm;wGif uRefawmfa&;om;cJhaomaqmif;ygtcsKdU
ukdacwftvkduf? u@mtvkdufpkkpnf;wifjyxm;jcif;jzpfygonf/
&ckdifwGif orkdif;rwifrDacwftaxmuftxm;ESifhywfoufí awGUyifawGU½Sd&aomfvnf; enf;yg;
ao;ojzifhf ynm½Sifrsm;\a&;om;xm;csufrsm;? ta½SUawmiftm½S?tdEd,b*Fvm;paome,fajrrsm;ESifh
qufpyfí awG;qa&;om;ygonf/ &ckdifwkdY&ckdifajrokdY0ifa&mufvmrSKESifh ywfoufí? þvrf;aMumif;
onftrSefyifjzpfjim;aomfvnf;? tukd;tum;rjynfhpkHojzifh r0efYr&Ja&;&ygonf/ "n0wDNrdKU
wnfaqmuf rSKESifhywfoufaomt,ltqukdum; &J&J0efY0efYyifwifjyxm;ygonf/ tcdkifrmqkH;tae
jzifhwifjyxm;onfrSm a0omvDrif;qufjyóemjzpfygonf/ ausmufpmESifh &mZ0ifukdñSdESKdif;wifjy aom
uRefawmf\t,ltqjzpfygonf/ &mZ0ifvmpjErif;qufonf tmEkEpjEaemufa0omvDwGif pkd;pH cJhaom
rif;qufNzpfNyD;? yOömNrdKUwnfESpfonf at'D 818-r[kwfyJ? at'D-1018-jzpfaMumif;ckdifrmpGm wifjyxm;yg
onf/ ,if;tjyifausmufpmwGif rif;-16yg;[kqkdaomfvnf;? 13-yg;oma&wGuf&ojzifh? ausmufpm
a&;xkd;&mwGif csefxm;cJhaomrif;wpfyg;ukd '*Fg;taxmuftxm;jzifh ½SmazGwifjyxm;ygonf/
"n0wDacwfaemufydkif;? a0omvDacwf&ckdifjynfAk'¨omoemudkwifjy&mwGif ½kyf0w¬Kypönf;
taxmuftxm;rsm;ESifh? omoemhorkdif;rSwfwrf;rsm;? okawoDynm½Sifrsm;\a&;om;rSKrsm;ukd ukd;um;
íwifjyxm;ojzifh &mZ0ifq&mrsm;\a&;om;rSKESifhuGJjym;jcm;em;onfukd awGU&ygonf/ a0omvDacwf
u &ckdifjynfwGif ax&0g'Ak'¨omoemESifh acwfOD;r[m,eAk'¨omoemvnf;,SOfwGJxGef;um;vQuf
½SdcJhonfukd rsuf0g;xifxifawGU&ygonf/ aemufqkH;taejzifh &ckdiforkdif;ESifhywfoufí ta&;ygonf[k
xif&aom aqmif;yg;tcsKdUukda½G;cs,fíwifjyxm;ygonf/
orkdif;pOfESifhywfoufívnf;aumif;? omoemxGef;um;cJhykHESifhywfoufívnf;aumif;? ausmufpm?
½kyfxk? ½kyf<ursm;? acwfNydKifrSwfwrf;rsm;? orkdif;okawoDwkdYa&;om;csufrsm;onf? &mZ0ifrsm;xufykd
í ckdifrmygonf/ ½kyfxk½kyf<uif;ausmufpmrsm;um;? xkdacwfutajctaeukdaz:jyaeonfh ckdfifrmaom
taxmuftxm;rsm;jzpfMuygonf/
&mZ0ifrsm;wGif ukd,fhtrsKd;ukd rSifhwifvkdpdwfjzifh? 550-xJrS om"utcsKdUukdrdrdwkdYajray:wGif jzpfcJh
av[efa&;om;rSKrsm;½SdcJh\/ þokdYa&;om;rSKrsKd;um; jrefrm? &ckdif? rGefESifh ½Srf;&mZ0ifrsm;wGifomru?
at'D-4&mpku'Dy0Ho? at'D-6-&mpkur[m0Housrf;rsm;üyif rvGwfuif;acs/ vlrsKd;wrsKd;\aumif;
aomt&nftcsif;ukd tuJcwfum? trSefukdawGU½Sdatmif okawoejyKaz:xkwfa&;om;rSomvQif? xkd
vlrsKd;ukd*kPfjyKtrTrf;wif&ma&mufrnfjzpfí xkdenf;ukduRefawmfESpfoufygonf/ orkdif;ukd,xmblwus
us wifjyokH;oyfNyD;? taumif;tqkd;ukd oifcef;pm,lum? trSefukdavQmufvSrf;&ef BudK;yrf;rSK? wkd;wuf
atmifaqmif½GufrSKonfyif orkdif;avhvmrSK\yef;wkdifjzpfoifhygonf/ xkdYaMumifh uRefawmfwkdYonf rdrdwkdY
orkdif;ukd jyefvnfokH;oyfí ESKdif;ESKdif;csdefcsdefa&;om;csdefwefygNyD/
trSefawmh &ckdifacwfOD;taMumif;ukd a&;om;&mwGif jrefrmEkdifiH½Sd pmtkyfpmwrf;taxmuftxm;
rQjzifh jynfhpkHrnfrxifyg/ ppfwaumif;? umvuwåm;? e,la'vD? ukdvHbkd? yDuif;? yJ&pf? vef'ef?
armfpukdpmMunhfwkdufrsm;tjyif atmufpzkdYwuúokdvfpmMunhfwkduf? uif;A&pfwuúokdvfpmMunhfwkduf
ukdyg 0ifa&mufavhvmzkdYvkdtyfayrnf/ ,if;pmMunhfwkdufrsm;wGif 15-ESpfcefYavhvmí? uGif;qif;ok
awoeESifhaygif;pyfvQif tawmftwefjynfhpkHEkdifygrnf/
uRefawmfonf 0efxrf;b0jzifh tMuyftwnf;½Sdojzifh? ppfawG? &efukefwkdYrSpmtkyfwpftkyfp ESpftkyfp
0,f,l&effyif tcuftcJ½Sdoljzpfygonf/ tpm;rrSef? ttdyfrrSefjzifh pmtkyfpmwrf;rsm;tMum;wGif
okawoe ½l;½l;aeaom uRefawmfonf rdom;pkpm;0wfaea&;Muyfwnf;rSKukdvnf; vSnfhrMunhfcJhyg/
uRefawmfwkdYZeD;armifESH vpmaiGjzifh rdom;pkpm;0wfaea&;? om;orD;ynma&;twGuf rvkHavmufyg/
rdrd\vpmaiGukdpmtkyfpmwrf;0,f&efom uReffawmfpOf;pm;ygonf/ ZeD;rSmusef;rma&;Xme0efxrf;jzpf
í? aus;vufa'owGif olr\tjyif0ifaiGjzifh rdom;pkjyóemukdajz½Sif;½Smygonf/ wjcm;olrsm;? pD;yGm;
a&;vkyfief;jzifh? jyify0ifaiGrem;rae½SmazGum? ypönf;Opömwkd;wufrsm;jym;vmap&ef BudK;pm;aeonfh
,cktcsdefrsKd;wGif? acwfOD;&ckdifESifh "n0wD? a0omvDudkvkduf½Sm,if;? pmtkyfpmwrf;rsm;tMum;wGif
okawoearSmf0ifaeaom uRefawmftm; wpfBudrfwpfcgrQtjypfqkd? NidKjiifrSKr½SdcJhyg/ vkdtyfvQifwwf
pGrf;oa½GUyif ulnDtm;ay;cJhygonf/ olronfuRefawmfhtm; em;vnfcGifhvTwfaomZeD;aumif; wpfOD;
r[kwfcJhvQif? uRefawmfonf pma&;jcif;tvkyfukd vkyfEkdifcJhrnfr[kwfyg/
,ckrl tcuftcJtrsKd;rsKd;tMum;rS 'ku©cHíavhvma&;om;cJhonfh? r*¾Zif;aqmif;yg;tcsKdUukd?
pm½SKolrsm;xHrS pkpnf;wifjycGifh&ojzifh xkwfa0ol OD;vSjrifh (&ckdifom;BuD;pmay)tm;vnf; txl;yif
aus;Zl;wifrdygonf/ uRefawmf\acwfOD;&ckdifESifhywfoufaoma&;om;rSK? wifjyrSKrsm;ESifhywfoufí
pmzwfolrsm;\aumif;aom&nf½G,fcsufjzifh tBuHjyKa0befrSKukdtrSefyifvkdvm;ygonf/
ed*kH;tm;jzifh? ,ckuJhokdYavhvma&;om;Ekdif&ef? ukd,fykdifpmMunhfwkdufukd arTaESmuf½SmazGcGifhjyKum?
tzufzufurS tBuHjyK? tultnDay;cJhaom okawoDq&mBuD; armifAodef;tm;? txl;av;pm;pGmjzifh
aus;Zl;wif½SdygaMumif; a&;om;vkdygonf/
,if;tjyif? pD;yGm;a&;tMuyftwnf;rsm;tMum;rS NidKjiifwm;qD;jcif;rjyKyJ? pmayavhvma&om;rSK
udk tm;ay;ulnDcJhaom? 'ku©cHbufjzpfonfh uRefawmf\ZeD;a':cifodef;tm;vnf; aus;Zl;pum;rqkdvQif
jynfhpkHrnfr[kwfay/
armifjyL;(oHwarmifjyL;(oHw
armifjyL;(oHwarmifjyL;(oHwarmifjyL;(oHwGJ)
pma&;ol\tw¬KyÜwådtusOf;pma&;ol\tw¬KyÜwådtusOf;pma&;ol\tw¬KyÜwådtusOf;pma&;ol\tw¬KyÜwådtusOf;pma&;ol\tw¬KyÜwådtusOf;
trnf&if; ]OD;wifaz}jzpfonf/ zcifOD;nDaiG? rdcifa':wifcwkdYrS? 1954-ckESfpfwGif? oHwGJNrdKUe,f?
uif;armf½GmüarG;zGm;cJhonf/ i,frnf ]armifjyL;}jzpfonf/ 1964-ckESpfwGif? uif;armf½Gmtpkd;&rlvwef;
ausmif;rS pwkw¬wef;atmifjrifonf/ 1971-ckESpfwGif uif;armf½GmtajccHynmtxufwef;ausmif;rS
'orwef;ukdatmifjrifcJhonf/ 1972-wGif &efukef0ZÆmESifhodyÜHwuúokdvfwGif qufvufynmoif,lcJh
onf/ &efukefwuúokdvfrsm; &ckdifwkdif;&if;om;pmayESifh ,Ofaus;rSKaumfrwDwGif? oHwGJc½kdifukd,fpm;
vS,ftjzpfvnf;aumif;? *DwrSK;tjzpfvnf;aumif;? &ckdifwefaqmifr*¾Zif;aumifrwD0iftjzpfvnf;
aumif;? ]awmifukwf? oHwGJ? *G(rdom;pkykdif;)ynmoifaxmufyhHa&;toif;}}wGif oHwGJNrdKUe,ftwGif;a&;
rSL;tjzpfvnf;aumif;? wm0efrsm;xrf;aqmifcJhygonf/ 1977-ckESpfwGif ? &efukef0dZÆmESifhodyÜHwuúokdvf
rS ]'óeduaA'}ynm&yfukd ]'óeduaA' jyóemrsm;} bmom&yfü *kPfxl;jzifh atmifjrifí? 0dZÆmbGJUukd
&½SdcJhonf/ 1979-ckESifh? 1980-ckESpfxkwf &ckdifwefaqmifr*¾Zif;rsm;wGif ]tar}ta&SUukdavQmufygvkdY
taemufukdwJharQmfvkduf&if} 0w¬Kwkdrsm;? 1981-ckESpfazaz:0g&Dvxkwf pE´mr*¾Zif;wGif ]a0'emvm;
&ovm;} 0w¬Kwkdjzifh? pma&;om;rSKukdpwifcJhonf/
1981-ckESpfrSpí &ckdifjynfe,ftwGif;? NrdKUe,fr*¾Zif;rsm;wGif 0w¬Kwkdrsm;a&;om;cJhonf/ 1986-
ckppfawGaumvdyfr*¾Zif;rS ]&ckdifjynfAk'¨omoemorkdif;OD;} aqmif;yg;jzifh &ckdifacwfOD;orkdif; okawoe
aqmif;yg;rsm;pwifa&;om;cJhonf/ 1994-ckESpfwGif? ESpf20-jynfh &ckdifjynfe,faeYtxdrf;trSwftjzpf
usif;yaom ]&ckdifjynfe,fvkH;qkdif&m? Xmeqkdif&m pmwrf;^&wk^pmpDpmukH;NydKifyGJ}wGif ]]&ckdifjynfe,f
twGif;omoemawmfxGef;um;jyefYyGm;a&;}} pmwrf;jzifh yxrqk&½SdcJhonf/ 1995-ckESpfwGif ]tjrifopf
&ckdifjynfAk'¨omoemorkdif;(at'D-10&mpkxd)} pmwrf;ukdppfawGNrdKUwGif zwfMum;cJhonf/
,cktcg &ckdifjynfe,f t.x.u(4)ppfawGwGif tv,fwef;jyq&mtjzpfwm0efxrf;aqmifvsuf?
&ckdifjynfe,ftwGif;rSxkwfa0aomr*¾Zif;rsm;? ½kyf½Sifaw;uAsmr*¾Zif;? a½TatmifvHr*¾Zif;rsm;wGif? orkdif;
okawoeaqmif;yg;rsm;? 0w¬Kwkdrsm;? bmoma&;aqmif;yg;rsm;a&;om;vsuf½SdNyD;? aygufawma½Tajr
r*¾Zif;wGif wm0efcHpmwnf;tjzpf aqmif½Gufvsuf½Sdygonf/
orkdif;rwifrD &ckdifacwfOD;vlrsKd;EG,frsm;
orkdif;rwifrD&ckdifacwfOD;vlrsKd;EG,frsm;ukd ½SmazG&efBudK;pm;ygonf/ okawoewl;az:rSKenf;yg;
jcif;? vufvSrf;rrSDaom pmtkyfpmwrf;rsm;½Sdaeao;jcif;wkdYaMumifh jynfhpkHvSNyD[kr,lqyg/ okdYaomf
&½SdorQ?od½Sdxm;orQwkdYukd ñSdESKdif;wkdufqkdifMunhfaomtcg &ckdifacwfOD;tajctae½kyfvkH;ay:vmygonf/
orkdif;rwifrD&ckdifacwfOD;tajctaetwGuf taxmuftxm; enf;yg;ao;ojzifh? ppfwaumif;? tdEd,?
w½kyf? tif'kdcsKdif;em;? jrefrmjynf ponfhtdrfeD;csif;rsm;ESifh ywfoufaom acwfNydKiftajctaewkdYukd
&ckdifjynfe,frSawGU½Sdcsufrsm;ESifh wkdufqkdifñSd,lygonf/ urÇmw0Sef;ua&m? jrefrmEkdkifiHuygav;pm;
aom okawoDwkdY\tqkdrsm;ukd ukd;um;ygonf/ ,if;wkdY\tqkdrsm;ESifh &ckdifa'oacwfOD;taxmuf
txm;rsm;ukd ñSdíawG;qygonf/ xkdYaMumifh rdrd\teKrmevnf;ygonf/ tcsKdUae&mrsm;wGif ,lqcsuf
ukd twdtusajym&ygonf/ tawmfus,fus,fjyefYjyefYajymcsifaomffvnf; r*¾Zif;pmrsufESmcGifhjyKonhf
twkdif;twmtwGif; o½kyfay:atmifBudK;pm;wifjyxm;ygonf/
&ckdifurf;½kd;wef;a'owGif orkdif;rwifrDacwfOD;vlom;wkdYaexkdifcJhonfh taxmuftxm;rsm;usef
&pfygonf/ taxmuftxm;rsm;&½SdEkdifaomae&mrsm;pGm ½Sdygonf/ okdYaomf? jrpfa&? acsmif;a&? rkd;a&?
rD; ponfwkdYzsufqD;írsm;pGmaysmufuG,fcJhygonf/ ukvm;wefjrpf0Srf;? av;NrdKUjrpf0Srf;?'Gg&m0wDjrpf0Srf;
ESifh awmifukef;awmifwef;rsm;wGif orkdifrwiffrDacwfOD;qkdonfrSm ausmufacwfukd&nfñTef;ygonf/
okdYaomfaMu;acwfoHacwfxdwpGef;wpa&;&ygonf/ okdYrSomorkdif;jzpfay:wkd;wufrSKtquftpyfukd
jrifomygrnf/
0rf;a&;twGuf rkqkd;? wHig;tqifhwGif½SdaeNyD;? ausmuf*lrsm;twGif;aexkdif&ao;vQif? ,Ofaus;
rSKtqifhedrfhNyD;ausmufacwfOD;(PALEOLITHIC) ,Ofaus;rSKtqifh½Sdolrsm;jzpfMuygonf/ tenf;i,f
acsmrGwfaom vufeufrsm;okH;pGJvmaomacwfukd ausmufacwfv,f(MESOLITHIC) ,Ofaus;rSK[k
qkdygonf/ arG;jrLa&;pkdufysKd;a&vkyf ukdifwwfvmNyD;? acsmrGwfvSyaomausmufvufeufypönf;rsm;
vkyfukdifwwfvmaomacwfukd ausmufacsmacwf(NEOLITHIC) tqifha&mufNyD[k (ukd;-1/ pm-17)
qkdygonf/
jrefrmEkdifiHtygt0if ta½SUawmiftm½SwGif usef&pfaomausmufvufeufrsm;? tkd;cGufrsm;? pm;<uif;
pm;usefrsm;ukdavhvmí? ausmufacwfv,fxdwkd;wufaomvlom;wkdYaexkdifcJhMuaMumif;ukd od&onf/
okdYaomfxkdxufapmí? ausmufMurf;acwfwGifvnf;? jrefrmEkdifiHwGif acwfOD;vlom;wkdYaexkdif
cJhMuaMumif;od&onf/ (jrefrmEkdifiHwGifqkdcJhNyD;aom acwfOD;vlom;wkdYtoufarG;aexkdifykHonf? *sm;Am;?
w½kyf? tdE´d,ajrmufykdif;paom tm½Sta½SUykdif;EkdifiHwkdYü ay:xGef;cJhaom vlom;wkdYESihf wacwfwnf;
jzpfonf[k? jrefrmhausmufacwfudkvma&mufokawoejyKcJhonfhH.L.MOVILIS u(ukd;-2/pm-72)
qkdygonf/) &ckdifa'owGifvnf; ausmufacwfuvlom;wkdYaexkdifcJhMuaom taxmuftxm;rsm;ukd
awGU&ygonf/
(orkdif;ynm½Sifrsm;u jrefrmEkdifiHw0Sef;vkH;\ ausmufacwfv,fumvukdBC 16000rS BC 5000
twGif; [kcefYrSef;Muygonf/) jrefrmEkdifiHwGif ausmufacwfv,fESifhywfoufaom taxmuftxm;enf;
yg;ygonf/ PLEISTOCENE ac:ESif;cJacwfukdvGefajrmufí tcsdefumvtwefMumanmif;vmaomtcg
ausmufacsm acwfudk BC 5000-rSBC 2000twGif;[k ynm½Sifrsm;owfrSwfMuygonf/
jrefrmEkdifiHwGif ausmufacsmacwfvufeufsrsm;ukd rkd;BudK;oGm;[kac:Muygonf/ ,if;uJhokdYaom
rkd;BudK;oGm;rsm;ukd ajrmufbuf ucsifawmifwef;rS awmifbuf Nrdwftxdvnf;aumif;? ta½SUbuf&Srf;ukef;
jyifjrifhrS taemufbufoHwGJe,ftxdvnf;aumif; awGU½Sd&ygonf (ukd;-6)/
&ckdifjynfe,ftwGif;ü tqkdygrkd;BudK;oGm;qkdonfukd ajrmufydkif;rSawmifykdif;txdawGU&ygonf/
tcsKdUurkd;BudK;oGm;[kac:í? tcsKdUuausmuf'g;? ausmufykqdef[kykHpHukdvkdufíac:ygonf/ xkdrdk;BudK;oGm;
rsm;ukd &ckdifjynfe,fawmifykdif;aus;½Gmrsm;wGif ab;tEÅ&m,fuif;½Sif;onf[k,kHMunfí odrf;qnf;xm;
wwfMuouJhokdY? &ckdifjynfe,fajrmufykdif;aus;½GmtcsKdUwGifrl? aq;buf0ifonf[k,lqí aoG;NyD;aq;
az:pyf&efodrf;qnf;xm;wwfMuygonf/
a'gufwmoef;xGef;u (&ckdifjynfe,ftygt0ifjzpfaom) tif'kdcsKdif;em;uRef;qG,fwGif? ausmufacwf
okH;qifhukdjyaomae&m(4)ckukd a½G;cs,fygonf/ ,if;wkdYrSm?[Gmbif;(HOA -BINH)? bufqGef(BAC-SON)?
'GefqGef(DONG-SONG)ESifh qGefr½kHqif(SOMRONG-SEN) wkdYjzpfMuygonf/ ausmufvufeufypönf;rsm;
wGif? [Gmbif;xufbufqGefuomvGefonf/ qGefr½kH qifwGif ausmufvufeufypönf;rsm;acsmrGwfí?aMu;
ypönf;um; w½kyf[efacwf(BC221-at'D-220)aMu;ypönf;ESifhwHykd;xrf;vkdufonf/ xkdaMumifh'GefqGef
aMu;vuf&mukd [efacwfESifhacwfNydKifowfrSwf ygvQif (ta½SUawmiftm½SwpfckvkH;\ ausmufacwfum;
BC -1000twGif;ujzpfí? c&pfawmfay:csdefwGif aMu;avm[macwfokdY ul;ajymif;onf[k,lqygonf/
(ukd;-1/pm-14)(ukd;-1/pm-14)
(ukd;-1/pm-14)(ukd;-1/pm-14)(ukd;-1/pm-14)/wzefjrefrmEkdifiHrSjy'g;vif;*lonfAD,uferfajrmufykdif;]]bufqkdeD,rf}} ausmufacsmacwf
ESifhacwfNydKifjzpfí? ta½SUawmiftm½Sausmuf acsmacwfütusKH;0ifygonf(ukd;-2/pm-107)/(,if;tjyif
jrefrmynm½Sifrsm;u? jrefrmEkdifiHausmufacsmacwfwGif? NrdKUjywnfaxmifaexkdifaom ,Ofaus;rSK
tqifhukdrawGU&[k (ukd;-2/ pm-121)qkdojzifh? c&pfray:rDwGif? jrefrmEkdifiHüjrdKUjywnfaxmifrSK
r½Sdao;[kqkdvkdjcif;jzpfygonf/ okdYaomf &ckdifjynftmeE´pNE´ausmufpm (AD-8-&mpk) wGifyg0ifaom
rSwfwrf;ukdavhvmí? &ckdifa'owGifBC-6-&mpkwGif? NrdKUjywnfaxmifNyD;? ,Ofaus;rSKtqifhtwef;
jrifhrm;aeNyDukd od½Sd&ygonf/
jrefrmynm½SiftcsKdUurl jrefrmEkdifiHwGif ausmufacsmacwfrSaMu;acwfokdY BC -4000cefYuyiful;
ajymif;vdr®nf[k rSef;qMuygonf/ ,if;okdYrSef;qonfhtaMumif;jycsufrSm-1976-ckESpfarv(31)&uf
aeYxkwf NEWSWEEK r*¾Zif;yg aqmif;yg;wpfyk'faMumifhjzpfygonf/ ,if;aqmif;yg;wGif? xkdif;EkdifiH
]]Aif;csif;NrdKU}} teD;]]ckd&wf}}ukef;jrifhwGif? a½S;a[mif;okawoewl;az:rSKt&? vuf&majrmufaom
aMu;ypönf;tokH;taqmifrsm;ukdawGU&NyD;? BC-4000ausmfuvuf&mrsm;jzpfonf[k az:xkwfcJhaMumif;
a&;om;cJ hNyD;? aMu;acwfukdta½SUawmiftm½SrsSyifpwifjcif;jzpfEk difaMumif; qkdxm;ygonf/
xkdYaMumifhxkdif;EkdifiHESifhajrw aMumwnf;qufpyfaeonfh jrefrmEkdifiHwGifvnf; aMu;acwfonfBC-
4000cefYuyif pwifbG,f½Sdonf [k ,lqjcif;jzpfygonf/ (ukd;-2/ pm-121)/(ukd;-2/ pm-121)/
(ukd;-2/ pm-121)/(ukd;-2/ pm-121)/(ukd;-2/ pm-121)/
w½kyfEkdifiHbufokdY vSnfhMunhfygOD;rnf/ refcsL;&D;,m;awmifykdif;? rGef*kdvD;,twGif;ykdif;? w½kyfjynf
taemufajrmufykdif;? taemufbufawmifwef;rsm;? w½kyfjynf\awmifykdif;a'orsm;wGif BC-2500cefYu
wnf½SdcJhonfh? ausmufMurf;acwf/ ausmufacsmacwf taxmuftxm;rsm;ukd awGU&ygonf/ ,if;acwf
u jrpf0gjrpf0Srf;ü ]],kd}}ESifh]]wkdif}} ,Ofaus;rSKxGef;um;aeNyD;? xkd,Ofaus;rSKukd ]]vef½Sef}}[kac:ygonf/
(ukd;-3/pm-109)/(ukd;-3/pm-109)/
(ukd;-3/pm-109)/(ukd;-3/pm-109)/(ukd;-3/pm-109)/w½kyfwkdY\yxreef;qufrSm BC-1523 rS 1050 xdMumjrifhcJhaom ]]½Sef}}eef;quf
jzpfygonf/ ,if;aemuf ]]csif}}eef;qufpkd;pHygonf/ BC-202wGifrS [efrif;qufukd pwifygonf/
þtaxmuftxm;rsm;t& w½kyfjynfwGif BC-2500-cefYu ausmufacwfjzpfí? NrdKUjywnfaxmifum?
bk&iftkyfpkd;vmaomacwfrSm BC-1500cefYujzpfaMumif; od&ygonf/
wzeftdE´d,EkdifiHacwfOD;ukd avhvm&efvkdtyfayOD;rnf/ (orkdif;ynm½Sifrsm;u tdE´d,EkdifiH\
ausmufacwfukd BC-10000rSBC-4000xdumvukd owfrSwfygonf/ (ukd;-7/pm-13/)(ukd;-7/pm-13/)
(ukd;-7/pm-13/)(ukd;-7/pm-13/)(ukd;-7/pm-13/)BC-4000cefY
wGif tdE´Kjrpf0Srf;ü aMu;acwfokdYul;ajymif;ygonf/ rkd[if*sKd'g½kd(MOHENJO-DARO)ESifh [m&yÜ
(HARAPPA)uJhokdYaomNrdKUBuD;rsm;ay:xGef;cJhygonf/ tdE´d,EkdifiHw0Sef;vkH;wGif ausmufMurf;acwfESifh
ausmufacsmacwfypönf;rsm;awGU&í? tdE´d,jynftESHYtjym;ü a½S;a[mif;,Ofaus;rSKvlUtzGJUtpnf;rsm;
ay:aygufcJhMuonf/ (ukd;-3/pm-93)(ukd;-3/pm-93)
(ukd;-3/pm-93)(ukd;-3/pm-93)(ukd;-3/pm-93)(orkdif;ynm½SifBuD; H.G WELLS u**Fgjrpf0Srf;rSj'mAD'D,ef;
(DRAVIDIANS)wkdY\,Ofaus;rSKonf? qlar;&D;,ef;,Ofaus;rSK? tD*spf,Ofaus;rSKwkdYESifhacwfNydKifxGef;
um;cJhzG,f½Sdonf[k qkdygonf/(ukd;-8/pm-17)(ukd;-8/pm-17)
(ukd;-8/pm-17)(ukd;-8/pm-17)(ukd;-8/pm-17)/ (qlar;&D;,ef;wkdYonf BC-4000ausmfcefYuyif a½S;us
í ,Ofaus;aomvlYtzGJUtpnf;ukd xlaxmifcJhMuygonf/(ukd;-3/pm24)(ukd;-3/pm24)
(ukd;-3/pm24)(ukd;-3/pm24)(ukd;-3/pm24)/ qlar;&D;,ef;wkdYukdqufcHaom
tum'D,ef;? abbDvkHeD;,m;ukd0ifwkdufpkd;rkd;cJhaom [pfwkdufrsm;? BC-1200wGif tifyg,mjyefvnf
wnfaqmufcJhaom tmqD;&D;,ef;rsm;onfvnf; qlaA;&D;,ef;,Ofaus;rSKukd usifhokH;cJhonf/ (BC-
1500 rwkdifrDwGif tmqD;&D;,ef;wkdY aMu;eDvufeufrsm;ukd pwifokH;pGJygonf (ukd;-3/pm-24)/ xkdYaMumifh
qlaA;&D;,ef;,Ofaus;rSKonf BC-4000cefYrS 1200cefYxdxGef;um;cJhaMumif;od&onf/ jyifopforkdif;
q&mwpfOD;uBC-5000cefYwGif tD*spfjynfü ausmufacsmtqifhtwef;½SdNyD[k qkdygonf/ orkdif;okaw
oDwkdYtqkdt&rl? (tD*spfvlrsKd;[k ay:aygufvmNyD;aemuf tD*spfjynfonf BC-2740ESifh 2270Mum;wGif
,Ofaus;rSKtjrifhqkH;tqifhokdYa&muf½SdcJhNyD[k qkdygonf/(ukd;-3/pm-75)(ukd;-3/pm-75)
(ukd;-3/pm-75)(ukd;-3/pm-75)(ukd;-3/pm-75)/ þtaxmuftxm;rsm;ukd
taMumif;jyKí ,if;wkdYESifhacwfNydKifxGef;um;zG,f½Sdaom **Fgjrpf0Srf;,Ofaus;rSKonfBC-2500 cefYwGif
xGef;um;cJhaMumif;,lq&ayonf/
(jrefrmhausmufacwfwGif NrdKUjyESifhqkdifaom,Ofaus;rSKukd rawGU&[k jrefrmynm½Sifrsm;u
(ukd;-2/ pm-120)(ukd;-2/ pm-120)
(ukd;-2/ pm-120)(ukd;-2/ pm-120)(ukd;-2/ pm-120)qkdygonf/ tapmqkH;NrdKUjyEkdifiH[k okawoDwkdYowfrSwfMuonfh AdóEkd;ysLwkdYum;
oHukdyif aumif;pGmokkH;pGJaeygNyD(ukd;-2/pm-52)(ukd;-2/pm-52)
(ukd;-2/pm-52)(ukd;-2/pm-52)(ukd;-2/pm-52)? okawoeqef;ppfavhvmcsufrsm;t&rl AdóedK;NrdKUukd
AD-1&mpk twGif;upwifwnfaxmifonf[k (uk d;-4/pm-152)(uk d;-4/pm-152)
(uk d;-4/pm-152)(uk d;-4/pm-152)(uk d;-4/pm-152)od&ygonf/) ok d Yaomf
ausmufacwfrSaMu;acwf okdYul;ajymif;onfhorkdif;uGif;qufukdum; raz:xkwfekdifMuao;ay/
(jrefrmEkdifiHwGifBC-4000cefYuyif aMu;acwfokdYul;ajymif;cJhrnf[krSef;qMuaomfvnf;BC-2000
cefYu ausmufacwfvlom;rsm;aexkdifcJhonfhtaxmuftxm;rsm;awGU&ygonf(ukd;-3/pm-45)(ukd;-3/pm-45)
(ukd;-3/pm-45)(ukd;-3/pm-45)(ukd;-3/pm-45)/
(a'gufwmQANUNGOu? &ckdifESifhppfwaumif;a'owkdYrS awGU&aomausmufacsmacwfypönf;rsm;ukd
BC-2000rwkdifrD[k (ukd;-9/pm-32)(ukd;-9/pm-32)
(ukd;-9/pm-32)(ukd;-9/pm-32)(ukd;-9/pm-32)owfrSwfonf/) vlUorkdif;onf ausmufacwf/ aMu;acwf? oHacwf
ponfjzifh? tqifhqifhwkd;wufvmonfrSmrSefaomfvnf;? wae&mESifhwae&mwNydKifeufwnf; wkd;wuf
ajymif;vJcJhonfr[kwfyg/ tcsKdUvltzGJUtpnf;uapmí? tcsKdUvltzGJUtpnf;u aemufusygonf/ ESpf
aygif;axmifESifhuGmí uGmjcm;vQuf? ajymif;vJwkd;wufonfvnf;½Sdygonf/
tdrfeD;csif;rsm;taMumif;ajymNyD;í? &ckdifa'otaMumif;ajymygrnf/ &ckdifjynfe,ftwGif; ajrmufykdif;
ESifh awmifykdif;wkdYwGif ausmufacwfvufeufrsm; awGU½SdaMumif;qkdcJhygNyD/ (1886-ckESpfu ppfwaumif;
e,f oD'guGef'g (SITAKONDA)awmifukef;teD;rS &½SdcJhaom ausmuf'g;½Snfonf? &ckdifa'owGif awGU&
aom ausmufvufeufypönf;rsm;ESifh wacwfwnf;jzpfNyD; BC-2000rwkdifrDujzpfaMumif; qkdygonf/
(ukd;-9/ pm-32)/ tDE´,? w½kyf?jrefrm? ,kd;',m;? ta&SUawmiftm½S? ppfwaumif; ponfhtdrfeD;csif;
rsm;rS taxmuftxm;rsm;? orkdif;ynm½Sifrsm;\tqkdrsm;ESifh wkdufqkdifMunhfygu? BC-2000cefYu?
&ckdifjynfwGifausmufacsmacwfonf ,Ofaus;rSKxGef;um;cJhonf[kqkdvQif,kwådrwef[krqkdomacs)/
&ckdifjynfe,ftygt0if jrefrmEkdifiHwGif a½S;a½S;umv ausmufacwfvlom;wkdY\ trsKd;tEG,fESifh
pyfvsOf;í? ynm½Sifrsm;t,ltq tenf;i,fuGJvGJMuygonf/ okdYaomfvnf; ausmufacsmacwfrwkdifrD
ta½SUawmiftm½SwcGifvkH;wGif? ,ckaexkdifMuaom vlrsKd;rsm;\ a½S;a[mif;vlrsKd;qufBuD;wpfckvkH;ysHU
ESHUcJhonf[k ynm½SifwkdYqkdMujygonf/ ,leefESifh wdbufe,fpyfwkdYonf xkdvlrsKd;qufBuD;\rlva'o
jzpfonf[kvnf; ,lqMuygonf/ ,if;a'orS tma&SUawmiftm½SwcGifvkH;ysHUESHUoGm;NyD;? ,if;wkdY\
,Ofaus;rSKt<uif;tusefrsm;ukd a'owcGifvkH;wGif awGU&onf[kqkdMuonf/ ,if;acwfu vlOD;acgif;cGH
wkdUukdavhvmMunhf&m? a½S;tusqkH;yifrOa&myrsKd;quf?eD*½GdKufrsKd;qufESifh MopBwdKvGKdufrsKd;quf[lí?
t"dursKd;qufBuD;(3)ck\rlv&if;jrpfvu©Pmrsm;yg0ifa&m,SufaeonfukdawGU&onf/(ukd;(ukd;
(ukd;(ukd;(ukd;-
10pm-13)10pm-13)
10pm-13)10pm-13)10pm-13)/
okdYaomf(ygarmu©C.S.COONurlausmufacwfv,fESifh ausmufacsacwfwGif? jrefrmEkdifiHtygt0if ta&SU
awmiftm½SwcGifvkH;onf? MopBwdKvGdKuf(AUSTRCLCID) rDvmeDqD,rf(MELANESIAN)?eD*&ufwkd
(NEGRITTO)ESifhrGef*kdvGdKuf(MONGOLOID)rsKd;&if;rsm;[kav;rsKd;wnf½SdaMumif;? okdYaomfa½S;tcgu? rGef*kd
vGdKufwkdYpdrfY0ifrSKenf;yg;cJhaMumif;? vuf½Sdta&SUawmiftm½SvlrsKd;EG,fpkwkdYwGif rGef*kdvGdKufrsKd;&if; toGif
o@meftrsKd;tpm;vTrf;rkd;xm;rSKrSm? rMumao;aomorkdif;wifNyD;acwfrSjzpfxGef;cJh onf[kqkdygonf/
(ukd;-11/pm-161)/(ukd;-11/pm-161)/
(ukd;-11/pm-161)/(ukd;-11/pm-161)/(ukd;-11/pm-161)/
a'gufwmS.K.CHATTERJI u orkdif;rwifrDacwfwGif? &ckdifppfwaumif;a'oü MopBwdKtm½S&ckdif
EG,frsm;ESifh w½kyfwdbufEG,frsm; aexkdifcJhMuonf[k twdtusa&;ygonf/ okdYaomfacwfopfokawoD
rsm;url&ckdifwkdYonf wdbuftEG,fzGm;rsm;omjzpfonf[k qkdMuygonf/ a'gufwm QANUNGOu
]]&ckdifvlrsKd;wGif Mo"MwpfaoG;yg0ifonfukdrjiif;Ekdifyg(ukd;-9/pm-32)qkdjyefygonf/ þtcsufukd qef;ppf
&ayrnf/
(okawoDrsm;,lqxm;MuonfrSm MopBwdKvGdKuf(okdYr[kwf) a½S;ajy;MopBwdKvGdKufwkdYonf? &ckdif
ppfwaumif;e,fajromru ta½SUawmiftm½SwcGifvkH;ü ysHUESHUaexkdifcJhMuonf[líjzpfonf/ ausmuf
acwfumvwGif MopBwdKtm½SbkdY?em*gvef(NAGALAND)rPdyl&(MANIPUR)?ucsm(KACHAR)?Bwdyl&
(TRIPURA)? rDZkd&rf(MIZORAM)?ppfwaumif;(HITTAGONG)ESifh &ckdif(ARAKAN)a'orsm;wGif
vSnhfvnfaexkdifcJhMuonf(ukd;-9/pm-32)(ukd;-9/pm-32)
(ukd;-9/pm-32)(ukd;-9/pm-32)(ukd;-9/pm-32)/pl;xkd;pkdufysKd;enf;ukd wwfuRrf;aeNyDjzpfaomfvnf;? trJ
vkdufjcif;? om;ig;½Smjcif;jzifh toufarG;Muonf[kvnf; ,lqMuygonf/ rD;ukdrawGUrD/ tokH;rjyK
wwfrDuqkdvQif om;pdrf;? ig;pdrf;pm;aomvl½kdif;rsm;jzpfcJhMuonf/ tcsKdU&mZ0ifrsm;wGif az:jyaom
]]&u©rsm;}} qkdonfrSm xkdolwkdYukd &nfñTef;jcif;jzpfygonf/)
tcsKdUaomokawoDrsm;u &ckdifa'owGif tapmqkH;aexkdifolrsm;teuf rGefvlrsKd;rsm;vnf;yg0if
onf[kqkdMuonf/ olwkdYonf &ckdifurf;ajcwGif aexkdifMuonfh MopaBw;eD;½Sif;rsm;ukd taemufbuf
ESifh awmifbufrsm;okdYarmif;xkwfí aexkdifcJhMuonf[k,lqMuonf/ rGefwkdYonf jrefrmEkdifiHtv,fykdif;
vGifjyifESifh rkwåryifv,fauGUywf0ef;usifukdBuD;pkd;cJhMuNyD;? crm(&mZ0ifrsm;wGifvmaom*Rrf;ppfonf
rsm;)wkdY 0ifa&mufwkdufckdufrSKaMumifh? jrefrmEkdifiHtaemufawmifbuf yifv,furf;½kd;wef;(jrpf0uRef;ay:
a'oESifh &ckdifurf;½kd;wef;)okdY qkwfcGgcJhMuonf[kvnf; ,lqMuygonf(ukd;-9/pm-34)(ukd;-9/pm-34)
(ukd;-9/pm-34)(ukd;-9/pm-34)(ukd;-9/pm-34)/
tcsKdUurl&ckdifa'owGif acwfOD;aexkdifoGm;olrsm;ukd eD*&ufwkdrsm;jzpfonf[k ajymqkdMuygonf/
okawoDrsm;\a&;om;csufrsm;ukdavhvmaomtcg ]]eD*&ufwkdYukd N'mAD;'D;,ef;[lívnf; qkdMuao;&m}}
[kvnf;aumif;? ]]eD*&ufwkd[kac:qkdxm;aom rGefcrmwkdYESifh}}[kvnf;aumif; (ukd;-2/ pm-114)qkdMu
onfukdaxmufí? eD*&ufwkdqkdonfrSm N'mAD;'D,ef;rsm;yifjzpfí MopBwpfEG,f0if rGefcrmwkdY\rsKd;&if;jzpf
onfukdawGU&ygonf/ tcsKdUorkdif;ynm½Sifrsm;u rkwårauGU0ef;usifwGif rGefwkdYonfeD*&ufwkdrsm;ukd
wkdufckdufcJh&ao;onf[kqkdjyef&m (ukd;-1/pm-81)rGefwkdYonf eD*&ufwkdwkdYESifh aoG;aESmzl;aom
MopBwdKvGdKufrsm;jzpfMuNyD; aemiftcgwGif rGef*kdvGdKufwkdYESifhvnf; a&m,SufcJhaMumif; avhvmawGU½Sd&
ygonf/ bmompum;eD;pyfí MopBwpftkyfpkwGif rGefcrm[kajymqkdaeMuaomfvnf; rGefESifhcrmum;vlrsKd;
csif;reD;pyfaMumif; ynm½Sifrsm;a&;om;ygonf/ (ukd;-1/pm-86)(ukd;-1/pm-86)
(ukd;-1/pm-86)(ukd;-1/pm-86)(ukd;-1/pm-86)/ MopBwpftkyfpkwGif eD*&ufwkd[k
ac:qkdxm;aom rGefcrmwkdYrSm MopBwdKtm½Srsm;jzpfí? qvkH? rav;? tif'kded½S?rDaved½S? ykdvDed½SwkdYrSm
MopaBw;eD;½Sif;rsm;jzpfMuygonf/
a½S;ESpfaygif;rsm;pGmuyif MopBwdKvGdKufwkdYonf tdEd,EkdifiHtwGif;okdY taemufbufrS 0ifa&mufcJh
Muygonf/ BC-5000cefYwGif tdEd,wEkdifiHvkH;ysHUESHUaexkdifMuNyD;jzpfygonf/ okawoDrsm;u,if;wkdYukd
Xmaewkdif;&if;om;N'AD;'D;,ef;rsm;[k qkdMuonf/MopBwdKvGdKufwkdYonf tdE´d,?&ckdif?jrefrmESifh ta½SU
awmiftm½Sa'oukdausmfvGefí MopaBw;vswkdufxd ysHUESHUaexkdifMuygonf/ (ukd;-12/pm-148^9)/
S.K.CHATTERJIuMopBwpfrsKd;qufrS rGefwkdYonf txufyguJhokdY taemufrSta½SUokdYoGm;onf[k
qkdygonf/ G.H.LUCEurl rGefonf ta½SUrStaemufokdYoGm;onf[kqkdygonf/
rnfokdYyifjzpfap? rGefwkdY\rsKd;&if;jzpfaom eD*&ufwkd(ac:) j'mAD;'D;,ef;(okdYr[kwf) MopBwdKtm½S
tEG,f0ifwkdY &ckdifa'oukda&muf½SdcJhonfrSm okawoDwkdYrjiif;y,fMuyg/ ,if;wkdYa&muf½SdcJhMuonfrSm
BC-1500cefYujzpfygonf/ ollwkdYonf &ckdifa'ookdY0ifa&mufvmaomtcg? &ckdifa'owGif ,if;wkdY
rwkdifrD½SdESifhNyD;jzpfaom MopaBw;eD;½Sif;rsm;ukd wkdufxkwfcJh&onf/ rGefwkdY\rsKd;&if;rSm BopBwdKtm½S
jzpfaomaMumifh &ckdifa'o\ausmufacsmcwftqkH; aMu;acwf,Ofaus;rSKtponf MopBwpf,Ofaus;
rSKjzpfonf[k ,lqygonf/
BC-2500 cefYu**Fgjrpf0Srf;ü N'mAD;'D;,ef;wkdY ,Ofaus;rSKtqifhjrifhrm;pGmxGef;um;cJhMuaMumif;
qkdcJhygNyD/ BC-2000 ESifh BC-1500Mum;umvwGif taemufbufrS tm&d,ef(ARYAN)wkdY0ifa&mufwkduf
ckdufvmojzifh tdEd,EkdifiHajrmufykdif;rS j'mAD;'D;,ef;trsm;pkrSm ta½SUbufokdYxGufcGgcJhMuonf/ ,if;wkdY
onf tvkH;t&if;ESifh0ifvmojzifh &ckdifa'orS MopaBw;eD;½Sif;wkdYqkwfcGgcJhMuygonf/ okawoDrsm;
a&;om;csufrsm;ukd qufpyfMunhfaomtcg tdEd,ta½SUzsm;EdkifiHrsm;okdYxGufcGgMuaom a&S;OD;j'm;AD;'D;
,efwkdY &ckdifa'oukd jzwfoef;oGm;MuNyD;aemuf? aemufqkH;tokwftaejzifh &ckdifa'ookdYa&muf½Sdí? tajccs
umaexkdifcJhMuonfrSm BC-1000cefYujzpfrnf[k rSef;q&ygonf/ a'gufwm(CHATTERJI)ajymaom
MopBwdKtm½SqkdonfrSm ,if;j'mAD;'D;,ef;rsm;ukd qkdvkdjcif;jzpfygonf/ rGefwkdY\rlvrsKd;qufjzpfygonf/
xkdYaMumifhorkdif;rwifrDacwfu &ckdifa'owGif rGefwkdYaexkdifcJhMuonf[kqkdjcif;rSm jzpfEkdifbG,f½Sdygonf/
rGefwkdY\a½S;acwfuyifoDqkdvmcJhaom om;acsmhaw;rsm;wGif ,if;wkdY\ZmwdXmaerSm tdEd,ta½SUbuf
urf;ajcrS ukd&mrefa';vfa'ojzpfonf[k az:jycsufrsm;yg½Sdygonf/ rGefwkdYonfta&SUawmiftm½SwcGif
ysHUESHUatmifoGm;Muygonf/ c&pfESpfqef;pwGif jrefrmEkdifiHtwGif; jyefvnf0ifa&mufíjrefrmEkdifiHtv,f
ykdif;ESfih rkwårauGUywf0ef;usifukdpkd;rkd;cJhygao;onf/ ysLrsm;0ifa&mufvmonfhtcg? xkdif;EkdifiHbufokdY
jyefvnfqkwfcGgí? AD-6-7&mpkrsm;twGif;]]'Gg&m0wD (DWARWADY)ESifh ]]avmyl&D}}(LOPBURI)uJhokdY
aom ,Ofaus;rSKtqifhjsrifhonfhNrdKUBuD;rsm; wnfaqmufcJhMuygao;onf/
tdEd,EkdifiHorkdif;rwifrDacwfwGif tkd;vkyfief;twwfESifh? qefpyg;pl;xkd;pkdufysKd;jcif;? xkdrSwqifh
avSum;xpfawmif,mpkdufysKd;jcif;? ponfwkdYrSm MopBwdKvGdKufrsm;pwifcJhMuNyD;? xkdrSwqifhta&SUawmif
tm½SwcGifysHUESHUcJh[ef½Sdayonf/(ukd;-12/pm-149)/j'mAD;'D;,ef;wkdY&ckdifurf;ajcokdY0ifa&muftajccsNyD;
onfhtcsdefwGif? aqGrsKd;pkvlUtzGJUtpnf;rSaus;½Gm? NrdKUjy,Ofaus;rSKvlUtzGJUtpnf;okdY wjznf;jznf;ajymif;
vJaecsdefjzpfonf[k ,lq&ygonf/
tcsKdUaom&ckdif&mZ0ifrsm;u tmeE´pNE´ausmufpmvm tapmqkH;NrdKUjywnfaxmifcsdefjzpfonfh BC-
6-&mpkxufapmí? BC-3325xdaz:jyMuygonf/ okawoDOD;csefxGef;url? a&S;a0omvD jA[®P&mZm
rif;vufxufukd BC-5315xda&S;usí wGufjycJhygonf/ þrQumv½SnfvQm;cJhonfrSm? ausmufacwf?
aMu;acwf? oHacwfponfjzifh? tqifhqifhul;ajymif;vmonfh NrdKUjyjynf½Gmi,frsm;avm[kawG;awmbG,f
jzpfygonf/ ,if;acwfuvlwkdYonf OD;pGmaqGrsKd;pkvlUtzGJUtpnf;rsm;jzifh tkyfpkvkdufaexkdifcJhMuayrnf/
aemifwGifvlrsKd;pkvlUtzGJUtpnf;tjzpfaygif;pnf;í pnf;vkH;rdum,Ofaus;rSKw[kefxkd;wkd;wufvmjzif;
jzpfonf[k ,lq&ygonf/ "n0wDjynfwnfaxmifrdonfhtcsdefwGifum; vlrsKd;pkwpfpkvkH;pnf;vkH;rd
um ,Ofaus;rSKtqifhtwef;jrifhrm;aeNyDjzpfygonf/
(tmeE´NE´ausmufpmukdtajccHíajym&vQif ? "n0wDNrdKUukd BC-6-&mpkwGifwnfaxmifonf[k
ajym&ygrnf/ ausmufpmyg BC-518rS AD-370xd rif;qufukd? "n0wDrif;quf[k qkd&ygrnf/
ausmufpmygrif;rsm;\trnfrsm;rSm ygVdokdYr[kwf ouú#ppfppfrsm;r[kwfí tdEd,,Ofaus;rSKpuf&dyf
rxifao;[k(ukd;-1/pm-72)[k a'gufwmoef;xGef;a&;onf/ PAMELA GUTMAN-uvnf; tdEd,trnf?
ouú#trnfr[kwf[k (ukd;-14/pm-39)qkdygonf/ tm&d,efrsm;r[kwfonfrSmaocsmygonf/ ,if;
tcsdeffurGef*kdvGdKufwkdY &ckdifa'ookdYra&mufMuao;yg/ BC-1000cefYurS w½kyfjynfta&SUykdif;
]]ukdukdaemf}}KOKONORt&yfrSawmifbufokdYqif;vm&m BC-6-&mpkcefYwGif &ckdifa'ookdYa&muf½SdEkdif
bG,fr½Sdao;yg/ xkdYaMumifhtmeE´pNE´ausmufpmyg yxrqkH;rif;qufonf? **Fgjrpf0Srf;rSa&mufvmaom
j'mAD;'D;,ef;wkdYwnfaxmifcJhonfh rif;qufjzpfonf[k qkd&ygrnf/)
TIBETO-BURMAN[kac:aom wdbufjrefrmEG,f rGef*kdvGdKufwkdY a½S;uaecJhzl;aomt&yfonf? w½kyf
EkdifiHtaemufajrmufbufESifh? wdbufjynfta½SUajrmufbuf½Sd uefpke,frS ]]axmifjrpf0Srf;}}jzpfygonf/
BC-2000cefYu xkda'owGif ausmufacwfaESmif; ,Ofaus;rSK½Sdaeygonf/ acwfcsif;NydKifvQif omvGef
olr½SdavmufatmifolwkdYjyKvkyfaom tkd;cGufrsm;tqifhtwef;jrifhygonf/ olwkdYukd w½kyfwkdYu ]]csdtef}}
[kac:ygonf/ w½kyfwkdYu rMumcP vma&mufwkdufckdufojzifh? wdbufjynfta½SUajrmufbufjrpf0g
jrpfzsm;cH&mt&yfESifh ]]ukdukdaemf}}okdYajymif;a&TUMuygonf/(ukd;-1/pm-107)/ BC-1000cefYwGif w½kyfwkdY
vma&mufaESmuf,Sufjyefojzifh awmifbufokdYajymif;a&TUvmMuygonf/ ,if;rGef*kdvGdKufrsKd;&if;rS
tcsKdUvlrsKd;EG,frsm;rS wdbufjynftwGif;0ifa&mufcJhMuNyD;? tcsKdUrSm tdEd,EkdifiHwGif;okdY ajrmufbufrS
0ifa&mufMuonf/ tcsKdUum;jrefrmEkdifiHajrmufzsm;½Sd oHvGifESifhrJacgifjrpfzsm;a'owGifaexkdifMuygonf/
tcsKdUvlrsKd;EG,fpk (TRIBES)rsm;rSm jA[®ykwå&jrpfaMumif;twkdif;pkefqif;vmMuNyD; **Fgjrpf0Srf;ukdausmf
um r*pwkdif;xdysHUESHUaexkdifcJhMuygonf/
þae&mwGiftwdtusajymp&mwpfck½Sdygonf/ wdbufjrefrmrsKd;pdwfwGif? wdbuf[dr0EÅm? ajrmuf
tmoHESifh tmoHjrefrm[k rsKd;cGJ(3)rsKd;yg0ifygonf/ tmoHjrefrmrsKd;cGJwGif e*g;? csif;?ouf? ucsif?
jrefrmESifhvkdvkd?[lívlrsKd;EG,f(6)rskKd;½Sd&m? &ckdifvlrsKd; (RAKHINE NATIONALITY)onf jrefrmrsKd;EG,fpk
(TRIBE)wGifyg0ifonf/ ,aeY&ckdifvlrsKd;[kqif;oufvmaprnfh xkd]]a½S;OD;&ckdifrsm;}}onf BC-1000
twGif;ujA[®ykwå&jrpfaMumif;twkdif; pkefqif;ír*"wkdif;xdysHUESHUaexkdifcJhaom rGef*kdvGdKufwkdY tkyfpkokH;pk
wGif yg0ifygonf/
qufí½Sif;ygOD;rnf/ xkdoHvGifESifhrJacgifjrpfzsm;a'orS rGef*kdvGdKufwkdYtkyfpkokH;pkcGJMuygonf/ a½S;
OD;&ckdifwkdYyg0ifaom tkyfpkBuD;wpfpku? wDbuf? tdEd,? tmoHponfYtaemufbufokdYcGJxGufygonf/
tjcm;vlrsKd;EG,frsm;teufrS jrefrmvlrsKd;EG,fpkESifh tcsKdUaomvlrsKd;pkwkdYu jrefrmEkdifiHta½SUajrmufbuf
]],kef*fcsef(YONGCHANG)}}a'ookdYajymif;a½TUygonf/ oufvlrsKd;EG,frsm;/ csif;vlrsKd;EG,frsm;?
ucsifvlrsKd;EG,frsm;rSm ,if;ae&mwGifusefaecJhygonf/
az:jyygwdbufjrefrmtkyfpk0ifrsm;teufwGif jrefrmEkdifiHwGif;okdYtapmqkH;0ifvmol? jrefrmEkdifiH
twGif;ESifh tjyifwGifae&mtus,fjyefYqkH;pwif,lolrSm oufvlrsKd;EG,frsm;jzpfonf/ c&pfESpfrwkdifrD
uyiftmoH? rPdyl&e,frsm;tjyif? jrefrmEkdifiHajrmufykdif;ESifhtv,fykdif;ajrjyeftxd 0ifa&mufcJhMu
ygonf/ orkdif;rSwfwrf;rsm;t&? BC-138wGiftokH;jyKaeNyDjzpfaom w½kyftdEd,vrf;rBuD;ukd taMumif;
jyKí Ak'¨bmom,Ofaus;rSKukd&½SdaeygNyD/ c&pfESpfrsm;qef;pwGif oufwkdYukd jrefrmEkdifiHtwGif;üawGU&yg
onf(ukd;-5/pm-16)/ AD-1&mpkwGifwnfaxmifonfh AdóedK;ysLrsm;xuf ykdíapmpD;pGma&mufygonf/
oufwkdYaemufrS rMumrDcsif;vlrsKd;EG,frsm; [l;aumif;awmifMum;rSoufwkdYe,fajrukdjzwfí 0ifvmyg
onf/em*awmifwef;?csif;awmifwef;rsm;xdysHUESHU½kHrQru? awmif;ykdif;csif;wkdYrSm oHwGJc½kdifxda&mufatmif
&ckdif½kd;rukdpkefíqif;Muygonf/ c&pfESpfqef;puysLrsm;0ifa&mufvmonfhtcg? oufwkdYonf jrefrm
EkdifiHtv,fykdif;wGif tuGJuGJtjym;jym;jzpfoGm;NyD;? &ckdifajrmufzsm;a'orsm;ESifh? jrpf0uRef;ay:a'orsm;
okdY ysHUESHUoGm;Muygonf/
AD-9&mpkwGif ysLNrdKUawmfoa&acwå&m(AD-832)ESifh (a'gufwmoef;xGef;urGefwkdY\NrdKU[k,lq
í? a'gufwmLUCE ua½S;yJcl;NrdKU[k,lqaom)]]rJcsef(AD-835)ukdeefausmifwkdY0ifa&mufzsufí? ,if;wkdY
tiftm;NydKuGJoGm;aomtcg? jrefrmwkdYausmufqnfe,fukd pwif0ifa&mufaexkdifonf[k a'gufwm
LUCE upGJpGJNrJNrJ,kHMunfonf/ rGefwkdYuawmifbufrkwårauGUbufokdYqkwfcGgygonf/ ysLwkdYum;ESpfaygif;
500cefYtwGif; jrefrmrsm;twGif; ysHUESHUaysmufuG,foGm;ygonf/
txufwGifaz:jycJhonfhtwkdif; a½S;OD;&ckdifrsm;tygt0ifrsm;pGmaomrGef*kdvGdKufwkdYonf a½S;OD;jrefrm
rsm;ESifhBC-500cefYuvrf;cGJí tdE´d,ekdifiHta½SUykdif;a'ookdY0ifa&mufoGm;onfhftcg tdE´d,ekdifiHwGif
tm&d,ef ,Ofaus;rSKuvTrf;rkd;xm;NyD;jzpfygonf/ tm&d,ef,Ofaus;rSKu rGef*kdvGdKkuf,Ofaus;rSKxufykdí
tqifh twef;jrifhrm;ygonf/ rGef*kdvGdKufwkdYonf tm&d,efwkdYESifh a&m,SufaexkdifcJhMuNyD;?
tm&d,ef,Ofaus;rSK ukdvufcHusifhokH;Muygonf/ a'gufwmS.K.CHATTERJI urGef*kdvGdKufwkdY0ifa&muf
vm&mvrf;aMumif;ukd ta½SUbufESifhajrmufbuf[kaz:jyygonf/(udk;-13/pm-86)(udk;-13/pm-86)
(udk;-13/pm-86)(udk;-13/pm-86)(udk;-13/pm-86)/ a½S;a[mif;acwf
aumvd,?a'0'[? uydv0wf? a0omvD? 0d[m&?yg#vdykwfponfhjynfrsm;onf ,if;a'orsm;wGif
yg0ifonf (ukd;-2/pm-148)(ukd;-2/pm-148)
(ukd;-2/pm-148)(ukd;-2/pm-148)(ukd;-2/pm-148)/ tm&d,efwkdYESifhaoG;aESmí? ,SOfwGJaexkdifaomrGef*kdvGdKufwkdYukd orkdif;q&m
wkdYu]]tif'kdrGef*kdvGdKkuf (INDO-MONGOLOID)}}rsm;[kac:Muygonf/ ,if;tif'kdrGef*kdvGdKufwkdYonf tm&d,ef
wkdY\ trsKd;av;yg;ZmwfcGJjcm;rSKwGif cwåd,rsKd;wGif yg0ifMuygonf/ ,if;cwåd,rsKd;wkdYukd a½S;acwf
&mrm,e? r[mb&wusrf;rsm;wGif ]]ud&mwrsm;}}(KRATA)[kaz:jyxm;ygonf/ ,if;cwåd,rsm;onf
tkyfcsKyfol vlwef;pm;rsm;jzpfvmí ousomuD0ifrsm;[k ac:wGifcJhMuygonf/
tqkdygtif'kdrGef*kdvGdKuftEG,f0ifvlrsKd;pkrsm;teuf trsm;pkonf tm&d,efbmompum;ajymaom
[dE´Lrsm;jzpfvmMuí? [dE´L,Ofaus;rSKe,fy,ftwGif;okdY rSefrSefaygif;pnf;0ifa&mufcJhMuygonf/ tcsKdU
rlum;tdE´d,tu©&mudkokH;í? rdrdwkdY&if;jrpfbmompum;ukd ysKd;axmifcJhMuonf[k tcsKdUokawoDrsm;
(ukd;-13/pm-88)(ukd;-13/pm-88)
(ukd;-13/pm-88)(ukd;-13/pm-88)(ukd;-13/pm-88)/a&;om;Muygonf/ ,if;tif'kdrGef*kdvGdKufrsm;onfyif/ cwåd,trsKd;trnfomuD0if
rif;rsKd;EG,frsm;jzpfMuygonf/ a0omvDrSvpä0Drsm;ESifh/ a½S;a[mif;acwf? a'0'[? aumvd,? uydv0wf
jynfwkdYrS ? a*gwrAk'\trsKd;tEG,frsm;jzpfMuaom omuD0ifrsm;onfyifvQif/ rZösdra'oücwåd,trnf
cH,lí? tm&d,efbmompum;ajymqkdaeMuaomfvnf;? rGef*kdvGdKufppfppfrsm;(okdYr[kwf) rGef*kdvGdKufESifh
tm&d,ef? j'mAD;'D,ef;?MopBwpfaoG;aESmolrsm;jzpfcsifjzpfrnf/ rlvrsKd;EG,f&if;jrpfrSmrlum; rGef*kdvGdKuf
rsm;jzpfonf[k THE CULTURALHERITAGE OF INDIAusrf;q&mu a&;om;ygonf/
tdEd,wGif tif'kdrGef*kdvGdKufrsm;onf tm&d,efbmompum;ukdvnf;aumif;? rdrdwkdY&if;jrpfbmom
pum;ukdvnf;aumif; ajymqkdMuonf/ eDayg(NEPAL)EkdifiH½Sd? rGef*kdvGdKuftEG,f0if ]]ed0g(NEWARS)}}vlrsKd;
pkonftdE´,tu©&mukdokH;í? rdrdwkdY&if;jrpfbmompum;ESifhwGJpyfa&;om;aom taxmuftxm;½Sdonf/
xkdYjyifa*gwrAk'yGifhNyD;aemuf BC-324-308wGif pkd;pHaom pE*kwfrif;vufxufwGif tdEd,ukdusL;ausmf
vmonfh r[mtvufZE´m;ukdwkdufckduf&ef ppfwyfrsm;zGJUpnf;onfhtcg rGef*kdvGdKufEG,frsm;jzpfaom
ud&mwrsm;yg0ifcJhbl;ygonf/ xkdYaMumifha½S;acwfjrefrmEkdifiHokdY omuD0ifrif;rsm;0ifa&mufvm&mwGif
vnf;? xkduJhokdYyiftm&d,efbmompum;ESifhtwl? ,Ofaus;rSKukdvufcHajymqkdolrsm;a&m/ rdrdwkdY\&if;
jrpfrGef*kdvGdKkufbmompum;ajymqkdolrsm;yg? a&m>yrf;ygvmrnfjzpfygonf(ukd;-2/pm-154)(ukd;-2/pm-154)
(ukd;-2/pm-154)(ukd;-2/pm-154)(ukd;-2/pm-154)/
tif'kdrGef*kdvGdKkuf[kac:aom cwåd,trsKd;tEG,frsm;teufrS a½S;OD;&ckdifrsm;? &ckdifa'ookdYtapmqkH;
0ifa&mufvmonf[k twdtusajymEkdifonfhumvrSm AD-3&mpktwGif;ujzpfygonf/ tb,faMumifh
qkdaomf ud&mwac:tif'kdrGef*kdvGdKufwkdY AD-3&mpktwGif;u &ckdifa'owGifa&muf½SdaeNyDjzpfonfh
taxmuftxm;rsm;½SdaomaMumifhjzpfygonf/ tdE´d,EkdifiHta½SUbufurf;rS em**sLeduGef'ga'owGif
AD-3&mpkua&;xkd;cJhaom ausmufpmwpfcsyfü oD[kdVfrSax&0g'&[ef;awmfrsm;omomemjyKc&D;xGufcJh
onfa'orsm;ukdaz:jy&mwGif ]]ud&mwa'o}}vnf;yg0ifonfukdawGU&ygonf/ ,if;tcsdefu ,if;
ausmufpmwGif az:jyxm;aom ud&mwa'oqkdonfrSm]][dr0EÅmawmif\awmifbufeDayg? blwefe,f
rsm;rSpí tmoH? rPdyl? ppfwaumif;? &ckdifurf;a'oESifh jrefrmEkdifiHatmufykdif;jrpf0uRef;ay:xd}} jzpf
aMumif; okawoDrsm;u? r[mom&wusrf;? [m&d0Housrf;? rmua@;,yl&mrfusrf;? AD-150cefYu
wkdavrD(PTOLEMY)\rSwfwrf;wkdYukd ukd;um;íjyqkdxm;MuNyD;jzpfygonf(ukd;-15/pm-15)(ukd;-15/pm-15)
(ukd;-15/pm-15)(ukd;-15/pm-15)(ukd;-15/pm-15)/
(ukd;-9/(ukd;-9/
(ukd;-9/(ukd;-9/(ukd;-9/
pm-51)pm-51)
pm-51)pm-51)pm-51)/ a½S;OD;&ckdifwkdYonf tm&d,ef,Ofaus;rSKESifhtwl/ *kyÜwtu©&m? ouúwbmomta&;tom;
wkdYukdonfaqmifcJhMuygonf/ a½S;OD;&ckdifrsm;onf rGef*kdvGdKufrsm;jzpfí? tdE´d,EkdifiHwGif tm&d,efwkdY
ESifh a&m,Sufaexkdifum tm&d,ef,Ofaus;rSKukdvufcHusifhokH;cJhMuaomfvnf;? tm&d,efbmompum;
ukd ajymif;vJajymqkdjcif;r½SdcJhyg/ rdrdwkdY\rGef*kdvGdKuf&if;jrpfbmompum;ukdom jyKpkysKd;axmifajymqkdcJh
Muolrsm;jzpfygonf/ okdYaomf AD-3&mpktwGif;u &ckdifa'ookdY rlv&ckdifrsm;0ifa&mufonfhtcg?
txufwGifjrefrmokawoDtcsKdUawG;qcJhouJhokdY tm&d,efbmompum;ajymqkdaom tif'kdrGef*kdvGdKkufrsm;
vnf; a&m>yrf;ygvmcJhrnfjzpfygonf/ olwkdYonf &ckdifjynfwGif;okdY0ifa&mufvmNyD;aemuf &ckdifjynf
wGif ½Sd&if;pGJjzpfaom j'mAD'D;,ef;rif;quf(tmeE´pNE´ausmufpmyg yxrrif;qufukdqkdvkdygonf)ukd
jzKwfcsum AD-370wGif ]]'GifpjE´}}tp½Sdaom tif'kdrGef*kdvGdKufrif;qufukd pwifwnfaxmifonf[k,l
qygonf/ ,if;wkdYwnfaxmiftkyfpkd;cJhaomNrdKUawmfonf a0omvDNrdKUjzpfaomaMumifh? ,if;rif;quf
onf tdEd,EkdifiHa0omvDjynf ousomuD,tEG,f0if rif;rsKd;rif;EG,frsm;r[kwfcJhvQif? a0omvDjynf
wGifaexkdifcJhMuum? tm&d,ef,Ofaus;rSKukdvufcHusifhokH;í? rGef*kdvGdKuf&if;jrpfbmompum;ukd ysKd;axmif
ajymqkdaecJhMuaoma½S;OD;&ckdifrsm;rSwyg;tjcm;rjzpfEkdifay/ tif'kdrGef*kdvGdKufwkdY &ckdifjynfukdatmifEkdif
NyD;aemuf½Sd&if;pGJj'mAD;'D;,ef;rsm;onf? tif'kdrGef*kdvGdKkufrsm;twGif a&m,Sufpdrfh0ifí wjznf;jznf;aysmuf
uG,foGm;ygonf/ xkdYaMumifh&ck difvlrsK d;rsm;wGif MopBwpfaoG;ygonf[laoma'gufwmS.K-
CHATTERJIESifha'gufwmS.B.QANUNGOwkdY\t,ltqrsm;rSm ,kwådrwef[krqkdomacs/
tif'kdrGef*kdvGdKufwkdYonf AD-3&mpkrS 10&mpktwGif; &ckdifjynftwGif;okdY tokwfvkduf/ tokwf
vkduf0ifa&mufcJhMuygonf/ tif'kdrGef*kdvGdKufwkdYonf AD-6&mpkwGif wpfBudrf0ifa&mufcJhNyD;]]0DwdpNErif;}}
ukdNzKwfcsmum]]r[m0D&}}ukdeef;wifcJhMuonf/ AD-729aemufykdif;wGif tmeE´pNE´rif;uG,fvGefNyD;aemuf
AD-8&mpktwGif; tif'kdrGef*kdvGdKufwkdYtvkH;t&if;eSifh0ifa&mufwkdufckdufcJhMuNyD; AD-788wGif ]]r[m
wkdif;pNE´rif;}}ukdeef;wifcJhMujyefygonf/ r[mwkdif;pNE´rif;onf ESpfaygif; 50cefYMumanmif;onfh ppfyGJ
twGif;üysufpD;oGm;cJhaoma0omvDNrdKUawmfukd jyefvnfjyKjyifcJh&[ef½Sdygonf/ AD-10&mpkwGif rGef*kd
vGdKufwkdYaemufqkH;tBudrf0ifa&mufwkdufckdufNyD; a0omvDNrdKUawmfukdzsufqD;vkdufMuygonf/ ,if;okdY
0ifa&mufvmaom tif'kdrGef*kdvGdKufrsm;onf? ½Sd&if;pGJvlwkdYa&m,SufaexkdifvmMu&m ,aeY&ckdifvlrsKd;
rsm;qif;oufcJhMuNyD;? rGef*kdvGdKuf&if;jrpfbmompum;ukd ysKd;axmifajymMum;vm&mrS? vuf½Sd&ckdifbmom
pum;wkdifatmif zGHUNzdK;wkd;wufcJhygonf/
þokdYqkdvQif vuf½Sd&ckdifbmompum;onf jrefrmEkdifiHtv,fykdif;rS Armpum;ESifh tb,faMumifh
eD;pyfae&ygoenf;[kar;bG,f½Sdygonf/ tusOf;tm;jzihfqkd&vQif ArmESifh&ckdifwkdYonf rlvrGef*kdvGdKuf
&if;jrpfrSqif;oufvmMuNyD;? jrefrmvlrsKd;EG,fpk(MYANMAR TRIBES)wpfckwnf;wGif twlaexkdifcJhMu
í&if;jrpfbmompum;wlnDjcif;? vlrsKd;EG,fpkwpfckwnf;aexkdifcJhMujcif;? AD-10&mpkcefYrSpí taemuf
bufEkdifiHrsm;ESifhtquftoG,fenf;yg;cJhNyD;? ta½SUbufjrefrmjynftv,fykdif;ESifhomqufqHrSKykdrkdrsm;jym;
vmjcif;wkdYaMumifhjzpfonf[kqkd&ygrnf/ yk*Hacwfausmufpmrsm;wGif &ckdiftokH;tESKH;? &ckdiftoHrsm;yg
0ifaeonfuvnf; taxmuftxm;jzpfygonf/ AD-6&mpkrwkdifrDu &ckdifbmompum;ajymí? *kyÜw
tu©&m? ouú#?ygVdbmomwkdYa&;om;aom a½S;OD;&ckdifvlrsKd;rsm; oHwGJc½kdifxda&muf½SdaeMuygNyD/ ivkH;
armfausmufpmwGif ]]rJum}}[laom &ckdiftrnfukdAsnf;ESifho&wGJí a&;om;aeonfhtaxmuftxm;awGU
&ygonf/
a½S;OD;&ckdifwkdYonf tdE´d,ajray:wGif ESpfaygif;rsm;pGmaecJhMuNyD;? tm&d,ef,Ofaus;rSKudk vufcH
usifhokH;cJhMuaomfvnf;? tm&d,efbmompum;ajymqkdoGm;aom vlrsKd;pkrsm;wGif ryg0ifyg/ rdrdwkdY\&if;
jrpfbmompum;ukdom ajymqkdcJhMuygonf/ xkdpOfuajymqkdcJhaom &ckdifbmompum;onf ,aeYajymqkd
aeMuaom &ckdifbmompum;ESifh wax&mwnf;rwlnDonfhtjyif? ]]&ckdif}}[kaomtrnfukdvnf; r&½Sd
ao;yg/ vuf½Sd&ckdifbmompum;onf a½S;OD;&ckdifrsm;jyKpkysKd;axmifajymqkdvmcJhonfYrGef*kdvGdKuf&if;jrpf
bmompum;rS zGHUNzdK;wkd;wufvmaom bmompum;jzpfygonf/
rdrdwkdYvlrsKd;ryaysmufap&ef/ rdrdwkdYbmompum;ryaysmufap&ef/ rdrdwkdY,kHMunfaom Ak'¨omoem
ryaysmufap&ef/ jA[®P0g'jyefvnfacgif;armhvmaom? jA[®P0g'Drsm;pkd;rkd;vmaom AD-3-4-5&mpk
rsm;twGif;rSpí tdE´d,ta½SUzsm;a'o ppfwaumif;e,fajrukdjzwfoef;um &ckdifurf;ajrmifa'o
okdYajymif;a&TUtajccsvmMuaom tif'kdrGef*kdvGdKufwkdYukd usef&pfaomr*"wkdif;om;rsm;u ]]&u©dwrsm;}}
[kac:í? olwkdYaexkdifaome,fajrukd ]]&u©dwyl&}}okd Yr[kwf]]&u©yl&}}[kac:qkdcJ hMuygonf/
xkdr*"wkdif;om;wkdYac:qkdaom ]]&du©dw}}[laomyk'fukdtpGJjyKí ]]&u©dw}} ]]&u©dKuf}}]]&u©dKif}} ]]&ckdif}}[k
ajymif;vJac:a0:vmjcif;jzpfygonf/
okdYaMumifhuRefawmfwkdY&ckdifvlrsKd;rsm;onf MopMwpf(okdYr[kwf)j'mAD;'D;,ef;aoG;ygaom tif'kdrGef*kd
vGdKufrsm;rS qif;oufvmolrsm;jzpfNyD;? vuf½Sd&ckdifbmompum;rSmvnf;? a½S;OD;&ckdifrsm;jyKpkysKd;axmif
&mrSzGHUNzdK;wkd;wufvmcJhonfhrGef*kdvGdKuf&if;jrpf bmompum;rSqif;oufzGHUNzdK;vmaombmompum; jzpf
aMumif;wifjytyfygonf/
armifjyL;(oHwGJ)
ukd;um;aompmtkyfpmwrf;rsm;ukd;um;aompmtkyfpmwrf;rsm;
ukd;um;aompmtkyfpmwrf;rsm;ukd;um;aompmtkyfpmwrf;rsm;ukd;um;aompmtkyfpmwrf;rsm;
(1)acwfa[mif;jrefrm&mZ0if(1969-&efukef) a'gufwmoef;xGef;
(2)tajcjyjrefrmEkdifiHa&;orkdif; y-wGJ (1983) vrf;pOfygwD
(3)urÇmYorkdif;\rSwfwkdifrsm;-y-wGJ(1964) vrf;pOfygwD
(4)AdóEkd;NrdKUa[mif;ESifhorkdif;tjrif OD;b½Sif
(wuúokdvfynmya'ompmapmif wGJ(1)? ykdif;(3)1966-pufwifbmv)
(5)&ckdifajrmufzsm;a'orSoufwkdif;&if;om;rsm;(1988) xGef;a&Tckdif
(6)The New Stone Age of Burma (Working Peoples' Daily 29/3/64) Prof: Nyi Nyi
(7)The Story of Indo-Pakistan (Karachi-1969) S.F. Mahmud
(8)The OutLine of History H.G.Wells
(9)A History of Chittagong (vol-1)(Chittagong University 1988) S.B.Qanungo
(10)The Making of South East Asia (Landon-1966) G.Coedes
(11)The Living Races of Man (London-1965) G.S Coon
(12)The History and Culture of Indian People (Vol-1)(London-1952) S.K Chatterji
(13)The Culture Heritage of India (London-1954) S.K Chatterji
(14)Ancient Arakan (Ph.D Thcsis) (National University, Australlia-1977) P.Gutman(15)An Introduction to the Study of Theravada N.R. Ray Buddhism in Burma (Calcutta University-1946)
tjrifopf ]]&ckdif}} ed'gef;
armifjyL;(oHwGJ)armifjyL;(oHwGJ)
armifjyL;(oHwGJ)armifjyL;(oHwGJ)armifjyL;(oHwGJ)
vlYorkdif;wGif vlY,Ofaus;rSKonfq,fpkESpf/ &mpkESpftvkduf vlUtEG,fwpfqufNyD; wpfqufwGif
wpfqifhNyD;wpfqifh wkd;wufjrifhrm;vmcJh\/ vlom;onf vlom;tjzpfukd&½SdNyD; qufvufwnfwHhEkdifa&;
twGuf Murf;wrf;aomc&D;ukdjzwfoef;cJh&\/ obm0½kyfw&m;\vkdtyfaom tcsKd;tpm;twkdif; zGJUpnf;
rSKjzifh toufomrutod½Sdaom owå0gtqifha&muf½SdcJhNyD; xkdokdYtod½Sdaom owå0grsKd;pkrsm;pGmteuf
wpfrsKd;onf ESpfoef;aygif;rsm;pGmtwGif; wpfqifhNyD;wpfqifh vlUtEG,ftjzpfvrf;uGJí ajymif;vJwkd;wuf
vmum xkdokdYwkd;wufvmaom vlUtEG,ftqufBuD;rwdrfaumryaysmufap&ef BuD;rm;vSpGmaom twm;
tqD;rsm;ESifhtEÅ&m,frsm;ukd &ifqkdifausmfvTm;cJh&onf/ jrefrmrSKwGif½Sdaom ]]rEkówåbma0g 'kv’abm}}
vlYtjzpfonf&cJonf[laom pum;onfrSef\/ MopBwdKvkdyDoDuyf(Austrolopithicas)?eD,ef'g;oJ
(Neenderthal)?yDuif;rif;(Peking Man)?c½kdr*¾EGef(Chromagrnon)?*sAm;rif;(Peking Man)?(c½kdr*¾EGef
(Chromagrnon)?*smAm;rif;(Java Man))?ponfh vlUtjzpfukdra&mufwa&muftjzpfrS rsufarSmufacwf
pufOD;aESmufuGefysLwmESifh tEkjrL,Ofaus;rSKacwftxdumv rek0ifwpfavQmufvkH;ü obm0t½kdif;\
roxma&pmukd vk,lpm;okH;aomufvsuf ½kef;uefvSKyf&Sm;&if; obm0t½kdif;\vQKdU0Sufcsufrsm;ukd
vufwpfqkH;ESKdufum BuHqazmfxkwf&if;þyHokyx0Dukd ausmckdif;um tmumopMu0Vmukdpkd;rkd;&ef
BudK;pm;vmaom vlom;tqifhtxd vkHUv0&d,jzifh BudK;pm;vmaomvlom;\ pGrf;yum;onf tHhcsD;
rukefEkdifp&mjzpf\/
ouf½Sdowå0gpwifay:aygufvmcsdefrS rsufarSmufacwftxdjzpfpOfukd jyefMunhfvQif ½kyfj'yfcE¨m
rnfrQyifBuD;rm;aomfvnf; todvdr®mw&m;acgif;yg;í obm0t½kdif;ESifh qifETJ&onfhwkdufyGJrsm;wGif
t½SKH;ay;um rdrdwkdY\rsKd;EG,fZmwfaMumif;ukd tjrpfruseftjzwfcHcJh&aom 'kdifEkdaqmvkd owå0grsKd;rsm;
rnfrQ&Sdavrnfenf;/ ½kyfj'yfcE¨mi,fyifi,fjim;aomfvnf; todvdr®mESifh qifjcifwkHw&m;wkd;wufvm
aom vlom;onfvlUtjzpfukdr&rDrS vlUtjzpfukd&&Sd? ckdifNrJ? wkd;wuf/ ,Ofaus;vmonfh tajcwkdifatmif
BudK;pm;cJh&aom rEk0ifwpfavQmufvkH;ESifh vlUorkdif;jzpfpOfukd ,xmblwusus½SKMunhfvQif vlUtjzpfukd
vG,fvG,fESifh&cJhonfr[kwf/ vlU,Ofaus;rSKukdvG,fvG,fESifhwnfaqmufcJhjcif;r[kwf/ vlUtEG,fwpfpk?
vlrsKd;wpfrsKd;tjzpfukdvG,fvG,fESifh xdef;odrf;cJh&jcif; r[kwfonfukdawGUjrifMu&ayrnf/ xkdYaMumifh
vnf;]]rEkówåbma0g 'kv’abm}}[laompum;onf rSef\[kqkdcJhjcif;jzpfygonf/
&ckdifvlrsKd;wkdY\orkdif;onf vlUorkdif;\wpfpdwfwpfa'ojzpf\/ &ckdifvlrsKd;[lí rdrd\,Ofaus;rSK?
bmompum;? pmay? *Dwjzifh vlUb0ZmwfckHwGif 0ifa&mufvmNyD;aemuf tjcm;aomvlrsKd;rsm;\wkdufckduf
rSK? obm0t½kdif;\wkdufckdufrSKponfhtEÅ&m,frsm;Mum;rS trsKd;rjyKwf? tprwkH;atmif trsKd;bmomomo
emukd xdef;odrf;apmifha&SmufcJhMu&onfhtjzpftysufukd &ckdiforkdif;wGif awGUjrifMu&onf/ trsKd;oDv
ESpfXmeukdwdwdusus aqmif½GufEkdifíom &ckdif[laomvlrsKd;pkonf ,aeYwkdifatmif wnfwHhckdifNrJaeqJ
jzpfonf/ xkdYaMumifhvnf; at'D 10&mpktv,fykdif;u a&;xkkd;cJhaom tmeEpNEausmufpmwkdifajrmufbuf
rsufESmwGif þe,fajrukd]]tm&u©a'o}}[ka&;xkd;cJhjcif; r[kwfygavm/
þokdYqkdvQif uRefawmfwkdY &ckdifvlrsKd;\tponf tb,fenf;/ &ckdifvlrsKd;onf tb,fuJhokdY
qif;oufvmoenf;qkdonfukd qef;ppfMunhf&ef vkdayvdrfhrnf/þaqmif;yg;wGif pma&;olonf &ckdif
vlrsKd;\rlvblwESifh &ckdife,fajrokdY0ifa&mufvmykHukd vufvSrf;rSDorQBuHqwifjyxm;jcif;jzpfygonf/
urÇmay:wGif vlU,Ofaus;rSKpwif&ma'orsm;tjzpf tm&Stv,fykdif; tD*spf? abbDvkH;eD;,m;? tdEL
jrpf0Srf;? jrpf0gjrpf0Srf;tp&Sdonfjzifh orkdif;okawoDrsm;\ wifjycsufrsm;ukd NcHKikHokH;oyfvQif tm&S
tv,fykdif;onf yifrtcsuftcsma'ojzpfonf[k ,lq&m\/ tqkdyga'orS vlrsKd;EG,fpkrsm;onf
a&Munf&mjrufEk&mukd &SmazGvmMu&NyD; vlrsKd;pkrsm;uGJjym;oGm;NyD;aemufobm0ywf0ef;usif
tavsmufvkyfukdifpm;aomufrSKrsm;ESifh bmompum;"avhxkH;pHrsm;onf rodromrSMumjrifhvmaomtcg
wGif ododomomuGJjym;rSKrsm;ay:aygufvmcJhMu&\/
acwfOD;&ckdifjynfokdY tawmftwef,Ofaus;aomolrsm; 0ifa&mufvmaomtcg Murf;wrf;cufxef
í tom;pdrf;pm;aom vl½kdif;wpfrsKd;&SdESifhNyD;jzpfaMumif;ukd &mZ0ifrsm;u ñTefjyaeonf/ xkdolwkdYtm;
eD*&pftEG,f0ifrsm;jzpfonf[k ,lqolrsm;&Sd\/ okdYaomfxkdolwkdUrSm bDpD 1000rwkdifrDumvü &ckdifurf;
ajcwGif aexkdifcJhonfh MopaBw;eD;&Sif;rsm;jzpf&ef ykdrsm;ygonf/ orkdif;rwifrDumvrsm;u tmoH?
rPdyl&? ppfwaumif;ESifh &ckdifa'orsm;wGif MopBwdKeD&Stkyfpkrsm; aexkdifcJhMuonf[k ygarmu© ueef*kd
uqkd\/ a'gufwmoef;xGef;url MopBwpfESpfrskKd;wGifBopBwdKtm&Srsm;u ukef;ykdif;? BopBwdKeD&Srsm;u
uRef;ykdif;wGif aeolrsm;[k tMurf;cGJa0í &ygonf/ MopBwdKtm&StkyfpkrS ,aeYwkdifjrefrmEkdifiHü aexkdif
olrsm;um;? rGef? yavmif? 0? &DtefESifh cpDrsm;jzpfMuonf[kqkdygonf/
ausmufacwfaESmif; t<uif;tusefjzpfaom BopBwdJKeD;&Sif;rsm;onf tm&Stv,fykdif;rS rGef*kdvGdKuf
wkdYtvkH;t&if;ESifh qif;vmaomtcg ,if;wkdYaexkdif&m tmoH? rPdyl&? ppfwaumif;? &ckdifa'owkdYukd
pGefYcGgí ,cktm&Sawmifykdif;uRef;pkrsm;okdY ysHUESHUcJhMu[ef&Sdygonf/ MopBwpfrsm;xuf ,Ofaus;rSKt&
omvGefaom rGef*kdvGdKufwkdYrSm ajrmufykdif;rS[efvlrsKd;wkdY\ 0ifa&mufwkdufckdufrSKaMumifh wdbufukef;jrifh
ukdjzwfoef;NyD; awmifykdif;okdYqif;vmolrsm;jzpfMu\/ rGef*kdvGdKufwkdYonf tmoH? rPdyl&? b*Fvm;?
bD[m? r*"wkdif;a'orsm;xdysHUESHUaexkdifcJhMu\/ ,if;wkdYonf ESpfaygif;rsm;pGmtwGif; bDpD1500rwkdifrD
uwnf;u tdE´d,ta&SUzsm;a'orsm;okdY a&muf&SdaecJhMuonf/ tm&d,HwkdYESifh aoG;aESmcJhMu\/ rGef*kd
vGdKufwkdYonf tm&d,HwkdYESifh ESpfaygif;1000cefYa&maESmaexkdifcJhMuNyD; tm&d,H,Ofaus;rSKvTrf;rkd;rSKcHcJh
&onf[k ueef*kdua&;om;xm;\/ oluqufí yx0Dtaetxm;t& rPdyl&? ucsm/ Bwdyl&?
ppfwaumif;?&ckdifa'orsm;onf wpfqufwpfpyfwnf;jzpf\/ þa'orsm;wGif awGU&aomausmufacwf
opfvufeufypönf;rsm;rSm wpfykHpHwnf;jzpfMu\/ þe,fajrrsm;üawGU&aom ausmufvufeufypönf;
rsm;rSm bDpD2000xuf aemufrusaomtcsdefu xGef;um;cJhaom ausmufacwfaESmif;taxmuftxm;rsm;
jzpfonf[kvnf;azmfjyygonf/ a'gufwmoef;xGef;url 'GefYqGefaMu;vuf&mukd bDpD200ESifh at'D200
0ef;usif[k owfrSwfEkdifygvQif ta&SUawmiftm&SwpfckvkH;\ausmufacwfum; bDpD1000twGif;ujzpfí
c&pfawmfay:csdefü ausmufacwfrS aMu;avm[macwfokdYul;ajymif;qJ[k ,lq&ayrnf[kqkdjyefygonf/
okdYaomf þt,ltqonf]]rGefwkdYonf c&pfESpfqef;pwGif taemufbufokdYajymif;a&TUvmNyD; rkwåryif
v,fauGU? {&m0wDjrpfESifh ausmufqnfe,fxdae&m,lvmonf/}} [laom,if;\ta&;tom;? &ckdif
jynftmeEpNEausmufpmt& bDpD 38rS at'D 82xd &ckdifjynfwGif &¡kywdrif;pkd;pHaecsdefwkdYESifh wkdufqkdif
MunhfvQif &ckdifa'oESifh ta&SUawmiftm&S\ ausmufacwfaESmif;onf bDpD1000rwkdifrD okdYr[kwf
ygarmu©ueef*kd,lqouJhokdY bDpD2000xufaemufrusaomtcsdefwGifom jzpfoifh\/ ausmufacwf
aESmif;umvu &ckdifa'owGif aexkdifcJhMuaom BopaBw;eD;&Sif;rsm;onf &ckdifjynfokdY rGef*kdvGdKufwkdY
0ifa&mufvmaomtcg rPdyl&? tmoH? ucsm? ppfwaumif;a'orsm;rS MopaBw;eD;&Sif;rsm;ESifhtwl
awmifykdif;a'ookdY qkwfcGmcJhMuNyD; ,cktcg ,if;wkdY\t<uif;tusefrsm;ukd awmiftm&S? tif'kdcsKdif;em;?
aqmfvrGefuRef;pk? zD*sD? rav;&Sm;? abmfeD,kd? e,ll;*DeDESifh MopaBw;vswkduf&Sd awmeufrsm;wGif awGUjrif
Ekdifao;aMumif; ygaru©ueef*kdu qkdygonf/
&ckdif&mZ0ifwGif az:jyaom]]awmawmifukdrSD tbZÆDbDvl;}}[lonfrSm xkdMopaBw;eD;&Sif;rsm;[k ,lq
&m\/ az,mu rGef*kdvGdKufrsKd;EG,fpkrsm;0ifa&mufvmcsdefwGif yifv,furf;½kd;wef;a'orsm;ü vl½kdif;rsm;
ysHUESHUaexkdifMuNyD;jzpfonf/ Ak'¨omoem0ifa&mufvmcsdefwGif tqkdygvl½kdif;rsm;\ t<uif;tusefrsm;&Sd
aeao;onf[k rSwf,l&ayrnf[kqkdonf/ a'gufwmcswåm*sD\ t,ltqrSm ]]MopBwdKtm&StEG,frsm;ESifh
w½kwfwdbufEG,fzGm;rsm;onf &ckdifESifh ppfwaumif;a'ookdYtapmqkH;a&muf&Sdolrsm;wGifyg0ifonf}}/
[líjzpfygonf/
rGef*kdvdGKufwkdYonf &ckdifjynfokdYrnfonfhtcsdefu pwif0ifa&mufcJhonfqkdonfukd twdtusajym
rajymEkdifay/ rGef*kdvGdKufwkdYonf &ckdifjynfwGif;okdY wpfBudrfwnf;r[kwfbJ tBudrfBudrf0ifa&mufcJhMu\/
xkdYaMumifh &ckdifwkdY\qif;oufvmykHrSm ½SKyfaxG;ayGvDvS\/
bDpD 1500cefYu w½kwfjynfajrmufykdif;rS [efvlrsKd;rsm;awmifykdif;okdY qif;oufvmonfhtcg
rGef*kdvGdKufwkdYonf awmifykdif;okdYajymif;a&TUcJhMu\/ &ckdifa'ookdYum; aemufESpfig;&m0ef;usifcefYwGifrS
pí Bwdyl&? vla&S? ppfwaumif;a'orsm;rSwpfqifh tokwfvkduf0ifa&mufcJhMu\/ þokdYwpfokwfNyD;
wpfokwf0ifa&mufvmcJhonfrSm &mpkESpfaygif;rsm;pGmtwGif;jzpf\/ ,if;tajctae0ef;usifwGif tdEd,
ajrmufykdif;om;wkdYvnf; tBudrfBudrf0ifa&mufcJh\/ tmeEpNEausmufpmESifh tjcm;aMu;eDjym;pm? ausmuf
pmrs;a&;xkd;aombmompum;ESifh tu©&m?'*Fg;rsm;t& at'D 4&mpktpykdif;wGif tm&d,ef,Ofaus;rSKonf
t&Sdeft[kefjyif;pGm 0ifa&mufcJhNyD; rGef*dkvGdKufwkdYtm; tm&d,ef,Ofaus;rSKvTrf;rkd;cJhavonf/
tm&d,HwkdYonf tdEd,taemufajrmufykdif;okdY bDpD2000ESifh bDpD 1500Mum;umvwGif 0ifa&mufcJh
MuNyD; yef*syfe,fwGif umv&SnfMumraecJhMuay/ tdEd,ta&SUykdif;okdYajymif;a&TUvmMuNyD; **Fg? ,rkHem
jrpf0Srf;rsm;wGif tajccsaexkdifcJhMuonf/ a'ocHvlrsKd;rsm;ESifh a&maESmcJhNyD; tm&d,H,Ofaus;rSKvGrf;rkd;
cJhonf[k orkdif;ynm&Siftdyf-*sD-a&mfbifqefu qkdonf/ wzef au-tufpfvkdwkd&Duvnf; tm&d,H
wkdYESifh rGef*kdvGdKufwkdYonf tdEd,ta&SUajrmufykdif;wGif umv&SnfMumaoG;aESmcJhMu\/ tm&d,HwkdYonf
bDpD 1000rwkdifrD b*Fvm;a'oxdysHUESHUaexkdifcJhMu\/ rGef*kdvGdKufwkdYonf tm&d,HwkdY0ifa&mufNyD;aemuf
[dr0EÅmawmifwef;a'o? umr½ly? tmoH? r*"? **Fgjrpf0Srf;? b*Fvm;a'orsm;okdYrGef*kdukef;jrifhfrS 0if
a&mufcJhMu\[k qkdygonf/
c&pfESpftpykddif;umvrsm;wGif rGefvlrsKd;wkdYonf tm&Sta&SUykdif;rSjrefrmekdifiHtwGif;okdY0ifa&mufcJh
Mu\/ rMumrDwGif jrefrmEkdifiHajrmufykdif;zsm;okdYa&muf&Sdaeaom rGef*kdvGdKufwkdYonf rJacgifESifh oHvGif
jrpfzsm;a'orSaeítkyfpkzGJUum jrefrmEkdifiHtwGif;okdY ajrmufbufrSvnf;aumif;? taemufajrmufbuf
rSvnf;aumif;? 0ifa&mufvmMu\/ jrefrmEkdifiHtaemufajrmufbuf? tmoH? rPdyl&ESifhtdE´d,ta&SU
ajrmufykdif;okdYqif;cJhMuaomrGef*kdvGdKufrsm;wGif jrefrmjynfwGif;okdY 0ifa&mufvmrnfhtpkrS rlv&ckdifrsm;
yg0ifcJhonf[k rSef;q&onf/ rlv&ckdifwkdUonf tm&d,H,Ofaus;rSKvTrf;rkd;cH&aomfvnf; rlvudk,fykdif
bmompum;ukdyif ajymqkdMu\/ &ckdifwkdYonf rGef*kdvGdKuftEG,ftjzpfwnf&SdcJhpOfu &ckdifjynfokdYr0if
a&mufrDwGifvnf;aumif;? &ckdifjynfwGif;okdYa&muf&SdNyD;rSvnf;aumif; tm&d,efwkdYESihf aoG;aESmcJhMu\/
teE´pNE´ausmufpmt& &ckdifjynfwGif "n0wDNrdKUonfbDpD7&mpkuyif wnfaxmifNyD;jzpf\/ rif;
rsm;\trnfrsm;t& "n0wDNrdKUukd rGef*kdvGdKkufwkdYwnfaxmifcJh\/ ,if;rGef*kdvGdKufwkdYonf &ckdifjynf
okdY0ifa&mufvmonfhtcg &Sd&if;pGJMopaBw;eD;&Sif;rsm;ukd ESdrfeif;cJhMu&\/ þtcsdefrSm bDpD1000cefYu
jzpfrnf/ rGef*kdvGdKufwkdY 'kwd,tBudrf0ifa&mufvmcsdefrSm at'D4&mpktpykdif;jzpf\/ þwpfBudrf0ifa&muf
vmaomtcg rGef*kdvGdKufwkdYESifhtwl tdEd,ta&SUykdif;a'orS *kyÜwtu©&mESifh ouúwbmompmayta&;
tom;ukd,laqmifcJhMu\/ &ckdifjynfüawGU&aom tapmqkH;*kyÜwtu©&mESifh ouúwpmaywkdYrSm ,if;wkdY
ESifhtwlygvmaom ,Ofaus;rSKjzpf\/ wzefat'D 729rS at'D 789Mum;umvwGif a0omvDü acwårQ
rif;qufjywfawmufcJhjcif;rSm rGef*kdvGdKufwkdYtiftm;BuD;rm;pGmjzifh 0ifa&mufwkdufckdufcJhjcif;aMumifh jzpf
onf[k,lq\/ at'D 957ckESpfplvpNE´rif;vufxuf a0omvDxD;eef;ysufokOf;cJh&jcif;rSm rGef*kdvGdKuf
wkdY aemufqkH;taejzifh tiftm;BuD;rm;pGm 0ifa&mufwkdufckdufíjzpfonfukd &mZ0ifwGiftxift&Sm;
awGU&ygonf/
&ckdifwkdYonf &ckdifjynfwGif;okdY yxrqkH;tBudrf0ifa&mufvmaomtcg &ckdifjynfwGif;ü NrdKvlrsKd;
tpk? oufvlrsKd;tpkwkdY BudKwifa&mufESifhaeNyD;jzpfonf[k yifrvm*wfwrifuqkdonf/ &ckd&mZ0ifrsm;
wGif rm&,konfNrdKvlrsKd;tBuD;tuJ\orD;ESifh vufxyfjcif;? tZÆKe&aohonf qwfr(ouftrsKd;orD;)
ESifh BuHKawGUcJh&jcif;onf Zmwfvrf;rsm;rSm ,if;tcsufukdazmfjyaeoa,mifjzpf\/ rlvrGef*kdvGdKuftkyfpk
wGif yg0ifaom&ckdifwkdYonf tdEd,ta&SUajrmufa'orS tm&d,H,Ofaus;rSKukd o,faqmifum &ckdifjynf
okdY0ifcJhMu\/
ynm&Sifrsm;tvkdt& rGef*kdvGdKuftkyfpkrS ouftpkonf&ckdifjynfokdY yxrqkH;0ifa&mufcJh\/ NyD;
aemufNrdKESifh csif;tpk0ifa&mufcJh\/ crD;rSmcsif;tpkwGif yg0if\/ ,if;aemuf&ckdiftpk0ifa&mufcJh\/
&ckdifwkdYonf tm&d,H,Ofaus;rSKukd o,faqmifcJhMu\/ okdYaomfa0omvDNrdKUa[mif;wlazmfrSKwGif ouf
trsKd;orD;BuD;rsm; 0wfqifavh&Sdaomem;uGif;BuD;rsm;ukd awGU&jcif;jzihf rGef*kdvGdKufwkdY\,Ofaus;rSKvnf;
tm&d,H,Ofaus;rSKtwGif; tawmftwefysHUESHUcJhao;onf[k rSef;q&\/ qufvufí rGef*kdvGdKuftkyfpk
BuD;rS &ckdifwkdYaemufqkH;tBudrf0ifa&mufvmrSKukd azmfjyvkdygonf/
zefcsKdtrnf&Sdolonf at'D 863wGif]]ref½SK}}trnf&Sd bmoma&;usrf;wpfapmifukd a&;om;xm;cJh\/
þusrf;wGif aemiftcg jrefrma'otwGif;0ifa&mufaexkdifMuonfh vlrsKd;pkrsm;taMumif;ukd twefi,f
jynfhpkhatmifa&;om;cJhonf[k od&\/ xkdvlrsKd;pkrsm;wGif NrdK? v&SD? twfpD? wqJ? tcsef? zGef? "Ek?
tif;om;? xm;0,f/ &ckdifESifhawmif½kd;wkdYyg0ifMu\/ ,if;wkdYonf at'D8&mpkrwkdifrD ESpfaygif;rsm;pGm
uyif oHvGif? rJacgifESifh ,efpDjrpfzsm;? wdbufta&SUykdif;a'ookdYa&muf&SdaecJhMu\/ at'D8&mpktwGif;
,if;ae&mütajccsaeaom jrefrmtpkrSm aemufqkH;usef&Sdaeaom t<uif;tusefrsm;jzpf[ef&Sdonf[k
a'gufwmoef;xGef;u ,lq\/ txufazmfjyygtwkdif; at'D4&mpkcefYuyif ,if;a'orS vlrsKd;pkrsm;
onf wjznf;jznf;pGefYcGmxGufoGm;cJhMuNyDjzpf\/ NrdKvlrsKd;tpkrSm jrefrma'otwGif;okdY yxrqkH;0ifa&muf
aomtkyfpkjzpf[ef&Sd\/ okdYaomfNrdK?&ckdif? csif;wkdYonf ouftpktygt0if &ckdifjynfokdY0ifa&mufvm
csdefonf wpfpkESifhwpfpkrsm;pGmtcsdefuGmjcm;rSKr&Sdonfukd &ckdif&mZ0ifrsm;ukd azmfjyae\/ tm&d,HtEG,f
tZÆKe&aohonf ouftrsKd;orD;wpfOD;ESifh BuHKBudKufí rm&,k[laom&ckdifukd arG;zGm;NyD;rm&,konf
NrdKtrsKd;orD;wpfOD;ESifhvufxyfcJhonf[laom &mZ0ifaMumif;rsm;ukd jyefajymif;awG;awmMunhf&m\/
a'gufwmoef;xGef;u ]]jrefrmtpkum; 9&mpkaemufykdif;wGifrS jrefrmEkkdifiHtwGif;okdY 0ifa&mufcJh
Mu[ef&Sdygonf/ jrefrmEkdifiHtv,fykdif;? yltkdufajcmufaoGUaomajrjyefYvGifjyifokdYqif;&mü rygol
(okdYr[kwf)xkdrSqufvufxGufcGmolwkdYum; NrdK? vcsDuGm? [wfpDESifh wpD? rkdifom?zGef? "Ek? tif;om;?
awmif½kd;? xm;0,fESifh &ckdifwkdYjzpfonf}}[kqkdonf/ okdYaomfNrdKUESifh &ckdifwkdYonf at'D9&mpkaemufykdif;
rS jrefrmEkdifiHtv,fykdif;rSwpfqifh &ckdifjynfokdYul;oef;vmonfh taxmuftxm;tpteyifr&Sday/
at'D9&mpkaemufykdif;rS jrefrmekdifiHwGif;okdY 0ifa&mufcJholrsm;txJwGif NrdKUESifh &ckdifrygbJ,if;wkdYonf
at'D9&mpkrwkdifrDuyif vrf;cGJxGufNyD;aemuf jrefrmEkdifiHtaemufajrmufykdif;rS jA[®ykwå&jrpfaMumif;
twkdif;qif;oufcJhNyD; ppfwaumif;awmifwef;a'oukd jzwfausmfum &ckdifjynftwGif;okdY 0ifa&mufcJh
MuNyD;jzpfayonf/ okdYr[kwf aemufqkH;tokwfusef&Sdaeaom &ckdifrsm;rSm tmoH? rPdyl&ESifh ppfwaumif;
a'orsm;okdYa&mufESifhNyDjzpfayrnf/
zefcsKd\ref½Iusrf;t& at'D8&mpkrwkdifrDuyif oHvGif? rJacgif;ESifh,efpDjrpfzsm;? wdbufta&SUykdif;
wGif a&muf&Sdaeaomtkyfpkrsm;ukd ]]rif;}}okdYr[kwf]]rif;apm}}[kaz:jyxm;onf/ xkdolwkdYonf ,leef\
jrif;onftausmfrsm;jzpfMuonf/ ppfa&;ppf&mü yxrwef;pm;rsm;jzpfMuonf/ xkdolwkdYonf zefcsKd
rSwfwrf;wifcsdefü jrefrmEkdifiHtwGif;okdY &Srf;jynfajrmufykdif;rSpwif0ifa&mufcsdefjzpfygonf/ tb,f
aMumifhfqkdaomf ]]eefausmif}}\ ESdyfpufrSKtEÅ&m,frSa&Smif&Sm;&efjzpfonf/ at'D8&mpkuyif ,if;a'owGif
NrdKtpkESifh&ckdiftpkr&SdawmhNyD[k cefYrSef;&ygonf/ &Srf;jynfajrmufykdif;rS0ifa&mufvmolrsm;wGif &ckdiftpk
ESifhNrdKtpkryg0ifay/ csif;tpkvnf;yg0ifcJhonfhtaxmuftxm;r&Sday/ &ckdif? NrdKESifhcsif;tpkwkdYrSm 9&mpk
rwkdifrDESpfrsm;pGmuyif xkdae&mrScGJxGufcJhNyD;jzpfonf[k tckdiftrmrSwf,lEkdifygonf/
at'D 713wGif eefausmifrif;]]&Sefavzd}}onf oHvGifESifhrJacgifjrpfnSmykdif;rS rif;apmwkdYukd yxrqkH;
tBudrfatmifekdifonf/ at'D 762wGif wzefeefausmifrif;]]aumfavmfzef}}onf wdbuf/ tmoHESifh jrefrm
EkdifiHajrmufzsm;a'orsm;okdY xkd;ppfrsm;tvDvDqifETJcJhojzifh xkda'orSvlrsKd;pkrsm;ab;uif;&ma'ookdY
wdrf;a&SmifcJh&jyefonf/ aumfavmfzef\ajr;awmf]],Drkd,SKef}}onf at'D794wGif rif;apmwkdYukdESdyfuGyf
jyefonf/
xkdYaMumifh xkdtpkrS&ckdifESifhNrdKonf jrefrmrsm;at'D 9&mpktwGif; jrefrmEkdifiHtwGif;okdY &Srf;jynf
ajrmufykdif;rSwpfqifh r0ifa&mufrDuyif eefausmifwkdYtEÅ&m,frS a&SmifusOfí&ckdifjynfwGif;okdY at'D
8&mpktapmykdif;uyif 0ifa&mufcJhMuonf[k rSwf,l&ayrnf/ xl;jcm;onfrSm at'D8&mpktpykdif;wGif
eefausmifwkdYwefckd;MoZmBuD;rm;vmí oHvGif? rJacgifESifh ,efpDjrpfzsm;? wdbufta&SUykdif;a'owGif a&muf
&SdaeaomvlrsKd;pkrsm;ukd wkdufckdufcsdefonf a0omvDwGif tmeE´pNE´ewf&GmpHNyD;aemuf at'D729rS at'D
788xdrif;qufjywfawmufaejcif;ESifh wkdufqkdifaeygonf/ eefausmifwkdY\tEÅ&m,fukda&Smif&Sm;í
jrefrmEkdifiHtaemufajrmufykdif; rPdyl&? tmoH? ppfwaumif;e,frsm;ukdjzwfí 0ifa&mufvmaom &ckdif
tkyfpkonf a0omvDrStm&d,HtEG,frsm;ukdwkdufckdufí a0omvDrif;qufukdjywfawmufapcJhNyD; at'D
789wGif pwifeef;wufaom r[mwkdif;pjE´rSpí &ckdkifwkdYonf tm&d,H,Ofaus;rIukd usifhokH;í&ckdif
jynfukd pwiftkyfcsKyfcJhonf[k rSef;qygonf/
&ckdifwkdYwGif tm&d,HaoG;aESmrI&Sdaomfvnf; Zmwdtm;jzifh rGef*kdvGdKufrsm;omjzpfMuonf/ jrefrm
tpkrS tif;om;? xm;0,fESifh "EkwkdYonf &ckdifwkdYESifh ra&S;raESmif;rSmyif jrefrmtpkrScGJxGufum jrefrm
wkdYxufapmí jrefrmEkdifiHtwGif;okdY0ifa&mufcJhMu\/ ,if;wkdYonf rlvujrefrmEkdifiHtv,fykdif;a'o
rsm;wGif aexkdifNyD;at'D10&mpkwGif jrefrmrsm; tvkH;t&if;ESifh 0ifa&mufvmaomtcgrS ,ckaexkdif&m
a'orsm;okdY ajymif;a&TUcJhMujcif;jzpfayonf/
at'D8&mpkwGif &ckdifjynftESHUwGif &ckdifvlrsKd;wkdYtjrpfwG,faexkdifcJhMuNyD; &ckdifbmompum;ukd
wGifus,fpGmtokH;jyKaeonfqkdonfhtcsufrSm ckdifrmaomtaMumif;jycsuf&Sdae\/ okdYaomf,ckokH;pGJae
aomtu©&mta&;tom;ray:aygufao;ay/ *kyÜwyGm;tu©&mjzifh &ckdiftoHESifhtrnfemrukda&;om;&ef
BudK;pm;aeNyDjzpfaMumif; q&ma&Trif;\azmfjycsufjzifh odomEkdifygonf/
q&ma&Trif;u oHwGJivkH;armfausmufpmwGif tvSL&SifwpfOD;\trnfukd ]]rþum}}[kazmfjyxm;
onf/ ,ckacwfpum;oHjzifh (rnf;-rJ)[k &ygonf/ armifrJumtrnfrsKd;onf &ckdifjynfwGiftrsm;okH;
trnfwpfckjzpfonf/ ausmufpmyga&;xkH;ukd qef;ppfvQif Asnf;wpfvkH;vQif o&wpfvkH;(rþ-rnf;)
,SOfuyfxm;onfukdawGU&onf/ ausmufpma&;xkd;olonf pum;oHtwkdif;a&;xkd;&ef BudK;yrf;cJhaMumif;
,lqekdifonf/xkd YaMumifha0omvDacwfuyif {u0PÖbmompum;ajymqkdaeol&S dEk difaMumif;?
,if;{u0PÖbmompum;ukdta&;tom;tjzpf ausmufxuftu©&mwGifrSwfEkdif&ef BudK;pm;cJh
onf[k,lqkdEk difonf[k awG;qxm;ygonf/ oHwGJivkH;armfausmufpmukd at'D7&mpktp
ykdif;[kynm&Sifrsm;owfrSwfxm;ay&m ,if;tcsdefwGif &ckdifwkdYonf&ckdifjynfawmifykdif;a'otxd
ysHUESHUaexkdifvsuf&SdMuNyD[k rSwfom;&rnfjzpfygonf/
arm&pfaumvpfu ]]a0omvDacwf&ckdifjynfwGif tdE´d,rS[dE´Lrif;rsm;vma&muftkyfpkd;Mu\/
at'D957wGif 0ifa&mufvmaom rGef*kdvGdKufwkdYonf [dE´Lrif;rsm;ukdjzKwfcsí rGef*kdvGdKufwkdYukdeef;wifcJh
Mu\/ rlv&SdESifhNyD;olrsm;ESifh aemuf0ifa&mufvmolrsm; aoG;aESmNyD;,ck &ckdifac:rsKd;qufopfjzpfay:
vmcJh\/}}[ka&;om;cJhygonf/trSefrSma0omvDpjE´mrif;wkdYonf [dE´Lbmom0ifrsm;r[kwfMubJ Ak'©
bmom0ifrsm;jzpfaMumif; ausmufpm? aMu;eDjym;pm taxmuftxm;rsm;t&od&Sd&NyD;jzpfygonf/ xkdYjyif
txufaz:jycJhNyD;jzpfonfhftwkdif; &ckdifvlrsKd;wkdYonf &ckdifjynfwGif;üat'D10&mpkrS pwifjzpfay:cJhaom
rsKd;qufopfr[kwfay/ &ckdifwkdYonftm&d,HaoG;aESmí tm&d,H,Ofaus;rIvTrf;rkd;aom rGef*kdvGdKufwkdY
jzpfMuygonf/ &ckdifwkdY\orkdif;rwifrDacwfu ZmwdXmaerSm rGef*dkvD;,m;ukef;jrifhjzpfonf/ &ckdifjynf
wGif;okdY &ckdifwkdY0ifa&mufvmcsdefrSm wpfBudrfwnf;r[kwfaomaMumifh twdtusrowfrSwfEkdifaomf
vnf; at'D6&mpkcefYrS 10&mpktwGif; wpfokwfNyD;wpfokwf0ifa&mufcJhMuonf[k rSef;qEkdifygonf/
&ckdifwkdYonf at'D8&mpkwGif &ckdifjynftESHUaexkdifMuNyD;jzpfonf/ at'D10&mpktwGif; aemufqkH;
0ifa&mufvmaom rGef*kdvGdKufwkdUonf &Sd&if;pGJolrsm;twGif; pdrfh0ifysHUESHUoGm;cJhonf/ aoG;aESmíjzpfay:
vmaom rsKd;qufopfukd &ckdif[kac:qkd&rnfjzpfaomfvnf; &ckdifvlrsKd;ESifh &ckdifbmompum;rSm a&S;ya0
oxDuyif&SdNyD;jzpfygonf/ at'D10&mpkwGif jrefrmEkdifiHtv,fykdif;okdYqif;oufvmolwkdYrSm ,if;wkdY
rwkdifrDa&mufESifhNyD;jzpfaom ouf? uEÅL;? ysL? u&if? rGefwkdYteufrS txl;ojzifh ysLbmompum;yif
a&maESmcJh[ef&Sdayonf/
urÁnf;ausmufpmtaxmuftxm;t& &Spfaomif;bk&m;ausmufpmwkdif ajrmufbufrsufESm&Sd at'D
10&mpkwGif a&;xkd;cJhaomausmufpmü &ckdifjynfukd ]]tm&u©a'o}}[k a&;xkd;xm;onfukdawGU&\/
]]trsKd;tEG,fapmifha&SmufolwkdY\wkdif;jynf}}[k t"dyÜg,f&NyD; þtac:ta0:onf at'D10&mpkrwkdifrDu
yifwGifus,fcJhayonf/ ,if;tac:ta0: ]]tm&u©}}rS ]]&u©}}? ]]&u©dKuf}}? ]]&u©dKif}}? ]]&ckdif}}[k ajymif;vJcJh\/
qm[ife&D,l;vfu &ckdif[laomtrnfrSm a&S;usNyD; at'D2&mpku wkdavrDazmfjycJhaom **Fgjrpf
ta&SUbufrSa&Tajr? aiGajrrsm;wGif aiGajrqkdonfrSm &ckdifa'oyifjzpfygonf[kqkdonf/ at'D15&mpkwGif;
u a&;zGJUcJhonfh jrefrmuAsmwpfykd'fwGif ]]&u©dKif}}[kazmfjycJh\/ at'D1608ckESpfwGif wdbuf&mZ0ifq&m
bkef;awmfBuD;wm&memxonf ]]&ckdif}}[kyifa&;om;cJh\/
&ckdifjynfokdY a&S;OD;pma&muf&SdcJhaom ay:wl*Drsm;ESifhOa&myukefonfrsm;u]]&DuGef}}?]]&uef}}?
]]tma&urf;}}? ]]tm&mumtkd}}?]]tkd&uef}}ponfjzifhrSwfwrf;wifcJhMuNyD; at'D1516ckESpfwGif wbkdqmonf
]]tm&uef}}[kpwifokH;pGJcJhNyD; aemufykdif;wGif Oa&mywkdufom;rsm;u ]]tm&uef}}[kyifqufvufac:a0:
Muavonf/
armifjyL;(oHwGJ)
ukd;um;aomusrf;rsm;
1/ a&Trif;-a0omvDESifh{u0PÖ &ckdifo[m,toif;aiG&wkpmapmif?1987)
2/ oef;xGef; acwfa[mif;jrefrm&mZ0if/
3/ Dr. S.B Qanungo-A History of Chittagong.4/ H.G Rawlinson-The Concise History of Indian People.5/ K.S Latourette-A History of Far East.6/ Pamela Gutman-Ancient Arakan.7/ Maurice Collis-Arankan's Place in the Civilization of the Bay.
&ckdif\Zpfjrpf ESifh vrf;aMumif;
armifjyL;(oHwGJ)armifjyL;(oHwGJ)
armifjyL;(oHwGJ)armifjyL;(oHwGJ)armifjyL;(oHwGJ)
&ckdifvlrsKd;wkdY\Zpfjrpf? &ckdifvlrsKd;rsm;qif;oufvmonfhvrf;aMumif;ESifhywfouf ?
pma&;ol\ tjrifukda&;om;&ef/ pmzwfoltcsKdUuwkdufwGef;ygonf/ okawoeawGU&SdrIenf;yg;ao;jcif;?
ukd;um;&ef pmtkyfpmwrf;rsm;rvkHavmufao;[k,lqjcif;wkdYaMumifh ra&;om;jcif;jzpfygonf/
þtaMumif;ESifhywf oufí pma&;olonf 1996ckESpfxkwf &ckdifwefaqmifr*¾Zif;trSwf(19)wGif
]]tjrifopf&ckdifed'gef;}} trnfjzifhtpterQukdtenf;i,fa&;om;cJhbl;ygonf/ okdYaomf,ckvufvSrf;rDorQ
pmtkyfpmwrf;rsm;ukd xyfrHavhvmqifjcifí? &ckdifvlrsKd;rsm;\ ZpfjrpfESifhvrf;aMumif;ukdwifjyygonf/
tawmfus,fus,f jyefYjyefYa&;om;vkdaomfvnf; r*¾Zif;pmrsufESmcGifhjyKEkdifonfhtwkdif;twmtwGif;?
pm½Iolem;vnfatmif BudK;pm;í a&;om;wifjyvkdufygonf/
OD;pGmtm;jzifh? &ckdifwkdY\ZpfjrpfESifhywfoufí? &ckdifwkdY\orkdif;OD;taMumif;ukda&;om;xm;aom
&ckdif&mZ0ifrsm;\tqkdrsm;ukd tenf;i,frQwifjyvkdygonf/ &mZ0ifrsm;wGif &ckdif\ZpfjrpfESifhywfouff
í a&;om;xm;rIrsm;tm;vkH;wlnDMuonf[kqkd&rnfjzpfaomfvnf;]]&ckdif}}[laomtac:ta0:ESifhywf
oufít,ltquGJuGm;jcm;em;Muygonf/ tusOf;rQa&;&vQif]]&ckdifZmwd0HoarmfuGef;pm}}ayrlü?upäy
e'Djrpf0wGif ]]&tkdifyif}}wkdYukd ckwfxGif½Sif;íaevmcJhMuí ]]&*kdifom;}}[kac:qkd&mrS ]]&ckdifom;}}jzpfvm
aMumif;awGU&ygonf/ wzef"n0wD&mZ0ifwGifaz:jyonfh ]]i&u©dKuf}}bDvl;ukdtpGJjyKí ]]&u©dKuf}}]]&u©dKif}}
]]&ckdif}}jzpfvmonf[k,lqNyD;? &ckdiftp i&u©dKufu[kqkdoluqkdygonf/ tpOftvmt&trsm;pkvufcH
vmMuonfrSmBC- 3300cefYu? yxr"n0wDukd pwifwnfaxmifcJhonfh ousomuD,trsKd;? cwåd,
tEG,fjzpfonfh ]rm&,k}rSpwifcJhaomaMumifh ]]&ckdiftprm&,ku}}[líjzpfygonf/ ,if;wkdYtjyifrMum
ao;rDurS aemufqkH;ay:aygufvmaomt,ltqrSm ]]&ckdiftp'Gg&m0wDu}}?]]&ckdiftp 0goka'0u}}[l
íjzpfygonf/ ,if;t,ltqukd wifjyaom&mZ0ifq&mu? &ckdiftprm&,ku? &ckdiftp&DBudKifu[k,l
qvQif oHwGJc½kdifrSm oD;jcm;jzpfoGm;rnfjzpfí? &ckdiftp0goka'0uqkdonfukd trSef,loifhaMumif;?
"goka'0? Ava'0wkdYonf &ckdifvlrsKd;\tpjzpfNyD;? &ckdifbmompum;onf ,if;tcguyif&SdaecJhum?
]]&ckdif}}]]&du©dwyl&}}[laomtrnfrsm;onf ,if;tcsdef BC-6000cefYuyif&SdaecJhonf[lí (&ckdifñTefYzl;
trSwf5wGif)a&;om;xm;ygonf/ &rf;jynfhawmifausmif;q&mawmfBuD;url? &ckdif&mZ0ifvmþ taMumif;
t&monf '@m&DozG,fjzpfaMumif;? 0goka'0wkdYa&muf&SdcJhonfh'Gg&0wDonf ,cktcg &ckdifa'o&Sd
oHwGJNrdKU rjzpfek difaMumif;? 'Gg&0wDNrdKUonf tdE´d,jynfajrmufykdif;wGifom&SdoifhaMumif;ukd
a0befokH;oyfjycJhonfhtjyif (tus,fukd? &ckdif&mZ0ifopfusrf; y-wGJwGif½Iyg)? acwfopfokawoDtcsKdU
uvnf;? 0goka'0? Ava'0wkdYacwfonfBC- (7)&mpkomjzpfNyD;? tdEd,ajray:wGifjzpfaMumif; a&;om;Mu
ygonf/
þokdYjzifh&mZ0ifaMumif;t& ,lqvmcJhMuonfhtjrifrsm; tuGJuGJtjym;jym;awGU&onfhtjyif?
&mZ0ifaMumif;rsm;t& ,lqum &ckdifvlrsKd;rsm;onf? tm&d,efrsm; (ARYANS)- jzpfonf[k vnf;aumif;?
tm&d,kdj'mAD'D,efrsm;(ARYO-DRAVIDIANS) jzpfonf[kvnf;aumif;? rGef*kdvkdj'mAD'D,efrsm; (MONGOLO-
DRIVIDIANS)jzpfonf[kvnf;aumif; ,lqa&;om;cJhMuonfrsm;ukdawGU&ygonf/ xkdYaMumifh
&ckdifwkdY\ZpfjrpfESifh vrf;aMumif;ukd okawoetjrifjzifh avhvmokH;oyfMunhfrdygonf/
jrefrmEkdifiHw0Sef;vkH;\blrdajrvTmwl;az:rIrsm;t& BC- 1600rS 5000twGif;wGif ausmufacwf
v,fjzpfwnfcJhygonf(udk;-1/pm-80)(udk;-1/pm-80)
(udk;-1/pm-80)(udk;-1/pm-80)(udk;-1/pm-80)/ ausmufMurf;acwfonf BC- 16000rwkdifrDjzpfí? ausmuf
acwfaESmif;onf BC- 5000aemufykdif;jzpfygonf/ ppfwaumif;? ucsm;? rPdyl&? &ckdifa'orsm;onf
ausmufacwf,Ofaus;rIwNydKifeufwnf;xGef;um&ma'orsm;jzpfMuonf/ ,if;a'orsm;wGifawGU&
onfhausmufacwfokH;ypönf;rsm;rSmBC-2000rwkdifrDu,Ofaus;rItaxmuftxm;rsm; jzpfMuonf
(ukd;-6/pm-31^2)(ukd;-6/pm-31^2)
(ukd;-6/pm-31^2)(ukd;-6/pm-31^2)(ukd;-6/pm-31^2)/ &ckdifa'o\ausmufacwfaESmif;umvonf BC- 5000rS 2000cefYxdjzpfNyD;? BC-
2000cefYwGif aMu;acwfokdYul;ajymif;onf[k,lq&ygrnf/
jrefrmEkdifiHwGif ausmufacwfvufeufypönf;rsm;ukd ajrmufbufucsifawmifwef;rsm;rS awmifbuf
jrdwftxdvnf;aumif;? ta&SUbuf&Srf;jynfe,frS taemufbufoHwGJxdvnf;aumif;awGU&ygonf(ukd;-
1/pm-83)/okdYaomfjrefrmEkdifiHü jzpfxGef;cJhaom ausmufacsmacwfwGif NrdKUjyESifhqkdifaom,Ofaus;rIukd
rawGU&ay(ukd;-1/ pm-120)/ xkdYaMumifh&ckdifa'otygt0if jrefrmEkdifiHw0Sef;vkH;wGif BC- 2000rwkdif
rDumvuNrdKUjy,Ofaus;rIr&Sd[k ,lq&rnfjzpfygonf/
a'gufwmoef;xGef;u]]ta&SUawmiftm&SwckvkH;\ausmufacwfum; BC- 1000twGif;ujzpfí?
c&pfawmfay:csdefü ausmufacwfrSaMu;avm[macwfokdYul;ajymif;qJjzpfonf}}[k (ukd;-3/pm-14)
qkdonf/ okdYaomf&ckdifa'o&SdtmeE´pNE´ausmufpmt& BC- 7&mpkcefYuyif ,Ofaus;rItqifhjrifhrm;aom
NrdKUjywnfaxmifxm;NyD;jzpfaMumif; az:jyxm;ay&m? &ckdifa'o\ausmufacwfonf BC- 1000twGif;u
rjzpfEkdifonfrSm xif&Sm;ygonf/ okdYaomf owdjyK&eftcsufrSm ausmufpmyg tapmqkH;rif;rsm;\trnf
rsm;rSm? ouúw? okdYr[kwf ygVdtrnfrsm;r[kwfojzifh xkdrQapmaomtcgu &ckdifa'ookdYtdEd,,Ofaus;
rIra&muf&SdEkdifao;[k (ukd;-3/pm-72)(ukd;-3/pm-72)
(ukd;-3/pm-72)(ukd;-3/pm-72)(ukd;-3/pm-72)vnf;,lqMuygonf/
pma&;olonf &ckdifjynfe,ftwGif; ausmufacsmacwfvufeufypönf;rsm;ukd ajrmufykdif;rSma&m?
awmifykdif;wGifygawGUzl;ygonf/ tcsKdUurkd;BudK;oGm;[kac:í? tcsKdUuausmufykqdef[kac:Muygonf/
pma&;olowdjyKrdoavmuf ,if;rkd;BudK;oGm;rsm;ukd &ckdifjynfe,fawmifykdif;aus;&Gmrsm;wGifrl? aq;buf
0ifonf[k ,lqNyD;? aoG;íaq;az:pyf&eftwGuf odrf;,lxm;wwfMuygonf/
jrefrmEkdifiHwGif BC- 4000 cefYuyif aMu;acwfokdYul;ajymif;onf[k (ukd;-1/pm-121)tcsKdUu,lq
Muaomfvnf;BC- 2000cefYu ausmufacwfvlom;rsm;aexkdifcJhonfh taxmuftxm;rsm;awGU&Sd&onfY
(ukd;-2/pm-45)(ukd;-2/pm-45)
(ukd;-2/pm-45)(ukd;-2/pm-45)(ukd;-2/pm-45)tjyif/ 1886ckESpfu ppfwaumif;c½kdif? oD'guGef'ga'oawmifukef;rSawGU&aom
ausmuf'g;½SnfrSm? &ckdifa'oausmufvufeufypönf;rsm;ESifh wacwfwnf;jzpfí BC- 2000rwkdifrDu
jzpfonf[k (ukd;-6/pm-32) (ukd;-6/pm-32)
(ukd;-6/pm-32) (ukd;-6/pm-32) (ukd;-6/pm-32) od&ygonf/
&ckdifjynfe,ftwGif; xkdacwfu aexkdifcJhMuonfh vlom;wkdY\trsKd;tEG,fESifhpyfvsOf;í ynm&Sif
rsm;t,ltqrwlnDMuyg/ okdYaomfausmufacsmacwfrwkdifrD ta&SUawmiftm&SwcGifvkH;wGif ,ckaexkdif
aomvlrsKd;rsm;\a&S;a[mif;vlrsKd;qufBuD;wpfckysHUESHUcJhonf[kynm&SifwkdY qkdkMuonf/ ,leefESifhwdbuf
e,fpyfonf? xkdvlrsKd;qufBuD;\rlva'ojzpfonf[kvnf;,lqMuygonf/ ,if;a'orSta&SUawmif
tm&SwpfcGifvkH;ysHUESHUoGm;NyD;? ,if;wkdY\,Ofaus;rIt<uif;tusefrsm;ukd a'owcGifvkH;wGifawGU&onf[k
qkdygonf/ ,if;acwfuvlYOD;acgif;cGHrsm;ukd avhvmMunhf&m? a&S;tusqkH;yifrOa&myrsKd;quf/ eD*½GdKuf
rsKd;qufESifh MopBwdKvGdKufrsKd;quf[lí? t"dursKd;qufBuD; (3)ck\rlv&if;jrpfvu©Pmrsm;yg0ifa&m
,SufaeonfukdawGU&onf(ukd;-7/pm-13)/ ygaru© C.S.COON urlausmufacwfv,fESifh ausmufacsm
acwfwGif? jrefrmEkdifiHESifhta&SUawmiftm&SwpfcGifvkH;onf MopBwdKvGdKuf? rDvmeDqD,rf? eD*&ufwkdYESifh
rGef*kdvGdKufrsKd;&if;frsm;[k (4)rsKd;wnf&SdaMumif;? okdYaomfa&S;tcgu rGef*kdvGdKufwkdYpdrfh0ifrIenf;yg;cJhaMumif;/
vuf&Sdta&SUawmiftm&SvlrsKd;EG,fpkwkdYwGif? rGef*kdvGdKufrsKd;&if;toGifo@meftrsKd;tpm;vTrf;rkd;xm;rIrSm
rMumao;aomorkdif;wifNyD;acwfrSjzpfxGef;cJhonf[k THE LIVING RACES OF MAN usrf;pmwGif
a&;om;xm;ygonf/
a'gufwmS.K CHATTERJI uorkdif;rwifrDaomfu &ckdifppfwaumif;a'owGif MopBwdKtm&S
&ckdifEG,frsm;ESifh? w½kwfwdbufEG,frsm;aexkdifcJhMuonf[k twdtusa&;ygonf/ okdYaomfrsufarSmuf
okawoDrsm;url &ckdifwkdYonfwdbufEG,fzGm;rsm;omjzpfMuonf[k ajymMuonf/ a'gufwmQANUNGO
url &ckdifvlrsKd;wGifMopBwpfaoG;ygonf[k (ukd;-6/pm-32)pGJpGJNrJNrJ,kHMunfonf/ MopBwdKvGdKufwkdY &ckdif/
ppfwaumif;a'otygt0if ta&SUawmiftm&SwcGifysHUESHUaexkdifcJhMuonf/ ausmufacwfu MopBwdKvGdKuf
wkdY? em*gvef? rPdyl&? Bwdyl&? rDZkd&rf/ ppfwaumif;ESifh &ckdifa'orsm;wGif vSnfhvnf aexkdifcJhMuonf/
pl;xkd;pkdufysKd;enf;ukdwwfuRrf;aeNyDjzpfaomfvnf;? trJvkdufjcif;?om;ig;&Smjcif;jzifh toufarG;Muonf[k
(ukd;-6/pm-32),lqonf/ &mZ0ifrsm;uaz:jyaom? om;pdrf;? ig;pdrf;pm;aom ]]&du©rsm;}} rSmxkdolrsm;
jzpfrnf[k PHAYRE awG;qcJhbl;onf/
tcsKdUokawoDrsm;u &ckdifurf;½kd;wef;wGif tapmqkH;aeoGm;Muolrsm;wGif rGefwkdYvnf;yg0ifonf
[kqkdMuygonf/ ollwkdYonf &ckdifa'ookdYa&mufaomtcg &Sd&if;pGJMopaBw;eD;&Sif;rsm;ukd taemufbuf
ESifh awmifbufa'orsm;okdYwkdufxkwfcJhonf[k ,lqMuonf/ rGefwkdYonf aemiftcgwGif jrefrmEkdifiH
tv,fykdif;ESifh rkwårauGUywf0ef;usifukdvTrf;rkd;cJhMuNyD; crmwkdY0ifa&mufwkdufckdufaomtcg jrefrmEkdifih
taemufawmifbufyifv,furf;½kd;wef;(jrpf0uRef;ay:a'oESifh &ckdifurf;½kd;wef;)okdYqkwfcGgcJhygonf
(ukd;-6/pm-34)/ tcsKdUurl &ckdifa'owGif tapmqkH;aexkdifcJholrsm;ukd eD*&ufwkdrsm;jzpfonf[kqkdMu
ygonf/ okawoDrsm;\a&;om;csufrsm;ukdavhvmaomtcg ]]eD*&ufwkdrsm;udk N'mAD;'D;,ef;rsm;[lí
vnf;qkdMuao;&m}}[kvnf;aumif;? ]]eD*&ufwkd[kac:qkdxm;aomrGefcrm}}[kvnf;aumif;(ukd;-1/pm-
114)qkdMuonfukdaxmuf½Ií? eD*&ufwkdwkdYonf? N'mAD;'D;,ef;rsm;yifjzpfí? MopBwdKtm&SEG,f0if rGefcrm
wkdY\rsKd;&if;jzpfonfudkawGU&ygonf/ tcsKdUorkdif;okawoDrsm;u rkwåryifv,fauGU0ef;usifwGif?
rGefwkdYonf eD*&ufwkdwkdYukdwkdufckdufcJh&onf[k (ukd;-3/pm-81)qkday&m rGefwkdYonf eD*&ufwkdwkdUESifh
aoG;aESmxm;onf MopBwpfrsm;jzpfí? aemiftcgwGif rGef*kdvGdKufwkdYESifhvnf;a&m,SufcJhaMumif;avhvm
awGU&Sd&ayonf/ MopBwpfftkyfpkwGif eD*&ufwkd[kac:aom rGefcrmwkdYrSm BopBwdKtm&Srsm;jzfpí? qvkH?
rav;? tif'kded&S? ykdvDed&S? rDaved&SwkdYrSm MopaBw;eD&Sif;rsm;jzpfMuygonf/
a&S;ESpfaygif;rsm;pGmuyif MopBwdKvGdKufwkdYonf/ tdEd,EkdifiHtwGif;okdY taemufbufrS0ifa&mufcJh
Muygonf/ BC -5000cefYwGif tdEd,wEkdifiHvkH;ysHUESHUaexkdifNyD;jzpfygonf/ olwkdYukd Xmaewkdif;&if;om;
j'mAD'D;,ef;rsm;[kvnf; qkdygonf/ MopBwdKvGdKufwkdYonf tdEd,? jrefrmESifh ta&SUawmiftm&Sa'orsm;
ukd ausmfvGefí MopaBwvswkdufxdysHUESHUaexkdifMuygonf/(udk;-8/pm-148^9)/ S.K CHATTERJI u
MopBwpfbmompum;ajymol ]]rkPÖm}}ESifh ]]cgqD}} wkdY,ckwkdif tdEd,wGif &Sdaeao;NyD;? rGefwkdY\a&S;acwf
om;acsmhaw;uAsmwpfyk'fwGif/ ,if;wkdY\rlvae&mukd tdEd,ta&SUbufurf;rS]um&mrefa';vf}a'ojzpf
aMumif; az:jyxm;ygonf(ukd;-1/ pm-89)f(ukd;-1/ pm-89)
f(ukd;-1/ pm-89)f(ukd;-1/ pm-89)f(ukd;-1/ pm-89)/
rGefwkdY\rsKd;&if;jzpfaom j'mAD;'D;,ef;wkdY &ckdifa'oukda&muf&SdaexkdifcJhMuonfrSm BC 1500cefYu
jzpfayrnf/ ,if;wkdYonf MopBwpftEG,frsm;jzpfojzifh/ &ckdifa'o\ausmufacsmacwf,Ofaus;rIrSm
MopBwpf,Ofaus;rIjzpfonf[k ,lqygonf/ N'mAD;'D;,ef;wkdY &ckdifa'oüaecJhMuonfukdyif/ rGefwkdY
onf MopBwpfEG,f0ifj'mAD;'D;,ef;wkdYESifh rskKd;&if;wlonfukdtaMumif;jyKí okawoDrsm;u? &ckdifa'owGif
tapmqkH;aexkdifoGm;Muolrsm;wGif rGefvlrsKd;rsm;yg0ifonf[k qkdcJhMujcif;jzpfayonf/ j'mAD;'D;,ef;wkdY
&ckdifa'ookdYajymif;a&TUaexkdifcJhMu&onfh taMumif;&if;ESifh tajctaeukdtenf;i,fa&;ygrnf/
orkdif;ynm&Sifrsm;u tdEd,EkdifiH\ausmufacwfukd BC -10000rS 4000twGif;owfrSwfygonf/
(udk;-8/pm-13)(udk;-8/pm-13)
(udk;-8/pm-13)(udk;-8/pm-13)(udk;-8/pm-13)/ BC -4000cefYwGif tdE´Kjrpf0Srf;ü aMu;acwf,Ofaus;rSKokdY ul;ajymif;ygonf/ tdEd,
EkdifiHw0Sef;vkH;wGif ausmufMurf;acwfESifh ausmufacsmacwfypönf;rsm;awGU&í? tdEd,jynftESHUtjym;ü
a&S;a[mif;,Ofaus;rIvlUtzGJUtpnf;rsm; ay:aygufcJhonf/ (ukd;-2/ pm-93)(ukd;-2/ pm-93)
(ukd;-2/ pm-93)(ukd;-2/ pm-93)(ukd;-2/ pm-93)/ H.G. WELLS u**Fgjrpf
0Srf;rSm j'mAD;'D;,ef;wkdY\,Ofaus;rIonf? qlar;&D;,ef;,Ofaus;rI? tD*spf,Ofaus;rIrsm;ESifh acwfNydKif
xGef;um;cJhbG,f&Sdonf[k THE OUTLINE OF HISTORY pm-17wGifa&;om;cJh\/ urÇmhorkdif;okawoD
rsm;\a&;om;csufrsm;t& qlar;&D;,ef;,Ofaus;rIonf BC -4000rS 1200Mum;umvwGifxGef;um;cJh
ygonf/ okawoDwkdY\tqkdt& tD*spfvlrsKd;[lí ay:aygufvmNyD;aemuf/ tD*spfjynfonf BC -2740ESifh
2270Mum;wGif ,Ofaus;rItjrifhqkH;tqifhokdYa&muf&SdcJhonf(ukd;-2/pm-75)/ þtaxmuftxm;rsm;ESifh
ESKdif;pmvQif **Fgjrpf0Srf;,Ofaus;rIxGef;um;csdefonf BC -2500cefY[kowfrSwfvQif r,kwfrvGef&Sday
rnf/ tdE´Kjrpf0Srf;,Ofaus;rIESifh ESKdif;pmvQif ESpf 1000eD;yg;cefYaemufusrnfjzpfonf/
þuJhokdYj'mAD;'D;,ef;wkdY tdE´Kjrpf0Srf;ESifh**Fgjrpf0Srf;wkdYü ,Ofaus;aomvlUtzGJUtpnf;rsm;xGef;um;
aecsdef BC -2000cefYwGif? tm&Stv,fykdif;rS tm&d,efvlrsKd;wkdYonf? tdE´d,EkdifiHtaemufajrmufbuf
rS tvkH;t&if;ESifh0ifa&mufwkdufckdufcJhMuonf/ tdEKjrpf0Srf;ukdOD;pGmodrf;ykdufí yef*syfjynfe,fwGif tajc
csMuonf/ ,if;aemuftm&d,efwkdYonf BC -1000rwkdifrD ta&SUbufokdYqufí e,fajrcsJUxGifvmum
**FgjrpfESifh ,rkHemjrpf0Srf;a'orsm;ukd odrf;,lu r*"ekdifiHukdxlaxmifvkdufMuygonf(ukd;-9/pm13^14)/
,if;tcsdefrSpí j'mAD;'D;,ef;,Ofaus;rINydKuGJoGm;um? tm&d,efwkdY\a0',Ofaus;rIvTrf;rkd;vmygonf/
tm&d,efwkdY0ifa&mufwkdufckdufrIrsm;aMumifh j'mAD;'D;,ef;wkdY? tdEd,awmifykdif;a'orskm;ESifh ta&SUzsm;a'o
rsm;okdY qkwfcGgcJhMuygonf/
BC -750cefYwGif tm&d,efwkdY tdEd,wEkdifiHvkH;ukd vTrf;rkd;NyD;jzpfygonf(ukd;-1/pm-153)/ tm&d
,efwkdYwkdufckdufrIrsm;aMumifh? **Fgjrpf0Srf;rSqkwfcGGgcJhMuonfh j'mAD;'D;,ef;wkdYonf? tdE´d,ta&SUzsm;&Sd
EkdifiH? e,fajrrsm;okdY0ifa&mufcJhMu&m? &ckdifa'ookdYj'mAD;'D;,ef;wkdYtpkvkduftNyHKvkduf0ifa&mufum tajc
csaexkdifcJhMuonfrSm BC -1000ywf0ef;usifujzpfrnf[k ,lqygonf/
orkdif;rwifrDacwf tdE´d,jynfwGif tkd;vkyfief;twwf/ qefpyg;pl;xkd;pkdufysKd;jcif;twwf? avS
um;xpfawmif,mpkdufysKd;jcif;ponfwkdYrSm MopBwdKvGdKufrsm; pwifcJhMuNyD;? ,if;rSwqifh ta&SUawmif
tm&SwcGif ysHUESHUcJh[ef&Sdonf(ukd;-8/pm-149)/ j'mAD;'D;,ef;wkdY &ckdifa'ookdY0ifa&mufvmonfhtcg?
,if;twwfrsm;ukdyg onfaqmifcJhMuNyD;? &ckdifurf;ajcütajccsaexkdifcsdefwGifrl qG;rsKd;pkvlUtzGJUtpnf;rS
aus;½Gm? NrdKUjy,Ofaus;rIvlUtzGJUtpnf;okdY ajymif;vJaecsdef[k ,lq&onf/ tcsKdUaom&mZ0ifokawoD
rsm;u "n0wDNrdKUpwifwnfaxmifcsdefukd BC -3325[kkqdkMuonf/ okawoDOD;csefxGef;url a&S;a0omvD
jA[®vm&mZmrif;\acwfukd BC -5315xda&S;usí wGufjycJhonf/ þrQumv&SnfvQm;cJhonfrSm ausmuf
cwf? aMu;acwf? oHacwftqifhqifhul;ajymif;vmonfh NrdKUjyjynf½Gmi,frsm;avm[k awG;qbG,f&Sdyg
onf/ vlrsKd;pkvlUtzGJUtpnf;tjzpf aygif;pnf; pk½kH;rdaomtcg? aqGrsKd;pk?vlrsKd;pktkyfpktvkduf tkyfcsKyfol
tBuD;tuJrsm;&SdcJhMuayrnf/ "n0wDNrdKUwnfaqmufcsdefwGifum;? vlrsKd;pkwpfckvkH;pnf;vkH;rdum ,Of
aus;rItqifhtwef;jrifhrm;aeNyDjzpfygonf/
tmeEpjEausmufpmt&ajym&vQif "n0wDNrdKUukd BC -6&mpkwGif pwifwnfaqmufonf[kqkdp&m
&Sdygonf/ ausmufpmyg BC -518rS AD -370xdrif;qufukd "n0wDrif;quf[kqkd&ygrnf/ ausmufpm
ygrif;rsm;\trnfrsm;rSm? ygVdokdYr[kwf ouúwppfppfrsm;r[kwfojzifh tdEd,,Ofaus;rIpuf&dyfrxif
ao;[k a'gufwmoef;xGef;u (ukd;-1/pm-72),lqonf/ PAMELA GUTMAN uvnf;? tdEd,trnf/
ouúwtrnfr[kwf[k(ukd;-10/pm-39) qkdygonf/ tm&d,efrsm;r[kwfonfrSm trSefjzpfygonf/
,if;tcsdefwGif rGef*kdvGdKufwkdYvnf; &ckdifa'ookdYra&muf&Sdao;yg/ xkdYaMumifhtmeE´pNE´ausmufpmyg
yxrqkH;aom rif;qufonf/ **Fgjrpf0Srf;rSajymif;a&TUvmum &ckdifa'owGiftajccsaexkdifcJhMuonfh
j'mAD;'D;,efwkdY wnfaxmifcJhonfrif;qufjzpfaMumif;,lqygonf/
TIBETO-BURMAN [kac:qkdaom wdbufjrefrmEG,frGef*kdvGdKufwkdY\ rlvaexkdif&mt&yfa'oukd
w½kwfjynfajrmufbufESifh wdbufjynfta&SUajrmufbuf&Sd uefpke,frS axmifjrpf0Srf;jzpfonf[kawGU&
ygonf/ BC -2000cefYu xkda'owGif ausmufacwfaESmif;,Ofaus;rIjzpfygonf/ ¤if;wkdYukd w½kwfwkddYu
rMumcPvma&mufwkdufckdufMuojzifh wdbufjynfta&SUajrmufbuf? jrpf0gjrpfzsm;cH&mt&yfESifh
]]ukdukdaemf}}a'ookdYajymif;a&TUcJh&ygonf/ (udk;-1/ pm-107)/ ,if;wkdYawmifbufokdYqkwfcGgvmcsdefukd
a'gufwmQANUNGO-uBC -1500cefY[k,lqygonf/ BC -1000cefYwGif w½kwfwkdYvma&mufaESmuf
,Sufjyefojzifh/ ,if;rGef*kdvGdKuftkyfpkBuD;rStcsKdUvlrsKd;pkrsm;rSm wdbufjynfbufokdY0ifa&mufoGm;MuNyD;?
tdE´d,EkdifiHtwGif;okdYajrmufbufrS 0ifa&mufMuygonf/ tcsKdUum;jrefrmEkdifiHajrmufzsm;&Sd oHvGifESifh
rJacgifjrpfzsm;0ef;usifwGif tajccsNyD;vQif? rsm;pGmaomvlrsKd;pktkyfpkrsm;rSm jA[®ykwå&jrpfaMumif;twkdif;
pkefqif;cJhNyD; **Fgjrpf0Srf;ukdausmfvGefum? r*"wkdif;txdysHUESHUa&muf&SdoGm;ygonf/
þae&mwGif oJoJuGJuGJwifjy&ef&Sdygonf/ wdbufjrefrm[laom rGef*kdvGdKufrsKd;pdwfwGif? wdbuf
[dr0EÅm? ajrmuftmoHESifh tmoHjrefrm[lí rsKd;pdwf(3)rsKd;cGJygonf/ tmoHjrefrmrsKd;cGJwGif e*g;? csif;?
ouf? ucsif? jrefrmESifh vkdvkd[lí rsKd;EG,f(6)ckyg0if&m? &ckdifvlrsKd;tpkonf? jrefrmrsKd;cGJwGifyg0ifygonf/
jrefrmrsKd;cGJwGifyg0ifaomvlrsKd;pkrsm;\rlvZpfjrpfonf? rGef*kdvD;,m;ukef;jrifhawmifykdif; uefpke,fywf0ef;
usifa'ojzpfygonf/ qkdvkdonfrSm ,aeY&ckdifvlrsKd;[lí qif;oufvmrnfh? xkdrlv&ckdifrsm;\Zmwd
e,fajronf? rGef*kdvD;,m;jynfawmifykdif;jzpfonf[k qkdvkdygonf/ xkdrlv&ckdifrsm;tpkonfBC -1000
twGif;ujA[®ykwå&jrpfaMumif;twkdif;pkefqif;í **Fgjrpf0Srf;? r*"wkdif;txdysHUESHUaexkdifcJhMuonfY rGef*kd
vGdKufvlrsKd;pkrsm;wGif yg0ifcJhygonf/
xkdoHvGifESifhrJacgifjrpfzsm;a'orS rGef*kdvGdKufwkdYtkyfpk(3)pkuGJMuygonf/ yxrtkyfpkrsm;wGif wdbuf
e,ftwGif;okdY0ifolu0ifoGm;ygonf/ jA[®ykwå&jrpfaMumif;jzifh tdE´d,jynfokdYa&mufolua&mufyg
onf/ tcsKdUrStmoH? rPdyl&e,frsm;wGif tajccsygonf/ jrefrmtEG,f0ifvlrsKd;pktrsm;pkrSm? oHvGifESifh
rJacgifjrpfaMumif;twkdif; ta&SUawmifbufokdYpkefqif;í? ,leefe,f,kef*fcsefa'owGif tajccsygonf/
¤if;wkdYrSm 'kwd,tkyfpkuGJjzpfygonf/ wwd,tkyfpkBuD;wGif ouf? csif;? ucsif(ucsifrSmajrmufbufrS
aemufusíqif;oufvmonf[k ,lq&ygonf)vlrsKd;pkrsm;jzpfMuNyD;? jrefrmEkdifihajrmufzsm;a'owGif
yifusef&pfygonf/
az:jyygwdbufjrefrmtkyfpkBuD;rS jrefrmEkdifiHtwGif;tapmqkH;0ifvmol? jrefrmEkdifiHtwGif;ESifhtjyif
wGifae&mtus,fjyefYqkH;,lolrSm oufrsm;jzpfygonf/ oufwkkdYonf c&pfESpfrwkdifrDuyif tmoH? rPdyl&
tjyif? jrefrmEkdifiHajrmufykdif;ESifh? tv,fykdif;ajrjyefxd0ifa&mufcJhMuygonf/ orkdif;rSwfwrf;rsm;t&
BC -138wGif tokH;jyKaeNyDjzpfaom w½kwftdE´,vrf;rBuD;ukd taMumif;jyKí Ak'¨,Ofaus;rIukdoufwkdY
&&SdaeygNyD/ c&pfESpfrsm;qef;pwGif oufwkdYukd jrefrmEkdifiHtwGif;üawGU&ygNyD(ukd;-4/pm-16)/AD -1&mpk
wGif pwifwnfaqmufonfAdóEkd;ysLrsm;xuf ykdíapmygonf/ oufwkdYaemufrSrMumrDcsif;rsm;?
[l;aumif;awmifMum;rSoufwkdYe,fukdjzwfí0ifvmonf/ em*awmifwef;? csif;awmifwef;xdysHUESHU½kHru
awmifykdif;csif;rsm;rSm wpwpoHwGJc½kdifxdqif;oufcJhMuonf/ ysLrsm;0ifa&mufvmaomtcg oufwkdY
onf? jrefrmjynftv,fykdif;wGif tuGJuGJtjym;jym;jzpfum? &ckdifajrmufzsm;a'oESifh jrpf0uRef;ay:a'o
rsm;okdY ysHUESHUoGm;Muygonf/
AD -9&mpkwGif ysLNrdKUawmfoa&acwå&m(AD-832) ESifh? (a'gufwmoef;xGef;u rGefNrdKUwpfNrdKU[k,lq
í? a'gufwmLUCE ua&S;yJcl;[k,lqaom) ]]rJcsef}}(AD -835)ukd eefausmifwkdY0ifa&mufzsufqD;í?
,if;wkdYtiftm;NydKuGJoGm;aomtcg? jrefrmwkdYausmufqnfa'o0ef;usifwGif ae&m,lvmonf[k
a'gufwmLUCE upGJpGJNrJNrJ,kHMunfygonf/ rGefkwkdYrkwårbufokdYqkwfcGgoGm;ygonf/ ysLwkdYum;ESpf500cefY
twGif;aysmufuG,foGm;ygonf/ AD -1510 ckESpfa&Teef;ausmh&Sife&ywdeef;wnfausmufpmwGif ]]ysL}}
trnfyg&SdaeNyD;? ,if;aemufykdif;wGif ysL[laomtrnfukd rnfonfhrSwfwrf;wGifrS &Smr&awmhacs/
a'gufwmoef;xGef;\a&;om;csufwGif jrefrmEkdifiHtv,fykdif;yltkdufajcmufaoGUaom ajrjyefYvGif
jyifokdY qif;&mürygolokdYr[kwf xkdrSwqifhqufvsufxGufcGgolrsm;wGif ]]&ckdifvlrsKd;}}udkawGU&ygonf/
&ckdifwkdY\ZpfjrpfESifh vrf;aMumif;ukdqef;ppfMunhfaomtcg &ckdifwkdYonf? jrefrmEkdifiHtwGif;ajrmufbuf
ESifh? ta&SUajrmufbufrS0ifa&mufí? jrefrmjynftv,fykdif;rSwqifh &kd;rukdausmfívmonf[laom
taxmuftxm;rawGU&yg/ &ckdifwkdYonf c&pfESpfrsm;rwkdifrDESpfrsm;pGmuyif? oHvGifESifhrJacgifjrpfzsm;
ywf0ef;usifa'orSyif jrefrmwkdYESifhvrf;cGJí tdE´d,ta&SUykdif;e,fajrrsm;okdY0ifa&mufcJhNyD; jzpfygonf/
a&S;OD;&ckdifrsm; BC -500cefYu tdEd,EkdifiHtwGif;0ifa&mufvmonfhtcg tdEd,EkdifiHukd tm&d,ef
,Ofaus;rIvTrf;rkd;aeNyDjzpfygonf/ tm&d,ef,Ofaus;rIu rGef*kdvGdKuf,Ofaus;rIxuftqifhtwef;jrifh
rm;ygonf/ rGef*kdvGdKufwkdYonf tm&d,efwdkYESifha&m,SufaexkdifcJhMuNyD;? tm&d,ef,Ofaus;rIvTrf;rkd;jcif;ukd
cH&ygonf/
a&S;a[mif;acwfaumvd,?a'0'[? uydv0wf? a0omvD?0d[m&?yg#vdykwfponfhjynfrsm;onf
,if;rGef*kdvGdKkufwkdYaexkdifcJhaoma'orsm;wGif yg0ifonf(ukd;-1/pm-148)(ukd;-1/pm-148)
(ukd;-1/pm-148)(ukd;-1/pm-148)(ukd;-1/pm-148)/ tm&d,efwkdYESifh a&maESmí
,SOfwGJaexkdifcJhaom rGef*kdvGdKufwkdYukd orkdif;q&mwkdYu tif'kdrGef*kdvGdKuf (INDO-MONGOLOID)rsm;[k
ac:Muygonf/ ,if;wkdYonftm&d,efwkdY\trsKd;(4)yg;ZmwfcGJjcm;rIwGif cwåd,rsKd;wGifyg0ifMuonf/
,if;cwåd,rsKd;wkdYukda&S;acwf &mr,e? r[mb&wusrf;rsm;wGif ]]ud&mwrsm;}} (KIRATA)[kaz:jyxm;yg
onf/ ,if;cwåd,rsKd;wkdYonf tkyfcsKyfolvlwef;pm;wGifyg0ifí? ousomuD0ifrsKd;[kac:wGifcJhMuonf/
tdE´d,EkdifiHtwGif;okdYa&muf&Sdvmaom ,if;tif'kdrGef*kdvGdKkufvlrsKd;pkrsm;pGmteuf trsm;pkonf?
tm&d,efbmompum;okdYajymif;vJajymqkdaom [dE´Lrsm;jzpfMuNyD;? [dE´L,Ofaus;rIe,fy,ftwGif;okdY
rSefrSefaygif;pnf;0ifa&mufcJhMuygonf/ tcsKdUrlum; tdEd,tu©&mukdokH;í rdrdwkdY&if;jrpfbmompum;ukd
jyKpkysKd;axmifcJhMuonf[k okawoDrsm; (ukd;-11/pm-88)(ukd;-11/pm-88)
(ukd;-11/pm-88)(ukd;-11/pm-88)(ukd;-11/pm-88)a&;om;Muygonf/ tif'kdrGef*kdvGdKufrsm;onf
yif cwåd,trsKd;trnfcHum omuD0ifrif;rsKd;rif;EG,frsm;jzpfMuygonf/ a0omvDrSvpä0Drsm;ESifh? a&S;
a[mif;acwfa'0'[? aumvd, uydv0wfjynfwkdYrS? a*gwrAk'¨\trsKd;tEG,frsm;jzpfMuaom? omuD
0ifrsm;onfyifvQif rZÑdra'oücwåd,trnfcH,lí? tm&d,efbmompum;ajymqkdaeMuaomfvnf;? rGef
*kdvGdKufppfppfrsm; (okdYr[kwf) rGef*kdvGdKufESifh? tm&d,ef?j'mAD;'D;,ef? MopBwpfaoG;aESmolrsm;jzpfcsifjzpf
rnf/ rlvrsKd;EG,f&if;jrpfrSmrlum; rGef*kdvGdKufrsm;jzpfonf[k THE CHLTURAL HERITAGE OF INDIA
usrf;jyKq&mu a&;om;ygonf/
tdEd,wGiftif'kdrGef*kdvGdKufrsm;onf tm&d,efbmompum;ukdvnf;aumif;? rdrdwkdY&if;jrpfbmom
pum;ukdvnf;aumif;ajymqkdMuonf/ edaygEkdifiH&SdrGef*kdvGdKufEG,f0if ]]ed0g(NEWARS)}}vlrsKd;pkonftdEd,
tu©&mukdokH;í rdrdwkdY&if;jrpfbmompum;ESifhwGJpyfa&;om;aom taxmuftxm;&Sdonf/ xkdjyif
a*gwrAk'¨yGifhNyD;aemuf? BC -324-308 wGifpkd;pHaom pE´*kwfrif;vufxufwGif tdEd,ukdusL;ausmfvm
onfh r[mtvufpEm;ukdwkdufckduf&ef? ppfwyfrsm;zGJUpnf;onfhtcg? rGef*kdvGdKufEG,frsm;jzpfaom ud&mw
rsm;yg0ifcJhMuygonf/ xkdYaMumifha&S;acwfjrefrmekdifiHokdY omuD0ifrif;rsm;0ifa&mufvm&mwGifvnf;/
xkduJhokdYyif? tm&d,efbmompum;ESifh twl,Ofaus;rIukdygvufcHajymqkdolrsm;a&m? rdrdwkdY&if;jrpfrGef*kd
vGdKufbmompum;ajymqkdolrsm;yg a&m>yrf;ygvmrnfjzpfygonf(ukd;-1/pm-154)/ &ckdifa'ookdYtif'kd
rGef*kdvGdKuf? omuD0ifrsm;0ifa&mufvm&mwGifvnf; ,if;uJhokdYyifyg0ifcJhayrnf/
tif'kdrGef*kdvGdKufEG,f0ifa&S;OD;&ckdifrsm;? &ckdifa'ookdYtapmqkH;0ifa&mufvmonf[kcefYrSef;í&aom
tcsdefrSm AD -3&mpkcefYujzpfygonf/ tb,faMumifhqkdaomf ud&mwac:tif'kdrGef*kdvGdKufrsm; &ckdifa'o
twGif;okdY a&muf&Sdaeonfhtaxmuftxm;&SdaomaMumifhjzpfygonf/ tdE´d,EkdifiHta&SUbufurf;ajcrS
em**sLeduGef'ga'owGif AD -3&mpktwGif;ua&;xkd;cJhaom ausmufpmwpfcsyfü? oD[kdVfrSax&0g'&[ef;
awmfrsm; omoemjyKxGufcJh&ma'orsm;ukd az:jy&mwGif]]ud&mwa'o}}[kyg0ifonfukdawGU&ygonf/
,if;tcsdefu ,if;ausmufpmwGifaz:jyaomud&mwa'oqkdonfrSm ]][dr0EÅmawmifwef;rsm;\awmif
buf? edayg? blwefe,frSpí? tmoH? rPdyl&? ppfwaumif;? &ckdifa'oESifh? jrefrmEkdifiHatmufykdif;jrpf0
uRef;ay:xdjzpfonf[k? olawoDrsm;u? r[mbm&wusrf;?[&d0Housrf;? rmua@;,syl&mPusrf;?
AD-150cefYu PTOLEMY \rSwfwrf;wkdYukd ukd;um;jyqkdNyD;jzpfygonf(ukd;-12/pm-15/ukd;-6/pm-
51)/a'gufwmoef;xGef;u &ckdifacwfOD;ukdajym&mwGif ,ckppfawGw0kdufü ouúwbmomjzifhausmufpm
a&;xkd;olwpfpkonf? AD -5&mpkausmfupía&muf&SdaeaMumif;ajym&ygonf/ tu,fíxkdolrsm;onf
wdbufjrefrmtEG,f0ifrsm;jzpfMuvQif? jrefrmxufjrefrmEkdifiHwGif;ukdapmívmonf/ eDaygbufrS
ppfwaumif;ukdjzwfívmonf[kawG;qbG,f&Sdaeygonf[k (ukd;-1/pm-um;)a&;om;xm;ygonf/ xkd
olrsm;onf tdE´d,EkdifiHrSppfwaumif;e,fukdjzwfoef;0ifa&mufvmaom tif'kdrGef*kdvGdKufrsm;(0g)a&S;
OD;&ckdifrsm;jzpfonf[k ,lq&ygonf/
rsufarSmuf&ckdifokawoDwpfOD;jzpfol eDrifoQif(ppfawG)u]]em;0wfwefqm0wfqifrIukd rGef*kdvGdKuf
wkdYwGif txl;awGU&aMumif;? tm&d,efwkdYwGif em;0wfwefqm0wfqifrI"avhrawGU&aMumif;? orkdif;ynm
&SifwkdY\tqkdt&? tdE´d,[dr0EÅmawmifajcwGif wcsdefuaexkdifcJhMuaom? ousvlrsKd;? rv’vlrsKd;/
vpä0DvlrsKd;? r*"vlrsKd;rsm;rSm? tm&d,efrsm;r[kwfyJ rGef*kdvGdKufrsm;jzpfMuaMumif;? olwkdYonf,Ofaus;rI
"avhtvGefeD;pyfMuaMumif;/ rv’?vpä0D? r*"vlrsKd;rsm;onf? em;uGif;? em;a#mif;0wfqifolrsm;jzpfEkdif
NyD;? em;aygufBuD;pm&if;0ifolrsm;jzpfEkdifaMumif;? tdE´d,EkdifiH *kyÜwacwfausmufxGif;½kyfxkrsm;wGif?
em;a#mif;0wfqifrIukdawGU&aMumif;? uGif;em;a#mif;0wfqifrIonf tdEd´,,Ofaus;rIrSqufEG,fqif;
oufvmjcif;r[kwfaMumif;? rGef*kdvGdKufwkdY\rlvyif&if;,Ofaus;rIjzpfaMumif;? &ckdifa'owGif? uGif;em;
a#mif;0wfqifrIukd AD -4&mpkokdYr[kwf 5&mpkuyif? yDjyifpGmawGU&aMumif;? av;NrdKUacwf/ ajrmufOD;acwf
rsm;wkdifatmif/ &ckdifwkdYuGif;em;a#mif;0wfqifMuaMumif;}}ponfjzifh &ckdif,Ofaus;rI"avhxkH;pHwpfckukd
wifjyxm;ygonf(ukd;-5/pm-41)/ uGif;em;a#mif;0wfqifaom rGef*kdvGdKufrsm;onf AD -4&mpkwGif
&ckdifa'ookdYa&muf&SdaeygNyD/ uGif;em;a#mif;0wfqifrI"avhonf? a0omvD?av;NrdKU?ajrmufOD;acwfrsm;
u ke fq k H ;on f hw k d i f ? &c k d i fw k d Y\,O faus ;r Iw\"av hwp f&y f j zp f c J hon fu k d axmu f½ Ií
a&S;OD;&ckdifrsm;onf &ckdifa'ookdY AD -3&mpkcefYuyif pwifa&muf&SdaeNyD[k qkdEkdifygonf/
tif'kdrGef*kdvGdKufwkdY ppfwaumif;e,fukdjzwfí &ckdifa'ookdY0ifa&mufvmonfhtcg Ak'¨bmom
,Ofaus;rI? *kyÜwtu©&m? ouúwbmom? ygVdbmomta&;tom;ESifh ? tm&d,efwkdY\,Ofaus;rI"avh
wkdYukd ,laqmifcJhMuygonf/ a&S;&ckdifwkdY\,Ofaus;rItrsm;pkonf tm&d,efwkdY\,Ofaus;rIyifjzpfaomf
vnf; tm&d,efbmompum;ukdajymif;vJajymqkdjcif;r&SdcJhyg/ &ckdifwkdYonf rGef*kdvGdKuf&if;jrpfbmompum;
ukd ysKd;axmifajymMum;vmcJhMuolrsm;jzpfMuygonf/ okdYaomf&ckdifa'ookkdY olwkdY0ifa&mufvmonfhtcg
txufwGifwifjycJhonfhtwkdif; jrefrmokawoDrsm;awG;qouJhokdY tm&d,efbmompum;ajymqkdaom
rGef*kdvGdKufrsm;vnf; a&m>yrf;ygvmvdr®nfjzpfygonf/ [dE´Kbmomukd;uG,folrsm;vnf;a&m>yrf;ygvm
rnfjzpfygonf/ olwkdYonf &ckdifa'ookdY0ifa&mufcJhMuNyD;? &ckdifa'owGif&Sd&if;pGJj'mAD;'D;,ef;rif;quf
(tmeE´pNE´ausmufpmygyxrrif;qufukd qkdvkdygonf)ukdjzKwfcsumAD -370wGif ]]'GifpNE´}}tp&Sdaom
tif'kdrGef*kdvGdKufrif;qufukdwnfaxmifcJhMuygonf/ tm&d,ef,Ofaus;rI\vTrf;rkd;rIaMumifh? rif;rsm;\
bGJUtrnfhrsm;? NrdKU&Gmtrnfrsm;ponfwkdYwGif tdEd,trnfrsm;twkdif;? ygVd? ouúwtrnfrsm;ukd rSnfh
ac:Muygonf/ &ckdifwkdYu rdrdwkdY\rlvblwt&yfonf tdEd,jynfr*"wkdif;jzpfonf[k tpOftquf
ajymprSwfyifjyKcJhMuygonf/ rGef*kdvGdKufwkdY &ckdifa'oukd pwifpkd;rkd;vmonfh AD -3&mpkcefYrSpí? &ckdif
a'owGif&Sd&if;pGJj'mAD;'D;,ef;rsm;onf? rGef*kdvGdKufrsm;twGif; a&m,Sufpdrfh0ifí wjznf;jznf;aysmuf
uG,foGm;ygonf/ xkdYaMumifh &ckdifvlrsKd;rsm;wGif MopBwpfaoG;ygonf[laom a'gufwm S.K.CHATTERJI
ESifha'gufwmS.B QANUNGOwkdY\t,ltqrsm;ukd ,kwådrwef[krqkdomacs/
tif'kdrGef*kdvGdKufwkdYonf AD -3&mpkrS 10&mpktwGif; &ckdifurf;½kd;wef;a'ookdYtokwfvkduftokwf
vkduf0ifa&mufcJhMuygonf/ ,if;wkdYonff AD -6&mpktwGif;uwpfBudrftvkH;t&if;ESifh 0ifa&mufvmum
a0omvDukdwkdufckdufNyD; ]]r[m0D&}}ukdeef;wifcJhMuygonf/ okdYaomf rMumrDyif pNE´rif;rsKd;rSjyefvnfí
xD;eef;pkd;pHcJh&NyD;? AD -729ck tmeE´pNE´rif;ewf&GmpHNyD;aemuf/ AD -8&mpktwGif;? &ckdifa'oü&Sd&if;pGJ
vlrsm;ESifhyifa&mufvmaom tif'kdrGef*kdvGdKufwkdYESpfaygif;(60)cefYppfyGJrsm;jzpfyGm;cJhNyD;AD -788wGif? tif'kd
rGef*kdvGdKuftkyfpkwpfpku ppfyGJatmifjrifum? ¤if;wkdY\acgif;aqmifukda&S;a0omvDrif;rsm;uJhokdY ]]pNE´}}bGJU
cH,lapum? r[mwkdifpNE}}[laombGJUjzifh eef;wifcJhonf[k ,lq&ygonf/ r[mwkdif;pjEonfa&S;a0om
vDrif;rsm;uJhokdY Ak'¨omoemukdouf0if,kHMunfaomrif;wpfyg;jzpfNyD;? ppfyGJtwGif;uysufpD;,kd,Gif;cJh
onfha0omvDNrdKUawmfukd jyefvnfwnfaqmufcJh&onf[k ,lq&ygonf/
AD -10&mpkwGif rGef*kdvGdKufwkdYaemufqkH;tBudrftvkH;t&if;ESifh0ifa&mufcJhMuNyD; a0omvDukdwkduf
ckdufzsufqD;vkdufMuygonf/ ,if;okdYtokwfvkduf/ tokwfvkduf0ifa&mufvmcJhMuonfh tif'kdrGef*kdvGdKuf
rsm;ESifh&Sd&if;pGJvlrsm;a&m,SufaecJh&mrS ,aeY&ckdifvlrsKd;rsm;qif;oufvmcJhjcif;jzpfygonf/ þokdYqkdjcif;
tm;jzifh/ &ckdifvlrsKd;ESifh&ckdifbmompum;onf AD -10&mpkwGifrS pwifcJhonf[k qkdvkdonfr[kwfyg/
rlv&Sd&if;pGJa&S;OD;&ckdifvlrsKd;rsm;twGif; rGef*kdvGdKufrsm;xyfrHí pdrfh0ifa&m,Sufvmjcif;ukd &nf&G,fjcif;
jzpfygonf/ vuf&Sd&ckdifvlrsKd;rsm;twGif;ü rGef*kdvGdKufaoG;trsm;qkH;wnf&Sdvmjcif;ukd &nf&G,fygonf/
AD -10&mpkrwkdifrDuyif &ckdifvlrsKd;ESifh &ckdifbmompum;onf? &ckdifa'owGifwnf&SdcJhNyD;jzpfygonf/
AD -6&mpkaESmif;umvwGif a&;xkd;cJhonfhoHwGJc½kdifivkH;armfausmufpmwGif ]]rJum}}[laom&ckdiftrnfukd
(rþum)[ka&;om;xm;cJh&m? &ckdifwkdY\{uú0PÖbmompum;ukd Asnf;ESifho&wGJpyfa&;om;aeonfh
taxmuftxm;jzpfí? &ckdifwkdYonf AD -6&mpkwGif &ckdifa'oawmifykdif;oHwGJc½kdifxdysHUESHUaexkdifMu
NyD;jzpfaMumif; q&ma&Trif;a&;om;cJhbl;ygonf/
a&S;OD;&ckdifwkdYonf tdE´d,ajray:wGif ESpfaygifrsm;pGmaecJhNyD;? tm&d,ef,Ofaus;rItrsm;tjym;ukd
vufcHusifhokH;vmcJhMuaomfvnf;? tm&d,efbmompum;rajymMum;yJ? rdrdwkdY\rGef*kdvGdKuf&if;jrpfbmom
pum;ukdom ysKd;axmifajymMum;cJhMuygonf/ xkdpOfuajymqkdcJhaom &ckdifbmompum;ESifh vuf&Sd&ckdif
bmompum;wlnDonf[krqkdEkdifacs/ xkdpOfu bmompum;onfrGef*kdvGdKuf&if;jrpfbmompum;ukd jyKpk
ysKd;axmifqJbmompum;jzpfí? ,aeYbmompum;rSm? zGHUNzdK;NyD;&ckdifbmompum;jzpfygonf/ &ckdifwkdY&ckdif
a'ookdYpwif0ifa&mufvmonfh AD -3&mpktcsdefumvwGif ]]&ckdif}}[laomtrnfukdvnf; r&&Sdao;yg/
vuf&Sd&ckdifbmompum;onf a&S;OD;&ckdifvlrsKd;rsm;ysKd;axmifajymMum;cJhMuonfh rGef*kdvGdKuf&if;jrpfbmom
pum;rS zGHUNzdK;wkd;wufvmaombmompum;jzpfygonf/
rdrdwkdYvlrsKd;raysmufap&ef/ rdrdwkdYbmompum;raysmufap&ef? rdrdwkdYukd;uG,f,kHMunfaom Ak'¨
omoemryaysmufap&ef/ jA[®P0g'jyefvnfacgif;axmifvmaomAD -3-4-5&mpkrsm;twGif;rSpí?
tdEd,ta&SUzsm;a'oESifh? ppfwaumif;e,fajrukdjzwfí? &ckdifurf;ajca'ookdYvma&muftajccsaexkdif
cJhonfh? tif'kdrGef*kdvGdKufwkdYukd? r*"wkdif;om;rsm;u ]]&u©dwrsm;}}[kac:í? ,if;wkdYaexkdifaome,fajr
ukd ]&u©dwyl&}}okdYr[kwf ]]&u©yl&}}[kac:qkdcJhMuayonf/ xkdr*"wkdif;om;wkdYac:qkdaom]&u©dw}[laom
pum;rS]&u©dw}? ]&u©dKuf}? ]&u©dKif}? ]&ckdif}[kajymif;vJac:a0:vmjcif;jzpfygonf/
armifjyL;(oHwGJ)
ukd;um;aompmtkyfpmwrf;rsm;ukd;um;aompmtkyfpmwrf;rsm;
ukd;um;aompmtkyfpmwrf;rsm;ukd;um;aompmtkyfpmwrf;rsm;ukd;um;aompmtkyfpmwrf;rsm;
(1) tajcjyjrefrmhEkdifiHa&;orkdif; y-wGJ(1964) vrf;pOfygwD
(2) urÇmYorkdif;\rSwfwkdifrsm; y-wGJ (1964) vrf;pOfygwD
(3) acwfa[mif;jrefrm&mZ0ifpmwrf;(1) (1969) oef;xGef;
(4)&ckdifajrmufzsm;a'orSoufwkdif;&if;om;rsm; (1988) xGef;a&Tckdif
(5)em;a#mif;0wf&ckdif (rkedajrr*¾Zif; (4)(2000) eDrif;oQif(ppfawG)
(6)A History of Chittagong Vol-1 (1988)Chillagong) S.B. Qarungo
(7)The Making of South East Asia (1966-London) G-Coedes
(8)The History and Culture of Indian People Vol-1(1952) S.K. Chatterji
(9)The Story of Indo-Pakistan (1969-Karachi) S.F.Mahmud
(10)Ancient Arakan (1977, Australia) Pamela Gutman
(11)The Cultural Heritage of Ancient India (1984-London) S.K.Chatterji
(12)Introduction to the Study of Thravada Buddhism N.R Ray
in Burma(1946-Calculta)
]]&ckdif&mZ0iftqkH;tjzwf ZmykdifpGmvJ}}]]&ckdif&mZ0iftqkH;tjzwf ZmykdifpGmvJ}}]]&ckdif&mZ0iftqkH;tjzwf ZmykdifpGmvJ}}]]&ckdif&mZ0iftqkH;tjzwf ZmykdifpGmvJ}}]]&ckdif&mZ0iftqkH;tjzwf ZmykdifpGmvJ}}
armifjyL;(oHwGJ)armifjyL;(oHwGJ)
armifjyL;(oHwGJ)armifjyL;(oHwGJ)armifjyL;(oHwGJ)
]]&ckdif}}qkda&trnfemrpwifac:a0:vmykHeefYywfoufNyD;au? pm&D;az:&D;zufwdu pm&D;oltjrifukd
odcsifyga&vkdYajymuwfyga&/oHwGJupmyDrdwfaqGwcsKdUuyif pmeefYvSrf;ysmrdef;uwfyga7/ a,'gav;
uRefawmfr&D;cyg/]]tjrifopf &ckdifed'gef;}} (&ckdifwefaqmifr*¾Zif; trSwf-19)rmawmhcgwpdaoQwpGef;
wp&D;czl;yga&/ t*katudpöukd r&D;aurjzpfawudpöqGDvm&a&twGufeefY&D;&zkdYjzpfvmygAsm,f/
rMumcifu&mZ0ifq&mwpfOD;u? &ckdif&mZ0if½kdUrmvma&&D;om;csufwdeefYrwl/ xl;xl;jcm;jcm;?
&ckdifvlrsKd;xif[wfvmykHeefY? ]]&ckdif}}vkdYac:a0:vma&;taMumif;wdukd? usrf;pmwcsKdUukd ukd;um;yem?
ukd,fvkdcsifa&ykdifqGJ,l&D;om;yem? vlYorkdif;wkdY;wufrIjzpfpOfeefYrukdufnDyJeefY]]&ckdif&mZ0iftqkH;tjzwf}}
csrSwfjyvma&/ a,ckeefYr&D;rjzpfatmiftajctaersKd;,Sdvmyga&/
vuf[dtajctaeokawoevkyfief;u rjynfhpkHEkdifygoD;/ ,if;twGuf&mZ0ifaMumif;t&
av;aomxnfhyem&D;ygar/
Munfhyg/ ,if;&mZ0ifq&mwifjyxm;a&pGmwdukd ausmufcsufcsvkdufau]]&ckdiftp 'Gg&m0wDu
(okdYr[kwf)&ckdiftp 0goka'0u}}jzpfyga&/ ]]&u©yl& ya0oeukv0if}}qkda&usrf;ukd tajccHyemwifjy
xm;pGmwduawmhcg-
(1)0goka'0? Ava'0nDaemif½kdUpGm cwåd,tEG,fwdjzpfaw
(2),if;nDaemif½kdUpGmZrÁL'dyfuRef;ukd rif;jyKzkdY oHwGJ('Gg&m0wD)NrdKUukdodrf;ykdufaw
(3),if;nDaemif½kdUpGmupäye'Dt&Sdzuf(99)NrdKU? taemufzuf (99)NrdKUukdwnfcuwfaw
(4)0goka'0? Ava'0½kdUpGm &ckdifvlrsKd;tpNzpfNyD;? ,if;tcguyif &ckdifbmompum;,SdedefcNyD;au?
]]&ud©wyl&}}]]&ckdif}}qkda&tac:ta0:wdpGm ,if;cguyif,Sdca&
(5)]]&ckdiftprm&,ku? &ckdiftp&DBudKifu}}vkdY,lqau? oHwGJc½kdifoD;jcm;jzpfvm;zkdY?
,if;twGufeefY}} &ckdiftp 0goka'0u}}vkdY,loifh? jzpfoifha&(ukd;-2)
,if;ykdifwifjyxm;yga&/ atwifjyrIwdeefY ]]&ckd&mZ0iftqkH;tjzwf}}csrSwfxm;yga&/ atwifjyrIwd
pGm? rdrdvkd&mukdqGJyemt"r®vkyfBuHwifjyrIwdjzpfedefpGmukdwGd&a&twGuf? pm&D;oltjrifukdwifjyvkdyga&/
,if;vkdYajymcsifpGmu 0goka'0? Ava'0½kdpGmcwåd,tEG,fwdjzpfauqkda&tcsufyg/ wkdwkdeefYvkd&if;
ukd&majymygar/ cwåd,qkda&pum;pGmv,fNrDukdykdifpkd;&a&vlukdac:pGmyg/ tkyfpkd;olvlwef;pm;qkdygzd/
tdE´d,jynfrm? jA[®Pm? cwåd,? 0ó? ok'¨trsKd;av;yg;cGJpGmu? tm&d,efwd0ifvmNyD;rS&mcGJpGmyg/
tm&d,efwdr0ifcifuattrsKd;tEG,ftac:ta0:r,Sdyg/ ]]cwåd,}}qkda&pum;ukd,fwkdifu tm&d,ef
pum;yg/ tdE´d,wkdYtm&d,efwd0ifvmcsdefa& bDpD-2000eefY 1500Mum;rSm&mjzpfyga&/ (ukd;-7/pm-
12) / bDpD 750avmufrm tm&d,ef½kdUtdEd,wEkdifiHvkH;ukd ysHUESHUvm;ygAsm,f(ukd;-4/ pm-153)/ Zmykdif
ukd qkdqkd tdEd,jynfrm trsKd;av;yg;cGJjcm;rIpGm bDpD-1500avmufurS &mpwifa&vkdY uRefawmf½kdUajym
Ekdifyga&/
&mZ0if½kdUrm 0goka'0upa& rif;23qufukd tESpfwpfaomif;wef;ujzpfawvkdqkduwfawr[kwf
ygvm;/ ol½kdUeef;pHESpfaygif;wdukdawmhcg az:rjyuwfyg/ &ckdif&mZ0ifusrf;½kdUtvkdt& ,if;rif;quf
aemufrmaz:jyxm;a&? yxr"n0wDacwfu ]]rm&,k}}rif;eef;wufawouú&ZfukdwGufqMunhfa&cg?
&ckdif&mZ0ifopfusrf;t& bDpD-3325/ "n0wD&mZ0ifopft& bDpD-3179/ &mZ0ifBuD;t& bDpD-3591/
irJ&mZ0ift& bDpD-2666vkdY ,if;ykdifwGd&yga&/ toufwpfaomif;wef;u 0goka'0eefYtoufwpf&m
wrf;u rm&,k½kdUESpfaygif;ZmavmufxduGmedefzkdYqkdpGmwGufqMunhfvkdY&yga7/ a,NyD;au? rm&,kpGm?
0goka'0½kdUtrsKd;tEG,fvkdY Zm&mZ0ifuav;r&D;om;yg/ atavmufpGmudkMunhfyem]]&ckdif&mZ0iftqkH;
tjzwf}}yD;a&yk*¾dKvfu]]ukorif;ouú&mZf 4900ausmf/ yxr"n0wDacwfeefYtESpf(1000)tuGm? 'Gg&m
0wDoHwGJNrdKUukdtkyfcsKyfaw 0goka'0? Ava'0nDaemifwpfusdyf(udk;-2/pm-12)vkdYav;qkdjyefyga&/ 0gok
a'0½kdUykdiftESpfwpfaomif;wef;uvleefY? yxr"n0wDacwfuykdif tESpfwpf&mwrf;uvlukd tESpf
(1000)&muGma&qkdpGmobm0rusvkdY ,lqrdyga&/
,if;twGufeefYcwåd,rsKd;ay:vmpGmu bDpD-1500avmufujzpfawtwGuf? tEÅ&uyf(10)uyf
ajrmuf?(11uyfajrmufvkdYav;qkdyga&)vl\toufwpfaomif;wef;ukdxm;tkH;oD;/ bDpD-2000rwkdifcifu
yif? cwådr?rsKd;qkdpGmray:oD;yJeefY/ 0goka'0? Ava'0½kdUukdcwåd,rsKd;vkdY az:yem&D;pGmuawmh wpDaoQ
w&m;rsm;ygzkdY/
jrefrmEkdifiHw0Srf;vkH;rmNrDvTmwl;az:rIwdt& bDpD-16000u 5000twGif; ausmufacwfv,f
jzpfxGef;a&? ,if;ykdifvkdY(ukd;-4/pm-80)/od&yga&/ ausmufacsmacwfuawmhcg bDpD-5000u 2000
avmuftxdjzpfyga&/ bDpD-2000avmufrm &ckdifjynfrmausmufacsmacwfjzpfaMumif; (ukd;-9/pm-32)
od&yga&/ ,if;ykdifvkdYqkdau bDpD-2000rwkdifcif? vlwdtoufwpfaomif;wrf;(okdYr[kwf) bDpD-4000?
5000avmufuyif oHwGJrmxD;pkdufeef;pkduf? NrdKUjyEkdifiHtajctae,SdedefAsm,fvm;vkdY rdef;p&mjzpfedefyga&/
okawoetjrifuawmhcg bDpD-2000rwkdifcifu &ckdifurf;½kd;wrf;a'ou om;pdrf;? ig;pdrf;pm;vkdYedef
uwfaw MopBwpfvlrsKd;EG,f/ vl½kdif;wd,Sdedefa&;vkdYwGd&yga&/
a,NyD;au]]&ckdif&mZ0iftqkH;tjzwf]]rm,if;yk*¾dKvf&D;pGmu}}0goka'0? Ava'0½kdUpGm? NrdKUwnfzkdYedef
&m ½Smolwdr[kwf? vuf½kH;tm;ukd;eefY? ppfwkdufvkda&vlwd&mjzpfawtaMumif;? &ckdifjynfrmNrdKUawmf
qkdvkdYoHwGJNrdK&m,Sda&;taMumif;? NrdKUawmfukdodrf;,lrS&menf;vrf;uszkdYjzpfaMumif;? a,NyD;rS&m? *päye'D
t&Sdzuf? taemufzuf½kd;rmNrdKUwdukd wnfaxmifNyD;au 0goka'0½kdUtrsKd;tEG,fwdedefwkdifqif;oufvm
aMumif;(ukd;-2/pm-14)&D;xm;yga&/
uRefawmf½kdY wGufqMunhfrdoavmufajym&au? &ckdifa'oyx0Dtedef;txm;t&? ZrÁL'dyfwpfuRef;
vkH;ukdodrf;ykdufzkdYtwGuf oHwGJNrdKUukdtajccHxm;yemppfwkdufzkdYqkdpGm aoe*FAsL[mruRrf;a&olwdtzkdY&m
jzpfEkdifygzkdY/ oHwGJNrdKUwnfedef&mpGmppfa&;t&? Zmavmuftcsuftcsmusygav;/ &mZ0ifukdjyefvkdYMunhf
uwfzkdY? ,if;ykdifvkdYqkdau oHwGJuedefyemZmedef&mvm;wkdufvkdY/ e,fNrDZmavmufykdifczl;ygav;/ ,if;
edef&mu vm;yemwkdufvkdYatmifjrifczl;a&taxmuftxm;um;r,SdvkdYqkdEkdifyga&/ upäe'D? tOöeeD'D
jrpf0Srf;½kdUuqkda&? Oyrma0omvDacwfu 'gumuarmfwifpGef;xdykdifczl;a&? avmif;Muufacwfrif;xD;
vufxufuqkdauav;? 'gum? rl½SD'gruf? ppfwaumif;uedefyem? ½kd;rwzufo&ufNrdKUxdodrf;Ekdifyg
a&/ ajrmufOD;acwfrm0g? rif;&mZmBuD;vufxufu 'gum? qef'gbef½kdUu armfvNrdKifurf;xdykdifca7
taxmuftxm;(ukd;-4/pm-396^495)xd ruef,Sdyga&/ oHwGJNrdKUedef&mukd ppfa&;t&tajccHpcef;cs
AsmwkdufckdufatmifjrifzkdYqkdpGmrjzpfekdifyg/
wpfjcm;wpfcsufuawmhcg ZrÁL'dyfuRef;ukdodrf;zkdY? ppfwkdufzkdYqkdau NrdKUwnf? eef;wnf½kHacseefY
rNyD;Ekdifyg/ pm;&D&du©mpkaqmif;ykdvQHrI?vrf;yrf;qufoG,frItcsuftcsmusrIwdav;tusKH;0ifyga&/ ,if;
tcsufwdrmav; upäye'Djrpf0Srf;pGm 'Gg&m0wDjrpf0Srf;xufykdvkdYomvGefyga&/ ,if;ZkeefY&ckdifrif;wdpGm
upäye'Djrpf0Srf;? tOöee'Djrpf0Srf;½kdUrm xD;eef;pkdufcpGmjzpfyga&/
&rf;jynfhawmifausmif;q&mawmfBuD;u taMumif;aMumif;ukdaxmufyem]]'Gg&m0wDjynfqkdpGmukd
tdE´d,jynfajrmufykdif;rm&m,Sda&vkdY,loifha&}}vkdY(ukd;-1/pm-189)qkdca&r[kwfygvm;/ ,if;csifhwd
avmuf&mr[kwf/]]&ckdif&mZ0iftqkH;tjzwf}} yD;a&yk*¾dKvf½kdUu upäye'Dt½SdzufeefYtaemufzuf(99)NrdKU
pDwnfpGmukd? 0goka'0½kdUwnfca&ykdifqkduwfpGmukd? ,if;q&mawmfbk&m;BuD;u Zmykdif&D;av;? ,ykdifvkdY
qkdau?]]0goka'0tp?jA[®Prif;tqkH;,Sda&rif;½kdpGmupäye'Dt½Sdzuf(99)NrdKU? taemufzuf(99)NrdKUukd
wnfaxmifpkd;pHvDa&[ef &mZ0ifvuFm? iHrnf;&mZ0ifeefY &mZ0ifopf½kdUrmav;azmfjyxm;aMumif; qkdNyD;
au]]pOf;pm;zkdYpGmu t,ifajymca&upäye'Dt½SdzufeefYtaemufzuf(198)NrdKUpGm 0goka'0tp? jA[®P&m
Zmtqkd,Sda&rif;aygif;(7)a,muf½kdUwnfaxmifjyKpkaomNrdKUwdr[kwf/ 0goka'0tp? or®Zmrif;tqkH;
,Sda&rif;qufaygif;(19)quf? rif;aygif;(257)a,muf½kdUrm? bkef;tifBuD;a& rif;½kd;wnfaxmifa&NrdKUwd
vkdY&m,l&zkdY? 0goka'0?jA[®P&mZm½kdYwnfca&NrdKUcsnf;r[kwfqkdpGmodzkdYvkda&}}vkdY(udk;-1/pm-200)&D;om;
xm;cyga&/
a'gufwmoef;xGef;u tmeEpNEausmufpmrmyga& bDpD-518u at'D-370xdpkd;pHca&rif;½kdUtdEd,
emrnfwdr[kwfawtwGufeefY? ,if;tcsdefu &ckdifjynfwkdY tdE´d,,Ofaus;rIra&mufoD;vkdY (ukd;-3/
pm-72),lqxm;yga&/ a'gufwmueef*kduawmh ppfwaumif;eefY&ckdifjynfuwGd&a& ausmufacsmacwf
vufeufwdukd bDpD-2000avmufudkrSef;qyg,ifh(ukd;-9/pm-31^32)/ a,ZkeefY&ckdifa'orSm bDpD-2000
avmufu ausmufacsmacwfu edefyemBuD;acwf? oHacwfokdYul;ajymif;a&vkd,lqyga&/ a,'gav;
jrefrmEkdifiHrm ausmufacwfrm NrdKUjy,Ofaus;rIr,Sd(ukd;-4/pm-120)qkda&twGufeefY? bDpD-4000-5000
avmufu oHwGJrmNrdKU½kd;? usKH;? wHwkdif;wdeefYNrdKUjyekdifiHtqifha&mufedefAsm,fqkdpGmjzpfEkdifzkdYrxifyg/
awmifausmif;q&mawmfBuD;ajyma&ykdif 'Gg&0wDqkdZGm tdE´d,NrDay:rm&m,Sdoifhyga&/ oHwGJNrdKUtjyif
at'd-6&mpkrm atedxkdif;edkifiHe,fNrDxJrSm]]'Gg&m0wD}}vkdYac:a& rGef½kdUEkdifiHwck,Sdczl;ZGmukd av;owdjyK
uwf&ygzkdY/
bDpD-2000eefY1500Mum;umvrm tdEd,wkdYtm&d,efwd0ifa&mufvmNyD;au bDpD-750avmufrm
wEkdifiHvkH;ysHUESHUvm;cyga&(udk;-4/pm-153)/ ,if;tcsdefu bDpD-1500avmufrm w½kwfjynftaemuf
ajrmufzufu rGef*kdvGdKufwdpGm? ajrmufzufu [efvlrsKd;wd0ifAsm,fwkdufvkdYawmif;ykdif;wkdYajymif;cuwfyg
a&(ukd;-9/pm-36)/ rGef*kdvGdKufwdpGm jrefrmEkdifiHajrmufzsm;u oHvGifeefYrJacgifjrpfzsm;rmedefcuwfyga&/
w½kwfwdvmyemrMumrMumaESmuf,SufawtwGuf/ ,if;edef&murGef*kdvGdKufwdtkyfpkokH;pkuGJvm;yga&/
wpkujrefrmEkdifiHt½Sdajrmufzuf ,leefjynfrm,Sda&]],kef*fcsef}}a'owkdYqif;vmyga&/ ,if;tpkrm jrefrm
wdygvm;yga&/ wpfpkujrefrmEkdifiHajrmufzsm; [l;aumif;csKdifh0Sef;ywf0ef;usifuedefyemumvMuma&cg
jrefrmEkdifiHtwGif;wkdY0ifvmuwfaw/ ,if;tpkrm ouf? uEÅL? csif;rsKd;wdygyga&/ aemufqkH;wpfpk
uawmhcg jA[®ykMwåjrpfaMumif;twkdif;pkefqif;vmNyD;au tdE´d,ta½SUajrmufykdif;eefY? ajrmufykdif;½kdYrm
ysHUESHUedefxkdifcuwfyga&/ ated]]&ckdif}}vkdYac:eDa&vlrsKd;qif;oufvmzkdYjzpfau]]rlv&ckdif}}½kdUpGm,if;rGef*kd
vGdKuftEG,fpkwdrmyg0ifcyga&/
The Cultural Heritage of India Vol (1) pmtkyfrmawmhcg rGef*kdvGdKufwd0ifa&vrf;,dkt½SdzufeefY
ajrmufzufqkdyemjyxm;yga&/ ½Sda[mif;acwfaumvd,? a'0'[? uydv0wf? a0omvD? 0d[m&?
yg#vdykwfqkda& jynfwdpGm ,if;e,fxJrm yg0ifedefa&(udk;-4/pm-148)/ rGef*kdvGdKufwdpGm ESpfaygif;(1000)
eD;eD; tm&d,efwdeefYa&m,Sufedefwkdifyem? tm&d,ef,Ofaus;rIvTrf;rkd;cyga&(udk;-9/pm-42)/
&mZ0ifaMumif;t&jzpfap? olawoeaMumif;t&jzpfpD &ckdifvlrsKd;wdpGm½kd;rt½SdzufNrDjyefYuwqifh
a&mufvma&?(okdYr[kwf)yifv,f&DaMumif;eefYa&mufvma& taxmuftxm;r,Sdyg/ urÇmYokawoDwd
avhvmcsufwdt& &ckdifvlrsKd;pGm tdE´d,taemufajrmuf ykdif;r*"wkdif;u0ifvma& tif'kdrGef*kdvGdKufwd
jzpfyga&/ atudpöukdt*ktcg txl;ajymedefzkdYrvkdtyfygAsm,f ,ykdifvkdYqkdau tdEd,t½Sdajrmufykdif;rm
tm&d,efwdeefYtwl edcuwfaw tif'kdrGef*kdvGdKufvlrsKd;EG,fpkwd xJrS &ckdifvlrsKd;EG,fpkav;aomhyg0ifpGmukd
okawoD½kdUrjiif;y,fEkdifyg/
,if;tif'kdrGef*kdvGdKufwdukd ud&mwwdvkdYav;ac:yga&/ ol½kdUpGmtrsm;tm;jzifhqkdau tm&d,efpum;
ajyma&[dE´Kwdjzpfvmuwfyem [dE´K,Ofaus;rIxJukdrSefrSefaygif;pnf;vkdY0ifvm;cuwfyga&/ wcsKdU
uawmhcg tdE´d,tu©&mudkokH;yem ukd,fhrlvbmompum;wdukd ysKd;axmifeDcuwfyga&(udk;-4/pm-
148)/ attif'kdrGef*kdvGdKufwdpGm cwåd,emrnfcHa&omuD0ifrsKd;wdyg,m/ a0omvDuvpä0Dwdeef? ½Sdacwf
a'0'[? aumvd,? uydv0wfffjynfwdu a*gwrAk'¨trsKd;wdjzpfaw omuD0ifwdav;? rZÑdra'orm
cwåd,vkdYtrnfcH? tm&d,efpum;ajymcuwfauav; rGef*kdvGdKufppfppf(,if;ykdifr[kwfau)rGef*kdvGdKuf
eefY? tm&d,ef? j'mAD'D,ef;? MopBwpfoGD;aESma&vlwdjzpfcsifaujzpfygzkdY/ rlvvlrsKd;tEG,fuawmhcg
rGef*kdvGdKufwd&mjzpfawvkdYThe Cultural Heritage of India Vol (1) pmtkyfuqkdyga&/ atykdifokawoD½kdUwdG,Sd
a&tcsuftvufrsKd;ukd uRefawmf½kdU Zmykdif&mZ0ifrm wdGEkkdifygzkdYav;/ xrif;xkwf&mokd;vDzkdYvkdY wGufqrd
yg,ifh/
tdEd,rm? tif'kdrGef*kdvGdKufwdpGm tm&d,efbmompum;ukd ajymca7vlrsKd;pkwd,Sda&ykdif? rGef*kdvGdKuf
&if;jrpfbmompum;ukd ajyma&vlrsKd;pkav;,Sdyga&/ a,ZkeefY (&ckdifjynftygt0if) jrefrmjynfudkomuD
0ifwd0ifvmpGmrm? tm&d,efbmompum;eefYtwl ,Ofaus;rIukdyg vufcHajymqkdolwdtjyif? rGef*kdvGdKuf
&if;jrpfbmompum;ukdajymqkda& vlrsK d;pkwdav;ygvmzkd Yvk d Y jrefrmynm&Sifwd(ukd;-4/pm-
154),lquwfyga&/
jrefrmynm&Sif½kdUu jrefrmEkdifiHtwGif;wkddY rGef*kdvGdKufwd0ifa&mufvmcsdefpGm at'D-460avmufrm
vkdY rSef;quwfyga&(ukd;-5/pm-47)/ &ckdifjynfu tmeE´pNE´ausmufpmt&- &ckdifjynfrm-bDpD-6&mpk
uyif NrdKUjywnfaxmifxm;Asm,fvkdYod&yga&/ a,'gav;? yxrqkH;rif;qufrmyga& rif;½kdUrm ouúw?
ygVdemrnfwdr[kwfawtwGufeefY tm&d,efwdav;r[kwf/ tif'kdrGef*kdvGdKufwdav;r[kwfvkdY rSwf,l&yg
zkdY/ ZmykdifyifwGufwGuf ,if;rif;wdpGmtdEd,uvmuwfawrif;wd&mjzpfzkdYvkdY,lqyga&/ ½Sda[mif;acwf
vlrsKd;EG,fwdysHUESHUrIeefYywfoufvkdY okawoDorkdif;ynm&Sif½kdU&D;om;pGmwdukdMunhfau a'ykdif,lqEkdifyg
zkdY/ bDpD-25000avmufuN'mAD'D,ef;,Ofaus;rIxGef;um;edefca& **Ffgjrpf0Srf;ukdbDpD-1500avmufrm
tm&d,efwd0ifyemvTrf;rkd;vma&cg? N'mAD;'D;,ef;trsm;tjym;pGm tdE´d,t½Sdzsm;EkdifiHwdukd a&Smifwdrf;c
uwfyga&/ ,if;j'mAD;'D,ef;wdpGm tm&d,ef,Ofaus;rIvTrf;rkd;rIu uif;vTwfawolwdyg/ j'mAD'D;,ef;
wdpGm &ckdifjynfwkdYav;0ifa&mufcuwfawvkdYrSef;q&yga&/ j'mAD'D,ef;wdpGm&ckdifjynfrm tajccsyemedef
xkdifcuwfygzkdY/ NrdKUjywnfaxmifcuwfzkdYvkdY,lqyga&/ a,ZkeefYtmeE´pNE´ausmufpmrmyga&/ bDpD-
6&mpku? at'D-370xJpkd;pHa&rif;qufpGm tdE´d,0ifa&mufvmuwfaw j'mAD'D;,ef½kdUwnfaxmifpkd;pH
a& NrdKUjzpfawukdavmavmq,f,lqxm;yga&/ tjcm;vlrsKd;wdjzpfEkdifzkdYvrf;pukdav;rwGdoD;yg/ ,if;ykdif
r[kwfyJ atrif;qufukdrGef*kdvGdKufppfppfwdvkdY&m,lqzkdYqkdau/ tm&d,ef,Ofaus;rIvTrf;rkd;rIu
uif;vGwfaw rGef*kdvGdKufwd&mjzpf&ygzkdY/
txufrm&D;ca&ykdif tif'kdrGef*kdvGdKufwdrm tm&d,efpum;wkdYajymif;yemajyma& vlrsKd;pk,Sda&ykdif?
tm&d ,efwdvrf;aMumif;ukd½SmMunhfa&cg? tdEd,u0ifvma&qkda&vrf;aMumif;uvGJNyD;au? wjcm;vrf;
aMumif;r,Sda&twGuf? ated]]&ckdif}}jzpfvmzkdY]]½SdOD;&ckdif}}wdpGm? tm&d,ef,Ofaus;rIukd vufcHusifhokH;cuwf
auav;? wdAufjrefrmac:a& rGef*kdvGdKuf&if;jrpfbmompum;ukd ysKd;axmifajymMum;ca&vlrsKd;pkukdpGm
wGd&yga&/
tif'kdrGef*kdvGdKuf½kdU &ckdifjynfwGif;wkdYpNyD;au0ifvma&vkdY twdtusajymEkdifa&tcsdefuawmhcg?
at'D-3&mpkjzpfyga&/ tif'kdrGef*kdvGdKufwd(okdYr[kwf) ½SdOD;&ckdifwdpGm tm&d,ef,Ofaus;rIukdonf ,lcuwf
yga&/ &ckdifjynfrmwGd&a&*kyÜwtu©&m? ouúwbmomt&D;tom;wdu oufoDwdyg/ (ukd;-6/pm-
28)/ ,if;0ifvma& tif'kdrGef*kdvGdKufwdpGm r*"wkdif;eefY? tdEd,t½Sdzsm;u0ifvma& ud&mw? cwåd,?
omuD0iftEG,fwdyg/ ,if;ykdifqufEG,frIwdukd rwGdcifu&mZm0ifq&mwdu wrsKd;wzkHo½kyfaz:&D;c
uwfpGmvkdYwGufqMunhfyga&/ ,if;tif'kdrGef*kdvGdKufwdpGm at'D-371rm (txufrmajymjyca&)j'mAD;'D;
,ef;rif;qufukdjzKwfcsNyD; 'GifpjE´rif;qufukdwnfawmifyga&/ NrdKUawmftopfwnfNyD;au tdE´,rm
ol½kdUedefca& jynfemrnfukd,lyem ]]a0omvD}}vkdYac:ca&? ,ykdifvkdYwGufq&yga&/ wpfck,SdpGmu a0om
vDukdwnfaxmifca& 'GifpNE´tpjyKa&rif;qufpGm? tm&d,efpum;ajyma&tif'kdrGef*kdvGdKufwdvm;/ r[kwf
yJeefYrGef*kdvGdKuf&if;jrpfpum;ajyma& tif'kdrGef*kdvGdKuf(0g)½SdOD;&ckdifwdvm;qkdpGmukdawmh wdwdususrajym
EkdifygoD;/ ,if;vlrsKd;pkESpfrsKd;pvkH;&ckdifjynfwkdY0ifvmpGmuawmh oDcsma&udpöyg/ ZmjzpfvkdYav;? ,ykdifvkdY
qkdau at'D-6&mpktukefykdif;rm &D;xkd;ca&oHwGJivkH;armfausmufpmrm ]]rJum}}qkda& &ckdifemrnfukd
Asnf;eefYo&wGJyem&D;xm;a&/ qkdvkdpGmu rGef*kdvGdKufemrnfukd *kyÜwtu©&meefY&D;om;zkdYBudK;pm;xm;a&
taxmuftxm;wGdU&vkdYyg/ a,ZkeefY½SdOd;&ckdifvlrsKd;pGmat'D-6&mpkrwkdifrDuyif &ckdifjynfawmifykdif;xd
a&mufedefAsm,fqkdpGm rjiif;Ekdifyg/ (q&ma&Trif;&D;ca&]]a0omvDeefY{u0PÖukdzwfyg)/
at'D-600 rmwBudrfr[m0D&0ifwkdufpGm? at'D-729 uedefyem 789-xda0omvDrm eefqufjywf
eDpGmwdukd okawoD½kdUuawmhcg wkdif;jynfqlylvkdY rNidrfroufjzpfedefa&? ,if;ykdifokH;oyfuwfyga&/
uRefawmftjrifuawmhcg tif'kdrGef*kdvGdKufwdtokwfvkduf tokwfvkduf0ifvmNyD; a0omvDxD;eef;ukd
vka&/ ,Sdedefa&vlwdeefY0ifvma&tif'kdrGef*kdvGdKufwdoGD;aESmvm;a&vkdY ,lqyga7/ ,if;tcsdefumvujzpf
ca&orkdif;pOfukd &mZ0ifwduraz:jyEkdifavav;awmh/ at'D 957rm0ifwkdufca&tif'kdrGef*kdvGdKufwdukd
awmhcg ½Srf;rGef*kdvkdYaz:jycuwfyga&/ at'D-10&mpkrm0ifwkdufpGmu &ckdifjynfwkdYaemufqkH;tokwf0ifpGm
vkdY,lqyga&/ &ckdifbk&ifwd/ &ckdifvlrsKd;wdpGm? rGef*kdvGdKufwdjzpfedefauav;? &ckdifbk&if½kdUbGJUemrnfwd?
NrdKU½Gmemrnfwdukd tdEd,ygVd? ouúwemrnfwdeefYac:a0:uwfpGmukd axmufqau tm&d,ef,Ofaus;
rIpGm Zmtwkdif;twmxdvTrf;rkd;cav;qkdpGmwGufqvkdYMunhfEkdifyga&/ &ckdifvlrsKd;wdu ukd,f½kdUZmwdNrDukd
tdE´d,EkdifiH r*"wkdif;vkdYcH,lxm;uwfpGmukd Munhf½IEkdifyga&/
½SdOD;&ckdifvlrsKd;(0g)tif'kdrGef*kdvGdKuf½kdY ,if;tcguyif &ckdifjynfwkdYa&mufeDAsm,fqkda&udpöeefYywf
oufyem a'gufwmoef;xGef;u]]&ckdifacwfOD;taMumif;ukdajympGmrm? t*kppfawGw0kdufrm? ouúw
bmomeefYausmufpm&D;qkdvlwpkZGm? at'D5&mpkausmfrm a&mufedefAsm,fvkdYajym&ygzkdY/ ,if;vlwdpGm
wdzufjrefrmwd&mjzpfuwfzkdY? ,if;ykdifvkdYqkdau? jrefrmxuf,if;vkdYeDaygzufu? ppfwaumif;ukdjzwfvm
a&vkdY,lq&ygzkdYvkdY(ukd;-3/pm-um;) &D;om;xm;yga&/ t*kuRefawmfajymedefa&? ½SDOD;&ckdifwdqkdpGm
,if;a'gufawmoef;xGef;ajya& wdAufjrefrmqkda& vlwdukdajympGmyg/
tdEd,NrDrmESpfaygif;trsm;BuD;edefyem tm&d,ef,ofaus;rIukd vufcHcauav;? ukd,fhbmom? ukd,fh
pum;ukdxdef;odrf;ca& rGef*kdvGdKufwd,Sda&vkdYwifjycyg,m/ [dE´LZmwftwGif;wkdYr0ifyJeefY? rGef*kdvGdKuf
rsKd;½kd;ukdapmifha½Smuf? ukd,fh&if;jrpfbmompum;ukd ysKd;axmifajymMum;yem? tdEd,rm [dE´LjAwåP0g'
jyefyemacgif;axmiftm;BuD;vma& at'D-3&mpkeefYaemufykdif;rm? ukd,f½kdUAk'¨omoemukdapmifha½SmufNyD;
au? tmoH? ppfwaumif;e,fwdukdjzwfausmfyem? &ckdifjynfwkdY0ifpuwfawvlwd? tif'kdrGef*kdvGdKufwd?
cwåd,omuD0ifrsKd;wd? ud&mwwdukd r*"wkdif;om;wdu]]&u©w}}vkdYac:cJhNyD;au? ol½kdUtajccsedefqkda&
wkdif;jynfukd]]&u©dwyl&}}vkdYac:a0:cJhuwfjcif;jzpfyga&/ ,if;ykdif&mwGufqvkdY&yga&/ vl½kdUtouf
wpfaomif;wef;uvkdYwrsKd;? bDpD-5000rwkdifcifuvkdYwrsKd;qkduwfau 0goka'0½kdYacwfuyif ac:a0:c
pGmvkdY,lqaurSm;uwfygzkdY&m/ ,if;&u©wqkda&pum;u edefyem]]&udKuf}}]]&u©dKif}}]]&ckdif}}vkdYajymif;vJvm
a&vkdY&mwGufqvkdY&yga&/
q&marmifpHaz:u]]½kd;rac:oH}} pmtkyf-pm-115^6rm]]uRefawmf½kdU&ckdif&mZ0ifrSwfwrf;wdrm
acwftquftpyfrSefrSefuefuef&EkdifpGmu jrwfpGmbk&m;ryGifhcif ESpfaygif;-2800avmuf(bDpD-3300)
avmufr&m&EkdifNyD;au? ,if;rwkdifcif½SD;ykdif;rm Ak'©edygwfawmfwdeefYa&m>yrf;yem'@m&Dqefedefyga&/
,if;'@m&DqefpGmu 'Gg&m0wDeefYa0omvDacwf½kdUjzpfyga&/ 'Gg&m0wDeefYa0omvDacwfrm rif;jyKcuwf
awrif 23yg;½kdUtaMumif;wdpGm &ckdif&mZ0ifeefYacwfqufpyf,lvkdYr&Ekdifyg/ ,if;twGufeefY 'Gg&0wD?
a0omvDacwf½kdYtaMumif;ukd tbkaoQ½kdUzkdYykHjyifwdvkdY owfrSwfNyD;aucsefxm;oifha&}}vkdY? ,if;ykdifvkdY
&D;om;cJhzl;yga&/ a,ZkmeefY &ckdiftp 0goka'0qkdyem&mZ0ifukd t"r®qkH;jzwfawtrSm;ukd rusL;vGefrd
zkdY owdxm;zkdYvkdyga&/
aemufwpfcku oHwGJc½kdifpgm (&ckdiftprm&,kuvkdYqkdau)oD;jcm;jzpfvmzkdYpkd;&drfa&twGuf]]&ckdif
tp 0goka'0qkdpGmtrSef,l&zdkYvkdY(ukd;-2)qkdygoD;,ifh/ &ckdifvlrsKd;pGmwifjyca&twkdif; &ckdifjynfxJwkdY
0ifvma&tcsdefupyemawmifykdif;xdysHUESHUNyD;au? OruGJ? okdufrysufwwledefcuwfpGmwdG&yga&/ &ckdiftp
rm&,k[kuvkdYyif;&D;&D;? &ckdiftp&DBudKifuvkdYyif&D;&D;? ,if;q&m½kdUu? oHwGJc½kdifukdoD;jcm;xm;yemr&D;om;
uwfyg/ &ckdif&mZ0iftm;vkH;rm0wDav;&yfvkdY ]]'Gg&m0wD}}ukdav; xnfhoGif;cpGmr[kwfygvm;/
r*"wkdif;om;wdu]]&du©dwyl&}}vkdYac:a&jynf? tmeE´pNE´ausmufpmajrmufbufrsufESm at'D-10
&mpkxkd;ausmufpmrm]]tm&u©a'oQ}}vkdYac:a&jynfpGm0wDav;&yfvkH;ukdac:pGmjzpfyga&/
ed*kH;taeeefYqkdygau &ckdiftp 0goka'0vkdYrjzpfoifhyg/ &ckdifvlrsKd;tp? tif'kdrGef*kdvGdKufujzpfNyD;
au? &ckdiftp ]]&u©dw}}u&mjzpfoifha&vkdYwifjytyfyga&/
armifjyL;(oHwGJ)
(1) &ckdif&mZ0ifopfusrf;(Yy-tkyf)(1997) ½SifpE´
(2) &ckdifñGefYzl; (5)(1999) &ckdifom;BuD;pmay
(3) acwfa[mif;jrefrm&mZ0if(1969) a'gufwmoef;xGef;
(4) tajcjyjrefrmEkdifiHa&;orkdif;(y-wGJ)(1983) vrf;pOfygwD
(5) urÇmYorkdif;rSwfwkdifrsm;(y-wGJ)(1964) vrf;pOfygwD
(6) tjrifopf&ckdifed'gef;(&ckdifwefaqmif-19) armifjyL(oHwGJ)
(7) The Story of Indo-Pakistan(Calcutta-1969) S.F Mahnund
(8) B.R.S.F.A.P.(No-2) Rangon-1960
(9) A History of Chiltagong (vol-1) (1988) S.B.Qanungo
tm&d,efavm ysLavm &ckdifavm
armifjyL;(oHwGJ)armifjyL;(oHwGJ)
armifjyL;(oHwGJ)armifjyL;(oHwGJ)armifjyL;(oHwGJ)
rMumao;rDu ppfawGNrdKUwGif armifAodef;ESifhqkHMuonf/ olur*¾Zif;wpftkyfay;onf/ ]]'Dr*¾Zif;
ukdq&m,loGm;yg/ 'Dr*¾Zif;rSmaqmif;yg;wpfyk'fygw,f/ tm&d,efavm? ysLavmwJh/ q&mtav;teuf
xm;apcsifygw,f/ q&mhoabmxm;ukdvnf; uRefawmfodcsifygw,f}}[kvnf; ajymygonf/ r*¾Zif;rSm
1996ckESpfu *GNrdKUe,frSxkwfa0aom ]]urf;om,mr*¾Zif;}}jzpfygonf/ pmtkyfukd,lcJhí tdrfwGifzwfyg
onf/ ]]vlcspfaz}}[laomtrnfjzifh ]]tm&d,efavm? ysLavm}}[líaqmif;yg;ukdzwf&ygonf/
vlcspfazu ol\aqmif;yg;ukdtrsKd;om;a&;tjrifjzifhr[kwfrlbJ orkdif;tjrifjzifha&;om;aMumif;jzifh
ed'gef;ysKd;xm;ygonf/ aqmif;yg;\vkd&if;tcsKyfrSm oHwGJc½kdiftwGif; awmifbufykdif;wGif ,ck&SdaeMu
aomvlrsm;onf &ckdifpum;rajymbJ Armpum;ajymaeMuonfrSmxl;jcm;aMumif;? oHwGJc½kdiftwGif; awmif
bufjcrf;rS&&Sdaom ysLausmufpmwpfcsyfukdaxmufxm;í ,if;a'orSvlrsm;onf tpOftquf,lqvm
ouJhokdY tm&d,efrsm;avm(okdYwnf;r[kwf) ysLvlrsKd;wkdY\tquftEG,frsm;avm[k awG;qxm;onfukd
awGU&ygonf/
vlcspfazu oHwGJc½kdifawmifykdif;rSvlrsm;onf tm&d,efwkdY\tquftEG,frsm;avm[k ,lqp&m
tjzpf q&mBuD;OD;atmifomOD;\ ]]&ckdifa&S;OD;vlrsm;ukd tif'kdtm&d,ef vlrsKd;[lívnf;aumif;? tm&d,kdj'm
AD'D,H vlrsKd;[lívnf;aumif; tawG;tjrift,ltqrnfokdYyifuGJjym;aeapumrl a&S;acwf&ckdif,Ofaus;
rIudk tm&d,ef,Ofaus;rIr[kwf[lí rqkdEkdifacs}}[laompmykd'fukd aumufEkwfjyxm;ygonf/ ,if;aemuf
]]q&mBuD;\tqkdonf oHwGJc½kdifajrmufykdif;rSonf &ckdifjynfajrmufzsm;txdwGif aexkdifMuaom
&ckdifvlrsKd;rsm;twGuf rSefEkdifzG,f&Sdaomfvnf; oHwGJc½kdifawmifykdif;om;wkdYtwGufrl rSefaumif;rSrSef
ayrnf}}[krSwfcsufcsxm;ygonf/
,if;aemuf OD;pdefarmifOD;\ oa&acwå&mNrdKUa[mif; aqmif;yg;rS-
]]oa&acwå&mESifh &ckdifwkdYtquftoG,fruifcJhaMumif;ukd oa&acwå&mü awGU&aomtcsKdUtu©&m
rsm;onf &ckdifwkdif;a0omvDNrdKUa[mif;u tu©&mrsm;ESifhqifwlaomtcsufuvnf;aumif;? oa&
acwå&m'*Fg;rsm;onf c&pfESpf(4)&mpku[kcefYrSef;&aoma0omvDjynf pNE´rif;quf'*Fg;tcsKdUESifh tajccH
ykHpHwGif qifwlonf[laomtcsufuvnf;aumif; aumif;pGmaxmufcHygonf/ oa&acwå&mteD;&Sd
yef;awmif;? awmifukwfvrf;onf ,cktcg &ckdifwkdif;okdYul;&m awmifMum;vrf;jzpfouJhokdY ukef;a bmif
acwfwGifvnf; tvm;wlyifjzpfygonf}}[laom pmykd'fudkaumufEkwfjyxm;ygonf/
wpfzef OD;b&Sif\ ]]AdóEkd;NrdKUa[mif;pmwrf;rS {&m0wDjrpf0uRef;ay:wGif qvkHrav;EG,fwkdY rBuD;
pkd;rDumvuaomf tdEd,om;wkdYonf {&m0wDjrpfaMumif;twkdif;(xkdpOfu {&m0wDjrpf0uRef;ay:onf
þrQ avmufawmifbufokdYa&mufOD;rnfr[kwfay) qefwufvmu jzpfekdifonf/ okdYr[kwf &ckdifbuf
rS,ck ywdrf;-izJvrf;twkdif;? rif;bl;avmufrSwpfqifhvnf; 0ifa&mufEkdifMuonf/ awGU&Sd&aomtaxmuf
txm;wkdYonf tdE´,awmifykdif;,Ofaus;rIwkdYESifhqufpyfaeojzifh ajrmufbufwaumif;rSwpfqifh 0if
a&mufvmolrsm;(okdYr[kwf)taemufajrmufbuf0ifa&mufvmolrsm;jzpfonf[k qkdEkdif&eftaMumif;ukd
aumufEkwfwifjyxm;ygonf/
,if;aemuf vlcspfazu oHwGJNrdKUawmifbufrkdif(30)tuGm&Sd ykpGefajzacsmif;ac: pvlacsmif;urf;ay:
rSawGU&aomwkH;awmysLausmufpmtaMumif; azmfjyum xkdausmufpmonf a&S;OD;ysLvlrsKd;rsm;a&;xkd;xm;
cJhonfhausmufpmjzpfaMumif;? oa&acwå&m? AdóEkd;bufrS ysLvlrsKd;wpfpkonf a&Munf&mrsufEk&m&Sm
azG&if; þykpGefajzacsmif;rsm;okdY a&mufvmjcif;jzpfonf[k qkdEkdifaMumif;? xkdYaMumifhoHwGJc½kdifawmif
ykdif;om;wkdYukd tm&d,efvm;? ysLvm;qkdonfukd okawoejyKvkyfzG,faumif;vSaMumif; a&;om;xm;yg
onf/ aqmif;yg;wpfckvkH;ukdNcHKMunhfvQif vlcspfazonf oHwGJc½kdiftwGif; awmifykdif;wGifaexkdifMuol
rsm;ukd ysLvlrsKd;\tquftEG,frsm;jzpfonf[laomt,ltqbufokdY tav;omaeonfukdawGU&
ygonf/
onfawmhrSarmifAodef;u þaqmif;yg;udk tb,faMumifhtav;teufxm;ízwfaponfukd
oabmaygufrdonfhtjyif pma&;oltm;wm0efwpf&yftyfESif;onf[kvnf;cHpm;&ygonf/ okdYaomfpma&;
olonf vlcspfazuJhokdY orkdif;bmomjzifh ynmoifcJholr[kwfbJ 'óeduaA'jzifhom ynmoifcJholjzpfí
orkdif;a&;&mwGif vlcspfazuJhokdYESHUpyfaumif;rS ESHUpyfrnfjzpfaomfvnf; vufvSrf;rDorQ pmtkyfpmwrf;
rsm;ukdavhvmí acwfOD;&ckdiforkdif;qkdif&m okawoeaqmif;yg;rsm;a&;om;aeoljzpfojzifh vlcspfaz\
tm&d,efavm? ysLavm[lonfh jyóemudkawG;awm&mrS þaqmif;yg;ukda&;jzpfcJhjcif;jzpfygonf/
&ckdifjynfe,fwGif ausmufacwfvlom;wkdY\taxmuftxm;rsm;udkawGU&Sd&NyD;jzpfygonf/ &ckdif
jynfe,fü ausmufacwfopf,Ofaus;rIxGef;um;csdefudka'gufwmbmem*sDu bDpD 2000ywf0ef;usif[k
vnf;aumif;? a'gufwmueef*kdu bDpD1000rwkdifrDtcsdefu[kvnf;aumif; ,lqMuygonf/ &ckdifjynf
e,fedrdwftwGif;üawGU&Sd&aomausmufacwf,Ofaus;rItaxmuftxm;rsm;rSmppfwaumif;? tmoH?
rPdyl&wkdYwGif awGU&Sd&aomtaxmuftxm;rsm;ESifhwlnDonf/ þa'orsm;onfwpfajrwnf;qufpyf
aeí wpfcsdefwnf;wGif xGef;um;cJhonf[kvnf;qkdMuygonf/ jrefrmEkdifiHwGifausmufacwf,Ofaus;rI
taxmuftxm;rsm;ukd ajrmufbufucsifawmifwef;rS awmifbufNrdwftxdvnf;aumif;? ta&SUbuf
&Srf;jynfe,frStaemufbufoHwGJxdvnf;aumif; awGU&Sdxm;&ygonf/
orkdif;ynm&Sifrsm;wnDwnGwfwnf;ajymqkdMuonfrSm orkdif;rwifrDacwfu &ckdifa'o\ausmuf
acwfopfwGif MopBwpfrsKd;½kd;rS MopaBw;eD;&Sif;rsm;aexkdifoGm;Muonf[lí jzpfygonf/ bDpD 1500cefY
u [efvlrsKd;rsm;\wkdufckdufrIaMumifh rGef*kdvGdKkufwkdYonf tm&Sawmifykdif;okdY qkwfcGmcJhMu&ygonf/
w½kwfjynfjrpf0gjrpf\jrpfzsm;cH&mwGif aexkdifcJhMuygonf/ bDpD 1000cefYcsif rif;qufvufxufü
w½kwfwkdYvma&mufwkdufckdufMujyefojzifh awmifbufokdYa&TUajymif;cJhMujyefonf/ þokdYjzifhc&pfESpfrqef;
rDumvwGifyif rGef*kdvGdKufwkdYonf wdbufta&SUykdif;oHvGifESifhrJacgifjrpfzsm;a'o(ta&SUavmif*sDusL
95'D*&DESifh ajrmufvwåDwG'f 32'D*&DqkH&m0ef;usif)okdYa&muf&Sdvmygonf/ orkdif;rSwfwrf;rSwf&mrsm;ESifh
okawoDwkdYa&;om;csufrsm;udk ûcHikHokH;oyfMunfhaomtcg xkda'owGif rGef*kdvGdKufwkdYMumMumraecJhMu
[k awGU&ygonf/ rGef*kdvGdKkufwkdYonf bDpD5&mpkrwkdifrDuyif xkdae&mrS vlrsKd;tvkduftkyfpkuGJoGm;[ef
&Sdygonf/ a'gufwmoef;xGef;u]],ckppfawGwpf0dufü ouúwbmomausmufpma&;xkd;ol wpfpkonf
at'D(5)&mpkausmfu a&muf&SdaeaMumif;ukdajymygonf/ tu,fíxkdolrsm;onf wdbufjrefrmtEG,f0if
rsm;jzpfMuvQif jrefrmxufjrefrmEkdifiHtwGif;okdYapmívmonf/ eDaygbufrSppfwaumif;udkjzwfí
vmonf[k awG;qzG,f&Sdaeygonf}}[ka&;ygonf/ a'gufwmoef;xGef;tvkdtm;jzifh at'D(5) &mpkrwkdifrD
u rGef*kdvGdKufwkdY &ckdifjynfokdY a&muf&SdaeNyD[k ,lq&ygonf/
bDpD(6)&mpkESifh,if;rwkdifrDuyif rGef*kdvGdKuftkyfpkBuD;rScGJxGufoGm;aomolrsm;rSm wdbuf/ [dr0EÅ?
rd&Srdac:ajrmuftmoH? csif;? ouf/ jrefrmtEG,frS"Ek? &ckdif? xm;0,f? awmif½kd;ESifhNrdKvlrsKd;pkwkdYjzpfonf
[k ,lqMuygonf/ xkdae&mwGif usefaecJholrsm;rSm e*g;? ucsif/ avmif;a0g;v&Sf? twfrD? Arm?rGefESifh
vkdvkdtpk0ifvlrsKd;rsm;jzpfonf[k a'gufwmoef;xGef;ua&;onf/ at'D713ckwGif oHvGifESifhrJacgifjrpf
rsm;tMum;a'oukd eefausmifrif;&Sefavmzdwkdufckdufonfhtcg xkdae&mwGif &ckdifESifh twlcGJxGufcJhonfh
vlrsKd;rsm;r&Sdawmhyg? (8)&mpktwGif;aumfavmzef jrefrmEkdifiHajrmufzsm;a'oukd ppfyGJtBudrfBudrfqifEGJ
aomtcg jrefrmtEG,frS usefaecJhaom vlrsKd;pkrsm;ESifhvkdvkdpkrS vlrsKd;pkrsm;onf oHvGifESifhrJacgifjrpf
twkdif;ta&SUawmifbuf,leefe,f,kef*fcsefywf0ef;usifa'ookdYqif;cJhMuygonf/ rGef*kdvGdKuftkyfpkBuD;
rS bDpD(6)&mpk0ef;usifu cGJxGufcJhaom? uludcsif;ESifhNrdKvlrsKd;tkyfpkBuD;rSm [l;aumif;csKdifh0Srf;rSjrefrmEkdifiH
twGif;okdY0ifa&mufNyD;? em*awmifwef;wpfavQmuf aexkdifcJhMuum? ,if;wkdYaemufrStvkH;t&if;ESifh
0ifa&mufvmaomoufvlrsKd;rsm;\ tEÅ&m,faMumifhtxl;ojzifh csif;rsm;rSm csif;awmifwef;ESifh&ckdif½kd;r
udk pkefíawmifykdif;xdqif;vmcJhMuygonf/ oufwkdYrSm jrefrmjynftv,fykdif;xdqif;í ae&m,lcJhMu
ygonf/ jrefrmvlrsKd;EG,frSrlvuyif cGJxGufvmolrsm;teuf? "EkESifhawmif½kd;wkdYrSm jrefrmEkdifiHajrmuf
zsm;rS0ifa&mufcJhMuygonf/ &ckdifwkdYonf jA[®ykwå&jrfpaMumif;twkdif; tdEd,ta&SUzsm;a'ookdYqif;cJh
NyD; c&pfESpfqef;pwGif tdEd,ta&SUykdif;? bD[mESifh b*Fvm;e,fwGif ESpfaygif;rsm;pGmtajccsaexkdifcJhMu
ygonf/
at'D794wGif,drkd,SKefu jrefrmrsm;ukd zdESdyfonfhtcg ,kef*fcsdefa'o&Sd jrefrmvlrsKd;EG,ftkyfpkrsm;?
jrefrmEkdifiHwGif;okdY &Srf;jynfajrmufykdif;rS0ifcJhMuygonf/ at'D9&mpktpykdif;wGif eefausmifwkdYysLNrdKUawmf
ESifhrdcsJef(yJcl;[ka'gufwmvkpfu ,lqonf) ukdwkdufckdufonfhtcgvnf; jrefrmwkdYeefausmifwyfOD;wGif
yg0ifonf[k ynm&Sifrsm;,lqMuygonff/ jrefrmwkdY0ifa&mufvmaomtcg jrefrmjynftv,fykdif;rS
oufvlrsKd;wkdYawmifbufESifhtaemufbuf&ckdifajrmufzsm;okdY ysHUESHUoGm;Muygonf/
b*Fvm;ESifh bD,me,fwGif a&muf&SdcJhMuaom rGef*kdvGdKuftkyfpkrS&ckdiftEG,f0ifwkdYonftm&d,efwkdYESifh
ESpfaygif;rsm;pGm aoG;aESmcJhMuNyD; at'D(6)&mpkcefYrS (10)&mpktwGif;&ckdifjynfokdYwpfokkwfNyD;wpfokwf0if
a&mufcJhMuygonf/ tm&d,efwkdYonf &ckdifwkdYra&mufrDuyif &ckdifjynftwGif;okdY apmpD;pGmuyif 0if
a&mufaecJhMuonf[kvnf; tcsKdUynm&Sifrsm;u a0omvDacwf½kyf0w¬Ktaxmuftxm;jzifhqkdygonf/
a'gufwmoef;xGef;u c&pfESpfqef;pwGif rGefwkdYonf rkwårauGUjrpf0uRef;ay:a'oESifh
ausmufqnfe,fxdae&m,lonf[kqkdygonf/ a'gufwmu eef*kdurl rGefkwkdYonf&ckdifjynf/ jrefrmjynf
wkdYwGif tapmqkH;aexkdifolrsm;wGif yg0ifonf[kqkdonf/ qufírGefwkdYonf crmwkdY\&efaMumifhf jrefrm
EkdifiHtaemufawmifbufyifv,furf;ajcxdysHUESHUaexkdifcJhaMumif;vnf; qkdygonf/þt,ltqESpf&yfukd
okH;oyfvQif rGefwkdYonf armfwifpGef;a'orS &ckdifjynfawmifbufa'otwGif;ykdif;xd aexkdifcJhMurnf[k
cefYrSef;&ygonf/ at'D(3)&mpkrS (5)&mpktwGif; ysLwkdYonf jrefrmEkdkifiHtv,fykdif;okdY0ifa&mufí NrdKUjy
EkdifiHrsm;xlaxmifMuygonf/ b*Fvm;? bD[me,fwGifaexkdifMuaomrGef*kdvGdKuf &ckdifwkdYonf tm&d,ef
,Ofaus;rI? y*kwåtu©&m? ouúwpmayta&;tom;wkdYukd,laqmifNyD; ppfwaumif;a'oukdjzwfí &ckdif
jynfwGif;okdY0ifa&mufvmum at'D(4)&mpkwGif a0omvDNrdKUawmfukdwnfaqmufMuygonf/ ysLrsm;
jrefrmEkdifiHajrjyefYokdYqif;vmonfhtcg ausmufqnfe,fESifhjrpf0uRef;ay:rSrGefrsm;onf rkwårauGUbuf
okdYajymif;a&TUoGm;Muygonf/ &ckdifwkdY&ckdifjynfawmifykdif;okdYqid;vmonfhtcg &ckdifjynfawmifbuftzsm;
ESifh armfwifpGef;a'orsm;rS rGefwkdYjrpf0uRef;ay:a'obufokdYajymif;a&TUoGm;Muojzifh jrpf0uRef;ay:a'o
wGif rGefwkdYukdae&musJusJawGUvm&jcif;jzpfygonf/
rGefwkdYjrefrmEkdifiHokdY0ifa&mufvmykHESifhywfoufí a'gufwmvkpfu ta&SUbufrS0ifvmonf[k
vnf;aumif;? a'gufwmcswåm*sDu taemufbuftdEd,rS0ifvmonf[kvnf;aumif;ajymMuonf/ rGef?
crm[líbmompum;eD;pyfí wGJqkdae&aomfvnf;? vlrsKd;t&reD;pyf[k a'gufwmoef;xGef;ua&;yg onf/
jrefrmEkdifiH\ta&SUbufekdifiHrsm;wGif rGefwkdYuJhokdYtdE´d,wGifrkPÖmESifhcgpDwkkdY MopBwpfbmompum;
ajymonf/ jrefrmEkdifiHwGif yavmif/ &dtefESifh0wkdyfMopBwpfbmompum;ajymMuonf/ jrefrmEkdifiHü
awGU&aoma&S;rGefom;acsmh?aw;okH;yk'fwGif rGefwkdYurdrdwkdY\rl&if;a'oukdtdEd,ta&SUbufurf;½kd;jzpf aom
um&mrefa';vfa'ojzpfaMumif; yg&Sd&m a'gufwmcswåm*sD\t,ltqukdaxmufcHaeygonf/
tu,fírGefwkdYonf tdE´d,rS0ifa&mufcJh½kd;rSefvQif &ckdifa'oukdjzwfoef;cJhMurnfjzpfNyD; ysL? crm?
jrefrmwkdYESifh,Ofaus;rIa&m,SufoGm;onf[k ,lq&ygonf/
at'D(7)&mpktpykdif;wGif oHwGJc½kdifü {u0PÖbmompum;ajymaomrGef*kdvdGKuf(&ckdif)wkdY&SdaeNyD[l
aomtaxmuftxm;&Sdonf/ at'D(7)&mpktpykdif;wGif a&;xkd;cJhonfh ivkH;armfausmufpmwGif ]rJum}
[laomvl\trnfukdawGU&ygonf/toHwpfoHukd pmwpfvkH;wnf;jzifh a&;om;&efBudK;pm;NyD; ]rþum}
[ka&;om;xm;ygonf/ ]rJum}[laomtrnfukd &ckdifvlrskKd;xJwGif rsm;pGmawGU&NyD; &ckdkifbmompum;ukdpm
jzifha&;om;&ef BudK;pm;aeMuNyD[k q&ma&Trif;u wifjycJhzl;onf/
oHwGJc½kdiftwGif;ajrmufbufjcrf;rS ivkH;armfausmufpm? vlrl;acsmif;ausmufpm? jynfh0ausmufpm
ponfjzifh a0omvDacwfokH;*kyÜwtu©&mjzifh ygVd? ouúwausmufpmrsm;awGU&aomfvnf; oHwGJNrdKU\
awmifbufwGif ykZGefajzacsmif;teD; wkH;awm&GmwGif ysLtu©&m? ysLbmomjzifh ausmufpmwpfckomawGU
&ygonf/ þausmufpmukdjrefrmEkdifiHur®nf;ausmufpmXme &ckdifausmufpmrsm;wGif trSwf(517)jzifh
rSwfwrf;wif&Sdygonf/ þausmufpmukdat'D(7)&mpk yxrykdif;[kynm&Sifrsm;u owfrSwfygonf/
ausmufpmwGif Ak'¨qif;wkawmfoGef;vkyfvSL'gef;aMumif;a&;xkd;xm;onf[kod&ygonf/
at'D6&mpktcsdefonf &ckdifjynfwGif a0omvDacwfjzpfí ½kdrwpfzufwGif oa&acwå&macwfjzpf
ygonf/ oa&acwå&mESifha0omvDonfpD;yGm;a&;? bmoma&;? ,Ofaus;rItquftoG,frsm;&SdcJhygonf/
ysLwkdYonf tdEd.ta&SUbufurf;ajca'orsm;ESifhqufoG,f&mwGif &ckdifurf;ajcukd Mum;pcef;tjzpftokH;jyK
cJhonf[k a'gufwmvkpfuqkdonf/ tdEd,? tmoH? ppfwaumif;? &ckdif?oa&acwå&m ,leefa'orsm;wGif
omoemjyKrsm;? ukefonfrsm;rjywful;oef;oGm;vmaeonf[k yifrvm*wårifuqkdygonf/ þokdYjzifh
&ckdifESifhysLvlrsKd;rsm;eD;uyfpGm qufqHaeívnf;aumif;? oHwGJc½kdiftwGif; ysL? ausmufpmwpfcsyfawGU
&kHrQjzifhvnf;aumif;? oa&acwå&mrS ysLvlrsKd;pkonfa&Munf&mjrufEkk&mukd &SmazG&if;oHwGJc½kdifawmif
ykdif;jcrf;okdY a&muf&Sdvmjcif;jzpfonf[k r,lqEkdifay/
at'D(6)&mpk(7)&mpktcsdefonf oa&acwå&mysLwkdY <u,f0csdeftxGwftxdyfokdYa&mufcsdefjzpfyg
onf/ oa&acwå&mywf0ef;usifa'oonf ysLwkdYtwGuf ppfa&;? ekdifiHa&;? pD;yGm;a&;? bmoma&;?
ponfjzifh tzufzufrSjynfhpkHvkHavmufaome,fajrjzpfygonf/ ½kd;rawmifwef;ESifh yifv,furf;Mum;&Sd
usOf;ajrmif;aom oHwGJc½kdifawmifykdif;ESifh,SOfMunhhfygvQif oa&acwå&m0ef;usifu ykdía&Munfonf/
ykdíjrufEkonf[kqkd&ygrnf/ awmifukwfvrf;ukdtaMumif;jyKí ysLwkdYonftdEdd,ta&SUbufurf;a'oESifh
qufoG,f&mwGif oHwGJe,fajrukdMum;pcef;tjzpf tokH;jyKcJhrnfjzpfaomfvnf; vlrsKd;pkwpfpkqif;ouf
jyefYyGm;vmapEkdifavmufatmifysLwkdYonf a&Munf&m? jrufEk&m&SmazG&if; tpkvkduftNyHKvkdufajymif;a&TU
vmMurnfqkdjcif;rSm rawG;qtyfaomudpöomjzpfygonf/
wkH;awmysLausmufpmonf ysL&[ef;rsm;acwåwnf;ckdpOf qif;wkawmfvSL'gef;a&;xkd;cJhaom
ausmufpmomjzpfwef&mygonf/ Ak'¨*g,mr[maAm"dwGif bk&ifrif;xD;&ckdifausmufpma&;xkd;cJh½kHrQjzifh
&ckdifwkdY,if;a'ookdYtpkvkduftNyHKvkdufajymif;a&TUum &ckdiftquftEG,frsm;qif;oufvmcJhonf[k rqkd
EkdifouJhokdkYjzpfygonf/
ysLtu©&m? ygVdbmomjzifh a&;xkd;xm;aomausmufpmwpfcsyfudkvnf; &ckdifjynfajrmufykdif;wGif
awGU&Sdxm;ygonf/ oa&acwå&mrSygVdbmomausmufpmESifh wpfax&mwnf;wlnDygonf/ oD[em
'okwfawmfrStpdwftykdif;tcsKdUukda&;xkdk;xm;onf[k od&ygonf/ ysLESifh &ckdifwkdYonf tvGef&if;ESD;pGm
qufqHcJhMu&m ysLpmwwfuRrf;aom &ckdifrsm;&SdouJhokdY &ckdifpmta&;tom;wwfuRrf;aomysLrsm;&Sd
ygrnf/
taxmuftxm;rsm;t&rl {u0PÖbmompum;ajymí? tm&d,ef,Ofaus;rIvTrf;rkd;cHcJh&aom &ckdif
wkdYonf at'D(7)&mpkwGif oHwGJc½kdifxdysHUESHUaeygNyD/ &ckdifwkdYonf oHwGJc½kdifxdqif;oufí ,if;tcsdef
uyif aecJhMuonfukd okawoDwkdYrjiif;qkdMuouJhokdY ysLvlrsKd;rsm;&ckdifjynfokdY tpkvkduftNyHKvkduf0if
a&mufaexkdifcJhzl;onfvnf; okawoDwkdYrqkdcJhMuyg/ jrefrmEkdifiH\taemufawmifyifv,ftila'ojzpf
onfh &ckdifjynfawmifbufpGef;wGif aexkdifcJhMuonf[k ,lq&aomrGefwkdYrSm ajrmufykdif;rS&ckdifwkdYqif;
vmonfhtcg jrpf0uRef;ay:a'ookdY jyefYBuJoGm;[ef&Sdygonf/ þtcsufukd awG;q&mwGifvnf; aemif
tcgwGif jrpf0uRef;ay:a'oürGefwkdYukdae&musJusJawGU&Sd&jcif;ESifhorkdif;okawoDwkdY\tqkdtrdefYrsm;ukd
pkpnf;í,lqjcif;jzpfygonf/ tjcm;wpfzufrSqkdvQif tcsKdUu{&m0wDjrpf0uRef;ay:a'oonf
acgif;avmif;ykH&SdaomaMumifh ,ckawGU&onfhukef;ajrer&Sdao;[kqkdMuaomfvnf; blrdaA'ynm&Sifrsm;u
{&m0wDjrpf0uRef;ay:a'oonf ,aeYrSpía&wGufaomf tenf;qkH;ESpfaygif;okH;odef;ausmf&SdNyDqkdojzihf
&ckdifjynfawmifbufpGef;a'ookdYrGefwkdYa&muf&Sdzl;cJhrnfrSm aocsmouJhokdY ,if;a'orSrGefrsm;? jrpf0uRef;
ay:a'oESifh rkwårauGUbufokdYajymif;a&TUcJhMuonfkqdkjcif;rSm rSefuefayonf/
&mZ0ift& ysL? rGef?ArmwkdYonf ]&ckdifjynfukdtBudrfBudrfwkdufckdufcJhMuonf/ okdYaomfysLvlrsKd;rsm;
tpkvkduftNyHKvkdufusefaecJhMuonfhtaxmuftxm;r&Sdyg/ ysLwkdYonf at'D(8)&mpkwGif u&ifwkdY\
&efaMumifh EkdifiHa&;pwifqkwf,kwfvmygonf/ at'd(832)wGif eefausmifwkdY ysLNrdKUawmfukdzsufqD;í
ysLtrsm;tjym;ukd okHUyef;tjzpfzrf;qD;oGm;ívnf;aumif;/ at'D(10)&mpkwGif Armrsm;0ifa&mufvm
NyD; Armrsm;vTrf;rkd;oGm;ívnf;aumif; ysLvlrsKd;rsm;wpfpwpfp wdrfaumcJh&ygonf/ usefppfom;rif;\
eef;awmfausmufpm at'D-1112u jrapwDausmufpm? w½kwfwkdYyk*Hukdwkdufckdufaom rSwfwrf;rsm;wGif
ysLpmrsm;yg&Sdygonf/ ysLvlrsKd;wdrfaumvmrIukd qef;ppfvQif at'D(1442)ck ppfukdif;xlyg½kHausmufpm?
at'D(1510)cku? a&Teef;aMumh&Sif e&ywd\ eef;wnfausmufpmwkdYwGif ysL[laomtrnfyg&Sdaeao;
ojzifh at'D(16)&mpkwkdif ysLvlrsKd;rsm;&Sdaeao;aMumif; od&onf/
at'D (1442)ckESpfu e&ywd\ppfukdif;xlyg½kHausmufpmwGif tif;0bk&ife&ywdrif;\ bdodufcHyGJ
tcrf;tem;okdY ouf? NrdKU? csif;wkdYukdtkyfpkd;&aom &ckdifrif;vnf; wufa&mufaMumif;yg&Sdonf/ at'D
(1442)umvonf &ckdifjynfwGif e&Ek(1433-1459)tkyfpkd;csdefjzpfygonf/ e&Ekonf ajrmufOD;wGifeef;
rpHrDu oHwGJwGifeef;pHcJhzl;ygonf/ &ckdifjynfonf armfwifpGef;txdus,f0ef;cJhonf? armfwifpGef;txd
&ckdifrif;tkyfcsKyfonf/ e&EkonfajrmufOD;wGif eef;pHpOfat'D (1437)wGif oHwGJukd wkdufckduf&jyefonf/
tu,fí oHwGJc½kdifawmifbufjcrf;a'owGif ysLvlrsKd;rsm;om xkdpOfu&SdaecJhrnfqkdygvQif xlyg½kHausmuf
pmü &ckdifrif;tkyfpkd;&aom vlrsKd;rsm;ukd azmfjy&mwGif ouf?NrdK? csif;wkdYESifh ysLvlrsKd;wkdY\trnfrsm;ukd
vnf; a&;xkd;cJhygrnf/ ausmufpmt& &ckdifrif;tkyfcsKyfrIatmufwGif ysLvlrsKd;[kryg&Sdojzifh xkdpOfuyif
oHwGJc½kdiftygt0if &ckdifjynfwGif ysLvlrsKd;rsm;r&SdaMumif;xif&Sm;ygonf/
at'D(763)wGif aumfavmfyefonf jrefrmEkdifiHajrmufzsm;a'ookdY ppfyGJqifEGJaomtcg {&m0wDjrpf
ñSmykdif;rS vlrsKd;pkwpfpkonf &ckdifokdYul;cJhonf[k OD;&nfpdefuaoaocsmcsma&;zl;onf/ olwkdYrSm ,if;
a'owGif; <uif;usefaecJhonfh oufvlrsKd;rsm;jzpfp&m&Sdonf/ ûrdvlrsKd;rsm;ESifh awmifykdif;csif;wkdYrSm &ckdif
½kd;rukdpkefíqif;oufaecsdefjzpfygonf/ ûrdvlrsKd;rsm;onf a&S;usaom&ckdifbmompum;ukdajymMum;onf
[k a&mbwf&Sufzmu a&;zl;onf/ ouf? ûrd? csif;? &ckdifwkdYonf &ckdifjynfokdYra&S;raESmif;qifhí 0ifa&muf
cJMuaMumif; yifrvm*wårifu a&;om;cJhonf/
&ckdifjynfawmifykdif;e,fajronf (txl;ojzifh oHwGJc½kdifawmifykdif;) ½kd;rawmifwef;ESifh yifv,f
jyiftMum;üusOf;ajrmif;íajrjyefYvGifjhyiftvGefenf;yg;ygonf/ xkdYaMumifh &ckdifjynfawmifykdif;okdY qif;
oufvmaom&ckdifrsm;ESifh csif;vlrsKd;rsm;onf tvGefeD;uyfpGm qufqHcJh&um;? umvMum&SnfaoG;aESm
cJh[ef&Sdygonf/ csif;vlrsKd;rsm;ukd ae&mvkdufí okH;rsKd;cGJygonf/ ajrmufykdif;csif;rsm;wGif oa'g? pd,def?
aomufuwJ? urfawmifESifh [kd;trsKd;wkdY yg0ifNyD;txufcsif;wGif;t&yfwGif aeMuygonf/ tv,fykdif;
csif;onf wD;wdef?zvrf;? uefyufvufe,frsm;wGifaeMuNyD;? vJESifh vla&StrsKd;yg0ifMuygonf/ awmif
ykdif;csif;um; &ckdifjynftESHUaeíausmf? tEkESifh awmif;qkd;trsKd;wkdYyg0ifonf/ csif;ESifh&ckdifwkdYonf oHwGJ
c½kdiftwGif;okdY ra&mufrDuyif aoG;aESmEkdifygonf/ &ckdifwkdYESifh aoG;aESmcJhonfhcsif;rsm;rSm awmifykdif;
csif;rsm;jzpfMuNyD; þokdYaoG;aESmrIonf at'd(10)&mpkcefYrSpí pwifcJhrnf[k,lq&ygonf/
Armrsm; jrefrmEkdifiHtv,fykdif;ukdqif;í tiftm;awmifhwif;aomvufeufEkdifiHxlaxmifNyD;? ysL?
rGeftygt0if jrefrmtygt0if jrefrmEkdifiHtv,fykdif;ESifhatmufykdif;ukdtNyD;tykdif odrf;,lonfrSm at'D
(1228)ckwGifrSjzpfygonf/ jrpf0uRef;ay:a'oonf at'D(11)&mpk tEk½k'¨grif;vufxufuyif Arm
vufatmufokdYusonf/ jrpf0uRef;ay:&Sd rGef?u&ifwkdYta&SUbufokdYa&SmifoGm;Muonf/ usefaeaomrGef
ESifhu&if wkdYArmESifhaoG;aESmygonf/ tEk½k'¨gonf rGefwkdYukdppfa&;t& Ekdifonf/ okdYaomfrGef,Ofaus;
rIu ArmwkdYukdvTrf;rkd;onf/ ysLwkdYum; tNydKNydKtuGJuGJjzpfum Armrsm;ESifh aoG;aESmNyD; wpfpwpfpwdrf
aumvmcJh&m 1510ckESpfaemufykdif;wGif ysL[laomtrnfukd rnfonfhae&mwGifrS &Smír&vkdufawmhyg/
oHwGJc½kdifawmifykdif;ü ½kd;rawmifwef;onf edrfhonf/ usOf;onf/½kd;rta&SUbufESifhqufoG,f&ef
awmifMum;vrf;rsm;aygrsm;onf/ ½kd;rta&SUbufokdYqufoG,f&ef wpfaeYwmc&D;omom&Sdonf/ ArmwkdY
(11)&mpkuyif odrf;,ltajccsaecJhaom jrpf0uRef;ay:a'oESifh oHwGJc½kdifawmifykdif;a'oonf ,if;
umvuyif qufoG,frI&SdcJhonf/ at'D(7)&mpkrwkdifrDuyif &ckdifawmifykdif;okdY a&muf&Sdaeaom &ckdif
wkdYonf at'D(10)&mpkcefyuyif Arm,Ofaus;rIESifh qufqHcJh&ygonf/ oHwGJc½kdifonf &ckdifjynfajrmuf
ykdif;ESifh ESKdif;pmaomf ½kd;rbufrS Arm,Ofaus;rIESifh qufqH&mwGif ykdívG,fulygonf/ wGifus,fygonf/
oHwGJc½kdifom;wkdYonf &ckdifajrmufykdif;xuf ½kd;rwpfbufESifh qufqHul;oef;rIykdrkd&SdvmcJhonfrSm ,aeY
wkdifjzpfygonf/
awmifilbk&ifwyifa&TxD;onf &ckdifjynfukdtBudrfBudrfwkdufckdufcJh\/ awmifykdif;rSppfcsDvmNyD; oHwGJ
wGif pcef;csavh&Sdygonf/ okdYaomfwyifa&TxD;onf rif;AmBuD;\ajrmufOD;NrdKUukd rodrf;EkdifcJhyg/
bk&ifhaemifvnf; vma&mufwkdufckdufzl;ygonf/
wyifa&TxD;ESifh bk&ifhaemifwkdYwkdufckdufpOf taMumif;t&mwpfckukdazmfcsr ®ma&;cJhzl;onf/ (15)
&mpktwGif;u rGefppfonfwkdY &ckdifjynfukd*GNrdKUrSavmif;MuufûrdUxdwkdufckdufcJhzl;onf/ oHwGJ\ta&SU
awmifbufwGif ]ûrdUacsmif;}[laomae&mwpfck&Sdonf/ ,if;ywf0ef;usifwGif ûrdvlrsKd;wkdYaexkdifcJhzl;onf/
rGefwkdYwkdufckdufonfhtcg ,if;wkdYrSmajrmufbufokdY a&Smifwdrf;oGm;cJhonf/ ]]ûrdUacsmif;}}[laom&Gmwpf&Gm
&Sdygao;onf/ oHwGJûrdUajrmufbuf(15)rkdifcefYtuGmwGif ]wvkdif;wJ}[lí &Gmw&Gm&Sdygonf/ pma&;olonf
vGefcJhonfhESpf(20)cefUuyif xkdywf0ef;usifü aexkdifcJhpOfu oufBuD;0gBuD;rsm;ukd ar;jref;Munhf &m?
rGefwkdY &ckdifjynfukdwkdufckdufpOfu rGefppfonfrsm; pcef;cswnf;ckdaexkdifcJhonfae&mjzpfonf[k aumufcsuf
csí&ygonf/ xkd&GmESifhywf0ef;usif&Gm(10)&GmcefYonf avoH0J0Jjzifh Armpum;ajymMuygonf/ okdYaomf
wpf&GmESifhwpf&GmavoH0JykHcsif; rwlnDyg/
ajrmufOD;acwfrif;&mZmBuD;vufxufwGif &ckdifbk&if\ykdifeufonf ,ckb*Fvm;a'h&SdEkdifiH? 'uúm;rS
armfvNrdKifyifv,furf;½kd;wef;txd jzpfygonf/ oHwGJc½kdifawmifykdif;ESifh {&m0wDjrpf0uRef;ay:a'o
onf ul;oef;qufqHrIykdí wGifus,fcJhNyD; Arm,Ofaus;rIvTrf;rkd;cJhygonf/ bkd;awmfbk&m;&ckdifjynfukd
odrf;,lNyD;aemufykdif;wGif qufqHa&;ykdrkdwGifus,fvmum txl;ojzifh Armpum;ajymtavhtx vTrf;
rkd;vmygonf/ bkd;awmfbk&m; &ckdifjynfukdodrf;,lNyD;aemuf ArmppfwyfrSusef&pfolrsm;vnf; &Sdygonf/
1847rS 1924xd t*FvdyfwkdYrodrf;rD ArmwkdYu &ckdifjynfukd e,fBuD;(4)ckcGJí tkyfcsKyfygonf/ oHwGJe,f
vnf;wpfcktygt0ifjzpfNyD; ArmESifh trsm;qkH;qufqH&aome,fjzpfygonf/ awmifukwfûrdU? Oawe
awmifukef;ay:&Sd OuúmodrfawmfBuD;(,ckodrfawmifodrf)? vrl;acsmif;rSarmf&GmodrfawmfBuD;/ yef;wif;
uRef;rS rusnf;awmodrfawmfBuD;? oHwGJûrdUodrfukef;odrfawmfBuD;wkdYrSm Arm&[ef;rsm;orkwfcJhaom
odrfrsm;jzpfMuygonf/ Armbk&ifodrf;ykdufNyD; oHwGJe,fajrukd 0gqDAkdvfausmfxkif oD[?OD;a&Tyef;? wkdifwm;
0ef? armif&J[lí ûrdU0efrsm;tkyfcsKyfcJhonfhumvwGif oHwGJc½kdifonf ½kd;rwpfbufESifh teD;uyfqufqHcJh
&ygonf/
1823 rS 1852cktwGif; Armbk&ifykdifeuftwGif; rNidrfoufrIrsm;aMumifh Armrsm;oHwGJc½kdiftwGif;
okdY tajrmuftjrm;0ifa&mufcJhMuygonf/ olwkdYonf 1853rS 1864twGif; wjznf;jznf;jyefvnf
ajymif;a&TUoGm;Muonf[k awGU&ygonf/ 1864ckESpfaemufykdif;wGif 0ifa&mufvmolOD;a&rSm xGufcGg
oGm;olOD;a&xuf ykdrsm;onf[kqkdygonf/ aemifESpfrsm;wGif 0ifa&mufvmrIr&SdbJ ArmwkdYonf ykodrf
c½kdifESifh[oFmwc½kdifrsm;okdYjyefvnfajymif;a&TUoGm;Muygonf/ tcsKdU&ckdifrsm;vnf; vkdufygoGm;Muonf
[k oHwGJc½kdif a*ZufwD;,m;wGif awGU&ygonf/ [oFmwc½kdifESifh ykodrfc½kdifwkdYonf oHwGJc½kdifESifh
qufpyfaeygonf/ oHwGJc½kdifawmifykdif;okdY a&S;,cifuyif Armrsm;0ifa&mufaexkdifcJhzl;onfr[kwf/
&ckdifwkdYonfvnf; &ckdifjynfrStaMumif;trsKd;rsKd;aMumifh jrpf0uRef;ay:okdYajymif;a&TUoGm;Muonfvnf;
&Sdygonf/ 1992ckESpfpm&if;t& {&m0wDwkdif;wGif &ckdifvlrsKd;(60000)ajcmufaomif;ausmf&Sdygonf/
Armrsm;trsm;qkH;aexkdifcJhonfrSm oHwGJc½kdifawmifbufjcrf;jzpfNyD; Armrsm; ykodrf? [oFmwbufokdYjyef
oGm;onfhtcg oHwGJc½kdifawmifbufjcrf;wpfcGifü Arm,Ofaus;rIvTrf;rkd;ae&pfcJhygonf/
pma&;olonf oHwGJc½kdifawmifykdif;wpfcGif vSnfhvnfoGm;vmzl;ygonf/ &ckdifpum;oD;oefYajym
qkdaom&GmrawGUzl;yg/ okdYaomfArmpum;ajym&mwGif pum;ajym[ef? avoHrwlnDMuyg/ tcsKdU&Gmrsm;um;
ArmyDyDooajymqkdMuygonf/ tcsKdU&Gmrsm;u csif;oH0Jíajymum? tcsKdU&Gmrsm;u &rf;NAJa'od,&ckdif
avoHjzifh Armpum;ajymMuygonf/ awmifukwf? oHwGJ? *GokH;ûrdUe,ftwGif; ta&SUbuf&ckdif½kd;rawmif
pG,f/ awmifapmif;? awmifzsm;rsm;ü awmif,mpkdufysKd;í toufarG;aeMuonfh csif;vlrsKd;rsm;aexkdif
aom&Gmi,frsm;&SdMuygonf/ tcsKdUaom&Gmrsm;okdY pma&;olukd,fwkdifa&mufzl;ygonf/ &ckdifrsm;ESifhpmvQif
vlOD;a&tvGefenf;ygonf/ olwkdYonf&ckdifrsm;ESihf pD;yGm;a&;t&qufqHMuygonf/ Ak'©bmomESifh
ewfukd;uG,frIrsm;&Sdygonf/ olwkdYukdaqmif;OwkwGif awmifukwf? oHwGJ? *GûrdUrsm;\aps;twGif;aps;0,f
aeMuonfukdawGU&wwfygonf/ &ckdifbmompum;wwfol&SdouJhokdY? rwwfolrsm;vnf;&Sdygonf/
olwkdYonf oHwGJc½kdiftwGif;okdYaemufqkH;qif;oufcJhMuonfh csif;tkyfpkrSjzpf[ef&Sdygonf/ Armpum;
ajymolrsm;ukdvnf; awGUzl;ygonf/
tcsKyftm;jzifhqkd&ygrl? &ckdifjynfe,f oHwGJc½kdifawmifbufjcrf;üaeolrsm;onf ysLvlrsKd;wkdY\
tquf tEG,frsm;r[kwfMuyg/ rlvtm;jzifh &ckdifom;rsm;omjzpfMuygonf/ olwkdYonf orkdif;OD;uyif
csif;vlrsKd;rsm;ESifh a&maESmqufqHcJhMuNyD;? aemufykdif;umvrsm;wGif ½kd;rwpfzufrSArmrsm;ESifh ESpfaygif;
rsm;pGma&maESmqufqHvmcJhMujcif;aMumifh Arm,Ofaus;rIu wpfpwpfpvTrf;rkd;vmNyD; Armpum;ajymqkd
vmMujcif;jzpfygonf/ xkdYaMumifhoHwGJc½kdifawmifbufjcrf;wGif,cktcg csif;vlrsKd;rsm;ESifhaoG;aESmcJhNyD;
Arm,Ofaus;rIukdusifhokH;vsuf ]&ckdif}vlrsKd;rsm;[k avhvmcsufrsm;t& awGU&Sd&ygonf/ vlrsKd;wrsKd;ESifh
wrsKd;umv&SnfMumaygif;oif;qufqHvmaomtcg wpfrsKd;\bmompum;? "avhp½kduf? ,Ofaus;rIwkdY
onf tjcm;vlrsKd;wpfrsKd;okdY ysHUESHUul;pufwwfonfrSm vlUorkdif;wGif "r®wmyifjzpfygonf/
pma&;olonf oHwGJûrdUe,f? uif;armf&GmZmwdjzpfygonf/ þaqmif;yg;ukd orkdif;tjrifjzihfa&;om;
jcif;jzpfygonf/
armifjyL;(oHwGJ)
(1) &SifpE´rmvm &ckdif&mZ0ifopfusrf;('k-tkyf)
(2) OD;zkd;0g? OD;oufpk 'Gg&0wDESifha&TqHawmforkdif;opf
(3) a&Trif;? a0omvDESifh {u0PÖ (&ckdifo[m,pmapmif-1/ 1986)
(4) avhvmolwpfOD; ta0;a&muf&ckdifrsm;? (&ckdifo[m,pmapmiftrSwf4)
(5) xGef;a&Tckdif &ckdifa&S;a[mif;ûrdUawmfrsm;
(6) armifjyL; tjrifopf&ckdifed'gef;?&ckdifwefaqmifr*¾Zif;(1996)
(7) oef;xGef; acwfa[mif;jrefrm&mZ0if
(8) S.B. Qanungo A History of chita gang (Vol.1)
(9) P.Gutman Ancient Arakan
(10) Forchanmar Arakan.
(11) G.H.Luce The Ancient Pyus
(12) Mr. Smart Burma Gazalteer, Sanda way Distmet
]]&ckdif"n0wD NrdKUawmfa[mif;}}
armifjyL;(oHwGJ)armifjyL;(oHwGJ)
armifjyL;(oHwGJ)armifjyL;(oHwGJ)armifjyL;(oHwGJ)
&ckdifa½S;a[mif;"n0wDûrdUawmfonf pdwful;,Of'@m&DxJu ûrdUr[kwf/ trSefwu,fwnf&SdcJh
aomûrdUawmfwpfckjzpfygonf/ "n0wDûrdUawmfa[mif;ukd ½kduful;aomaumif;uif"gwfykHtultnDjzifh?
&efukefwuúokdvfyx0D0ifXmeygarmu©a'gufwma':oif;Munfonf? "n0wDNrdKUawmfa[mif;ajrykHukda&;
qGJí?Journal of Burma Research Society . L11, 1970, Dec-6 ]]Arakanese Capitals: A Preliminary Survey
of Their Geographical Setting}} wGifwifjycJhygonf/
&ckdifa½S;a[mif;"n0wDûrdUawmfonf '@m&DxJrSûrdUr[kwfaomfvnf;? &ckdif&mZ0ifrsm;wGif az:jy
xm;aom "n0wDûrdUorkdif;um;'@m&Drsm;jzpfMuygonf/ "n0wDrwkdifrDu 'Gg&m0wDacwf[lí&SdcJhyg
ao;onf/
bDpD-5000rwkdifrDu tdEd,EkdifiH Owå&ywwkdif;todwOöeûrdUrS 0goka'0? Ava'0nDaemifwpfusdyf
wkdYonf? ppfa&;ta&;edrfhí xGufajy;wrf;a½SmifvmMu&mrS &ckdifjynf'Gg&m0wDac:oHwGJûrdUokdYa&muf&Sd í
rif;jyKcJhMuaMumif;ukd &ckdif&mZ0ifrsm;wGif azmfjyxm;Mu\/ tdEd,EkdifiH\orkdif;ukdavhvmMunmhfaom
tcg? bDpD-7&mpktwGif;u 0goka'0? Ava'0 ol&Jaumif;wkdYacgif;aqmifí 0oQedvlrsKd;pkwkdYonf?
tm&d,efrsm;ESifhaoG;aESmrcH? ckcHawmfvSefaomaMumifh? acsrSKef;cH&aMumif;? tdEd,ta½SUykdif; ESifh awmifykdif;
a'orsm;okdY wdrf;a½SmifMuaMumif;ukdom awGU&ygonf/ (Chatterjee, ]]The cultural Heritage of India (The
Religion)}}P-142)/&ckdif&mZ0ifopfusrf;q&muvnf; ]]0goka'0? Ava'0nDaemifwkdYa&muf&SdcJhaom
'Gg&m0wDjynfonf oHwGJûrdUrjzpfEkdif? tdE´d,ajrmufykdif;rSom ½SdoifhaMumif;(pE´rmvm]]&ckdif&mZ0ifopf
usrf; 1997('k-Budrf)&efukef? pm-189)? 0goka'0nDaemifwkdYaecJhMuonfh 'Gg&uûrdUqkdonfrSm? tdEd,
jynf ar½GwfûrdUteD;rS ][&f'Gg&} ûrdUrsm;omjzpfaMumif; (pErmv ]]ZrÁL'DytdEd,e,fykHusrf;}}?1929-rEÅav;?
pm-241)a&;om;cJhygonf/
"n0wDacwf&mZ0ifwGif? bDpD-3000ausmfu cwåd,rsKd;? omuD,EG,f/ uydv0wfjynfh½Sif? tZÆKe
rif;onf? &aohjyKíawmxGufvm&mrS? &ckdifajrmufykdif;ukvm;wefjrpfzsm;okdYa&mufvmNyD;vQif? ½SdESifhNyD;
jzpfaom? oufvlrsKd;pkxJrS? ouftrsKd;orD;wpfOD;ESifh&nfiHrdí? aygif;oif;Mu&mrS? rm&,kac:om;awmf
wpfyg;arG;zGm;cJhygonf/ rm&,konf bDpD-3325ckwGif yxr"n0wDeef;ESifh/ ûrdUukdwnfaxmifí?
rif;(54)yg;wkdYESpfaygif; 1816ESpfpkd;pHMu\/ bDpD-1507wGif uH&mZmBuD;onf 'kwd,"n0wDeef;qufukd
wnfaxmifí? rif;(28)yg;wkdY? 927-ESpfpkd;phcJhonf/ wzef bDpD 580wGif pE´mol&d,rif;onf wwd,
"n0wDrif;qufwnfaxmifí? rif;(25)yg;onf? ESpfaygif;900rQpkd;pHcJhMuonf/ pE´mol&d,rif;BuD;
vufxufwGif? a*gwrAk'¨onf &ckdifjynf"n0wDokkdY<ua&mufcJhNyD;? r[mrkedqif;wkawmfukdoGef;vkyf&ef
cGifhjyKawmfrlí? r[mrkedqif;wkawmfukdoGef;vkyfcJhonf/ &ckdifwkkdYonf bpD-3000ausmfu rm&,k\
tquftEG,frsm;jzpfí? Ak'¨omoemonf Ak'¨vufxufawmfuyifxGef;um;vmcJhonf/ þum;&ckdif
"n0wD&mZ0ifukd tusOf;rQazmfjyjcif; jzpfygonf/
pma&;olonf"n0wDNrdKUawmfa[mif;okdY ukd,fwkdifuGif;qif;avhvmNyD;aemuf? "n0wDûrdUwnf
umvukd? okawoeorkdif;rSwfwrf;rsm;ESifh ñSdKESKdif;í? "n0wDûrdKUawmf\wHwkdif;ykHtrSefukdwifjyygrnf/
jrefrmEkdifiHykHawmifvlwly½kdif;rdwf½kyf<uif;rsm;t&? vlom;rsKd;EG,frsm;qif;oufvm&m? vlwly½kdif;
rdwfrsm;onf? vGefcJhonfhESpfoef;40cefYu? jrefrmhajray:wGif pwifcJhvdr®nf[k ,lqbG,f&mjzpfygonf
(a'gufwmwifodef;?]]ykHawmify½kdif;rdwfrsm;}}a&TatmifvHr*¾Zif;?2001? pufwifbm? pm-72)/ okdYaomf
tckdiftrmod&Sd&onfrSm? jrefrmhausmufacwfv,fvlom;rsm;onf/ tdEd,ajrmufykdif;? *sAm;? w½kwfEdkifiH
rsm;rS ausmufacwfvlom;rsm;ESifh wpfacwfwnf;jzpfonf/ (vrf;pOfygwD]]tajcjyjrefrmhEkdifiHa&;orkdif;}}
y-wGJ/ 1970/pm-72)/ rkd;BudK;oGm;[kac:aom ausmufacsmacwfvufeufrsm;ukd &ckdifjynfe,fawmif
ykdif;oHwGJe,fwGifawGU&ouJhokdY(Prof. Nyi Nyi, ]]The New Stone Age of Burma }}W.P.D. 24-3-1964)&ckdifjynf
ajrmufykdif;wGifvnf;awGU&ygonf (S.B.Qanungo, ]]History of Chittagong }}1988, P-32)/jrefrmhausmufacwf
v,fumvonf bDpD-16000rS 5000xdjzpfonf/ yvkdifpwkdqif;ac:ESif;cJacwfudkvGefajrmufvQif
ausmufacsmacwfokdY ul;ajymif;ygonf/ (vrf;pOfygwD?]]tajcjy---}}?pm-80)/ jrefrmekdifiHwGif bDpD-
2000cefYu ausmufacsmacwfvlom;rsm;\vuf&mrsm;ukdvnf; awGU&ygonf/(vrf;pOfygwD? ]]tajcjy-
--}}/pm-45)/ &ckdifwGifawGU&aomausmufacsmacwfvufeufrsm;rSmvnf; bDpD-2000rwkdifrDujzpfyg
onf(S.B.Qanungo,]]-----Chittagong }}P-32)/ tcsKdUynm&Sifrsm;u jrefrmEkdifiHtygt0if ta&SUawmif tm&S
wpfckvkH;\ausmufacsmacwfonf bDpD-1000twGif;ujzpfí? c&pfawmfay:csdefü aMu;avm[macwf
okdYul;ajymif;onf[kvnf; (oef;xGef;? ]]acwfa[mif;jrefrm&mZ0if}}? 1969? pm-14)? ,lqygonf/
twdtusod&aomtjcm;wpfckrSm jrefrmEkdifiHwGifausmufacsmacwftxd ûrdUjy,Ofaus;rIr&Sdyg(vrf;pOf
ygwD? ]]tajcjy---}}pm-121)/
jrpf0gjrpf0Srf;übDpD-2500cefYu ]vef½Sef}ausmufacsmacwf,Ofaus;rIxGef;um;cJhNyD;? w½kwfjynfwGif
bDpD-1523rS 1050xd ]½Sef}eef;qufonf yxrqkH;eef;qufjzpfygonf(vrf;pOfygwD?]]urÇmYorkdif;\
rSwfwkdif;rsm;}}y-wGJ?1964-pm-109)/
tdEd,EkdifiH\ausmufacwfonf bDpD-4000txdjzpfygonf(S.F. Mahmud,]]The Story of Indo-Paki-
stan }}?Karachi, 1969, P-13)/bDpD-4000cefYwGif ]rkd[if*sKd'g½kd}ESifh ][m&yÜ}ûrdUrsm;ay:xGef;í ,OfausrI
tqifhjrifhrm;cJh\/ (vrf;pOfygwD?]]---rSwfwkdifrsm;}}pm-93) **Fgjrpf0Srf;,Ofaus;rIonf tD*spf,Ofaus;rI
ESifhacwfNydKifjzpfonf(H.G.Wells, ]]The Outline of History, P-17) tD*spf,Ofaus;rIonf bDpD-2740ESifh
2270Mum;umvwGif tqifhjrifhrm;qkH;jzpfcJh\/ (vrf;pOfygwD?]]-----rSwfwkdifrsm;? pm-75)/ xkdYaMumifh
**Fgjrpf0Srf;,Ofaus;rIonf bDpD2500cefYutqifhjrifhrm;pGm xGef;um;cJhbG,f&Sdygonf/
&ckdif&mZ0ifrsm;\tqkdukdvkdufí? ukvm;wefjrpf0Srf;,Ofaus;rIonf Ekdif;jrpf0Srf;? ,lza&;wD;jrpf
0Srf;? tdE´Ljrpf0Srf;? **Fgjrpf0Srf;ESifhjrpf0gjrpf0Srf;,Ofaus;rIwkdYxufykdí a&S;usonf[kqkdEkdif&eftaxmuf
txm;r&Sdyg/ taxmuftxm;rsm;t&rl? ukvm;wefjrpf0Srf;,Ofaus;rIonf **Fgjrpf0Srf;,Ofaus;rI\
tarGcHomjzpfonfukd awGU&ygonf/
okawoetaxmuftxm;rsm;t& jrefrmEkdifiHwGiftapmqkH;tjzpf,lqxm;aom ADóEkd;ûrdUudk/
at'D-1&mpkwGifwnfaxmifygonf(OD;b&Sif?]]AdóEkd;NrdKUa[mif;ESifhorkdif;tjrif}}?w?y?'wGJ(1)?ykdif;(3)?pm-
152)/ &ckdifjynfe,fa'owGif bDpD-2000ESifh 1000tMum;umvonf ausmufacwfaESmif;,Ofaus;rI
jzpfí? ûrdUjy,Ofaus;rIwnf&SdcJhonfh taxmuftxm;r&Sdyg/
tm&d,efrsm;onf tm½Stv,fykdif;rS tdE´d,taemufajrmufykdkif;twGif;okdY pwif0ifa&mufvmcJh
MuonfrSm bDpD-2000ESifh 1500twGif;ujzpfygonf/ (Rolinson, ]]The Concise History of Indian People}}
London, 1946, P-13) }}/ tm&d,efwkdYtdEd,wpfEkdifvkH;udk vTrf;rkd;rdonfum; bDpD-750cefYwGif jzpfygonf
(vrf;pOfygwD?]]tajcjy---}}?pm-173)/ tm&d,efwkdYwGif rlvuZmwfcGJjcm;rIpepfr&Sdacs/ tdE´d,okdY
0ifa&mufNyD;aomtcg? rdrdwkdYu j'mAD'D,efrsm;xuf trsKd;oefYonf[kcGJjcm;&mrS (jA[®vm? cwåd,?
0ó?ok'¨)Zmwf-4rsKd;cGJjcm;onfhpepfay:aygufvmygonf(vrf;pOfygwD?]]---rSwfwkdifrsm;}}? pm-101)/
,if;tjyif rGef*kdvGdKufrsKd;&if;rS? oufvlrsKd;tpkonf? ZDcRrfe,fwGif? jrefrmvlrsKd;pkESifhcGJxGufí? [l;aumif;
csKdifh0Srf;ukdjzwfausmfum? {&m0wDjrpfzsm;ykdif;okdY pwifa&muf&SdonferSm? at'D-(1)&mpkwGifjzpfygonf
(OD;&nfpdef? ]]jrefrmwkdif;&if;om;rsm;a&TUajymif;0ifa&mufvmrIyPmravhvmcsuf]],Ofaus;rIAdrmef? pm-
13)/xkdYaMumifh bDpD-3000rwkdifrDuyif? cwåd,rsKd;? omuD,bk&ifwpfyg;ESifh ouftrsKd;orD;wpfOD;wkdY?
ukvm;wefjrpfzsm;ü awGUqkHMuonfZmwfvrf;rSm jzpfEkdiftHhrxifay/
&ckdif"n0wDokdYbk&m;&Sifa&muf&SdcJhonf[laom ,kHMunfrIonf? &ckdifrif;orD;{csif;taxmuftxm;
t&? at'D-15&mpkxufykdí? a&S;usygonf/ at'D-2&mpktwGif;u omoemjyKa&muf&SdcJhonfh Ak'omo
emjyKtzGJUtm;tpGJtrSwfjyKí? þt,ltqqif;oufay:aygufvmjcif;jzpfbG,f&Sdí? Ak'¨onfoufawmf
xif&Sm;&SdpOfu **Fgjrpf0Srf;ukdausmfvGefí omoemjyKc&D;r<ua&mufcJhonfhtjyif rdrd\qif;wkawmfudk
oGef;vkyfukd;uG,f&ef rnfolYukdrQcGifhjyKcJhjcif;r&Sday(S.B Qanungo, ]]----Chittagong P-82)/45-ESpfumvywf
vkH;tdE´d,jynfwGif;üom? omoemjyKcJhygonf(Christmas Humphreys,]]Buddhism}}London, 1964, P-34)?
Ak'¨qif;wkawmfukd;uG,frIonf at'D-76xufa&S;rusaomfvnf; (oef;xGef;?]]uRefawmfvJtajzrodyg}}?
½kyf½Sifaw;uAsmr*¾Zif;? 2000?pufwifbm?pm-46)at'D 1&mpkwGifyiftpjyKcJhygonf/ (wkdufpkd;?]]uydv
0wf½SmykHawmf}}&wemrGefr*¾Zif;? 2000?----v? pm-19)/ OD;pHomatmifurl Ak'¨tm;ewfa'0gbk&m;
wpfqltjzpf,kHMunfukd;uG,frIajymif;vJvmNyD;rSomvQif? qif;wkawmfukd;uG,frIpwifcJhjcif;jzpfonf[k
qkdygonf(San Tha Aung,]]The Buddhist Art of Ancient Arakan }}1979,Yangon, P-61) / at'D-1&mpkwGif
Ak'¨bwåd0g'txGwftxdyftjzpf? Ak'¨qif;wkawmfukd;uG,frIray:aygufcJhyg(okawoD OD;odef;xGef;?]]c&pf
BudK 5&mpkESifh 1&mpktwGif; Ak'¨qif;wkawmfr&Sdjcif;ukdavhvmjcif;}}(bmompmayESifh,Ofaus;rIynm&yf
qkdif&m okawoemaqG;aEG;yGJ)&efukefwuúokdvf? 1970?{NyDv-11&uf? pmwrf;? pm-17/
qif;wkawmfukd;uG,frIonf &ckdifppfwaumif;a'ookdY at'D-2&mpkwGif pwifa&muf&SdvmcJhonf
(S.B. Qanungo,]]----Chittagong, }} P-82)/ &ckdifjynfr[mjrwfrkedqif;wkawmfBuD;ukd oGef;vkyfcJhonfrSm at'D-
225-ckESpfujzpfygonf(OD;omxGef;atmif?]]&ckdif&mZ0ifa[mif;rsm;&SmazGpkaqmif;a&;toif;\rSwf
wrf;}}&efukef? 1920?pm-18)/ yk*H&mZ0ifopfESifhr[m&mZ0ifawmfBuD;wkdYurl? &ckdifjynfrSr[mrkedqif;
wkawmfBuD;rSm t&darwå,sbk&m;avmif;\qif;wkawmfjzpfonf[kqkdcJhygonf(N.R.Ray, ]]Sanskrit Bud-
dhism in Burma}}Calculta, 1936, P-45)/&ckdif"n0wDokdY bk&m;&Sif<ua&mufcJhaMumif;ukd jA[D®tu©&m? ygVd
bmomjzifha&;xkd;xm;cJhonfh? "n0wDawmifaygufBuD;ausmufpm[lí&SdcJhonf[k? ajymqkda&;om;aecJh
Muaomfvnf;? rlvausmufcsyf/ ausmufpm"gwfykH? ausmufpmrif;ul;ykHponfjrifh ? ckdifrmaom? ,kHMunf
tyf? okawoDrsm;ukd;um;tyfaom taxmuftxm;wpkHw&mr&Sdyg/
tmeEpNEausmufpmwGif bDpD-638rS at'D-370xda0omvDacwfrwkdifrD rif;qufukdazmfjyxm;yg
onf(OD;pHomatmif?]]teE´pNE´}}&efukef? 1975? pm-156)/ þrif;qufonf "n0wDacwfrif;qufjzpf
í? ausmufpmtaxmuftxm;jzifh az:jyxm;aom jrefrmEkdifiH\a&S;tusqkH;rif;qufjzpfygonf/
þrif;quftrnfrsm;ukd? tdE´d,rqef? ouúwrqefaomrif;trnfrsm;tjzpfawGU&ygonf
(P.Gutman,"Ancient Arakan" Australlia, 1976, P-40)/ ,if;rif;rsm;tkyfpkd;pOfumvu? &ckdifwGiftdE´d,
,Ofaus;rIpuf&dyfrxifao;yg(oef;xGef;-]]acwfa[mif;---}}pm-72)/ xkdYaMumifh bDpD 7-&mpku&ckdif
"n0wDûrdUawmfudkwnfaxmiftkyfpkd;olrsm;rSm tm&d,efrsm;r[kwfaMumif; od&ygonf/ &ckdifwkdY\rlv
rsKd;&if;jzpfaom wdbufjrefrmrsm;rSmvnf;? bDpD-1000cefYwGif? w½kwfjynfta&SUykdif; ukdukdaemfKokonorrS
awmifbufokdYqif;vmaeqJom&Sdygao;onf(oef;xGef;? ]]acwfa[mif;---}}pm-72)/
,if;tcsdefu? tEd,EkdifiH ,rkHemjrpftaemufbufurf;? rxl&m0ef;usifa'owGif? ,m*kac:,m'0
vlrsKd;rsm;aecJhMu\/(B.G. Gokhule, "Buddhism and Ssoka"P-117)/ ,m*kac:,m'0wkdYonf tm&d,efrsm;
r[kwfMuay(Chalterjee, "The Cultural Heritage of India (The Religion) P-114)/ bDpD-750cefYwgif tm&d
,efrsm;onf tdE´d,ukdvTrf;rkd;NyD;aemuf? a'ocHvlrsKd;rsm;tm;aoG;aESmaomenf;jzifh pnf½kH;cJh\/ uk½k
vlrsKd;pkonf tm&d,efrsm;ESifh aoG;aESmí? uk½kwkdif;yOömvwkdif;wkdYwGif; tkyfpkd;olrsm;jzpfcJhMu\/B.G.
Gokhale, "----and Asoka"P-176)/0oQdedvlrsKd;rsm;rSm aoG;aESmrcHyJ? jA[®Pacgif;aqmif'Gdyg,e
(Dvipayana)tm; qefYusifojzifh acsrIef;cHMu&um? awmifbufESifhta&SUbufa'orsm;okdY qkwfcGgcJhMu
onf/ *wZmwusrf;? cwåd,tmooQwå&usrf;rsm;tvkdtm;jzifh? ,if;tcsdefonfbDpD-7&mpkujzpf
aMumif; od&ygonf(Chatterjee, "(The Religion)"?P-142)/tdE´,awmifykdif;]]yef'sm}}Pandyae,frS ? r'l&
Madura ûrdUonf? ,if;uJhokdYxGufajy;wdrf;a&Smifolrsm;wnfcJhonfYûrdUjzpfygonf(Chalterjee, "---(The
Religion)"P-142)/
xkdYaMumifh tmeEpNEausmufpmwGif az:jyxm;onfh bDpD-638wGif &ckdif"n0wDûrdUawmftm; pwif
wnfaxmifolrsm;rSm tm&d,efrsm;r[kwfouJhokdY wdbufjrefrmrsm;vnf; r[kwfMuyg/ bDpD-7&mpktwGif;
u tm&d,efrsm;\&efaMumifh? ta&SUzsm;a'orsm;okdY xGufajy;wdrf;a½SmifvmcJhMuNyD;? ppfwaumif;e,f
ukd ausmfvGefí? &ckdifa'ookdY0ifa&mufcJhMuaom j'mAD'D,efrsm;wnfaqmufcJhonfh wHwkdif;jzpfzG,f&Sd
ygonf/
xkdYaMumifh bDpD-3000ausmfumvuyif cwåd,rsKd;rsm;pwifwnfaxmifcJhNyD;? yxr? 'kwd,? wwd,
"n0wDacwfrsm;onf? ESpfaygif; 4000eD;yg;Mum½SnfcJhonfqkdaom &mZ0ifaz:jycsufrsm;onf? okaw
oeorkdif;rSwfwrf;rsm;ESifh ukdufnDrIr&Sdyg/ &mZ0ifvmrif;rsm;\ trnfrsm;onf? ausmufpmvmrif;rsm;
\trnfrsm;ESifhvnf; ukdufnDrIr&Sdonfukd awGU&ygonf/
"n0wDûrdUwHwkdif;tm; avhvmMunhfaomtcg? ûrdU½kd;wHwkdif;az:jyrIrsm;wGif? a&S;uynm½Sifrsm;
rSm;,Gif;pGmaz:jycJhonfukd awGUjrif&ygonf/ az:jyygykH(1)onf "n0wDûrdUawmfa[mif;\aumif;uif
"gwfykHjzpfygonf/ ykH(2)rSm aumif;uif"gwfykHtultnDjzifh a'gufwma':oif;Munfa&;qGJcJhaom ajrykH
jzpfygonf/ "n0wDNrdKUawmfa[mif;onf ausmufawmfNrdKUta&SUbuf 6rkdifuGm? o&Dacsmif;zsm;
o&ufwpfyif½GmteD;ü wnf&Sdygonf/ ta&SUavmif*sDusK 93H }3ESifh ajrmufvwåDusK 20H 52]qkH&mü&Sdonf/
ûrdUwHwkdif;onf puf0kdif;ykHysufo@ef&Sdí? awmifajrmuf 1.55rkdif? ta&SUtaemuf1.3rkdifus,f0ef;onf/
ûrdU\twGif;wGif? ta&SUtaemufar-2000? awmifajrmufay-1700&Sd eef;ûrd½kd;ukdawGU&onf /r[m*ked
ukef;awmfrSm eef;ûrdU\ajrmufbufwGif uyfvQuf wnf&Sdygonf/ eef;ûrdU\ywfvnfwGif? usKH;[k,lq&
onfhae&mrsm;ukd ,cktcgajredrfhv,fuGufrsm;tjzpf awGUjrifcJh&ygonf/
r[mrkedukef;rSta&SUbuf 5zgvkHcefYtuGmwGif? ay-50cefYjrifhaom ½SifrawmifESifh ay100cefY
jrifhaom tkwfzkdawmiftMum;? awmifajrmufoG,fwef;aeaom ûrdUwHwkdsif;tay:rS um;vrf;azgufxm;yg
onf/ ausmufawmf? yvuf0um;vrf;jzpfonf/ um;vrf;onfajrzkdYvrf;jzpfí wHwkdif;tay:rsufESm
jyifxuf5aycefYykdíjrifhonf/ûrdUwHwkdif;\tay:rsufESmjyifonf v,fajrrsm;ESifhwjyifwnf;jzpfaeNYyD;?
v,fuefoif;jzpfaeygNyD/ wHwkdif;tjyifbufrS usKH;ae&monf ,cktcg wHwkdif;tay:rsufESmjyifESifh
wjyifwnf;jzpfaeNyD; v,fajrrsm;jzpfaeMuygonf/
a'gufwma':oif;Munfa&;qGJcJhaomajrykHwGif? eef;NrdKU\ta½SUwnfhwnfhü? eef;ûrdUteD;xdauG;0if
aeaom wHwkdif;ykHukd awGUjrif&ygonf/ trSefrSm þauG;0ifaeaom ukef;½kd;wef;onf wHwkdif;r[kwfyg/
ukef;½kd;wef;ESpfcktMum;rSusOf;ajrmif;aomae&monf wl;ajrmif;jzpfygonf/ wl;ajrmif;rSwlaomajrrsm;
ukd ajrmif;eHab;wGif zkdYxm;ojzifh? ukef;jrifhwef;jzpfaeNyD;? ,cktcg? ûrdUwHwkdif;xuf 5aycefYykdjrifhvQuf
&Sdygonf/ opfyifcsKHEG,faygufa&mufaeNyD;? aumif;uif"gwfykHwGif ûrdUwHwkdif;ozG,fjrif&ojzifh/ wHwkdif;
[kxifrSwfum a&;qGJcJhjcif;jzpfygonf/ wl;ajrmif;ESifhukef;½kd;wef;wavQmuf? NrdKUwHwkdif;[kqkd&rnfh
taxmuftxm;wpkHw&mrawGU&yg/
wzefa':oif;Munf\ajrykHwGif ,if;wl;ajrmif;t0rS ûrdU\ta½SUajrmufaxmifhtxdwHwkdif;ryg&Sdyg/
þta½SUbufûrdUwHwkdif;ukd½SmazGaomtcg? ta½SUbufûrdUwHwkdif;\tay:rsufESmjyifwavQmufwGif?
v,fwJrsm;? wvif;,majruGufrsm; aqmufvkyfjyKjyifxm;Muonf/ tjcm;ae&mrsm;rSmuJhokdY opfyifcsKH
EG,frsm;r&Sdojzifh aumif;uif"gwfykHwGif rawGUjrif&yg/ v,fajrrsm;tMum; aocsmpGm&SmazGaomtcg
ûrdUwHwkdif;\tay:rsufESmjyifukd awGU&ygonf/
"n0wDûrdUwHwkdif;\taetxm;ukd avhvmaomtcg xl;jcm;csufwpfckawGU&ygonf/ ta½SUbuf
ûrdUwHwkdif;ü? ajrmufrSoG,fwef;vmaomwHwkdif; awmifbufrSoG,fwef;vmaomûrdUwHwkdif;onf wnfh
wnfhr[kwfyg/ xdyfwkdufrqkHyg/ ajrmufbufrSvmaomwHwkdif;onf ay 60cefYjrifhaom oljrwfawmif\
ta½SUbufawmifeH&HESifhxdí tqkH;owfygonf/ oljrwfawmif\ ta½SUjcrf;rwfapmufaomeH&Honf
ûrdUwHwkdif;\tpdwftykdif;jzpfygonf/ ,if;oljrwfawmif\awmifbufay 200cefYtuGm&Sd tkwfykHawmif
ESifh qufxm;aom ûrdU½kd;wHwkdif;ukd ,cktcg awmNcHKrsm;tMum;wGif awGUjrifEkdifygao;onf/ tkwfykH
awmif\ta½SUbufeH&Honfvnf; ûrdUwHwkdif;jzpfygonf/
,if;aemufNrdKUwHwkdif;onf tkwfykHawmif\awmifbufrSjyefí tpjyKum awmifbufokdYay300cefY
t½SnfwnfaqmufNyD; tqkH;owfxm;ygonf/ awmifbufrSajrmufbufokdYoG,fwef;vmaomwHwkdif;
onf? tkwfykHawmif\awmifbufrSxGufvmaomwHwkdif;\ ta½SUbufay 150cefYtuGmrS ajrmufbufokdY
xkd;wufoGm;NyD;? tkwfykHamwif\ta½SUwnfhwnfhokdYra&mufrD tqkH;owfygonf/ ykH(3)wGifjyxm;onfh
twkdif;yifjzpfygonf/ xkdYaMumifh "n0wDûrdUwGif;okdY þwHcg;rS0ifa&mufrnfqkdvQif/ ta½SUbufawmif
ay:rSqif;vmNyD; usKH;wGif;okdYqif;&ygrnf/ NyD;vQifuskKH;rSwufí tkwfykHwmifajcrSauGUí ûrdUwGif;okdY0if
&ygrnf/ a½S;acwf"n0wDrif;rsm;onf? rnfonfh&nf½G,fcsufjzifh þuJhokdYwnfaqmufcJhonfukd
rod&ay/
xkdYaMumifh "n0wDûrdUawmfa[mif;\ûrdU½kd;wHwkdif;ajrykHrSm ykH(2)wGif jyxm;onfhtwkdif;r[kwfyJ?
ykH(3)onf trSefjzpfaMumif;wifjyygonf/
("n0wDûrdUawmfa[mif; uGif;qif;avhvma&;twGuf? tzufzufrSulnDaxmufyHhay;cJhaom ppfawG
ûrdUrS q&mBuD;armifAodef;ESifhwuG? vufawGUuGif;qif;&mwGif ulnD½Sif;vif;jyocJhonfh ausmufawmfûrdU
rS ukdarmifat;odef;? ½Gmrjyif½GmrS q&mOD;baomif;(oljrwf)wkdYtm; txl;aus;Zl;wifygaMumif;)
'GifpNE´m;onf r[mwkdif;pNE´m;avm
tmeE´pNE´m;ausmufpmonf &ckdkif&mZ0ifukd tBuD;tus,f wkefvIyfoGm;apcJh\/ ,ciftcgu
pdwful;,OfrQomjzpfonf[k ,lqcJhMuaom a0omvDjynfonf tmeE´pNE´m;ausmufpmESifhajratmuf
wl;azmfrIrsm;aMumifh orkdif;wGiftxift½Sm;&SdcJhonfhûrdUawmfwpfcktjzpf odjrifvmcJhMu&onf/
tmeE´pNE´m;ausmufpm *gxm(19)(20)ESifh (21)wkdYwGif a0omvDrif;qufukd pwifxlaxmifolukd
'GifpNEm;rif;BuD;jzpfaMumif;azmfjyxm;cJh\/ ,if;rif;ukd ukokdvfaumif;rIjyKjcif;? Opömaygrsm;jcif;? cGeftm;
Avbkef;wefckd;BuD;jcif;? OmPfynmBuD;jcif;wkdYESifhjynfhpkHonf[kqkd\/ a0omvDûrdUawmfonf ewfjynf\
vSyjcif;ukdyif ysuf&,fjyKEkdifavmufatmif vSywifhw,fonfqkd\/
1
ûrdUawmf\trnfukdum; ausmuf
pmwGifa&;xkd;xm;jcif;r&Sdaomfvnf; ynm&SiftoD;oD;onf ausmufpmrsm;? awGU&Sd&orQ '*Fg;rsm;ESifh
tjcm;taxmuftxm;rsm;pGmwkdYukd avhvmí þûrdUawmfonf &ckdif&mZ0ifvm a0omvDûrdUawmfyifjzpf
aMumif;wyftyfaocsmqkH;jzwfEkdifcJhMu\/
OD;pHomatmifu]a0omvDteD;tem;awmifxdyfapwDysufrsm;rSxGufusvmaom ausmufpmESpfcsyf
rSm eDwdpNE´m;rif;ESifh 0D&pNE´m;rif;wkdY\ausmufpmrsm;jzpfMu\/ xkdYaMumifh 'GifpNE´m;rif;BuD;wnfcJhaom
ûrdUawmfrSm a0omvDûrdUawmfyifjzpfonf[k cefYrSef;&jcif;jzpfayonf}
2
[kazmfjycJh\/
þokdYjzifh ausmufpmvm 'GifpNE´m;rif;onf a0omvDrif;qufjzpfaMumif; tckdiftrmodvm&aom
tcg &ckdif&mZ0ifvm r[mwkdif;pNE´m;rif;tpjyKaom a0omvDrif;qufonf tawmfyifarS;rdSefoGm;cJh&
\/ orkdif;q&mtoD;oD;onf &mZ0ifvm a0omvDrif;quftay: oHo,0ifcJhMu\/ tb,faMumifh
qkdaomf ausmufpmvm pNE´m;rif;qufESifh &mZ0ifvmpNE´m;rif;qufrSm rif;trnf? rif;ta&twGufESifh
eef;pHumvrsm; rnfokdYrQwkdufqkdifñSdEªdif;í r&EkdifavmufatmifjzpfaomaMumifhyifwnf;/ þtajctae
rsKd;ukd &ifqkdifvm&aomtcg tpOftqufu BudK;pm;yrf;pm;vufqifhurf;,lvmcJhonfh &ckdif&mZ0ifukd
rsufuG,fjyK&awmhrnfavm? ausmufpmukdom trSef,l&awmhrnfavm[laom jyóemtjyif ausmufpm
ESifh&mZ0ifukd rnfonfhenf;ESifhrQ ñSdEªdif;ír&EkdifawmhNyDavm[k jyóemwpf&yfvnf;ay:aygufvm&
ayonf/
&mZ0ifvm a0omvDpNE´m;rif;qufonf ausmufpmvm a0omvDpNE´m;rif;qufESifh tajctae
rsm;pGmwkdYwGif uGJjym;aejcif;rSm a0omvDorkdif;jyKpka&;twGuf t"du&ifqkdifae&aom jyóemrsm;teuf
wpfcktygt0ifjzpfvdrfhrnf[k ,lqrdygonf/
tcsKdU&mZ0ifvmrif;qufukd pdwful;,Ofrif;quftjzpf ,lqouJhokdY tcsKdUuvnf; ausmufpmvm
'GifpNE´m;rif;BuD;ukd &mZ0ifvm r[mwkdif;pNE´m;rif;tjzpf xyfwljyKí owfrSwffvkdMu[ef&Sdygonf/
3
&mZ0ifwGif a0omvDukd r[mwkdif;pNE´m;rif;BuD;wnfaxmifaMumif;? rif;(9)qufpkd;pHcJhaMumif;
qkdygonf/ ,if;rif;qufonf &Spf&mpkrSq,f&mpkxdpkd;pHcJhaMumif;qkdygonf/ ausmufpmwGif a0omvD
ukd wnfaxmifolrSm 'GifpNE´m;rif;BuD;jzpfí tmeE´pNE´m;xdrif;(22)qufukdjyqkdxm;ygonf/ a'gufwm
*Refpwiftvkdt& ,if;rif;qufonf at'D-350rS 709xd(qmum;tvkd at'D-370rS 729xd) pkd;pHcJh
aMumif;qkdMuygonf/
&mZ0ifESifh ausmufpmyg rif;trnfrsm;ukd wkdufqkdifMunhfaomtcg? umvpNEm;rif;wOD;wnf;om
trnfwlaMumif;awGU&onf/ a'gufwm*Refpwifu 'GifpNE´m;ESifhr[mwkdif;pNE´m;onfvnf; trnfcsif;
eD;pyfonf[k ,lqcJhygonf/ ,if;tqkdudkvkdufí tcsKdUuvnf; 'GifpNE´m;ESifh r[mwkdif;pNE´m;onf
bmomaA'enf;t& trnfcsif;wlnDaMumif;azmfjycJhMu\/4 *Refpwifonf ausmufpmukdzwfNyD; a0om
vD'*Fg;(21)jym;ukdazmfjyum '*Fg;ay:rStrnfrsm;ESifh ausmufpmrSrif;trnfrsm;wlnDaMumif;jyqkdcJhonf/
,if;aemufolonf '*Fg;tukd;tum;jzifhf ausmufpmukdtckdiftrm,lum &mZ0ifukdypfy,fvkdufygonf/
olonfausmufpmvm pNEm;rif;quf\eef;pHESpfaygif;(230)&atmifBuHzefcJhjyefonf/ olonfausmufpm
vm 'GifpNE´m;rif;BuD;tm; &mZ0ifvmr[mwkdif;pNE´m;rif;ESifh wpfOD;wnf;tjzpf,lqum &mZ0ifvm
r[mwkdif;pNE´m;rif;qufonf ausmufpmvm 'GifpNE´m;rif;qufukdjyefvnfrSef;qjyKjyifazmfjyjcif;om
jzpfwef&monf
5
[kqkd\/
,ckaomf þt,ltqonf oHo,0ifp&mrsm;ESifh BuHKawGUae&NyDjzpfonf/ pma&;oltaejzifh
þjyóemtay: oHo,0ifcJhjcif;rSm 'GifpNE´m;rif;BuD;ESifh wkdif;pNE´m;rif;BuD;wkdY eef;pHESpfuGmjcm;vSrIyif
jzpfygonf/ &mZ0ifukd]y,fypfír&Ekdif[k ,lqp&mjzpfvmygonf/ &mZ0ifvmrif;rsm;teuf
ol&d,pNE´m;? od*FpNE´m;ESifhplvpNE´m;wkdY\'*Fg;rsm;ukd awGU&Sd&NyD;jzpfygonf/6 xkd'*Fg;rsm;u &mZ0ifvm
pNE´m;rif;qufonf a0omvDwGiftrSefwu,fpkd;pHcJhaom rif;rsm;jzpfaMumif; az:jyaeMuygonf/ xkd
tcg &mZ0ifvmpNE´m;rif;quf\ tcef;u@ukdaz:xkwf&ef uRefawmfwkdYwGif wm0ef&Sdvmygonf/
ausmufpmvm pNE´m;rif;qufonf wpfqifhpum;wpfqifhem;ajymqkdvmcJhaom yg;pyf&mZ0ifukd
rSDjirf;jyKí a&;xkd;cJhonfqkdjcif;xuf ,cktcg &SmazGrawGUEkdifawmhonfh ckdifrmaomeef;pOfrSwfwrf;
wpfapmifukdrSDjirf;jyKa&;xkd;cJhjcif;omjzpfEkdifouJhokdkY &mZ0ifvm pNE´m;rif;qufonfvnf; þtwkdif;yif
jzpfayvdrfhrnf/ þokdYjzifh a0omvDorkdif;ü &mZ0ifvmrif;quf\ae&mukd &SmazG&awmhrnfqkdygvQif
tmeEpNEm;ausmufpmomru ,if;ausmufpmwkdif\ ta&SUzufrsufESmESifh ajrmufzufrsufESm&Sd ausmuf
pmrsm;rS od&Sd&NyD;orQukdpkaqmif;í &mZ0if? '*Fg;rsm;ESifhñSdEªdif;&efvkdtyfvmygonf/
tmeEpNEm;ausmufpmt& 'GifpNEm;rif;rS tmeEpNEm;rif;xd eef;pHumvrSm av;&mpktv,ftykdif;
rS &Spf&mpktv,fykdif;xdjzpfaMumif; od&ygonf/ ausmufpmwkdif\ajrmufzufrsufESmwGif pmaMumif;a&
(69)aMumif;yg&Sdaom ausmufpm&Sdonf/ OD;pHomatmifu ,if;ajrmufzufrsufESm&Sd ausmufpmukd
a&SUajy;b*FvDtu©&mrsm;ESifhwlnDaMumif;jyqkdNyD; at'D(10)&mpkwGif a&;xkd;cJhaMumif;qkdygonf/ ausmuf
pmrSm tawmftoifhysufpD;aeNyDjzpfaomfvnf; a0omvDacwfaESmif;rif;rsm; yg0ifaMumif;? ,if;rif;rsm;wGif
od*FpNE´m;rif;\trnfukd txift&Sm;awGU&aMumif;qkdygonf/ OD;pHomatmif\þ awGU&Sdcsufukd
txl;*½kjyKp&m&Sdaeygonf/ od*FpNE´m;rif;\trnfukd &mZ0ifwGif awGU&Sd&NyD;jzpfonfhjyif? od*FpNE´m;
\'*Fg;ukdvnf; awGU&Sd&NyD;jzpfygonf/1 xkdYaMumifh od*FpNE´m;rif;onf at'D(729)rS a0omvD
ysufokOf;onfh at'D(957)xdMum;umvwGif pkd;pHcJhaom a0omvDrif;wpfyg;jzpfaMumif; rSwf,l&ayrnf/
þokdYqkdvQif tmeE´pNE´m;rif;vGefNyD;aemufwGif a0omvDü pNE´m;rif;quf&Sdaeao;onf[lí twdtus
qkd&rnfjzpfyg onf/
&ckdif&mZ0ifwGif a0omvDrif;quf(9)quf\ aemufqkH;rif;jzpfaom plvpNE´m;rif;BuD;onf
waumif;jynfoif;wGJûrdUrStjyef? at'D (957)wGif armfwifpGef;e*g;&pftilü oabFmepfíewf½Gmvm;
aMumif;qkdygonf/ tjcm;wpfzufuvnf; þumvwGifa0omvDukd rGef*kdppfwyfBuD; 0ifa&mufwkdufckduf
í a0omvDysufpD;aMumif;qkdygonf/ arm&pfaumvpfu tpOftvmwGif [dE´L0g'ESifh r[m,eAk'¨
bmomxGef;um;cJhNyD; ,if;tcsdefrSpí [dE´LrsKd;EG,fESifh rGef*kdrsKd;EG,fwkdYaygif;pnf;um &ckdifvlrsKd;ESifh &ckdif
bmompum;jzpfvmaMumif;? pmayta&;tom;onf ,if;xufaemufusí (11)ESifh(12)&mpkrsm;wGifrS
yk*HrSa&muf&SdvmaMumif;qkdygonf
9
/
&ckdif&mZ0ifwGifjyqkdouJhokdY plvpNE´m;rif;ukd a0omvDaemufqkH;rif;tjzpf vufcH&rnfhtaMumif;
&Sdaeygonf/ tmeEpNEm;ausmufpmwGif tmeEpNEm;rif;onf a0omvDaemufqkH;rif;jzpfNyD; at'D (729)
xd pkd;pHcJhygonf/ &mZ0ifwGif plvpNE´m;rif;ukd at'D(975)xdpkd;pHaMumif; jyqkdygonf/ a0omvDwGif
aemufqkH;wGU&Sd&aom'*Fg;rSm plvpNEm;'*Fg;jzpfygonf/ plvr[m&mZm
10
[lí ,aeYacwfokH;tu&m rsKd;jzifh
a&;xkd;xm;NyD; ausmzufwGif em*&Dtu©&mjzifh pmcwfESdyfxm;ygonf/ ckESpfouú&mZfryg&Sdyg/
plvukda&;&mü(p)tu©&ma&;ykHrSm ajrmufOD;acwfta&;tom;rsKd;r[kwfaMumif;ESifh þ'*Fg;onfajrmufOD;
acwf'*Fg;r[kwfaMumif; OD;pHomatmifu oufaojycJhygonf11/ OD;pHomatmif\&ckdiftu©&majymif;
vJvmykHESifh wkdufqkdifMunhfaomtcgvnf; at'D(8)&mpkrS (10)&mpka&;xkd;xm;aom tu©&mESifh wlnDyg
onf
12
/
,if;tjyif avmif;Muufacwfrif;xD;'*Fg;\&ifbwfü ,ckacwfokH;tu©&mjzifh (660)]e&ywd
OD;&D;awmf r[meEb,}[ka&;xkd;xm;NyD; ausmzufwGif e*&Dtu©&mjzfihf pmcwfESdyfxm;ygonf/ ouú&mZf
a&;xkd;rIr&Sdjcif;? tu©&mta&;tom;a&S;usjcif;wkdYaMumifh plvr[m&mZm '*Fg;onf avmif;Muufacwf
ajrmufOD;acwfwkdYxufykdí a&S;usaMumif;xif&Sm;ygonf/ plvr[m&mZm'*Fg;onf &mZ0iftwGufom
ta&;BuD;onfr[kwfbJ? &ckdiftu©&morkdif;twGufvnf; wefzkd;rjzwfEkdifaomoufaocH'*Fg;jzpfae
ygonf/ xkdYjyifa0omvD'*Fg;rsm;onf pmoufoufa&;xkd;avhr&Sdqkdaom arm&pfaumvpf\t,ltq
rSm;,Gif;aMumif;awGU&Sd&ygonf/
þplvpNE´m;'*Fg;ukdavhvmjcif;jzifh (8)&mpkrS (10)&mpktwGif &ckdifpmaytu©&mta&;tom;onf
a&S;a[mif;jA[®DqifhyGm;tu©&mrS ajrmufOD;acwftu©&mta&;tom;okdYwa&GUa&GUajymif;vJvmaMumif;awGU
Ekdifygonf/ xkdYaMumifh þ'*Fg'onf &ckdiftu©&morkdif;twGuf ta&;BuD;aMumif;qkdEkdifjcif;jzpfygonf/
&mZ0ifwGif plvpNE´m;rif;\ eef;pHESpfaygif;ukd (36)ESpf[k jyqkday&m þrif;onf at'D(921)wGif
eef;pHí '*Fg;rsm;ukdvnf; at'D(957)rwkdifrD oGef;vkyfcJhrnf[kcefYrSef;Ekdifygonf/ þtaxmuftxm;
rsm;t& (10)&mpktv,fykdif;wGif &ckdifjynfü,aeYokH;pGJaeaom tu©&mta&;tom;ay:aygufaeNyDjzpf
onf[k ,lq&ayrnf/ tjcm;taxmuftxm;rSm ,if;'*Fg;wGif]plvr[m&mZm}ukd a&;&mü(v?r?[)
tu©&mwkdYonf ajrmufOD;acwfokH;tu©&mrsm;ESifh qifwlaeaomaMumifhyifjzpfonf/ xkdYaMumifh (11)&mpk
(12)&mpkwGifrS pmta&;tom; yk*HrSa&mufvmonfqkdaom arm&pfaumvpf\t,ltqrSm;,Gif;ae
ygonf/ &ckdiforkdif;pOfwGif(8)&mpkrS (10)&mpkxdumvukd tao;pdwfavhvmazmfxkwfEkdifvQif &ckdif
pmaytu©&mta&;tom;onf a&S;ya0oPDacwfuyif qif;oufvmcJhonfhajymif;vJrIuGif;qufukd
awGUjrifekdifygrnf/
txufygtaxmuftxm;rsm;aMumifh plvr[m&mZm'*Fg;onf tmeE´pNE´m;ausmufpmyg rif;rsm;
teuf aemufqkH;awGU&Sd&aom '*Fg;jzpfonfh "r®pNE´m;'*Fg;ESifh ajrmufOD;acwfrif;xD;'*Fg;wkdYMum;umv
wGif oGef;avmif;aom'*Fg;jzpfaMumif; xif&Sm;aeygonf/ xkdYaMumifhplvpNE´m;ESifh od*FpNE´m;rif;wkdYonf
tmeEpNEm;ESifh avmif;Muufacwfrif;xD;wkdYMum;umvwGif a0omvDüpkd;cHcJhaom rif;rsm;teuf yg0ifae
aMumif;odomygonf/
(2) r[mwkdif;pNE´m;rif; pkd;pHaomumvrSm (*) &mpkESifh (10)&mpkMum;umvjzpfaejcif;/
(3) plVpNEm;'*Fg;onf pmaytu©&mta&;tom;ü a0omvDacwfta&;tom;rS avmif;Muufacwf
tu©&mta&;tom;bufokdYajymif;vJaeaomacwfwGif a&;xkd;xm;aom '*Fg;jzpfaejcif;/
(4) &mZ0ifvmrif;qufrS ol&d,pNE´m;? od*FpNE´m;rif;wkdY\ '*Fg;rsm;udkawGU&Sd&NyD;jzpfjcif;/
(5) od*FpNE´m;rif;\trnfukd ausmufpmwkdif ajrmufbufrsufESm&Sd (10)&mpkxkd; ausmufpmwGif
awGU&Sd&jcif;/
ponfwkdYaMumifh r[mwkdif;pNEm;rif;onf at'D(788)wGif a0omvDjynfukdjyefvnfxlaxmifaom
rif;wpfyg;NzpfNyD;? ,if;onfausmufpmvm'GifpNE´m;rif;r[kwfaMumif;xif&Sm;aeygonf/ xkdYaMumifh
a'gufwm*Refpwif\&mZ0ifvm pNE´m;rif;qufonf ausmufpmvmpNE´m;rif;qufukd jyefvnfrSef;q
jyKjyifazmfjycsufomjzpfonf[laom wifjycsufrSm tajctjrpfrckdifvkHyg/
trSefrSm þrif;rsm;onf a0omvDaESmif;acwfrif;rsm;jzpfwef&monf/ '*Fg;rsm;u ,if;rif;rsm;
rwkdifrDuyif pNE´m;rif;quf&SdcJhonfukd azmfjyaeonf[laom OD;pHomatmif\a&;om;csufukdtav;
teufxm;í rSwf,lpOf;pm;zG,f&Sdaeygonf/ taMumif;aMumif;ukdaxmufqvkdufvQif ausmufpmvm
'GifpNE´m;rif;BuD;onf&mZ0ifvmr[mwkdif;pNE´m;rif;BuD;r[kwfaMumif;ukd uRefyfwkdYrSwf,l&ayrnf/
1/ tmeE´pNE´(8)&mpk &ckdifa0omvDrif; (OD;pHomatmif) pm-106^7^8/
2/ ---¤if;----- pm 161/
3/ &ckdifnGefYzl; pm 127/
4/ &cdkifacwfOD;orkdif; (ppffawGaumvdyfr*¾Zif;) pm-
5/ Some Sanskrit Insceription of Arakam (E.H.Johnston)
6/ &ckdif'*Fg;rsm; (OD;pHomatmif) pm-ykH (13)(18)(19)
7/ tmeE´mpNE´m; (OD;pHomatmif) pm 172/
8/ &ckdif'*Fg;rsm; (OD;pHomatmif) ykH 18/
9/ Arakan's place in the Civilization of the Bay (M. Callice)
10/ &ckdif'*Fg;rsm; (OD;pHomatmif) ykH 19/
11/ &ckdif'*Fg;rsm; (OD;pHomatmif) pm 27/
12/ Arakan's Scripts its origin and Evolution (U Aung Tha Oo)
13/ &ckdif'*Fg;rsm; (OD;pHomatmif) pm 7/
a0omvDacwf tjrifopf
a0omvDacwfukdjyefvkdYMunfhuwfzkdY qkdauawmhcg tmeE´pNE´ausmufpmukd owd&uwfygvdar/
,if;ausmufpma& a0omvDacwfeefY ywfoufysm &ckdif&mZ0ifusrf;tm;vkH;xuf ykdvkdYckdifrma&qkdpGmukd
okawoD½kdY vufcHuwf&yga&/ ZmaMumifhvJ;vkdYqkdau vuf[d&mZ0ifwdpGm 15&mpkeefY aemufykdif;usrS
&D;cuwfaw&mZ0ifwdjzpfNyD;au ausmufpmuawmh a0omvDacwfxJrmyif &D;xkd;ca&twGufeefYjzpfyg
a&/ a,'gvJ; ausmufpmrmyga& rif;½kdUoGef;vkyfca& '*Fg;wdukd wGdeDuwf&a&ykdif &mZ0ifvmrif;wcsKdU
oGef;ca&'*Fg;wdukdvJ; wGd&a&twGuf &mZ0ifrmyga& rif;½kdYvJ; a0omvDrmtrSefpkd;pHcuwfaw rif;wd
jzpfawqkdpGmukd uRefawmf½kdUvufcHuwf&yga&/
&mZ0ifrm a0omvDrif;qufukd r[mwkdif;pNErif;BuD;pGm at'D 788ckESpfrSm wnfaxmifa&vkdYqkdyg
a&/ (ukd;-9/pm-5)/ OD;pHomatmifuvJ; a0omvDrif;qufukd &ckdif&mZ0ifrm at'D 8&mpku 10&mpkxd
pkd;pHuwfawvkdY azmfjyyem/ rif; 9yg;[dNyD;au aemufqkH;rif;pGm plvpNE´rif;jzpfawvkdY (ukd;-3?pm-
7)&D;cyga&/ tmeE´pNE´ausmufpm*gxm(19)(20)eefY (21)½kdUrma0omvDukd wnfaqmufawrif;pGm
'GifpNE´rif;BuD;jzpfaMumif;? ûrdUawmfpGm ewfjynfxufykdvkdYvSyaMumif;ukd (ukd;-4?pm-108)&D;xkd;cyga&/
ûrdUemrnfukdawmhcg ausmufpmrm rwGd&yg/ a,'gvJ; a'gufwm*Refpwif? a'gufwmqmum;?
OD;pHomatmif tp[da&okawoD½kdUu taxmuftxm;ckdifckdifvkHvkHeefY 'GifpNE´rif;BuD;wnfca&ûrdUpGm?
a0omvDûrdUjzpfawvkdY qkdcuwfygAsm,f/
'GefpNE´rif;BuD; a0omvDûrdUwnfa&ESpfukd a'gufwmqmum;u at'D370vkdY owfrSwfyga&/
tmeE´NE´ausmufpm&D;xkdk;a&ESpfukdvJ; at'D 729ckvkdY owfrSwfcyga&/ &ckdiforkdif;okawoD½kdUuawmh
atowfrSwfcsufukd trsm;tjym;vufcHuwfyga&/
tcsKdUokawoD½kkdUu &mZm0ifu r[mwkdif;pNE´rif;BuD; eef;wufawESpfukd at'D 327vkdY jyNyD;au
plvpNE´rif;ewf&GmpHa&ESpfukd at'D 769vkdY &D;uwfyga&/ (ukd;-5? pm-191)/ ,csifhtjyif ol½kdUu
ausmufpmu 'GifpNErif;eefY &mZ0ifu r[mwkdif;pNErif;½kdUukd xyfwljyKNyD;au 'GifpNErif;BuD;eef;wufaw
ESpfukdvJ; at'D 327vkdY&D;yem/ tmeE´pNE´rif; ewf&GmpHa&ESpfukdvJ; at'D 667vkdY&D;ygoD;,ifh(ukd;-5/
pm-195)/ ol½kdU,lqcsufrm r[mwkdif;pNE´ueDyem plvpNE´rif;xd &mZ0ifrmyg[da& a0omvDrif;½kdU
eef;pHESpfaygif;pGm 441ESpfjzpfawtwGufeefY? at'D 769txdjzpfNyD;au ausmufpmu a0omvDrif;½kdY
eef;pHESpfaygif;pGm 359ESpfjzpfawtwGuf at'D 686txdjzpfNyD;? a0omvDeef;ysufpDk;vm;ca& ESpfeefYywf
oufyem 83ESpf uGmjcm;eDpGm wGd&yga&/ ,if;okawoD½kdYpGm? ausmufpmvm pNErif;qufukd &mZ0ifvm
pNE´rif;qufeefYxyfwljzpfawvkdY &D;om;,lqeDuwfauvJ;? atykdifa0omvDxD;eef;ysufvm;ca& ckESpf
eefY ywfoufvkdY uGm[eDpGmukdawmh ajz&Sif;csufryD;EkdifuwfygoD;/
,if;okawoD½kdUu 'GifpNE´rif;pGm r[mwkdif;pNE´rif;BuD;jzpfawvkdY qkd½kHru ausmufpmrmyga&
umvpNE? oD&d"r®0dZ,rif;½kdUukd &mZ0ifxJu umvpNE? oD&dpNErif;½kdU jzpfawvkdYvJ; qkduwfygoD;a&/
wcsKdUokawoD½kdUuawmh tmeE´pNE´rif;ukd &mZ0ifu plvpNE´rif;jzpfawvkdYawmif qkdyga&(ukd;-7?pm-
126)/
,if;okawoD½kdU wifjycsufwdrm plvpNE´rif;ewf&Gmvm;a&ESpfukd at'D 769ckvkdY qkdNyD;au ,if;
rif;eef;pHa&ESpfaygif;u 36ESpfvkdYqkda&twGufeefY plvpNE´rif;eef;wufawckESpfpGm at'D 733jzpfvm;yg
a&/ a,au,if;rif; oGef;vkyfca&]]plvr[m&mZm}} '*Fg;ukd at'D733ckrm oGef;vkyfawvkdY qkdpGmeefY
twlwljzpfyga&/ a,'gvJ; ,if;'*Fg;rmyga& tu©&mt&D;tom;t& at'D733rmoGef;vkyfaw '*Fg;
ZmykdifvJ; jzpfEkdifzkdYtaMumif;r[dyg/ at'D 8&mpktwGif;rm &ckdifjynfrm atykdiftu©&mrsKd;okH;pGJeDa&?
ay:aygufeDa&taxmuftxm;r[dyg/ at'D 729rm &D;xkd;ca& tmeE´pNE´ausmufpmukdyif emvE´mu
ykHajymif;vma& jA[®DqifhyGm; tu©&mwdeefY&m &D;xkd;eDoD;pGmukd wGd&yga&/ ,if;Zl;eefYplvpNE´rif;eefwuf
awckESpfukd at'D 733vkdY ,lqvkdYrSefEkdifzkdYrjrifrdyg/
aemufwpfcku 'GifpNE´rif;BuD;eef;wufckESpfukd at'D327vkdY tmeE´pNE´ausmufpm&D;xkd;a&ESpfukd
,if;okawoD½kdUazmfjyuwfawykdif at'D686vkdY(ukd;-5/pm-195)owfrSwfawvJ tmeE´pNE´ausmufpm
ukd emvE´mu,aom"grHausmufpmxuf,if;vkdY &D;xkkd;ca&vkdY qkda&ykdifjzpfeDyga&/ ausmufpmrm yga&
tu©&mt&D;tom;t&vJ ,if;ykdifrjzpfEkdifyg/
a'gufwm*Refpwifu ]]'Gif}}eefY ]]wkdif;}}pGmbmomaA't& eD;pyfaw/ ]]'GifpNE}}pGm]]r[mwkdif;}}pNEjzpf
Ekdifa&qkdpGmukd oHa,mifvkdufyem tcsKdUuvJ; ausmufpmuoD&d"r®0dZ,rif;ukd &mZ0ifrm yg[da&
oD&dpNErif;jzpfawvkdY taxmuftxm;r[dbJ dqkduwfjyefyga&(ukd;-5/pm-192)/ a,auvJ; &mZ0ifrm
rif;9yg;jyqkdyem? ausmufpmrmu rif;22yg;ukdwGd&yga&/
&ckdif&mZ0ifrm a0omvDacwf pNErif;qufeef;pccuwfaw ckESpfeefYywfoufNyD;au t,ifuyif
t*ktxdokawoD½kdUxJrm oabmxm;uGJvGJrIwd wGd&yga&/ OD;pHomatmiftqkdt& qkdauzwfvkdYr&Ekdif
avmufatmif ysufpD;eD;a& tmeE´pNE´ausmufpmwkdifajrmufzufrsufESmrm &ckdif&mZ0ifvm rif;qufukd
wGd&a&vkdY&D;cyga&/ zwfvkdY&oavmufodCHpNE´rif;ukd wGd&a&vkdYvJ; qkdyga&/ yifrvm*wårifuawmh
cg zwfvkdY&oavmufrm ]]odCHpNE´}}]]plvpNE´}}bGJUwdukdvJ; wGd&a&vkdYqkdyga&/ OD;pHomatmifu
atausmufpmrm tmeE´pNE´aemuf a0omvDrSm pkd;pHcuwfaw rif;wdyg0ifNyD;au aemufqkH;rif;pGm
plvpNE´rif;jzpfawvkdY(ukd;-3/ukd;-4)qkdyga&/
ausmufpmeefY &mZ0ifukdñSdEIdif;a&tcg okawoD½kdUtcsif;csif;xJrm ,if;ykdifoabmxm;uGJeDpGmwd
ukd wGdvm&a&tcgatjyóemukd uRefawmf½kdUtedefeefYypfxm;vkdYr&EkdifygAsm,f/ twwfEkdifqkH;qkda&
ykdif ñSdEIdi;fpdppfzkdYvkdtyfvmyga&/ ,if;ykdifpdppfawtcg ausmufpmeefY&mZ0ifu rif;½kdUemrnfcsif;qifwl
eDa&udpö? &mZ0ifvmrif;wdpGm ausmufpmvm rif;xJu bkef;BuD;a&rif;wdukd&mazmfjyjcif;jzpfawqkda&
udpö? wpfqufxJrm ,if;udpöwdukdaqG;aeG;,yif; '*Fg;wdukd ynmoQif½kdUowfrSwfcuwfaw owfrSwf
csufeefY csdefqysm a0omvDacwftpeefYtqkH;umvukd uRefawmf½kdUowfrSwf&ygzkdY/
&ckdif&mZ0ifrm r[mwkdif;pNE´rif;pGm trSwfpOf(1)jzpfNyD;au umvpNE´rif;pGm trSwfpOf(5)jzpfyg
a&/ ausmufpmrm 'GifpNE´rif;pGm trSwfpOf(1)jzpfNyD;au umvpNE´rif;pGm trSwfpOf(3)rmjzpfeDpGmukd
wGd&yga&/ &mZ0ifq&mpGm ausmufpmrmyga& pNErif;½kdUukdrSef;qazmfjya&qkdau? umvpNErif;ukd trSwf
pOf(5)rmxnfhoGif;yem/ ol&d,pNE´? armvpNE´eefY aygvpNE´rif;½kdUukd trSwfpOf(2)(3)eefY(4)½kdUrSm xnfh
oGif;czkdYr[kwfyg/ odCHpNE´rif; '*Fg;eefY (plvr[m&mZm'*Fg;½kdUuvJ;)atrif;qufpGm pdwful;,Of
rif;qufr[kwfqkdpGmukd oufoDjyeDuwfyga&/ a,NyD;au ausmufpma0omvD yxrrif;quftqkH;rm
rif;(16)yg;vkdY&D;xkd;xm;yem &DwGufMunhfa&cg rif;13yg;xJ wGd&a&twGufeefY csefxm;ca&rif;3yg;pGm
atrf;wdjzpfEkdifzkdYvm;vkdY wGufqMunhfyga&/ ,if;ykdifqkdjyefau]]0d&pNE}}]]NyDdwdpNE}}½kdUykdifeef;pHESpfu aumif;eJ
a& rif;wdukd ausmufpm&D;xkd;pGmrSmcsefxm;zkdYqkdpGm rjzpfEkdifvkdYwGufMunhfrdyga&/ a,NyD;au]]umvpNE}}eefY
]]xlvpNE´}} rif;½kdUykdif rif;qkd;rif;npfwdukd &mZ0ifrmwGd&pGmuvJ &mZ0ifrmyga& rif;wdpGm xif&Sm;
ausmfMum;NyD;au bkef;wefckd;BuD;rm;a& rif;wdukdazmfjyxm;pGm jzpfawqkdpGm jzpfEkdifzkdYr[kwfyg/
&mZ0if½kdUrmu toDtcsmavhvmMunhfa&cg umvpNE´rif;eefYywfoufyem]]&wemokH;yg;ukd
rMunfñdk? tvªoDwif;r[d? wkdif;jynfpD;yGm;csrf;omukdvJ; wkd;wufatmifrvkyf? wkdif;jynfvJ; rNidrf;csrf;?
&wemrkd;vJ; r&Gm?(ukd;-1]]a#mf}}csyf]]0rf;}}?ukd;-2?]]p}}csyf]]0rf;}})vkdYqkda&/ ausmufpmrm umvpNE´rif;pGm
(9)ESpfeef;pHa&/ EkdifiHa&;? vlrIa&;rmuRrf;usifa& ,if;rif;pGm ewfjynfukd <ujref;a&}}vkdY(ukd;-4? pm-
110)wGd&yga&/ ,csifhwdukd axmufyem&mZ0ifxJu umvpNErif;pGm? ausmufpmrmyga& umvpNErif;
vkH;0rjzpfekdifqkdpGm wGufqMunhfvkdY&yga&/ &mZ0if½kdUrm ]]xlvpNE´}}rif;eefYywfoufysm taysmftyg;
vkdufpm;NyD;au olawmf aumif;½kdUtqkH;trukdremcH? &wemokH;yg;? oDvpm*rmvJrwnf? rif;usifh w&m;
eefYvJ;rnD? jynfol½kdU pD;yGm;ukdvJ; rapmifha&SmufvkdY (ukd;-1?]]a#mf}}csyf]]aMum}}? ukd;-2?]]p}}0rf;)jyqkd
uwfyga&/ &mZ0iftm;vkH;rm atrif;wdukd rif;aumif;rif;jrwfwd? bkef;BuD;NyD;xif&Sm;a&rif;wdvkdY r&D;om;
uwfyg/ wcsKdUokawoD½kdUu atykdifqkd;&Gm;pGma& rif;ukdyifausmufpm&D;xkd;ca& tmeEpNErif;jzpfawvkdY
qkduwfygoD;a&/ (ukd;-7?pm-126)/ ol½kdUuawmh atrif;pGmtoufi,f&G,foD;a&twGufeefY aemiftcgrm
w&m"r®ukdrsufuG,fjyKyem? taysmftyg;vkdufpm;cpGm jzpfEkdifa&vkdYtaMumif;jyyga&/ a,'gvJ;
wkdawmif;a& eef;pHumvtwGif;rm ,if;ykdifajymif;vJvmzkdYqkdpGm jzpfEkdifzkdYcJ,Of;yga&/ xlvpNE´rif;
eef;pHESpfukd &mZ0ifBuD;rm 25ESpf? irnf&mZ0ifeefY &ckdif&mZ0ifopf½kdUrm 19ESpf? "n0wD&mZ0ifopfrm
9ESpf? tif;apmufrm 16ESpf qkdyemtrsKd;rsKd;jyqkduwfyga&/ ewf&GmpHa&tcg ,if;rif;toufukd
&mZ0ifBuD;rm 54ESpf? irnf&mZ0if eefY &ckdif&mZ0ifopf½kdUrm 41ESpf? tif;apmuf&mZ0ifrm 38ESpfvkdYqkduwf
yga&/ ausmufpmrmawmhcg eef;pHESpfaygif;ukd 9ESpf&m&DwGufvkdY&yga&/ a,NyD;au &mZ0ifrm
xlvpNEeefYywfoufNyD;au aumif;rIukokdvfjyKvkyfawvkdY wpdaoQvJ;azmfjyxm;pGm rwGd&yg/ ,if;ZkeefY
xlvpNE´pGm? tmeE´pNE´rif;jzpfekdifzkdY tajctaer[dyg/
aemufwpfcku oD&dpNE´rif;eefY oD&d"r®0dZ,rif;ukd twlwljzpfawvkdY qkdxm;a&udpöyg/ ar"ynm
armfuGef;rmu oD&dpNE´rif;pGm Ak'¨omoemukd yOöro*Fg,emwifyGJusif;yca&vkdY azmfjyxm;yga&/ &ckdif
jynfu oHCm(1000)eefY oD[kdVf(oD&dvuFm)u oHCm(1000)½kdUuyifhzdwfyem(3)ESpfwdwdMumjrifhatmif
o*Fg,emwifNyD;au ygVdbmomeefY yd#uwf? t|uxm?#dumwdukd aMu;eD? aMu;0gcsyf5000rm tu©&m
wif &D;xkd;ca&vkdYqkdyga&/ (ar"ynmarmfuGef; vuFmukd½Iyg/)
Ak'¨omoemhorkdif;rm o*Fg,emwifyGJqkdpGmu omrefvkyfief;aoQrsKd;r[kwfyg/ tav;teuf
xm;ysm BuD;BuD;us,fus,fusif;y&a&yGJrsKd;jzpfyga&/ Ak'¨omoemawmfukdouf0if,kHMunfa& rif;wpfyg;
tzkdY&mrm o*Fg,emwifyGJ usif;yyD;&jcif;xuf ykdvkdY xif&Sm;ausmfMum;a&vkyfaqmifrIrsKd;r[dEkdifqkdpGm
udk omoemhorkdif;ukd avhvmzl;a&vlwkdif;oduwfyga&/ tZmwowfrif;? umvaomurif;? tmaom
urif;? 'k|*grPdrif;½kdUukd Oyrmxm;yem Munhfau wGufqvkdY&yga&/ tcsKdUokawoD½kdUqkda&ykdif &mZ0if
u oD&dpNE´rif;pGm ausmufpmrmyg[da& oD&d"r®0dZ,rif;&m jzpfeDzkdYqkdau ausmufpmxJrm t*kjrifwGd&
a&ykdif;]]&wemokH;yg;ukd tpOfatmufarhjcif; ukokdvfeefY,OfaomaMumifh}} dqkda&avmuf&m azmfjyczkdY
r[kwfyg/ t*kazmfjyxm;pGmxufykdNyD;au o*Fg,emwifa&taMumif;ukd wpfpGef;wpfpaoQavmufawmh
&D;xkd;cygzkdY/ wjcm;taMumif;wpfckuvJ; oD&d"r®0dZ,rif;pGm ax&0g'yd#uwfawmfukd ygVdbmomeefY&m
&D;xkd;czkdYtaMumif; [dyga&/ a,ZkeefY &mZ0ifvm oD&dpNErif;pGm? ausmufpmrm yg[da& oD&d"r®0dZ,rif;
r[kwfvkdY,lq&ygzkdY/
oD&dpNE´rif;eefY oD&d"r®0dZ,ukd twlwljzpfawvkdY ,lquwfaw okawoD½kdUu oD&d"r®0dZ,rif;
eef;wufouú&mZfpGm at'D 665 jzpfawtwGufeefY at'D 6&mpk? & &mpku &ckdifjynfrm ouúwbmom
okH;pGJca& taxmuftxm;wdu ykdNyD;rsm;eDa&twGuf o*Fg,emwifyGJrm &D;xkd;ca& bmomeefYywfouf
yem]]acwfNydKifausmufpmtaxmuftxm;wdt&? &D;xkd;ca& bmompGmouúwbmomeefY ygVdbmom
ESpfrsKd;vkH;jzpfEkdifonf}}vkdY(ukd;-6?pm-15)qkdjyefyga&/ omoemYorkdif;rm ax&0g'*kdPf;pGm wpfckwnf;
aom ygVdAk'bmom*kdPf;jzpfyga&/ oD[kdVf(oD&dvuFm)u &[ef;awmf½kdUuawmh ax&0g'yd#uwfawmfukd
ouúwbmomeefYwifpGmukd vufcHygzkdYvm;/ o*Fg,emyGJrm OD;pD;em,uyk*¾dKvfjzpfaw t&Sifr[mplv
a&0ax&fuaum at'D5&mpktwGif;u &Sifr[mAk'©aCmoygVdbmomeefY&D;om;a& 0dok'¨dr*fusrf;ukd
ouúwbmomukd ajymif;yem &D;om;ygzkdYvm; qkdpGmukdwGufqMunhfzkdYvkdyga&/
'GifpNErif;BuD;eefwufouú&mZfukd r[mwkdif;pNErif;BuD;eef;wufouú&mZfeefY twlwlqkdyem at'D
237vkdY&D;om;vkdufjyefa&tcg tmeE´pNE´rif;eef;wufouú&mZfpGm at'D 677jzpfvmc&yga&/ ,if;ykdif
qkdau tmeE´pNE´ausmufpm&D;xkd;a&ESpfpGm at'D 686jzpfvm;c&yga&/ (ukd;-5/pm-195)/ ,if;okaw
oD½kdUu ,if;ykdifqkdeDuwfauvJ a'gufwmqmum; &D;om;csufwdukd MunfhauemvE´mausmufpm&D;xkd;
csdef at'D 725eefYaemufykdif;frS&m &D;xkd;ca&vkdYwGd&yga&/ a'gufwm*Refpwif t&D;tom;t&vJ tmeE´
pNEausmufpmpGm emvEmausmufpmxufaemufusNyD;au pmt&D;tom; ykHajymif;prm&D;xkd;a&vkdY od&yg
a&/ ,if;ykdifvkdYqkdau tmeEpNErif;eef;wuf ouú&mZfpGm 677jzpfaw/ 'GifpNErif;eef;wufouú&mZfpGm
at'D 327jzpfawqkdpGmwda& jzpfEkdifa&t,ltqwdr[kwfqkdpGmukd wGdvm&yga&/ ,if;okawoD½kdU,lq
a&twkdif;qkdau tmeE´pNE´ausmufpm&D;xkd;csdefpGm emvE´mausmufpm &D;xkd;a&tcsdefxufESpfaygif;
(40)avmufykdNyD;apmeDpGmukd wGd&yga&/
aemufwpfck[deDoD;pGmu]]r[mwkdif;pNE´}}eefY]]'GifpNE´}}qkda& emrnfESpfckrm ]]wkdif;}}eefY]]'Gif}}ukdbmom
aA't& eD;pyfaw/ ]]wkdif;}}pGm]]'Gif}}jzpfaw/ r[mwkdif;pNE´rif;wpfyg;xJ;eefYoufqkdifpGm r[kwfaMumif;
wGd&yga&/ &mZ0ifapmifapmif½kdUrm a0omvDacwfrif;9yg;½kdUudk azmfjya&cg r[mwkdif;pNE´? od*Fwkdif;pNE´?
plvwkdif;pNE´qkdyemyDrlwdrm wGduwf&a&twGuf ]]wkdif;}} qkda&pum;pGm r[mwkdif;pNE´rif;wpfyg;xJ;eefY
&m oufqkdifeDa&pum;r[kwfpGmukd owdjyKzkdYvkdygzkdY/
OD;pHomatmifu]]&ckdif&mZ0ifrm pNE´rif;qufukd 8&mpku 10&mpkxd pkd;pHa&rif;qufvkdYazmfjya&/
rif;9quf[dNyD;au aemufqkH;rif;pGm plvpNErif;jzpfaw/ ,if;rif;qufpGm at'D 957avmufrm ysufpD;
vm;ca&qkdyem rif;½kdUemrnfwdukd azmfjyAsm atrif;½kdUa& a0omvDaESmif;acwfrm pkd;pHca&rif;wdjzpfygzkdY/
'*Fg;wdu atrif;ukd rwkdifcifuyif pNE´rif;quf [deDcpGmukdazmfjyeD\/ (ukd;-3/pm-7)vkdY &D;cyga&/
&mZ0ifvm pNE´rif;qufa& OD;pHomatmif,lqca&ykdif a0omvDaESmif;acwfrif;wdjzpfyga&/
OD;pHomatmifu ]]ausmufpmwkdifajrmufzufrsufESmrm pmaMumif;a& 69aMumif;[da&ausmufpmukd &D;xkdk;
xm;a&/ pmvkH;tu©&mykHo@mefpGm&Sd b*FvDtu©&meefYwla&/ 10&mpkavmufu &D;xkd;ca&vkdY cefYrSef;&
a&/ atausmufpmrmvJ? rif;qufwdyg0ifpGmukd wGd&a&/ atausmufpmyg bk&ifwpfyg;jzpfaw odCH
pNE´rif;'*Fg;wpfjym;ukd wGd&NyD; jzpfyga&}}vkdY(ukd;-3? pm-9)xkd;cyga&/ a'gufwmapmxGef;atmif azmfjy
pGmrmvJ; ]]ausmufpmyg rif;emrnfrm oD&dodCH *@ol&pNE}}vkdY yg[dyga&/ '*Fg;eefYausmufpmrmyga&
emrnfESpfcktrsm;pk wlnDeDa&twGufeefY rif;emrnfwdtwGuf ckdifvkHa&½kyf0w¬Ktaxmuftxm;jzpfaw
(ukd;-8? pm-50)vkdYqkdyga&/ odCHpNE´rif;emrnfukd &mZ0ifrmvJwGdeD&yga&/
aemufwpfcku ausmufpmwkdif;ajrmufzufrsufESmrm ]]plvpNE´ owdv0dMur}}vkdY yg[dyga&/ plv
pNErif;pGm &mZ0ifpNErif;qufu aemufqkH;rif;jzpfyga&/(,if;rif;oGef;vkyfca&vkdY ynmoQif½kdU,lqxm;
a& plvr[m&mZm'*Fg;ukdvJ; wGdxm;&ygoD;,ifh/)
tmeEpNEausmufpmukd at'D 8&mpku&D;xdk;cNyD;? ausmufpmwkdif ajrmufzufrsufESmrm ausmufpm
ukd 10&mpkrm &D;xkd;ca&qkdpGmukd axmufyem ,if;ajrmufzufrsufESmyg rif;½kdUa& tmeE´pNE´aemufrS
a0omvDupkd;pHca& rif;½kdUjzpfuwfawvkdY twdtusqkdEkdifyga&/ ausmufpmwkdifajrmufzufrsufESmyg
rif;½kdUa&&mZ0ifvm rif;½kdUeefY emrnfcsif;uaumif;eD;eD;pyfpyfwlnDa&twGufeefY &mZ0ifvm pNErif;quf
pGm ausmufpmwkdifajrmufzufrsufESmyg pNE´rif;qufukdrSef;qazmfjycsuf&m jzpfEkdifzkdYvkdY? ,if;ykdifwGufq
rdyga&/ ausmufpmwkdifajrmufzufrsufESmrmyga& pNE´rif;qufpGm tmeE´pNE´aemuf a0omvDrmpkd;pHc
a& rif;wdjzpfeDuwfawykdif? &mZ0ifpNErif;qufvJ at'D 8&mpku 10&mpkxd pkd;pHca&rif;qufjzpf&ygzkdY/
atudpö? atwifjycsuf jzpfEkdifrjzpfEkdifukdwGufqEkdifzkdYtwGuf odCHpNE´'*Fg;ukdpdaoQavhvmMunhfygar/
'GifpNE´ukd r[mwkdif;pNE´eefYtwlwljzpfawvkdY ,lqa&okawoD½kdU? r[mwkdif;pNE´rif;eef;wufaw
ckESpfukd at'D 327vkdY ,lquwfaw okawoD½kdUt,ltqrm od*FpNErif;eef;pHouú&mZfukd at'D667vkdY
(ukd;-5/ pm-19)qkduwdyga&/ atcsifhukd qef;ppfMunhf&ygzkdY/
&ckdifjynfrm pkd;pHc*wfaw rif;½kdUa& ol½kdUeef;wufawESpfrmyif '*Fg;ogef;vkyfavh[dyga&/ ,if;
okawoD½kdUazmfjya&ykdifqkdau od*FpNE´rif;a& '*Fg;ukd at'D 667rm oGef;vkyfawvkdYowfrSwf&zkdY jzpfeD
yga&/ a,'gvJ; ausmufpmt&qkkdau at'D667ywf0ef;usifpGm "r®0dZ,rif; xD;eef;pkd;pHeDa&tcsdef
jzpfeDyga&/ ,if;"r®0dZ,'*Fg;ukdvJ; uRefawmf½kdUwGdxm;&NyD;jzpfyga&/ yifrvm*wårif;u "r®0dZ,rif;
'*Fg;oGef;vkyfcsdefukd at'D 7&mpkvkdY(ukd;-10? pm-174)owfrSwfyga&/ ,if;ZkeefY ,if;okawoD½kdU
qkduwfawykdif at'D 667umvpGm odCHpNE´rif;pkd;pHa&umvr[kwfyg/ odCHpNE´'*Fg;ukd avhvmMunhf
a&tcg '*Fg;rm &D;xkdk;xm;a&tu©&mjzpfawvkdY (ukd;-10? pm-176)qkdyga&/
,if;ZkeefY od*FpNE´rif; yg0ifeDa& r[mwkdif;pNE´utp plvpNE´tqkH;jzpfaw &mZ0ifvm a0omvD
rif;qufpGm txufrmazmfjyca& okawoD½kdU,lquwfawykdif ausmufpmrmyga& 'GifpNE´rif;qufvJ;
r[kwfbJtmeEpNEewf&GmpHNyD;aemufrS&m at'D8&mpku 10&mpkxd (ykdvkdYwdwdususqkd&au at'D 788u
at'D 957xd)a0omvDrm pkd;pHa&rif;qufvkdYqkdpGm &Sif;eDygAsm,f/ ,if;twGufeefY od*FpNE´rif;eefpHum
vpGmvJ at'D 667uppGm r[kwfbJeefY atrif;pGm at'D 935ueDyem 951xd pkd;pHca&vkdY azmfjycsufwd&m
rSefuefeDpGmwGd&yga&/
,if;twGufeefY tm;vkH;ukdûcHNyD;au okH;oyfzkdY,ykdifvkdYqkdau ]]'GifpNE´}}tp]]tmeE´pNE´}}tqkH;[da&
ausmufpmvm rif;½kdYpGm at'D 370u 729xd a0omvDrm pkd;pHca& rif;qufjzpfNyD;au]]r[mwkdif;pNE´}}
tp]]plvpNE´}}tqkH;jzpfaw &mZ0ifvmrif;qufpGm at' D788u 957xd pkd;pHca&rif;wdjzpfaMumif;
xif&Sm;eDyga&/
&mZ0ifvmaemufqkH;pNErif;jzpfaw plvpNErif;aemuf a0omvDrm tjrwlrif;eefY? yJjzLrif;ESpfyg;pGm
37ESpf tkyfpkd;cygoD;a&/ ,if;twGufeefY a0omvDacwfpGm plvpNE´m;rif;ewf&GmpHa&ESpfupNyD; ,if;rif;
ESpfyg;tkyfpkd;ca& 37ESpfukd xnfhaygif;ysm Munhfau a0omvDacwfpGm at'D 994ukefqkH;a&vkdY ynm&Sif
½kdUowfrSwfuwfyga&/
,if;ykdiftaMumif;tcsufwdaMumifhyif q&mBuD; OD;pHomatmifpGm ausmufpm&mZ0ifeefY? '*Fg;½kdUukd
ñSdEIdif;wGufqNyD;au a0omvDacwfukd atmufazmfjya&twkdif; owfrSwfcyga&/
(1) "n0wDacwf ( ? at'D 370 xd)(2) a0omvDacwf (at'D 370 rS at'D 994 xd)
(3) yOömacwf (at'D 1018 rS at'D 1118 xd)
(4) yk&defacwf (at'D 1118rS at'D 1142 xd)
(ukd;-11?pm-109)
,if;ZkeefY &ckdifjynfrm bkef;rD;eDvxGef;awmufca&]]a0omvDacwf}}pGm at'D 370upNyD;au at'D
994xdqkdpGm trSwfjzpfawvkdY wifjyvkdufyga&/ okawoD½kdUwGufqMunhfzkdYtaxmuftulaoQ wpfck
teDeefYwifjy&jcif;jzpfyga&/
ukd;um;aom pmtkyfpmwrf;wd
(1) q&mirnf; &ckdif&mZ0if(ppfawGûrdUMum;ausmif;ayrI)
(2) tif;apmuf&mZ0if? (okawoDynmpm&rI)
(3) OD;pHomatmif &ckdif'*Fg;rsm;
(4) OD;pHomatmif tmeE´pNE´
(5) xGef;a&Tckdif &ckdifa&S;a[mif;ûrdUawmfrsm;
(6) xGef;a&Tckdif &ckdifa0omvDacwfAk'¨tEkynm
(7) atmifvSodef; a0omvDacwfpdppfcsuf&ckdifr*¾Zif;(17)
(8) Dr. apmxGef;atmif &Spfaomif;bk&m; ausmufpmwkdifajrmufzufrsufESm
(&ckdifo[m,pmapmif 1986)
(9) U San Shwe Bu A Brief Note on the old Capitals of Arakan
(10) P.Gutman-Ancient Arakan
(11) U San Tha Aung The Budddhist Art of Ancient Arakan
r[m0d&ukdppf½IH;ol
tmeE´pNE´ausmufpmonf at'D(8)&mpkrwkdifrD &ckdifrif;pOfrif;quf &mZ0ifusrf;rsm;teuf
trSefuefqkH;ESifh tckdifrmqkH;aom taxmuftxm;jzpfonfukd em;vnfNyD;aemuf &ckdif&mZ0ifukd avhvmol
tcsKdUonf? &mZ0ifvmpNErif;qufukd ausmufpmvm pNErif;qufESifh ñSdEIdif;írnfokdYrQ tqifajynDnGwfrI
&&Sdrnf[kwf[lívnf;aumif;? tNrJwap tqDtai:rwnfh jzpfaevdrfhrnf[lívnf;aumif; nnf;wGm;cJh
Mu\/
,if;tjyifausmufpma&;xkd;&mü csefxm;cJhaom a0omvDyxrrif;qufrS rif;okH;yg;vkH;ukdaomf
vnf;aumif;? rif;wpfyg;yg;ukdaomfvnf;aumif; rnfokdYrQajc&mcHívkdufvH&SmazGaomfvnf; awGU&SdEkdif
zG,f&mvrf;r&Sdonfhtjyif? at'D(600)jynhfESpfü yla&yl&rSa[m0d&onf a0omvDukdppfqifonfhtcg?
a0omvDxD;eef;ukdpGefvTwfcJh&aom rif;onfat'D(597)rS (600)xdxD;eef;pkd;pHcJh&aoma0omvDrif;quf
rS aemufqkH;rif;jzpfonfhZGwdpNE´rIwpfyg; tjcm;olrjzpfEkdif[kí tckdiftrm,lqxm;cJhMuayonf/
okdYaomf '*Fg;rsm;? ausmufpmrsm;/ aMu;eDjym;pmrsm;? acgif;avmif;pmrsm;? acwfNydKifrSwfwrf;rsm;?
okawoDwkdY\ &SmazGaz:xkwfcsufrsm;jzifh ñSdEIdif;jcif;jzifh a0omvD&mZ0ifonf tawmfyif½kyfvkH;ay:
aeNyD[k qkd&rnfjzpfayonf/ a0omvDacwf&mZ0ifukd a&;om;ûypkaeMuaom okawoDrsm;twGuf
tkwfwpfcsyfoJwpfyGifhrQ taxmuftul&ekdifrnfavm[laom apwemjzifh vufvSrf;rdorQaom '*Fg;pm?
acgif;avmif;pm? acwfNydKifrSwfwrf;okawoDwkdY\ az:xkwfcsufrsm;ukdpkaqmif;í© pma&;olonf þ
aqmif;yg;ü at'D(600)jynfhESpfu &ckdifjynfa0omvDxD;eef;ukd yla&yl&rS r[m0d&u vma&mufwkdufckduf
cJhpOfu r[m0d&xHwGif ppf½IH;cJh&aom pNE´rif;wpfyg;ukd pl;prf;&SmazGwifjyxm;ygonf/
tjcm;wpfbufrSMunhfrnfqkdvQif ausmufpmvma0omvDrif;qufwGif rif;(16)yg;[kqkdaomfvnf;
ausmufpmwGifazmfjyaompm&if;t& rif;(13)yg;om&Sday&m(ukd;um;-2/ pm-159)? ausmufpmwGifrazmfjy
bJcsefxm;cJhaom rif;(3)yg;teufrS (1)yg;ukd azmfxkwfwifjyxm;ygonf/
r[m0d&\ppfab;aMumifh a0omvDxD;eef;ukd pGefYvTwfcJh&aomrif;ukd rSef;qwifjy&mü? ausmufpm
vmpNE´rif;qufESifh &mZ0ifvmpNE´rif;qufukd rvGJra&SmifomñSdEIdif;&ef vkdtyfygonf/ tb,faMumifh
qkdaomf ausmufpmESifh&mZ0ifonf uGJvGJrIrsm;&SdaeouJhokdY &mZ0iftcsif;csif;vnf; uGJvGJrIrsm;&Sdaeaom
aMumifhyifjzpfayonf/
pNErif;qufrsm;ESifh ywfoufí tcsKdUu]]&mZ0fivm pNErif;qufonf ausmufpmvmpNErif;quf
ukd jyefvnfrSef;qjyKjyifaz:jycsufomjzpfonf/ (ukd;um;-6)[kvnf;aumif;? &mZ0ifvmpNE´rif;rsm;
onf a0omvDwGifeef;pHcJhaomrif;rsm;teufrS a&G;cs,faz:jyaomrif;rsm;omjzpfonf/ (ukd;um;-5)[k
vnf;aumif;awG;qcJhMuayonf/
E.H. johaston onf ausmufpmvm ]]'Gif}}[laompum;ukd &mZ0ifvm]]wkdif;}}[laompum;vkH;ESifh
bmomaA'enf;t& wlnDaMumif;jyqkdxm;cJh\/ ,if;\t,ltqaemufokdYvkdufí tcsKdUu
ausmufpmESifh&mZ0ifwGif ]]umvpNE}}[lítrnfwlyg&Sdonfqkdum ,if;rSwpfqifhausmufpmvm oD&d"r®
0dZ,rif;onf &mZ0ifvmoD&d pNE´rif; jzpfonf/(ukd;um;-4? pm-159)[kqkdoluqkdjyefygonf/
okdYaomfvnf; trSeftm;jzifh ]]umvpNE}}[líausmufpmwGifa&;xkd;xm;aompmukd zwf&onfrSmjywfom;vS
onfr[kwfacs/ ,if;pum;vkH;rSm ausmufpmwGif ysufpD;ítwdtuszwfr&awmhyg/ (ukd;-2? pm-
153)ukdMunfhyg/
(E.H. johaston)u ,if;pum;vkH;rSm ]bmv}r[kwfekdifaMumif;? ,if;pum;vkH;onf ]umv} okdYr[kwf
]&mv}jzpfEkdifaMumif;? jyqkdNyD; ]umv}[lí ,lqxm;cJhjcif;jzpfayonf/(udk;-6? udk;-9? pm-55)/ q&mBuD;
OD;pHomatmifu vufa&;jzifhul;,la&;om;&mwGif ](um)v}[k ,lqygonf/ raocsmaomt"dyÜg,f
jzpfygonf/ (ukd;-2? pm-80)/ (Pamela Gutman)urI ,if;pum;vkH;ukd ]bmv}[k (ukd;-9? pm-55)
a&;om;ygonf/
rnfokdYyifjzpfap? ckdifrmaomtaxmuftxm;rsm;t& ausmufpmvm'GifpNE´rif;qufonf &mZ0if
vm ]wkdif;pNE´}rif;qufr[kwfEkdifaMumif;ukd pma&;olkonf 1986ckESpfu xkwfa0cJhaom &ckdifo[m,
toif; aiG&wktxdrf;trSwfpmapmifwGif a&;om;cJhzl;ayonf/
trSefrSm]'GifpNE´rif;}onf at'D(370)wGif a0omvDukdwnfaxmifpkd;pHoljzpfNyD; r[mwkdif;pNE´rSm
q&mirnf;\&mZ0ifwGif jyqkdouJhokdY at'D(788)wGif a0omvDukdjyefvnfwnfaqmuftkyfpkd;aomrif;
jzpfp&m&Sdygonf/ &ckdif&mZ0ift& r[mwkdif;pNE´onf at'D (788)wGif a0omvDukdwnfaxmifpkd;pHNyD;
at'D(957)wGif rGef*kdwkdY\wkdufckdufrIaMumifh a0omvDysufqD;cJh&onf/(udk;um;-8)
(D.C Sircar)\ tvkdt& ausmufpmvm a0omvDyxrrif;qufonf at'D(370)rS at'D(600)xd
vnf;aumif;? 'kwd,rif;qufonf at'D(600)rS at'D(729)xdvnf;aumif; pkd;pHonf/ (ukd;-7? ukd;-
2? pm-159-171)r[mwkdif;pNErSm at'D(788)wGif pkd;pHaomrif;jzpfonf/ "n0wDESifha0omvDacwfrif;
rsm;\ eef;pHouú&mZfrsm;tcsif;csif; uGJvGJaerIrsm;aMumifh OD;pHomatmifonf rnfonfh&mZ0ifusrf;ukd
yif trSef,l&rnfukd rodEkdifaomtajctaewGif &Sdygonf/(ukd;-2? pm-216)[k a&;om;cJhzl;\/
&mZ0ifvmpNE´rif;qufonf tmeE´NE´aemuf a0omvDwGif at'D(788)ü pwifpkd;pHaomrif;quf
[kwfonf? r[kwfonf[laomtcsufonf r[m0d&ukdppf½IH;ol}tm;&SmazG&mwGif ta&;BuD;aom
taxmuftxm;jzpfay&m &mZ0ifvmpNE´rif;qufrS odCHpNE´rif;'*Fg;ukd OD;pGmqef;ppfygrnf/
,if;okdYavhvm&mwGif odCHpNE'*Fg;xufykdí a&S;us[ef&Sdaom ]"r®pNE} '*Fg;ESifhEIdif;,SOfavhvm&ef
vkdtyfygonf/ "r®pNErif;onf at'D(704)wGif a0omvDüeef;pHonf/ &ckdifrif;rsm;onf eef;wufaom
ESpfüyif '*Fg;oGef;vkyfMuay&m "r®pNE´'*Fg;ukd at'D(704)wGifyifoGef;vkyfjcif;jzpfayonf/ odCHpNE´rif;
'*Fg;wGif a&;xkd;xm;aomtu©&mrsm;rSm at'D(10)&mpkwGifrS &ckdifjynfokdYa&muf&Sdvmaom &Spfaomif;
bk&m;ausmufpmwkdifajrmufbufrsufESmrS a&SUajy;b*Fvdtu©&mrsKd;jzifh a&;xkd;xm;ygonf/
]oD&dodCH*@}[laomtrnfukd '*Fg;ay:wGif pmaMumif;a&ESpfckjzifha&;xkd;xm;ygonf/ (ukd;-1?
ykH-18)Pamela Gutmanu þ'*Fg;onf tmeE´pNE´ausmufpma&;xkd;NyD; umvtwefMumjrifhaom
tcsdefwGifrS oGef;vkyfNyD;&Spfaomif;bk&m;ausmufpmwkdifajrmufbufrsufESmrS at'D(10)&mpkxkd; tu©&m
ta&;tom;ESifhwlnDaMumif; þ'*Fg;rSm ausmufpmwGifyg0ifaom ]oD&dodCHywdol&pNE} [laomrif;\
'*Fg;jzpfEkdifaMumif; (ukd;-9? pm-125)qkdygonf/
OD;pHomatmifuvnf; ausmufpmwkdifajrmufbufrsufESmwGif &mZ0ifvmrif;tcsKdU\trnfukdawGU
&aMumif;? odCHpNErif;\trnfyg0ifaMumif; (ukd;-1?pm-9)qkday&m þ'*Fg;onf &mZ0ifvm odCHpNE
rif;\ '*Fg;jzpfEkdifaMumif;qkH;jzwfekdifygawmhonf/
tcsKdUu&mZ0ifvm r[mwkdif;pNE´rif;\eef;pHouú&mZffukd at'D(327)[kqkdygonf/ (ukd;-4? pm-
191)/ ,if;wkdY\tqkdt&jzpfaom odCHpNE\eef;pHESpf at'D(667)rS at'D(733)(ukd;-4?pm-191)onf
D.C-Sircar wifjyxm;onfh tmeE´pNE´ausmufpmvm "r®pNE´rif;\eef;pHESpfESifh wkdufqkdifaeonfhtjyif
azmfjycJhNyD;jzpfonfhtwkdif; odCHpNE´'*Fg;ay:wGif a&;xkd;xm;aomtu©&mrSm &ckdifjynfwGif at'D(7)ESifY
(8)&mpktwGif; rokH;pGJao;yJ/ at'D(10)&mpktwGif;pkd;pHaom rif;qufjzpfNyD; odCHpNE´\eef;pHumvrSm
at'D(935)rS at'D(951)xd[k jyqkdaom (ukd;-8)&ckdif&mZ0ifvm rSefuefaMumif; odomEkdifygonf/
odCHpNE´'*Fg;ukd ausmufpmt& at'D(704)rS at'D(720)xd eef;pHoGm;aom "r®pNE´rif;\'*Fg;
(ukd;-1?ykH-19)ESifh EIdif;,SOfMunfhvQifvnf; vufa&;vufom;ynmt&vnf;aumif;? a&;xkd;xm;aom
tu©&mrsm; okH;pGJaomacwft&vnf;aumif;? "r®pNE´'*Fg;onf odCHpNE´'*Fg;xufrsm;pGm a&S;usaeonf
ukdawGU&ayonf/
]"r®pNE}[ka&;xkd;xm;aom'*Fg;ay:wGif a&;xkd;xm;aomtu©&mta&;tom;ukd ,if;'*Fg;oGef;vkyf
NyD; ("r®pNErif; eef;wufNyD;)aemuf 25ESpftMumwGif a&;xkd;cJhaom tmeEpNEausmufpmrS pmta&;tom;
ESifh EIdif;,SOfEkdifygonf/ ausmufpmwGif a&;xkd;xm;aomtu©&mrSm ausmufpmra&;xkd;rDeSpf tenf;i,f
twGif;u emvE´rS wkduf½kduf,laqmifvmaom ],aom0grH tu¨&m}jzpfonf/(ukd;-5)/
"r®pNE´'*Fg;ay:wGif a&;xkd;xm;aomtu©&mta&;tom;rSm ,aom0grHtu©&mta&;tom;
ra&mufvmrDuyif &ckdifjynfüokH;pGJaeaom tu©&mta&;tom;jzpfonf/
xkdYaMumifh]"r®pNE ´}rif;\trnfukd '*Fg;ay:wGifa&;xkd;xm;aomtu©&mta&;tom;ESifhh ausmufpm
wGifa&;xkd;xm;aomtu©&m ta&;tom;vkH;0eD;yg;uGJjym;aeygonf/ ]"}ukda&;&mwGif tenf;i,fwlnD
ovkd &Sdygonf/ '*Fg;ay:wGif ]r}ukdESpfvkH;qifh a&;om;xm;aomfvnf;? ausmufpmwGif]r}ukd tay:rS
0JbufokdY armufcs[efjzifh a&;xkdk;xm;ygonf/]pNE´}ukda&;&müvnf; ]e}ukd a&;&mwGifomwlnDNyD; usef
tm;vkH;uGJjym;ygonf/ '*Fg;ay:wGifa&;om;xm;aom tu©&mta&;tom;onf at'D(6)&mpktwGif;u
a&;om;xm;aomtu©&mta&;tom;rS xif&Sm;odomaomajymif;vJrI r&Sdao;onfukdawGU&ygonf/
"r®pNE´'*Fg;oGef;vkyfcsdefonf tmeE´pNE´ausmufpma&;xkd;csdefxuf a&S;usaMumif;odomvSygonf/
pma&;oltaejzifh '*Fg;rsm;ukdvnf;aumif;? '*Fg;ESifhausmufpmukdvnf;aumif;? EIdif;,SOfwifjyae
jcif;rSm "r®pNE´'*Fg;wGifa&;xkd;xm;aom tu©&mta&;tom;onf tmeE´pNE´ausmufpmta&;tom;
xufvnf;aumif; odCHpNE´'*Fg;yg tu©&mta&;tom;xufvnf;aumif; a&S;usaMumif;odom&efESifh
odCHpNE´rif;tygt0ifjzpfaom pNE´rif;qufonf at'D(8)&mpkrS (10)&mpkxd pkd;pHcJhaom rif;qufom
vQif jzpfaMumif;&Sif;vif;pGm em;vnfap&efjzpfygonf/
þokdYjzifh yla&yl&rS r[m0d&ukd ppf½IH;oltm;qufvuf pl;prf;rnfqkdvQifr[m0d&rodrf;,lrDu
a0omvDeef;pHcJhaom rif;tcsKdU\'*Fg;ukd avhvm&efvkdtyfayOD;rnf/ ausmufpmt& "GwdpNE´rif;onf
r[m0d&rwkdifrD pNErif;qufwGif aemufqkH;rif;jzpfí at'D(597)rS at'D(610)xd pkd;pHcJhygonf/ (ukd;-
2? pm-159)/
"r®pNE´rif;onf "GwdpNE´rif;xuf (107)ESpf aemufusí xD;eef;pkd;pHcJhjcif;aMumifh "r®pNE´'*Fg;oGef;
vkyfrIonf "GwdpNE´oGef;vkyfcsdefxuf ESpfaygif;(107)ESpf aemufusrnfjzpfonf? "r®pNE ´'*Fg;wGif
a&;xkd;xm;aom tu©&mta&;tom;rSm at'D(6)&mpkokH;tu©&mta&;tom;rS ododomomtoGif
ajymif;vJaom ta&;tom;rsKd;r[kwfay? okdYaomf "r®pNE´rif;\eef;pHcsdefonf at'D(8)&mpktpwGif
jzpfonfukd owdûy&ayrnf/
OD;pHomatmifu ]ausmufpmvm 'kwd,rif;qufpm&if;wGif yg&Sdaom rif;(9)quf\'*Fg;rsm;ukd
awGU&Sd&NyD;jzpfayonf/ þwGif ruao;? vufa&;vufom;ynmt& ,if;acwfwGifyifoGef;vkyfonf[k
rSwf,lEkdifaom ]ol&d,pNE} '*Fg;wpfjym;ukd awGU&Sdxm;onf? þol&d,pNE\trnfrSm tmeEpNEausmuf
pmrif;qufpm&if;ryg&Sday/ þawGU&Sdcsufukd &Sif;vif;&efvkdtyfaeayao;onf? (udk;-2? pm-161)/ [k
a&;om;cJh\/
þt"dyÜm,ft&qkdvQif þ'*Fg;ukdoGef;vkyfcJhaom ol&d,pNE´rif;onf at'D(370)rS (600)xd
pkd;pHaom 'GifpNE´rS "GwdpNE´xdrif;rsm;ESifh wpfacwfwnf;jzpfp&m&Sdí? at'D(600)rS (729)xdpkd;pHaom
r[m0d&rS teE´pNE´xdrif;qufwGifvnf;aumif;? at'D(788)rS (957)xdpkd;pHaom r[mwkdif;pNE´rS plv
pNE´xdrif;qufwGifvnf;aumif;? yg0ifaomrif;r[kwfonfrSm aocsmvSayonf? þ'*Fg;onf &mZ0if
vm ol&d,pNE´rif;\ '*Fg;omjzpfvQif at'D(6)&mpktwGif;u okH;pGJcJhaomtu©&mrsm;ESifhwlnDaom
tu©&mrsm;ukdokH;pGJrnfr[kwfbJ tmeEpNEausmufpmokH; tu©&mta&;tom;xuf aemufusaomta&;
tom;jzifhom oGef;vkyfzG,f&m&Sdygonf/
tb,faMumifhqkdaomf tmeE´pNE´ausmufpmonf &mZ0ifvm ol&d,pNE´rif;rwkdifrDu a&;xkd;xm;
aom ausmufpmjzpfonfhtjyif &mZ0ifvmol&d,pNE´rif;yg0ifonfh rif;qufrS oHCHpNE´rif;\'*Fg;wGif
a&;xkd;xm;aom a&SUajy;b*Fvdtu©&mvnf; &ckdifjynfokdYra&muf&Sdao;aomaMumifhyif jzpfayonf/
xkdYaMumifh awGU&Sd&aom ol&d,pNE´'*Fg;ukd oGef;vkyfaom ol&d,pNE´rif;onf &mZ0ifvmol&d,pNE´rif;
r[kwfonfrSm aocsmaeayawmhonf/
ausmufpmt& "GwdpNErif;ewf&GmpHaom at'D600üyif yla&yl&rS r[m0d&onf a0omvDxD;eef;ukd
pkd;pHonf/ okdYaomf ol&d,pNE´'*Fg;onf vufa&;vufom;ynmt& ausmufpmvm yxra0omvDrif;
rsm;ESifh wpfacwfwnf;wGif oGef;vkyfjcif;jzpfrnf[k OD;pHomatmifcefYrSef;xm;ay&m ,if;'*Fg;oGef;vkyf
aomESpfukd vufa&;vufom;ynmt& at'D600xufaemufusí rnfokdYrQ rowfrSwfEkdifawmhay/
þol&d,pNE´'*Fg;onf vufa&;vufom;ynmt& ausmufpmvma0omvD yxrrif;quftwGif;[k
cefYrSef;&ojzifh 'kwd,rif;quftwGif;rS tapmqkH;awGU&Sdxm;&onfh "r®0dZ,'*Fg;xufvnf; a&S;us
onf[laomtcsufukd owd&rnfjzpfayonf/
ol&d,pNE´'*Fg;ü tu©&mta&;tom;ukdavhvmaomtcg ol\vuf0Jtay:ykdif;wGif ysufpD;aeNyD
jzpfaomfvnf; at'D6&mpktwGif;u a&;om;onfhykHpHtwkdif;yif a&;om;xm;aMumif;cefYrSef;Ekdifonf/
]&d}ukda&;om;&mwGif ]&}ukd 0d&pNE'*Fg;wGif a&;xkd;xm;onfhtwkdif;yif a&;om;xm;umvkH;BuD;wif
ukd a&;&mwGif at'D6&mpktwGif;u ta&;tom;ESifh EIdif;pmvQif 0JbufokdYarmufcs&mwGif atmufokdY
&Snf&SnfrqGJawmhyJ tenf;i,fwkdoGm;onfukdawGU&onf/ (Pemela Gutman)url vkH;BuD;wifukd
0kdif;pufpGm a&;om;xm;onf[k ,lqygonf/ (ukd;-9? pm-124)/ ],}ta&;tom;ukd avhvmaomtcg
OD;pGmtm;jzifh at'D6&mpktwGif;u &ckdifjynfwGif a&;om;aeaom],}tu©&mta&;tom; 4rsKd;&Sdonfukd
awGU&onf/ ,if;4rsKd;rSm (1)a0omvDaMu;eDjym;wGifa&;xkd;xm;aomta&;tom;(2)a0omvDoif;uspf
awmifausmufpmwGifa&;xkd;xm;aomta&;tom;? (3)a0omvDacgif;avmif;pmwGif a&;xkdk;xm;aom
ta&;tom;ESifh (4)oHwGJc½kdif ivGrf;armfausmufpmwGif a&;xkd;xm;aom ta&;tom;[k (4)rsKd;uGJjym;
pGmawGU&onf/ (ukd;-3? Z,m;-22-23)/
þwGif xl;jcm;onfrSm ol&d,pNE´'*Fg;wGif],}tu©&mta&;tom;onf oHwGJc½kdifivGrf;armf
ausmufpmwGif a&;xkd;xm;aom ta&;tom;rS wyg;/ at'D6&mpktwGif; tjcm;rnfonfhausmufpm?
aMu;eDjym;pm? acgif;avmif;pmwGifrS rawGU&jcif;jzpfygonf/(Pemela Gutman)u oHwGJc½kdif ivGrf;armf
ausmufpmukdavhvmí ,if;ausmufpmygta&;tom;rsm;onfvnf;aumif;? ,if;ausmufpmyg ],}
tu©&mta&;tom;ESifh at'D 7&mpktpykdif;wGif a&;om;okH;pGJcJhaom ta&;tom;rsKd;jzpfaMumif; qkday
onf/(ukd;-9?pm-94-124)/ þtcsufukdvnf; txlowdjyK&ef vkdtyfayonf/
wzefa0omvD'kwd,rif;qufrS "r®0dZ,'*Fg;ESifhEIdif;,SOfavhavmjyefvQifvnf; tu©&mta&;
tom;tvGefuGm[aejcif;aMumifh "r®0dZ,rif;xufESpftwefMum apmpD;pGmuyif a0omvDüeef;pHcJhaom
rif;jzpfonf[k cefYrSef;Ekdifayonf/ xkdYjyifol&d,pNE´'*Fg;yg ]&}tu©&mta&;tom;onf0d&pNE´'*Fg;yg
ta&;tom;ESifhwlnDrIaMumifhvnf;aumif;? OD;pHomatmif\azmfjycsuft& þ'*Fg;ukdoGef;vkkyfaom
ol&d,pNE´rif;onf ausmufpmvma0omvDyxrrif;qufESifh wacwfwnf;jzpfaeaomaMumifh
vnf;aumif;? (Pemela Gutman)azmfjycsuft& ol&d,pNE'*Fg;ay:rS ],}tu©&mta&;tom;onf at'D
6&mpktqkH;ESifh at'D7&mpktpwGif tokH;jyKaomta&;tom;jzpfaejcif;aMumifhvnf;aumif; þ'*Fg;ay:&Sd
tu©&ma&;xkd;xm;ykHrSm "GwdpNE´ESif ,if;rwkdifrDrif;rsm;\ '*Fg;rsm;wGifa&;xkd;cJhaom pmvkH;rsm;avmuf
0kdifpufajyjypfnDvmrI r&Sdjcif;aMumifhvnf;aumif;? þol&d,pNE´'*Fg;ukd oGef;vkyfcJhaomol&d,pNE´rif;
onf "GwfpNE´ewf&GmpHcJhaom ESpfxufvnf;rapm? r[m0d&eef;wufaom ESpfxufvnf;aemufrusyJ?
a0omvDwGifeef;pHcJhaomrif;wpfyg;jzpfonf[k ,lq&ayawmhrnf/
(Pemela Gutman)url ol&d,pNE´'*Fg;ukd at'D625ESifh 650tMum;wGif oGef;vkyfonf[k cefYrSef;
ygonf/ (ukd;-9? pm-127)? okdYaomf ,if;umvonf r[m0d&rS tmeE´pNE´rif;qufrSm (D.C-Siacar)
tvkdt& ao0if&ifrif;ESifh "r®ol&rif;wkdY\eef;pHcsdefrsm;ESifhvnf;aumif;? (E.H-Johnston)\tvkdt&
"r®ol&ESifh 0ZD&owådrif;wkdY\eef;pHcsdefrsm;ESifhvnf;aumif; wkdufqkdifae½kHrQru ausmufpmvma0omvD
'kwd,rif;qufwGif rif;wpfyg;yg;ukdtrnfa&;rxkd;yJ csefxm;cJhonf rnfonfhoJvGefprS rawGU&aom
aMumifhvnf;aumif;/ þumvwGif ol&d,pNE´'*Fg;ukdoGef;vkyfzG,f&m taMumif;r&Sd[k ,lqygonf/
tu©&mta&;tom;t& r[m0d&tp&Sdaomrif;qufxuf a&S;uszG,fom&SdNyD; OD;pHomatmif\
cefYrSef;csuft& yxrrif;quftwGif;rS rif;jzpfEkdifaomaMumifh ol&d,pNE´'*Fg;oGef;vkyfcJhaomrif;onf
ausmufpmvmyxra0omvDrif;qufwGif trnfa&;rxkd;yJ csefxm;cJhaomrif;(3)yg;teufrS wpfyg;
tygt0ifjzpfonf[k rSwf,lEkdifygonf/
okdYaomfvnf; ausmufpm*gxm trSwf33t& "GwfpNE´rif;ewf&GmpHaomESpfüyif yla&yl&rS r[m
0d&onf a0omvDwGif xD;eef;pkd;pHonf/ okawoDrsm;uvnf; ausmufpmukd taxmuftxm;jyKí
r[m0d&onf a0omvDwGif xD;eef;pkd;pHonf rlvpNErif;tquftEG,fr[kwfbJ ppfyGJqifETJí atmifjrif
ojzifh a0omvDwGif eef;pHoljzpfaMumif;qkdMuygonf/
okdYaomfr[m0d&\rlvûrdUawmfjzpfaom yla&yl&ESifhywfoufí t,ltquGJvGJvsuf&SdMuygonf/
E.H.Johnston uppfawGûrdUESifh ukw'D,Mum;&Sd yifv,furf;½kd;wef;rS ûrdUwpfûrdUjzpfNyD; ewfjrpfta&SUbuf
&ckdifykdifeuftwGif;&Sd b*Fvm;ESifh &ckdife,fpyfteD;rS]y½kr}a'ojzpfEkdifonfqkd\/ (Pemela Gutman)u
tqkdyg y½krrSm a&S;acwfu *päye'Dta&SUbufurf; 99ûrdUrS wpfûrdUjzpf[efwlaMumif;? &ckdiforkdif;rSwf
wrf;ukd ukd;um;íqkdygonf/(ukd;-9? pm-44)/
oluqufíyla&yl&onf b*Fvm;a'h&Sfe,fajrbufrSewfjrpf0teD;&Sdqdyfurf;ûrdUwpfûrdY[k cef;rSef;yg
onf/(ukd;-9?pm-171)/ OD;pHomatmifurl ausmufjzLc½kdif **Fg&GmrteD;wGif a0omvDESifh acwfNydKif
ûrdUwpfûrdU&SdcJhonf/ þûrdUonfyif yla&yl&ûrdUavm okdYr[kwff ½kd;rwpfzufu ysLvlrsKd;wkdY\ûrdYawmf qkd
onfukdrodEkdifay/(ukd;-2/ pm-212)[kqkdygonf/
þokdYqkdvQif yla&yl&rS r[m0d&ukdppf½IH;olonf rnfolayenf;/
tmeE´pNE´ausmufpmt&qkdvQif "GwfpNE´rif;onf a0omvDwGif 3ESpfpkd;pHNyD;aemuf ewf&GmpHaom
ESpfwGifyif r[m0d&onf a0omvDxD;eef;ukdpkd;pHcJhay&m r[m0d&xHwGif ppf½IH;cJholrSm "GwfpNE´yifjzpf
aMumif; rSwf,lp&mjzpfaeygonf/ okdYaomfpma&;oltxufwGif wifjycJhonfhtwkdif;-
(1) ol&d,pNE´'*Fg;yg vufa&;vufom;ynmt& ol&d,pNE´rif;onf ausmufpmvmyxr
a0omvDrif;rsm;\acwfwGif ay:aygufcJhaomrif;jzpfaejcif;/
(2) ol&d,pNE´'*Fg;onf ausmufpmvm"r®0dZ,? "r®pNE´rif;wkdY\ '*Fg;rsm;xufa&S;usí
,if;rif;rsm;yg0ifaoma0omvD'kwd,rif;qufrS r[m0d&xuf a&S;usaomrif;
jzpfaejcif;/
(3) ol&d,pNE´'*Fg;ygtu©&mta&;tom;rsm;onf ausmufpmvma0omvDyxrrif;qufrS
rif;rsm;\'*Fg;rsm;wGifygaom tu©&mta&;tom;rsm;teuf "GwfpNE´'*Fg;xuf
aemufus[ef&Sdjcif;/
(4) ol&d,pjE´'*Fg;yg tu©&m(txl;ojzifh ],}tu©&m)ta&;tom;rSm vufa&;vufom;
ynmt& at'D6&mpktukef at'D7&mpktpwGif a&;xkd;aom '*Fg;jzpfaejcif;/
(5) ol&d,pjE´'*Fg;yg tu©&mta&;tom;onf &mZ0ifvmpjE´rif;quf\ acwfxufykdí
apmpD;pGmuyif &ckdifjynfwGif okH;pGJcJhaom tu©&mta&;tom;jzpfjcif;aMumifh ol&d,pjE
'*Fg;ukdoGef;vkyf cJhaom ol&d,pjE´rif;onf &mZ0ifvmol&d,pjE´rif; r[kwfaMumif;
ay:vGifaejcif;/
ponfYtaMumif;rsm;aMumifh þ'*Fg;ukdoGef;vkyfcJhaom ol&d,pjE´rif;onf "GwfpjE´rif;ewf&GmpHí
r[m0d&rif;eef;wufaom at'D600jynfESpfwGifyif a0omvDüpkd;pHcJhaom rif;wpfyg;jzpfaeayonf/
þokdYqkdvQif "GwfpjE´rif;ewf&GmpHNyD;aemuf at'D 600wGifyif a0omvDüeef;pHaomrif;rSm ol&d,
pjErif;ESifh r[m0d&rif;wkdYjzpfaeay&m ol&d,pjErif;ukd ausmufpma&;xkd;&mwGif tb,faMumifh csefvSyf
xm;cJhygoenf;/
taMumif;aMumif;ukd axmufpmvkdufvQif "GwdpjE´rif;onf at'D 597wGif a0omvDüxD;eef;pkd;pH
onf/ ,if;rif;onf at'D 600jynfhwGif ewf&GmpHonf/ "GwdpjE´rif;ewf&GmpHaomtcg ol&d,pjE´rif;
eef;wufonf/ þrif;onf &mZbdaour*Fvmusif;yNyD;onfESifh ol&d,pjE´'*Fg;oGef;vkyfawmfrlonf/
rMumrDtcsdeftwGif;üyif yla&yl&rS r[m0d&onf a0omvDukdppfjyKvmonf/ ppfyGJwGif ol&d,pjE´rif;
ppf½IH;í a0omvDxD;eef;ukd r[m0d&pkd;pHonf/ þokdYjzifh "GwfpjErif;ewf&GmpHaomESpf? ol&d,pjExD;eef;
qufcHí '*Fg;oGef;vkyfvmonfhESpf? r[m0d&rif;a0omvDukdeef;wufaomESpfrSm wpfESpfwnf;twGif;ü
jzpfayonf/ xkdYaMumifh '*Fg;oGef;vkyfcJhaomfv nf; eef;pHumvrSm tvGefwkdawmif;vSaomaMumifh
ol&d,pjE´\trnfukd ausmufpma&;xkd;&mwGif xnfhoGif;jcif;rjyKyJ csefvSyfxm;cJhjcif;jzpfayrnf/
xkdYaMumifhr[m0d&onf a0omvDukdppfyGJqifETJpOfu r[m0d&xHppf½IH;olrSm ausmufpmwGifyg&Sd
aom "GwfpjErif;r[kwfyJ at'D600ckESpfüyif eef;wufí acwårQeef;pHcJh&NyD; xD;eef;ukdpGefYvTwfcJh&aom
ol&d,pjE´'*Fg;ukdoGef;vkyfcJhonf ol&d,pjE´rif;yifjzpfzG,f&SdaMumif; wifjytyfygonf/
ukd;um;aompmtkyfpmwrf;rsm;ukd;um;aompmtkyfpmwrf;rsm;
ukd;um;aompmtkyfpmwrf;rsm;ukd;um;aompmtkyfpmwrf;rsm;ukd;um;aompmtkyfpmwrf;rsm;
(1) &ckdif'*Fg; OD;pHomatmif
(2) tmeE´pjE´ OD;pHomatmif
(3) at'D6&mpkESifh ,if;rwkdifrD&ckdifjynfokH;tu©&m OD;pHomatmif
(4) &ckdifa&SUa[mif;ûrdUawmfrsm; xGef;a&Tckdif
(5) &cdkif&mZ0iforkdif;ESifhokawoDwkdY\tawG;tjrif OD;atmifomOD;
(6) Some Sans Krit Inscrip Tions of Arakan E.H-Johnston
(7) Inscriptions of Chan Dras of Arakan D.C-Sircar
(8) A Brief Note on The Old Capital of Arakan U San Shwe Bu
(9) Ancient Arakan Pamela Gutman
a0omvDacwf ol&d,pjE´rif;ESpfyg;a0omvDacwf ol&d,pjE´rif;ESpfyg;a0omvDacwf ol&d,pjE´rif;ESpfyg;a0omvDacwf ol&d,pjE´rif;ESpfyg;a0omvDacwf ol&d,pjE´rif;ESpfyg;
&ckdiftmeE´pjE´ausmufpma&? at'D-8&mpktapmykdif;umvu &D;xkd;ca&twGufeefY? a'edtxd
vufqifhurf;yem,laqmifcuwfaw &ckdif&mZ0ifusrf;wdxJrSm? ½SdtusqkH;&mZ0ifrSwfwrf;jzpfygzkdY/
*EÅ0if&ckdifpum;tjyif? vuFmwdeefY&D;xm;ca&? t*kvuf[d&ckdif&mZ0ifwdpGm? t*ktcg&SmvkdYzGDvkdY
r&EkdifAsmjzpfaw rlv&ckdif&mZ0ifwdukd rSD;yem&D;om;rSwfwrf;wifcpGm jzpfuwfawtjyif? tenf;qkH;
bpD-3000ausmfavmufu pwifyem? at'D-1800avmuftxd &ckdif&mZ0ifukd rSwfwrf;wifcpGmjzpfaw
twGufeefY? bDpD-7&mpku? at'D-729xd &ckdif&mZ0ifukd tusOf;avmufacs&D;xkd;ca& tmeEpjEausmuf
pmeefY ESKdif;pmau? ykdvkdYjynfhpkHa&/ ,if;ykdifrSwfcsufcsEdkifyga&/ a,auav;? t*kvuf[d&mZ0ifwdukd
jyKpkcwwfaw&mZ0ifq&mwdpGm? rl&if;taeeefY &mZ0ifwpfapmifxJukdrSDjirf;cuwfpGm r[kwfawtjyif?
,if;&mZ0ifq&mwd rSDjirf;ca& &mZ0ifwdxJrSm tmeE´pjE´ausmufpmrygqkdpGmawmh'g oDcsma&udpöyg/
rif;t&DtwGuf? rif;emar? eef;wufawckESpf? eef;pHESpfaygif;½kdUukdaz:jypGmrSm? &mZ0ifwdrwluGJjym;edef
uwfawtjyif? bDpD-7&mpku edefyem at'D 729txd &mZ0ifukdaz:jypGmrSm &mZ0ifusrf;tm;vkH;½kdUa&
tmeE´pjE´ausmufpmeefY vkH;0uGJjym;edefa&tcsufu oufoDyifr[kwfygvm;/
,if;ykdifuGJjym;edefruwfpGmxJu a0omvDacwfeefYywfoufvkdYajym&zkdY/ ,if;ykdifvkdYqkdau? ausmuf
pmrSmyga& pjErif;trsm;pk½kdUemarwdukd cyfESdyfxm;a& '*Fg;wdukdwGd&a&twGufeefY? ausmufpmvmpjErif;
qufpGmaoma0omvDrSm trSefeef;pHcuwfawqkdpGmukd uRefawmf½kdUvufcH,kHMunf&ygzkdY/ ,if;ykdifyg Asm,f/
&mZ0ifvmpjErif;qufu rif;wcsKdU'*Fg;ukdwGd&jyefa&twGuf/ &mZ0ifxJu pjErif;wdvJaomh a0omvDrSm
trSefeef;pHcuwfawvkdY ,lq&yga&/
okawoDwdtqkdt&? ausmufpmvm]'GifpjE´}uedefyem]"GwdpjE´}txd rif;wdukd at'D370u 600
txd eef;pHca& a0omvdyxrrif;quf?]r[m0D&} uedefyem]tmeE´pjE´}txd rif;wdukd at'D 600u
729txdeef;pHca& a0omvD 'kwd,rif;qufvkdY owfrSwfuwfyga&/ ausmufpmyxrrif;quftqkH;rSm
rif;(16)yg;vkdYjyqkdxm;auav? &DwGufMunfha&tcgrif;(13)yg;&mwGd&yga&/ ,if;twGufeefYtaMumif;
trsKd;rsKds;aMumifh ausmufpmrSm r&D;xkd;yJeefY? csefxm;ca&rif;(3)yg;[kdedefpGmukd wGd&yga&/
ausmufpmvm yxrrif;qufu? rif;wdeefY? eef;pHESpf? ouú&mZf½kdUukdaz:jyygar(ukd;-1/pm-159)/
(1) 'GifpjE´ (at'D370-425) (2) &mZpjE´ (at'D425-445)
(3) umvpjE´ ( / 445-454) (4) a'0pjE´ ( / 454-476)
(5) ,VpjE´ ( / 476-483) (6) pjE´AE¨K ( / 483-489)
(7) blrdpjE ( / 489-496) (8) blwdpjE ( / 496-520)
(9) eDwdpjE´ ( / 520-575) (10) 0D&pjE´ ( / 575-578)
(11) NyDwdpjE´ ( / 578-590) (12) jyxGDpjE´ ( / 590-597)
(13) "GwdpjE´ ( / 597-600)
ausmufpm'kwd,rif;qufrSm rif;(9)yg;yg0ifNyD;au? rif;rif;½kdU? eef;pHESpf? ouú&mZf½kdUau az:jyyg
ar(ukd;-1/ pm-171)/
(1) r[m0D& (at'D 600-612) (2) 0&,Zyf (at'D 612-624)
(3) ao0d&mZf ( / 624-636) (4) "r®ol& ( / 636-649)
(5) 0Z&owåd ( / 649-665) (6) "r®0dZ, ( / 665-701)
(7) e0&jE´0dZ, ( / 701-704) (8) "r®pjE´ ( / 704-720)
(9) tmeE´pjE´ ( / 720-729)
&ckdif&mZ0ifwdrSmawmhcg a0omvDacwfrSm pjErif;(9)yg;pkd;pHca&vkdYaz:jyuwfyga&/ OD;pHomatmif
u]]&ckdif&mZ0ifrSm pjErif;qufukd at'D 8&mpkuedefyem 10&mpkxdpkd;pHca&vkdqdka&/ rif;(9)yg;[dNyD;au?
aemufqkH;rif;pGm rlvpjE´rif;jzpfaw/ ,if;rif;qufpGm at'D-957avmufrSmysufawvkdY(ukd;-2/ pm-
7)&D;cyga&/ OD;pHa&Tbku? r[mwkdif;pjErif;eef;wufca&ESpfukd at'D-788vkdY azmfjyyem? plvpjEewf&Gm
pHa& ouú&mZfukd at'D-957vkdY (ukd;-6/ pm-5^6)&D;yga&/ &mZ0ifvmpjE´rif;½kdU eef;pHouú&mZfwdukd
azmfjyygar/
(1) r[mwkdif;pjE´ (at'D 788-810) (2) ol&d,pjE´ (at'D-810-830)
(3) armvpjE´ ( / 830-849) (4) aygvpjE´ ( / 849-875)
(5) umvpjE´ ( / 875-884) (6) xlvpjE´ ( / 884-903)
(7) oD&dpjE´ ( / 903-935) (8) odCHpjE´ ( / 935-951)
(9) plvpjE´ ( / 951-957)
OD;pHomatmifu ]]a'&mZ0ifvmrif;wdpGm a0omvDrSm aeSmif;acwfrSmrS &mpkd;pHca&rif;wdjzpfygzkdY/
'*Fg;wdu? a'rif;wdrwkdif;cifuyif a0omvDrSmpjErif;quf,Sdczl;a&qkdpGm az:jyedefuwfaw}}vkdY (ukd;-
2/ pm-7) &D;xm;a&/ q&mBuD;OD;pHomatmif t&D;tom;t&qkdau? &mZ0ifxJupjErif;qufpGm? tmeE
pjE´aemufrS a0omvDrSmpkd;pHca&rif;qufjzpfawvkdY oabmaygufyga&/ ,if;ykdifvkdkYqkdau &mZ0ifvm
a0omvDpjE´rif;qufeef;pHumvukd txufrSmwifjya&twkdif; at'D 8&mpku? 10&mpkxdpkd;pHca&vkdY
jyxm;a& &ckdif&mZ0ifpGmtrSefjzpfygzkdY/
E.H. Johnston uausmufpmvm]'Gif} qkdpum;vDoHeefY? &mZ0ifvm]wkdif;}qkda&pum;vDoH ½kdUpGmwl
uwfaw/ bmomaA't&vkdYqkda&/ ,if;ykdifajymyem ausmufpmeefY? &mZ0if½kdUrSmyguwfaw pjErif;quf
½kdUukd qufpyfa&mxGD;zkdYBudK;pm;zl;a&/ ]&mZ0ifvm pjE´rif;qufpGm ausmufpmvmpjE´rif;qufukdrSef;q
ûyjyifazmfjyxm;pGmjzpfawvkdY (ukd;-7/pm-357^85)qkda&/ ,if;t,ltqeefYwqufwnf;wlnDa&
q&mBuD; OD;atmifomOD;tqkdu]&mZ0ifrSm rif;(9)qufqkda&pum;pGm? bkef;wefckd;BuD;NyD;au xif&Sm;
ausmfMum;a&rif;(9)qufukdqkdvkdjcif;jzpfawmvkdY? &D;om;jcif;yifjzpfyga&/
E.H. Johnston eefYOD;atmifomOD;½kdUawG;qcsufwdukd tNcD;ysm;wcsKdUuausmufpmeefY&mZ0ifrSm
]umvpjE}vkdYemarwlyga&? ,if;ykdifvkdYqkdyem? ausmufpmuoD&d"r®0dZ,rif;pGm? &mZ0ifxJu oD&dpjErif;
jzpfawvkdY (ukd;-4?pm-192)&D;vlu&D;? tmeE´pjE´rif;ukdyif? &mZ0ifrSmyg[da&]xlvpjE´}rif;jzpfawvkdY
(ukd;-5?pm-126) &Dvlu&D;eefY? u½kdufwxkdufwd&D;vmuwfpGm wGd&yga&/ ,if;ykdifeefYyif ]r[mwkdif;pjE
rif;pGm 'GifpjE´jzpfaw}vkdY &D;yem? &mZ0ifrSmyga&pjE´rif;qufeef;wufouú&mZfwdukd ausmufpmeefY
ñSdyem
(1) r[mwkdif;pjE´ (at'D-327-384) (2) ol&d,pjE´ (at'D-384-433)
(3) azmvpjE´ ( / 433-481) (4) aygvpjE´ ( / 481-525)
(5) umvpjE ( / 525-576) (6) wlvpjE´ ( / 576-595)
(7) oD&dpjE´ ( / 595-667) (8) odCHpjE´ ( / 667-733)
(9) plvpjE´ ( / 733-769)
,if;ykdifysifyem&D;uwfyga& (ukd;-4/ pm-191)att,ltqpGm? OD;pHa&Tbk½kdU? OD;pHomatmif½kdU
a&;om;xm;csufwdeefYrukdufyg/
uRefawmfa&? ausmufpm? BuD;eDjym;pm? '*Fg;pmeefY&mZ0if½kdUukd ñSDyem? &mZ0ifvmpjE´rif;qufpGm
ausmufpmvmpjE´rif;qufukd rSef;qûyjyifxm;pGmr[kwfaMumif;? bkef;wefckd;BuD;rm;a&rif;(9)yg;ukdqkdvkd
pGmr[kwfaMumif;? r[mwkdif;pjE´rif;pGm teE´pjE´ewf&GmpHNyD;rS&m? a0omvDrSmeef;pHca7rif;qufjzpfaw
taMumif;ukd? 1986-o[m,r*¾Zif;(1)rSm ]'GifpjE´onf r[mwkdif;pjE´avm}aqmif;yg;? 1994-&ckdif
r*¾Zif;(16)rSm ]r[m0D&ukd ppf½IH;ol}aqmif;yg;? 1998-&ckdif½kd;rr*¾Zif;(2)rSm ]a0omvDacwftjrifopf}
aqmif;yg;
½kdYrSmtus,f&D;om;cygAsm,f/ ,if;aqmif;yg;wdukdavhvmNyD;? ataqmif;yg;ukd zwfau uRefawmf
qkdvkdpGm? uRefawmfht,ltqukd&Sif;&Sif;vif;vif;odEkdifygzkdY/
a,au? t*ka0omvDacwfol&d,pjErif;(2)yg;ukd wifjypGmrSm av;? ausmufpmvmpjErif;qufpGm?
&mZ0ifvmpjE´rif;qufeefYZmwpfckav rywfoufqkdZGmukd wpdaoQwifjyzkdYvkdtyfeDefyga&/
ausmufpmeefY&mZ0ifrSm]umvpjE´} emrnfygpGmudpöjzpfyga&/ ausmufpmrSm ]umvpjE´} qkdpGm
oDoDcsmcsmjywfjywfom;om;zwfvkd Y&pGmum;r[kwfyg/ E.H. Johnstonu,i;f pum;vkH;
pGm]bmv}rjzpfEkdif?]umv}eefY]&mv}wckckjzpfEkdifa&qkdyem ]umv}vkdY &D;xm;cpGm&mjzpfyga&/ OD;pHomatmif
u]](um)v}}vkdYroDcsma& t"dyÜg,feefY&D;xm;cyga&/ (ukd;-1/pm-80)P.Gutmanu,if;pum;vkH;ukd ]bmv}
vkdY ,lqyem,if;rif;emarukd [Ba]La Candna'vkdY (ukd;-8/ pm-55)&D;yga&/
NyD;au? &mZ0ifrSmoD&dpjE´rif;a&? oHCawmf(2000)yifhzdwfNyD;au ax&0g'yd#uwfawmfeefYtX
uxmusrf;wdukd o*Fg,emwifa&vkdYarmfuGef;vuFmrSm wGd&yga&/ ausmufpmrSm oD&d"r®0dZ,rif;
taMumif;azmfjy&mrSm ]&wemokH;yg;ukdtpOfatmufrdjcif;ukokdvfeefY,SOfaomaMumifh}vkdY ,i;fykdif&mwGd
&yga&/ ]o*Fg,e}]oF*dwD} ]oHCor*¾}qkda& oHCmawmf½kdUpkpnf;rIeefY? o*Fg,emeefYywfoufaw pum;
vkH;t&dyfta&mifaoQyifrwGd&yg/ oD&d"r®0dZ,ri;f&mtrSefo*Fg,emwifczkdY/ ,if;ykdifqkdau? tmeE´pjE´
rif;pGm? ausmufpmrSm o*Fg,emeefYywfoufvkdY xnfhoGif;&D;xkd;cygzkdY/ a,ZkeefYoD&dpjE´mrif;eefY oD&d
"r®0dZ,rif;½kdU twlwljzpfawvkdYqkdpGm rrSefEkdifyg/
ausmufpmrSm tmeE´pjE´rif;pGm Ak'¨omoemawmfukd txl;,kHMunfukd;uG,fa&OyoumwpfOD;yg/
yD;urf;vSL'gef;rIrSmav? urf;ukefatmifvSLyga&/ vlrsKd;? bmomr½GD;? ulnDaxmufyHha& rif;aumif;
rif;jrwfyg/ CdvarC(oD[kdVf)jynfu ax&0g'&[ef;wdtwGuf vufaqmifypönf;wdyD;ykdYvSL'gef;cyg
od,ifh/ &mZ0ifuxlvpjE´rif;usa&cg? aomufpm;rl;,pfNyD;au? obif? *Dw? aysmfyGJ&TifyGJwdeefY&m
tcsdefukefedefpGmwGd&a&/ ,if;xlvpjEukd tmeEpjEqkdvkdY ZmykdifjzpfEkdifygzkdYvJ/ ,i;fykdif;As,f/ ausmufpm
u umvpjE´qkda& rif;aumif;rif;jrwfyg&m/ &mZ0ifxJu umvpjE´rif;u? xlvpjE´rif;ykdifygAs,f/
aMumufaumif;xref;rif;&mjzpfedefyga&/ a'csifhwdtjyif &mZ0ifrSm eef;pHESpfrsm;a&?]ol&d,pjE}]armvpjE}
]aygvpjE}rif;½kdUukd ausmufpm&D;xkd;pGmrSm csefxm;cyem? eef;pHESpfenf;a&]0D&pjE}]NyDwdpjE}½kdUukd xnfhoGif;
rzkdYum;rwefyg/ ,if;--umvpjE´? xlvpjE´rif;½kdYukdum;? bkef;wefckd;BuD;rm;NyD;? xif&Sm;ausmfMum;a&
rif;wdvkdYZmykdifowfrSwfEkdifygzkdYav;/ ,if;twGufeefY &mZ0ifvmpjE´rif;qufpGm ausmufpmxJu
rif;qufukd wenf;enf;ukd,fpm;ûyaz:jypGmr[kwfvkdY,lqyga&/
OD;pHomatmifu]]a' a0omvDyxrrif;quf (at'D-370-600)rSmyga7? rif;wdoGef;vkyfcuwf
aw '*Fg;wdukdwGdxm;&ygAsm,f/ a,NyD;em? vuf&D;vufom;ynmt& ,if;acwfrSmyifoGef;vkyfaw
,ykdifvkdYrSwf,lEkdifa&]ol&d,pjE´}'*Fg;wpfjym;ukdavhwGdxm;&yga&/ ol&d,pjE´emazeefYrif;pGm tmeE´pjE´
ausmufpmrSrygyg/ þwGd,Sdcsufukd &Sif;vif;zkdYvkdedefygod,ifh/ &ckdif&mZ0ifrSmawmhcg ol&d,pjErif;xuf
aemufusa&]odCHpjE´rif;} '*Fg;eefY? ausmufpmvm 'kwd,rif;qufu]"r®pjE´rif;}'*Fg;½kdUukd ESKdif;,SOf
avhvmzkdYvkdtyfvmygAsm,f/
"r®pjErif;pGm? at'D 704rSmeef;pHyga&/ "r®pjE'*Fg;ukdavhaomh ,if;ouú&mZfrSmyif oGef;vkyfvdar®
vkdY ,lq&ygzkdY/ odCHpjE´rif;'*Fg;rSmawmhcg]oD&dodCH*@pjE´}qkdpGmukd ZmeSpfaMumif;eefY&D;xkd;xm;yga&/
&D;xkd;xm;a&tu©&mt&D;tom;uawmh&SdNyD; b*FvDtu©&myg/ '*Fg;pmtwkdif; azmfjy&au jzpfyga&/
a'tu©&m t&D;tom;rSm tmeEpjEausmufpm&D;xkd;NyD;a&aemuf? at'D10&mpkrSm &D;xkd;ca&? ausmufpm
wkdifajrmufzufrsufESmu &SdNyD; b*FvDtu©&mjzpfaMumif;? ,if;ajrmufzufrsufESmrSmyga& ]oD&dodCHywd
ol&pjE´}rif;&D;xkd;oGef;vkyfca& '*Fg;jzpfEkdifaMumif; P. Gutmanu(ukd;-8/pm-125)ajymzl;yga&/
OD;pHomatmif uavaomh ausmufpmwkdifajrmufzufrsufESmrSm &ckdif&mZ0ifxJu rif;wcsKdUemarwdud
wGd&aMumif;? odCHpjErif;emaryg0ifaMumif;ukd (ukd;-2/pm-9)ajympGmeefYwkdufqkdif Munhfa&cg? a''*Fg;pGm
&mZ0ifvmodCHpjErif;oGef;ca&'*Fg;jzpfawqkdpGmay:vGifvmyga&/ wygxJajym &zkdYqkdau ausmufpmwkdif
ajrmufzufrsufESmu&SdNyD; b*FvDtu©&meefY&D;xkd;ca& pjE´rif;qufpGm? tmeE´ pjE´aemufa0omvDrSm
eef;pHca&rif;qufjzpfawqkdpGmtjyif/ &mZ0ifvmpjE´rif;qufpGm ,if;ausmufpm wkdifajrmufzuf
rsufESmu rif;qufukdaz:jyjcif;jzpfawqkdpGm ay:vGifvma&ykdifwGd&yga&/
txufrSmaz:jya&wcsKdUq&mwdt,ltqtwkdif; odCHpjE´rif;eef;pHouú&mZfukd at'D 667-733
qkdau? ausmufpmvm "r®pjE´rif;eef;pHumv(at'D-704-720)eefYwkdufqkdifedefyga&/ '*Fg;rSm&D;xkd;a&
tu©&mu at'D10&mpkwkd;tu©&mjzpfawtwGuf? a''*Fg;oGef;vkyfaw odCHpjErif;eef;pHumvukd (at'D
935-951)vkdY az:jya&? &mZ0if&mtrSefjzpfawvkdY wGufqvkdY&yga&/ tu©&mt&D;tom;ajymif;vJvmrI
t&av;aom "r®pjE´'*Fg;xufaemufuspGmukd wGd&yga&/
"r®pjE'*Fg;pmt&D;tom;ukd? ,if;'*Fg;oGef;NyD;aemuf 25ESpftMumrSm &D;xkdk;ca& tmeEpjEausmuf
pm t&D;tom;eefYEIdif;,SOfvkdYMunhfyga&/ ausmufpmrsm tu©&mwdu rMumcifurS? emvE´ma&mufvm
a& tu©&mt&D;tom;jzpfNyD;au? "r®pjE'*Fg;pmt&D;tom;u? emvEmut&D;tom;ra&mufodcif &D;edef
a& t&D;tom;jzpfyga&/
'*Fg;rsm;yga&t&D;tom;eefY? ausmufpmrSmyga& t&D;tom;½kdU/ vkH;0eD;yg;uGJjym;yga&/ "r®pjE ´
qkda& emarukd'*Fg;rSmvkdY &D;xkd;xm;NyD;au? ausmufpmrSmuvkdY(ukd;-1/pm-83)wGJ&yga&/ '*Fg;u t&D;
tom;pGm at'D 6&mpkt&D;tom;u ododomomajymif;vJvmrIr,SdodqkdpGm wGd&yga&/ ausmufpmyg
t&D;tom;xuf ykdvkdY&Sdusyga&/
ol&d,pjE'*Fg;rSm,if;ykdifvkdY&D;xkd;xm;yga&/ at'*Fg;rSmyga& tu©&mt&D;tom;ukd wpdaoQavmuf
qef;ppfMunhfygar/ ]]ol}}qkda& t&D;tom;u wpdaoQyGef;yJheDygAsm,f/ a,'gav; at'D6&mpk aESmif;ykdif;
umvu &D;xkd;ca& ausmufjzLûrdUuausmufpm(ukd;-3? Z,m;24ukd½I)rSmyga& t&D;tom;eefY wwlwl
ygAsm,f/ ]]&d}}rSm ]&}ukd&D;pGmrSm at'D 575uoGef;vkyfca& 0D&pjE´'*Fg;u t&D;tom;twkdif;yg/
vkH;BuD;wifpGm b,fzufwkdYarmufcsvkdY&D;pGmrSm at'D6&mpktwGif;u wjcm;t&D;tom;wdeefYpmau
wpdaoQwkdvm;NyD;au 0vkH;ykdifjzpfvmpGmwGd&yga&/ ],}t&D;tom;ukdavhvma&'g at'D 6&mpktwGif;u
&ckdifjynfrSm ],}&D;a&enf;(4)rsKd;wGd&yga&/ ,if;(4)rsKd;qkdau(1) a0omvDBuD;eDjym;pmrSmyga&t&D;
tom;?(2)a0omvDoif;uspfawmfawmifausmufpmut&DF;tom;½kdUjzpfyga&/ ,if;t&D;tom;½kdUukd tpOf
twkdif;wifjy&au (1)(2)(3) (4)½kdYjzpfyga&/xl;jcm;pGmu at'*Fg;rSm&D;xkd;xm;a&],} tu©&mt&D;
tom;ukd at'*Fg;eefYoHwGJivkH;armfausmufpm½kdUrSm&mwGdedef&jcif;yg/ wjcm;Zmausmufpm? MuD;jym;pm?
'*Fg;pm½kdUrSmav;rwGd&yg/ ivkH;armfausmufpmpGm at'D 6&mpktqkH;? &-&mpktprSm &D;xkd;pGmyg(ukd;-8/
pm-94)/ ]pjE´}ukd&D;pGmuawmhcg at'D-6&mpktwGif;u wjcm;t&D;tom;wdtwkdif;yg,m/
taMumif;aMumif;ukdaxmufqMunhfzkdY/ ,if;ykdifvkdYqkdau? ol&d,pjE´'*Fg;rSmyga&]&}tu©&mt&D;
tom;a&? 0D&pjE´'*Fg;rSmyga& t&D;tom;eefYwlnDa&tcsuf?],}tu©&mt&D;tom;pGm oHwGJivkH;armf
ausmufpmu t&D;tom;eefYwlnDa&tcsuf? at'*Fg;ukd at'D-6&mpktwGif;u oGef;vkyfcpGmvkdY rSef;q
Ekdifa&tcsuf? '*Fg;utu©&mt&D;tom;ykHpHu]"GwdpjE´}eefY,if;rif;rwkdifcif rif;wdoGef;ca& tcsufwd
aMumif hat'*Fg;ukdoGef;vkyfcsdefpGm ]"GwdpjErif;} eef;wufaw at'D 597xufavhrapm r[m0D& eef;wuf
awat'D600xufav;aemufrusbJ pkd;pHca&rif;jzpfawvkdY,lqp&mjzpfvmyga&/
a,'gav;? ausmufpmt& at'D 597uedefyem 600xdeef;pHcpGmu "GwdpjE´rif;jzpfNyD;au? at'D
600u 612 xdpkd;pHcpGmu r[m0D&jzpfedefyga&/ taMumif;tcsufwdukd axmufau at'*Fg;ukdoGef;vkyf
ca& ol&d,pjE´rif;pGm? eef;pHumvtvGefwkdawmif;a&twGuf/ ausmufpm&D;xkd;pGmrSm csefxm;ca&
rif; (3)yg;xJu wpfyg;jzpfawqkdpGm odEkdifygAsm,f/ P. Gutman u ]]atol&d,pjE'*Fg;ukdoGef;ca&rif;pGm?
a0omvDrSmpjE´rif;wdusqkH;yem EkdifiHwGif;tajctae½IyfxGD;a&tcsdefrSm pkd;pHca&rif;jzpfaw (ukd;-8/
pm-124)vkdY qkdpGm? uRefawmfh,lqcsufeefYwkdufqkdifedefyga&/
,if;twGufeefY atol&d,pjE'*Fg;eefYywfoufyem]]at'D 597rSm a0omvDrSm "GwdpjErif;eef;wuf
yga&/ at'D 600ckESpfrSm"GwdpjErif;ewf½GmpHyga&/ ,if;tcg]]ol&d,pjE}}eef;wufyga&/ atrif;eef;pHa&
tcsdefrSmyif at'D 600ckESpfxJrSmyif yla&yl&u r[m0D&pGm a0omvDukd ppfyGJqifETJyga&/ atol&d,pjE
rif;a&? eef;wufaweefYcsufcsif; qkda&ykdif'*Fg;oGef;vkyfcyga&/ r[m0D&pGmppfyGJukdatmifEkdifNyD;? a0omvD
xD;eef;ukd odrf;ykdufyga&/ at'*Fg;oGef;vkyfca& ol&d,pjE´rif;pGm a0omvDrSmeef;pHcauav? eef;pH
umvtvGefwkdawmif;vSa&twGufeefY? ausmufpm&D;xkd;pGmrSm csefxm;ca&rif;wpfyg;jzpfawvkdY wGdjrif
vm&yga&/
,if;twGufeefYatol&d,pjE´'*Fg;oGef;vkyfca& ol&d,pjE´rif;pGm at'D600ckESpftwGif;rSm
a0omvDrSm tcsdefumvtenf;aoQ&meef;pHca&rif;jzpfawvkdY ,lq&yga&/
atol&d,pjE´'*Fg;eefYywfoufNyD;au wifjyp&mtaMumif;(2)csuf,Sdedefygod,ifh/ atol&d,pjE´
'*Fg;oGef;vkyfawtcsdefukd P. Gutman uat'D625 eefY 650twGif;rSmvkdY (ukd;-8/pm-127)qkdyga&/
a,'gav? ,if;tcsdefpGm ausmufpmvma0omvDrif;qufu ]]ao0&ifrif;}}eefY]]"r®ol&}}rif;½kdUeef;pHcsdef
jzpfedefpGmwGd&yga&/ 'gaMumifh at'*Fg;ukd P. Gutman ajyma&ykdif at'D 625eefY 650Mum;umvrSm&moGef;c
pGmtrSefqkdau? ausmufpmvmrif;½kdUeef;wufawckESpfwdukd? 25ESpfu ESpf50xdaemufwkdYqkwf&zkdYykdifjzpf
edefyga&/D.C SarcarowfrSwfawouú&mpfwdukdum;jyKjyifzkdY? ckdifrma&taxmuftxm;r,Sdyg/ a,ZkeefY
at'*Fg;oGef;vkyfcsdefukd P. Gutman cefYrSef;pGmvGJrSm;vDygzkdY/
trSef&mat'*Fg;ukd at'D 625-eefY 650Mum;umvrSm&moGef;vkyfcpGmtrSefqkdau? at'*Fg;rSm
&D;xma&],}tu©&mt&D;tomukd oHwGJivkH;armfausmufpmrSm&mwGd&yem? &ckdifjynfajrmufykdif;u? Zmpm
wpfckrSmav; rwGd&a&twGuf at],}tu©&mt&D;tom;ukd &ckdifjynfawmifykdif;t&D;tom;vkdY,lqvkduf
au? atol&d,pjE´rif;pGm at'D 625eefY 650Mum;umvrSm oHwGJrSmpkd;pHzl;ca&taxmuftxm;um;
r,Sdyg/ ,if;ZkeefYat'*Fg;rSmyga& ],}tu©&mt&D;tom;pGm oHwGJivkH;armfausmufpmyg],}t&D;tom;
eefYwkdufqkdifrIjzpf&ygzkdY/
&ckdif&mZ0ifrSm r[mwkdif;pjE´rif;pGm at'D788eef;pHyga&/ ol&d,pjE´rif;udk r[mwkdif;pjE´rif;rSm
om;awmfjzpfaw/ at'D 810u 830xdeef;pHca&vkdYqkdyga&/ atrif;pGmtrSef&m '*Fg;oGef;vkyfczkdY?
,if;ykdifvkdYqkdau? at'D 6&mpkokH;tu©&mwdukd okH;pGJczkdYtaMum;if;um;r,Sdyg/ &SdNyD;t*FvDtu©&mwdukd
&mokH;pGJcvDzkdYtaMumif;&m,Sdyga&/
,if;twGuf? tm;vkH;ukdûcHyemokH;oyfNyD;au? a0omvDrSm at'D 370u 600xdyxrpjErif;quf?
at'D600u 729xd 'kwd,rif;qufeefY? at'D 788u 957xd wwd,pjErif;qufqkdyem? rif;(3)quf
,SdcpGmrSm? t*k'*Fg;wGdxm;&a&? at'D 600twGif;rSmpkd;pHca& ol&d,pjE ´rif;wpfyg;eefY? at'D 810u
830xdpkd;pHca& ol&d,pjE´rif;wpfyg;vkdY? a0omvDacwfrSm ]ol&d,pjE´} bGJUukdcH,lca&rif;(2)yg;wGd&yg
aMumif; wifjyvkdufyga&/
ukd;um;a&pmtkyfpmwrf;ukd;um;a&pmtkyfpmwrf;
ukd;um;a&pmtkyfpmwrf;ukd;um;a&pmtkyfpmwrf;ukd;um;a&pmtkyfpmwrf;
(1) OD;pHomatmif tmeE´pjE´(½Spf&mpk&ckdifa0omvDrif;)
(2) / &ckdif'*Fg;rsm;
(3) / at'Dajcmuf&mpkESifhrwkdifrD&ckdifjynfokH;tu©&m
(4) xGef;a&Tckdif &cdkifa&S;a[mif;ûrdUawmfrsm;
(5) atmifvSodef; a0omvDacwfpdppfcsuf? &ckdifr*¾Zif;(17)
(6) San Shwe Bu A Briefrlate On the Old Capitals of Arakan (Golden Tid-bid of Arakan-1964)
(7) E.H Johnston Some Sanskrit Insuiptians of Arakan
(8) P. Gutman Ancient Arakan
yOö NrdKUoufwrf;ESifh NrdKUwnfESpf
&ckdif&mZ0ifESifhywfoufí a&;om;xm;aom &mZ0if(48)apmif&Sdonf[k Mum;zl;ygonf/ ,if;
&mZ0ifrsm;tm;vkH;ukdavhvmrSomvQif &ckdif&mZ0iftaMumif;ukdjynhfjynfhpkHpkHod&SdEkdifrnf[k a&S;vlBuD;rsm;
ajymoHukdvnf; Mum;zl;ygonf/ &mZ0if(48)apmif[kqkd&mwGif &cdkifrif;orD;{csif;tygt0if? bk&m;orkdif;
rsm;? &mZ0ifvuFmrsm;? armfuGef;rsm;ponfwkdYukdyg xnfhoGif;a&wGufjcif;jzpfrnf[k okawoD
armifAodef;u ajymzl;onf/ rnfokdYqkdap uRefawmfwkdYvufvSrf;rDorQ&SmazGMunhfrdcJh&m? &mZ0ifusrf;[k
qkdEkdifavmufonfh usrf;(8)apmifrQavmufukdomawGU&ygonf/
,if;uJhokdY tenf;i,frQomawGU&onfh &mZ0ifusrf;rsm;ukd EIdif;,SOfavhvmMunfhaomtcg &mZ0if
wpfapmifESifhwpfapmif uGJjym;aeaom tcsufawmfawmfrsm;rsm;ukdawGUjrif&ygonf/ "n0wDacwf? a0om
vDacwfESifh av;ûrdUacwfrsm;wGifpkd;pHcJhMuonfh rif;rsm;\trnfrsm;? eef;wufouú&mZfrsm;? eef;pHESpfrsm;
onf tawmfrsm;rsm;yif uGJjym;jcm;em;aeygonf/ ,if;okdY&mZ0ifrsm;uGJjym;aeMujcif;aMumifh q&mBuD;
OD;pHomatmifu rnfonfh&mZ0ifukd trSef,l&rnfrod[k nnf;wGm;cJhzl;ygonf/
&mZ0ifusrf;\uGJvGJcsuffrsm;ukd tenf;i,frQwifjyygrnf/ a0omvDacwfpwifonfhESpfukd &mZ0if
BuD;u AD 562? q&mirnf &ckdif&mZ0ifu AD 788? "n0wD&mZ0ifopfuAD 381? &ckdif&mZ0ifopfuP.
AD 327[kazmfjyMuygonf/ ,if;usrf;rsm; tpDtpOftwkdif;yif r[mwkdif;pjE´rS iwkHrif;xd a0omvD
acwf\oufwrf;ukd 354-ESpf? 230-ESpf? 202-ESpf? 491-ESpf[kjcm;em;uGJjym;pGmazmfjyMuygonf/ þokdY
tm;jzifh av;ûrdUacwftpjzpfaom yOömûrdUwnfaxmifaomESpfukd AD 916?AD 1018?AD 583? AD
818[kawGU&ygonf/ yOömûrdU\oufwrf;ukdvnf; 264-ESpf? 85-ESpf? 220-ESpf/ 285-ESpf[lí toD;oD;
jyqkdxm;Muygonf/ þonfrSm pma&;olavhvmzl;onfh &mZ0ifrsm;teufrS tcsKdUukdon ñSdEIdif;,SOf
wGJí azmfjyjcif;jzpfygonf/
uRefawmfwkdYa&SUu &mZ0ifq&mrsm;? orkdif;okawoDrsm;? ,cktcga&;om;aeMuonfh okawoDrsm;
\a&;om;csufrsm;ukd pDppfMunhfaomtcg yOöûrdUwnfouú&mZfukd tcsKdUu AD 818-[kvnf;aumif;?
tcsKdUu at'D 1018[kvnf;aumif;? ESpf(200)uGmjcm;í a&;om;aeMuygonf/ tcsKdUurl ckdifrmaom
t,ltqr&SdyJ ESpfrsKd;vkH;ukd tqifajy ovkda&;om;Muonf/ okdYaomf yOöûrdUoufwrf; ukefqkH;csdefukdrl
okawoDtrsm;pku AD 1103-[kwnDwnGwfwnf;om azmfjyMuygonf/ ,if;okdYqkdaomffvnf;
yOöûrdU\oufwrf;onf (85)ESpfESifh (285)ESpf[k uGJjym;aeao;ojzifh uRefawmfwkdY uJhokdY wpfcgwpf&H
orkdif;qkdif&m aqmif;yg;rsm;a&;om;aeolrsm;tzkdY tcuftcJeSifh BuHKawGU&ygonf/ xkdYaMumifhpma&;olkonf
yOöûrdU\oufwrf;ESifhûrdUwnfESpfukd rdrd\t,ltqjzifh tckdiftrma&;om;Ekdif&ef pl;prf;rdygonf/
yOömNrdKUjzifh tpûycJhaom av;ûrdUacwfonf a0omvDacwfukdqufcHaomacwfjzpfygonf/ xkdYaMumifh
av;ûrdUacwftpukd ajymrnfqkdvQifa0omvDacwfukefqkH;csdefukd qef;ppf&ayrnf/ a0omvDacwfukefqkH;
csdefukd trSefftwkdif;owfrSwfekdif&eftwGuf a0omvD&mZ0ifrif;qufESifhywfoufí uGJjym;aeaomt,l
tqrsm;ukd ausmufpm? '*Fg;pmrsm;ESifh &mZ0ifwkdYñSdEIdif;&ayvdrfhrnf/
txufwGifazmfjycJhonfYtwkdif; yOöûrdUpwnfaomouú&mZfESifhywfoufí ,aeYokawoDrsm; twGif;
AD 818[k(ukd;-5?pm-196),lqolrsm;ESifhAD 1018[k(ukd;-9?pm-8),lqolrsm;[k ESpfrsKd; uGJjym;ae
ygonf/ yOömûrdUwnfESpfukd AD 818-[k,lqMuolrsm;u a0omvDacwf r[mwkdOf;pjE´rif;BuD; \
eef;wufouú&mZfukd AD 788-[k(ukd;-9? pm-5)a&;om;ygonf/ r[mwkdif;pjE´rif;ESifh ausmufpm
vm'GifpjE´rif;udkvnf;aumif;? &mZ0ifvm umvpjE´rif;ESifh ausmufpmvm(um)vpjE´rif;ukdvnf;
aumif;? &mZ0ifvm oD&dpjE´rif;ESifh ausmufpmvmoD&d"r®0dZ,rif;ukdvnf;aumif;(ukd;-5?pm-192)
xyfwlûyMuygonf/ tcsKdUokawoDrsm;url &mZ0ifvmxlvpjErif;ukd ausmufpmvmtmeEpjErif;wkdYukd
yif rif;wpfyg;wnf;jzpfonf[k(ukd;-7? pm-126)a&;om;Muygonf/ ,if;okawoDrsm;u &mZ0ifvm
plvpjE´rif;\eef;wufouú&mZfukd AD 733-[kqkdNyD;? ,if;wkdY,lqcsuft& plvpjE´rif;\eef;pHESpfrSm
(36)ESpfjzpfojzifh? plvpjE´rif;ewf&GmpHaomESpfrSm AD 769(ukd;-5? pm-191)ckESpfjzpfygonf/
&mZ0ifvm r[mwkdOf;pjErif;ESifh ausmufpmv'GifpjErif;wkdYukd rif;wpfyg;wnf;r[kwf[k ,lqMu
onfh okawoDrsm;u 'GifpjE´rif;\eef;wufouú&mZfukd (Dr. Sircar ,lqcsuftwkdif;) AD 370[kvnf;
aumif;? r[mwkdif;pjEeef;wufouú&mZfukd AD 788-[kvnf;aumif; ,lqMuygonf/ ,if;wkdY\t,l
tqwGif plvpjE´rif;\eef;pHESpfaygif;rSm (6)ESpfjzpfNyD;? AD 951 wGif eef;wufojzifh AD 957wGif
ewf&GmpHonf[k(ukd;-9?pm-5)/ plvpjE´rif;\aemufa0omvDü tjrwlESifhyJjzLrif;ESpfyg;onf (37)ESpf
eef;pHcJhMuojzifh a0omvDysufokOf;aomESpfukd AD 994-[kqkdMuonfhtjyif? prÇ0ufwGif iwkHrif;eef;pH
cJhonfh 24-ESpfukefqkH;csdefjzpfaom AD 1018-wGif yOöûrdUukdwnfonf[k (ukd;-11? pm-109)vnf;
owfrSwfMuygonf/
r[mwkdif;pjE´rif;onf AD 327wGif eef;wufonf[k,lqolrsm;u &mZ0ifvmpjE´rif;qufukd
ausmufpmvmpjE´rif;qufESifh xyfwlûyMuygonf/ ,if;wkdYu ,if;uJhokdYxyfwlûy½kHrQru 'GifpjE´rif;\
eef;wufouú&mZfukdyg AD 327-[kqkdNyD;? tmeE´pjE´ausmufpma&;xkd;aomESpfukdvnf; AD 686-[k
(ukd;-5? pm-195)vnf; qkdMujyefygonf/ q&mBuD;OD;pHomatmifu &mZ0ifvmpjE´rif;qufonf
a0omvDaESmif;acwfrif;rsm; jzpfwef&monf[k(ukd;-3?pm-7)a&;om;cJhonf/ xkdYaMumifh þt,ltq
ESpf&yfonf a0omvDrif;qufjyóemtjzpf wnf&Sdaeonfomru? yOömûrdUwnfESpfESifhywfoufí
uGJjym;aeaom tajccHtaMumif;w&m;tjzpf awGU&ygonf/
'GifpjEESifhr[mwkdif;pjEukd rif;wpfyg;wnf;[k,lqNyD; a0omvDacwftpukd AD 327? yOömûrdUwnf
ESpfukd AD 818-[k,lq&onfh tajccHtaMumif;tcsufrsm;ukd avhvmaomtcg yxrtcsuftaejzifh
&mZ0ifrsm;u ausmufpmESifhuGJjym;pGmazmfjycJhMujcif;? 'kwd,taejzifh &mZ0ifvmpjErif;qufonf tmeE
pjEausmufpmvm pjErif;qufukd rSef;qûyjyifazmfjyjcif;jzpfonf[k ,lqjcif;? wwd,taejzifh &mZ0if
wGif rif;(9)qufqkdaompum;onf bkef;wefckd;BuD;rm; xif&Sm;ausmfMum;aom rif;(9)yg;ukd qkdvkdjcif;
jzpfonf[k ,lqjcif;rsm;rS qif;oufvmaomt,ltqrsm;jzpfonfukd awGUjrif&ygonf/
'GifpjE´rif;ukd r[mwkdif;pjE´rif;ESifh rif;wpfyg;wnf;[k,lqNyD; AD 327-wGif eef;wufonf[k
,lqolwkdYonf ausmufpmvmrif;rsm;\ eef;pHESpfrsm;twkdif;a&wGufí tmeEpjEausmufpma&;xkd;aom
ESpf AD 686-[k(ukd;-5?pm-195)[k qkdMuygonf/ þazmfjycsufonf tmeE´pjE´ausmufpmukd tdE´,
ajrmufykdif;rS ,aom0grHrif;\ausmufpmxuf ESpf(40)cefYapmí a&;xkd;onf[k qkdvkd&ma&mufygonf/
okdYaomfJohnston, Sircar paomokawoDrsm;u tmeE´pjE´ausmufpmonf ,aom0grHausmufpmxuf
aemufusía&;xkd;cJhaMumif;? ,aom0grHausmufpmyg tu©&mta&;tom;rsm; ykHpHajymif;ptcsdefwGif
a&;xkd;cJhjcif;jzpfaMumif; oufaojycJhMuNyD;? ,if;ynm&SifwkdY\tqkdrsm;ukd okawoDrsm;vufcH xm;MuNyD;
jzpfMuygonf/ xkdYaMumifh tmeE´pjE´rif;\ (9)ESpfajrmufeef;pHESpfonf ,if;wkdYazmfjycsuf twkdif; AD
686-ckrjzpfekdifay/
OD;pHa&Tyku &mZ0ifwGif a0omvDrif;qufukd r[mwkdif;pjErif;BuD;onf AD 788-wGif wnfaxmif
onf[k(udk;-9? pm-5)qkdonf/ OD;pHomatmifu &mZ0ifwGif a0omvDrif;qufukdAD 8-&mpkrS10&mpk
xdpkd;pHcJhonf[kqkkdNyD; rif;(9)yg;&SdNyD;vQif aemufqkH;rif;rSm plvpjE´rif;jzpfonf[k (ukd;-3? pm-7)
a&;om;cJhonf/
tcsKdUokawoDrsm;u 'GifpjE´rif;qufonf r[mwkdif;pjE´rif;qufjzpfonf[k &mZ0ifvmrif;quf
ESifh ausmufpmvmrif;qufukdxyfwlûyMuaomfvnf; &mZ0ifwGifrif;(9)yg;omvQif azmfjyxm;NyD; tmeE
pjE´ausmufpmwGif a0omvDrif;qufü rif;(22)yg;jyxm;ygonf/ OD;pHomatmif? Pamela Gutman wkdY\
tqkdt& zwfír&EkdifavmufatmifysufpD;aeaom tmeEpjEaemuf a0omvDwGif pkd;pHaomrif;rsm;yg0if
NyD; aemufqkH;rif;rSm plpjE´rif;jzpfonf[k(ukd;-3? pm-7)qkdygonf/
&ckdif&mZ0if r[mwkdif;pjE´onf trSwfpOf(1)jzpfíumvpjE´rif;onf trSwfpOf(5)jzpfygonf/
ausmufpmwGif 'GifpjE´rif;onf trSwffpOf(1)jzpfí (um)vpjE´rif;onf trSwfpOf(3)jzpfygonf/
tu,fí &mZ0ifvmpjE´rif;qufonf ausmufpmvmpjE´rif;qufukd rSef;qûyjyifazmfjyjcif;jzpfygvQif
umvpjE´rif;ukd trSwfpOf(5)wGifazmfjyí ol&d,pjE´? armvpjE´ESifh aygvpjE´rif;wkdYukd trSwfpOf(2)?
(3)ESifh (4)wkdYwGif pdwful;,OfxnfhoGif;cJhrnfr[kwfay/ oðCpjE´rif;\'*Fg;uvnf; &mZ0ifpjE´rif;
qufonf pdwful;,Ofrif;qufr[kwfaMumif;ukd oufaojyaeygonf/ (plvr[m&mZ'*Fg;onf a0om
vDacwf plvpjE´rif;\'*Fg;r[kwfyJ ajrmufOD;acwfppfwaumif;pm bk&ifcHwpfyg;\ oGef;vkyfcJhaom
'*Fg;jzpfaMumif; rMumao;rDu Vassant Chowdhury uwifjycJhNyD;? uRefawmfwkdYawGU&Sdxm;onfh ]ol&d,
pjE´}'*Fg;onf &mZ0ifvmol&d,pjE´rif;\'*Fg;r[kwfonfukd pma&;olonf &ckdifr*¾Zif;trSwf(16)wGif
]r[m0D&ukdppf½IH;ol}aqmif;yg;jzifh wifjycJhNyD;jzpfygonf/) ,if;tjyifausmufpmwGif a0omvDrif;quf
tqkH;ü rif;(16)yg;[kqkdxm;NyD; a&wGufMunhfaomtcg rif;(13)yg;omawGU&onfhtwGuf ausmufpm
wGif a&;xkd;jcif;rûyKyJ? csefxm;cJhonfh rif;(3)yg;rSm þrif;(3)yg;jzpfrnfvm;[k wGufqMunhfygonf/
,if;okdYwGufqMunhfjyefvQifvnf; 0D&pjE´? NyDwdpjE´wkdYuJhokdY eef;pHESpftvGefenf;yg;aomrif;rsm;ukd
xnfhoGif;í eef;pHESpfrsm;aom ol&d,pjE? armvpjEESifh aygvpjEwkdYukd ausmufpma&;xkd;&mü csefxm;cJh
rnfqkdjcif;rSm rjzpfekdif[k wGufqí&ygonf/ ,if;tjyifumvpjEESifh xlvpjEwkdYuJhokdY rif;qkd;rif;npf
rsm;ukd &mZ0ifq&mu bkef;wefckd;BuD;rm;í xif&Sm;aomrif;rsm;tjzpf azmfjycJhrnfr[kwfay/
&mZ0ifrsm;ukd avhvmaomtcg umvpjE´rif;ESifhywfoufí ]&wemokH;yg;ukd rMunfñkd? tvSL
oDwif;r&Sd? wkdif;jynf\pD;yGm;csrf;omukdvnf; wkd;wufatmifraqmif&Guf/ jynf&GmrNidrf;csrf;? &wemrkd;
vnf;r&Gm}[k(ukd;-1/]a#mf}csyf]0rf;}? ukd;-2]pH}csyf]0rf;})qkdygonf/ umvpjE´rif;taMumif;ukd tjcm;awGU
zl;orQ&mZ0iftapmifapmifwkdYwGif þokdYESifESifomazmfjyMuygonf/ rnfonfh&mZ0ifurQ rif;aumif;
rif;jrwf[k razmfjyyg/ ausmufpmwGifawGU&Sd&onfum; ]bkef;wef;ckd;BuD;rm;aom (um)vpjE´rif;onf
(9)ESpfwkdif xD;eef;pkd;pHawmfrlonf/ EkdifiHa&;? vlrIa&;wkdYüuRrf;usifaom xkdrif;onf ewfjynfokdY<u
jref;awmfrlonf}[k (ukd;-4? pm-111)awGU&ygonf/ þtcsufukdaxmufíyif &mZ0ifvmumvpjE´
rif;onf ausmufpmvm(um)vpjE´rif;rjzpfEkdif[k ,lq&ygonf/ tjcm;wpfcsufrSm ausmufpmwGif
]umv}okdYr[kwf]&mv}jzpfEkdifonf/]bmv}rjzpfEkdif[k ,lqonf/ P.Gutman u]umv? &mv? bmv}
okH;rsKd;wGif ]bmv}jzpfonf[ka&;onf/(ukd;-10?pm-42) OD;pHomatmifu](um)v}[ka&;onf/ (ukd;-
4?pm-80)/ (um)onf raocsmonfh oabmjzpfygonf/
wzef&mZ0ifrsm;wGif ]xlvpjE´}rif;\taMumif;ukd azmfjy&mü ]taysmftyg;vkdufpm;jcif;? olawmf
aumif;wkdYtqkH;trukdremcHjcif;? jynfolwkdY\tusKd;pD;yGm;ukdvnf; rapmifha&Smufjcif;(ukd;-
1?]a#mf}csyf]aMum}?ukd;-2?]pH}csyf]aMum})wkdYukdawGU&ygonf/ tjcm;&mZ0ifrsm;wGifvnf; xlvpjE´rif;onf
ao&nf? umr*kPfESifh oDjcif;*DwwkdYjzifhom aysmfarGUonfukdawGU&ygonf/ tcsKdUuþxlvpjE´rif;ukd
tmeErif;ESifh twlwljzpfonf[k qkdMuNyD;aemiftcg w&m;"r®ukdrsufuG,fûyí taysmftyg;vkdufpm;oGm;
jcif;jzpfEkdifonf[k(ukd;-7?pm-126)taMumif;ajymMuygonf/ xlvpjErif;ESifh tmeEpjErif;wkdY\tusifh
p½kdufukd ausmufpmESifh &mZ0ifukd,SOfíMunhfygu qefYusifzufjzpfaeonfukd awGU&ygrnf/ xkdYaMumifh
xlvpjE´rif;onf tmeE´pjE´rif;rjzpfEkdifyg/ xlvpjE´rif;\eef;pHESpfukd &mZ0ifrsm;wGif 25-ESpf? 19-
ESpf? 9-ESpf? 16-ESpfponfjzifh trsKd;rsKd;awGU&aomfvnf; ausmufpmwGif tmeEpjErif;\ eef;pHESpfaygif;
ukd (9)ESpfom owfrSwfí&ygonf/
tjcm;tcsufwpfckrSm &mZ0ifvmoD&dpjE´rif;ESifh ausmufpmvmoD&d"r®0dZ,rif;wkdYukd twlwl[k
dqkdaom udpöjzpfygonf/ ar"ynmarmfuGef;pmwGif oD&dpjErif;onf Ak'omoemwGif yOöro*Fg,emwif
yGJusif;yonf[k azmfjyygonf/ &ckdifjynfrS oHCmawmf(1000)? oD[kdVfrS oHCmawmf(1000)yifhzdwfí
okH;ESpfMumatmif o*Fg,emwifNyD;vQif yd#uwf? tXuxmrsm;ukd aMu;eDjym;? aMu;0gjym;csyfa&(5000)
wGif ygVdbmomjzifh tu©&mwifa&;xkd;cJhaMumif;qkdygonf/ omoemhorkdif;wGif o*Fg,emwifyGJqkdonf
rSm ES,fES,f&&yGJrsKd;r[kwfyg/ tvGefav;teufxm;í BuD;BuD;us,fus,fusif;y&aom yGJobifjzpfyg
onf/ Ak'©omoemawmfukd ouf0if,kHMunfaomrif;wpfyg;taejzifh o*Fg,emwifyGJukd 'g,umjyK
usif;yay;&jcif;xuf ykdíausmfMum;xif&Sm;aomaumif;rIrsKd; r&SdEkdifyg/ tu,fíoD&d"r®0dZ,rif;onf
oD&dpjE´rif;omjzpfcJhygrl tmeE´pjE´rif;onf rdrda&;xkd;cJhonfh ausmufpmü oD&d"r®0dZ,rif;taMumif;
xljcm;aom*kPfyk'fukdazmfjy&mwGif ,ckawGUjrif&ouJhokdY ]&wemokH;yg;ukd tpOfatmufarhjcif;ukokdvfESifh
,SOfaomaMumifh}[k(ukd;-4? pm-127)oma&;xkd;cJhrnfr[kwfyg/ tenf;qkH;tm;jzifh Ak'©omoemawmf\
BuD;jrwfaom'g,dumBuD;wpfOD;tjzpf o*Fg,emwifyGJESifhywfoufí wenf;enf;jzifhazmfjycJhwef&myg
onf/ wzef oD&d"r®0dZ,rif;onf armfuGef;pmwGifyg&SdouJhokdY ygVdbmomjzifh ax&0g'yd#uwfawmf
ukd o*Fg,emwifcJhygvQif ,if;aemufESpf(50)cefYtMumwGif tmeE´pjE´rif;onf ausmufpmukd ouúw
bmomjzifh a&;xkd;cJhrnfr[kwfay/
oD&dpjE´rif;onf oD&d"r®0dZ,rif;yifjzpfonfqkdaom okawoDwpfOD;url oD&d"r®0dZ,rif;
eef;wufcsdefrSm AD 665jzpfNyD;? 6-&mpk? 7-&mpkrsm;u &ckdifjynfwGif ouúwbmomta&;tom;u
tiftm;BuD;rm;pGmvTrf;rkdd;aeonfhtaxmuftxm;rsm;aMumifh? o*Fg,emwifyGJwGif a&;xkd;cJhaombmom
rSm ]acwfNydKifausmufpmtaxmuftxm;rsm;t& ouúwbmomESifh ygVdbmomESpfrsKd;vkH;jzpfEkdifonf}[k
(ukd;-6?pm-15 )trSm;ukd usL;vGefvmygonf/ Ak'¨omoemwGif ax&0g'*kdPf;onf wpfckwnf; aom
ygVdbmomokH;Ak'¨omoem*kdPf;jzpfí ouúwbmomukd tb,feHa&mtcgurQ okH;pGJjcif;r&SdcJhonfukd
omoemhorkdif;avhvmolwkdif; awGU&ygrnf/
]'GifpjE´rif;}ESifh ]r[mwkdif;pjE´}trnfESpfckwGif ]'Gif}eSifh ]wkdif;}ukd bmomaA't&eD;pyfí? ,if;rif;
ESpfyg;ukd twlwljzpfonf[k,lqrnfqkdvQif &mZ0ifvmpjE´rif;rsm;tm;vkH;onf ]'Gif}pjE´jzpfaeay
awmhrnf/ ]wkdif;}[laomtrnfonf ]r[mwkdif;pjE´} rif;wpfyg;wnf;ESifh oufqkdifonfr[kwfyg/
&mZ0ifrsm;wGif pjE´rif;rsm;\trnfrsm;ukd r[mwkdif;pjE´? ol&d,wkdif;pjE´? armvwkdif;pjE´? aygvwkdif;
pjE´? odCHwkdif;pjE´? plvwkdif;pjE´[kyg&Sdonfukd owdûyp&m&Sdaeygonf/
OD;pHomatmifu &mZ0ifwGifpjE´rif;qufukd 8&mpkrS 10-&mpkxdkpkd;pHcJhonf/ rif;(9)quf&SdNyD;
aemufqkH;rif;rSm plvpjE´rif;jzpfonf/ ,if;rif;qufonf AD 957-cefYwGif ysufpD;onf[kqkdí þ
rif;rsm;onf a0omvDaESmif;acwfrif;rsm; jzpfwef&monf/ '*Fg;rsm;þrif;rsm;rwkdifrDuyif pjErif;quf
&SdcJhonfukdazmfjyae\[k(ukd;-3? pm-7)qkdcJhonf/ q&mBuD;OD;pHomatmifa&;om;cJhouJhokdY &mZ0ifvm
rif;qufonf a0omvDaeSmif;acwfrif;rsm;? wpfenf;tm;jzifh tmeEpjEaemufrS a0omvDwGifpkd;pHcJhaom
rif;rsm;jzpfMuygonf/ OD;pHomatmifu ausmufpmwkdifajrmufzufrsufESmwGif pmaMumif;a& (69)aMumif;
yg&Sdaom ausmufpm&Sdonf/ pmvkH;tu©&mykHo@mefrSm a&SUajy;b*FvDtu©&mESifhwlonf/ AD 10&mpkcefY
ua&;xkd;cJhonf[k cefYrSef;&onf/ þausmufpmwGifvnf; rif;qufrsm;yg0ifonfukd awGU&onf/
þausmufpmygrif;wpfyg;jzpfonhfh od HCpjE´rif;\'*Fg;wpfjym;ukd awGU&Sd&NyD;jzpfonf[k(ukd;-3? pm-
9)qkdygonf/ ausmufpmygrif;trnfrSm ]oD&dod HC*@ol&pjE´jzpfonf/ '*Fg;ESifhausmufpmwGifyg&Sd
aomtrnfESpfck trsm;pkwlnDaeojzifh rif;trnftwGufckdifvkHaom ½kyf0w¬Ktaxmuftxm;jzpfonf[k
(ukd;-8?pm-50)a'gufwmapmxGef;atmifua&;onf/ od HCpjE´rif;trnfukd &mZ0ifwGifawGU&ygonf/
zwfí&orQ,if;ausmufpmwGifplvpjE´rif;\trnfukd ]plvpjE´owdv0dMur}[kawGU&ygonf/
tmeE´pjE´ausmufpmukd AD 8-&mpkwGifa&;xkd;cJhNyD; ausmufpmwkdifajrmufzufrsufESmukd AD 10-
&mpkwGifa&;xkdk;cJhonfukd axmufí ausmufpmwkdifajrmufzufrsufESmwGifyg&Sdaomrif;qufonf tmeE´
pjE´aemufrS a0omvDwGif pkd;pHcJhaomrif;rsm;jzpfonf[k twdtusqkdEkdifygonf/ xkdYaMumifh &mZ0ifvm
rif;qufonf ausmufpmwkdifajrmufzufrsufESmygrif;rsm;ukd azmfjyjcif;jzpfaMumif;ukdvnf; od&SdEkdifyg
onf/ xkdYaMumifhausmufpmvmpjE´rif;qufonf AD 370rS AD 729xdpkd;pHcJhaom rif;qufjzpfNyD;
&mZ0ifvmrif;qufonf AD 788rS AD 957xd a0omvDwGif pkd;pHcJhaomrif;qufjzpfaMumif; ay:vGifaeyg
awmhonf/
r[mwkdif;pjErif;ESifh 'GifpjErif;ukd xyfwlûyolrsm;u &mZ0ifvmod HCwkdif;pjE\eef;wufouú&mZf
udk AD 667[k(ukd;-5? pm-19)qkdMuygonf/ þtqkdt&qkdvQif ]od HC*@pjE´}[k pmwrf;yg&Sdaom
od HC*@pjE´rif;\'*Fg;ukd AD 667wGif oGef;vkyfonf[kvnf; qkd&ma&mufygonf/ okdYaomf
ausmufpmudkavhvmaomtcgAD 667 tcsdefumvonf "r®0dZ,rif;xD;eef;pkd;pHcsdefjzpfygonf/ ,if;
"r®0dZ,rif;\'*Fg;oGef;vkyfcsdefukd P.Gutman u AD &-&mpk[laomtcsdefonf od HCpjE´rif;pkd;pHaom
tcsdefr[kwfyg/ od HCpjE´rif;\'*Fg;ygtu©&mta&;tom;rSm 10-&mpkokH;a&SUajy;b*FvDtu©&mjzpfyg
onf/ (ukd;-10? pm-176)/ OD;pHomatmifu þrif;onf AD 10-&mpkwGif xD;eef;pkd;pHonf[k (ukd;-
11? pm-6)qkdygonf/
taMumif;aMumif;ukdaxmufqvQif &mZ0ifvmr[mwkdif;pjE´m;rif;qufonf tmeE´pjE´rif;ewf&Gm
pHNyD;aemufwGif a0omvDüAD 788rS AD 957xdpkd;pHcJhaomrif;qufjzpfaeonfukd awGU&ygonf/
,if;aemufa0omvDwGif tjrwlESifh yJjzLrif;wkdYpkd;pHcJhaom 37-ESpfukdyga&wGufNyD;? a0omvDacwfonf
AD 994-ckwGif ysufokOf;onf[kqkd&jcif;jzpfygonf/ a0omvDysufokOf;NyD;aemuf iwkHrif;onf prÇ0uf
wGif (24)ESpfpkd;pHNyD;aemufrS acwåoifrif;onf yOömûrdUukd AD 1018-wGif pwnfwnfaxmiftkyfpkd;cJhjcif;
jzpfonfukd awGU&ygonf/ xkdYaMumifhyif q&mBuD;OD;pHomatmifu a0omvDacwfukefqkH;csdefukd AD
994-[kvnf;aumif;? yOömûrdUpwifonfhouú&mZfukd AD 1018-jzpfonf[k(ukd;-11?pm-109)
vnf;aumif; a&;om;cJhjcif;jzpfygonf/ xkdYaMumifhyOömûrdU\ûrdUwnfESpfonf AD 1018-jzpfonf[k
rSwf,l&rnfjzpfygonf/
,cktcg okawoDrsm;\a&;om;csufrsm;wGif yOöûrdUwnfESpfukd AD 818-[kvnf;aumif;? AD
1018-[kvnf;aumikf; uGJjym;aevifhupm;p yOömûrdUysufokOf;csdefukdrl AD 1103-[k wnDwnGwfwnf;
yif a&;om;Muygonf/ xkdYaMumifh yOömûrdUoufwrf;onf (85)ESpf[kvnf;aumif;? (285)ESpf[kvnf;
aumif; uGJjym;aeygonf/
þwGifyOömûrdUüpkd;pHcJhMuaom rif;rsm;ESifhywfoufí &mZ0ifrsm;\azmfjycsufrsm;ukd tenf;i,f
wifjyygrnf/ awGU&Sd&aom&mZ0ifrsm;ukd wkdufqkdifMunhfaomtcg &mZ0ifrsm;wGif trsm;qkH;wlnDpGmazmf
jyí okawoDrsm;vufcHMuaomrif;rsm;rSm (1) acwåoif?(2)pE´moif? (3)rif;&ifjzL?(4)e*&ol&d,?
(5)ol&d,&mZ?(6)ykPÖu?(7)rif;BuD;jzL? (8)pnfobif?(9)rif;Ek? (10)rif;vmawmf?(11)rif;ukvm;?
(12)rif;bDvl;?(13)tocF,m?(14)rif;bkef;oef?(15)rif;ywd[lí yOömrif;qufwGif rif;(15)yg;pkd;pHcJhMu
onf[kqkdMuygonf/ okdYaomfa&TapwDq&mawmfbk&m;BuD;\ r[mrked½kyf&SifawmfoGef;vkyfaMumif; pum;
ajyusrf;wGif prÇ0ufûrdUwnf iwkHrif;ukdygxnhfoGif;í rif;(16)yg;[k azmfjyygonf/ prÇ0ufrif;quf[k
omazmfjyNyD; yOörif;qufukdoD;jcm;azmfjyjcif;rûyyg/ ykdíxl;jcm;pGmuGJjym;aeonfrSm &mZ0ifBuD;jzpfyg
onf/ &mZ0ifBuD;wGif azmfjyygrif;rsm;wGif trSwfpOf(8)pnfobifNyD;aemuf(9)teefoD&d?
(10)rif;acgifBuD;?(11)rif;Zmw?(12)rif;ñkda&mif?(13)rif;vSjzL?(14)apmppfBuD;?(15)rif;apm&J?(16)rif;&Japm
[kazmfjyNyD; rif;ukvm;ukdazmfjyxm;ygonf/ rif;EkESifh rif;vmawmfryg&Sdyg/ okdYaomf txufuazmfjy
cJhaom rif;(15)yg;ukd vufcHxm;Muygonf/
yOömûrdUwnfESpfukd AD 818-[kqkdolrsm;u txufygrif;(15)yg;\ eef;pHESpfrsm;ukd 10-ESpf? 15-
ESpf? 30-ESpf? 31-ESpf?32-ESpf? 33-ESpf?15-ESpf/ 2-ESpf/ 28-ESpf/ 20-ESpf? 28-ESpf/ 6-ESpf/ 8-ESpf? 14-
ESpf? 13-ESpf[k azmfjyum yOömûrdUoufwrf;ukd pkpkaygif;(285)ESpf[k azmfjyygonf/ (ukd;-5/pm-196)/
yOömûrdUwnfESpfukd AD 1018[k,lqolrsm;u txufygrif;(15)yg;\ eef;pHESpfrsm;ukd 10-ESpf? 11-ESpf?
10-ESpf? 3-ESpf? 2-ESpf? 4-ESpf? 2-ESpf?1-ESpf/ 5-ESpf?6-ESpf?3-ESpf?3-ESpf?14-ESpf?8-ESpf? 3-ESpf[kazmfjyNyD;
yOömûrdUoufwrf;ukd (85)ESpf[kazmfjyxm;ojzifh þt,ltqESpf&yf uGJjym;aeygonf/
þt,ltqESpf&yfukd pDppfMunhfaomtcg yOöûrdUwnfESpfukd AD 818-[k,lqolrsm;u &mZ0ifvm
pjE´rif;qufukd tmeE´pjE´ausmufpmvm pjE´rif;qufESifhxyfwlûyMujcif;aMumifh yOömûrdUwnfESpf
ESpf(200)a&SUokdYwkd;oGm;onfukd awGU&ygonf/
okdYaomfyOöûrdUwnfESpfukd AD 1018-[k,lqolrsm;u &mZ0ifvmpjErif;qufonf ausmufpmvm
pjE´rif;quf\aemufrS pkd;pHonf/ ausmufpmwkdifajrmufzufrsufESmyg pjE´rif;qufukd rSef;qazmfjyjcif;
omjzpfonf[k ,lqojzifh yxrt,ltqxuf ESpf(200)ykdíaemufusonfukd awGU&ygonf/
txufwGif pma&;olwifjycJhonfhtwkdif; taMumif;aMumif;ukdaxmufqí 1018-ckESpfonf yOöûrdU
wnfESpfjzpfonf[k rSwf,l&ayonf/ ,if;tjyif yOöûrdUoufwrf;ukefqkH;aomouú&mZfukd tm;vkH;aom
okawoDrsm;u AD 1013-[k wpdwfw0rf;wnf; vufcHxm;aMumif; okawoDrsm;wGufqEkdif&ef
wifjytyfygonf/
okdYaomf q&mBuD;OD;pHomatmifonf OD;pHa&Tyka&;om;cJhonfrS]tavmif;pnfolrif;onf AD 1110-
wGif yk*HxD;eef;ukdpkd;pHonf/ olonfysLppfonf? wvkdif;ppfonfrsm;tultnDjzifh vufsmrif;eefY ukd AD
1112-wGif yk&defûrdUukdwnfNyD; AD 1118-ckESpfwGifí yk&defûrdUwGif pkd;pHonf}[laom(ukd;-
9?pm8?9)&mZ0ifukdaxmuf½Ií yOöûrdUonf 1118-ckESpfwGifrS oufwrf;ukefqkH;onf[k (ukd;-11?pm-
109)qkdxm;ojzifh q&mBuD;OD;pHomatmif\t,ltqwGif yOömûrdUoufwrf;onf ESpf(100)jzpfaMumif;
ukd awGU&Sd&ayonf/
usrf;ukd;pm&if;usrf;ukd;pm&if;
usrf;ukd;pm&if;usrf;ukd;pm&if;usrf;ukd;pm&if;
1/ q&mirnf &ckdif&mZ0if
2/ tif;apmuf&mZ0if
3/ OD;pHomatmif &ckdif'*Fg;rsm;/
4/ OD;pHomatmif tmeE´pjE´
5/ xGef;a&Tckdif &ckdifa&S;a[mif;ûrdUawmfrsm;
6/ xGef;a&Tckdif &ckdifa0omvDacwfAk'¨tEkynm/
7/ atmifvSodef; a0omvDacwfpDppfcsuf(&ckdifr*¾Zif;-17)
8/ a'gufwmapmxGef;atmif &Spfaomif;bk&m;ausmufpmwkdifajrmufrsufESm/
9/ U San Shwe Bu A Brief Note on the Old Capitals of Arakan.
10/ Pamela Gutman Ancient Arakan
11/ U San Tha Aung The Buddhits Art of Ancient Arakan.
&ckdifjynf Ak'¨omoem orkdif;OD;
&ckdifjynfAk'¨omoemhorkdif;ESifhywfoufí okawoDwkdYonftrsKd;rsKd;a&;om;cJhMuNyDjzpfonf/
okdYaomfvnf; &ckdifjynfokdY Ak'¨omoemyxrqkH;tBudrf a&muf&SdvmykHESifh ywfoufíum; t,ltquGJ
jym;vsufyif &SdMuayao;onf/ trSeftm;jzifh ,cktcsdefwGif &ckdiforkdif;usrf;wapmifukd ûypkNyD;jzpfcsdef
wefygNyD/ okdYaomf,cktcsdefwkdif &ckdiforkdif;usrf;pmwapmif tckdiftrmrûypkEkdifMuao;onfrSm uREkfyf
wkdY &ckdifwkdif;&if;om;rsm;tzkdY 0rf;enf;zG,fjzpfygonf/
&cdkiforkdif;ukda&;vQif Ak'¨omoemrygvQif rNyD;Ekdifay/ &ckdifjynfokdYAk'¨omoema&muf&SdjyefYyGm;vm
cJhykHrsm;ukd xnfhoGif;rSomvQif jynfhpkHEkdifayvdrfhrnf/ pma&;oltaejzifh &ckdiforkdif;ukda&;om;ûypkvsuf
&SdaeMuaomokawoDrsm;twGuf tkwfwcsyfoJwyGifhrQ axmufulvkdaomapwemjzifh vufvSrf;rDorQ
wifjyjcif;omjzpfygonf/
tcsKdUaomokawoDwkdYonf Ak'¨oufawmfxif&Sm;&SdpOf bDpD(6)&mpkuyif &ckdifjynfokdYAk'¨omoem
a&muf&SdcJhonfqkdaom&mZ0iftqkdukd vufcH,kHMunhfMuayonf/ tcsKdUokawoDwkdYu &ckdifjynfokdY
yxrqkH;omoemawmfjyefYyGm;vmaomacwfukd at'D(4)&mpkxd aemufusí owfrSwfMuaomfvnf;
tcsKdUurl at'D(2)&mpkokdYr[kwf (3)&mpkudkowfrSwfMu\/ yxrt,ltqukdvufcHolwkdYonf t"du
tm;jzifh &ckdif&mZ0iftqkdukd tajcûyNyD; 'kwd,t,ltqukd vufcHolwkdYrSm orkdif;taxmuftxm;rsm;
ukd tajccHíawG;qjcif;jzpfayonf/
q&mBuD;OD;pHomatmifonfThe Buddhist Art of Ancient Arakan usrf;pmwGif"n0wDûrdUa[mif;
0ef;usifwGif awGU&Sd&aom a,"r®m*gxmyg&Sdonfh xlygi,frsm;? ausmufapwDrsm;? ausmufpmrsm;ukd
t"dutm;jzifh oufaoxlcJhygonf/ ,if;taxmuftxm;rsm;ukd at'D(4)&mpkESifh (5)&mpkvuf&mrsm;
tjzpftckdiftrm oufaoxljyEkdifcJhygonf/ at'D(4)&mpk tcsdefumvxufapmí &ckdifjynfwGif Ak'¨
omoemxGef;um;cJhaMumif;ukdvnf; wifjycJhygonf/ xkdYaMumifh uRekfyfwkdYonf at'D(4)&mpkxufapm
í &ckdifjynfwGif Ak'¨omoemxGef;um;cJhonf[laomtcsufukd rjiif;uG,fEkdifawmhay/ OD;pHomatmif
wifjycJhonfh aMu;apwDrsm;? aMu;qif;wkrsm;\acwfukdvnf; at'D(4)&mpkxufapmíyif owfrSwf
&ayvdrfhrnf/ ,if;tjyif½kyfyGm;qif;wkukd;uG,frIonf tdEd,EkdifiHü at'D(1)&mpktukefumvrS tpûycJh
aMumif;Christmas Humphreys\Buddhismusrf;pmwGifawGU&ygonf/ OD;pHomatmifurl Ak'omoem twGif;
½kyfyGm;qif;wkukd;uG,frIonf Ak'¨tm;ewfbk&m;wpfqltjzpf ukd;uG,fvmaomacwfwGifrS tpûycJh
aMumif;a&;om;cJh\/ Ak'¨tm;ewfbk&m;tjzpfukd;uG,frIonf tdE´d,EkdifiH ukoetifyg,mjynhf&Sif
uedoQurif;vufwGifrS tpûycJhaMumif;V.A.Smith \Early Hhistory of Indiausrf;uqkday&mxkdrif;\ acwfrSm
at'D(1)&mpkjzpfojzifh Humphrevs ESifh OD;pHomatmifwkdYtqkdrSm ukdufnDaeygonf/ þorkdif;
taxmuftxm;rsm;ukd tajcûyí &ckdif&mZ0iftqkdukd qef;ppf&ayvdrfhrnf/
&ckdif&mZ0ifrSwfwrf;rsm;tvkdt& Ak'¨omoemonf Ak'¨ESifhacwfûydif[kqkdaom pE´mol&d,rif;BuD;
vufxufwGif &ckdifjynfokdYa&muf&SdvmaMumif; qkdygonf/ þ&mZ0iftvkdrSm Ak'¨bk&m;&Sifonf aemuf
yg&[ef;ig;&mESifh "n0wDokdY<ucsDawmfrlonf? aovm*D&dawmifay:wGif &yfem;NyD; Asm'dwfawmf>ruf
Mum;onf/ pE´mol&d,rif;BuD;u Ak'¨tm; "n0wDokdYyifhonf/ Ak'¨onf &ufowåywfoDwif;okH;awmfrl
NyD; tdEd,rZÑdra'ookdYjyefrnfhtcg pE´mol&d,rif;BuD;ukd;uG,f&ef ukd,fyGm;qif;wkwpfqloGef;vkyfcGifhûy
ygrnfhtaMumif;awmif;yefonf/ Ak'¨ucGifhûyawmfrlojzifh qif;wkawmfukdoGef;vkyfonf/ Ak'¨onf rZÑdr
a'ookdYjyef<uonfhtcg &[EÅm&SifAmukvESifhtwl &[ef;ESpfusdyfukd "n0wDwGif usef&pfapcJhavonf/
tqkdygqif;wkawmfukd ,if;tcsdefrSpí r[mrked[ktrnfwGifapcJhonf/
þ'@m&Dt&qkdvQif Ak'omoemonf &ckdifjynfokdYbDpD(6)&mpkuyifa&muf&Sdonf[k,lq&ayrnf/
okdYaomfþ'@m&DqefaomrSwfwrf;ESifhywfoufírl rnfonfhtaxmuftxm;rQ rawGU&Sd&ay/ þwGif
pOf;pm;p&m&Sdaeonf/ r[mrkedqif;wkawmfudk bDpD(6)&mpkuyif oGef;vkyfjcif;onf jzpfEkdif rjzpfEkdif[l
aom tcsufyifwnf;/ tb,faMumifhqkdaomf tdEd,EkdifiHüyif bDpD(6)&mpkESifh bDpD(1)&mpkMum;umvwGif
oGef;vkyfaom ½kyfqif;wk[lí vkH;0rawGU&onfhtjyif ½kyfyGm;qif;wkukd;uG,frIonf at'D(1)&mpk
ukefqkH;vktcsdefrS tpûycJhaomaMumifhjzpfayonf/ ¤if;jyifAk'¨\b0jzpfpOfukd okawoeûycJhMuaom
Witernitz, Smith, Humphreys, Giger, Oldenberg tp&Sdaom taemufwkdif;okawoDrsm;? &m[kvmoHupönf;?
&SifOuúXpaom ta&SUwkdif;okawoDrsm;uvnf; Ak'¨onf tdE´d,e,ferdwfudkausmfvGefí omoemûy
r<ucJhzl;aMumif; tckdiftrmoufaoxljycJhMu\/ xkdYaMumifh Ak'¨bk&m;&Sifukd,fwkdif &ckdifjynfokdY
<ua&mufcJhzl;onf[laom tqkd? r[mrkedqif;wkawmfukd bDpD(6)&mpkuyif oGef;vkyfcJhonf[laom
tqkdESifh ywfoufí okawoDwkdYonff tqkH;tjzwfay;Ekdif&ef tvGefcufcJaeOD;rnf jzpfayonf/
uRekfyfwkdYtaeESifhvnf; þ&mZ0iftqkdrsm;ukd tckdiftrmr,lqEkdifao;ay/
pma&;oltaejzifh vufawGUtaxmuftxm;tay:wGif trSDûyítapmqkH; Ak'¨omoema&muf&Sd
vmykHukd qufvufwifjyvkdayao;onf/
&ckdif&mZ0ifusrf;rsm;ukdavhvmí ouú&mZfukdpDppfcJhMuaom Arthur PhayreESifhhHarvey wkdYurl
pE´mol&d,rif;eef;wufcsdefonf bDpD(6)&mpkr[kwfyJ at'D(146)jzpfrnf[k ESpfaygif;&Spf&mcefYavQmhí
rSwfcsufcscJhMu\/ xkdYjyifouúwpmayynm&Sifrsm;jzpfMuaomE.H. Johnston ESifhOD;jrifhaqGwkdYuvnf;
&mZ0ifvmpE´mol&d,rif;ESifh tmeE´mpjE´ausmufpmyg]pajE´m',rif;}ukd wrif;wnf;[k ,lqcJhMu
ygonf/ OD;ausmf&ifonffvnf; ,if;okdYyif,lqcJh\/ þt,ltqrsm;om tu,fírSefaecJhvQif
r[mrkedqif;wkawmfukd at'D(2)&mpkwGif oGef;vkyfonfqkd&rnfjzpfonf/ ,if;tqkdukd rSefuefonf[k
,lqekdifayonf/ tb,faMumifhqkdaomf qif;wkoGef;vkyfukd;uG,frIonf tdEd,EkdifiHwGif at'D(1)&mpk
wGif xGef;um;cJhNyD; &ckdifjynfokdYESpfw&mtwGif; jyefYyGm;vmEkdifaomaMumifhyifwnf;/
ckdifrmaomorkdif;taxmuftxm;rsm;t& ausmfZHom(orkdif;)onf tmeE´pjE´ausmufpmyg
]xkdaemuf olawmfpif[k orkwfxkdufaom pajE´m',rif;onf (27)ESpfwkdifatmif xD;eef;ukdodrf;ykdufí
rif;ûyavonf}[laomtcsufukdaxmufí xkdrif;tkyfpkd;aomat'D(3)&mpktpykdif;ukd&ckdifjynfokdYAk'¨
omoemyxrqkH;a&muf&Sdcsdeftjzpf ,lqxm;ayonf/ tcsKdUuvnf; tdEd,awmifykdif;rS awGU&Sd&aom
]em*g*sLeduGef'gausmufpm}udk oufaoûyí þtwkdif;yif,lqcJhMu\/
okdYaomfpma&;oltaejzifhrl orkdif;ESifhvufawGUtaxmuftxm;rsm;t& bDpD(3)&mpkukd &ckdifjynf
okdYAk'¨omoem pwifa&muf&Sdcsdeftjzpff ,lqvkdygonf/ yxrtaxmuftxm;rSm orkdif;ESifharmfuGef;pm
rsm;jzpfí 'kwd,taxmuftxm;rSm &Spfaomif;bk&m;ukef;awmfay:okdY a&muf&Sdaeaom ausmufcsyfjzpf
ayonf/
tmaomurif;onf bDpD(3)&mpkwGif tdEd,EkdifiHü arm&d,tifyg,mukd tkyfpkd;aecsdefü &ckdifjynfwGif
ol&d,puúrif;tkyfpkd;vsuf&Sdonf/ tmaomurif;onf bDpD (276)wGif wwd,o*Fg,emukdwifawmf
rl\/ ,if;o*Fg,emwifyGJtNyD;wGif&[EÅm&Sifr[ma&0wax&fESifh tzGJUonf]r[dour@vwkdif;qkd
onfukd ,cktcg tdE´d,jynfawmifykdif;&Sd rkdufqkd;e,fa'oukdqkdvkdaMumif;wifjyMuonf/ okdYaomf
vnf;]t[d HouolZ0Ho}ESifh]a0omvD&mZ0if}wkdYwGif r[dour@vqkdonfrSm &ckdifjynfukdqkdvkd aMumif;
azmfjyxm;ygonf/ &rf;NAJawmifausmif;q&mawmfa&; tdEd,e,fykHusrf;wGifum; &mZN*dK[fawmif buf
r'&yfjynfrS ajrmufbufjzpfaom? r[dou? tE¨u0d'? Mo*kd,me? b*Fvm;? ppfwaumif;? zavmif;
csdef? yef;0gpaom Zeyk'frsm;ESifh r'&yfajrmufykdif;w0ef;vkH;&Sd &ckdifjynft0ef;ukd r[dour@vqkd aMumif;
tus,fw0ifh &Sif;jyxm;avonf/ a0omvDacwfar"ynmarmfuGef;pmüvnf;----
]]y-'k-wrnf? pwkw¬us? r[do[k? rnf&orkdif;?&u©dKifwkdif;okdY}}[k &ckdife,fajrukd r[dou
r@vwkdif;[k ac:qkdaMumif;awGU&Sd&ygonf/ q&mBuD; OD;atmifomOD;\ ]]Ak'¨omoemESifh&ckdifjynf}}
(vufESdyfpuf½kdufrl)wGif &ckdifjynfonf r[dour@vwkdif; okdYr[kwf r[dour@vwkdif;\ tpdwf
tykdif;jzpfaMumif; azmfjyxm;ygonf/ tu,fí&ckdifjynfukd r[dour@vwkdif;[k ac:qkdcJhygvQif
&ckdifjynfukd bDpD(3)&mpkuyif Ak'¨omoema&muf&SdcJhjcif;trSefjzpfí tjyeftvSeftm;jzifh &ckdifjynfokdY
bDpD(3)&mpkESpfu Ak'¨omoema&muf&SdcJhvQif &ckdifjynfonf r[dour@vwkdif;jzpfayrnf/
&Spfaomif;bk&m;ukef;awmfay:okdY a&muf&Sdaeaom ausmufcsyfyg trSwftom;rsm;ukd qef;ppf&ef
vkdayonf/ ausmufcsyfonf 6vufr &Snf\/ 2ay5vufrus,f\/ 1ay4vufrcefYxl\/ ,if;
ausmufcsyf\atmufbufwGif vuf,m&pfc½koif;ykHygonf/ xkdc½koif;xdyfrSMumyGifhwyGifh xkd;xGuf
aeonf/ MumyGifhtzsm;ESifh tem;rsm;xdaeaom "r®pMumpuf0kdif;ykHygonf/ ausmufpm0efa[mif;
FORCHAMMERu þykH\t"dyÜg,frSm jA[®P0g'ukd ukd,fpm;ûyaom c½koif;rS Ak'¨0g'ukd ukd,fpm;ûy
aom MumyGifhxGufvmNyD; "r®pMumw&m;awmfjzpfvmonf[k qkdygonf/ þtrSwftom;rsm;onf
Ak'¨omoemhorkdif;wGif ½kyfwkrsm;oGef;vkyfukd;uG,fonfhacwf rwkdifrDay:aygufcJhaom Ak'¨bmomtrSwf
tom;rsm; jzpfonf/ tdEd,jynfwGif bDpD(3)&mpk tmaomurif;pkd;pHcsdef arm&d, tEkynmacwfwGif
MumyGifhukd Ak'¨zGm;jrifjcif; txdrf;trSwftjzpfvnf;aumif; "r®pMumpuf0ef;ukdrl "r®pMumw&m;OD;a[m
aom txdrf;trSwftjzpfvnf;aumif; ukd;uG,fcJhMu\/ ½kyfyGm;qif;wkukd;uG,faomacwfusrSom þ
oauFwrsm;wdrfûryfcJhavonf/
OD;pHomatmifonfvnf;aumif;? HUMPHREYS onfvnf;aumif; Ak'¨bmomtEkynmacwfukd
owfrSwf&mü ½kyfyGm;qif;wkukd;uG,frIonf AD(1)&mpktcsdefrS tpûycJhaMumif;owfrSwfazmfjycJh\/
okawoDOD;odef;xGef;url ½kyfyGm;qif;wkukd;uG,frIukd AD(1)&mpkukefqkH;csdefuedoQu rif;vufxuf
oAÁwdu0g'D*kdPfrStpûyNyD; ,if;rSwqifh ywf0ef;usifEkdifiHrsm;okdY ysHUESHUcJhaMumif; wifjyxm;ayonf/
Ak'pmayorkdif; usrf;ûyq&m WINTERNTTZurl tmaomuacwfumvtcsdefu Ak'qif;wkawmfukd,fpm;
tr&0wD ajcawmftpkH? Mumyef;? qif?jrif;?EGm;vm;Oób paomykHrsm;ukd xkvkyfcJhaMumif;ESifh opömav;
yg;w&m;awmf txdrf;trSwftjzpf "r®pMumw&m;awmfpuf0kdif;ykHukd xGif;vkyfcJhaMumif;qkdygonf/ &ckdif
jynf&Spfaomif;bk&m; ukef;awmfay:rStqkdygausmufcsyfwGif awGU&Sd&aomvuf&monf tmaomuacwf
vuf&mrsm;ESifh vu©Pmcsif;wlnDaeygonf/ &ckdifjynfwGifawGU&Sd&aomvuf&monf arm&d,tEkynm
acwfrS ul;pufjyefYyGm;vmaom vuf&mjzpfonf[kqkdEkdifygonf/ taomuacwfrSwyg;tjcm;rnfonfh
acwfwGifrS Ak'omoemqkdif&m trSwftom;ukd þtrSwftom;rsm;uJhokdY rawGU&acs/ taomutkyfpkd;
csdef arm&d,tEkynmacwfonf bDpD(3)&mpktcsdefjzpfí &ckdifjynfwGifawGU&aomtrSwftom;\acwfukd
vnf; bDpD(3)&mpkacwftcsdef[k owfrSwf&rnfjzpfayonf/ tcsKyftm;jzifhqkdvQif &ckdifjynfukd r[dou
r@vwkdif;[k ac:qkdcJhonf[kqkdaom tqkd/ t&Sifr[ma&0wax&fESifhtzGJUonf &ckdifjynfokdYomoem
ûya&muf&SdcJhonf [laomtqkdwkdYonf trSefjzpfonf[k ,lq&ayrnf/ ,if;tjyifckdifrmaom taxmuf
txm;t& bDpD(3)&mpkwGif tdEd,jynfarm&d,tifyg,mrS wwd,o*Fg,emwifax&0g'Ak'¨omoem
onf &ckdifjynfokdYyxrqkH;tBudrf a&muf&SdcJhonf[kowfrSwf&rnf jzpfayonf/
tcsKdUaomorkdif;okawoDrsm;u tmeEpjEausmufpmyg *gxmtrSwf (10)rS ]]xkdaemufolawmfpif
[k ork'fxkdufaom pajEm',rif;onf}} [laomtykd'frS ]]olawmfpif[kork'fxkdufaom}} qkdonfh0daoo
ûycsufukd taMumif;ûyí awG;awmcJhMu\/ ,if;rwkdifrD rif;rsm;ukdrl ]]cGeftm;BuD;aomrif;}} ]]EkdifiHa&;
uRrf;usifaomrif;}}[líavmuDqkdif&m 0daoorsm;jzifhom csD;usL;xm;NyD;vQif pajE´m',rif;rpí
]]olawmfpif[k ork'fxkdufaom}} ]]oDvNrJaom}} ]]tvSL'ge&ufa&maom}}ponfh avmukwå&mqkdif&m
*kPfyk'frsm;jzifh 0daooûyxm;aomaMumifh pajE´',rif;vufxufrSpí &ckdifjynfwGif Ak'¨omoemxGef;
um;cJhonf[k,lqMuygonf/
at'Dyxr&mpk aemufykdif;umvrsm;wGif tdE´d,jynf ukoetifyg,mukd tkyfpkd;aom]]uedoQu
rif;}}vufxufwGif r[m,meEG,f0if oAÁwdu0g'*kdPf;onf pwkw¬o*Fg,emudk wifMuygonf/
,if;umvwGif *&dausmufqpfynm\ vTrf;rkd;rIatmuf0,f *E¨&tEkynmacwfonf tvGefxGef;um;cJh
ygonf/ þrif;vufxuf *E&tEkynmacwfrSpí Ak'\½kyfyGm;awmfrsm;ukd pwifxkvkyfvmMuygonf/
tqkdyg½kyfyGm;qif;wkrsm; oGef;vkyfukd;uG,frIynmonf r[m,me0g'ESifhtwl ywf0ef;usifEkdifiHrsm;okdY
ysHUESHUcJhygonf/ e,fajrcsif;tvGefeD;pyfaom &ckdifjynfokdkYESpfaygif;w&mtwGif; ysHUESHU&efrSmjzpfEkdifp&m&Sd
ygonf/ xkdYaMumifh&ckdifjynf&Sd rlvax&0g'omoemtwGif; r[m,meAk'bmom xyfrHía&muf&SdcJhrnf
rSm oHo,&Sdp&mrvkday/ pajE´m',rif;vufxuf a&muf&Sdvmaom r[m,me Ak'¨bmomESifhtwl
qif;wkawmf oGef;vkyfukd;uG,frIvnf; a&muf&Sdvmvdrfhrnf/ okdYrSomr[mrked½kyfwkawmfukd þrif;
vufxufoGef;vkyfcJhonf[k cefYrSef;Ekdifygrnf/ ouú&mZfukdpdppfcJhjcif;? trnfemreD;pyfjcif;rQaMumifh
omvQif r[kwfrlbJ r[mrkedqif;wkawmftm; at'D(2)&mpkwGif oGef;vkyfjcif;jzpfEkdifonfhtaMumif;vnf;
E.H JohnstoniESifh OD;jrifhaqGwkdYonf &mZ0ifvmpEol&d,rif;ESifh tmeEpjEausmufpmyg pajEm',rif;udk
twlwljzpfonf[k ,lqcJhMujcif;jzpfwef&mygonf/ xkdYaMumifh pajE´m',rif;vufxufrSpí a&muf&Sd
vmaom omoemonf r[m,eAk'bmomjzpfNyD; &ckdifjynfokdY 'kwd,tBudrfajrmuf 0ifa&mufvmaom
Ak'¨omoemjzpfaMumif; ,lq&ayawmhrnf/
&ckdifax&0g' omoem rlvblw
2000-jynfhESpf? pufwifbmvxkwf ½kyf&Sifaw;uAsm&opkHr*¾Zif;wGif q&mBuD; a'gufwmoef;xGef;
\]]uRefawmfvJtajzrodyg}}aqmif;yg;ukd zwf½I&ygonf/ q&mBuD;\aqmif;yg;wGif t"dutcsuf
okH;csufukd awGU&NyD;,if;okH;csufteufwGif]]c&pf&Spf&mpkqkd&if ysLu[de,ejzpfaeNyD? &ckdifub,ftcsdefu
pNyD; [de,ejzpfcJhygovJ}}[laom tcsufvnf;yg0ifygonf/
xkdYaMumifh &ckdifax&0g'omoemESifhywfoufí orkdif;OD;tajctaeukd &ckdifa'otwGif;awGU&Sd
&aom taxmuftxm;rsm;ukdtajccHí wifjyvkdygonf/
okawoetjrift& Ak'¨onf rZÑdra'orS tjyifokdYc&D;rxGufcJhyg/ qif;wkawmfukd;uG,frIonf
c&pfESpf 76-ckxuf rapmyg/ bk&m;a&mufonf[k &ckdifu 15-&mpktwGif;u pa&;ygonf/ jrefrm?
rGef wkdYuvnf; a&;Muygonf/ oD[kdVfrSr[m0Housrf;t&qkdvQif oD[kdVfom;wkkdY c&pf6-&mpkuyifa&;
Muygonf/
16-&mpktwGif; wdbufbkef;awmfBuD;wm&memhofa&;cJhaom tdEd,Ak'¨omoemorkdif;pmtkyfwGif
]]&ckdif? yk*H? [Hom0wDe,frsm;ukd tmaomurif;BuD;vufxufuyif a'&0g'omoema&muf&SdcJhonf/
0okAEKacwfokdYa&mufrSom r[m,mea&mufvmcJhonf[k a&;om;cJhygonf/ (N.R.Ray, Sanskrit Buddhis,
in Burma, 1936, Calcutta, P-80) c&pf128-rwkdifrDuyif jrefrmEkdifiHajrmufykdif;ukd jzwfoGm;aom w½kwf?
tdE´d,vrf;rBuD; wGifus,faeNyDjzpfygonf/ (Luce and Pe Maung Tin, Burma Down to the Fall of Pagan,
JBRSFAP, Rangon, 1960, P-385)/tmoH? ZDcRrfe,frsm;ukd jzwfaomvrf;jzpfygonf/
þvrf;rS &ckdifokdYqif;aomvrf;(2)vrf;&Sdygonf/ ppfwaumif;? aumhyZm;? &mrl;urf;ajcbufrS
0ifvmaomvrf;ESifh ukvm;wefjrpfzsm;ykdif;rS awmifMum;twkdif;pkefqif;vmaom vrf;jzpfygonf/ 1611-
ckESpfu ay:wl*Dbkef;awmfBuD; refe&pfonf þ'kwd,vrf;jzifha&mufvmNyD; ajrmufOD;ûrdUawmfokdY
a&muf&SdcJhygonf/ emvE´mESifh wkduf½kdufqufoG,fEkdifaomvrf;jzpfNyD; ouf? ûrd?crD;?&ckdifwkdYonf &ckdif
a'otwGif;okdY þvrf;rsm;jzifh 0ifa&mufcJhMuonf/ (xGef;a&Tckdif? ]]&ckdifa0omvDacwf Ak'¨tEkynm}}/
&efukef? 1990?pm-4)
tmeE´pjE´ausmufpmt& &ckdifwGifc&pfBudKESpf 6-&mpkuyif xD;eef;pkdufí ûrdUjy,Ofaus;rI
wnfaqmufNyD;jzpfygonf/ &ckdifa&S;a[mif;ayrl t[d HouolZ0HoESifh a0omvD&mZ0ifayrlrsmt&
&cdkife,fajrwpfckvkH;tm; wkdif;(9)wkkdif;cGJí owfrSwfcJh&mwGif r[d Houwkdif;[laom trnfjzifh
wkdif;wpfckyg0ifonfukd awGU&ygonf/ 1930-ckESpfu rEÅav;ûrdUrS½kdufESdyfxkwfa0cJhonfh &rf;NAJawmif
ausmif;q&mawmfBuD;a&;om;cJhonfh]]tdEd,e,fykHusrf;}}wGif r[d Houwkdif;qkdonfrSm ta&SUb*Fvm;
ESifh&ckdifurf;ajca'oukd jyqkdxm;ygonf/ taomurif;vufxufu yg#vdokwfrS t&Sifa&0wESifh
&[ef;ig;yg;onf r[d Houwkdif;okdYomoemûyxGufcJhaMumif; taomuausmufpmwGif a&;xkkd;cJhygonf/
c&pfBudKESpf 3-&mpk? taomurif;BuD;vufxufu &ckdifa'ookdYa&muf&SdcJhaom Ak'¨omoem\
taxmuftxm;ukd &SmazGqef;ppfaomtcg ajrmufOD;ûrdU&Spfaomif;bk&m;ukef;awmfay:rS ausmufcsyfwpf
csyfukdawGU&ygonf/ t&Snf8ay6vufr? tus,f2ay5vufr? xk1ay 4vufr&Sdygonf/ ausmufcsyf
\ atmufzuftpGef;wGif xkxGif;xm;aom vuFsm&pfc½koif;ykHyg&Sdonf/ ,if;c½koif;xdyfrS MumyGifh
wpfyGifhxkd;xGufaeNyD; MumyGifh\tzsm;rsm;onf "r®pMumt0kdif;ukd xdaeygonf/
(ykH)(ykH)(ykH)(ykH)(ykH)
&Spfaomif;bk&m;ukef;awmfay:rSausmufcsyf&Spfaomif;bk&m;ukef;awmfay:rSausmufcsyf&Spfaomif;bk&m;ukef;awmfay:rSausmufcsyf&Spfaomif;bk&m;ukef;awmfay:rSausmufcsyf&Spfaomif;bk&m;ukef;awmfay:rSausmufcsyf
(þausmufcsyfykHukd OD;pHomatmif\ ]]tmeE´jE´}} pm-19?ykH-7ukd ul;,lazmfjyygonf)
azmfcsr®mu? jA[®P0g'ukd ukd,fpm;ûyaom c½koif;rSAk'ukd,fpm;Mumyef;ykHxkxGif;vmNyD; Ak'w&m;
awmfukd,fpm; "r®pMumt0dkif;xGif;xkxm;onf[k qkdygonf/ (E.Forchammar, "Arakan"Chap.11, Mrohaung,
P20/21)/
tdE´d,wGif taomurif;vufxufü Ak'¨qif;wkawmfukd;uG,frIr&Sdyg/ apwDykxkd;? vkdPf*lrsm;ü
Ak'¨0ifcef;rsm;ukdawGU&aomfvnf; Ak'¨qif;wkawmfxkvkyfrIukd *½kpkdufía&SmifusOfcJhygonf/
qif;wkawmfukd;uG,frI wGifus,fvmNyD;aemufüyif ty&r[m0deaovd,*kdPf;ESifh r[d Homou
*kdPf;wkdYonf qif;wkawmfukd;uG,frIukd tqkH;xdvufrcHcJhMuyg/ (H. Sarcar, ''Some Aspects of the Buddhist
Monuments at Nagajunikonda, 1960, P-84)/ taomuAk'0ifcef;rsm;wGif Ak'\ukd,fpm;? aAm"dyifykH? "r®pMumykH?
xlygykHrsm;ukdomawGU&NyD; qefcsDykxkd; wk½kdPfwkdifrsm;wGif aAm"dyif 67-ykH? "r®pMum 6-ykH? xlyg 32-
ykHawGU&ygonf/ tr&0wDwGifrl ajcawmf&mykH? Mumyef;ykHrsm;ukdawGU&ygonf/ þoauFw
ukd;uG,frIrsm;onf qif;wkawmfukd;uG,frIrwkdifrDu xGef;um;cJhygonf/ &ckdifwGifawGU&onfh Mumyef;ykH?
"r®pMumt0kddif;ykHrsm;onf c&pfBudKESpf(3)&mpk? taomuacwftwGif; arm&d,tifyg,mrS ax&0g'
omoemESifhtwlysHUESHUvmaom oauFwukd;uG,frItaxmuftxm;jzpfonf[k,lqygonf/ Ak'¨
oauFwukd;uG,frItjcm;wpfckrSm &Spfaomif;bk&m;*ltwGif;okdY a&muf&Sdaeaomajcawmf&mjzpfygonf/
tjcm;aESmif;acwfajcawmf&mrsm;ESifhrwl/ jzpfawmfpOfrsm;vnf;rygaom? omref½kd;½kd;ajcawmf&mrsm;om
jzpfNyD;tvGefa&S;us[ef&Sdygonf/ &Spfaomif;ykxdkd;wnf bk&ifrif;Amonf rnfonfhae&mrS ajymif;a&TU
ylaZmfcJhonf[k rSwfwrf;rawGUrdao;yg/ þajcawmf&mrsKd;tm; em**sLeduGef'gteD;rS tr&0wDwGifom
awGU&ygonf/
omoemhorkdif;wGif ajcawmf&mxGif;xkukd;uG,frIonf qif;wkawmfoGef;vkyfukd;uG,frIxufykdí
a&S;usonf[kawGU&ygonf/(W.Awalf, ''Buddhism, Art and Faith, The Buddha Legend, P-32/33)
c&pfESpf150-cefYu wkdavrD\rSwfwrf;ü **Fgjrpf0rSta&SUbufokdYoGm;vQif ud&'d,ESifh bm&uk&
okdYa&mufonf/ qufíoGm;vQif ]]aiGajrokdYa&mufonf/]]aiGajr}}wGif]]qifA&}}]]q'g;}}]]ab&b le}}
]]awrvm}}ûrdUrsm;&SdMuonf/ ,if;rvGefvQif yifv,ftilukda&mufonf/ ]]aiGajr}}qkdonfrSm &ckdifa'o
jzpfNyD; yifv,ftilqkdonfrSm armfwifpGef;jzpfEkdifonf/ (]]tajcjyjrefrmekdifiHa&;orkdif;}}y-wGJ?pm-216)
c&pfESpf-50cefYu]]yGefykd;ed,yfarvm}}\rSwfwrf;wGif **Fgjrpf0Srf;rS ta&SUbufokdYqufíoGm;vQif
a&TuRef;? aiGuRef;rsm;okdYa&mufonf/ teD;tem;uRef;rsm;wGif vlrnf;rsm;aexkdifMuonf[k awGU&onf/
(¤if;-pm-216)/ c&pfESpfyxr&mpktwGif; ]]tD&Do&D,efa&aMumif;rSwfwrf;}}wGif tqkdyg a&TuRef;?
aiGuRef;rsm;ESifh **Fgjrpf0Srf;okdYoGm;aeaom ]]uvef'D,kdzkefwm}}[kac:am &GufavSBuD;rsm; tdEd,awmif
ykdif;wGif awGU&aMumif; rSwfwrf;awGU&ygonf/ (H.G Luce.J.B.R.S.F.A.P Vol, 1960.Rangon.P-386)/
&ckdiforkdif;okawoDyifyvm*wårifonf qD;'D;pfESifhA&m'JvfwkdY\pmwrf;rsm;ukd ukd;um;í]]bm&
uk&}}onf ewfjrpf0wGif&Sdonff/ ]q'g;}qkdonfrSm oHwGJûrdUjzpfonf/ &ckdifa'oonf tdEd,ta&SUbuf
urf;a'orsm;ESifh a&aMumif;c&D;tquftoG,f&Sdonf[k qkdygonf/ (P. Gutman, ''Ancient Arakan'' Ph.D.
Thesis, Australlian National University, 1976, P-37)/ &cdkifESifhtdEd, ta&SUbufurf;a'oonf rnfonfhtcsdefu
pwifqufoG,fcJhonfukd rod&aomfvnf; c&pfESpfqef;pwGifrl qufoG,frIwGifus,faeNyDjzpfygonf/
(¤if;?pm-7/8 )/
c&pfESpf(3)&mpktwGif;ü em**sLeDuGefY'gwGif tkyfpkd;cJhaom ]wåoGmuk}rif;qufrS ]r'´&dykwåoD&d
0D&yk&do'wå}rif;\eef;pH(14)ESpfajrmufüa&;xkd;cJhaomausmufpmwGif tdE´d,awmifykdif;rS ax&0g'
&[ef;rsm;omoemûyxGufcJhaom a'orsm;ukdazmfjycJhygonf/ ,if;a'otrnfrsm;wGif ]]pdvmw}}jynf
[kyg0ifygonf/ (N.R Ray, ''An introdction to the Studey of Theravada Buddhism in Bwima, Culculta, 1946,P-15)/
þausmufpmrS pdvmwjynfqkdonfrSm r[mbm&w? [&d0Ho? yl&PESifh yOöwEÅpaom ouúwusrf;
rsm;wGif azmfjyxm;onfh ]]ud&mw}}yifjzpfonf/ wkdavrD\rSwfwrf;wGifyg&Sdaom ]]wdvm'g;}}qkdonfrSm
]]pdvmw}}ukd *&doHjzifhajymMum;jcif;jzpfNyD; wkdavrD\ ]]wdvm'g;}}ausmufpmrS ]]pdvmw}}ESifh ouúw
usrf;rsm;rS]]ud&mw}}wkdYvnf; twlwlyifjzpfMuygonf/(¤if;/ pm-15)/
rmua@;,syl&mZfusrf;tvkdESifh EIdif;,SOfvQif ]]ud&mw}}qkdonfrSm &ckdifa'owpfckvkH;ESifh jrefrm
EkdifiHatmufykdif;[k a'gufwma&;uqkdygonf/ (Theravada Buddhism in Burma P-16)/ a'gufwmueef*kdurl
ppfwaumif;a'oESifh &cdkifurf;ajcukddqkdvkdaMumif; a&;ygonf/(S.B. Qanungo, ''A History Of Chiltagong''
Vol (1), 1988. P-51)/jrefrmEkdifiHa&S;a[mif;ûrdUjyEkdifiHrsm;jzpfaom ud&mwjynf? usifvifjynf? vif,efjynf
wkdYwGif Ak'¨0g'a&muf&SdxGef;um;cJhygonf/ (Nidrf;ausmf]]aiGawmif}}1973/ &efukef/pm-49)/
taxmuftxm;rsm;t& &ckdifa'oonf ud&mwa'o(okdYr[kwf) ud&mwa'o\ tpdwftykdif;
jzpfonfrSmxif&Sm;ygonf/
&ckdifa0omvDacwfOD;u Ak'tEkynmvuf&mrsm;onf em**sKeduGef'grS vuf&mrsm;ESifh qifwlonf
udkawGU&ygonf/ (P.Gutnian, ''Ancient Arakan'' p-222)/ taxmuftxm;rsm;t& ax&0g'omoemonf
&ckdifa'ookdY c&pf-3&mpktwGif; tdEd,awmifykdif;rS ysHUESHUvmcJhao;onf[k awGU&Sd&ygonf/ tmeE´pjE´
ausmufpmwGif azmfjyxm;onfh c&pf(3)&mpkESifh (4)&mpktwGif; &ckdifa'oütkyfpkd;cJhMuonfhrif;rsm;ukd
azmfjy&mwGif ]]olawmfpif[k orkwfxkdufaom}} ]]tvSL'ge&ufa&maom}} ]]'geoDvNrJaom}}ponfjzifh
awGU&Sd&jcif;u oufaojzpfygonf/ ,if;tjyif&ckdifwGif at'D-2&mpk? 3-&mpktwGif;u tdEd,awmif
ykdif; em**sKeduGef'ga'ookH;jA[®Dtu©&mjzifha&;xkd;xm;aom ]]opöuy&dA¨muZde}}ygVdpmwrf;ukd ausmuf
qif;wkwpfql\aemufausmwGif awGU&jcif;uvnf;taxmuftxm;jzpfygonf/þtaxmuftxm;rsm;
t& &ckdifwGif ax&0g'usrf;tjynfhtpkHr[kwfonfhwkdif toifhtwifha&muf&Sdaernf[k ,lq&ygonf/
(ykH) opöu y&Akduf(ykH) opöu y&Akduf(ykH) opöu y&Akduf(ykH) opöu y&Akduf(ykH) opöu y&Akduf
&ckdifa'owGif c&pfESpf 5-&mpk? 6-&mpktwGif;ü ausmufpma&;xkd;cJhaom"avhxGef;um;cJhygonf/
ygVd? ouúw? ausmufpmtrsm;tjym;awGU&Sd&ygonf/ c&pfESpf(3)&mpk(okdYr[kwf) c&pfBudKESpf(3)&mpk
uyif &ckdifa'ookdYa&muf&SdcJhaom ax&0g'Ak'¨omoemonf c&pff(6)&mpkwkdif ckdifrmpGmxGef;um;aeqJ
jzpfygonf/
(ykH) a0omvDbk&m;ausmufpm(ykH) a0omvDbk&m;ausmufpm(ykH) a0omvDbk&m;ausmufpm(ykH) a0omvDbk&m;ausmufpm(ykH) a0omvDbk&m;ausmufpm
taxmuftxm;tjzpf c&pf-6&mpktwGif;u *kyÜwtu©&m? ygVdbmomausmufpmwpfcsyf\ ykHukd
azmfjyvkdufygonf/ þausmufpmonf a0omvDbk&m;BuD;ukef;awmfay:&Sd apwDysufwpfqlrS xGufus
vmaomausmufpmjzpfygonf/ a,"r®m*gxmawmfyg ausmufpmjzpfygonf/ (þausmufpmukd
OD;pHomatmif? at'D 6-&mpkESifh ,if;rwkdifrD &ckdifjynfokH;tu©&m}} Or®matmifpmay? tif;pdef? 1974-
pmtkyfrS? ykH (22)ukd ul;,lazmfjyygonf/)
þrQjzifhqkdvQif q&mBuD;\&ckdifu b,ftcsdefupNyD; [de,ejzpfcJhygovJ[laom ar;cGef;twGuf
ajzqkdcsufjynfhpkHvdrfhrnf[k ,lqygonf/
at'D(3) &mpktwGif; &ckdifjynfa&muf Ak'¨omoemat'D(3) &mpktwGif; &ckdifjynfa&muf Ak'¨omoemat'D(3) &mpktwGif; &ckdifjynfa&muf Ak'¨omoemat'D(3) &mpktwGif; &ckdifjynfa&muf Ak'¨omoemat'D(3) &mpktwGif; &ckdifjynfa&muf Ak'¨omoem
&ckdif&mZ0ifusrf;rsm;tvkdtm;jzifh bk&m;&Sifoufawmfxif&Sm;&SdpOfuyif Ak'omoemawmfonf &ckdif
jynfwGifxGef;um;cJhonf[k rSwfom;&ygonf/ Ak'y&dedAÁmefûyNyD;aemuf acwfumvtoD;oD;wGif tdEd,
EkdifiHrS omoemûy&[ef;awmfrsm;onf ywf0ef;usifEkdifiHrsm;okdY omoemûyc&D;<ucJhMuygonf/ &ckdifjynf
okdYvnf;acwfumvtoD;oD;wGif Ak'¨omoe*kdPftoD;oD;rS &[ef;awmfrsm;<ua&mufcJhMuygonf/
xkdYaMumifh &ckdifjynfwGif Ak'¨omoem*kdPf;uGJwpfckxufrenf; xGef;um;cJhonfukd ½kyf0w¬Ktaxmuf
txm;rsm;t& od&Sd&ygonf/
omoemhorkdif;wGif ax&0g'*kdPfonf rm*"D?ygVdbmomwkdYukdokH;pGJcJhNyD;? r[moHCduESifh r[m
,e*kdPfwkdYonf jyu&dw? ouúwbmomwkdYukd okH;pGJcJhMuygonf/ &ckdifjynfwGif ygVdpmaya&m? ouúw
pmayygawGU&Sd&ygonf/ xkdYaMumifh ax&0g'omoemomru r[m,meomoemvnf; a&muf&SdxGef;
um;cJhonf[laom ,lqcsufrsm;rSm ,kwådwefygonf/ a'gufwmoef;xGef;u]]a0omvDacgif;avmif;pm
rSm ouúwbmoma&;jzpfí ta&SUb*Fvm;wGif okH;pGJcJhaom *kyÜwta&;tom;jzifh a&;xkd;cJhygonf/
ta&SUb*Fvm;ESifh tquftqHûycJhaMumif; xif&Sm;onfhtjyif Ak'omoemr[m,e*kdPf\puf&dyfatmuf
okdY a&mufcJhonf[k ,lqzG,f&Sdygonf/ (ukd;-1/pm-66)/ ûrdUa[mif;(ajrmufOD;) bk&m;BuD;apwDysuf
wpfqlrS a,"r®m*gxmausmufpmwpfckawGU&onf/ þausmufpmukd ygVdESifha&;xkd;xm;onfu
qef;onfxljcm;onf[k azmfjyvsuf&Sdygonf/ r[m,evTrf;rkd;aeaomfvnf;? ax&0g'vnf;&Sdonf[k
azmfjyjcif;jzpfonf[lí ,lqEkdifygonf/ (ukd;-1/pm-67)[k a&;om;xm;ygonf/
þokdYjzifh acwfOD;&ckdifjynfwGif ax&0g'omoemESifh r[m,eomoem,SOfí xGef;um;cJhonf[k
,lqaom ynm&SifokawoDtrsm;tjym;yif&Sday&m? pma&;olonf þaqmif;yg;wGif at'D(3)&mpktwGif;
(a&S;acwf) &ckdifjynfokdYa&muf&SdcJhaom Ak'¨omoem*kdPf;ESifh 0g'ukdajc&mcHí qef;ppfwifjyxm;ygonf/
rsm;pGmaomokawoDwkdYu at'D(3)&mpktwGif;ua&;xkd;cJhaom tdE´d,EkdifiHta&SUbufurf;ajc&Sd?
upöemjrpf0uRef;ay:a'orS em**sKdeuGef'g ausmufpmukd ukd;um;í ,if;a'orS&ckdifjynfokdY omoemûy
&[ef;rsm;<ucJhzl;aMumif;qkdMuygonf/ tqkdygausmufpmwGif ]]*Em&? pde? ud&mw? awmfovD? t0&EÅ?
0r®,? 0e0oD? ,k0Eé? 'rdv? yavmf&ma'orsm;okdY omoemûy&[ef;rsm;<uoGm;MuaMumif;a&;xkd;xm;
onf[k (----)wGif rSwfwrf;wifxm;ygonf/(ukd;-13? pm-14)/
em**sKdeuGef'ga'oonf tdEd,EkdifiHta&SUbufurf;a*:'g0&DjrpfESifh upöemjrpf0uRef;ay:pyfMum;
tE&ma'owGif&Sdygonf/ þa'oonf taomurif;vufxuf arm&d,tif,g,mwGif yg0ifcJhonf/
arm&d,tifyg,mysufokOf;aomtcg]]omw0g[erif;quf}}onf ESpfaygif;(400)ausmftkyfpkd;cJhí Ak'¨
omoemxGef;um;cJh\/ þrif;qufukd at'D3&mpktpykdif;wGif ]]£cguk}}rif;qufu qufcHtkyfpkd;cJh\/
rif;qufopfukdwnfaxmifaom]]oEÅrlvrif;}}onf jA[®P0g'Djzpfaomfvnf; ,if;aemufqufcHaom
rif;rsm;rSm Ak'¨omoemukdtm;ay;cJhMuojzifh jA[®P0g'xGef;um;rIonf tcsdefrMum&SnfcJhay(ukd;-2/
pm-201)/ em*g*seduGef'gausmufpmukd ]]r'´&dykwårif;}}\pwkw¬ajrmufeef;pHESpfwGif a&;xkd;cJhonf/
þrif;\trnftjynhftpkHrSm ]]r'´d&dykwåod&d0g&Hyk&do'wå}}jzpfonf/
a'gufwm---u em*g*seduGef'gausmufpmwGifyg0ifaom ud&mwqkdonfrSm &ckdifjynfESifh jrefrm
EkdifiHatmufykdif;a'ojzpfaMumif; (ukd;-13/pm- )qkdNyD;? rEÅav;r[mrkefbk&m;teD; acgif;avmif;pmwpfck
wGif ud&mwa'oonf jrefrmekdifiH\tpdwftykdif;a'owpfckjzpfaMumif;yg&Sdonf/ (ukd;-8?pm-2)/
a'gufwmyg*sDwmu ]]ud&mwa'oonf [dr0EÅmawmifwef;rsm;\ awmifbufqifajcavsma'ojzpf
aom yef*syfjynfe,frS tmoH? ppfwaumif;? awmifwef;a'owpfavQmufe,fajrrsm;ukd ac:onf[k
qkdonf/ (ukd;-9? pm49)/ a'gufwmueef*kdu ppfwaumif;awmifwef;a'owpfavQmuf[kqkd&mü
&ckdifawmifwef;ESifh awmifbufe,fajrwpfckvkH;yg0ifonf[kqkdonf/(udk;-13? pm-51)/ ynm&Sifrsm;\
tqkdt& ûcHíokH;oyfvQif &ckdifjynfonfud&mwa'owGif yg0ifaMumif;odomygonf/ þtcsufukd
axmufcHaom tjcm;tcsufrsm;&Sdygonf/
&mr,eusrf;ü ]]OD;xdyfwGifqHxkH;xkH;xm;aom ud&mwwkdYonf MunfYíwifhw,f\/ a&Ttqif;
uJhokdY0if;0g\/ a&wgifusifvnf\/ usm;tppfuJhokdYaMumufrufzG,faumif;\[k azmfjyxm;ygonf/
,if;tjyifud&wwkdYonf ta&SUbuf&Sdawmifwef;rsm;wGifvnf;aumif;? yifv,fem;wGifvnf;aumif;
aexkdifMuaMumif;? olwkdYonf a&T? aiG? ausmufoHywåjrm;<u,f0ít0wftxnf,ufvkyfrIwGif
uRrf;usifMuaMumif;qkdygonf/ [dELydóEkd; yl&mrfusrf;wGifrI]]þavmu\tv,fwGif jA[®P?uwåd,?
0ó?ok'¨ trsKd;av;yg;wkdYaexkdif&m tdEd,jynf&Sd\/ ta&SUbufüum; ud&mwwkdY&Sdí? taemufbufü
um; ,0ewkdY&Sd\[kazmfjyxm;ygonf/ tif'kdrGef*kdvGdKufpmtkyfa&;om;ol a'gufwmcsufwm*sdu]]a0'
usrf;rsm;rSm bDpD10&mpkwGifvnf;aumif;? r[mb&x? &mr,eusrf;wkdYrSm bDpD500ESifh at'D400Mum;wGif
vnf;aumif; a&;om;cJhonf[k ,lqp&m&SdaMumif;? xkdYaMumifh ud&w(tif'kdrGef*kdvGdKuf)rsm;onf tdEd,
jynfajrmufbuf? ta&SUajrmufbuf/ bD[me,f? b*Fvm;e,fponfwkdYwGif vnf;aumif;? jA[®ykwå&jrpf
wpfavQmufwGifvnf;aumif;? tmoHrPdyl&ESifh qufpyfvsuf&Sdonfh e,fajrwkdYwGifvnf;aumif;? bDpD-
1000cefYuyif 0ifa&mufvsuf&SdMurnfjzpfaMumif; aumufcsufcsxm;ygonf/(udk;-3)/
ûcHMunhfvQif ud&mwa'oqkdonfrSm [drEÅmawmifwef;rsm;\ awmifbufqifajcavsma'orsm;?
rPdyl&? ppfwaumif;&ckdifa'orsm;ukd ac:qkdjcif;jzpfí awmifwef;a'oaeud&mwrsm;rSm ,if;a'orsm;
wGif aexkdifMuolrsm;jzpfNyD; yifv,furf;½kd;wef;ae&m ud&mwrsm;rSm b*Fvm;? ppfwaumif;ESifh &ckdif
urf;ajca'orsm;wGifaexkdifolrsm;ukd &nf&G,fjcif;jzpfaMumif; awGU&ygonf/ ,if;tjyifxkdpOfu &ckdif
jynfe,f? ajrtus,ft0ef;udk azmfjyaom a&S;a[mif;ayrlvuFmwGif]]us,f0ef;aequf? taemufbufrSm?
rZÑdrmESifh 'uúmjrpfavQmuf? ajrmufukdawmifñkd ukef;ukdxdcH? {oHcsif;wGif;? acsmif;qif;a&xGuf? {&m0wD?
jrpfodjcm;wH? i0efxdyfajrmif? awmifukdt*¾d? 'u©dPoGif? armfwifa&vIyf? orkwf0ifav? &ckdifjynfvQif}}
[kazmfjyxm;onfukdaxmufí xkdacwfu&ckdifjynf\tus,ft0ef;ukd rSef;qekdifygonf/ xkdYaMumifh
at'D(3)&mpktwGif;u em**sKeduGef'grS &[ef;awmfrsm;omoemûycJhMuonfh ud&mwa'owGif &ckdifjynf
yg0ifaMumif;odomxif&Sm;ygonf/
em*g*seduGef'ga'orS Ak'¨omoemonf &ckdifjynfokdYysHUESHUa&muf&SdcJhonfhg taxmuftxm;rsm;&Sd
ygonf/ em*g*seduGef'ga'o&Sd a&S;a[mif;Ak'¨omoedu taqmufttkHrsm;rSm at'D(3)&mpkESifh (4)&mpk
twGif;u aqmufvkyfcJhMuaom taqmufttkHrsm;jzpfonf/ jrefrmEkdifiHrSAdóEkd;ESifh oa&acwå&m
ESpfûrdUvkH;wGif em*f*seduGef'grS Adokumvuf&mrsm; vTrf;rkd;ykH&onfhtaqmufttkHrsm;&Sdonf/(ukd;-4/
pm-176)/ ysLwkdYonf tdEd,ta&SUbufurf;ESifhvnf;aumif;? wmjrvdyfESifhvnf;aumif;? qufoG,f&m
wGif &ckdifurf;ajcrSwpfqifh pcef;csqufoG,fcJhonf[k vkpfuqkdonf/(ukd;-10/pm-110)/ &ckdifjynf
a0omvDacwfOD;u Ak'¨bmomausmufqpftEkynmvuf&mrsm;rSm em*g*sKeduGef'ga'orS ausmufqpf
vuf&mrsm;ESifh qifwlonf/ (ukd;-10/pm-222)/ okdYjzpf&m &ckdifESifhysLûrdUawmfrsm;onf c&pfESpfrsm;tp
ykdif;uyif qufqHrI&SdaecJhNyD;/ em*g*sKeduGef'ga'orS Ak'omoemonf &ckdifjynfrSwpfqifh ysLûrdUawmfrsm;
okdY a&muf&SdcJhonf[k rSwfcsufcs&ayrnf/
ysLûrdUawmfrsm;onf &ckdifjynfawmifykdkif;ESifh awmifukwfawmifMum;vrf;tm;jzifhvnf;aumif;? &ckdif
jynfajrmufykdif;ESifh bl;&GufrñId;vrf;tm;jzifhvnf;aumif;qufoG,fcJhMuonf/(ukd;-1/pm-110)/
em*g*sKed uGef'ga'oESifh &ckdifjynfe,fESifh rkwfokefvrf;aMumif;jzifh a&vrf;c&D;rSqufoG,fcJhMuayonf/
þokdYqkdvQif at'D(3)&mpktwGif;u &ckdifjynfokdY em*g*sKeduGef'ga'orSa&muf&SdcJhaom Ak'omoem
rSm rnfonfhAk'¨bmom*kdPf\omoemjzpfonfukd qef;ppf&ayrnf/
at'D(3)&mpktwGif;u em*g*sKeduGef'ga'oESifh tr&0wDwnf&Sd&m tE¨&wkdif;wGif ax&0g'Ak'¨
bmom*kdPf;ESifh r[moHCdu*kdPf;uGJrsm;xGef;um;cJhaMumif; avhvmawGU&Sd&ygonf/ r[moHCdu*kdPf;
onf wwd,o*Fg,emaemufykdif;wGif yg#vdykwfjynfESifh a0omvDjynfudkajcukwf,lí omoemjzefYcsd
cJh&mwjznf;jznf;ESifh tdEd,wpfjynfvkH;ukd vTrf;rkd;cJhonf/ tr&0wDESifh em*g*seduGef'gausmufpmrsm;
wGif r[moHCdu*kdPf;tiftm;BuD;rm;cJhykHukd awGUEkdifygonf/ em*g*seduGef'g&Sd ausmif;wkdufBuD;rsm;rSm
r[moHCdu*kdPf\ A[kdvfXmejzpfcJhzl;onf/ at'D(7)&mpku w½kwf&[ef;awmfrsm; [l,ifqifESifh
tdcsifwkdY\ rSwfwrf;rsm;t& tmz*efepöwefjynf? *E¨m&wkdif;? r*"wkdif;wkdYwGif r[moHCduausmif;
wkdufBuD;rsm;&SdaMumif; rSwfwrf;wifcJhMuonf/ (ukd;-5/pm-53^54)/
tr&0wDESifh em*g*seduGef'gausmufpmrsm;wGif r[moHCdu*kdPfuGJrsm;jzpfaom A[kokwdu*kdPf?
apwD,*kdPf;wkdYtaMumif; ax&0g'*kdPf;cGJjzpfaom r[domou*kdPf;taMumif;yg&Sdonf/ xkdtcsdefu
tdEd,ajrmufykdif;ESifh ta&SUajrmufykdif;wGif oAÁwåd0g'*kdPf;tm;aumif;aeNyD; r*"wkdif;ESifh b*Fvm;e,f
wGif r[moHCdu*kdPf;uGJjzpfaom avmukwå&m0g'*kdPf; vTrf;rkd;aecJhayonf/(ukd;-¤if;)/
rpöwmtdyfcsfqm;um;u taqmufttkHwnfaqmufykHESifh ausmufpmwkdYwGifvm&Sdaom tcsufwkdYukd
axmufí em*g*sKeduGef'gBuD;yGm;pOfumvu (1)r[m0d[m&0goD*kdPf;?(2)r[domou*kdPf;?(3)A[k
okwdu*kdPf;?(4)ty&r[m0deaovD,*kdPf;wkdY xGef;um;cJhonf[k qkdkygonf/(ukd;-2/ pm-204)/ ty&
r[m0deaovd,*kdPf;onf MoZmtanmif;qkH;vnf; qkdygao;onf/
okawoDOD;b&Sifu tdEd,om;wkdYonf {&m0wDjrpfaMumif;twkdif; qefwufvm&mjzpfEkdifonf/
okdYr[kwf &ckdifbufrS,ckywdrf;izJvrf;twkdif; rif;bl;avmufrSwpfqifh 0ifa&mufEkdifMuonf/(ukd-2/
pm-200)[kvnf;aumif;? omoemyifa&mufcJhvifhupm; AdóEkd;üpmayxGef;um;jcif;r&Sd[k qkd&ayrnf/
a&muf&SdcJhaompmayonf tE¨&wkdif;wGif at'D-200cefY jA[®Dtu©&mjzifh a&;om;aom ygVdpmayjzpf
onf[kqkdzG,f&m&SdonfrSwpfyg; acwf\pma&;om;rItwwfukd rod&ay[k(ukd;-2/pm-204)qkdygonf/
AdóEkd;wGif ]]oHCmhoD&d}}[k jA[®Dtu©&mygVdbmomjzifh a&;om;xm;aom wHqdyfwkH;wpfckukdom
awGU&NyD; tjcm;pmaytaxmuftxm;rawGU&yg/ &ckdifjynfwGifrl jA[®Dtu©&mjzifh a&;om;xm;aom
]]o'¨uyk&ykd'f}}urÁnf;pmESifh]]"n0wDawmifaygufBuD;ausmufpm}}wkdY&Sdonf/ tdE´,awmifykdif;ESifh &ckdif
jynfonf c&pfESpftpykdif;uyif a&aMumif;c&D;jzifhul;oef;qufqHrI&SdaecJhonfazmfjycJhNyD;jzpfonfhtwkdif;
tE¨&e,fonf arm&d,tifyg,mwGifyg0ifí jA[®Dtu©&mta&;om;xGef;um;cJh&ma'ojzpfygonf/
jA[®Dtu©&mukd tdEd,EkdifiHwGif at'D(2)&mpktxd rl&if;twkdif;rajymif;vJbJ a&;om;okH;pGJcJhonfh
tjyif(ukd;-6/pm-16)AdóEkd;wGif at'D-200cefYu tE¨&ma'owGifa&;om;cJhaom jA[®Dtu©&mta&;
tom;ukd awGU&Sd&NyD; (ukd;-2/pm-204)? em*g*sKeduGef'ga'oESifh ysLûrdUawmfrsm;onf &ckdifukdA[kdûyí
ul;oef;qufqHcJhMujcif;aMumifh &ckdifESifhAdóEkd;wGifawGU&aom jA[®Dtu©&m? ygVdpmayta&;tom;rsm;
onf em*g*sKeduGef'ga'orS at'D-3&mpktwGif;a&muf&Sdvmonf[k ,lqowfrSwf&ayrnf/
azmfjycJhNyD;jzpfonfhtwkdif; at'D-3&mpktwGif;u em*g*sKeduGef'ga'owGif r[m0d[m&oD*kdPf;?
r[domou*kdPf;? A[kokwdu*kdPf;ESifh ty&r[m0deaovd,*kdPf;wkdY xGef;um;cJhonf/ 'Dy0Housrf;
wGif 'kwd,o*Fg,emyGJusif;yNyD;aemuf ax&0g'*kdPf;ESifh r[moHCdu*kdPf;rS cGJxGufMuaom*kdPf;
(18)*kdPf;ukd jyqkdxm;ygonf/ okdYaomf 'Dy0HowGif ty&r[m0deaovd,*kdPf;\trnfudk rawGU&yg/
uxm0w¬Kusrf;wGifrlum; tqkdyg(18)*kdPf;tjyif? ykAÁaovd,? ty&aovd,? &mZ*d&du? o'¨wådu
*kdPf;[lí tEu*kdPf;(4)*kdPf;ukdvnf; azmfjyxm;ygonf/ 0gokrdMu\ ouúwbmomjzifha&;om;xm;
aomrSwfwrf;wGif ty&aovd,*kdPf;\trnfyg&Sdygonf/ ouú#pma&;q&mBuD; bmAs\rSwfwrf;
wGifvnf; yg0ifaMumif;od&ygonf/ (ukd;-5/pm-40)/ þty&aovd,*kdPf;onf qif;xkawmf
ukd;uG,frIukdvufrcHacs/ þ*kdPf;onf ouúwpmayukd tokH;ûycJhMuonf/ &ckdifwGifawGU&aom opöu
yk&AkdZfurÁnf;pmrSm ygVdbmomvnf;jzpf? qif;wkawmfwGifa&;xkd;xm;jcif;vnf;jzpfaomaMumifh &ckdif
jynfokdYa&muf&SdcJhaomomoemrSmty&r[m0deaovd,*kdPf;rS ysHUESHUvmaomAk'¨omoemr[kwf[k
rSwfcsufcs&ayrnf/
A[kokwdu*kdPf;onf r[moHCdu*kdPf;uGJjzpfaom a*gukvdu*kdPf;rs xyfrHcGJxGufvmaom*kdPf;
jzpfí t,ltqwGif avmufuDa'oemESifh avmukwå&ma'oem[kESpfrsKd;cGJjcm;ygonf/ þ*kdPf;onf
r[m,ewkdY\ Ak'um,? "r®um,ESifh oHabm*um,wkdYwGif oHabm*um,ukd vufrcHacs/ tbd"r®m
rSm oAÁwåd0g'*kdPf;ESifh eD;pyfonf/ opöod'dusrf;ukd t"duvufukdifûyNyD; ouúwbmomukd okH;pGJaom
*kdPf;jzpfygonf/ r[domo*kdPf;rSm yifrax&0g'rScGJxGufcJhaom*kdPf;jzpfygonf/ t,l0g'rSr[m
oHCduwkdYESifh qefYusifítE¨u*kdPf;? or®wd,*kdPf;wkdYESifheD;pyfonf/ þ*kdPf;onfvnf; ouúw
bmomukd tokH;ûyonfhtjyif qif;xk? ½kyfxkoGef;vkyfukd;uG,frIukd vufrcHacs/
taomurif;BuD;onf wwd,o*Fg,emwifyGJNyD;onfhaemufwGif &Sifr[dE´ax&fESifh oCFrwå
ax&DwkdYukd oD[kdVfuRef;okdY omoemûyapvTwfcJhavonf/ a'0geHyd,wdórif;BuD;vnf; omoemh
'g,umcH,lonf/ r[m0d[m&ausmif;wkdufBuD;ukd aqmufvkyfvSL'gef;cJhonf/ ,if;acwfu em[g*sed
uGef'ga'oonf ax&0g'omoemxGef;um;&ma'ojzpfcJhonf/ taomurif;BuD;vufxuf Ak'¨qif;
wkawmfoGef;vkyfukd;uG,frIrxGef;um;rDu tr&0wDwGif ajcawmf&mtpkHukd xkxGif;íukd;uG,fcJhonf/
arm&d,tifyg,mûyduGJoGm;aomtcg þa'owGif ty&aovd,*kdPf;? A[kokwdu*kdPf;ESifh r[dom
ou*kdPf;wkdY0ifa&mufxGef;um;vmygonf/ arm&d,rif;qufusqkH;í qufcHaom ok*Frif;qufwGif
Ak'¨omoemukd ESdyfuGyfaomaMumifh ax&0g'&[ef;awmfrsm; tdEd,awmifykdkif;okdY wdrf;a&SmifcJh&ygonf/
bDpD-130cefYwGif tdEd,jynf au&Vme,fESifh wrDvfe,frsm;rS [dELbmom0ifwkdYonf oD[kdVfuRef;
udk wkdufckdufodrf;ykdufMuonf/ oD[kdVfrSax&0g'D&[ef;awmftcsKdUrSm awmawmifxlxyf&mokdY ckd0ifykef;
atmif;Mu&NyD;? tcskKdUrSm tdEd,ta&SUbufurf;ajc&Sd em*guGef'ga'ookdYxGufajy;wdrf;a&SmifMu&ygonf/
'k|*grPdrif;vufxufwGif &efolwkdYukdESdrfeif;í Ak'¨omoemukd pnfyifapcJhjyefonf/ wpfzefomo
emawmfESpf440wGifjA[®Pwdóacgif;aqmifí olykefxjyef&m wrDvfppfwyfonf tdE´,rS oD[kdVfokdY
ul;í Ak'omoemawmfukd zsufpD;ESdrfef;jyefonf/ oD[kdVfrSr[m0d[m&0goD &[ef;awmfrsm; em*g*sKeduGef
'ga'ookdYxGufajy;wdrf;a&SmifcJh&ygonf/ xkdYaMumifhem*g*sKeduGef'ga'owGif r[m0d[m&0goD*kdPf;onf
tjcm;*kdPf;rsm;ESifhtwl,SOfí xGef;um;cJhonfukdawGU&ygonf/,if;r[m0d[m&0goDax&0g'*kdPf;onf
tdE´d,wGif&SdESifhNyD;aom jA[d®tu©&mESif oD[kdVfrS o,faqmifvmonfh ygVdbmomukd tokH;ûycJhonf/
jA[®Dtu©&mjzifha&;om;xm;aom ygVdpmayta&;tom;onf taomuacwfuyif a&muf&SdcJhonf
r[kwfay/ ax&0g'*kdPf;onf jA[®Dtu©&mukd bDpD 3&mpkwGif tapmqkH;okH;í? ygVdbmomukd at'D-
1&mpkwGif tapmqkH;okH;pGJcJhonf/ taomuacwfu jA[®Dtu©&mjzifh a&;xkd;cJhaompmrsm;rSm ygVdbmom
r[kwfyg/ r*"dbmomjzifha&;xkd;cJhjcif;jzpfygonf/(ygVdESifh r*"drwlnDaMumif;ukd ygarmu©a':tkef;\
ygVddpmayorkdif; ]]&Sifo*&mbd0Ho(jyefqkd)\ ]]tdEdpmayorkdif;(Ak'¨pmayu@)?wGif tus,f½Iyg/) Ak'¨
pmayorkdif;wGif ax&0g'*kdPf;onf ygVdpmayukdpwifokH;pGJcJhonfrSm oD[kdVfuRef;wGif pwkw¬o*Fg,em
wifonfh at'D 78aemufykdif;rSomjzpfygonf/ xkdo*Fg,emwifyGJrSpí ygVdbmomjzifh ayxuftu©&m
wifygonf/ em*g*seduGef'gokdY ygVdbmomonf oD[kdVfrSwdrf;a&Smifa&muf&Sdvmaom ygVdbmomukd
em*g*seduGef'gwGif jA[®Dtu©&mjzifha&;ygonf/ ,if;aemufrS rkwfokefa&pD;aMumif;c&D;jzifh &ckdifjynfESifh
AdóEkd;ûrdUrsm;okdY a&muf&SdcJhjcif;jzpfygonf/ þtcsufrSefuefaMumif; taxmuftxm;rsm;&Sdygao;onf/
tdEd,EkdifiHwGif Ak'¨qif;wkawmfoGef;vkyfukd;uG,frIonf okawoetaxmuftxm;rsm;t& at'D
-1&mpkwGif tpûycJhygonf/ ,if;aemufykdif;rMumrDwGifyif Ak'¨\wynfhom0uBuD;rsm;\ qif;wkawmf
rsm;ukdyg xkvkyfukd;uG,fcJhMuygonf/ xkdYaMumifh opöuyk&AkdZfuJhokdYaom om0uBuD;rsm;\½kyfxkxkvkyfrI
onf at'D-2&mpkxufykdía&S;usEkdifzG,fr&Sday/ opöuyk&AkdZfonf tpOD;wGifAk'¨ESifht,l0g'ûydifqkdcJhNyD;
aemufykdif;wGif Ak'¨\om0uBuD;jzpfvmonfh ax&0g'yd#uwfawmfwGif xif&Sm;vmoljzpfygonf/
qif;wkoGef;vkyfrIESifh jA[®Dtu©&m? ygVdbmomta&;tom;onf &mpkESpfwpfckxufaemufrusrlbJ &ckdif
jynfokdYa&muf&SdcJhavrnfjzpfayonf/
em*g*seduGef'gwGif awGU&aom ½kyfxk½kyf<ursm;ukd Zmwuusrf;? ed'geuxmusrf;? vvdwå0dwåm&
usrf; r[m0w¬Kusrf;? okE´&E´umAsusrf;? 'DAsm0g'geusrf; okr*Fvm0dvmodedusrf;? r[my&dedAÁmeAÁm
eokwfESifh "r®y't|uxmusrf;wkdYvm ZmwfuGufrsm;jzifh xGif;xkxm;avonf/ (ukd;-11/pm-19)/
&ckdifjynfwGif at'D(3)&mpk(4)&mpktwGif;u xkvkyfaom Ak'¨qif;wkawmf[lí tckdiftrmrawGU&aomf
vnf;? ,if;acwfu xkvkyfcJhaomax&0g'qkdif&m tjcm;½kyfxkrsm;ukd awGU&ygonf/ Ak'qif;wkawmfukd
rawGU&jcif;rSm &ckdifjynfwGif ,if;rwkdifrDuoGef;vkyfcJhaom r[mrkedqif;wkawmfBuD;ESifh,SOfí tjcm;
Ak'¨qif;wkawmfrsm; oGef;vkyfjcif;ukda&SmifMuOfcJhMuí jzpfwef&mygonf/ okdYr[kwf&mZ0ifrsm;u azmfjy
onfhtwkdif; r[mrkedodrfawmfBuD;onf rD;ab;tBudrfBudrfoifhcJhívnf;aumif;? obm0&moDOwk\'Pf
aMumifhvnf;aumif;? &ckdifjynfukdwkdufckdufcJhMuaom &efolrsm;\zsufqD;rIaMumifhvnf;aumif; jzpfay
rnf/ okdYaomfr[mrkedukef;awmfay:&Sd jA[®m? avmuygvewf? ,u©? tol&m? udEé&m?e*g;? *VKef½kyfxk
rsm;rSm ax&0g'ESifh oufqkdifaom½kyfxkrsm;jzpfMuygonf/ OD;pHomatmifu þvuf&mrsm;rSm rwl&m
tEkynm,Ofaus;rIacwfûydifjzpfonf/(udk;-12/pm-115)[k rSwfcsufcsygonf/rwl&mtEkynmonf
*kyÜwacwftapmykdif;xd xGef;um;cJhygonf/ (ukd;-12/pm-55)/
*E¨m&tEkynmacwfonf bDpD-2-&mpkrS at'D-2-&mpkxdjzpfonf/ rwl&mtEkynmacwfonf
at'D -1&mpkrS at'D-4&mpktv,fykdif;xdjzpfonf/ *kyÜwtEkynmacwfonf at'D-300rS at'D 600
xdjzpfygonf/ xkdpOfu em*g*seduGef'ga'oonf rxl&mtEkynmxGef;um;&mwGif yg0ifaome,fajr
jzpfonf/ þa'oonf *kwåytifyg,mwGif ryg0ifcJhay/
a'gufwmyifrvm*wårifu a0omvDacwfOD;ausmufqpftEkynmvuf&mrsm;onf em*g*sed
uGef'grSvuf&mrsm;ESifh tvGefeD;pyfpGm wlnDaMumif;qkdonf/ (ukd;-10/pm-222) [ef*kdvDuvnf; &ckdif
jynfrSausmufqpfvuf&mtcsKdUrSm tdEd,jynf tE¨&e,f? em*g*seduGef'grSvuf&mrsm;ESifhwlnDonf[k
rSwfcsufcsonf/(ukd;-7/pm-15)/ &cdkdifjynfwGifawGU&aom ausmufqpfvuf&mrsm;rSm rwl&mtEkynm
acwfESifh acwfûydifjzpfNyD; vuf&mrsm;rwlnDojzifh þtEkynm&yfrsm;onf at'D3-&mpkESifh 4-&mpk
twGif;u tE&e,f? em*g*seduGef'ga'orSwkduf½kdufa&muf&Sdvmaom ynm&yfrsm;jzpfaMumif; twdtus
qkdEkdifonf/ ½kyfxkrsm;rSmvnf; ax&0g'omoemESifhywfoufaom½kyfxkrsm;jzpfojzifh em*g*seduGef'grS
a&muf&Sdvmaom omoemonf r[m0d[m&0god*kdPf;\ ax&0g'omoemjzpfaMumif;odEkdifygonf/
r[mrkedukef;awmfay:rS txufazmfjyyg ½kyfxkrsm;ukd jrwfpGmbk&m;qif;wkawmf\ywfvnfwGif
xm;&Sdjcif;rS twkr&Sdaom*kPfawmfESifh jynfhpkHawmfrlaom jrwfpGmbk&m;ocifonf vlewfjA[®mowå0g
taygif;\txGwftjrwfylaZmf&mjzpfí Ak'¨qif;wkbk&m;&Siftm; 0kdif;0ef;ylaZmf[efûyxm;jcif;jzpfayonf/
þ½kyfxkrsm;rSm Ak'¨\rsufarSmufb0jzpfawmfpOfESifhaomfvnf;aumif;? twdwfb0jzpfawmfpOfESifhaomf
vnf;aumif;? wpfenf;enf;ywfoufaeMuygonf/
taomuacwfuwnfxm;cJham qefcsdykxkd;awmfBuD;wGif 'Gg&ygvwHcg;apmifh,u©½kyfxkrsm;? bkHab
e,fwGif bDpD-2&mpku aqmufvkyfcJhonfh a&S;a[mif;Ak'bmomvkdPf*lrsm;ü Zmwursm;ukd ½kyfvkH;?½kyf<u
rsm;jzifh azmfxm;\/ ,u©ed½kyfxk? e*g;rif;½kyfxkwkdY&SdaMumif; od&ygonf/ xkdYjyifvkdPf*lrsm;ü Zmwu
rsm;udk ½kyfvkH;½kyf<ursm;jzifh azmfxm;\/ xkdYaMumifh Zmwutrsm;pkonfvnf;aumif;? ZmwuZmwfuGuf
rsm;ukd ½kyfvkH;½kyf<ursm;xGif;xkrIynmonfvnf;aumif;? ax&0g'omoemawmfacwfOD;tcsdefrsm;uyif
&Sdaeonf[k qkd&ayrnf/
bDpD(3)&mpkwGif;u arm&d,tifyg,mrS &ckdifjynfokdYZmwu½kyfvkH;½kyf<ursm; xkvkyfrItwwfynm
a&muf&SdcJhonfh taxmuftxm;rawGU&yg/ ,ckawGUjrifae&onfrSm r[mrkedqif;wkawmfBuD;\ywf0ef;
usifrS ½kyf<ursm;rSm rwl&mtEkynmacwfxGef;um;cJhaom at'D(3)&mpkwGif;u &cdkifjynfokdY em*g*sed
uGef'ga'orS r[m0d[m&0god*kdPf; ax&0g'Ak'¨omoemESifhtwl a&muf&SdcJhaom Ak'¨bmomtEkynm
qkd&m twwfynm\toD;tyGifhrsm;yifjzpfygonf/
taMumif;aMumif;ukdaxmufqygvQifat'D(3)&mpktwGif;u&ckdifjynfokdYem*g*seduGef'ga'orSa&muf
&SdvmaomomoemrSm r[m0d[m&0god*kdPf;\ax&0g'Ak'¨omoemyifjzpfaMumif; awGU&Sd&ayonf/
ukd;um;aomusrf;rsm;ukd;um;aomusrf;rsm;
ukd;um;aomusrf;rsm;ukd;um;aomusrf;rsm;ukd;um;aomusrf;rsm;
1/ oef;xGef; acwfa[mif;jrefm&mZ0if(1969-r[m'*kHpmay? &efukef)
2/ OD;b&Sif AdóEkd;ûrdUa[mif;ESifhorkdif;tjrif(wuúokdvfynmya'ompmapmif)
(twGJ-1?tykdif;-3/)
3/ armifpHazmf ud&mwavmurf;,Havm (&ckdifr*¾Zif;twGJ-1?trSwf-1)
4/ pdefarmifOD; oa&acwå&mûrdUa[mif;(wuúokdvfynmya'ompmapmif?twGJ-3/tydkif;-1)
5/ armifthH Ak'¨omoemawmf2500c&D;? ywGJ (1989? omoema&;OD;pD;Xme ykHESdyfwkduf)
tE¨&ma'orS ud&mwa'ookdY
Ak'bk&m;&Sif y&dedAÁmefûyNyD;aemuf tdEd,ajray:rSm Ak'bmomeJYywfoufNyD; t,l0g'trsKd;rsKd;uGJjym;
cJhMuw,f/ *kdPf;awGvnf; trsm;tjym;yJ uGJjym;cJhMuygw,f/ Ak'bmomorkdif;pOfwavQmufrSm Ak'0g'
*kdPftoD;oD;[m rdrdwkdY*kdPf;&JUt,l0g'ukd ta&SUeJYtaemufzufEkdifiHawGukd jzefcsdcJhMuwmawGU&ygw,f/
txl;ojzifhawmh jrefrmEkdifiHtygt0if ta&SUawmiftm&SEkdifiHawGukd Ak'¨omoemysHUESHUrI[m orkdif;rSm
xif&Sm;ygw,f/ Ak'¨omoem[m jrefrmEkdifiHeJYta&SUawmiftm&SEkdifiHawGukd &mpkESpftrsKd;rsKd;rSm *kdPf;
trsKd;rsKd;&JUt,l0g'trsKd;rsKd;ysHUESHUcJhwmukd awGU&ygw,f/
'Daqmif;yg;rSm tdEd,awmifykdif;a'o? em*g*sLeduGef'ga'oeJY tr&0wDpwJhtE¨&ma'ouaeNyD;
ud&mwa'oukd at'D-3&mpktwGif;rSm ysHUESHUvmcJhzl;wJh Ak'¨omoemukdajc&mcHNyD; qef;ppfjyxm;ygw,f/
em*g*sLeduGef'ga'o[m tdEd,EkdifiHta&SUzufurf;a*:'gy&DjrpfeJY upömemjrpf0uRef;ay:pyfMum;
tE¨&ma'orSm&Sdygw,f/ taomurif;vufxufu 'Da'o[m arm&d,tifyg,mxJrSmyg0ifw,f/
arm&d,tifyg,mBuD;ûyduGJoGm;awmh ]bmw0g[erif;quf}u ESpfaygif;(400)ausmftkyfpkd;NyD; Ak'omoem
xGef;um;cJhygw,f/ 'Drif;qufukd at'D-3&mpktpykdif;rSm ]£cRuk}rif;qufu qufcHtkyfpkd;ygw,f/
'Drif;quftopfukd wnfaxmifwJh ]oEÅrlvrif;}[m jA[®P0g'Djzpfayr,fh ol&JUaemufqufcHwJhrif;
awG[m Ak'¨omoemukdtm;ay;cJhMuawmh jA[®P0g'xGef;um;rI[m umvrMumjrifhcJhbl;/(udk;-1/pm-
201)/ 'Drif;qufu ]r'´&dykwåoD&d0D&yk&do'wå}rif;yJjzpfw,fvkdY ,lq&wJh ]r'´&dykwårif;}[m ol&JUeef;pH
14ESpfajrmufrSm ausmufpmwpfcka&;xkd;cJhw,f/ 'DausmufpmukdyJ em*g*sLeduGef'gausmufpmvkdY owfrSwf
xm;Muygw,f/ (ukd;-8/pm-14)/
ausmufpmrSm tJ'Dtcsdefu ]uod®&?*E¨m&?pde?pdvmw? awmfovD? t0&EÅ?0*F?0eyoD?,0e?'r®dv?
yavmf&m?wAÁyPÖda'oawGudk omoemûycJhMuwJh &[ef;awmfawGtwGuf tvSL'geûywJhtaMumif;ukd
rSwfwrf;wifa&;xdk;xm;ygw,f/ 'DausmufpmrSmyg&SdwJh tcsKdUa'oawG&JUemrnfawGukd oD[kdVfrSwfwrf;
a[mif;awGrSm wwd,o*Fg,emwifyGJtNyD; omoemjzefYa0cJhwJha'oawGtjzpf? wjcm;emrnfwrsKd;eJY
awGU&w,f/ Oyrm-uod®&?*E¨m&?0e0oD? y&EÅeJYa,mepwJh a'oawGaygh/ wcsKdUemrnfawGusawmh
tdEd,om;awG ukefpnfa&mif;0,frIûyMuwJh a'oawG&JUemrnfawGtjzpf?rdvdEyOömusrf;rSmawGU&ygw,f/
ausmufpmrSmvkdyJ r[m0Housrf;rSmvnf;yJ ]pde}eJU,SOfNyD;]pdvmw}a'oqkdwmyg&Sdwmukd awGU&ygw,f/
(ukd;-8/pm-15)
'DausmufpmrSmyg&SdwJh ]pdvmb}a'oqkdwm yl&mrfusrf;? [m&d0Housrf;eJY r[mbm&wusrf;pwJh
ouúwusrf;awGrSmazmfjyxm;wJh]ud&mw}a'oukdqkdvkdwmjzpfw,f/ yOöwEÅ&usrf;rSmawmh ud&mwa'o
uvlawGukd ]r½kd;ajzmifhwJhukefonfawG}vkdY azmfjyw,f/ ud&mwa'oudk *&deJYa&mrukefonfawG yx0D
0ifq&mawGvnf; azmfjycJhMuygw,f/ at'D-2&mpktwGif;rSm wkdavrDu **Fgjrpf0&JUta&SUzuftvGef
a'ojzpfwJh ud&mwa'otaMumif;ukd a&;cJhygw,f/ olu**Fgjrpf0tvGefa'oawGrSm ud&mwawG
aexkdifMuw,f/ ud&mwawG[m ESmacgif;jym;jym;eJY vlMurf;BuD;awGjzpfw,fwJh/ 'gayrJh tjcm;wae&m
rSmawmh olu ud&mwawGrSm t&yfykyk? tarG;xlxl? rsufESmjym;jym;? tom;jzLjzLeJYvnf; awGU&w,fvkdY
qkdao;w,f/(udk;-8/pm-15)
rmua@,syl&mPusrf;rSmawmh ud&mwawG[m tdE´d,EkdifiHa&SUzsm;a'oeJYqufpyfaewJha'o
wavQmufrSmaexkdifMuw,fvkdYyJazmfjyygw,f/ wjcm;ae&mrSmawmh ud&mwawG[m [dr0EÅmawmifwef;
awmifpG,fawG&JUawmifzuf qifajcavQma'oawGrSm aeMuw,fvkdY azmfjyxm;ygw,f/ a'gufwm
N.R.Ray u [dr0EÅmawmifwef;awG&JUawmifzufqifajcavQmwavQmufvkH;rSmaewJh r,Ofaus;ao;wJh
wdAuf-jrefrmvlrskKd;pkawGvkdYqkdygw,f/ tdEd,EkdifiH&JUta&SUajrmufzufa'oawGrSm&SdwJh wjcm;vlrsKd;pkawG
vnf;yg0ifw,faygh/ (ukd;-8/pm-16)/ rmua@,syl&mrfusrf;tvkduawmh ppfwaumif;? &ckdifa'o
wavQmufvkH;eJY jrefrmekdifiHatmufykdif;rSmaeMuolawGukd &nfnTef;wmjzpfygw,f/ rGef*kdvGdKufawGaygh/
'Dusrf;u &nfnGef;wJhvlawGudkMunhf&if rsufESmjym;jym;? ESmwHjym;jym;? tom;jzLjzL? t&yfykykawGqkdawmh
ysLeJYrGefukd &nfnGef;wmyJvkdY a'gufwmN.R.Ray u,lqw,f/ tdEd,om;awGtjrifrSmawmh eJeJ½kdif;w,f
vkdYjrifw,fqkdNyD; ,lqygw,f/
pOf;pm;p&m&Sdwmu &mr,eusrf;rSm ud&mwawGukd ]'Dy0goDe}(uRef;ay:rSmaeMuolawG)vkdY azmf
jyxm;csufygyJ/ 'gayr,fh rdvdE´myOömusrf;eJY em*g*sLeduGef'gausmufpmtaxmuftxm;awGt&]pde}
(w½kwfjynf)eJUqufpyfwnf&Sdaew,fqkdawmh &mr,eusrf;uazmfjywJh]'Dy}qkdwJhpum;[m yifv,fjyif
xJu uRef;ukd&nfnTef;wmr[kwfyJ? &cdkifa'oeJYjrefrmEkdifiHatmufykdif;tygt0ifjzpfwJh tif'kdcsKdif;em;
uRef;qG,fBuD;&JUtpdwftykdif;wpfckukd&nfnGTef;wmjzpfw,fvkdY okawoDawG&JUtqkdukd ûcHNyD;okH;oyfMunhf
awmh tmoH? ppfwaumif;? &ckdife,fawGeJY jrefrmEkdifiHatmufykdif; rav;uRef;qG,fxdvkdY aumufcsuf
csvkdY&w,f/
NyD;awmh jAw¬orÅdwmusrf;xJ uk&frm0dbm*tcef;rSmvnf;yJ ud&mwa'o[m ]pde}eJUajrwaMum
wnf;yJqufpyfaew,fvkdY azmfjyxm;ygw,f/ (ukd;-8/on-16)/ &mr,eusrf;rSmazmfjyxm;wm uawmh
]OD;xdyfwGifuspfxkH;xm;aomud&mwwkdYonf Munhfíwifhw,f\/ a&Ttqif;uJhokdY 0if;0g\/
a&wGifusifvnf\/ usm;tppfuJhokdY aMumufrufzG,faumif;\/}vkdY azmfjyxm;w,f/ 'Dtjyif]ud&mw
wkdYonf tdE´d,jynf\ta&SUzufawmifwef;rsm;wGifvnf;aumif;? yifv,furf;em;wGifvnf;aumif;
aexkdifMuNyD; a&TaiGausmufoHywåjrm;<u,f0í t0wftxnf,ufvkyfrIwGif uRrf;usifMu\/}vkdYazmf
jyxm;ygw,f/ [dE´LAdóEkd;yl&mrfusrf;rSmawmh ]þavmu\ tv,fwGif jA[®P?cwåd,?0ó? ok'¨
trsKd;(4)yg;wkdYaexkdif&m tdEd,jynf&Sd\/ ta&SUzufüum; ud&mwwkdY&Sdí taemufzufü ,0evlrsKd;wkdY
aexkdifMu\}vkdY azmfjyxm;ygw,f/ Indo-Mongoloid pmtkyfa&;om;wJh a'gufwmChatterjeeuawmh a0'
usrf;awG[m bDpD-10&mpk?r[mbm&weJY&mr,eusrf;awGuawmh bDpD-5-&mpkeJY at'D-4-&mpkMum;um
vawGrSm pkpnf;a&;om;cJhw,fvkdY ,lq&wJhtwGuf ud&mw(tif'kdrGef*kdvGdKuf)awG[m tdEd,jynfajrmuf
ykdif;? ta&SUajrmufykdif;? bD[m? b*Fvm;?jA[®ykwå&jrpf0Srf;? tmoH? rPdyl&wkdYeJYqufpyfaewJha'oawGrSm
bDpD 1000avmufuyJ ysHUESHUaexkdifcJhMuw,fvkdY cefYrSef;,lqxm;ygw,f/(ukd;-2/pm-36)
a'gufwmPergiteruawmh ud&wma'oqkdwm [dr0EÅmawmifpG,fawG&JUawmifzuf qifajcavQm
a'ojzpfwJhyef*syfjynfe,f? tmoH? ppfwaumif;awmifwef;awGeJY awmifzufe,fajrwavQmufvkdY
ajymw,f/ (ukd;-9/pm-49)/a'gufwmS.B Qanungo u ppfwaumif;awmifwef;a'o? &ckdifa'owpfckvkH;
eJY awmifzufe,fajrwpfckvkH;vkdY ,lqw,f/ (ukd;-10/pm-51)/ a'gufwmN.R.Ray uawmh ud&mwa'o
qkdwm &ckdifa'owpfckvkH;&,f? jrefrmekdifiHatmufykdif;a'o&,fvkdYqkdygw,f/ (ukd;-8/pm-18)/ rEÅav;
rSm&SdwJh r[mrkedbk&m;teD; acgif;avmif;pmwpfckrSm ud&mwa'oqkdwm jrefrmEkdifiH&JUtpdwftykdif;wpf
ckjzpfaMumif;yg&Sdwmukd Inscription In Upper Burma rSm awGU&w,f/
'Dawmh okawoDaw&JUa&;om;csufawG? a&S;acwfusrf;*efawGuazmfjycsufawGukd okH;oyf&if
ud&mwa'oqkdwm tmoH? ppfwaumif;e,fajrutp? &ckdifa'otygt0if jrefrmekdifiHatmufykdif;a'o
ukdqkdvkdwmjzpfaMumif; od&ygw,f/ &ckdifu"n0wD? a0omvD? jrefrmjynfatmufykdif;u AdóEkd;?
oa&acwå&ma'oawG[m ud&mwa'orSm tusKH;0ifygw,f/ &mr,eusrf;rSmazmfjywJh awmifwef;ae
ud&mwawGqkdwm ppfwaumif;? &ckdifawmifwef;awGrSm aeMuolawGjzpfNyD; urf;½kd;wef;aeud&mwawG
qkdwmu ppfwaumif;? &ckdifeJY jrefrmEkdifiHajrEkykdif;urf;½kd;wef;rSmaewJholawGyJ jzpfMuygw,f/
tcsKdUolawoDawGuvnf; ud&mw? usifvif?vif,efqkdwmawG[m tJ'Dacwfu vuf&SdjrefrmekdifiH
twGif;rSm&SdcJhw,fvkdY qkdygw,f/(ukd;-3/pm-49)/
tdE´d,ta&SUawmifzufurf; tE¨&me,fu tr&0wDeJYem*g*sKeduGef'ga'ou Ak'¨omoem[m
&ckdifa'oeJYjrefrmEkdifiHatmufykdif;t&yfawGukd ysHUESHUcJhwJh taxmuftxm;awG&Sdygw,f/ em*g*sKeduGef'g
a'orSm&SdwJh Ak'omoedu taqmuftOD;awG[m at'D-2&mpkrwkdifrD tawmfapmapmuyJ wnfaqmuf
cJhMuMuwmjzpfygw,f/ (ukd;-1/pm-20)/jrefrmEkdifiHuAdóekd;eJYoa&acwå&mwkdYrSm em*g*sKedduGef'ga'o
u Adokumvuf&mawGvTrf;rkd;cH&wJh taqmuftOD;awG&Sdw,f/ (udk;-4/pm-176)/ a'gufwm.Luce
uat'D3-&mpktwGif;u Ak'¨omoemtiftm;BuD;rm;cJhw,f/ &[ef;awG &maygif;?axmifaygif;rsm;pGm
&Sdw,fvkdY a&;cJhygw,f/(ukdk;-1/pm-114)
&ckdifjynfa0omvDacwfOD;u Ak'¨bmomtEkynmvuf&mawG[m em*G*sLeduGef'ga'ou tEkynm
vuf&mawGeYJwlw,f/ (udk;-12/pm-222)/ NyD;awmh &ckdifuausmufqpfvuf&mawG[m em*g*sKeduGef'gu
ausmufqpfvuf&mawGeJY wykHpHwnf;wlaeMuw,f/(ukd;-7/.Pls, XVIII, XXXIX, XL)/ ysLûrdUawmfawG[m
&ckdifa'oawmifykdif;eJY awmifukwfvrf;? &ckdifa'oajrmufykdif;eJY bl;&GufrndI;vrf;awGuwqifh qufoG,f
cJhMuw,f/(ukd;-1/pm-110)/ jrefrmEkdifiHukda&aMumif;uvmwJh tdE´d,om;awGtaeeJY {&m0wDjrpf
aMumif;twkdif; qefwufvm&ifvnf;jzpfekdifw,f/ (ukd;-1/pm-200)/a'gufwm.Luce uvnf; ysLawG[m
tdEd,ta&SUzufurf;eJY a&aMumif;tm;jzifh qufoG,f&mrSm &ckdifurf;½kd;wef;a'oawGuqifh qufoG,fcJh
w,fvkdYqkdygw,f/(ukd;-12/pm-110)
NyD;awmhat'D5-&mpktwGif; &ckdifjynfrSm *kyÜwtu©&mukda&;om;okH;pGJaeMuNyD;? oa&acwå&mrSm
awmh u'HA? yv’0tu©&muajymif;vmcJhwJh ysLtu©&mawGukd a&;om;okH;pGJaewmukd trsm;odNyD;jzpfyg
w,f/ 'gayr,fh&ckdifa'orSm ysLtu©&m? ysLbmomausmufpm(ukd;-12?pm-111)awGU&NyD; oa&acwå&m
rSmvnf; *kyÜwtu©&mta&;tom;awG(ukd;-4/pm-179)awGU&awmh &ckdifNrdKUawmfawGeJY ysLûrdUawmfawG[m
tJ'Dat'D-5&mpkrwkdifrDuyJ omoema&;?,Ofaus;rI?qufqHrIawG&SdaecJhwmawmh trSefyJjzpfygw,f/
AdóEkd;'*Fg;awGeJY &ckdifa0omvD'*Fg;awGrSm tajccHtcsufawGwlnDaewmuvnf; ckdifrmwJh oufao
wpfckygyJ/
tdEd,EkdifiHrSma&;om;cJhMuwJh tu©&mta&;tom;awGtm;vkH;&JUrlvrdcifuawmh jA[®Dtu©&mta&;
tom;jzpfygw,f/ jA[®Duae NyD;awmh ukose? *kyÜw?wrDvf?oQm&'? em*&D? b*FvD? u'HA? yv’0ponf
jzifh tu©&mukd tdEd,EkdifiHrSm bDpD-3&mpkuaeNyD; at'd 2-&mpkxdrl&if;twkdif; okH;pGJcJhygw,f/ (ukd;-5/
pm-16)/ 'DjA[®Dtu©&mta&;tom;ukd jrefrmEkdifiHrSm awGU&wmu AdóEkd;ûrdUwlazmfrIrSm]oHCmhoD&d}
vkdY a&;xkd;xm;wJh ausmufcsyfwpfck&,f(ukd;-3/pm-50)/ &ckdifa'orSm ]opöuyk&AdZuZde}vkdYyg&SdwJh
½kyfwkawmfwpfql&JUyv’ifrSm a&SUzufua&;xkd;xm;wmwpfck&,f(ukd;-5/pm-65)/ 'DESpfckygyJ/
AdóEkd;rSmawGU&wJh jA[®Dta&;tom;ukd at'D-200avmufu tE¨&ma'orSma&;cJhwJhta&;tom;
vkdY(ukd;-1/pm204)qkdNyD; &ckdifrSmawGU&wJh jA[®Dtu©&mta&;tom;ukdawmh a0omvDacwfr[kwfyJ?
"n0wDacwf(at'D 4-&mpkrwkdifrD)ujzpf[efwlw,f(ukd;-5/pm-63)vkdYynm&SifawGowfrSwfxm;Mu
awmh 'Dtu©&mta&;tom;awG[m jrefrmekdifiHukd wpfBudrfwnf;rSm twla&muf&SdvmwJhta&;tom;
awGvkdYowfrSwf&ygr,f/ at'D-3&mpkxJrSm a&muf&Sdvmw,fqkd&if trSefuefqkH;yJjzpfekdifygvdrfhr,f/
H. Sarkar u taqmuftOD;awGwnfaqmufykHeJY ausmufpmawGrSmvmwJhtcsuftvufawGukd
axmufqNyD; em*g*sKeduGef'gBuD;yGm;pOfumvu tdEd,awmifykdif; em*g*sKedduGef'ga'orSm(1)r[m0d[m
&ygoD*kdPf;(2)r[d Hou*kdPf;(3)A[kokwdu*kdPf;eJY(4)ty&r[m0deaovd,*kdPf;wkdYxGef;um;cJhw,f
vkdY azmfjyNyD; 'D*kdPf;awGteuf ty&r[m0deaovd,*kdPf;[m MoZmtBuD;rm;qkH;jzpfcJhw,f(ukd;-1/
pm-204)vkdY a&;om;xm;ygw,f/ 'Dy0Housrf;rSm 'kwd,o*Fg,emwifyGJusif;yNyD;aemuf ax&0g'*kdPf;
eJY r[moHCdu*kdPf;wkdYu cGJxGufoGm;wJh*kdPf;(18)*kdPf;ukdazmfjyxm;&mrSm ty&r[m0deaovd,*kdPf;?
&mZ*D&du*kdPf;? od'w¬du*kdPf;qkdNyD; tEu*kdPf;(4)*kdPf;ukdvnf; azmfjyxm;ygw,f/ 0gokrdMwa&;om;
wJhouúwrSwfwrf;eJYouúwpma&;q&mBuD;bmAs&JUrSwfwrf;awGrSmvnf;ty&aovd,*kdPf;yg&Sdygw,f/
(ukd;-6/pm-140)
ty&r[m0de,aoud,*kdPf;rSm a&S;ykdif;*kdPf;eJYaemufykdif;rSmcGJxGufoGm;wJh*kdPf;vkdY uGJvGJcJh[ef&Sdyg
w,f/ a&S;OD;ykdif;*kdPf;[m qif;wkawmfukd;uG,frIukd vkH;0a&SmifMuOfcJhygw,f/ aemufykdif;cGJxGufwJh*kdPf;
uawmh vufcHukd;uG,fygw,f/ ½kyfyGm;qif;wkawmfukd;uG,frI[m em*G*sLeduGef'ga'orSm tpykdif;ur&SdcJh
ygbl;/ £cRukrif;qufrSm qif;wkawmfukd;uG,frIukd oEÅrlvrif; (at'D 225-250)vufxufrSpwifyg
w,f/ A[k0voEÅrlvrif;(at'D285-334)vufxufusawmh qif;wkawmfukd;uG,frItxGwftxdyfokdY
a&mufcJhygw,f/ qif;wkawmfukd;uG,frIukd tpOfojzifh vufrcHcJhwmuawmh a&S;OD;ykdif;ty&r[m0de
aovd,*kdPf;eJYr[d Hou*kdPf;wkdYjzpfMuygw,f/(ukd;-11/ pm-83^84)
em*g*sLeduGef'ga'orSm txufazmfjycJhwJh*kdPf;awGtjyif apwd,*kdPf;vnf; xGef;um;cJhw,fvkdY
,lq&ygw,f/ tr&0wDeJY em*g*sKeduGef'gausmufpmawGrSm 'D*kdPf;&JUemrnfukdawGU&ygw,f/(ukd;-
6/pm-320)/uxm0w¬KtXuxmusrf;rSmvnf; ykAÁaovd,*kdPf;? ty&aovd,*kdPf;? &mZ*D&du*kdPf;?
od'w¬u*kdPf;(4)*kdPf;ukd tE&mjynfrSmpwifxGef;um;vkdY tEu*kdPf;awGvkdYac:wmawGU&w,f/ taxmuf
txm;awGt& 'Da'orSmxGef;um;cJhayr,fh wm&SnfxGef;um;cJh[efrwlbl;/
Tohakusuwnf;jzwfxkwfa0cJhwJh 1.Tsing's Records of Buddhist Religion pmtkyfrSmawmh tdcsif&JUazmf
jycsuft& r[d Hou*kdPf;ukd rlvoAÁwådu*kdPf;uqif;oufcGJxGufvmwmvkdYqkdygw,f/ r[moHCdu
*kdPf;om;awGuawmh 0dbZÆ0g'*kdPf;u qif;oufcGJvmwmvkdYajymMuygw,f/(ukd;-3/pm-50)ax&0g'
rSwfwrf;awGt&awmh yifrAk'¨bmom*kdPf;jzpfwJh ax&0g'*kdPf;u yxrqkH;tBudrftjzpf r[moHCdu
*kdPf; cGJxGufoGm;NyD;wJhaemuf rMumrD omoemESpf-200twGif;rSmyJ r[d Hou*kdPf;eJY0ZÆdykwåu*kdPf;wkdY
'kwd,tBudrfxyfrHcGJxGufMuw,fvkdY azmfjyMuygw,f/(ukd;-6/pm-322)/r[d Hou*kdPf;&JUusrf;
ta&twGuf uawmh at'D657-ckrSm &Tif;usifhw½kwfjynfukd ,laqmifoGm;pOfu (22)usrf;&Sdayr,fh
tcktcgawmh ouúwbmomu w½kwfbmomukdjyefqkdxm;wJhusrf;(4)apmifyJ&Sdygawmhw,f/
'D*kdPf;&JUxif&Sm;wJhacgif; aqmifuawmh Ak'¨a'0jzpfw,fvkdY ax&0g'rSwfwrf;awGrSmazmfjyxm;ygw,f/
A[kokwdu*kdPf;ukdawmh r[moHCdu*kdPf;ucGJxGufvmw,fvkdYqkdNyD; rlvoAÁwådu0g'*kdPf;ucGJ
xGufvmwmvkdYvnf;ajymMuygw,f/(ukd;-3/pm-50)/ ax&0g'rSwfwrf;awGuawmh a*gukvdu*kdPf;
ucGJxGufvmw,fvkdY azmfjyMuygw,f/ (ukd;-6/pm-319)/ r[ma'0? t&Sify&rwå?,&dyg&frmefwkdY[m
'D*kdPf;&JUxif&Sm;wJhacgif;aqmifawGaygh/ ty&r[m0deaovd,*kdPf;uawmh r[moHCdu*kdPf;ucGJxGuf
wJh*kdPf;jzpfygw,f/ 'D*kdPf;(4)*kdPf;teuf r[d Homu*kdPf;? A[kokwdu*kdPf;? ty&r[m,0deaowd,
*kdPf;wkdY[m ouúwAk'¨bmom*kdPf;awGjzpfMuygw,f/(ukd;-3/pm-50)
*kdPf;(4)*kdPf;teufrSm r[m0d[m&0goD*kdPf;eJY A[kokwdu*kdPf;uawmh qif;wkawmfukd;uG,frI
udk vufcHcJhygw,f/ wcsKdUokawoDawGu Adóekd;eJY&ckdifrSm qif;wkawmfrawGU&wmukdaxmufNyD;
ty&r[m0deaovd,*kdPf;eJY r[d Homu*kdPf;wkdY&JUt,l0g'awG ysHUESHUxGef;um;cJhvdrfhr,fvkdY rSef;qMu
ygw,f/ (ukd;-3/pm-49)/ 'gayr,fh &ckdif"n0wDrSma&m? ysLwkdY&JUAdóEkd;rSmyg at'D-2&mpk tdEd,awmif
ykdif;okH; jA[®Dtu¨&meJY ygVdpmayta&;tom;awGU&Sd&jcif;[m "n0wDeJY AdóEkd;ukdysHUESHUvmwJhAk'¨bmom
*kdPf;ukd owfrSwf&mrSmy"geuswJhtcsufjzpf&r,fvkdY ,lq&ygw,f/ &ckdifrSmawGU&wJh opöuy&dAkdZf
pmwrf;uawmh &ckdifrSm]bk&m;Akdufyl}vkdYac:wJh qif;wkawmf&JUatmufajcyv’ifrSm a&;xkd;wmjzpfNyD; AdóEkd;
u oHCmhoD&dpmwrf;uawmh ausmufcsyftvGwfeJYawGU&wmjzpfw,fqkdwm ajymcJhygNyD/ qif;wkawmf
qkdvkdY AdóEkd;rSmwpfqlrSrawGU&bl;/ bmaMumifhrawGU&wmvJvkdY avhvmMunhfawmh AdóEkd;ûrdU[m at'D-
1&mpku5-&mpktxdxGef;um;cJhNyD;? tJ'dMum;umvrSm ûrdU[mrD;oifhvkdYtBudrfBudrfysufpD;cJh&w,fqkdwm
ukd a&'D,kdumAGefprf;oyfjcif;eJY ajrvTmavhvmjcif;aMumifh od&w,fqkdwm&,f? 'kwd,tokwf0ifvmwJh
ysLawGu wkdufckdufacsrIef;vkdY ûrdUed*kH;csKyf&w,fqkdwmukd awGU&ygw,f/ (ukd;-1/pm-177)/ ty&r[m
0deaovd,*kdPf;eJY r[d Homou*kdPf;awGom trSefwu,fvTrf;rkd;cJhw,fqkd&if "n0wDeJYAdóekd;rSm
ouúwpmayukdawGU&Sd&rSm rvGJygbl;/ tcktajctaerSm ygVdbmomukdyJawGU&ygw,f/ ouúwbmom
rawGU&bl;/ 'Dawmhum "n0wDeJYAdóekd;rSm ty&r[m0deaovd,*kdPf;eJYr[d Homou*kdPf;vTrf;rkd;cJh
w,fqkdwJhrSef;qcsuf[m jzpfekdif&mtajctaeenf;yg;ygw,f/ A[kokwdu*kdPfuvnf; ouúwAk'¨
bmom*kdPf;jzpfavawmh 'D*kdPf;vnf; AdóEkd;? "n0wDwkdYwJhywfoufzG,fr&Sdaybl;/
r[m0d[m&0goD*kdPf;om;awGuawmh ax&0g'ygVdAk'bmom*kdPf;jzpfNyD; oD[kdVfrSmvTrf;rkd;wJh*kdPf;
aygh/ wpfckwnf;aomygVdAk'bmom*kdPf;jzpfwJh 'D*kdPf;&JUygVdyd#uwfawmf[m jrefrm? ,kkd;',m;eJYuarÇmZ
ekdifiHawGudka&muf&SdysHUESHUcJhw,fvkdY Elictuqkdygw,f/ taxmuftxm;awG rsm;rsm;pm;pm;rawGU&ayr,fh
&ckdif"n0wDeJYAdóEkd;ûrdUwkdYrSmawGU&wJh ygVdpmaytaxmuftxm;awGt&qkd&ifawmh ygVdAk'¨bmom*kdPf;
u ykdNyD;vTrf;rkd;cJhw,fvkdY cefYrSef;&ygw,f/
a&mr-w½kwfyifv,fc&D;ul;oef;a&mif;0,fa&;vIHaqmfrIaMumifh tdEd,om;awG[m jrefrmEkdifiHeJY
&ckdifurf;a'oawGukd a&mufcJhMuw,f/ tJ'Dvkda&mufcJhwJhumv[m tapmqkH;rSwfwrf;wifacwfawG
jzpfwJh rGeykd;rD;,yfarvm(at'D-1-&mpk)? tD½kdifo&D,efa&aMumif;c&D;(at'D 1-&mpk)? awmfavrD(at'D-
150)wkdYxufykdNyD; apmw,fqkdwm oHo,&Sdp&mrvkdygbl;/ 'ghaMumifh &ckdifa'oeJYAdóEkd;ukd tdE´,
,Ofaus;rIa&mufcJhwJhumvukd rSef;qEkdifygw,f/ AdóEkd;eJY &ckdif"n0wDukda&mufvmcJhwmuawmh
jrefrmEkdifiHajrmufykdif;ukdjzwfoGm;wJh a&mr-w½kwfukefoG,fvrf;rBuDd;ujzwfNyD; awmifzufa&aMumif;
vrf;ukd qif;wJhvrf;cGJrSm ul;oef;a&mif;0,fa&;vkyfief; tqifajyaumif;rGefvkdYjzpfr,f/ a&mr-w½kwf
vrf;rBuD;uaeNyD; &ckdifeJYAdóEkd;ukdqif;NyD; tJ'Duwqifh tdE´d,ta&SUzufurf;ukd vG,fvG,fululyJ
ukefpnful;oef;EkdifMuvkdYaygh/
AdóEkd;ûrdUukd a&aMumif;u wkduf½kdufra&mufEkdifbl;/ ukef;vrf;uwqifh oGm;&ao;w,f/ AdóEkd;u
'*Fg;awGeJY &ckdifacwfOD;'*Fg;awG tajccHtcsufawGwlnDw,f/ &ckdifjynfav;ûrdUjrpf0Srf;txufykdif;ukd
tdE´d,,Ofaus;rIa&mufzkdY ykdvG,fulayr,fh? &ckdif½kd;rukdausmfNyD;rS okdYr[kwf yifv,fqdyfurf;uae
twGif;zufukdrkdif(260)avmuf0ifNyD;rS AdóEkd;ukda&mufzkdYqkdwm vG,fulwJhc&D;awmhr[kwfbl;/ 'gayr,fh
&ckdifzufuaeNyD; ywdrf;-izJvrf;twkdif; rif;bl;avmufuwqifh 0ifvmEkdifw,f/ (ukd;-1/pm-200)/
AdóEkd;eJY&ckdif"n0wDu taxmuftxm;awGu tdE´d,awmifykdif;,Ofaus;rIeJY qufpyfaew,f/
ynm½SifawGvnf; tdE´d,awmifykdif;,Ofaus;rIjzpfw,fvkdY qkdcJhMuNyD;jzpfygw,f/
jrefrmekdifiHajrmufykdif;ukd w½kwf-a&mrukefoG,fvrf;rBuD;jzwfoGm;w,f/ jrefrmEkdifiHta&SUajrmuf
ykdif;rSm a&mrtifyg,mutvkd&SdwJh ukefypönf;awGxGufw,f/ tJ'Dvrf;rBuD;uae tdE´d,ukdwkduf½kduf
roGm;a&mufawmhyJ tdE´d,awmifykdif;ukd a&aMumif;c&D;u qufoG,ful;oef;zkdYtwGuf {&m0wDjrpf
aMumif;twkdif; AdóEkd;ukd qif;vmEkdifw,f/ jrefrmEkdifiHtv,fykdif;rSm AdóEkd;ûrdU[m ukefpnful;oef;rI
rSm pcef;aumif;wpfckaygh/ tJ'DuaeNyD; rkdif(260)avmufa0;wJh yifv,fqdyfurf;ukdqif;NyD; a&aMumif;
c&D;eJY tdEd,awmifykdif;ukdqufoG,fw,f/ 'grSr[kwf &ckdifzufukdvmNyD; &ckdifurf;uwqifh ykdNyD;eD;pyfwJh
tdEd,ta&SUzufurf;ukd ul;oef;Muw,f/
tr&0wDeJY em*g*sLeduGef'gûrdUawG&SdwJh upöemjrpf0uRef;ay:txufykdif;ajrjyefYí t"duoabFmqdyf
uawmh at'D-2&mpku awmfavrDazmfjycJhwJh ]rkdufqkdvd,}jzpfygw,f/ tckacwf]rpkyvDwyf}jzpfEkdifyg
w,f/ tJ'DacwfuvlBudKufrsm;wJh ]rwfpvif}ac:wJhydwfyg;a&mif;0,fwJhae&mvkdY ajymMuw,f/
a'gufwmVegelu'Djrpf0rSm&SdwJh ]u@uaomv}oabFmqdyfeJY oD[kdVfwkdYqufoG,fykHawGukd azmfjycJhw,f/
yifv,f&yfjcm;ul;oef;a&mif;0,frIaMumifh tJ'Dupöemjrpf0teD;u oabFmqdyfûrdUawG[m tJ'Dacwfupnf
um;vSwJh urÇmYaps;ûrdUBuD;awGjzpfcJhw,f/(ukd;-1/pm-201)/ 'DûrdUawGuyJ &ckdifa'oeJYAdóedk;wkdYukd
a&aMumif;c&D;eJY ukefpnful;oef;a&mif;0,fcJhMuw,fqkdwm oHo,&Sdp&mrvkdygbl;/
oD[kdVforkdif;u eJeJajymr,f/ taomurif;BuD;vufxuf? wwd,'*Fg,emwifNyD;wJhaemuf?
&Sifr[dE´eJYoCFrwåmax&DwkdY oD[kdVfukd omoemûy<uygw,f/ a'0eHyd,wdórif;BuD;u r[m0d[m&
ausmif;wkdufBuD;ukd aqmufvkyfvSL'gef;NyD; ax&0g'xGef;um;aew,f/ qif;wkawmfukd;uG,frIray:rDu
tr&0wDrSm Ak'¨&JUajcawmf&mtpkHukdyJ xGif;xkcJhMuw,f/ arm&d,tifyg,mûyduGJoGm;awmh 'Da'oukd
r[d Homou*kdPf;? A[kokwdu*kdPf? ty&r[m0deaovd,*kdPf;eJY wjcm;*kdPf;tcsKdU0ifa&mufxGef;um;
vmcJhw,f/ ok*Frif;qufacwfrSm Ak'bmomukdESdyfuGyfwJhtcg ajrmufykdif;u ax&0g'&[ef;awG tdEd,
awmifykdif;eJY oD[kdVfuRef;ukda&SmifoGm;Muw,f/
bDpD130-avmufrSm tdEd,jynf? au&|me,fu [dE´Lbmom0ifawG oD[kdVfuRef;ukdwkdufckdufNyD;?
Ak'¨bmomukdESdyfuGyfawmh &[ef;awG[m awmawmifxlxyf&m ckd0ifykef;atmif;Muw,f/ wcsKdUuawmh
em*g*sLeduGef'ga'oukd a&Smifwdrf;Muygw,f/ 'k|*grPdrif;vufxufa&mufawmh &efolawGukdjyefvnf
wGef;vSefekdifNyD; Ak'¨omoemawmfjyefvnfpnfyifvmjyefw,f/ aemufwpfBudrfomoemESpf-400avmuf
rSm jA[®Pwdóacgif;aqmifNyD; olykefxjyefw,f/ &[ef;awG[m tdE´d,awmifykdif;? em*g*sLeduGef'g
a'owkdYukd a&Smifwdrf;oGm;Mujyefw,f/ tJ'gaMumifh tJ'Dtcsdefu em*g*sLeduGef'g? tr&0wD? udOödyl&?
e*&yl&pwJhûrdUawG[m ax&0g'omoemxGef;um;wJhûrdUawGjzpfvmw,f/(ukd;-4/pm-199/ukd;-13/pm-
313)/ awmifykdif;rSm ax&0g'[m tjcm;*kdPf;awGeJY ,SOfNyD;xGef;um;cJhw,f/ r[m0d[m&0goD&*kdPf;[m
tpykdif;rSmawmh qif;wkawmfukd;uG,frIukd vufrcHcJhbl;/ aemufykdif;usawmh vufcHvmw,f/ 'gayr,fh
r[m0d[m&0goD*kdPf;[m tdE´d,EkdifiHrSm wpfckwnf;aomygVdAk'¨bmom*kdPf;jzpfygw,f/
&ckdifeJYAdóEkd;u jA[®Dtu©&mawG[m at'D-200avmufu tdE´d,awmifykdif; tE¨&ma'orSm
a&;om;cJhMuwJhta&;tom;awGjzpfygw,f/ tdEd,rSm qif;wkawmfukd;uG,frI[m okawoetaxmuf
txm;awGt&awmh at'D-1&mpkrSm tpysKd;cJhwmjzpfw,fvkdY okawoDynm&SifawGqkdMuygw,f/ aemuf
rMumrDrSmyJ Ak'¨&JUom0BuD;awG&JUqif;wkawmfawGukd vkdufNyD;xkvkyfMuygw,f/ 'gawGaMumifh &ckdifrSm
awGU&wJh opöuyk&dAkdZfvkd om0uBuD;awG&JU ½kyfwkawmfxkvkyfrI[m at'D-3&mpktapmykdif;avmufujzpf
r,fvkdY qkdEkdifygw,f/ opöuyk&dAkdZf[m tpOD;u Ak'¨eJYt,l0g'ûydifqkdifcJhNyD;? aemufawmh Ak'¨&JUom0u
BuD;vkdYqkdEkdifygw,f/ ygVdyd#uwfawmfrSm xif&Sm;ygw,f/ 'DawmhAdóekd;eJY &ckdifrSmawGU&wJh jA[®Dtu©&m
ygVdbmomta&;tom;wkdY[m em*g*sLeduGef'ga'ou wcsdefwnf;rSma&mufvmwJh ta&;tom;awGjzpf
NyD; r[m0d[m&0goD*kdPf;&JU ax&0g'omoemeJYtwl ysHUESHUvmwmjzpfw,fvkdY wxpfcsajymEkdifygw,f/
em*g*sLeduGef'gtxl;tpD&ifcHpmjzpfwJh tdEd,a&S;a[mif;okawoeXme&JUrSwfwrf; trSwf(54)rSm
awmh em*g*sLeduGef'grSm tkyfpkd;wJhrif;awG[m jA[®Pt,l0g't&usifhokH;Muayr,fh rdzk&m;awGeJY trsKd;
orD;? aqGawmfrsKd;awmfawGuawmh Ak'omoemukdtm;ay;vkdY 'Da'orSm Ak'omoedutaqmuftOD;awG
aqmufvkyfvSL'gef;cJhMuvkdY at'D-3&mpk? 4-&mpkawGrSm ausmufwkdufBuD;awG? xlygawG ykdrkdrsm;jym;cJhw,f
vkdY azmfjyxm;ygw,f/(ukd;-1/pm-203)/ em*g*sLeduGef'ga'oawGrSmawGU&wJh ausmufxGif;½kyf<uawG
ukd Zmwuusrf;? ed'geuxmusrf;? vvdwå0dw¬m&usrf;? r[m0w¬Kusrf;/ okE´&eE´umAsusrf;? 'dAsm0g
'geusrf;? okr*Fvm0dvmodeDusrf;? r[my&dedAÁmeokwfeJY "r®y'tXuxmusrf;awGu Zmwfvrf;Zmwf
uGufawGeJY o½kyfazmfxGif;xkxm;ygw,f/ 'DtcsufawGukdaxmuf&if 'Da'oeJYtdEd,awmifykdif;rSm ygVd
Ak'0g'*kdPf;eJY ouúwAk'0g'*kdPf;awG[m twl,SOfwGJNyD;aecJhMuw,f/ t,l0g'uGJjym;ayr,fh wpf*kdPf;
eJY wpf*kdPf;qufqHa&;ajyvnfMuw,fvkdY od&ygw,f/ 'gwifruao;bl;/ *kdPf;wpf*kdPf;u &[ef;
wpfyg;[m wpfjcm;*kdPf;awG&JU pmayawGukdvnf; ESSHUpyfatmifavhvm&w,fvkdYqkdygw,f/(ukd;-15/pm-
176)
&ckdifa'orSm at'D3-&mpk? 4-&mpktwGif;u oGef;xkcJhwJh Ak'qif;wkawmfvkdY tckdiftrmrawGU&ao;
ygbl;/ 'gayr,fh okawoDawGu tJ'D"n0wDacwfaESmif;u oGef;xkcJhw,fvkdY,lqwJh wjcm;ax&0g'
qkdif&m ½kyfwkawGawmhtrsm;tjym;awGU&ygw,f/ Ak'qif;wkawmfrawGU&jcif;[m tJ'DtcsdefrSmoGef;vkyfcJh
NyD;jzpfwJh r[mrkedqif;wkawmfBuD;(tck-rEÅav;rSm&Sdygw,f)eJU,SOfNyD; wjcm;qif;wkawmfoGef;vkyfrI
ukd a&SmifMuOfcJhMuwmjzpfr,fvkdY ,lqMuygw,f/ 'grSr[kwf &ckdif&mZ0ifawGrSmawGU&ovkd r[mrked
odrfawmfBuD;[m obm0&moDOwk&JU zsufqD;rIukd tBudrfBudrfcHcJh&? rD;ab;tBudrfBudrfoifhcJh&?
&efolawG&JUzsufqD;rIukd tBudrfBudrfcHcJh&wmawGaMumifh Ak'qif;wkawmfrawGU&wmjzpfr,fvkdY &ckdifokaw
oDawGu ,lqxm;Muygw,f/ wzufuMunhfr,fqkd&ifvnf; AdóEkd;rSm ty&r[m0de,aoud,*kdPf;
eJYr[d Homou*kdPf;vnf;a&muf&SdcJhvkdY qif;wkawmfrawGU&wmjzpfr,fvkdY jrefrmokawoDawGu,lq
xm;ovkd? &ckdifa'orSmvnf;yJ ygVdAk'bmom*kdPf;xGef;um;cJhayr,fh r[d Homou*kdPf;eJYty&0deaovd
,*kdPf;awG&JUqif;wkawmfrukd;uG,fwJht,ltqvnf;yJa&muf&SdysHUeSHUcJhvkdYjzpfr,fvkdY,lqEkdifygao;w,f/
&cdkifa'or[mrkedukef;ay:u ausmuffqpfvuf&mawGuawmh rxl&m,Ofaus;rIvuf&mawGjzpfyg
w,f/ (ukd;-16/pm-115)/ rxl&mtEkynmacwf[m at'D-1&mpku 4-&mpkxdjzpfygw,f/ rxl&mtEk
ynm[m em*g*sLeduGef'ga'oukdvTrf;rkd;cJhw,f/ NyD;awmh &cdkifuausmufqpfvuf&mawGuvnf;
em*g*sLeduGef'guvuf&mawGeJYwlw,f/ (ukd;-7/pm )/AdóEkd;wlazmfrIrSmawGU&wJh taqmuftOD;awG&JU
yEéufykHpHawGuvnf; em*g*sLeduGef'ga'ou ykHpHtwkdif;jzpfw,f/ (ukd;-4/pm-176)/ &ckdif'*Fg;awGeJY
AdóEkd;ysL'*Fg;awG tajccHtcsufwlwmukdvnf; ajymcJhygNyD/ AdóEkd;eJY&ckdifrSmawGU&wJhpmuvnf; at'D-
200avmufu tdE´d,awmifykdif;rSmokH;pGJcJhwJh jA[®Dtu©&meJYygVdbmomawGjzpfaew,fqkdawmh &ckdif
"n0wDwJh AdóEkd;ûrdUukd em*g*sLeduGef'g&SdwJh tE¨&me,fzufu ysHUyGm;vmwJh Ak'¨omoem[m t"du
tm;jzifh r[m0d[m&0goD*kdPf;&JU ax&0g'omoemjzpfw,fqkdwm ay:vGifaeygw,f/
'ghaMumifh at'D-3&mpktwGif;u a&;xkd;cJhwJh em*g*sLeduGef'gausmufpmrSmygwJh tdEd,awmifykdif;
u ax&0g'&[ef;awGomoemûycJhMuwJh pdvmw(okdYr[kwf)ud&mwa'oqkdwm &ckdifa'oeJYjrefrmekdifiH
atmufykdif;a'ojzpfNyD; at'D-3&mpktwGif;u "n0wDûrdUeJY AdóEkd;ûrdUwkdYrSm ax&0g'omoemxGef;um;
cJhw,fvkdY rSwfcsufcs&ygr,f/
ukd;um;ukd;um;
ukd;um;ukd;um;ukd;um;
1/ OD;b&Sif AdóEkd;ûrdUa[mif;ESifhorkdif;tjrif(wuúokdvfynmya'ompmapmiftwGJ-1?
tykdif;-3/1966? pufwifbmv)
2/ armifpHazmf ud&mwavm? urf;,Havm(&ckdifr*¾Zif; twGJ-1?trSwf-1?1964)
3/ Nidrf;ausmf aiGawmif (pmobifpmtkyfwkduf? &efukef/ 1973?pufwifbmv)
4/ pdefarmifOD; oa&acwå&mûrdUa[mif;(wuúokdvfynmya'ompmapmif? twGJ-3?tykdif;1?
1968)
5/ OD;pHomatmif at'D6-&mpkESifh ,if;rwkdifrD&ckdifjynfokH;tu©&m(Or®matmifpmay?
ydEéJukef;?tif;pdef? 1974-ekd0ifbmv)
6/ armiftHh omoemawmf 2500c&D;(yxrwGJ) (omoema&;OD;pD;Xme?&efukef?1989-
pwkw¬tBudrf)
7/ Gangoly Andhra Scripture. Pls XVIII, XXXIX, XL(Huderabud-1973)
8/ N.R.Ray- Introduction to the study of Theravada Buddhism in Burma.(University of Calcutta-1976)
9/ F.E. Pergiter Ancient Countries in Ancient India(Journal of the Asiatic Society of Bengal Vol 66, 1897)
10/ S.B. Qunango A Histroy of Chittagong (Vol-1)(University of Chittagong-1988)
11/ H.Sarkar Some Aspect of the Buddhist Monument at Nagajunikonda 1960
12/ P. Gutman Ancient Arakan (Ph.D.Thesis. Australian National University 1974)
13/ G.H. Luce The Ancient Pyu (Burma Research Society Fifteeth AnniversaryPublication No-2)
14/ Luce And Pe Mg Tin Burma down to the fall of Pagon (Burma Research Society FifteethAnniversary Publication No-2)
15/ S.Dutt- Buddhist Monks and Monasteries (London-1962)
16/ San Tha Aung The Buddhist Art of Ancient Arakan(Daw Saw Saw Sarpay. Rangon-1981)
at'D(5)&mpktwGif;u &ckdifjynfa&muf Ak'¨omoem
&ckdifjynforkdif;wGif "n0wD? a0omvD? av;ûrdU?ajrmufOD;ponfjzifh acwftqufquf&SdcJh&m
at'D 370rwkdifrDumvukd "n0wDacwf[kvnf;aumif;? at'D 370rS 994txdukd a0omvDacwf[k
vnf;aumif; ynm&Sifrsm;owfrSwfygonf/(ukd;-14/pm-109)
&ckdif&mZ0ifusrf;rsm;wGif jrwfpGmbk&mocifonf bkd;awmf tOöerif;ûzd<uif; ouú&mZf 123ckwGif
wwd,"n0wDûrdUwnf pE´mol&d,rif;vufxufü wynfhoHCmig;&mNcH&Hvsuf &ckdifjynfokdYa&muf&SdcJh
aMumif;/ xkdpOfuyif r[mrkedqif;wkawmfukdoGef;vkyfcJhaMumif;azmfjyMuygonf/&ckdif&mZ0ifusrf;rsm;t&
qkdvQif Ak'¨omoemonf Ak'¨oufawmfxif&Sm;&SdpOfuyif&ckdifjynfwGifxGef;um;cJhonf[krSwf,l&ygrnf/
Ak'¨y&dedAÁmefûyNyD;aemuf tdEd,EkdifiHrS omoemûyrif;rsm;? &[ef;oHCmrsm;\aus;Zl;aMumifh awmif
tm&SEkdifiHrsm;? ta&SUawmiftm&SekdifiHrsm;? urÇmYta&SUzsm;EkdifiHrsm;okdY ysHUESHUcJhayonf/ xkdokdY Ak'¨omoem
awmf ysHUESHU&mwGif wpfae&mESifh wpfae&mrwlnDMuay/ Ak'y&dedAÁmefûyNyD;aemuf tdEdajray:wGif Ak'omo
emawmftwGif;ü t,ltqtrsKd;rsKd;uGJjym;um *kdPf;toD;oD;uGJjym;cJhygonf/ xkdYtwlyiff ywf0ef;usif
EkdifiHrsm;okdY omoemawmfysHUESHU&mwGif acwfumvtoD;oD;ü *kdPf;uGJrsm;\t,l0g'trsKd;rsKd;onf ysHUESHU
a&muf&SdcJhzl;ygonf/ ynm&SifpD;'D;u]]tdEd,,Ofaus;rIonf wpfcsdefwnf;? wpfcgwnf;? wpfae&mwnf;
rS a&mufvmjcif;r[kwfbJ ESpfaygif;rsm;pGmumvtwGif; wpfokwfNyD;wpfokwf ae&mtqifhqifhukdjzwf
ausmfa&muf&Sdjcif;jzpfonf/(ukd;-1/pm-122)[kqkdonf/ tcsKdUaomorkdif;okawoDrsm;u jrefrmEkdifiH
(&ckdiftygt0if) okdY at'D 1&mpkwGifrS pwifa&muf&Sdonf(ukd;-2/pm-44)[kqkdygonf/ ,if;tjyif
ta&SUawmiftm&SokdY a&S;OD;pGma&muf&Sdvmaom ,Ofaus;rIonf tdEd,ta&SUbufurf;½kd;wef;ESifh &Spfrkdif
uGm&Sd upöemjrpf0Srf;ü xGef;um;cJhaom tr&0wDAk'¨,Ofaus;rIvnf; qkdygao;onf/
okdYaomfAk'¨omoemawmfxGef;um;ysHUESHUvmrIESifhywfoufí qkd&vQif a&S;acwf&ckdifjynfukd tjcm;
aom ta&SUawmiftm&SEkdifiHrsm;ESifhpmaomf oD;jcm;azmfjy&ef vkdtyfayrnf/ tb,faMumifhqkdaomf
tmaomurif;vufxufu tokH;ûycJhaom oauFwukd;uG,frItaxmuftxm;ukd &ckdifjynfe,fwGif
awGU&Sdxm;NyD;jzpfaomaMumifhjzpfonf/ *smreDokawoD a'gufwmazmfcsefrmonf &Spfaomif;bk&m;ukef;
awmfay:rS ausmufcsyfwpfckwGif yg&Sdonfh "r®pMumpuf0kdif;ykHukd awGU&Sdum þpuf0kdif;onf Ak'¨\"r®
pMumukd ukd,fpm;ûyaomykHjzpfaMumif; ol\(ARAKAN) pmtkyf pmrsufESm 20wGif azmfjycJhonf/
]]tmaomurif;\acwfrS wpfyg;tjcm;rnfonfhacwfwGifrS Ak'¨omoemqkdif&m trSwftom;ukd
þtrSwftom;rsm;uJhokdY rawGU&acs/ tcsKyftm;jcifhqkd&vQif &ckdifjynfukd (wwd,o*Fg,emwifyGJtNyD;
wGift&Sifr[ma&0wwkdYomoemûycJhaom)r[d Houwkdif;[ktqkd? &Sifr[ma&0wESifhtzGJYonf &ckdifjynf
okdY omoemûya&muf&SdcJhonf[laomtqkdwkdYonf trSefjzpfonf[k ,lq&ayrnf/ ,if;tjyifckdifrmaom
taxmuftxm;t& bDpD-3&mpkwGif tdEd,jynfarm&d,tifyg,mrS ax&0g'Ak'omoemonf &ckdifjynf
okdY yxrqkH;tBudrf a&muf&SdcJhonf[k owfrSwf&ayrnf}}(ukd;-3/pm-60)
xkdYaMumifh &ckdifjynfokdY Ak'¨omoemysHUESHUvmrIESifhywfoufvQif tjcm;aomEkdifiHrsm;ESifhpmaomf
oD;jcm;azmfjy&efvkdtyfaMumif;wifjy&jcif;jzpfygonf/ þrQru ta&SUawmiftm&S[laom EkdifiHrsm;wGif
tdEd,EkdifiH Ak'omoemxGef;um;&ma'orsm;ESifh teD;uyfqkH;wkdif;jynf? ukef;vrf;? a&vrf;qufoG,f&rI
tvG,fulqkH;wkdif;jynfrSm &ckdifjynf? &ckdifa'ojzpfonfukd jiif;uG,fír&Ekdifay/ xkdYaMumifhta&SUawmif
tm&SEkdifiHrsm;okdY at'D 1-&mpkwGif Ak'0g'pwifysHUESHUonf[kqkdaomfvnf; &ckdifjynfokdYrl bDpD3-&mpku
yif pwifysHUESHYcJhonfqkdjcif;rSm jzpfekdifaomtcsufyifjzpfonf/ wpfzef&ckdifjynfonf ,if;acwfuqkdvQif
tjcm;aomta&SUawmiftm&SEkdifiHrsm;ESifh EIdif;pmvQif tdEd,okdYqufoG,f& tqiftajyqkH;a'ojzpfonf
ukdvnf; owdrlp&m&Sdaeayao;onf/
&ckdifa'oonf tdE´d,ESifhykdrkdeD;pyfojzifh rnfonfhtcsdefuyif &ckdifjynfESifh tdE´d,onftquf
toG,f&SdcJhonfukdf twdtusrqkdEkdifaomfvnf; c&pfESpfrsm;tpykdif;ESpfrsm;uyif ul;oef;oGm;vmrIrSm
wGifus,faeNyDjzpfonf/ (ukd;-7/pm-7)/ tdEd,ajrmufykdif;rS Ak'¨omoemonf &ckdifjynfokdY **Fgjrpf0Srf;
ukd jzwfausmfum apmpD;pGmuyif a&muf&SdaeNyD; r[mrkedukdr@dKifûyí jrefrmekdifiH\a&S;usaom Ak'¨
omoeme,fajrtjzpf xif&Sm;cJhayonf/(ukd;-8/pm-1)/
&ckdifjynfESifh tdE´d,ajrmufykdif;a'orsm;qufoG,f&ef vrf;ESpfoG,f&Sdonf/ yxrvrf;rSm
ppfwaumif;? aumhyZm;? &mrl;urf;ajczufrS 0ifa&mufaomvrf;jzpfí 'kwd,vrf;rSm ukvm;wefjrpfzsm;
ykdif;rS awmifbufokdYawmifMum;twkdif; pkefqif;vmaomvrf;jzpfonf/(ukd;-9/pm-180)/ þvrf;onf
emvE´mESifh &ckdifjynfukdwkduf½kdufqufoG,fEkdifaomvrf;jzpfonf/ þukvm;wefjrpfzsm;rS vrf;ESifh
ppfwaumif;bufrSvrf;wkdYonf at'D-4&mpkqD w½kwfESif tdE´d,om;wkdY wGifus,fpGmtokH;ûycJhonfh
ZDcRrf-tmoHvrf;ESifh wpfqufwnf;jzpfonf/ tm&d,HESifh rGef*kdvGdKkufwkdYonf &ckdifjynfokdY þvrf;rsm;
twkdif; 0ifa&mufcJhMuonf/ arm&d,tifyg,mrS ax&0g'omoemonfvnf; þvrf;rsm;twkdif;
0ifa&mufcJhayrnf/
a0omvDwGifawGU&aom ,Ofaus;rItaxmuftxm;rsm;t& tdE´d,ajrmufykdif;,Ofaus;rIa&m?
awmifykdif;,Ofaus;rIyg awGU&onf/(ukd;-7/pm-184)/ orkdif;OD;acwftwGif tdE´d,rSukefonfrsm;?
pGefYpm;oGm;vmolrsm; bmoma&;orm;rsm;onf AdóEkd;okdY rnfokdYa&muf&Sdvmonfukd cefYrSef;Ekdifonf/
oa&acwå&m rwnfrDumvESifh {&m0wDjrpf0uRef;ay:wGif qvkHrav;tEG,f0ifwkdY rBuD;pkd;rDumvu
tdE´d,om;wkdYonf {&m0wDjrpfaMumif;twkdif; qefwufvmu jzpfEkdifonf/ okdYr[kwf &ckdifbufrS
,ckiwdrfizJvrf;twkdif; rif;bl;avmufrSwpfqifhvnf; 0ifa&mufEkdifMuonf/(ukd;-4/pm-200)/ oa&
acwå&macwfokdYa&mufaomtcg ysLwkdYonf e*g;&pftiluRef;rsm;? ausmufaqmifrsm;ESifh tjcm;tEÅ&m,f
rsm;ukda&Smifí? &ckdifrSwqifh pcef;csí tdE´d,ta&SUbufurf;a'orsm;ESifh qufoG,fcJhMuonf[k
ygarmu©vkpfuqkdonf/(ukd;-7/pm-110)/
r[m,e*kdPf; Ak'¨bmomonf oa&acwå&mwGif ax&0g'*kdPf;ESifhtwl ûydifíxGef;um;cJhonf/
oa&acwå&mokdYysHUESHUcJhaom r[m,e*kdPf;onf tdEd,rSwkduf½kdufvmonf[kvnf;awG;awmEkdifonf/
okdYr[kwf &ckdifrSwpfqifha&muf&Sdonf[k rSef;q&ygonf/ r[m,e*kdPf;onf at'D6&mpktwGif;u
&ckdifwkdif;okdY a&muf&SdaeNyDjzpfaMumif;ukd ausmufawmfûrdU r[mrkedukef;ay:üawGY&Sdaom bk&m;avmif;
aAm"dowåausmufqif;wku oufaoxlygonf/(ukd;-5/pm-202)/ r[m,eAk'¨bmomonf &ckdifrS
wpfqifh awmifukwfvrf;ukdjzwfí oa&acwå&mokdYa&muf&Sdvmonf[k ,lkq&ygonf/ tvm;wlyif
ta&SUb*Fvm;e,frS wEÅ&t,l0g'onfvnf; awmifukwfvrf;rSwpfqifh oa&acwå&mokdYa&mufvm
onf[k ,lq&ygonf/(ukd;-5/pm-203)/ &ckdifjynfokdY em*g*sLeduGef'grSwpfckwnf;aom ygVdAk'bmom
*kdPf;jzpfaom r[m0d[m& 0goD*kdPf;a&mufcJhonf/ opöuyk&AkdZfpmwrf;ESifh "n0wDawmifaygufBuD;
ausmufpmtaxmuftxm;&Sdonf/ ,if;tjyif em*g*sLeduGef'gwGif r[m0d[m&0goD*kdPf;ESifh ,SOfûydif
xGef;um;cJhaom r[d Homou*kdPf;ESifh ty&aovd,*kdPfwkdY\ r[moHCdu0g'vnf; a&muf&SdcJhrnf/
okdYaomfax&0g'udk ausmfvGefEkdifcJh[efrwlay/ xkdYaMumifh&ckdifjynfokdY ygVdAk'¨bmomusrf;rsm;a&muf&Sd
cJhouJhokdY r[m0w¬K? 'dAsm0g'ge? o'¨r®yk@&Du ponfhr[m,eusrf;rsm;vnf; a&muf&SdcJhayrnf/
&ckdifjynfwGif ouúwbmompmayrsm;pGm awGU&Sd&jcif;uvnf; r[m,eAk'bmomxGef;um;rI&SdcJhzl;aMumif;
oufaojyaeMuonf/ þr[m,eAk'¨bmomonf tdEd,ajrmufykdif;ESifh b*Fvm;e,frS ukef;vrf;jzifh
vnf;aumif;? a&vrf;jzifhvnf;aumif;a&muf&SdcJhonf/
&ckdifjynfwGif a0omvDacwfxGef;um;csdefü ta&SUb*Fvm;e,fwGif ox0D&*kdPf;rSvnf; ausmif;
30ESifh oHCm 200&Sdonf[k ,l,ifqifrSwfwrf;t&od&onf/ tdEd,ta&SUykdif;wpfcGifü ox0D&*kdPf?
r[moHCdu*kdPf? oAÁwåd0g'*kdPf;rsm;ESifh or®wd,*kdPf;wkdYtm;aumif;aeMuonf/(ukd;-2?pm-52)/
or#wwGif tdcsifonf r[m,eynmyg&rDwmokwfukd aeYpOf&GwfqkdaMumif;? xkda'owGif aAm"dowå
t0avmudawoGm&ukd ukd;uG,fMuaMumif;vkpfuqkdonf/ (ukd;-10? )/ ta&SUb*Fvm;ESifh&ckdifjynf
onf e,fajrcsif;xdpyfaeaomaMumifh r[m,e*kdPf;omoema&muf&SdcJhonf/ &ckdifjynfwGifawGU&aom
aAm"dowå½kyfwkrsm;u wEÅ&Ak'¨bmoma&muf&SdcJhzl;onf[k azmfjyaeMuayonf/
a0omvDacwf Ak'¨tEkynmvuf&mrsm;onf em*g*sLeduGef'gvuf&mrsm;ESifh wlnDonfvnf;&Sd
ouJhokdY ajrmufykdif; *kyÜwvuf&mrsm;ESifh wlnDonfvnf;&Sdavonf/ *kyÜwtifyg,mtwGif; yg0ifaom
r*"wkdif;rSm r[m,eAk'0g'ESifh wEÅ&Ak'0g'onf &ckdifjynfokdYa&muf&SdcJhzl;onf/ &ckdifjynfa&muf ouúw
pmayonf oAÁwådu Ak'¨0g'ESifhtwla&muf&Sdvmjcif;jzpfonf/ &ckdifjynfwGif tapmqkH;ouúwpmay
ta&;tom;ukd at'D 5-&mpku pwifawGU&Sd&ay&m oAÁwåd0g'omoemonf *kyÜwtifyg,mrS ysHUESHUcJhjcif;
jzpfayonf/
r[moHCdu*kdPf;onfvnf; tdEd,wpfEkdifiHvkH;ukd vTrf;rkd;cJhonf/ (ukd;-6/pm-55) r*"wkdif;ESifh
tr&0wD0ef;usifa'owGif r[moHCdu*kdPf;onf bDpD 25uyif pwifajcukyf,lcJhonfax&0g'*kdPf;\
rSqif;oufvmaom Ak'¨0g'Drsm;pGmonfr[moHCdu*kdPf;okdY ul;ajymif;cJhMuonf/r[moHCdu*kdPf;
\us,fjyefYwkd;wufvmrIaMumifh r[m,eAk'¨bmomjpzfay:cJh&onf/(ukd;-11/pm-162)/tdEd,ekdifiH\
ta&SUzsm;e,fpyfa'o wkdif;jynfrsm;wGif þ*kdPf;rsm;\ edum,usrf;rsm;ukd tûydiftqdkifvkdufemusifh
okH;Mu\/ [ktdcsifu rSwfwrf;wifcJh\/ at'D 4&mpkrS 8&mpktwGif; r*"wkdif;rS tm&d,Hrsm;rGef*kdvGdKuf
rsm;onf &ckdifjynfokdYwpfokwfNyD;wpfokwf 0ifa&mufvsuf&SdMu&m r[m,eAk'omoemonf 0ifa&muf
vmolrsm;ESihftwl &ckdifjynfe,fokdY ysHUESHUcJh\/ tdcsifazmfjyonfh tdEd,ta&SUzsm;EkdifiHrsm;wGif &ckdifjynf
onf teD;uyfqkH;yg0ifaeay&m &ckdifjynfokdY r[m,eAk'¨omoemESifhtwl ouúwpmayta&;tom;
vnf; a&muf&SdcJhonfukd awGU&ayonf/ r[moHCdu0g'ESifh oAÁwådu0g'wkdYonf aemufykdif;wGif
wpfaygif;wpfpnf;wnf;jzpfí r[m,e*kdPf;tjzpf ajymif;vJwkd;wufcJhavonf/
r[m,e*kdPf;\0de,ESifh tbd"r®musrf;wkdYonf jrefrmEkdifiHüysHUESHUae\/ yk*H? &ckdifESifh yJcl;a'owkdY
wGif r[m,e0g'Drsm;pGm&Sdonf/ oAÁwåd0g'*kdPf;\xif&Sm;aomacgif;aqmif 0okAE¨\wynfhrsm;u
jrefrmEkdifiHwGif r[m,eAk'¨0g'a&muf&SdysHUESHUapcJhonf/ (ukd;-12/pm-77?78)/ 0okAE¨Konf tdE´d,
omoemYorkdif;wGif a,m*gpm&*kdPf;ukd pwifxlaxmifoljzpf\/ þ*kdPf;\0g'rSm 0dOmP0g'jzpf\/
*Refpwifuvnf; tmeEpjEausmufpm*gxm trSwf(40)ESifh tjcm;r[m,eqkdif&mtcsuftvufrsm;ukd
ukd;um;í &ckdifwGif0dOmP0g'*kdPf;vTrf;rkd;cJhaMumif; þ*kdPf;onfta&SUb*Fvm;rS a&muf&SdcJhjcif;jzpf
aMumif;a&;om;cJh\/
t&yf&yftaxmuftxm;rsm;t& &ckdifjynfokdY tdEd,ajrmufykdif;rS r[m,eAk'¨bmomonf at'D
5&mpktwGif;u pwifa&muf&SdcJhonf/ &ckdifjynfwGif tapmqkH;ouúwpmayta&;tom;rSm at'D 415rS
455twGif; *kyÜwtifyg,mukd pkd;pHcJhaom ukrm&*kyÜwrif;vufxufa&;xkd;cJhonfh ausmufpmyg
tu©&mESifhwlnDaom tu©&mjzifha&;xkd;cJhonfh ]],u©aoemywd}}urÜnf;pmjzpfonf/ ukrm&*kyÜrif;onf
r[m,e omoemjzefYjzL;a&;emvEmwuúokdvfBuD;ukd wnfaxmifcJhí ywf0ef;usifEkdifiHrsm;okdY r[m,e
omoeûyrsm; apvTwfomoemûyapcJhonf/(ukd;-6/pm-129)/(,if;tjyif &ckdifjynfa0omvDacwfESifh
acwfûydifumvwGif r[m,eAk'¨omoemxGef;um;aeaom tdEd,ta&SUbufrS wmjrywåe(0g)wmjrvdå
yd(0g)wefvkwfjynfESifh tquftoG,f&SdcJhNyD; ,if;jynfwGiftkyfpkd;aeaom raempd&rif;u tmeE´pjE´rif;
tm; orD;unmqufoonftxd &if;ESD;pGm ul;vl;qufqHcJhonfukd axmuf½I&ayrnf/ (wmjrywåe
jynf[lonfrSm tmeE´pjE´ausmufpm*gxmtrSwf 62wGif azmfjycsufjzpfygonf/ 1956-57 jrefrmEkdifiH
a&S;a[mif;okawoe ñTefMum;a&;0ef\ESpfcsKyftpD&ifcHpm pmrsufESm 19wGif ]]wmjrywåejynfonf
wjrvdyådjynf[kac:qkdedkifaMumif;? pmwnf;yk*¾dKvf\rSwfcsufwGif yg&Sdonf/ wjrvdydåukd ,ckwr’Kuf[k
a&;om;xm;ygonf/ a'gufwmoef;xGef;\acwfa[mif; jrefrm&mZ0if(1969)? pmrsufESm 75wGif]]wmjr
ywåe[lonf wmjrvdyådjzpfí ,ckwr’Kufac:í b*Fvm;e,fr'Ggyk&fc½kdifwGif wnf&Sdonf}}[k azmfjyxm;
onf/ 1955ck? [Hom0wDyd#uwfykHESdyfwkdufxkwf? t&Sif0dvmo jrefrmjyefaom zm[D,efc&D;pOf pmrsuf
ESm 153wGif ]]wr®vljynf}}[k azmfjyxm;NyD; yifv,fqdyfurf;&SdaMumif;? ,if;ûrdUwGif &ckdifwkdYoDwif;okH;
aom ausmif;BuD;24ausmif;&SdaMumif;? &[ef;awmf zm[d,efonf ,if;ûrdUwGif ESpfESpfaexkdifí yd#uwf
awmfrsm;a&;ul;jcif;? ½kyfyGm;ykHawmfrsm; a&;ul;jcif;ûyonf[k azmfjyygonf/ &[ef;awmfzm[d,ef
,if;jynfokdYa&mufaomESpfrSm at'D 399ESifh 414tMum;umvwGifjzpfonf/ a'gufwm*Refpwifuvnf;
wmjrywåeonf wmjrvdyådjzpfp&m&Sdonf[k qkdcJhonf/ 1946ckESpf vef'efûrdUxkwfH.G.Raw Lingon
a&;om;aomA cancise History of the Indian People pmtkyfpmrsufESm 63ygGupta Empire, 400 ADykHwGifwmjr
ywåejynfukdTAMRALIPTI (TAMLUK)[k *kyÜwtifyg,mtwGif;ü azmfjyxm;ygonf/ pmrsufESm71
[mótifyg,mukd (at'D 640)azmfjy&mwGifvnf; TAMRALIPTI[kazmfjyxm;ygonf/ 1976ckarv
&efukefa&Twd*kHbk&m;awmifbufrkcf yd#uwfa&mifjcnfpmtkyfqkdifrS xkwfa0aomusD;oJav;xyfq&mawmf
jrefrmjyefaom r[m0if0w¬K (ZrÁK'Dypmwrf;)? pmrsufESm215wGifoD&d"r®maomurif;BuD;onfoD[kdVfuRef;
okdYykdYaqmifrnfhaAm"dyifwifxm;aomavSay:wGifoCFrdwåmax&DESifhtjcm;&[ef;rdef;rwpfusdyfwpfa,muf
ukdwifí yg#vdykwfjynfrSxGufaomf ckepf&ufjzifhyifvQif wmrvdwådrnfaom oabFmqdyfokdYa&muf\
[kazmfjyxm;ygonf/ xkdoabFmqdyfonf yifv,fqdyfurf;ûrdUjzpfaMumif;vnf; azmfjyxm;ygonf/)
&ckdifjynfüawGU&Sd&onfh r[m,eAk'bmom\ trsm;qkH;taxmuftxm;rsm;rSm ouúwbmomjzifh
a&;xkd;xm;aom a,"r®m*gxmrsm;jzpfayonf/ omoemhorkdif;wGif ax&0g'*kdPf;onf rnfonfhtcgrQ
ouúwbmomukd tokH;rûycJhay/ &ckdifjynfwGif ouúwbmoma&;ausmufpmonf ygVdbmoma&;
ausmufpmxuf ykdrkdrsm;jym;ygonf/ yifrvm*wårif;onf &ckdifjynfrSawGU&aom ouúwbmoma&;
a,"r®m*gxmrsm;ukd avhvmí ouúwAk'¨bmomwGif &Sifom&dykMwmtm; tuRwfw&m;&apcJhaom þ
*gxmukd awGU&aMumif; y#dpöorkyÜg'f*gxm[kvnf;ac:aom þ*gxmukd aAm"dowåt0avmudawoGm&
awmif;yefí a[mawmfrlaom t&d,y#dpöorkyÜg'fokwåwGif yg&SdaMumif;qkdygonf/ (ukd;-7/pm-76)/
þ*gxmonf r[m,eAk'bmomüvnf; &Sdonf[laomtcsufukdyif rvm*wårif;onf t&rf;uma&m
rSef;qa&;om;cJhjcif;r[kwfbJ 1960 ckESpfwGif 'gAef*gûrdUwGif P.L. VAIDYA wnf;jzwfxkwfa0cJhaom
]]tóo[owduynmyg&rDwm}}bmomjyefusrf;? 1963ckESpfwGif wkdusKdûrdUü R.KONDOwnf;jzwf
xkwfa0cJhaom]]'óblrdoGm&okwåef}}bmomjyefusrf;? 1949ckESpfwGif wkdusKdûrdUüSUZUKI ESifhZUMIwkdY
wnf;jzwfxkwfa0cJhaom]]u@AsL[}}bmomjyefusrf;? 1912ckESpfwGif pdefYyDwmpbwfûrdUü H.KERNESifh
B.NANJIOwkdYwnf;jzwfxkwfa0cJhaom]]okc0wDAsL[m}}bmomjyefusrf;? 1956ckESpfwGif wkdusKdûrdUü
T.MATSUMOTO wnf;jzwfxkwfa0cJhaom ]]ok0MuEÅ0dMur}}bmomjyefusrf;? 1897ckESpfüyg&DûrdUwGif
E.SERNARTwnf;jzwfxkwfa0cJhaom ]]r[m0w¬K}} bmomjyefusrf;rsm;ukd ukd;um;ía&;om;cJhjcif;
jzpfayonf/(ukd;-7?pm-77)/
,if;tjyif tqkdygouúwpmayrsm;wGif ygvmaom*gxmonf &ckdifjynfoif;uspfawmf awmifcg;
yef;rS&&Sdaom ausmufpmyg a,"r®m*gxmESifh xyfwlnDonf[kqkdonf/ (udk;-7/pm-77)/ xkdYjyif olonf
Sarskrit Inscriptions in Yunan usrf;wGJ(12)rS a,"r®m*gxmwpfyk'fukd xkwfEIwfjyum(ukd;-7/pm-78)wGif
,if;*gxmukd½Iyg/) &ckdifjynfwGifawGU&aom tqkdygouúwbmoma,"r®m*gxmonf at'D 7&mpkESifh
8&mpktwGif;u ,leefjynfe,frS ausmufcsyf? pwlygrsm;wGif awGU&onfh*gxmrsm;ESifh *gxmykHpHESifh
vufa&;vufom;ygwlnDojzif h &ck dif? b*Fvm;? tmoH? ,leefESif h ysLûrdUawmfrsm;onf
Ak'¨omoemûy&[ef;rsm; tjyeftvSeful;oef;oGm;vmrI&SdcJhonfqkdygonf/(ukd;-7/ pm-78)/
a0omvDwGifawGU&onf eDwpjE´rif;rdzk&m; aMu;eDjym;pmyg yxrpmaMumif;ESpfaMumif;ü a&;xkd;
xm;aom a,"r®m*gxmrSm r[m,e0de,usrf;jzpfaom]]r[m0w¬Kt"g'ge}}usrf;vm *gxmESifh wpfykHpH
wnf;jzpfonf/ (ukd;-7/pm-84)/ &ckdifjynfwGif r[m0w¬Kusrf;vnf; wGifus,fcJhrnf/ þusrf;vm
Zmwursm;rS ZmwfuGuftcsKdUESifh pmpum;tcsKdUukd ykH*Hacwftapmykdif;½kyf<ursm;? ausmufpmrsm;wGif
awGU&onf/(udk;-2/pm-63)/ yk*HacwfwGif wGifus,faecJhonfh r[m0w¬Kussrf;onf ysLwkdY\ oa&
acwå&mrS qif;oufvmjcif;jzpfonf/ xkdysLwkdY\ oa&acwå&mokdY &ckdifrSa&muf&SdoGm;jcif;jzpfEkdifonf/
omoemhorkdif;wGif r[m,eomoemxGef;um;aoma'owkdif;wGif r[m0w¬Kusrf;rvTrf;rkd;aom a'o
[kr&Sdacs/ 'D-pDqm;um;uvnf; eDwdpjErif;rdzk&m;aMu;eDjym; pmonf at'D6-&mpk "r®'dwsESifh a*gypjE
wkd\acwfua&;xkd;cJhaom ausmufpmrsm;\vufa&;vufom;vTrf;rkd;rIukd awGU&aMumif;qkdygonf/
r[m0w¬Kusrf;ukd tcef;okH;cef;cGJía&;om;xm;ygonf/ yxrtcef;wGif 'DyuFbk&m;ocif
vufxufawmfüjzpfaom bk&m;avmif;b0ESifh tpûyí tjcm;aoma&S;Ak'rsm;\vufxufawmfwGif jzpfcJh
aom b0rsm;ukdazmfjyxm;\/ 'kwd,ykdif;wGif bk&m;avmif;onf wkoDwmewfjynfwGifjzpfykH? rm,mrdzk&m;
\0rf;xJwGif ae&efqkH;jzwfykH? y#oaE¨ae&m? zGm;awmfrl&mwkdYü tHhzG,ftjzpftysufrsm;jzpfysufykH?
awmxGufawmfrlykH? rm&fewfESifh ppfxkd;cef;? aAm"dyif&if;ü oAÁnKwOmPfawmfukd &ykHwkdYukd azmfjyonf/
wwd,ykdif;wGif w&m;OD;a[mawmfrlykH? oHCmhtzGJUtpnf;rsm;xlaxmifykHwkdUukd azmfjyxm;ygonf/ þ
usrf;vmZmwursm;ukd bmomjyefxm;jcif;jzpf\/ tcsKdUZmwursm;onf ygVdZmwuESifh vkH;0wlvkeD;yg;
jzpfí tcsKdUrSmtenf;i,fuGJjym;\/ Oyrm-r[m0w¬Kusrf;vm [mruZmwu? awoukPZwursm;
rSm þusrf;wGif ûyjyifajymif;vJcHxm;&\/
&ckdifa0omvDrS a'0pjE´rif;onf r[m,eAk'¨bmomukd ouf0if,kHMunfoljzpfNyD; r[m,eAk'¨
bmomrS Ak'¨trdwmb\ okc0wDtaemufedAÁmefjynfukdvnf; ,kHMunfoljzpf\/ (ukd;-7/pm-184)/
at'D 638cefYrSpí emvE´mESifh r[mrkedonf Ak'¨omoem\A[kdXmersm;jzpfcJhMuí ygvtifyg,m\
r[m,eAk'bmomtEkynmtarGukd qufcHaMumif;awGU&\/ (ukd;-7? pm-186)/ Ak'trdwmb\ okc
0wDedAÁmefjynftaMumif; a&;om;xm;aomusrf;rSm okc0wDusrf;jzpf\/ ouúwbmomjzifh a&;om;xm;
\/ þusrf;wGif Ak'¨ESifh t&SiftmeE´mpum;ajymcef;ü twdwfuyGifhawmfrlcJhMuonfh Ak'¨aygif; 81qlukd
azmfjyxm;\/ xkdAk'¨rsm;teuf aemufqkH;jzpfaom Ak'¨avmudó&&mZonf &[ef;awmf"r®u&tm;
Ak'¨trdwmb\ okc0wDa&TjynfawmfBuD;okdY a&mufEkdifonfh yg&rDawmfrsm;ESifh ywfoufí vkdufemusifh
BuHqnf;yl;&rnfhenf;vrf;rsm;ukd ñTefjyxm;\/ Ak'¨trdwmb\ okc0wDa&TjynfawmfBuD;wGif i&J?
wd&pämef? Nydwåm? tol&um,f[lír&Sd/ þa&TjynfawmfBuD;onfum;rjywfarT;BudKifaom&eHUwkdYjzifhvIdif\/
ta&mifrsKd;pkHjzma0aeaom opfyifwkdYjzifh thHMozG,fvSyvef;qef;ae\/ Mumyef;rsm;jzifhvnf; a0qmae
\/ vSywifhw,faomjrpfrsm;wGif MunfvifcsKdat;aoma&wkdYonf woGifoGifpD;qif;ae\/ ,if;a&pD;
oHrsm;onf om,memaysmfzG,faom *DwoHpOfrsm;yif jzpfaeayawmhonf/ a&S;uwpfckaomb0wGif
qkawmif;qk,lûycJhí ra&rwGufEkdifaom toacsF,uyfywfvkH; aAm"dowå\usifh0wfrsm;ukd waoG
rwdrf;vkdufemqnf;yl;cJhojzifh okc0wDa&Tjynfawmf\ taemufbufrsufESmwGif yGifhfxGef;ay:aygufvm&
olonf ukd,fawmfrS a&mifjcnfawmfonf twkdif;tqr&Sd ysHUESHUa&muf&Sdí &SnfawmfrlaomaMumifh trdwm
,k[laomtrnfukd &awmfrlavonf/
&ckdifjynfüawGU&aom o&zlaqmif;qif;wkawmfrsm;rSm ta&SUawmiftm&SwGif tapmqkH;oGef;vkyf
aom qif;wkawmfrsm;jzpfNyD; ygvacwf\vTrf;rkd;rIukdawGU&ygonf/ (udk;-7/pm-187)/ &ckdifjynfwGif
awGU&aom a0omvDacwfqif;wkawmfrsm;teuf rukd#fo&zlaqmif;qif;wkawmfrsm;rSm acwfOD;r[m
,eAk'¨bmomrS trdwmbAk'¨\qif;wkawmfrsm; jzpfp&m&Sdygonf/ yckH;awmfay:wGif rD;vQHuJhokdY
a&mifjcnfawmfrsm;uGefYjrLí vnf&GJ? b,uf?vufaumuf? rukd#f?vufusyf?vufpGyfrsm;qif,ifrIrsm;
onf ax&0g' y#duwfawmfrsm;ESifh tXuxmusrf;rsm;wGif vkH;0ryg&Sday/ þqif;wkawmfrsm;onf
Ak'trdwmb qif;wkawmfrsm;jzpf[ef&SdNyD; þqif;wkawmfrsm;onf w½kwfESifh wdbufjynfrsm;wGif oGef;
vkyfcJhonfh trdwmb? trdwm,kqif;wkawmfrsm;ESifh vu©Pmcsif;wlnDonf[kyif rv*wårif;uqkdyg
onf/ oluqufí &ckdifjynfrS o&zlaqmif;xm;aom qif;wkawmfrsm;rSm r[m,e o'¨&frykPÖ&du
usr f ;vmy k Hr sm ;twk di f ;yi f jzp fa Mumi f ; ? þqif;wkawm fr sm;r Sm r[m,eA k' ¨bmomr S
Ak'¨\um,okH;yg;(Bwdum,)teufrS aumif;uifbkHwGifpHjref;aeonfh oHaum*um,ukd ukkd,fpm;ûy
xkvkyfxm;jcif;jzpfaMumif;qkdygonf/ (ukd;-7/pm-248)/ ,if;qif;wkawmfrsm;wGif cE¨mukd,fay:ü
qifjref;xm;aom&wemrsm; pDjc,fykH? rukd#fo&zlykHawmf/ t0wfwefqmqif,ifykHrsm;ESifh xyfwlnDaom
jyqkdcsufrsm;ukd ,cktcg uif;A&pfwuúokdvfpmMunhfwkduftwGif;&Sd tX[owdum ynmyg&rDwmusrf;
pmrlwGif awGU&onf/(ukd;-7/pm-249)/
ppfwaumif;? tmoH? &ckdifjynfESifh jrefrmjynfatmufykdif;a'orsm;wGif tmaomuvufxufrS
yif ax&0g'omoemxGef;um;cJhNyD; 0okAE¨K\wynfhrsm;a&muf&SdNyD;aemuf r[m,eAk'¨omoemvTrf;
rkd;cJH\/ "r®ygv\acwfrSpí r[m,e0g'Drsm;pGm&SdcJh\/ txl;ojzifh aoerif;av;qufcefYtwGif;ü
rm*"wGifa&muf&Sdaeaom omoemh0efxrf;rsm;\xuf0ufcefYrSm þwkdif;jynfrsm;rSjzpfayonf/ tpwGif
ax&0g'ESifh r[m,e,SOfí xGef;um;aecJhaomfvnf; tb,um,\ vufxufrSpí r[m,euykdí
tm;aumif;vmcJh\/ r*"wkdif;tm; wk½k&Surif;odrf;ykdufcsdefrSpí rZÑdra'orSynm&Siftrsm;tjym;onf
þa'orsm;okdYa&muf&SdcJhNyD;aemuf r[m,e0g'uykdrkdxGef;um;cJhavonf/(ukd;-12/pm-78)/ ygarmu©
eef*kdu ppfwaumif;a'oonf r[m,eAk'¨bmom\tcsuftcsmjzpfcJhzl;aMumif;? a'gufwmtefau
uvnf; ygvrif;rsm;tm;ûytm;a`rSmufay;cJhonfh r[m,eAk'bmomonf ygvrif;wkdY wefckd;xGm;csdefü
ppfwaumif;a'owGif xGef;um;cJhaMumif;? ppfwaumif;a'otm; vufatmufcHtjzpfodrf;oGif;cJhaom
&ckdifjynfpjE´rif;rsm;onfvnf; r[m,eAk'¨bmom0ifrsm;jzpfaMumif;(ukd;-13/pm-85)qkdayonf/
t&yf&yftaxmuftxm;rsm;t& at'D5-&mpkrS at'D8-&mpktwGif;ü a0omvDacwfwGif &ckdifjynf
ü ax&0g'ESifh,SOfí acwfOD;r[m,e*kdPf;rsm;jzpfaom oAÁ0g'*kdPf;ESifh r[moHCdu*kdPf;rsm;a&muf
&SdxGef;um;cJhonfukd awGU&ayonf/ acwfOD; r[m,e\ Ak'¨trdwmb ukd;uG,frIESifh aAm"dowåt0
avmudawoGm& ,kHMunfrI&SdcJhonfukd awGU&ayonf/ ,cktcg wefzkd;t&SdqkH; &ckdiforkdif;usrf;pm
wpfapmifjzpfaom tmeE´pjE´ausmufpmukd ygVdbmomjzifhr[kwfrrlbJ ouúwbmomukd a&G;cs,fí
a&;xkd; cJhonfukd axmuf½IvQif at'D 5&mpkuyif pwifa&muf&SdcJhonfh r[m,e Ak'¨bmomonf
&ckdifjynfwGif rnfonfhtajctaexd MoZmanmif;cJhonfukd cefYrSef;Ekdifygonf/ okdYaomfvnf;
tmeE´pjE´rif;onf oD[kdVfrS ax&0g'oHCmawmfrsm;twGuf ykd;ouFef;ESifh w&m;a[myv’if;awmfwkdY
ay;ykdYvSL'gef;onfukd axmufjcif;jzifh ax&0g'omoemawmfonf &ckdifjynfrS vkH;0aysmufuG,foGm;jcif;
r&SdcJhonfukdawGUjrif &ayonf/
ukd;um;aompmtkyfpmwrf;rsm;ukd;um;aompmtkyfpmwrf;rsm;
ukd;um;aompmtkyfpmwrf;rsm;ukd;um;aompmtkyfpmwrf;rsm;ukd;um;aompmtkyfpmwrf;rsm;
(1) OD;odef;vIdif ta&SUawmiftm&SokdY tdEd,,Ofaus;rIysHUESHU0ifa&mufjcif;?wyp?wGJ(7) ykdif;(1)
(2) Nidrf;ausmf aiGawmif
(3) armifjyL; &ckdifjynfAk'¨omoemhorkdif;OD;(1982-83? ppfawGaumvdyfr*¾Zif;
(4) OD;b&Sif AdóEkd;ûrdUa[mif;ESifh orkdif;tjrif?wyp? wGJ(1)? ykdif;(3)
(5) pdefarmifOD; oa&acwå&mûrdUa[mif; wyp?wGJ(3)? ykdif;(1)/
(6) armiftHh omoem 2500c&D;(y-wGJ)
(7) P.Gutman Ancient Arakan . (Ph.D Thesis. Australian University)
(8) Forchammar Arakan
(9) M. Collis THE LAND OF THE GREATIMAGE
(10) G.H.Luce COUNTRIES NEIGH-BOURING BURMA. BRSFAP(2) 1960.
(11) E.Conze BUDDHISM ITS ESSENCE AND DEVELOPMENT.
(12) N.RAY SANSKRIT BUDDHISM IN BURMA (1936)
(13) S.B. QanungoA History of Chittagong(1988)
(14) San ThaAung The Buddhist Art of Ancient Arakan.
&ckdifjynfokdkY ygVd eefY ouúw t&D;tom; pwifa&muf[djcif;
&ckdifjynfrSm a0omvDacwfpGm at'D-370ueDNyD; at'D 994xd xGef;um;ca&acwf jzpfyga&/
(ukd;-7/pm-109)/ at'D-370rSm 'GifpjE´rif;BuD;wnfaxmifca& a0omvDûrdUawmfukd at'D-600rSm
yla&yl&u r[m0D&uvmwkdufNyD; tkyfpkd;cyga&/ a0omvDxD;eef;rSm r[m0D&rsKd;½kd;u ESpfaygif; 50
avmuf pkd;pHcNyD;rS pjE´rsKd;½kd;jyefvkdY pkd;pHpGm at'D-729-cktxd jzpfyga&/ ,if;aemufykdif;rSm a0omvD
jynfBuD; rNidrfroufjzpfNyD; ESpfaygif; 60avmuf rif;qufjywfeDca&vkdY rSef;q&yga&/ at'D-700ckESpf
ukd a&mufrS r[mwkdif;pjE´rif;pGm a0omvDûrdUukd jyefvkdYwnfaxmifyemtkyfpkd;cyga&/(ukd;-8/pm-5)/
,if;rif;qufu aemufqkH;rif;jzpfaw plvwkdif;pjE´rif;pGm at'D-957ckrSm ewf&GmpHyga&(ukd;-1/pm-
27)/ a,NyD;au tjrwleefYyJjzLvkdYac:a&rif;ESpfyg; a0omvDeef;ukd 37ESpftkyfpkd;NyD;au a0omvDrif;quf
a& at'D 994 ckESpfrSm ysufpD;vm;cyga&/ rGef*kdvD,Hwd0ifwkdufawtwGuf ysufpD;&a&vkdY qkduwfyga&/
a0omvDacwfvkdY ynmoQifokawoDwd owfrSwfxm;a& umvrSm uRefawmf½kdU&ckdifjynfrSm &D;xkd;
ca&? &D;om;cuwfaw Ak'¨omoemeefY ywfoufaw pmyDwdukd avhvmMunhfa&tcg pmyDtrsm;pkpGm
ouúwbmompmyDeefY ygVdbmompmyDwd jzpfeDpGmukd wGd&yga&/ tu©&mteDeefYqkdau *kyÜwyGm; a0omvD
tu©&m? ysLtu©&meefY,aom"mrtu©&mvkdY qkdEkdifygzkdY/ a0omvDacwftwGif;u &D;om;pcuwfaw
ausmufpm? aMu;eDjym;pmtp[da& pmwdteufu xif&Sm;a&(okdYr[kwf)zwfvkdY&Ekdifa& pmyDpkpm&if;ukd
vufvSrf;rDoavmuf azmfjyvkdyga&/
(1) r[mrkedukef;u &[da& ausmufjym;u ausmuf½kyfatmufrSm at'D-5&mpku a0omvDtu©&m
eefY &D;xkd;ca& ,u©aoemywdouúwausmufpm/
(2) at'D-6&mpkaESmif;ykdif;u ysLtu©&meefY&D;xkd;ca& oQifi,fwufawmifol&d, ½kyfwkrSm &D;xkd;
ca&pm/
(3) at'D-6&mpk tpykdif;u a0omvDtu©&m? ouúwbmomeefY&D;xkd;ca& ausmufawmfu
a,"r®g*gxmausmufpm/
(4) at'D-6&mpktpykdif;u a0omvDtu©&m? ouúwbmomeefY&D;xkd;ca& aovm*D&dawmifu
a,"r®m*gxmausmufpm/
(5) at'D -6&mpku a0omvDtu©&m? ouúwbmomeefY&D;xkd;ca& oif;uspfawmfawmifu
a,"r®m*gxmausmufpm/
(6) at'D-6&mkpku a0omvDtu©&m? ouúwbmomeefY&D;xkd;ca& rD;0&Gmu a,"r®m*gxm
pwlygpm/
(7) at'D-550 avmufu a0omvDtu©&m? ygVdouúwa&myem &D;xkd;ca& a,"r®m*gxmeefY
apwD tvSLrSwfwrf;yg[da& eDwdpjE´rif;rdzk&m;ausmufpm/
(8) at'D-576u a0omvDtu©&m ygVdouúwa&myem &D;xkd;ca& apwD
1000tvSLrSwfwrf;wif xm;cpGmyg[da& 0D&pjE´rif;ausmufpm/
(9) at'D-6&mpktapmykdif;u a0omvDtu©&m? ygVdbmoma,"r®*gxmyg a0omvDbk&m;BuD;
ausmufpm/
(10) at'D-6&mpkapmapmykdif;u a0omvDtu©&mouúwbmomeefY &D;xkd;ca& a,"r®m*gxm
ygawZm&mrpwlygausmufpm/
(11) at'D-650eefY 675twGif;u a0omvDtu©&m ouúwbmomeefY&D;xkd;ca& a,"r®m*gxmyg
oif;uspfawmfawmifausmufpm/
(12) at'D-6&mpktwGif;u a0omvDtu©&m ygVdouúwbmomeefY&D;xkd;ca& a,"r®*gxmyg
oif;uspfawmfawmifausmufpm/
(13) at'D-6&mpktwGif;u a0omvDtu©&m ouúwbmomeefY &D;xkd;ca& a,"r®m*gxmyg
vufcwfawmifu&a&ausmufpm/
(14) at'D-625eefY650twGif;u a0omvDtu©&mouúwbmomeefY &D;xkd;ca&a, "r®m*gxmyg
ausmufjzLûrdUu ausmufpm/
(15) at'D-6&mpkaESmif;ykdif;u a0omvDtu©&m? ygVdouúwa&myem &D;xkd;ca& a,"r®m*gxmeefY
tvSL'geûyaMumif; rSwfwrf;wifxm;ca&? oHwGJc½kdif? vrl;acsmif;ausmufpm/
(16) at'D-6&mpkaESmif;ykdif;u a0omvDtu©&m?ygVdbmomeefY&D;xkd;ca&? a,"r®m*gxmyg oHwGJ
c½kdifivGrf;armfausmufpm/
(17) at'D-6&mpktwGif;u a0omvDtu©&m ouúwbmomeefY&D;xkd;ca&? acgif;avmif;vSLa&
rSwfwrf;wdyga&? aygufawmjyif acgif;avmif;pm/
(18) at'D-520 avmufu a0omvDtu©&mouúwbmomeefY &D;xkd;ca& acgif;avmif;vSLa&
rSwfwrf;yg[da& ajrawmifacgif;avmif;pm/
(19) at'D-7&mpktwGif;u a0omvDtu©&m? ygVdouúwa&myem &D;xkd;ca& oif;uspfawmfawmif
u&a&ausmufpmtusKd;ykdif;wd/
(20) at'D-507 u a0omvDtu©&m ouúwbmomeefY &D;xkd;ca&NrdvSLrSwfwrf;? BuD;eDjym;pm/
(21) at'D-7&mpkaESmif;ykdif;u a0omvDtu©&m? ouúwbmomeefY apwDwnfaMumif;&D;xkd;ca&
a0omvD apwDysufu&[da&ausmufpm/
(22) at'D-6&mpktwGif;u Ak'¨qif;wkawmfoGef;vkyfvSL'gef;jcif;taMumif; ysLtu©&m? ysLbmom
eefY &D;xkd;ca& oHwGJc½kdif wkef;awm&Gmu ysLausmufpm/
(23) at'D-6&mpktwGif;u ysLtu©&m? ygVdbmomeefY r[moD[em'okwfvm Ak'¨\&J&ifhjcif;
av;yg;ukd &D;xkd;ca& 0EÅdawmifuausmufpm/
(24) at'D-6&mpktwGif;u a0omvDtu©&m? ouúwbmomeefY &GD;xkd;ca&? a,"r®*gxmeefY
qif;wkawmfvSLjcif; rSwfwrf;wifxm;a& a0omvD½kyfyGm;awmfupm/
(at-ausmufpm? BuD;eDjym;pm? acgif;avmif;pm½kdUukd þpmtkyfu xkwfEIwfazmfjypGm jzpfyga&)
,if;pmyDpm&if;pGm a0omvDacwfu &ckdifjynfrSm &D;xkd;ca& pmyDpm&if;tjynfhtpkHr[kwfyg/ txif
t,Sm;zwfvkdY&a&vkdY ,lq&a& pmyDpm&if;ukdazmfjypGmyg/ t&mav;? &ckdifjynfajrmufykdif;u qif;wkawmf
vSLaMumif;ukd &D;xm;a&vkdY rSef;q&a&ausmufpm? oHwGJjynfh0&Gmu a,"r®m*gxmxkd; ouúwausmufpm
ponfjzifh usef[dygod,ifh/ tmeE´pjE´ausmufpmukdavh ateD&mrSmcsefxm;cyga&/
,if;pmyDpm&if;ukd avhvmMunhfu "n0wDacwfeefY a0omvDacwfrSm wGd&a&pmyDwdteufu ]]
opöuyk&AkdZf}}eefY ]]"n0wDawmifaygufBuD;ausmufpm}} ½kdUukd xnfhoGif;NyD;au &DwGufygrS ygVdbmom
oufoufeefY&GD;xdk;cpGm 5ck/ tu©&mtm;jcifh NAd[®Dtu©&m 2ck/ ysLtu©&m 2ck/ a0omvDtu©&m 21ckukd
tMurf;tm;jzifh wGd&yga&/
wGd&a& taxmuftxm;wdt&qkdau a0omvDacwfu &ckdifjynfrSm ouúwpmyDpGm ygVdpmyDxuf
ykdvkdYwGifus,fca&qkdpGm jiif;vkdYr&yg/ ygVdbmomeefY ouúwbmompGm a0omvDacwfrSm twl,SOfwGJ
vkdY xGef;um;cpGmrSm ouúwpmyDukd ykdNyD; vlBudKufrsm;ca&vkdY qkdEkdifygzkdY/
a,auavh uRefawmf½kdU vufrSef;rDoavmuf aemufaMumif;jyefvkdY vkdufMunhfa&cg &ckdifjynfukd
ygVdbmomeefY ouúwbmoma&muf[djyefYESHUvma&tcsdefpGm wpfcsdefwnf;rSm twlwla&mufvmcpGm
r[kwfpGmukd wdG&yga&/ &ckdifjynfrSmtapmqkH;wGd&a& ygVdpmyDt&D;tom;uawmh ]]opöuyk&AkdZf}} urÜnf;
pmjzpfyga&/ &D;xm;a&tu©&mu taomujA[®Dtu©&myg/
jA[®Dtu©&mukd tdEd,EkdifiHrSmat'D-2&mpkxdrl&if;twkdif; rajymif;rvJokH;pGJcyga&(ukd;-1?pm-16)/
tmeE´pjE´ausmufpmt& "n0wDacwfa& at'D -370rSm ukefqkH;a&vkdY,lq&yga&/ a,ZkeefY jA[D®
tu©&mt&D;tom;a& at'D-370rwkdifrDuyif qkdufa&mufczkdYvkdY wGufEkdifyga&/ tdEd,rSmat'D-2&mpk
xd okH;pGJca&qkdau &ckdifjynfqkdpGm taomutifyg,meefY e,fNrDcsif;xdpyfeDa&twGuf ESpfaygif; 100
twGif;a&muf[dvmEkdifa&;twGuf ,if;pmwdpGm "n0wDacwfu pmyDt&D;tom;jzpfawvkdY twdtus
qkdekdifyga&/ a,auav;at ygVdpmyDt&D;tom;wdpGm &ckdifjynfrSm at'D-250xufykdNyD; &SD;usa&vkdY
,lqzkdYpGm tcuftcJ[deDyga&/ &ckdifjynfrSm wGd&a&t&D;tom;pGm AdóEkd;ûrdUa[mi;fu wGd&a&wHqdyfwkH;
wpfckrSm &D;xkd;ca&]]oHCod&D}}jA[®Dtu©&m? ygVdt&D;tom;eefY wpfacwfwnf;jzpfzkdY[dyga&/
ysLwdpGm tdEd,t&Sdzufurf;a'owdeefYjzpfjzpf? wmjrvdydeefYjzpfpD qufoG,fcpGmrSm &ckdifurf;NcD
qdyfurf;wpfcku pcef;csNyD; qufoG,fcuwfyga&/ (ukd;-9?pm-18)/ tdEd,om;wdav; ysLûrdUawmfwd
ukd awmifukwfvrf;uwpfqifh &ckdifjynfajrmufykdif;eefY qufoG,fcuwfyga&/ (ukd;-9? pm-122)/
,if;ykdifr[kwfauav; tdE´d,om;wdpGm {&m0wDjrpfaMumif;twkdif; qefwufvmEkdifyga&/ ,if;ykdif
r[kwfau tckywdrf;izJvrf;twkdif; rif;bl;avmufu &ckdifbufwkdY 0ifa&mufvmEkdifuwfyga&/ (ukd;-
3?pm-200)/ &ckdifa'oeefY tdE´d,t&Sdzufurf;a'owdpGm eDNrDeD;pyfawtwGuf ZmtcsdefuyifpNyD;
qufoG,fca&qkdpGmukd wdwdususrajymEkdifauavh c&pfESpfwdtpykdif;rSmawmhcg qufoG,frIwdwGifus,f
eDAsm,fjzpfyga&(ukd;-9? pm-7)/ at'D-1&mpkwpf0ufavmufu y,f&Dyvyfpf\rSwfwrf;t&qkdau
tdEd,awmifykdif;rSm a&TuRef;? aiGuRef;? **FguRef;eefY ywf0ef;usifwdukd ul;oef;vm;vmeDa& uvef'D,kd
zkefwmvkdYac:a& &GufvSDBuD;wdukd wGdc&a&vkdY qkdyga&/(ukd;-2/pm-6)/ ,if;tjyif &ckdifjynfrSmwGd&a&?
tEkynmausmufqpfvuf&m tcsKdUpGm tdE´d,t&Sdawmifykdif; tE¨&e,f? em**sLeduGef'gu vuf&mwd
eefY wla&vkdYqkdyga&/(ukd;-2?pm-15)/ yifrvm*wfrif;uavh a0omvDacwfOD;ausmufqpfvuf&mwdpGm
em**sLeduGef'guausmufqpfvuf&mwdeefY toGifwla&vkdYqkdyga&(ukd;-6? pm-118)/
taMumif;aMumif;ukd axmufqau tdEd,t&Sdawmifzufurf;ajc?em**sLeduGef'ga'ou Ak'¨om
oempGm? c&pfESpftapmykdif; &mpkwduyif &ckdifjynfukda&mufcpGm? ysLûrdUawmfwdeefY &ckdifjynfavh tquf
toG,f[deDcpGm odomEkdifyga&/ &ckdifjynfrSm ysLausmufpmwdwGd&pGmavh oufoDwpfckvkdY qkd&ygzkdY/
tE&e,frSm tkyfpkd;ca& rif;wdteufu at'D-3&mpkrSm tkyfpkd;ca&rif;qufjzpfaw]]£'guk}}rif;qufu
]]r'´&dykwåoD&d0D&Hyk&do'wå}}rif;\pwkw¬ajrmufeef;pHESpfrSm &D;xkd;ca&ausmufpmrSm ,if;a'oukda&mufeD
a& oD[kdVfax&0g'&[ef;wdomoemûyxGufvmcuwfpGmrSm ]ud&mw} a'oavhyg0ifa&vkdY yg[dyga&/
a'gufwma&;uawmh ud&mwa'oqkdpGm **Fgjrpf0tvGefu &ckdifurf;NcDa'oeefY jrefrmEkdifiHatmufykdif;
a'ovkdYqkdyga&/ (ukd;-12? pm-16)/ a'gufwmcswåm*sD? a'gufwmyg*sDwm? a'gufwmuefY*kd½kdUu ud&mw
a'oqkdpGm? tmoH? rPdyl&? ppfwaumif;eefY &ckdifa'owdukd qkda&vkdY&D;uwfyga&(ukd;-10?pm-51)/
tdEd,rSm bDpD-3&mpktwGif;u jA[®Dtu©&meefY pm&D;uwfyga&/ a,auav; ygVdbmomr[kwfyg/
r*"bmomeefY ygVdpGmwlnDa& tcsufwdrsm;pGm [duwfawykdif t"dutcsufrSmuGJjym;yga&/ ZmykdifuGJjym;
a&qkdpGmukdawmhcg ateD&mrSm us,fjyefYvm;zkdYjzpfawtwGufeefY uRefawmfr&D;ygAsm/ ygVdeefY r*"duGJjym;
pGmwdukd ygVdygaru©a':tkef;&D;oma& ygVdpmyDorkdif;eefY a'gufwm0ifwmepf\pmtkyfukd &SifZm*&mbd0Ho
jrefrmjyefxm;a&]tdEd,pmayorkdif;}(Ak'pmayu@)aemufqufwGJrSm MunhfygvD/ rwlpGmukd wdGygvdrfhar/
ygVdbmompGm ouúwbmomuwqifh qif;oufvma&jymu#bmomxJu om;BuD;Mo&ojzpfyg
a&(ukd;-1?pm-15)/ tu,fí jA[®Dtu©&mt&D;tom;pGm taomuacwfuyif &ckdifjynfukda&mufca&
qkdau r*"dbmomeefY&m a&mufvmp&mtaMumif;[dyga&/ &ckdifjynfrSmwGd&pGmu ygVdbmomjzpfyga&/
&ckdifjynfrSm r*"dbmomukd rwGd&yg/ a,ZkeefY atjA[®Dtu©&mt&D;tom;pGm bDpD-3&mpkuat'D-
2&mpkxd tdEd,rSmokH;pGJca& tu©&mt&D;tom;jzpfauavh ygVdbmomeefY &mwGd&a&twGuf Zmykdifenf;
eefYrqkd arm&d,tifyg,mûyduGJNyD;a& aemufykdif;tdEd,rSm jA[®Dtu©&mukdavhokH;eDoda&tcsdef ygVdt&D;
tom;avh us,fjyefYvma&tcsdefusrS&m &ckdifjynfwkdYjyefYESHUvmpGm jzpf&ygzkdY/
a,auatt&D;tom;pGm Zmtcsdefu ZmeD&mu ysHUESHUvmpGm av;qkdkpGmukd avhvm&ygzkdY/
tdEd, Ak'¨omoemhorkdif;ukd avhvmMunfha&cg arm&d,tifyg,m ûyduGJvm;ca& aemufrMumcif
rSmyif ax&0g'omoempGm tdEd,ajray:rSm vkH;0r[doavmufjzpfvm;cyga&/ ax&0g'omoempGm
oD[kdVfrSm tajcckdifrmeDcyga&/ tdE´d,rSm usef[dca&? oAÁwåd0g'*kdPf;eefY r[moHCdu*kdPf;uGJwdpGm
ouúweefYjymu#bomukd&m okH;pGJcuwfpGmukd wdG&yg,ifh/ ax&0g'*kdPf;pGm ygVdbmomukd pGJpGJNrJNrJokH;
pGJvmpGmu at'D-1&mpku oD[kdVfrSmwifca& pwkw¬oHC,emyGJNyD;rS okH;pGJvmpGmyg/ ,if;tcsdefrSm
tdEd,EkdifiHrSm ygVdbmomokH; Ak'¨bmom*kdPf;r[dygoD;/ ygVdbmom\ZmwdNrDpGm tdEd,jynftaemuf
a'ojzpfauav; tdE´d,NrDxufrSm Ak'¨0g'pmyDwpfck teDeefYus,fus,fjyefYjyefYrxGef;um;cyg/ ,i;f
bmompGm ax&0g'&[ef;wdeefYwwl oD[kdVfwkdYa&mufvm;cNyD;au a'gufwm0ifwmepf,lqa&ykdif
oD[kdVfbmomukdvTrf;rkd;vm;pGmjzpfygzkdY/ pwkw¬oHCm,emyGJ rwkdifcifuyif oD[kdVfrSm ygVdbmomukd
okH;pGJeDcpGm[dauav; yd#uwfawmftm;vkH;ukd &GD;om;a&xdawmh rwGifus,fygoD;/
bDpD-138avmufrSm tdEd,awmifykdif; au&Vmce,feefY wrDvfe,fwdu [dELbmom0ifwd oD[kdVf
uRef;ukd ppfwkdufNyD; Ak'bmomukd ESdyfuGyfcyga&/ aemufwpfcg 0#*grPdrif;vufxufrSmav; jA[®P
wdóacgif;aqmifa& olykefwdx<ua&cgav; wrDvfppfwyfu oD[kdVfrSmAk'¨bmomukd ESdrfeif;jyefa&/
,if;twGuf oD[kdVfr[m0d[m&0goD*kdPfu ax&0g'&[ef;wdpGm tdEd,awmifykdif;eefY em**sLeduGef'g
a'o½kdUukd yd#uwfawmfwdeefY xGufNyD;wdrf;a,Smifcuwf&yga&/ ,if;ykdiftjzpftysufwd oD[kdVfrSm
rMumcPjzpfyGm;ca&ykdif ax&0g'&[ef;wdav; em**sKeduGef'gukd trsm;BuD;a&mufcuwfayga&/
a,ZkeefY at'D-3&mpktcsdefa&mufawtcg em**sKeduGef'ga'orSm r[m0d[m&0goD*kdPf;? r[d H
omou*kdPf;? A[kokwdu*kdPf;eefY ty&aovd,*kdPf;½kdUxGef;um;eDAsm(ukd;-3?pm-204)/ ,if;*kdPf;wd
xJrSm r[m0d[m&0goD*kdPf;wpfckxJ&m ygVdbmom*kdPf;jzpfyga&/ ,if;*kdPf;u okH;pGJa&ygVdbmompGm
av; oD[kdVfuygvwfpGmyg/ aemufwpfcku em**sKeduGef'ga'opGm arm&d,tifyg,mxJrSm yg0ifcNyD;
au jA[®Dtu©&mt&D;tom;okH;pGJca&eD&mjzpfyga&/ oD[kdVfua&muf[dNyD; xGef;um;eDa&ygVdbmompGm
em**sKeduGef'ga'orSm okH;pGJca&jA[®Dt&meefYaygif;qkHNyD;au ,if;u&[ef;wd ud&mwa'ojzpfaw
&ckdifjynfwkdYomoemûyvma&cg? jA[®Dtu©&meefY ygVdt&D;tom;&ckdifjynfwkdYa&mufvmjcif;jzpfyga&/
azmfjyca& *kdPf 4*kdPf;rSm r[d Homou*kdPf;eefY ty&aovd,*kdPf;½kdUpGm tqkH;xd½kyfyGm;qif;wk
xkvkyfukd;uG,fpGmukd vufrcHcyg/ &ckdifjynfrSm wGd&a&tapmqkH;pmu ½kyfwkaemufzufrS ygVdbmomeefY
]opöuyk&AkdZf}vkdY &D;xkd;xm;pGmyg/ A[kokwdu*kdPf;uav; ygVdbmomrokH;yg/ a,ZkeefY &ckdifjynfrSmwGd
&a& tapmqkH; ygVdpmayt&D;tom;pGm em**sKeduGef'ga'orSm ½kyfwkukd;uG,frIukd vufcHa&wpfckxJaom
ygVdAk'bmom*kdPf;jzpfaw r[m0d[m&0goD*kdPf;\ ax&0g'omoemeefY a&mufvma&t&D;tom;qkdpGm
,Sif;eDygAsm/
aemufwpfcku em**sKeduGef'grSm pkd;pHca& @cgukrif;qufrSm Ak'½kyfyGm;awmfukd;uG,frIpGm oEÅrlv
rif; (at'D-225-258)vufxufrSm pwifyga&/ Zbk0VoEÅrlvrif;vufxuf(at'D-285-334)rSm
qif;wkawmfukd;uG,fpGm txGwftxdyfukda&mufcyga&(ukd;-5?pm-49)/ a,ZkeefY ½kyfwkeefY twlwGd&a&
]]opöuyk&AkdZf}}pmeefY ]]"n0wDawmifaygufBuD;ausmufpm}}½kdUpGm &ckdifjynfrSm at'D-250eefY at'D -
300Mum;rSm &D;om;ca& pmyDwdjzpfawvkdY rSef;qekdifyga&/
&ckdifjynfukd ouúwbmomt&D;tom; a&mufpGmeefY ywfoufysmqkd&zkdYqkdau t&SdawmiftmoQ
wckvkH;ukd yxrqkH;ysHUESHUca& oAÁwdå0g'*kdPf;\ omoemeefYtwl a&mufca&vksdYqkd&zkdYykdifjzpfeDyga&/
ZmjzpfvkdYqkdau at*kdPf;pGm tmoQwcGifvkH;ukd ouúwpmyDta&;tom; yxrqkH;jzefYcsDca&*kdPf;jpzfyg
a&/ a,auavh oAÁwåd0g'D &[ef;wdomoemûya&mufpGmeefYyif wcsdefwnf;rSm ouúwbmomt&D;
tom;av; a&muf&zkdYvkdYqkdvkdYrjzpfEkdifygoD;/ taxmuftxm;teDeefY ajym&au jrefrmynmoQifwd,l
xm;a&twkdif; r[d Homou*kdPf;? A[kokwdu*kdPf;? ty&aovd,*kdPf;½kdU AdóEkd;ukda&mufca&(ukd;-
3? pm-204)rSefauav;AdóEkd;rSm ouúwpmyDt&GDt;om;vkH;0rwGd&pGGmukdMunhfyg/
at'D 'kwd,&mpktukefykdif;rSm ukoetifyg,mu oAÁwåd0g'omoempGm &ckdifjynfwkdYa&mufca&
qkdauavh(ukd;-4?pm-60)/ ,if;tcguyif ouúwbmomt&D;tom;&ckdifjynfwkdY a&mufca&taxmuf
txm;r[dyg/ &ckdifjynfrS wGd&a& ouúwbmomt&GD;tom;tm;vkH;pGm at'D-5&mpkxufykdNyD; &SduspGm
rwGd&yg/ ouúwbmomukd&D;xm;a& tu©&mwduav; *kyÜwyGm;a0omvDtu©&mcsnf; jzpfyga&/ ukoe
tu©&meefYrwGd&yg/
*kyÜwacwfpGm at'D-300u 600xdjzpfyga&(ukd;-11?pm-210)/ at'D-2&mpku oAÁwåd0g'*kdPf;u
okH;pGJcpGmu ukoetu©&myg/ tdEd,rSm ukoetu©&mukd at'D-2&mpku 4-&mpkwd okH;pGJca&vkdYqkdyga&/
a,auavh at'D-241upNyD;au ukoQefrif;quf arS;rSdefvmygAsm (ukd;-1?pm-20)/ umvwm&Snf
atmif ukoetu©&mrokH;pGJcyg/ *kyÜwtu©&m at'D-4&mpk[dpGmeefY tBuD;tus,fxGef;um;vmyga&/
at'D-2&mpku ukoetu©&meefY ouúwpmyD t&D;tom;a&mufcauav;? jA[®Dtu©&meefY ygVdbmomukd
okH;pGJeDa& &ckdifjynfom;½kdUu &D;om;okH;pGJcykHray:yg/ ,if;twGufeefY ukoetu©&mukd &ckdifjynfrSm
rwGd&pGmjzpfygzkdY/ a,NyD;au tdEd,rSmav;,if;tu¨&mukd umvwm&SnfrokH;pGJyg/ *kyÜwtu©&m t&D;
tom;u vTrf;rkd;vm;cyga&/
&ckdifjynfrSmtapmqkH;wGd&a& ouúwbmomt&D;tom;uawmh r[mrkedodrftwGif;u ewf½kyfrSm
yga& ]],oQaoemywdyem'}}pmwef;yg/ tu©&mu*kyÜwtu©&mjzpfyga&/ ,if;pmukd &D;xkd;ca&tcsdefu
at'D-5&mpktapmykd;if;umjzpfyga&(ukd;-7?pm-118)/ ,if;pmrSm&D;xkd;xm;a&tu©&m ykHyef;o@mefwd
pGm tdE´d,rSmemvE´Ak'¨wuúokdvfukd pwifwnfaxmifca& ukrm&*kyÜwrif;(at'D-403-455)&D;xkd;c
a& ausmufpmyg tu©&mt&D;om;eefY vkH;0wlyga&(ukd;-9?pm-118)/ a,NyD;au a0omvDacwfrSm
ygVdbmomukdavh *kyÜwtu©&meefYyif &D;xkd;cuwfpGmukd wGd&yga&/ taxmuftxm;uawmh a0omvD
bk&m;BuD; ukef;u&a& a,"r®*gxmausmufpmyg/
wcsKdUu]],oQaoemywdyem'}}vkdY ouúwbmomeefYwGd&auavh? at,u©aoemywdyem'pGm
'DCedum,fokwåefwdrSm azmfjyxm;csufwdt& uka0&BuD;rª;a& ,óewfrª;28OD;rSm wpfOD;tygt0if
jzpfawqkdNyD; (ukd;-2?pm-123)/ax&0g'omoem\trSwftom;jzpfawvkdY,lquwfyga&uRefawmfhteD
eefYawmcg ,u©aoemywdyem'emarwGd&wkdif; ax&0g'eefY&mywfoufawvkdYr,lqyg/yxrtaMumif;
u ax&0g'*kdPf;pGm ouúwbmomukdwpfcgavhrokH;pGJczl;a&twGufjzpfyga&/ 'kwd, taMumif;uawmh
,if;acwfuouúwyd#uwfawmfrSm yem'ewfrª;yg0ifEkdifp&mtaMumif;[deDvkdYjzpfyga&/
a'gufwm0ifwmepfu at(ygVdeefYouúw)yd#uwfawmfESpfckvkH;pGm uG,faysmufvm;cAsmvkdY
,lq&a&r*"dyd#uwfawmfukd twlwuGul;,lcuwfawtwGuf atavmufxd wlnDcsufwd[d& a&qkda&
,Sif;vif;csufpGm ,kwådwefNyD; ckdifrmeDyga&/ ,if;r*"Dyd#uwfawmfu ygVdyd#uwfpGm tdEd, jynfa'o
wckukd ,laqmifvm;cNyD; ,if;tcsdefxuf aemufusvkdYwcg ouúwyd#uwfawmfavh tdE´d, jynf
tjcm;a'owpfckukd cGJxGufvm;[ef[dyga&(ukd;-6?pm-355)vkdY &GD;xm;a&ykdif? ygVdyd#uwfu edu,wdeefY
wla&emrnfwdpGm ouúwyd#uwfawmfrSm tm*rqkda&emareefYyg[dyga&/ 'DCm*rpGm 'DCedum,?
rZÑdrm*rpGm rZÑdreum,? oH,kwåm*rpGm oH,kwåefum,? {ukwå&m*rpGm t*Fkwå&ed um,qkdNyD;
emarcsif;,SOfûydif[duwfaw(ukd;-6?pm-356)vkdY av;&D;om;xm;yga&/ a,au ,if;tcsdefu
ygVdyd#uwfawmfeefY ouúwyd#uwfwdrSm uGJjym;a&pGm [da&ykdifwlnDpGm wdavh[d eDuwfyga&qkdpGm
cefYrSef;Ekdifyga&/
ateD&mrSm a'gufwm0ifwmepf &nfnTef;a&ouúwyd#uwfqkdpGm r[moHCdu*kdPf;u r[m ,e
yd#uwfr[kwfbJ oAÁwåd0g' yd#uwfukdqkdvkdpGm jzpfawvkdYqkdjyefauavh ,if;tcsdefu emvE´rSm
,if;ouúwyd#uwfawmfukdavh ykdYcsca&tjyif tdE´d,t&Sdykdif;a'owdrSm ,if;tcsdefu oAÁwåd0g'
edum,wdavh wjcm;*kdPf;wdu edum,wdeefY twl,SOfûydifxGef;um;ca&qkdpGm rSwfwrf;wdt& oduwf
ygzkdY/ ,if;twGufeefYat ]],oQaoemywdyem'}} t&D;tom;pGm at'D-5&mpku *kyÜwtu©&meefY
ajrmufykdif; moemeefYtwl a&muf[dvmpGm oDcsmeDyga&/ atyem'ewfrª;pGm ouúw yd#uwfawmf
xJrSmav;yg0ifvDzkdYvkdY cefYrSef;&yga&/ at,Sifhukdawmhcg ouúwyd#uwfawmfu 'DCm*rukd avhvmau
twdtusod&ygzkdY/ ateD&mrSmawmhcg bmompmyDt&D;tom;ZmtcsdefrSm a&muf[dvma&qkdpGmukd
OD;wnfxm;a&twGuf Zm*kdPf;u pmyD? Zm*kdPf;u0g'? Zmykdift,lqqkdpGmwdukd r&D;ygAsm/
at'D-5&mpkeefY 6-&mpktpykdif;rSm &ckdifjynfrSmouúwpmyDt&D;tom;ukd wGifwGifus,fus,f
&D;om;eDuwfyga&/ taxmuftxm;uawmh blwdpjErif;ewf&GmpHNyD;aemuf 11-ESpfajrmufjzpfaw at'D-
507ckrSm &D;xkd;ca& BuD;eDjym;pmjzpfyga&/ t&yf&yftaxmuftxm;wdt& &ckdifjynfukd r[m,eAk'¨
bmomeefYtwl ouúwbmom&D;om;okH;pGJrIpGm at'D-5&mpktwGif;rSm a&muf[dysHUESHUvma&qkdau ,kwåd
rwefvkdY rqkdEkdifyg/ ]],oQaoemywd}}pmpGm ukrm&*kyÜrif;&D;xkd;ca& ausmufpmyg tu©&meefYwlnDNyD;
au ,if;rif;pGm at'D-415u 455xd pkd;pHca&twGuf &ckdifjynfrSm ouúwpmyDukd &D;xkd;cpGm at'D-
450xuf aemufrusvkdY rSef;qEkdifyga&/
tdEd,EkdifiHorkdif;rSm *kyÜwacwfpGm r[m,eAk'bmom txGef;um;qkH;eefY ouúwpmyDtxGef;um;
qkH;jzpfyga&/ tEkynmvuf&mwdav; txGef;um;qkH;jzpfyga&/ ynmoQifwdu *kyÜwacwfukd a&Ta&mif
vGrf;a&acwfvkdYqkduwfyga&/ r[m,eomoempGm *kyÜwacwfrSm ywf0ef;usifekdifiHwdukd ysHUeSHU ca&
twGuf ,if;omoemeefYtwl &ckdifjynfukd ouúwbmomt&D;tom;av; a&muf[dc&zkdYvkdY ,lqyga&/
ed*kH;tm;jzifhqkdau ygVdpmyDt&D;tom;pGm &ckdifjynfrSm at'D-250eefY 300Mum;rSm pwif&D;om;
cNyD; ouúwbmomt&D;tom;ukd at'D-450cefYrSm pwif&D;om;ca&vkdY ,lq&yga&/
ukd;um;aomusrf;rsm;ukd;um;aomusrf;rsm;
ukd;um;aomusrf;rsm;ukd;um;aomusrf;rsm;ukd;um;aomusrf;rsm;
(1) OD;pHomatmif at'D-6&mpkESifh ,if;rwkdifrD&ckdifjynfokH;tu©&m
(2) xGef;a&Tckdif &ckdifa0omvDacwfAk'¨tEkynm
(3) OD;b&Sif AdóEkd;ûrdUa[mi;fESifhorkdif;tjrif(wuúokdvfynmya'ompmapmif
twGJ-1?tykdif;-3)
(4) armifjyl; &cdkifjynfAk'¨omoemhorkdif;OD;(1982-83ppfawGaumvdyfr*¾Zif;)
(5) Nidrf;ausmf aiGawmif (pmobifpmtkyfwkduf-1973)
(6) &SifZm*&mbd0Ho(jyef)tdE´d,pmayorkdif;(Ak'¨pmayu@)
(7) U San Tha Aung The Buddhist Art of Ancient Arakan.
(8) U San Shwe Bu A Brief Note on the old Capitals of Arakan
(9) Pamela Gutman Ancient Arakan
(10) S.:B.Qanungo A History of Chittagong (Vol 1)
(11) Christmas Humphreys Buddgism (1964)
(12) N.R. Ray An Introduction to the study of Theravada Buddhism in Burma (1946)
a0omvDESifh Ak'¨trdwmba0omvDESifh Ak'¨trdwmba0omvDESifh Ak'¨trdwmba0omvDESifh Ak'¨trdwmba0omvDESifh Ak'¨trdwmb
tdEd,EkdifiH Ak'omoemhorkdif;ukd avhvmMunhfvsif r[m,eAk'omoemonf bDpD-3&mpktwGif;
u oD&d"r®aomurif;BuD; wwd,o*Fg,emwifyGJrwkdifrDuyif tpûycJhonfukd uxm0w¬Kusrf;vm
taxmuftxm;rsm;t& od&ygonf/ trSeftm;jzifh r[m,eAk'¨omoemt,ltqonf umvmaom
u rif;BuD;vufxuf 'kwd,o*Fg,emwifNyD;aemuf ax&0g'omoem*kdPf;tjyif? oAÁwåd0g'*kdPf;ESifh
r[modCdu*kdPf;wkdY pwifíuGJjym;cJhonftcsdefrStpûycJhygonf/
okawoDwkdYu tdE´d,EkdifiH r[m,eAk'¨omoemhorkdif;ukd acwfcGJjcm;&mü tqkdyg oAÁwåd0g'?
r[moHCdu*kdPf;wkdY pwifuGJjym;í ,if;*kdPf;rsm;rS (r[m0Housrf;wGif jyqkdxm;ouJhokdY) *kdPf;(18)
*kdPf;txd uGJjym;í ,if;*kdPf;rsm;\t,ltqrsm; tdE´d,wpfEkdifiHvkH;ukd ysHUESHUvmonfhtcsdefumv
txdukd r[m,e Ak'bmom\ yxracwf[kvnf;aumif;? tqkdygoAÁwåd0g'*kdPf;uGJrsm;ESifh r[moHCd
u*kdPf;uGJrsm;aygif;pnf;í r[m,eAk'¨omoem[k txift&Sm;jzpfxGef;vmum trdwmbk&m;? a0a&m
"ebk&m;ponfh psmeDAk'rsm;? tavmudawoGm&? avmuemx? rOöLoD&d? ynmyg&rDwmewforD; ponfh
bk&m;rsm;? bk&mrrsm;? aAm"dowårsm;? ewforD;rsm;wDxGifukd;uG,fcJhonfh bDpD-1&mpkcefYu at'D-
8&mpk cefYxdumvukd r[m,eAk'¨omoem\'kwd,acwf[kvnf;aumif;? wjEÅ? rjEÅrsm;wDxGifí
r[m*E¨&D ESifh arSmfynmrsm;a&maxG;vmonfh at'D-9&mpkESifh aemufykdif;umvukd r[m,e
Ak'¨bmom\wwd, acwf[kvnf;aumi;f owfrSwfygonf/
pma&;olonf Ak'omoemhorkdif;pOfukd ausmufpmrsm;? qif;wkrsm;? aMu;eDjym;pmrsm;ukd tajccHí
a0omvdESifh acwfûydif tdEd,? w½kwf&[ef;awmfrsm;\ rSwfwrf;rsm;? acwfopfokawoD? orkdif;ynm&Sif
wkdY\t,ltqrsm;ukd ndSEIdif;qifjcifí? &ckdifjynfokdY yxrOD;pGmtm;jzifh ax&0g'omoema&muf&SdxGef;
um;cJhaMumif;? &ckdifjynfa0omvDacwfwGif ax&0g'omoemukd ukd;uG,f,kHMunfrIESifh r[m,eAk'¨
omoemukd;uG,f ,kHMunfrIrSm ,SOfwGJaecJhaMumif; tpOfwpkdufa&;om;cJhygonf/
þaqmif;yg;wGif &ckdifjynfüawGU&aomqif;wkawmf? ½kyfyGm;awmfrsm;ukdtajccHí? acwfûydifrSwf
wrf;tcsKdUESifh acwfopfokawoDwkdY\t,ltqrsm;ukd nSdEIdif;qifjcifí &ckdifjynfüax&0g'omoemESifh
,SOfí &mpkESpfwpfckokdYr[kwf ESpfckcefY xGef;um;aecJhbl;aom acwfv,fr[m,eAk'omoem\taMumif;
t&mukd tenf;i,fwifjyrnfjzpfygonf/ þokdYa&;om;&mwGif tcsKdUae&mrsm;ü twdtus? jywfjywf
om;om;,lqwifjyrIrsm;yg&Sdrnfjzpfojzifh okawoDrsm;qifjcifMu&effjzpfygonf/
a0omvDacwfwGif a,"r®m*gxmawmfukd ausmufjym;rsm;? aMu;eDjym;rsm;wGifvnf;aumif;? ½kyfwk
awmfrsm;? pwlygrsm;\atmufajcwGifvnf;aumif; a&;xkd;cJhMuygonf/ a0omvDacwftwGif;a&;xkd;
cJhaom a,"r®m*gxmukd ygVdbmomESifhvnf;aumif;? ouúwbmomESifhvnf;aumif;awGU&ygonf/ ygVd
bmomESifh a&;xkd;cJhonfxuf ouúwbmomESifh a&;xkd;cJhonfu ykdrkdrsm;ygonf/ ygVdbmomonf
ax&0g'*kdPf;okH;bmomjzpfí ouúwbmomrSm r[m,e*kdPf;okH;bmomjzpfygonf/ xkdYaMumifh
a0omvD acwfu r[m,e vTrf;rkd;rIykdrkdBuD;rm;onf[kqkdygrnf/ a0omvDacwf? rif;? rdzk&m;rsm;a&;xkd;
cJhMuonfh '*Fg;pm? aMu;eDjym;pm? ausmufpmrsm;yifvQif ouúwbmomESifh a&;xkd;cJhonfukdawGU&ojzifh?
tkyfpkd;olrif;rsm;yifvQif r[m,eAk'bmomukdouf0ifonf[k qkd&ygrnf/ a,"r®m*gxmonf ygVd0de,
yd#uwfwGifyg&SdouJhokdY r[m,e0de,usrf;jzpfaom r[m0w¬Kt0'geusrf;wGif ouúwbmomjzifh
&Sdygonf/ a,"r®m*gxmw&m;awmfonf Ak'¨omoem\tqDtESpfjzpfonfukd ax&0g'DrsmuJhokdY r[m
,ewkdYuvnf; em;vnfMu? vufcHMuygonf/ okdYaomf r[m,ewkdYt,ltqwGif r*¾usifhpOfonf
wukd,faumif;usifhpOfjzpfygonf/ usOf;ajrmif;aom vrf;pOfjzpfygonf/ xkdYaMumifh txufazmfjycJh
aom bk&m;rsm;? aAm"dowårsm;ukdwDxGifí owå0gtm;vkH;tm;edAÁmefokdYac:aqmifrnfh aAm"dowåusifhpOf
ukd wnfxGifygonf/ ax&0g'vrf;pOfukd [de,e0g') usOf;ajrmif;aom? ,kwfedrfhaom? ao;i,fodrf
zsif;aomvrf;pOf)[k ajymMuygonf/
acwfOD;r[m,eAk'bmoma&muf&SdxGef;um;aeaom a0omvDacwftwGif at'D-6&mpk 'kwd,ykdif;
umvrSpí trdwmbk&m;ESifh aAm"dowåt0avmudawoGm&ukd;uG,frIjzpfaom acwfv,fr[m,e0g'
ysHUESHUvmonf[k ,lq&ygonf/
at'D -600wGif a0omvDukdr[m0D& wkdufckdufrif;ûycsdefrSpí pjE´rif;qufjywfawmufcJhonf/
,if;tcsdefrSpí &ckdifjynfwGif a,"r®m*gxma&;xkd;aom tavhtxpwifí arS;rdSefcJhygonf/ at'D-
600aemufykdif;wGif a&;xkd;aom a,"r®m*gxm[lí &Sm;yg;vSonf/ oHwGJc½kdifwGifrI at'D-7 &mpk
tpykdif;txd a&;xkd;cJhMuygao;onf/ &ckdifjynfajrmufykdif;xuf eSpftenf;i,faemufusí aysmufuG,f
onf[k qkdvkdygonf/ þokdYouúwbmom a,"r®m*gxm a&;xkd;rI"avhaysmufuG,fvmjcif;rS zGHUûzd;
wkd;yGm;ysHUeSHUvmaom aAm"dowåm,eESifh tjcm;aom r[m,e0g'rsm;vTrf;rkd;vmaomaMumifh[k yifrvm
*wårifokH;oyfzl;onf/
*Refpwifu tmeE´pjE´ausmufpm*gxm 47ESifh 54wkdYukd ukd;um;í tmeE´pjE´rif;onf r[m,e
Ak'¨bmomukd;uG,fol[k ,lqygonf/ ausmufpmwGif azmfjyxm;aom pkE´ax&fonf r[m,e0dOmP
0g'*kdPf;rSukd;uG,fol &[EÅmwpfyg;jzpfí xkdpOfu b*Fvm;wGif xGef;um;aeaom 0gOmP0g'*kdPf;onf
&ckdifjynfokdY ysHUESHUcJhaMumif;qkdygonf/ yifrvm *wårifu a'0pjE´rif;onf r[m,eAk'¨bmomukd
ukd;uG,foljzpfNyD;? r[m,ewkdY\ (trdwmbbk&m; pHjref;&m) okc0wDtaemufedAÁmefjynfukd ,kHMunfol
jzpfaMumif; qkdygonf/ ,if;tjyif at'D -638cefYrSpí emvEmESifh r[mrkedonf Ak'omoem\A[kdXme
rsm;jzpfcJhum ygvtifyg,m\ r[m,etarGukd qufcHcJhonf[k qkdygonf/ Ak'trdwmb(0g) Ak'trd
wm,konf r[m,eAk'¨bmomwGif xif&Sm;aombk&m;jzpfygonf/ yifrvm*wårifu q&mBuD;
OD;pHomatmif\ THE BUDDHISH ART OF ANCIENT ARAKANpmtkyfyg a0omvDacwfqif;wkawmfrsm;?
ykHrsm;rS Plate-47wGif azmfjyxm;onfhykHukd Ak'¨trdwmbjzpfonf[kqkdonf/ olua0omvDacwfwGif
Ak'¨trdwmb ukd;uG,frI&SdcJhaMumif;vnf;qkdonf/
xkdYaMumifh uRefawmfwkdY Ak'¨trdwmbtaMumif;avhvmí? a0omvDacwfwGifoGef;vkyfcJhaom Ak'¨
trdwmwqif;wkawmfrsm;ESifh ,if;wkdYESifh ywfoufaomtpOftvmt,ltqrsm;ukd EIdif;,SOfqkH;jzwf&ef
vkdtyfvmygonf/ trdwmbbk&m;onf r[m,e wDxGifvkdufaoma0a&m"ebk&m;? tau©mbbk&m;?
&weorÇ0bk&m;? trdwmbbk&m;? tarmCod'¨dbk&m;? 0Zdowåbk&m;[laom psmeDAk'¨(6)qlteuf
wpfql jzpfygonf/ trdwmbbk&m;ukd ,cktcg w½kwfjynfESifh *syefjynfwkdYwGif ukd;uG,fol
aygrsm;ygonf/
Ak'¨trdwmbESifh okc0wDtaemufedAÁmefjynftaMumif;ukd at'D-1&mpktwGif;u pwifa&;om;cJh
onfh r[m,eokwåef usrf;wpfapmifjzpfaom okc0wDAsL[musrf;wGif tus,fawGU&ygonf/ udk,f
cE¨mrSa&mifjcnfawmf twkdif;tqr&Sd uGefjrLjzma0aomaMumifh trdwmb[laom trnfukd&awmfrlí
oufawmfonftwkdif;tqr&Sd &SnfawmfrlaomaMumifhtrdwm,k[laomtrnfukdvnf; &awmfrlygonf/
&ckdifjynfwGifawGU&aom a0omvDacwf Ak'¨qif;wkawmfrsm;teuf q&mBuD;OD;pHomatmif\THE
BUDDHIST ART OF ANCIENT ARAKAN pmtkyfwGif Plate 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42 ESifh 43wkdYwGifazmfjyxm;
aom ykHkwdkYrSm Ak'trdwmb\qif;wkawmfrsm;jzpfygonf/ ,if;qif;wkawmfrsm;rSm a&mifjcnfawmf twkdif;
tqr&SduGefjrL;aeaom Ak'trdwmb\qif;wkawmfrsm;jzpfygonf/ o&zlaqmif;í? em;uGif;?em;a#mif;?
vnfqGJ? b,uf? vufusyf? vufpGyfrsm;ESifh ykckH;awmfay:wGif rD;vQHrsm;? a&mifjcnfawmfrsm;uGefYjrL;jzm
a0aeaomqif;wkawmfrsm;onf w½kwf? wdAufjynfrsm;wGif oGef;vkyfcJhaom trdwmb Ak'qif;wkawmf
rsm;ESifh vu©Pmcsif;qifwlonf/ &ckdifwGifawGU&onfh þtapmqkH;rukd#fo&zlaqmif; qif;wkawmfrsm;
rSm acwfOD;r[m,e\qif;wkawmfrsm;jzpfonf[k yifrvm*wårifuqkdygonf/ þqif;wkawmfrsm; onf
ax&0g'*kdPf;rS oGef;vkyfaomqif;wkawmfrsm;ESifh vGefpGmjcm;em;ygonf/ qif;wkrsm;rSm aMu;eD ESifh
cJrjzLa&mpyfí oGef;vkyfxm;ojzifh eDndKa&mifjzpfayonf/ tcsKdUqif;wkrsm;rSm aMu;0gESifh cJrjzL
a&mpyfoGef;vkyfonf[k ,lq&NyD;? t0ga&mifBuD;pkd;aomfvnf; eDusefusefjzpfonfukd awGU&ygonf/
þqif;wkawmfrsm;\ta&mifuGJjym;rIESifh ywfoufí pl;prf;avhvmaomtcg ]]bwåmp&d,}}\ ]]tdEd,
y#drmodyÜHusrf;}}wGifa0a&m"e? &weorÇ0? trdwmb? tarmCod'd? tau©mb[laom psmeDAk'¨rsm;\
ta&miftqif;ukd ]]0PÖawoH? aoawmyDawm? &awåm? [&dw arpum}}[k trdwmbAk'¨\qif;wk
awmfta&mifukd teDndKa&mifjzifh oGef;vkyfaMumif;jyqkdygonf/ rkjE´mESifhywfoufí ]]aAmZÑF*D"&a'g
psmeH? rkjEmtb,blzó}}[k? trdwmbbk&m;\vuf[efukd psmerkjEmjzpfonf[k jyqkdygonf/ &ckdifjynf
wGifawGU&aom Ak'¨trdwmbqif;wkawmfrsm;rSmvnf; psmerkjE´m[efrsm;jzpfMuygonf/
tcsKdUokawoDrsm;u qif;wkawmfrsm;ukd ZrÁLywdrif;cRwfcef;ukd &nfrSef;íoGef;vkyfcJhaom
qif;wkawmfrsm;jzpfonf[k qkdMuygonf/ pma&;olum; ,if;okdYr,lqrday/ ,aeYuRefawmfwkdY
zwf½IUae&onfh ZrÁLywdrif;cRwfcef;yg0ifaom 0w¬KaMumif;onf Ak'¨oufawmfxif&Sm;&SdpOfuyif
trSefwu,f jzpfysufcJhaom taMumif;&yfr[kwfay/ ZrÁLywdrif;cRwfcef;taMumif;ESifhywfoufí
'DyJ,if;q&mawmfbk&m;BuDk;\ wxm*w 'DyeDusrf;tcef;(153)wGif yg0ifaom0w¬KaMumif;onf (ZrÁLywd
cRwfcef;0w¬KtaMumif;ukd trsm;tm;jzifh odMuNyD;jzpfí þae&mwGif azmfrjyawmhyg)orEÅ pu©K'DyeDusrf;
ESifhvnf;aumif;? *kVwå0dedpä,usrf;vmtajzESifhvnf;aumif; rukdufnD[kqkdygonf/ þ0w¬Konf
Zif;r,frSay:xGufvmaom 0w¬KtrSefyifjzpfNyD;? Zif;r,fokdY rGefrSwqifh a&muf&SdvmaMumif; a'gufwmzDEkd;
uqkdygonf/ ,if;tjyif wxm*w 'DyeDusrf;vm 0w¬Konf &mZ0if? *EÅ0ifwkdYESifhvnf; ukdufnDonf
r[kwfacs/ o*Fg,ewif0de,y#duwf? "r®y'ESifh edum,fig;&yftwGif; Ak'¨KyÜwådqkdif&m okwåefrsm;wGif
&SmazGMunhfaomfvnf; rawGU&yg/ ta&;wBuD;rSwfom;tyfaomtcsufrSm þZrÁLywdrif;cRwfcef;
taMumif;yg0ifonfh 0w¬Konfr[m,eAk'¨bmom\Ak'¨trdwmbt,ltq ay:aygufonfh
bDpD-1&mpkcefYtxd a&S;usaom0w¬KaMumif;r[kwfonfhjyif? &ckdifjynf\a&S;tusqkH;jzpfaom
txufuqkdcJhonfhrukd#f? o&zlaqmif; qif;wkawmfrsm;oGef;vkyfonfh at'D-6&mkpktxda&S;usaom
taxmuftxm;vnf;r&Sday/ Ak'0iff? r[m0ifusrf;rsm;wGifvnf; þ0w¬KaMumif;ryg&Sdonfukd axmuf½Ií
þ0w¬KaMumif;onf aESmif;acwf Ak'bmom0w¬Ka&;q&mwkd\vuf&mjzpf&ayrnf/ trSefpifppf? Ak'0if?
&mZ0ifusrf;rsm;ukdavhvmaomtcg þ0w¬KaMumif;wGifyg0ifaom pBuFm0aw;rif;t,ltqrsKd;onf
Ak'vufawmftcg &SdcJhbl;onfukdvnf; rawGU&yg/ xkdYaMumifh &ckdifjynfwGif awGU&onfh txufazmfjyyg
qif;wkawmfrsm;rSm ZrÁLywdrikf;cRwfcef;ukd &nfnGef;íoGef;vkyfcJhaom qif;wkawmfrsm; rjzpfekdifyg/
r[m,eAk'¨omoerS Ak'¨trdwm,kHMunfrIonf tdEd,ta&SUajrmufykdif;a'orS ppfwaumif;e,f
ajrukdjzwfí vuf&Sd&ckdifjynfe,ftwGif; a&muf&SdcJhayrnf/ ppfwaumif;a'oESifh &ckdifa'oonf yx0D
taetxm;t& a&aMumajraMumwpfckwnf;jzpfNyD;? xkdpOfuvlaerItzGJYtpnf;wpfckwnf;tjzpf
&yfwnfcJhonfukd ynm&Sifrsm;todyifjzpfonf/ a'gufwmueef*kdu ppfwaumif;onf r[m,eAk'¨
omoem\ tcsuftjcma'ovnf; jzpfcJhbl;onf[kqkdygonf/ ppfwaumif;a'owGif r[m,eAk'¨
omoemqkdif&momoedu taqmuftOD;rsm;? ½kyf0w¬Ktaxmuftxm;rsm;awGU&Sd&ay&m ,if;rSwpfqifh
&ckdifjynfokdYa&muf&SdcJhayrnf/ yifrvm*wårifu a0omvDwGif pjE´rif;qufysufokOf;NyD;aemuf? Ak'¨
trdwmbukd;uG,frIonf rajymyavmuf½kHrQomusef&SdaecJhNyD;? okc0wD*kdPf;\0g'rSm arS;rSdefcJhNyD;? arwå,s
aAm"dowåESifh wkóDwmewfjynf,kHMunfrIjyefvnf vTrf;rkd;vmonf[kqkdygonf/ at'D-10&mpkwGif
oD&dpjE´rif;BuD; o*Fg,emwifyGJaMumifh r[m,eAk'¨bmomsqkwf,kwfí ax&0g'omoem jyefvnf
vTrf;rkd;vmonfukd &nf&G,fjcif;jzpfonf[k ,lq&ygonf/
&ckdifjynfoif;uspfawmfawmif\ ta&SUzufpwlygwpfckrS &&Sdí? ,cktcg ajrmufOD;jywkduftwGif;
&Sd o&zlaqmif;qif;wkawmfukdavhvmí yifrvm*wårifu þo&zlaqmif;qif;wkawmfrsm;rSm
r[m,ewkdY\w&m;awmfukd;usrf;wGif tygt0ifjzpfaom o'&dryk@&dusrf;rS w&m;awmfvm zGifhqkdcsuf
rsm; twkdif;yifjzpfaMumif;? þqif;wkawmfrsm;rSm Ak'\um,okH;yg;teuf oarÇm*um,ukd ukd,fpm;ûy
aom Ak'¨trdwmb\ykHawmfukd &nfnTef;onf[kqkdygonf/
a,m*gpm&*kdPf;ac: 0dOmP0g'*kdPf;u Ak'¨wGif um,okH;yg;&Sdonf[kqkdygonf/ ,if;wkdYrSm
"r®um,? oarÇm*um,ESifh edr®meum,wkdYjzpfMuygonf/ "r®um,qkdonfrSm ynmwpfrsKd;wnf;jzifh
omwnfaqmufxm;aom um,jzpfygonf/ jzLpifjrifhjrwfaom OmPfoufoufrQukd "r®um,[kac:
onf/ "r®um,onf tvGefodrfarGUojzifh aAm"dowårsm;\ OmPfjzifhyifvQif rawGUjrifEkdifay/ oarÇm
*um,qkdonfrSm psmefcsrf;omukd cHpm;aeaom Ak'¨jzpfygonf/ oarÇm*um,ukd aAm"dowårsm;om
vQif jrifEkdifMuygonf/ edr®meum,rSm zefqif;xm;aomum,? vlwkdYtm; w&m;a[maomum,jzpf
onf/ vlwkdYjrif&aom a*gwrAk'¨onf er®meum,jzpfygonf/ vlom;wkdYukdu,fwif&ef arG;jcif;?
aojcif;? tpmpm;jcif;? w&m;a[mjcif;rsm;ûyvkyfygonf/&ckdifjynfwGifawGU&aomtrdwmbAk'qif;wkrsm;
rSmvnf; psmef0ifpm;ae[ef oarÇm*um,ukd &nfnTef;í oGef;vkyfaomqif;wkawmfrsm;jzpfMuygonf/
yifrvm*wårifu &ckdifjynfwGifawGU&aomqif;wkawmfrsm;wGif cE¨mukd,fay:ü &wemrsm;pDcs,fxm;ykH?
o&zlykH? t0wfwefqmqifykHrsm;ESifh xyfwlnDaom azmfjycsufrsm;ukd ,cktcg uif;A&pfwuúokdvf
pmMunfhwkduftwGif;&Sd tXom[owdum ynmyg&rD wmusrf;wGif awGU&onf[kqkdonf/ tu,fí
ZrÁKywdcRwfcef;ukd&nfnTef;í oGef;vkyfcJhonfqkdvQif þqif;wkawmfrsm;\ ykHo@mefESifh ynmyg&rDwm
usrf;vmtcsufwkdYukdufnDbG,f&mr&Sdacs/ *Refpwifurl oD&d"r®0dZ,rif;tm; r[m,eAk'¨omoemukd
ouf0if,kHMunfoljzpfNyD;? aAm"dowåt,l0g'ukdvnf; ,kHMunfoljzpfaMumif; qkdcJhygonf/
Ak'¨trdwmb,kHMunfrIonf ax&0g'ESifh,SOfíxGef;um;EkdifcJhonfh taMumif;rSm omrefvlwkdY
ESpfoufzG,f&mtaMumif;tcsufrsm;yg0ifaomaMumifhyif jzpf[ef&Sdygonf/ Ak'¨trdwmbESifh okc0wD
taemufedAÁmefjynftaMumif;a&;om;xm;aom okqwDAsL[usrf;[lí ouúwbmomjzifh ,cktcgusrf;
ESpfapmif&Sdygonf/ þokc0wDAsL[usrf;rsm;wGif aumif;rIukdokdvfudkrsm;pGm ûyvkyfol? oAÁnKOmPfawmfukd
rSef;qítm½kHûyol? aocgeD;wGif Ak'´trdwmbukdowd&atmufarholwkdYonf okc0wDa&TjynfawmfokdY
a&mufMuaMumif; a&;om;xm;ygonf/
okc0wDa&TjynfawmfwGif vljzpfvmMu&aomolrsm;onf ukd,fta&tqif;tm;jzifhvnf; tvSty
twifhtw,fqkH;? pdwfaepdwfxm;tm;jzifhvnf; tjzLpiftajzmifhrwfqkH;jzpfMuukefí pdwful;wGifay:vm
orQ aysmfarGUbG,f&mrsKd;pkHukdvnf; cHpm;aysmfarGUEkdifMuukef\/ vlESifhewf[lí txl;tjcm;r&SdMuukef/
aeY[lívnf;aumif;? n[lívnf;aumif;r&Sd? rnfonfhtcgrQ arSmifrkdufonf[lír&Sd/ þa&Tjynfawmf
wGif Ak'trdwmbukd ½kdaojrwfEkd;tNrJwrf;owd&aeaom tûytrI[lorQukd aumif;rGefaeapaom OmPf
tvif;&&Sda&;twGufom rdrdpdwfukdaphaqmfwkdufwGef;aeaom þokc0wDa&TjynfawmfwGif vljyefjzpfvm
a&;twGuf av;av;eufeufqkawmif;aom rnfolrqkde pkawhrae aovGefcgeD;aomtcg Ak'trdwmb
onf a&SUarSmufokdYa&mufvmNrJjzpfí þa&TjynfawmfwGif wzefjyefí vljzpfvmMu&ukef\/
okc0wDa&TjynfawmfBuD;wGif jzpfvmMuukefaomolwkdYwGif rdef;r[lír&SdMu/ Ak'¨trdwmbü av;
eufpGm ,kHMunfí jzpfvmolwkdYonf MumyGifhrsm;ay:wGifxkdifvsufom; ay:aygufzGm;jrifvmMuí? av;
eufpGm ,kHMunfrIr&SdaomolwkdYonfum; MumyGifhcsKdifhcGufxJwGif jzpfvmMu&ukef\/ þr*Fvma&Tjynf
awmfBuD;wGif jzpfvmMu&aom olwkdYonf aysmf&Tifjcif;? Nidrfoufcsrf;ajrhjcif;? cRwfacsmfwdrf;yg;rIr&Sdaom
ynm? tukokdvf[lorQ uif;jcif;wkdYESifh jynfhpkHMuukef\/
þa&TjynfawmfBuD;ü rjywfarT;BudKifaom &eHUwkdYjzifh vIdifíae\/ ta&miftrsKd;rsKd;&maxmifru
uGJjym;qef;Mu,fíaeaom &wemopfyifrsm;ESifh tHhMobG,fvSyvef;qef;aeaom Mumrsm;onfvnf;
aygufaeMuukef\/ awmif[lír&SdyJ ajrrsufESmjyifonf vuf0g;jyifuJhokdYnDnm\/ vSywifhw,faom
jrpfrsm;wGif MunfvifcsKdat;aoma&rsm;onf woGifoGifpD;qif;vQuf&SdMu&m? ¤if;a&pD;oHrsm;onf om,m
emaysmfbG,ft&SdqkH; wl&d,moHrsm;jzpfukef\/
okc0wDAsL[usrf;wGif azmfjyxm;aomAk'¨trdwmbtm; ,kHMunfukd;uG,frIESifh okc0wDa&Tjynf
awmfBuD;onfum; ax&0g'omoemxufyif ykdívltrsm;\pdwfukdqGJaqmifEkdifonfh tajctaeukd
awGUjrif&ayonf/ Ak'trdwmbtm; zl;arQmfvkdrIokc0wDa&Tjynfawmf\ om,mykHwkdYESifh ? ax&0g'uJhokdY
wif;Muyfaom ynwfcsufrsm;ryg0ifyJ? vG,fvG,fESifhyif OmPftvif;ukd &&Sdonf[k azmfjycsufwkdY
onfum; r[m,eukdykdí vlBudKufrsm;aom*kdPf;jzpfcJhonfrSm trSefyifjzpfayonf/
tmoH? ppfwaumif;? &cdkif? jrefrmjynfatmufykdif;a'orsm;ukd wdAuf&mZ0ifq&m wm&memxu
ukdudwkdif;jynfrsm;[kqkdcJh\/ a'gufwma&;u þwkdif;pjynfrsm;wGif taomurif;vufxufrSpí ax&
0g'omoemxGef;um;aecJhNyD;? 0okAE¨K\wynfhrsm;a&muf&Sd omoemûycsdefrSpí r[m,eomoemxGef;
um;vmonf/ "r®ygv\acwfrSpí r[m,e0g'Drsm;pGm&Sdonf/ txl;ojzifh aoerif;(4)qufcefY
twGif;ü? r*"wkdif;wGifa&muf&Sdaeaom? omoemh0efxrf;rsm;\ xuf0ufrSm þwkdif;jynfrsm;rSjzpf\/
þwkdif;jynfrsm;wGif ax&0g'ESifh r[m,e0g',SOfíxGef;um;aecJh\/ tb,um,rif;vufxufrSpí
r[m,ewkdY ykdívTrf;rkd;vm\/ r*"wkdif;tm; wk½k&Sodrf;ykdufcsdefrSpí rZÑdra'orS ynm&Siftrsm;tjym;
onf þwkdif;jynfrsm;okdYa&muf&SdcJhNyD;aemuf r[m,eAk'¨omoemxGef;um;rI ykdrkdus,fjyefYvmcJhonf[k
qkdygonf/
ygvrif;rsm;tm;ay;cJhaom r[m,eAk'¨omoemonf ygvrif;wkdY bkef;wefckd;BuD;rm;csdefüvnf;
ppfwaumif;a'ookdYa&muf&SdcJh\/ ppfwaumif;a'otm;vufatmufcHtjzpf odrf;oGif;xm;cJhaom &ckdif
jynfpjE´rif;rsm;(at'D-788rS 957)onfvnf; r[m,eAk'¨bmom0ifrsm;jzpfMuayrnf[k a'gufwm
ueef*kdu qkdygonf/ þtwkdif;rSefygu r[m,e Ak'¨omoemonf at'D-10&mpkwkdif ax&0g'ESifh
,SOfí&ckdifjynfwGif xGef;um;cJhonf[k rSef;qygonf/
Ak'¨trdwmb ukd;uG,f,kHMunfrIonf &ckdifjynfokdYysHUESHUvmcJhbl;aomfvnf;? oAÁwåd0g'? r[m,e
oHCdu wkdYuJhokdY acwfOD;r[m,e0g'avmuf us,fjyefY? Mum&SnfpGmwnfwHhcJh[efrwlay/ Ak'trdwmb
,kHMunfrIonf tdEd,ta&SUajrmufykdif;a'orsm;rS 0ifa&mufvaom tif'kdrGef*kdvdGKufwkdYESifhtwla&muf&Sd
vmNyD;? Ak'¨trdwmb\qif;wkawmfaMu;oGef;tEkynm tqifhtwef;jrifhrm;cJhonfukd awGU&ygonf/
þaMu;oGef;qif;wkawmfrsm;ukd tif'kdrGef*kdvGdKufwkdYukd,fwkdif oGef;vkyfcJhjcif;jzpfayrnf/ tif'kdtm&d,ef
wkdY\ ,Ofaus;rIvTrf;rkd;cJh&onfh rGef*kdvGdKufwkdY oGef;vkyfcJhMoonfqkdjcif;ukd? Ak'trdwmb\ wefqmqif
rIrsKd;jzifh wefqmqifxm;aomfvnf; qif;wkawmfrsm;\ rsufESm[efrSm rGef*kdvGdKufwkdY\rsufESm[efayguf
aejcif;u oufaocHaeayonf/
Ak'trdwmb ouf0if,kHMunfrIonf a0omvDa&Teef;awmfxdaygufa&mufEkdifcJhaomfvnf;? tajcckdif
rmNyD;jzpfaom ax&0g'omoemawmfaMumifh umvMum&SnfxGef;um;cJh[ef r&Sdacs/ r[m,eAk'¨omo
em &ckdifjynfokdY rjyefYyGm;cJhyJ ax&0g' omoemomvQifwnf&SdaecJhrnfqkdvQifoD&dpjErif;BuD;onfoD[kdVf
rSoHCmawmf(1000)yifhí oH*Fg,emwifp&mtaMumif;vnf;&Sdrnfr[kwfacs/ r[m,e Ak'¨omoem
onf oD&dpjErif;\ o*Fg,emwifyGJaemufykdif;wGifrS &ckdifjynfwGif wpwpwdrfaumvm[ef &Sdygonf/
usrf;ukd;
(1) armiftHh Ak'¨omoemawmf 2500c&D;(ywGJ)
(2) &SifZm*&mbd0Ho(jyef) tdE´,pmayorkdif;(Ak'¨pmayu@)
(3) Nidrf;ausmf aiGawmif
(4) P.Gutman Ancient Arakan
(5) N.R.Ray Sankrit Buddhism in Burma
(6) S.B. Qanuango A History of Chittagong
(7) E.H. Johnston Some Sankrit Inseriptions in Arakan
(8) San Tha Aung The Buddhist Art of Ancient Arakan
a0omvDpjE´rif;rsm;\ bmoma&;ukd;uG,f,kHMunfrIa0omvDpjE´rif;rsm;\ bmoma&;ukd;uG,f,kHMunfrIa0omvDpjE´rif;rsm;\ bmoma&;ukd;uG,f,kHMunfrIa0omvDpjE´rif;rsm;\ bmoma&;ukd;uG,f,kHMunfrIa0omvDpjE´rif;rsm;\ bmoma&;ukd;uG,f,kHMunfrI
2000-jynfhESpf? Zlvkdifvxkwf]]½kyf&Sifaw;uAsm &opkHr*¾Zif;}}(twGJ16?trSwf-7)wGif a'gufwm
oef;xGef;\ ]]&ckdifajrmufOD;&Spfaomif;bk&m;&Sd tmeEpjEausmufpm}}aqmif;yg;ukdzwf&ygonf/ q&mBuD;
\a&;om;csufwGif ausmufpma&;xdk;ESpf? tu©&mta&;tom;? rif;quf? eef;wuf? ouú&mZfponfwkdY
ESifh ywfoufí a&S;okawoDrsm;\azmfjycsuftwkdif;yif awGU&ygonf/
2000-jynfhESpf? Mo*kwfv]]½kyf&Sifaw;uAsmr*¾Zif;}}(twGJ-16?trSwf-8)wGif wzef q&mBuD;yif
a&;om;aom ]]tmeE´pjE´ausmufpmtuJjzwf}}aqmif;yg;ukd zwf&ygonf/ q&mBuD;\a&;om;csufwGif
]'GifpjE´}rif;BuD;pwifwnfaxmiftkyfpkd;aom c&pfESpf-370rSpí &ckdifa0omvDûrdUwGif c&pfESpf600xd
eef;pHcJhaom ]"Gwd}pjE´rif;txd a0omvDyxrrif;qufukd rif;trnf? eef;wufckESpf/ eef;pHESpfrsm;ukd
az:jyNyD;]]'Drif;awG[m jA[®Pt,l&Sdw,f? oD0*kdPf;jzpfr,fxifw,f/ qlylvIyf&Sm;rIawGaMumifh
wkdif;jynfysufNyD; ûrdUopf? rif;qufopfp&ygw,f}}[k tuJjzwfxm;onfukd awGU&ygonf/
q&mBuD;\txufyg tuJjzwfcsufESifh pyfvsOf;íjyefvnfí wifjyzG,f&Sdaeygonf/ q&mBuD;ESifh
wuG a&S;okawoDrsm;u &ckdifa0omvDûrdUawmfukd c&pfESpf-370wGif ]]'GifpjE}}rif;BuD; pwifwnfaxmif
eef;pHcJhNyD; a0omvDyxrrif;quf\ aemufqkH;rif;jzpfaom ]]'GwdpjE}}rif;onf c&pfESpf600-wGif eef;pH
N*
h
D
onf[k qkdMuygonf/ þrif;qufwGif rif;(13)yg;yg0ifNyD; ¤if;wkdY\trnfESifh eef;wufouú&mZfrsm;
rSm ]]'GifpjE}}(c&pf-370)? ]]&mZpjE}}(c&pf-425)/]]umvpjE}}(c&pf-445)]]a'0pjE}}(c&pf-454)? ]],VpjE}}
(c&pf-476)]]pjE´AEIK}}(c&pf-483)? ]]blrdpjE´}}(c&pf-489)?]]blwdpjE´}}(c&pf-496)?]]eDwdpjE´}}(c&pf-520)?
]]0D&pjE´}}(c&pf-575)? ]]NyDwdpjE´}}(c&pf-578)?]]jywdpjE´}}(c&pf-590)?]]"GwdpjE´}}(c&pf-597)[lí
jzpfygonf/(ukd;um;-2? pm-159)/
þrif;qufrwkdifrD c&pfESpf370-rwkdifrDrif;rsm;\ *kPfyk'frsm;wGif q&mBuD;\azmfjycsufrsm;wGif
yg0ifonfh ]]olawmfaumif;taygif;wkdY ESpfvkdaomrif;}}? ]]ay;urf;&ufa&maomrif;}}? ]]omoema&;wGif
arGUavsmfaomrif;}}? ]]omoemukdtpOfwpkdufcsD;a`rSmufaomrif;}}? ]]omoemhtwkdif;tkyfpkd;aomrif;}}?
]]ay;urf;pGefYBuJ&müra&mif&JEkdifaomrif; (ukd;-1/pm-92/93)ponfazmfjycsufrsm;onf Ak'¨bmom
rif;aumif; rif;jrwfrsm;\vu©Pmrsm;yifjzpfygonf/ OD;pHomatmif\ tmeE´pjE´ausmufpmjrefrmjyef
qkdcsufwGifvnf;]]olawmfpif[k orkwfxkddufaom}}(ukd;um;- ?pm-97)?]]tvSL'geukdtxl;xl;tjym;jym;
tm;jzifh ay;vSLum}} (ukd;um;-2?pm-98)? ]]oDvNrJjcif;}}(ukd;um; ? pm-99)/]]tvSL'gersm;pGmûyvkyfvsif}}
(ukd;um;-2?pm-100)/ [líAk'¨bmomrif;rsm;\ aumif;jrwfaomvu©Pmrsm;ukd awGU&ygonf/
q&mBuD;ESpfOD; bmomjyefqkdcsufrsm;onf pum;tm;jzifhuGJjym;aeaomfvnf; qkdvkdcsufrSmtwlwlyifjzpf
ygonf/ þtcsufrsm;ukd azmfjyNyD;aemufq&mBuD;u]]tJ'gawG[m &Sifbk&ifwkdif;rSm&SdtyfwJh t&nftcsif;
awGyJ}}[k (ukd;um;-1/pm-92^93)tuJjzwfygonf/ Ak'¨bmom0ifrif;rsm;[k rqkdyg/
,if;aemuf a0omvDwGifpkd;pHcJhMuonfh ]'GifpjE´}rS "GwdpjE´xd}(c&pf-370rS 600xd) rif;qufukd
jA[®Pt,l&Sdaom rif;rsm;tjzpf tuJjzwfygonf/ þrif;qufyg a0omvDpjE´rif;rsm;\*kPfyk'frsm;
ukd ausmufpmjrefrmjyefwGif avhvmMunhfaomtcg ]]'GifpjE´rif;}}\ *kPfyk'fukd]]ukokdvfaumif;rIûyjcif;}}
(ukd;um;-2/pm-106)/ ]]blrdpjE´}}rif;\ *kPfyk'fukd ]]ukokdvfaumif;rIuHaMumifh (ukd;um;-2/pm-113)/
]]jyxGDpjE´rif;}}\ *kPfyk'fukd ]]w&m;awmfukdtNrJvkdufemusifhokH;avh&Sdaom}} (udk;um;-2?pm-117)[lí
Ak'¨bmom0ifwkdY\ vu©Pmrsm;jzifhazmfjy0daooûyxm;onfukdawGU&ygonf/
þrif;qufygrif;rsm;onf q&mBuD;tuJjzwfxm;ouJhokdY jA[®Pt,l&Sdolrsm;r[kwfMuonfh
oufaotaxmuftxm;rsm;&SdMuygonf/ ausmufpmü þrif;quftqkH;wGif ]]oD0ewfrif;tEG,frS
qif;oufvmcJhMuaom . . . rif;(16)yg;}}[kyg0ifaeonfhtwGuf q&mBuD;u ]]oD0*kdPf;jzpfr,fxif
w,f}}[k tuJjzwfvkdufjcif;jzpf[efwlygonf/ &ckdifa'oonf tdEd,,Ofaus;rIvTrf;rkd;&ma'ojzpfyg
onf/ tdE´d,EkdifiHwGif tm&d,efrsKd;EG,frS qif;oufcJhonf Ak'¨bmom0ifrif;rsm;onfvnf;aumif;?
tif'kdrGef*kdvSKdufEG,f0ifrif;rsm;onfvnf;aumif;? Ak'¨bmomukd ukd;uG,fcJhMuvifhupm; tm&d,ef,Of
aus;rI? ,kHMunfrIjzpfaom ]]oD0ewfrif;tEG,frS qif;oufvmonf}}[laom ,kHMunfrI&SdcJhMuonfh
taxmuftxm;rsm;&Sdygonf/ tqkdygrif;rsm; cyfESdyfcJhonfh'*Fg;rsm; wnfaqmufcJhMuonfh omoedu
taqmuftOD;rsm;wGifyiff tm&d,ef,kHMunfrIvu©PmtpGef;tprsm;ukd oufaotaxmuftxm;rsm;
tjzpf awGU&ygonf/
tm&d,ef,Ofaus;rIESifh Ak'¨,Ofaus;rIa&maxG;xGef;um;cJhonfh &ckdifa0omvDacwfwGifvnf;
pjE´rif;rsm;onf ,if;uJhokdY vufcHa&;om;cJhMujcif;jzpfEkdifavonf/
(ykH)eDwdpjE´rif;rdzk&m;ausmufpm(ykH)eDwdpjE´rif;rdzk&m;ausmufpm(ykH)eDwdpjE´rif;rdzk&m;ausmufpm(ykH)eDwdpjE´rif;rdzk&m;ausmufpm(ykH)eDwdpjE´rif;rdzk&m;ausmufpm
,ckwifjyxm;aomausmufpmonf &ckdifa0omvDwGif c&pfESpf 520-rS 575-xdpkd;pHcJhonfh eDwd
pjErif;\rdzk&m;]]om0DwmpjE ,m}} a&;xkd;cJhonfh ausmufpmjzpfygonf/ (þausmufpmukd ukd;um;-
3rS ykH-15ukd ul;,lazmfjyjcif;jzpfygonf/) c&pfESpf 6-&mpktwGif;pu *kyÜwtu©&mjzifh a&;xkd;xm;aom
N*
h
D
ausmufpmjzpfygonf/ ygVdtenf;i,fa&maESmaeaom ouúwbmomjzifh a&;xkd;xm;ygonf/ þ
ausmufpmwGif Ak'¨omoemawmf\tESpfcsKyf? opömav;yg;w&m;awmf\tESpfcsKyfjzpfaom ]]a,"r®m
*gxm}} awmfukd xnfhoGif;a&;xkd;xm;ygonf/ ausmufpmjrefrmjyeftjynfhtpkHrSm-
]]jrwfpGmbk&m;onf a&S;uûycJhzl;aom taMumif;w&m;aMumifh jzpfay:vmukefaom tusKd;w&m;wkdYukd
a[mawmf\/ xkdtaMumif;tusKd;w&m;wkdY\ csKyfNidrf;&mw&m;ukdvnf; a[mawmfrl\/
þ(apwDawmf)onf usufoa&r*Fvmtaygif;ESifh jynfhpkHawmfrIaomeDwdpjE´rif;\ om0DwmpjE´
,mtrnf&Sd rdzk&m;\a',s"r®'gwAÁtvSLawmfjzpf\/ xkdrdzk&m;onf jrwfpGmbk&m;ü
o'¨gMunfndKjcif; jynfhpkHaom 'g,dumrjzpfonfhtavQmuf owå0gtaygif;wkdYonf tjrwfqkH;aom
(todOmPfw&m;ukd) &Muapjcif;tusKd;iSm þtvSLukdûyvkyfvSL'gef;awmfrlonf}}[k jzpfygonf/(ukd;um;-
3?pm-103) (ukd;um;-4?pm-20)(ukd;um;-5/pm-357^8)/ (udk;um;-7?pm-84)/
tjcm;wifjyvkdonfrSm þa0omvDpjE´rif;qufwGif yg0ifNyD; &ckdifa0omvDwGif(c&pfESpf-575rS
578xd)pkd;pHcJhonfh 0D&pjE´rif;a&;xkd;cJhaomausmufpmjzpfygonf/ þausmufpmukd a0omvDûrdUa[mif;
teD; oif;csyfawmfawmif? tmeE´pjE´apwDrS &&Sdjcif;jzpfygonf/ *kyÜwtu©&mjzifh a&;xkd;xm;NyD; ygVd
a&maESmaeaom ouúwbmomjzpfygonf/
(ykH) 0D&pjE´rif;ausmufpm(ykH) 0D&pjE´rif;ausmufpm(ykH) 0D&pjE´rif;ausmufpm(ykH) 0D&pjE´rif;ausmufpm(ykH) 0D&pjE´rif;ausmufpm
(þausmufpmukd ukd;um;-3? ykH -16rS ul;,lazmfjyjcif;jzpfygonf)
þausmufpm jrefrmjyeftjynfhtpkHrS
]]"ar®eoare? w&m;ojzifh xD;eef;ukdqufcHpkd;pHaom olwpfyg;\ aumif;usKd;ukd o,fykd;aqmif
&Guf&ef &nfoefvsuf&Sdaom oD&d0D&pjEa'0rif;onf rdrdykdifaiGaMu;wkdYukd tukeftuscHí opömw&m;ukd
ouf0if,kHMunfonfhftavsmuf urÇm\tqifwefqmjzpfaom apwDawmftqlaygif;wpf&mukd wnf
aqmufawmfrlonf/(ukd;um;-3/pm-104)? (ukd;um;-4?pm-20)? (ukd;um;-6/pm-109)? (udk;um;-7?pm-
84)/
tjcm;wpfckwifjyvkdonfrSm ]]a0omvDbk&m;BuD;ukef; ausmufapwDrS ausmufpmjzpfygonf/ a0om
vDrif;wpfyg;wnfxm;cJhonfh ausmufapwDysufwpfqlrS xGufusvmaomausmufpmjzpfygonf/ *kyÜw
tu©&mukd tokH;ûyí ygVdbmomoufoufjzifh a&;xkd;xm;ygonf/ pmaMumif;a& 4aMumif;yg&Sdygonf/
(ykH) a0omvDbk&m;BuD;ukef;ausmufpm(ykH) a0omvDbk&m;BuD;ukef;ausmufpm(ykH) a0omvDbk&m;BuD;ukef;ausmufpm(ykH) a0omvDbk&m;BuD;ukef;ausmufpm(ykH) a0omvDbk&m;BuD;ukef;ausmufpm
(þausmufpmukd ukd;um;-3/ykH-22ukd ul;,lazmfjyjcif;jzpfygonf)
a&;xkd;xm;aomtaMumif;t&mrSm ]]a,"r®m*gxm}}yifjzpfygonf/(ukd;um;-3? pm-116)þa,
"r®*gxmawmfonf ax&0g'0de,usrf;wGif ygVdbmomESifh awGU&Sd&ouJhokdY r[m,e0de,usrf;jzpfaom
r[m0w¬Kt0g'geusrf;wGif ouúwbmomjzifh yg&Sdygonf/ &ckdifwGifawGU&aom ouúwbmoma&;
ausmufpmukd axmufxm;ía0omvDacwfwGif ax&0g'ESifh r[m,e(okdYr[kwf) ouúwAk'¨bmom
vnf; xGef;um;cJhzl;onf[k tckduftwefYtm;jzifh ,lq&ygonf/
txufwGifazmfjycJhaom a0omvDeDwdpjErif;\ rdzk&m;ausmufpm 0D&pjErif;ausmufpmESifh a0om
vDrif;wpfyg;wnfxm;cJhonfh ausmufapwDrS ausmufpmrsm;taxmuftxm;tm;jzifh &ckdifa0omvDwGif
c&pfESpf 370-rS 600xdeef;pHcJhMuonfh pjErif;rsm;onf jA[®Pt,l&Sdolrsm;r[kwfbJ Ak'bmom0ifrif;
rsm;om jzpfonf[k wifjyvkdygonf/
tjcm;wifjyvkdonfhtcsufrSm]]qlylvIyf&Sm;rIawGaMumifh wkdif;jynfysufNyD;? ûrdUopfrif;opfp&ygw,f}}
[laomtcsufjzpfygonf/ ausmufpmwGif c&pfESpf600wGif ]]r[m0D&}}eef;wufonfhudpöESifh ywfoufí
]]xkdYaemufyla&yl&rSvlwkdY\t&Sifrif;r[m0D&onf w&m;awmfESifh tnD 12-ESpfwkdifatmifrif;ûyav\/
[k(ukd;um;-2/pm-120)azmfjyxm;ygonf/ r[m0D&rif;onf yla&yl&rS a0omvDukdvma&mufwkdufckduf
odrf;,leef;,lonfjzpfí qlylvIyf&SmrIjzpfonfrSwf,lEkdkifygonf/ r[m0D&onf rif;rsKd;½kd;r[kwfojzifh
rif;opf p&onfhtaxmuftxm;oJvGefpr&Sdyg/ rawGUyg/ ausmufpmtaxmuftxm;t&qkdvQif r[m
0D&onf a0omvDüyif eef;pHcJhonf[k ,lqygonf/ ûrdUopfwnfaomtaxmuftxm;rawGUyg/ xkdYaMumifh
r[m0D&rS tpûyaom rif;qufonfvnf; a0omvDwGif pkd;pHcJhaomrif;qufjzpfonf[k wifjytyfygonf/
ukd;um;aompmtkyfrsm;ukd;um;aompmtkyfrsm;
ukd;um;aompmtkyfrsm;ukd;um;aompmtkyfrsm;ukd;um;aompmtkyfrsm;
(1) a'gufwmoef;xGef; ]]tmeE´pjE´ausmufpmtuJjzwf}}
(½kyf&Sifaw;uAsmr*¾Zif;? 2000-ckESpf? Mo*kwfv)
(2) pHomatmif ]]tmeE´pjE´}}(&Spf&mpk&ckdifa0omvDrif;)
txufwef;ynmOD;pD;Xme? &efukef-1975)
(3) pHomatmif ]]at'D 6-&mpkESifh ,if;rwkdifrD &ckdifjynfokH;tu©&m
(Or®matmifpmay? tif;pdef? ekd0ifbm 1974)
(4) a&S;a[mif;okawonTefMum;a&;0ef ESpfcsKyftpD&ifcHpm(1956^57 ckESpf)
(5) JOHNSTON E.H Sanskrit Inscri ptions of Arakar (B.S.O.A.S, XI.II. 357-385)
(6) SIRCAR DC Inscription of Chandars of Arakar(EphigraphiaIndia.xxxii,iii. July 1957-pp103-109)
(7) PAMELA Gutman Ancient Arakar (Ph-D Thesis, Australlian NationalUniversity-1976)
a0omvDacwf &ckdifjynfAk'¨omoemppfwrf;a0omvDacwf &ckdifjynfAk'¨omoemppfwrf;a0omvDacwf &ckdifjynfAk'¨omoemppfwrf;a0omvDacwf &ckdifjynfAk'¨omoemppfwrf;a0omvDacwf &ckdifjynfAk'¨omoemppfwrf;
&ckdif&mZ0ifpmayonf a0omvDacwf tmeEpjEausmufpmaMumifhomvQif pmaytvif;a&mifacwf
okdYa&muf&SdcJh&onf[laom ,lqcsufukd avhvmokH;oyf&ef uRefyfwkdYvufraES;cJhay/ trSefvnf;awGU&Sd&
orQaom &ckdif&mZ0ifusrf;pmrsm;ukd ñSdEIdiif;í rIef0g;0g;jzpfaeaom &ckdif&mZ0ifonf tmeE´mpjE´m;
ausmufpmaMumifhomvQif tawmfyDjyifMunfvifaom tajctaeokdY a&muf&SdEkdifcJhayonf/ &mZ0ifvm
tqkdrsm;? ausmufpmygtcsuftvufrsm;? awGU&SdorQ'*Fg;rsm;ukd wkdufqkdifñSdEIdi;fjcif;jzifh &ckdif&mZ0if
onf tawmfyDjyifaeNyD[k qkd&rnfjzpfayonf/ okawoDwkdY [kdwpfponfwpfp aumuf,l&&Sdaom
ausmufpmtusKd;tyJhwkdYukd aumuf,lqufpyfMunhfjcif;jzifh &mZ0if½kyfvkH;onf wjznf;jznf; xifay:vm
aeNyD jzpfygonf/
okdYaomfjyóemum; usef&SdaeqJyifjzpfygonf/ a&S;a[mif;acwfukd avhvmvQif okawoDwkdYonf
,Ofaus;rIukd OD;pm;ay;avhvmavh&SdMu\/ ,Ofaus;rIukdavhvmaomtcg ukd;uG,f,kHMunfrIqkdif&m
bmom,Ofaus;rIonf csefxm;ír&Ekdifavmufatmif qufpyfae&um; a0omvD,Ofaus;rIukdavhvm
vQif a0omvDacwfbmoma&;ukd rvTJra&SmifomavhvmcJhMu&\/ okdY&mwGif a0omvDacwf bmoma&;
qkdif&m t,ltqü okawoDwkdY wpfpdwfwpf0rf;wnf;&SdaeNyD[líum; rqkdomay/
þokdYt,ltquGJjym;aeaomtcg a0omvDorkdif;ûypka&;twGuf tcuftcJESifh &ifqkdifvm\/
okdYaomf þjyóemum; ajz&Sif;ír&Ekdifaumif;aomjyóemr[kwfay/ pma&;oltaejzifh þjyóemukd
ajz&Sif;vkd&if;r[kwfbJ okawoDwkdYtwGuf tkwfwpfcsyfoHwpfyGifhrQ axmufulvkdaomapwemjzifh wifjy
jcif;omjzpfayonf/
o*Fg,emyGJrsm;o*Fg,emyGJrsm;o*Fg,emyGJrsm;o*Fg,emyGJrsm;o*Fg,emyGJrsm;
a*gwrAk'¨ukd bDpD563-ckESpfwGif arG;zGm;onf/ touf29ESpfwGif awmxGufí &[ef;ûyonf/
oufawmf35ESpfwGif Ak'¨tjzpfa&muf&Sdonf/ bDpD438-ck? oufawmf80-wGif y&dedAÁmefûyonf[laom
\ Mde z-Wickremsingh \tqkdûycsufukd okawoDtrsm;pkvufcHxm;MuNyD;jzpfygonf/¨
Ak'¨y&ddedAÁmefûyNyD;aemuf tdEd,ajray:wGif Ak'¨0g'*kdPf;toD;oD;onf tBudrfBudrfo*Fg,emwifcJh
Mu\/ okdYaomf&mZN*dK[fjynf tZwowfrif;vufxufwGif usif;yaom yxro*Fg,emwifyGJ? umvm
aomurif;BuD;vufxufwGif usif;yaom 'kwd,o*Fg,emwifyGJ? oD&d"r®maomurif;BuD;vufxuf
usif;yaom wwd,o*Fg,emwifyGJrsm;rSty tjcm;tdE´d,ajray:rS o*Fg,emyGJrsm;ukd ax&0g'DwkdY
todtrSwf rûyay/
uedoQrif;BuD;vufxuf o*Fg,emwifyGJrSm oAÁwdu0g'*kdPf;\ o*Fg,emyGJjzpfonf/ oAÁwdu
*kdPf;onf [de,e[k trnfcHcJhaomfvnf; aemufykdif;wGif r[m,ewkdY\vTrf;rkd;rIukdcHcJh&\/ o*Fg,em
orkdif;wGif 'kwd,o*Fg,emyGJuyif ax&0g'? oAÁwdu0g'ESifh r[moHCdu0g'*kdPf;wkdY uGJjym;cJhNyD;
jzpfygonf/ r[moHCduwkdYonf pifûydifo*Fg,emyGJrsm;yif usif;ycJhaMumif; r[m0if? 'Dy0ifwkdYuqkd
ygonf/
r[m,e\tpr[m,e\tpr[m,e\tpr[m,e\tpr[m,e\tp
'kwd,o*Fg,emyGJwGif azmfjyygtwkdif; *kdPf;uGJNyD;aemuf wwd,o*Fg,emwifonfh tmaomu
rif;BuD; uG,fvGefNyD;aemuf arm&d,tifyg,mBuD; ûyduGJoGm;aomtcg tdEd,ajray:wGif r[moHCdu
*kdPf;ESifh oAÁwdu*kdPf;wkdY vTrf;rkd;cJhNyD; ax&0g'omoemaysmufuG,fcJhavonf/
ax&0g'*kdPf;rSm tm;enf;ojzifh oD[kdVfEkdifiHokdY qkwfcGmcJh&ayonf/ oAÁwdu*kdPf;onf tpykdif;
wGif [de,e[ktrnfcHcJhaomfvnf; at'D yxr&mpkwGif pwkw¬o*Fg,emwifNyD;aemuf ul&Sefrif;wkdY
tiftm;arS;rSdefoGm;aomtcg r[moHCdu*kdPf;\ vTrf;rkd;rIukdcH&NyD; at'D-4&mpkwGif r[m,etjzpf
ajymif;vJcJhayonf/ þwGif [de,etrnfcH oAÁwdu0g'ESifh r[moHCduwkdY\t,ltqonfrnfrQ
wlnDonfukd a'gufwm0ifwmepfu atmufygtwkdif;rSwfcsufcsxm;cJhayonf/
þtopfwnfxGifcJhaom tawG;tac:ESifh r[m,ewkdY\ ukd;uG,frIqkdkif&monf [De,e*kdPf;
twGif; tajcwnfí jyifqifrI&SdNyD; jzpfapumrl ¤if;\wpfqifhukd;uG,frIatmufwGif jzpfcJh&\/ xkdY
twlyif ¤if;\tbd"r®mykdif;qkdif&monf jA[®Ptbd"r®m\MoZmvTrf;rkd;rIatmufwGif jzpfcJh&\/ xkdYtwl
yif ¤if;\tbd"r®mykdif;qkdif&monf jA[®Ptbd"r®\MoZmvTrf;rkd;rIatmufwGif [de,ew&m;awmfrsm;
ukd oifhawmfatmifûyjyifxm½kHrQomjzpf\/
a&S;a[mif;oAÁwdu 0g'*kdPf;\r[m0w¬Kusrf;onf ¤if;ukd,fwkdifyifvQif r[moHCduwkdY\usrf;
ESifh nDnGwfaom0de,usrf;pmjzpfaMumif;qkdxm;\/ r[m0w¬Kusrf;wGif vkd&if;tpdwftykdif;BuD;jzpfaom
Ak'¨\tw¬KyÜw¬donf tHhzG,fo&Jrsm;jzifh a0qmpGmwefqmqifxm;&um; r[moHCduwkdY\ w&m;awmf
ESifh xyfwljzpfae\/
oAÁwdu0g'DwkdY\ Ak'¨bmomouúXpmay[kqkd&rnfjzpfaom þpmaypkrsm;pGmaom tpdwftykdif;
wkdYonf r[m,epmokdYaomfvnf;aumif;? r[m,eMoZmvTrf;rkd;rIcH&aompmayrsm;ukdvnf;aumif;
ouf0ifaeMu\/
at'D 3-&mpkwGif tdE´d,wpfEkdifiHvkH; r[moHCduac: r[m,ewkdYvTrf;rkd;onfh tajctaeukd
tr&0wDESifhem**sLeDuk@vausmufpmrsm;rSwpfqifh od&Sd&ayonf/ oAÁwdu0g'D*kdPf;ESifh r[moHCdu
*kdPf;wkdYukd acwfOD;r[m,e*kdPf;rsm;tjzpf owfrSwfMuNyD; ,if;acwfOD;r[m,e0g'onf at'D7&mpk
wkdif xGef;um;cJhNyD;aemufykdif;ü wjE´m?rjE´mrsm;? [dE´Lewfrsm;? aAm"dowåKrsm;? bk&m;rsm;? bk&m;rrsm;ukd
wDxGifukd;uG,fvmaom acwfaESmif;r[m,exGef;um;vmcJhavonf/ acwfOD;r[m,e0g'onf aAm"d
owåbk&m;avmif;rsm;ukd ukd;uG,frI&Sdaomfvnf; acwfaESmif;r[m,e0g'ESifh uGJjym;aMumif;em;vnf
oifhygonf/
uGJvGJcsufrsm;uGJvGJcsufrsm;uGJvGJcsufrsm;uGJvGJcsufrsm;uGJvGJcsufrsm;
at'D yxr&mpkrwkdifrDuyif ax&0g'onf r[m,e*kdPf;ESifh vkH;0uGJjym;rI&SdaeNyD;jzpfonf/ okdYaomf
ax&0g'pmayonfyiffvQif yl&mrfusrf;rsm;? r[mbm&wusrf;? b*0g*Dwusrf; ponfwkdYESifh
pmayul;vl;qufqHrI&SdcJhonf[k ynm&Sifrsm;u ,lqMuonf/
r[m,e*kdPf;onf Ak'¨w&m;awmftwkdif; vkdufemusifhBuHa&;xuf Ak'¨\ukd,f&nfukd,faoG;ukd
ukd;uG,faom*kdPf;jzpfygonf/ Ak'tm;tNrJwap raoraysmufol? aumif;uifbkHwGif raoraysmufpHae
ol[k ,lqMuonf/ Ak'¨tm;ewfbk&m;wpfqltjzpf ajymif;vJukd;uG,fvmMuonf/ aAm"dowå
bk&m;avmif;rsm; wDxGifí ½kyfwkrsm;oGef;vkyfukd;uG,fvmMuonf/ wjE? rjErsm;wDxGifí [dELbmomrS
ewfbk&m;rsm;ukdvnf; Ak'ESifhwef;wlxm;ukd;uG,fum bk&m;tavmif;ewfom;rsm;? bk&m;avmif;ewforD;
rsm;? bk&m;rsm;? bk&m;rrsm;wDxGifukd;uG,fvmMuonf/
at'Dyxr&mpkESpf oAÁwdu0g'DwkdY tpysKd;vkdufaom ½kyfyGm;qif;wkawmfukd;uG,frIonf tjcm;
aom *kdPf;rsm;okdYpdrfh0ifysHUESHUcJhygonf/ þwGif rSwfom;zG,fwpfcsufrSm a&S;tcgu ax&0g'DwkdYonf
Ak'¨qif;wkawmfukd ouFef;½kHxm;aom o@mefomxkvkyfukd;uG,fMuNyD; acwfOD;r[m,ewkdYurl rukd#f
o&zlaqmif;aom½kyfyGm;rsm;? aAm"dowå½kyfyGm;rsm;ukdvnf; xkvkyfukd;uG,fMuygonf/ ax&0g'DwkdYurl
bk&m;avmif;tjzpf t&darwåm,swpfqlukdom ,kHMunfMuygonf/
r[m,ewkdYonf Ak'¨½kyfyGm;awmfoGef;vkyfukd;uG,fjcif;? ½kyfyGm;awmfukd ylaZmfyojcif;jzifh
bk&m;avmif;tjzpfvnf;aumif;? bk&m;tjzpfvnf;aumif; a&muf&SdEkdifonf[k ,if;wkdY\r[m0w¬Kusrf;
o'ryk@&Du usrf;rsm;wGif jyqkdxm;aomfvnf; ax&0g'url r*¾vrf;pOfukd usifhBuHEkdifygrS oHo&mrS
vGwfajrmufEkdifrnf[k ,kHMunfonf/ um,'kp½kduf? 0pD'kp½kduf? raem'kp½kdufrsm;ukd a&SmifusOfjcif;?
okp½kdufq,fyg;yknBud,m0w¬Kq,fyg;ESifh jynfhpkHjcif;? avmba'goarm[wnf;[laom tnpftaMu;
wkdY uif;&Sif;apjcif; ponfh"r®y'usrf;vm Ak'¨\tqkH;trukdom ,kHMunfMuygonf/
tjcm;ta&;BuD;onfh uGJvGJcsufwpfckrSm ax&0g'*kdPf;onf ygVdpmayukdom tokH;ûyaom*kdPf;
jzpfí ouú#pmayESifh ygVdouú#a&maESmaeaom a&m&mouú#pmayonf r[m,e*kdPf;okH;pmayjzp
fonf[laom uGJvGJcsufyifjzpfonf/ trSefvnf; oAÁwdu0g'*kdPf;onf at'D yxr&mpko*Fg,emwif
yGJwGif ouú#bmomukdtokH;ûycJhNyD; ywf0ef;usifEkdifiHrsm;okdY oAÁwdu0g'ESifh avmukwå&m0g'w&m;awmf
rsm;ukd ysHUESHUapcJhonf/ ax&0g'*kdPf;rSmrl oD[kdVfekdifiHwGif ygVdbmomjzifh o*Fg,emwifcJhayonf/
a0omvDacwfa0omvDacwfa0omvDacwfa0omvDacwfa0omvDacwf
txufygtaMumif;tcsufukd wifjyjcif;rSm a0omvDacwf omoema&;tajctaeukd &Sif;vif;pGm
tuJcwfEkdif&efjzpfygonf/ &ckdifjynfwGif a0omvDacwfü awGU&Sd&aomtaxmuftxm;rsm;ukd avhvm
í a0omvDacwfomoema&;tajctaeukd tuJcwfEkdifygonf/ tcsKdUokawoDwkdYurl jA[®P0g'ESifh
r[m,eAk'bmomavm okdYr[kwf &ckdifwkdY,ckukd;uG,faeMuaom ax&0g'Ak'bmomrsKd;avm qkdonf
rSm qufvufajz&Sif;&OD;rnfh jyóemjzpfonf[k ,lqxm;qJyif&Sdygonf/
a0omvDukd at'D 320wGif wnfaxmifonf[k *Refpwifu tckdiftrmoufaoxljycJhygonf/
&mZ0ifESifhorkdif;rSwfwrf;rsm;t& at'D 957wGif ysufpD;cJhonf/ a0omvDukd pwifxlaxmifolrSm
'GifpjE´m;rif;BuD;jzpfonf/ a0omvDonf plvpjE´m;rif;vufxufwGif rGef*kdrsm;0ifa&mufwkdufckdufí
ysufpD;cJhonf/ þudpöESifhywfoufí t,ltquGJvGJrItenf;i,f&Sdaomfvnf; a0omvDacwfonf at'D
4&mpktpykdif;rS 10&mpkaESmif;ykdif;txd ESpfaygif; 600ausmfcefY Mum&Snfatmif wnfwHHhcJhonf[laom
tcsufwGif orkdif;okawoDwkdY wpfpdwfwpf0rf;wnf;&SdMuygonf/
ax&0g'D
arm&pfaumvpfonf a0omvD'*Fg;rsm;? tjcm;½kyf0w¬Kypönf;taxmuftxm;rsm;udk avhvmí
a0omvDjynfolrsm;ESifh tkyfpkd;olrsm;onf[dELrsm;jzpfaMumif; a0omvDwGifr[m,eAk'bmomESifh [dEL
0g'wkdY,SOfíxGef;um;cJhaMumif; tqkdûycJhygonf/ okdYaomf ,if;tqkdrsm;onf rjynfhpkHaMumif; ax&0g'
omoemxGef;um;cJhaMumif; q&mBuD;OD;pHomatmifu tqkdûycJhygonf/ a0omvDwGifawGU&Sd&aom ½kyfxk
rsm;rSm acwfaESmif;r[m,e½kyfyGm;rsm;r[kwfaMumif;? ,if;½kyfxkrsm;rSm at'D 4-5&mpk vuf&mrsm;jzpfNyD;
,if;tcsdefu acwfaESmif;r[m,e0g'vnf; ray:aygufao;aMumif;ukdvnf; wifjycJhygonf/
OD;pHomatmifonf a0omvDûrdUa[mif;apwDysufrsm;rS &&Sdaomausmufpmrsm;? a0omvDûrdUa[mif;
twGif;rS&&Sdaom a,"r®m*¾gxmxkd;ausmufpmwpfcsyf? ouú#bmomjzifh a&;xkd;xm;aom ausmufpm
ESpfcsyf? oif;uspfawmfawmifcg;yef;rS&&Sdaom a,"r®m*gxmxkd;ausmufpm? a0omvDûrdUa[mif; ta&SU
buf&Sd OPSDouawmifay:apwDysufrS&&Sdonfh a,"r®m*gxmygaom edwdpjE´m;rif;rdbk&m;ausmufpm?
ausmufjzLESifhoHwGJwkdYrS &&Sdaoma,"r®g*gxmxkd;ausmufpmrsm; ponfhat'D 4-5&mpku ausmufpmrsm;
oufaoxljycJhygonf/
a,"r®*gxmonf ax&0g'0de,yd#uwGifyg0ifonf/ "r®pBuFmw&m;awmf\ tqDtESpfjzpfojzifh
ax&0g'DwkdY tav;tjrwfûyMuonf/ ,if;*gxmukd taMumif;ûyí ax&0g'omoemxGef;um;cJhaMumif;
OD;pHomatmifu tqkdûycJhonf/
tjcm;wpfckrSm a0omvD&Gm taemufbuftkwfukef;BuD; wpfckrS&&SdaomapwDwnfausmufpmjzpf
onf/ xkdausmufpmyg pum;tokH;tESKef;rsm;rSm ax&0g'pmaytxl;ojzifh "r®y'usrf;vmpum;tokH;
tESKef;twkdif;yifjzpfygonf/
owå0gtaygif;wkdYonf (avmb paom) tnpftaMu;okH;yg;ukd z,f&Sm;tyfukefonfjzpfí wPSm
wnf;[laom vIdif;wefykd;wkdYjyif;xefpGm vIyf&Sm;½kdufcwfonfh toHjrnf[nf;vsuf&Sdonfh b0wnf;
[laom ork'´&mrS (edAÁmefwnf;[laom) urf;wpfbufokdY csrf;ompGma&mufMuygapownf;[laom
tokH;tEIef;rsm;yifjzpfonf/ OD;pHomatmifonf a0omvDjynfolwkdY ûyvkyfavh&Sdaom atmufygtavh
txrsm;ukd xkwfazmfcJhonf/
a0omvDjynfolwkdYonf-
(1) apwDwnfMuonf/
(2) bk&m;wnfMuonf/(ausmufqif;wkaMu;qif;wk)
(3) bkef;BuD;ausmif;aqmufonf/
(4) ajrvªMuonf/
(5) rdbrsm;tm;vnf;aumif;? tjcm;owå0grsm;tm;vnf;aumif; &nfpl;í trQay;a0Muonf/
(6) qDrD;ylaZmfMuonf
(7) a,"r®m*gxm a&;xkd;Muonf/
þtaxmuftxm;rsm;onf ,ckacwf &ckdifjynfax&0g'Ak'¨bmom0ifrsm;ûyvkyfaom"avhESifh
wlnDojzifh ,if;acwftcguvnf; ,ckuJhokdY ax&0g'omoemxGef;um;cJhaMumif; a&;om;cJhygonf/
xkdYjyif &ckdifjynfa0omvDacwfESifh acwfûydifoD[kdVffEkdifiHwGif ax&0g'omxGef;um;aecJhygonf/
tmeEpjEm;ausmufpm*gxmtrSwf(61)ü *dvmarCrif; wkdif;jynf&Sd t&d,moHCmawmfrsm;xHokdY w&m;
yv’if? aumif;jrwfaomqifr,OfomwpfpD;ESifh ykd;ouFef;wkdYukd ykdYvTwfawmfrltyfNyD[k yg&Sdygonf/
*DvmarCrif;onf at'D727-766twGif; oD[kdVfwGif eef;pHcJhaom rif;wpfyg;jzpfygonf/ þ
taxmuftxm;t& oD[kdVfuRef;wGifxGef;um;aeaom ax&0g'Ak'¨omoemonf a0omvDokdYa&muf&Sd
cJhonfukd oHo,&Sdp&mrvkday/
xkdYjyifausmufpm*gxm trSwf(61)ü olawmfaumif;w&m;qkdif&m usrf;*efrsm;ukd ul;,laptyfNyD;
[kyg&Sd&m oD[kdVfrS ax&0g'usrf;pmrsm;ul;,ljcif;jzpfEkdifygonf/ taMumif;aMumif;ukdaxmufqvQif
a0omvDacwf &ckdifjynfwGif ax&0g'Ak'¨omoemxGef;um;cJhonfukd jiif;qkdzG,fr&Sdyg/ xkdYaMumifh
&ckdifjynfonf yk*Hvufatmufa&mufaomtcgrS ax&0g'omoemxGef;um;cJhaMumif;? pmta&;tom;
onfvnf; 11-12-&mpkwGif;rS ykH*HjynfrS &&SdaMumif;qkdaom arm&pfaumvpf\ ,lqcsufonf rckdif
vkHyg/ xkdYjyifa&S;usaom ax&0g'½kyfyGm;awmfrsm;ukdvnf; &ckdifjynfwGif awGU&Sd&NyD;jzpfygonf/
r[m,er[m,er[m,er[m,er[m,e
ax&0g'omoemonf &ckdifjynfokdYtapmqkH;taejzifh bDpD -3&mpkuyif a&muf&SdcJhaMumif;? at'D-
3&mpkpajE´m',rif;vufxufa&muf&Sdvmaom omoemrSm ul&Sefrif;wkdYjzefjzL;cJhonfh oAÁwduAk'¨
omoemjzpfEkdifaMumif;? ax&0g'onf OD;pGma&muf&SdNyD;rS aemufaemifrS a&mufvmMuaom r[m,eESifh
a&maxG;cJh[ef&SdaMumif; (1983)ckESpfxkwf ppfawGaumvdyfr*¾Zif;wGif uRefawmfwifjycJhygonf/
ausmfpHom(orkdif;)onfvnf; pajE´m',rif; vufxufa&muf&Sdvmaomomoemukd ul&Sefrif;wkdY
jzefYjzL;cJhaom omoemjzpfaMumif; ,lqygonf/
&ckdifjynfa0omvDacwfwGif ax&0g'tjyif r[m,eAk'¨omoema&mufcJhonfra&mufcJhonf
[laom jyóemrSm tjiif;yGm;zG,fjzpfaeay&m awGU&Sd&orQaom taxmuftxm;rsm;jzifhom uRefyfwkdY
cefYrSef;&ayrnf/ uREkfyfwkdYonf ausmufpmvufa&;vufom;ESifhtokH;ûyaom bmompum;wkdYukdavhvmí
tcsdefumvESifh Ak'¨bmom*kdPf;ukd cefYrSef;Ekdifygonf/
tu,fía0omvDwGifax&0g'omoemwpfckwnf;omxGef;um;cJhonfqkdygvQifa0omvDbk&m;BuD;
rS&aom ax&0g'*kdPf;okH;ygVdbmomausmufpmrsm;tjyif oAÁwdu0g'r[m,e*kdPf;okH; ouú#bmom
ESifh a&ma&mouú#bmomausmufpmrsm;ukd tb,faMumifh awGU&oenf;qkdonfukd ajz&Sif;&ayOD;rnf/
a0omvDrif;tqufqufonf ckdifrmaomtaxmuftxm;(Oyrm-edwdpjE´m;rif;rdzk&m;ausmufpm)
rsm;t& ax&0g'Ak'¨omoemukd udk;uG,f,kHMunfMuolrsm; jzpfcJhMuaomfvnf; ta&;BuD;aom &mZ0if
usrf;wpfapmifjzpfonfh tmeEpjEm;ausmufpmukd ygVdbmomjzifhr[kwfbJ ouú#bmomjzifh a&;xkd;xm;
onfukd axmufqvQif a0omvDacwftpOftvmwGif ouú#bmomonf rnfrQxdMoZmvTrf;rkd;cJhonf
ukd cefYrSef;Ekdifygonf/
þouú#bmomta&;tom;onf tdEd,jynfrS &ckdifjynfajrmufykdif;okdY ukef;vrf;c&D;jzifh 0ifa&muf
cJhjcif;jzpfay&m r[m,eAk'¨bmom,Ofaus;rIESifhtwl 0ifa&mufvmcJhjcif;r[kwfvQif tjcm;rnfonfh
qufoG,frIrsKd;jzifh 0ifa&mufvmcJhoenf;qkdonfukd ajc&mcHívkdufp&m&Sdaeygonf/ orkdif;qkdif&m
usrf;pmrsm;\tqkdt& qkdygvQif ygVdpmay ta&;tom;ESifh ouú#pmayta&;tom;onf ta&SUawmif
tm&SekdifiHrsm;okdY Ak'¨,Ofaus;rIESifhomvQif twla&muf&SdcJh\/
ouú#bmomonf tdEd,EkdifiHajrmufykdif;rS r[m,e,Ofaus;rIESifhtwla&muf&SdcJhonfr[kwf[k
qkdygvQif xkdacwfu a0omvD,Ofaus;rIonf tdEd,,Ofaus;rIESifh tquftoG,fr&Sd[kqkd&ma&mufyg
rnf/ ouú#pmayonf &ckdifjynftESHUawGU&aMumif;ukd OD;pHomatmifxkwfazmfcJh\/
at'D 6-&mpkESifh ,if;rwkdifrD &ckdifjynfokH;tu©&mpmtkyfwGif pmaytrsKd;tpm; 13rsKd;ukd wifjyxm;
ay&m ygVdbmomjzifh okH;rsKd;omyg0ifNyD; tjcm; 10rsKd;rSm ouú#pmayrsm;jzpfygonf/ tjzpfEkdifqkH;aom
tcsufrSm ax&0g'omoemxGef;um;vsuf&Sdaom a0omvDacwfwGif ouú#ta&;tom;ESifhtwl
acwfOD;r[m,evnf; 0ifa&mufcJhonf[laomtcsufyifjzpfygonf/
&ckdifjynfwGifawGU&Sd&aom tu©&mwkdYonf tdE´d,ajrmufykdif;okH; tu©&mrsm;ESifhteD;pyfqkH;wlnD
ygonf/ ygVdbmomta&;tom;onf ax&0g'*kdPf;ESifhtwl tdEd,awmifykdif;ESifh oD[kdVfEkdifiHrsm;okdY
a&GUvsm;oGm;NyD; ouú#pmayta&;tom;onf ajrmufykdif;omoemESifhtwl usef&SdaecJh\/ &ckdifjynfESifh
tdE´d,ajrmufykdif;wkdYonf yx0Dtaetxm;t& tvGefeD;uyfpGm qufpyfae&um; ,Ofaus;rItquf
toG,frSm ykdrkda0;vHvSonfh oD[dkVfEkdifiHxufykdí tquftoG,f&SdcJhrnfjzpfygonf/
tdEd,EkdifiHwGif at'D-300cefYrS at'D600ausmfumvxd*kyÜwtEkynmxGef;um;cJh\&ckdifjynfwGif
awGU&aomtu©&mwkdYonf *kyÜwtifyg,mrSr[m,eAk'bmoma&muf&SdcJhayrnftjcm;jzpfEkdifaomtcsuf
wpfckrSma0omvDacwfaESmif;umvjzpfaom at'D 8&mpkcefYwGif xkwfvkyfcJhonf[k ,lq&aom &Spfcef;
Ak'¨0if? q,fcef;Ak'¨0ifwkdYyg0ifonfhAk'¨qif;wkawmfrsm;onf *kyÜuvuf&mrsm;ESifhtvGefeD;pyfygonf/
okawoD OD;jrifhatmifuvnf; *kyÜwtEkynm\tarGtESpfrsm;tjzpf ,lqygonf/
tdEd,jynftv,facwfumvü &Spf&mpkrS 12&mpkwkdifatmif AD[mESifh b*Fvm;e,fwGif ygvrif;rsm;
tkyfpkd;cJhpOfu AD[me,fwGif emvEm wuúokdvfBuD;ay:aygufcJhonf/ ,if;a'orSr[m,e t,l0g'rsm;
ukdywf0ef;usifEkdifiHrsm;okdY jzefYjzL;cJhonf/ &cdkifjynfonf e,fajrcsif;ra0;vHvSojzifh ,if;a'orS
r[m,e0g'onf a&muf&SdcJhayOD;rnf/ xkdYaMumifh tmeE´pjE´m;ausmufpm*gxmtrSwf(50)yg olawmf
aumif;w&m;qkdif&musrf;*efrsm; ul;,ljcif;vnf;jzpfEkdifygonf/ taemufwkdif;okawoDtcsKdUu jrefrm
EkdifiHtESHUtjym;awGU&aom ouú#pmayta&;tom;onf r[m,eAk'bmoma&muf&SdcJhzl;onfh taxmuf
txm;rsm;jzpfonf[kqkdygonf/
ausmufpm*gxmtrSwf(47)wGif bk&m;avmif;(aAm"dowå)ESifh pkErax&fpaomwefckd;BuD;&[ef;rsm;
\ qif;wkawmfrsm;ukdvnf;aumif;[kyg&Sdygonf/ þ*gxmygpkErax&fonf oAÁwdu0g'DwkdY txl;ukd;
uG,fcJhaomom0uBuD;wpfyg;jzpfonf/ ax&0g'*kdPf;u xkvkyfaom½kyfyGm;awmfrsm;tjyif *EÅm&tEk
ynmacwf\ tarGtESpfjzpfaom rukd#fo&zlaqmif;½kyfyGm;awmfrsm; 0wf½kHouFef;ukd wefqmqifxm;
aom ½kyfyGm;awmfrsm;? Akk'¨\OmPfawmfukd azmfusL;onfht"dyÜg,fjzpfaom rsm;pGmaom Mumyef;rsm;
rD;vQHrsm;jzmxGufaeonfh wefqmqifrIukd o&zlay:wGif o½kyfazmfxm;aom½kyfyGm;awmfrsm;ukdvnf;
&ckdifjynfwGifawGU&Sd&NyD;jzpfygonf/ ¤if;wkdYtjyif cEmukd,fay:wGif &wemrsm;jzifh wefqmqifxm;onfh
o½kyfazmfykH aAm"dowå½kyfyGm;rsm;? ,cktcg a0omvD&Gmbkef;awmfBuD;ausmif;wnf&Sd&m vufcwfawmif
ukef;ay:&Sdewf½kyfrsm;?aAm"dowå½kyfrsm;onf a0omvDacwfür[m,eAk'bmomtarGtESpfruif;aMumif;
ajymjyaeouJhokdYyifjzpfygonf/
tcsKdUokawoDwkdYonf at'D 3-&mpk0ef;usifu xGef;um;cJhaom tr&0wDESifh em**sLeDuk£v
t&yfa'o&Sd upöemjrpf0uRef;ay:a'oonf oD[kdVfESifh tquftoG,f&SdcJhNyD;? ,if;rSwpfqifh b*Fvm;?
b*Fvm;rSwpfqifh &ckdifjynfokdYAk'omoema&muf&SdvmaMumif; qkdygonf/ þt&yfa'orS jzefYjzL;aom
omoemukd ajc&mcHívkdufp&m&Sdaeygonf/ r[moHCdu*kdPf;onf wwd,oH*Fg,emrwkdifrDu
ax&0g'*kdPf;ukdr,SOfûydifekdifay/ aemufykdif;umvrsm;wGif tjcm;*kdPf;rsm;ukdpkpnf;í yg#dvdykwfESifh
a0omvDjynfukd ajcukwf,lum omoemûycJh&m tdEd,wpfEkdifiHvkH;ukd vTrf;rkd;EkdifcJhonf/ tr&0wDESifh
em**sLeDuk£vausmufpmrsm;wGif r[moHCdu*kdPf;\ A[kdXmecsKyfjzpfcJh\/ þausmufpmrsm;ukd
Mouúmurif;rsm;a&;xkd;cJh\/ ausmufpmü at'D -2&mpktwGif;b*Fvm;e,fokdY omoemûy&[ef;rsm;
apvTwfaMumif;qkdygonf/ xkdYjyif&ckdift&yfa'obufokdYvnf; oD[kdVfrS omoemûy&[ef;rsm;<uoGm;
aMumif;vnf; yg&Sdygonf/ tdEd,awmifykdif;rS b*Fvm;e,fokdYa&muf&Sdvmaom omoemrSm r[m,e
omoemyifjzpfayonf/
tmeE´mpjE´m;ausmufpm*gxmtrSwf (62)wGif wmjrywåe jynf&Sifrif;u tmeE´pjE´m;rif;tm;
orD;awmfqufoaBumif;qkdygonf/ orkdif;q&mwkdYu wmjrywåejynfukd xkdtcsdefu b*Fvm;e,f\ûrdU
wpfûrdUjzpfcJh[ef&Sdaom ,ckwefvkyfûrdUjzpfekdifaMumif; owfrSwftqkdûyMuonf/ xkdYaMumifh b*Fvm;e,frS
a&mufvmaom omoemonf r[m,eomoemomjzpf&ayrnf/ þokdYqkdvQif a0omvDacwf &ckdifjynf
wGif ax&0g'Ak'¨bmomESifh r[m,eAk'¨bmoma&maxG; xGef;um;aecJhayrnf/ ausmfZHom(orkdif;)url
r[m,e*kdPf;onf &ckdifwGiftm;aumif;cJh½kHrQru yk*HokdYkwkdifysHUESHUaom taxmuftxm;awGU&aMumif;
qkdygonf/ yk*HwGifawGU&aom aAm"dowå½kyfrsm;onf &ckdifESifhb*Fvm;wGif awGU&aomaAm"dowå½kyfrsm;
a'otvkduf ajymif;vJrItenf;i,fom&Sdygonf/ Ekdifyef;vSurl taemf&xmrif;ukd;uG,fcJhaom t0
avmuDawoG& bk&m;avmif;onf &ckdifrSwpfqifha&muf&SdcJhjcif;jzpfaMumif; qkdygonf/ tqkdygaAm"d
owåonf r[m,e*kdPf;rStrdwmbbk&m;eSifh Muif,mawmfy@&mbk&m;rwkdYrS arG;zGm;aom *½kPm
w&m;awmf\½kyfoGifjzpfonf/ olonfa*gwrbk&m;eSifh t&darwå,swkdY Mum;umvwGif avmuukdapmifh
a&Smufoltjzpf r[m,ewkdYu ,kHMunfMuonf/ r[m,eokwåefo'¨r®yk@&Duusrf;üum; t0avmuD
awoGm&\ cE¨mukd,fonf rkdifaygif;toacsF&Spfoef;&Sd\/ arG;nSif;aygufwpfckonf pMum0Vmavmu
"mwfwpfckvkH;ukd zkH;vTrf;Ekdif\/ aeESifhvonf ol\rsufvkH;rsm;jzpf\/ ol\yg;pyfrSurÇmavxkxGuf
ay:vm\/ urÇmajrBuD;onf ol\z0g;jzpfonf[kazmfjyxm;\/ olonfowu¨&Dbk&m;avmif;?
avmauo& bk&m;avmif;? avmuemxbk&m;avmif; oD[em'bk&m;avmif;? coyÜPbk&m;avmif;
[vm [vbk&m;avmif;? ponfjzifh emrnftrsKd;rsKd;ESifh ½kyfoGif(108)rsKd;&Sd\/ xkdbk&m;avmif;\
½kyfoGif(108) rsKd;ukd eDaygjynfcwårEÅLûrdU&Sd rpämef'g bk&m;&Sdckd;ausmif;wkdufopfom; rSefuluGufrsm;wGif
ykHazmfíaq;jc,f vsuf&Sdao;aMumif;od&\/
xkdbk&m;avmif;onf avmuemx[laom½kyfoGifjzifh yk*Hacwfyef;csDrsm;ü awGU&\/ avmuemx
bk&m;avmif;ylaZmfrIonf yk*HacwfwGifacwfpm;cJh\/ taemf&xmrif;ukd,fwkdif ûyvkyfonfqkdaom
avmuemxtkwfcGuf bk&m;rsm;vnf; awGU&\/ &ckdifjynfwGifawGU&aom aAm"dowå½kyfrsm;teuf
tawmfrsm;rsm;rSm ajcvufwkdYusKd;yJhysufpD;aeNyDjzpfojzifh ½kyfoGif(rkj'm)ukd twdtusrodEkdifawmhayg/
tu,fí rkj'mukdod&ygvQif t0avmuDawoGm&onf&cdkdifjynfwGifrnfonfhtrnfjzifhxif&Sm;cJhonfukd
od&ygrnf/ okdYaomfyk*H? b*Fvm;e,frS½kyfxkrsm;ESifhqifwlojzifh avmuemx[laomtrnfESifhyifxif&Sm;
cJhonf[k cefYrSef;&ygonf/ t0avmuDawoGm& tvTrf;rkdd;qkH;e,fajrum; b*Fvm;e,fajryif jzpfonf/
þwGif&Sif;vif;pk&m&Sdaeygonf/ t0avmuDawoGm&onf wjE? rjErsm;wDxGifvmonfh at'D(7)
&mpkacwfrS ay:aygufvmjcif;r[kwfbJ at'DyXr&mpkESpfrsm;uyif &SdaeNyD;jzpfaom aAm"dowåjzpfonf/
OD;pHomatmifuvnf; aAm"dowåt,ltqonf Ak'¨bmomacwfOD;ykdif;uyif &SdaeNyDjzpfaMumif;a&;om;
cJhzl;\/ a'gufwm0ifwmepfu atmufygtwkdif;a&;om;xm;\/
]aAm"dowåt0 avmuDawoGm&\/ *kPfawmfukdcsD;usL;xm;onfh o'¨r®yk@&Duusrf;ukd at'D-
2&mpkwGifaeoGm;onfh em*tZÆLeonf ¤if;\usrf;rsm;wGif ukd;um;cJh&m ,if;usrf;rsm;\ trSefwu,f
a&S;usrIukdvnf;aumif;? at'DyXr&mpkxd apmpD;pGmwnf&SdaerIudkvnf;aumif; trSeftwkdif;vufcH&ay
rnf/ aAm"dowåt0avmuDawoGm&\ ½kyfwkrsm;ukdrl at'D(5)&mpkwGif tapmqkH;awGU&\/}
pma&;olqkdvkdonfh &ckdifjynfa&mufr[m,eAk'¨bmomonf aESmif;acwfr[m,eukdqkdvkdjcif;
r[kwfyg/&ckdifjynfwGifaESmif;acwfr[m,eAk'bmom\taxmuftxm;rsm;ukd,aeYwkdifrawGU&ao;yg/
&ckdifjynfwGifawGU&aom aAm"dowå½kyfrsm;rSmvnf; tdE´d,ESifhacwfûydif 5-6&mpkrsm;wGif xkvkyfaom
aAm"dowå½kyfrsm;omjzpfayonf/
taMumif;aMumif;ukdaxmufqvQif &ckdifjynfwGif ax&0g'ESifhtûydifr[m,eAk'¨bmomvnf;
xGef;um;cJhonf[kqkd&ygrnf/ okdYaomfedwdpNEm;rif; rdzk&m;aMu;eDjym;pm? "r®mpjEm;rif;apwDwnf rSwfwrf;
rsm;ukdaxmuf½Ií a0omvDrif;rsm;onf ax&0g'Ak'¨bmomukd ukd;uG,folrsm;jzpfaMumif;ukd oHo,
jzpfp&m rvkdyg/
a0omvDacwfwGif r[m,e&SdaecJhonfhtjcm;taxmuftxm;rsm;vnf; &Sdaeygao;onf/ &ckdif
&mZ0ifvm a0omvDrif;quf oD&dpjEm;rif;vufxufwGif omoemESpf("mwk#Dum) 1169-ckESpf wefcl;
vjynfhausmf(1)&ufaeYrSpí a0omvDûrdUa&Tawmif(,cko&ufawmifxdyf)ü t&SifoHC&mZmplVa&0ax&f
OD;pD;í &ckdifjynfrSoHCmawmf(1000)yifhí ygVdawmf(1)eSpft|uxm(2)ESpfo*F,emwifcJhavonf/
o*Fg,emwif&jcif;taMumif;rSm ax&0g'wGif;okdY0ifa&mufvmaom rdpäm0g'rsm;ukd wm;jrpf&efjzpfyg
onf/ r[m,e0g' jA[®P0g'ukdwm;jrpfcJhjcif;jzpfayvdrfhrnf/ tu,fía0omvDwGif r[m,eAk'¨
bmomra&muf&SdcJhvQif aAm"dowå½kyfyGm;rsm;ukd awGU&rnfr[kwfonfhjyif o*Fg,emwifyGJukdvnf;
usif;y&efvkdtyfvdrfhrnfr[kwfay/ þr[m,e0g'onf avmif;Muufacwfwkdifatmif &SdcJhwnfwefYcJh
aom taxmuftxm;rsm;&Sdae\/ tb,faMumifhqkdaomf avmif;Muufacwfüvnf; þuJhokdYaom
o*Fg,emyGJrsm; rMumcPusif;ycJhaomaMumifhyif jzpfayonf/
a0omvDacwfwGif ax&0g'? r[m,ersm;tjyifjA[®P0g' udk;uG,foltcsKdUvnf;&SdcJhao;\/
tmeE´pjE´m;ausmufpm*gxmtrSwf (55)ESifh (56)wGif rif;BuD;onf jA[®PykPÖm;wkdYtm; ajr,m?
aus;uRef? wl&d,mypönf;rsm; ausmif;wkdufBuD;rsm;vSL'gef;aMumif;yg&Sdonf/ þtaxmuftxm;rsm;aMumifh
tcsKdUu a0omvDrif;rsm;onf jA[®P0g'ukd ukd;uG,folrsm;jzpfaMumif; rSwf,lvkd[ef&SdMu\/
okdYaomfxkdokdYjzpfEkdifzG,f&mr&Sdyg/ trSefrSmekdifiHpnf;vkH;nDnGwfa&;twGufvnf;aumif;? Nidrf;csrf;om
,ma&;twGufvnf;aumif;? *gxmtrSwf(54)wGif yg0ifouJhokdY uREkfyf\'geyg&rDonf owå0grsm;
tay:ü rcsKdUwJhapownf;[laomcH,lcsufrsKd;jzifhvnf;aumif;? ax&0g'? r[m,e0g'ESifh jA[®P0g'
wkdYukdvGwfvyfpGm ukd;uG,fcGifhûycJhí 'geûycJhonf[k rSwf,loifhayonf/ tmeE´pjE´m;rif;onf rdrdudk,f
wkdif ax&0g'omoemukdukd;uG,fcJhaomfvnf; r[m,e*kdPf;okH; ouú#bmomukd txufyg&nf&G,f
csufESifhyif ausmufpma&;xkd;&mü tokH;ûycJhjcif;jzpfwef&mygonf/
ukd;um;aomusrf;rsm;ukd;um;aomusrf;rsm;
ukd;um;aomusrf;rsm;ukd;um;aomusrf;rsm;ukd;um;aomusrf;rsm;
1/ r[m0if0w¬KawmfBuD;(ZrÁL'Dypmwrf;) usD;oJav;xyfq&mawmf
2/ tdE´d,pmayorkdif; &SifZm*&mbd0Hojrefrmjyef
3/ omoem 2500c&D; armiftHh
4/ at'D yxr&mpkrwkdifrDAk'¨qif;wkawmf OD;odef;xGef;
(ukd;uG,frIr&Sdjcif;ukdavhvmjcif;
(1970)ckESpf &efukefwuúokdvfokawoe
aqG;aEG;yGJwGif wifjyaompmwrf;)
5/ a0omvDorkdif;ûypka&;(&ckdifjynfe,fpmapmif) armifAodef;
6/ tmeE´pjE´m;(&Spf&mpk&ckdifa0omvDrif;) OD;pHomatmif
7/ at'D 6&mpkESifh,if;rwkdifrD&ckdifjynfokH;tu©&m OD;pHomatmif
8/ at'D 1000rwkdifrD &ckdifjynfAk'¨bmom OD;pHomatmif
(&ckdifjynfe,fpmapmif)
9/ acwfOD;&ckdifjynfokdYAk'¨bmoma&muf&SdysHUESHUykH ausmfZHom(orkdif;)
10/ &ckdif&mZ0ifopf &SifpE´rmvmvuFm&
11/ BUDDHISM CHRISTMAS HUMPHREYS
12/ THE BUDDHIST ART OF ANCIENT ARAKAN U SAN THA AUNG
13/ THE ARAKANESE STELES AND THEIR SIGNIFICANCE MYINT AUNG
(The Working People's Daily-15th Dec., 1980)
nSdEIdif;aomusrf;rsm;
1/ ygVdpmayorkdif; a':tkH;
2/ Ak'¨bmomppfwrff; &SifrkedE´
3/ pifMu,faomAk'¨bmom &SifyndE´mbd0Ho
4/ a0omvD,Ofaus;rI OD;atmifomOD;
5/ r[m,eAk'¨0g' OD;aomfZif
6/ SANSKRIT BUDDHISM IN BURMA N.RAY
7/ 2500 YEARS OF BUDDHISM P.V. BAPAT
a0omvDAk'¨omoemeJY tmeE´pjE´´ ´´ ´
2000-ckESpf? Mo*kwfvfxkwf½kyf&Sifaw;uAsmr*¾Zif;rSm q&mBuD;a'gufwmoef;xGewf;&JU ]]tmeE´
pjEausmufpmtuJjzwf}}aqmif;yg;rSm &ckdifa0omvD pjErif;awGeJYywfoufNyD; ]]'Drif;awG[mjA[®Pt,l
&Sdw,f/ oD0*kdPf;jzpfr,fxifw,f? qlylvIyf&Sm;rIawGaMumifh wkdif;jynfysufpD;NyD; ûrdUopf? rif;opfp&yg
w,f}}qkdwJh tuJjzwfcsufeJYywfoufNyD; a0omvDpjE´rif;awG[m Ak'¨bmom0ifrif;awGjzpfaMumif;?
rif;opfp&ayrJh ûrdUopfrwnfcJh&aMumif;? 2001-{NyDv?½kyf&Sifaw;uAsmr*¾Zif;rSm ]]tmeE´pjE´ausmufpm
tuJjzwfwkefYjyefcsuf}}aqmif;yg;eJY 2001-ck? ZGefva&TatmifvHr*¾Zif;rSm ]]a0omvDpjErif;rsm;\ bmom
a&;,kHMunfrI}}aqmif;yg;wkdYrSm uRefawmfjyefvnfwifjycJhygw,f/ aemufNyD;awmh 2000-ck? pufwifbmv
½kyf&Sifaw;uAsm r*¾Zif;rSm q&mBuD;&JU ]]uRefawmfvJtajzrodyg}}aqmif;yg;rSma&;om;cJhwJh ]]ysLuc&pf
ESpf&Spf&mpkqkd&if [de,ejzpfaeNyD? &ckdifub,fwkef;u [de,ejzpfcJhygovJ}}qkdwJhar;cGef;eJYywfoufNyD;
('Dae&mrSm [de,eeJYax&0g'Ak'¨omoem[m rwlnDayrJh q&mBuD;&JUqkdvdkcsuf[m ax&0g'omoem
ukd &nfnTef;ajymqkdwmjzpfwJhtwGuf) ax&0g'omoem[m &ckdifukdc&pfray:rDESpf300avmufupNyD;
a&mufcJhw,fvkdY,lq&aMumif;? c&pfESpf-200ausmfrSm tdEd,awmifykdif;? em**sKdeduGef'ga'ou r[m0d
[m&0goD*kdPf;&JUax&0g'omoemxyfrHa&muf&SdcJhaMumif;? c&pfESpf 200avmufu em**sKdeduGef'ga'o
rSm okH;wJhjA[®Dtu©&mta&;tom;ukd &ckdifrSmawGU&aMumif; c&pfESpf 600avmufrSm &ckdifrSmax&0g'
omoemxGef;um;aecJhwJh taxmuftxm;tjzpf ygVdbmomeJYa&;xkd;cJhwJh ]]a,"r®m*gxm}}ausmufpmawGU
&aMumif;? 2001-ckrSm arvxkwf a&TatmifvHr*¾Zif;rSm ]]&ckdifax&0g'omoemrlvblw}}aqmif;yg;eJY
uRefawmfwkefYjyefwifjycJhygw,f/ uRefawmfh&JUwifjycJhcsufawG[m q&mBuD;wkdY vufcHEkdifavmufwJh
okawoeenf;eJY wifjycJhjcif;awGjzpfygw,f/
q&mBuD;&JUa&;om;csufawGeJY ywfoufNyD; uRefawmfwkefYjyefa&;om;wifjyvkdwJhtcsufwpfcsuf&Sd
aeygao;w,f/ tJ'guawmh ]]tmeE´pjE´ausmufpmtuJjzwf}}aqmif;yg;rSm q&mBuD;a&;om;cJhwJh
]]'Dae&mrSmowdxm;p&mwpfckuawmh yk*HrSmusefppfom;(1084-1113)vufxufrS yd#uul;&w,f/
tJ'D&ckdifrSm yk*HxufESpf-300apmNyD; ul;w,fqkdwJhtcsufjzpfw,f/ [de,eyd#utpkHukd tu©&mwifwm
oD[kdVfrSm c&pfray:rD 33-ESpfujzpfawmh oD[kdVfrlukd &ckdifuc&pf-8&mpkESpfuyJ a&;ul;aeNyDvm;vkdY
pOf;pm;p&mjzpfygw,f/ tmeEpjErif;[m r[m,e*kdPf;0ifomjzpf½kd;rSef&if a&;ul;wJhyd#u[m r[m,e
usrf;pmawGyJjzpfw,fvkdY xifp&mjzpfygw,f}}qkdwJha&;om;csufjzpfygw,f/
uRefawmfhtaeeJY q&mBuD;ukdMum;jzwfajymMum;vkdwmwpfck&Sdygw,f/ q&mBuD;ukdtckvkd wkefYjyef
a&;om;aewm[m q&mBuD;tay:tNidK;taw;? tmCweJYa&;om;aejcif;r[kwfyg/ ynm&SdowdjzpfcJ
qkdovkd? owdrrl*lrjrifqkdwJh oabmobm0t& q&mBuD;rSm;,Gif;aejcif;omjzpfr,fvkdY ,lqygw,f/
NyD;awmh q&mBuD;wkdYvkd yk*¾dKvfBuD;awGa&;vkduf&if aemufynm&SifawGu trSef,lNyD;ukd;um;a&;om;Mu
wJhtcg &ckdiforkdif;OD;eJY ywfoufNyD; trSm;t,Gif;awGjzpfrSmukd pkd;&drfwJhtwGuf tcsdefrDwkefYjyefwifjy
aejcif;jzpfygw,f/
tmeEpjErif;[m r[m,e*kdPf;0ifvm;? ax&0g'*kdPf;0ifvm;? tmeEpjErif;a&;ul;wJh yd#u[m
ygVdyd#uvm;? ouúwyd#uvm;qkdwmukd tmeE´mpjE´ausmufpmtjyif a0omvDacwfwpfavQmufvkH;
&ckdifeJYqufqHcJhMuwJh ysLûrdUawmfoa&acwå&m? ta&SUb*Fvm;eJYtdE´d,ajrmufykdif;? tdE´d,awmifykdif;?
em**sKdeduGef'ga'oawG&JUtajctaeawGeJYEIdif;,SOfavhvmNyD; wifjyvkdygw,f/
&ckdifrSma0omvDacwf[m c&pf-370u 957xd&SnfMumcJhygw,f?'DacwfrSmausmufpm?aMu;eDjympm?
acgif;avmif;pmawGukd ouúwbmomeJY trsm;tjym;awGU&NyD; ygVdbmomeJYtenf;tusOf;yJawGU&ygw,f/
omoemhorkdif;rSm ygVdbmomax&0g'*kdPf;&JUwpfckwnf;aom bmompmayjzpfNyD;? ouúwbmom
uawmh r[m,e*kdPf;awGeJY 0ZD&m,*kdPf;u okH;pGJcJhwJhbmomjzpfygw,f/(Ricnard.A.Gard, 'Buddhism'
'New York, 1963.PP-3)/&ckdifa0omvDacwfrSm ouúw bmompmayawGtjyif r[m,eaAm"d owåqif;wk
awGvJawGU&w,fqkdawmh (a&S;a[mif;okawoe nTefMum;a&;0ef\ 1958^59ck ESpfcsKyftpD&ifcHpm?
pm-24?ykH(33)&ckdifa0omvDacwfrSm ax&0g'eJY,SOf NyD;r[m,eAk'¨bmomvJxGef;um;cJhw,fqkdwm
xif&Sm;ygw,f/
&ckdifa'o[m orkdif;OD;umvuyJ tdE´d,ajrmufykdif;eJY tquftoG,f&SdaecJhygw,f/ *kyÜw
tifyg,mu xif&Sm;wJh emvE´mwuúokdvfBuD;u r[m,eouúwAk'¨bmom &cdkifukdysHUESHUcJhygw,f/
&ckdifa0omvDacwfrSm ouúwbmomta&;tom;[m ykdNyD;wGifus,fcJhw,f/ r[m,e,kHMunfukd;uG,frI
u ykdNyD;us,fjyefYr,fvkdYtckduftwefYtm;jzifhqkdEkdifygw,f/
&ckdifa0omvD[m ax&0g'r[m,eESpfrsKd;vkH;xGef;um;cJhwJh oa&acwå&meJY tquftoG,fawG
trsm;BuD;&SdcJhygw,f/ oa&acwå&mrSmawGU&wJh tcsKdUtu©&mawG[m &ckdifa0omvDu tu©&mawGeJY
qifwlw,f/ oa&acwå&m '*Fg;awG[m c&pfESpf 4-&mpkvkdYcefYrSef;&wJh a0omvDpjE´rif;'*Fg;wpfcskkKdUeJY
tajccHykHpHwlnDaewm awGU&ygw,f/ (pdefarmifOD;? ]oa&acwå&mûrdUa[mif;? wuúokdvfynmya'om
pmapmif? twGJ(3)? tykdif;(1)pm-202)/ 'Dawmh &ckdifa0omvDrSm ygVdAk'bmom*kdPf;eJY ouúwAk'bmom
*kdPf;awG[m b,fvkdtajctaersKd;eJYxGef;um;aecJhMuovJqkdwm avhvmMunhfzkdYvkdtyfygr,f/
&cdkifa0omvDacwfOD;u Ak'bmomausmufqpf tEkynmvuf&mawG[m em**sKdeduGef'gu vuf&m
awGeJYqifwljzpfaewmawGU&ygw,f/ (Pamela Gutman, ''Ancient Arakan"Ph.D Thesis, Australlian National
University , 1976, PP-222)/em**sKdeduGef'gxif&Sm;pOfu tJ'Da'orSm Ak'0g'*kdPf;(4)*kdPf;xGef;um;cJh ygw,f/
r[m0d[m&0goD*kdPf;? r[d Hou*kdPf;?A[kokwdu*kdPf;eJY ty&r[m0demaovd,*kdPf;awG ygyJ/(H.
Sarkar, 'Some Aspects of the Buddhist Monuments at Nagajunikonda, 1966, PP-68/69/ [m0d[m&0goD *kdPf;[m
ax&0g'*kdPf;jzpfNyD; oD[kdVfrSmMoZmvTrf;rkd;ygw,f/'D*kdPf;[mwpfckwnf;aomygVdAk'¨0g'*kdPf; jzpfNyD;
'D*kdPf;&JUygVdyd#uwfawmfawG[m jrefrm? ,kd;',m;? uarÇmZEkdifiHawGukd ysHUESHUa&muf&SdcJhygw,f/ (S.C
Eliot, 'Hinduism and Buddhism' Vol-1, PP-276)/
tJ'D*kdPf;awGxGef;um;aecJhwJh em**sKdeduGef'ga'orSm ausmufxGif;½kyf<uawGudkd Zmwuusrf;?
ed'geuxmusrf;? vvdwå0dw¬m&usrf;? okr*Fvm0dvmodeDusrf;? r[my&dedAÁmeokwfeJY "r®y'tXuxm
usrf;awGu Zmwfvrf;ZmwfuGufawGeJY o½kyfazmfxGif;xkxm;ygw,f/ 'gaMumifh em**sKdeduGef'grSm
ygVdAk'¨0g'*kdPf;eJY ouúw*kdPf;awGtwlwuG aecJhMuwmod&ygw,f/ r[m0w¬KeJY 'dAsm0g'geusrf;[m
tJ'Dae&mrSm xif&Sm;ygw,f/ ygVdeJYouúw*kdPf;awG t,ltquGJjym;MuayrJh wpf*kdPf;eJYwpf*kdPf;
qufqHa&;rjywfawmufcJhyg(Nidrf;ausmf?]]aiGawmif}}? 1973?&efukef? pm-50)/
oD[kdVfax&0g'*kdPf;u xif&Sm;wJhtXuxm q&m&SifAk'aCmo[m? twå'óD? Ak'rdwåeJY? Ak'a'0
qkdwJhrax&fwkdY&JUawmif;yefcsuft& Zmwu tXuxmusrf;ukd a&;om;cJhygw,f/ (Zmwu tXuxm
ck'´uedum,-yxrbma*g) Ak'¨omoemtzGJU &efukef? 1959?1-2)/ 'Dawmh ouúwAk'¨0g'*kdPf;jzpfwJh
r[d Hou*kdPf;acgif;aqmif Ak'¨a'0eJY? r[m0d[m&0goD*kdPf;u tXuxmq&m&Sif Ak'¨aCmowkdY&JU
yk*¾dKvfa&;qufqHrI? tJ'D*kdPf;awGMum;rSm tmCmwr&SdrIawGukd awGU&ygw,f/ 'ghtjyif 0gokAE¨Ktw¬K
yÜwådukd pD&ifcJhwJh t&Sify&rwå(c&pf 499-569)&JU &[ef;wpfyg;[m *kdPf;tm;vkH;&JU yd#uwfawGudk
ESHUpyf&w,f? tao;pdyfygrusef avhvmqnf;yl&w,fvkdY od&ygw,f/ (S. Dutt, 'Buddhist Monks and
Monasteries. 'London, 1962, PP-176)/'Dawmhem**sKdeduGef'ga'orSm ouúwAk'¨0g'*kdPf;eJY ygVdAk'¨0g'*kdPf;
[m tqifajyajyqufqHMuNyD;? wpf*kdPf;uyk*¾dKvfawG[m wpfjcm;wpf*kdPf;upmayawGukd avhvmMu
w,f/ tkyfpkd;olrif;awGuvJ vGwfvyfpGmukd;uG,fcGifhûywmukd awGU&ygw,f/ 'g[m&ckdifeJYul;oef;
qufqHrI&SdwJh em**sKdeduGef'ga'orSm&JU? ygVdAk'¨0g'*kdPf;eJY ouúwAk'¨0g'*kdPf;wkdY&JU taetxm;yg/
NyD;awmhbk&m;ocifvufxufawmftcgu olY&JUqif;wkawmfoGef;vkyfukd;uG,frIukd cGifhûycJhwmr&Sdbl;
vkdY ynm&SifawGu ajymygw,f/ (S.B.Qanungo, 'A History of Chittagong 'Vol 1, Chittagong University, 1988,
Pp-82)/ q&mBuD;uvJqif;wkawmfukd;uG,frI[m c&pf-76xufrapmbl;vkdY qkdygw,f/ (oef;xGef;
]]uRefawmfvJtajzrodyg}} ½kyf&Sifaw;uAsm r*¾Zif;? pufwifbmv?2000-ckESpf? pm-46)/ q&mwkdufpkd;
uvJ c&pf-1&mpkrSm ul&Sefrif;awGvufxufrS tpûyw,fvkdYqkdygw,f/ (wkdufpkd;]uydv0wf&SmykHawmf}
&wemrGefr*¾Zif;? 2000-ck?pm-39)/ tJ'Daemufykdif;rSm em**sKdeduGef'ga'oukd qif;wkawmfukd;uG,frIawG
ysHUESHUvmwJhwkdifatmif? a&S;OD;ykdif;ty&r[m0deaovd,*kdPf;eJY r[d Hou*kdPf;wkdY[m qif;wkawmf
ukd;uG,frIukd b,fwkef;urSvufrcHcJhMuyg/ (H/Sarkar, 'Some Aspects ...at Nagajunikonda, Pp-84)/ 'gayr,fh
'D*kdPf;ESpf*kdPf;[m qif;wkawmfoGef;vkyfukd;uG,fMuwJh wpfjcm;*kdPf;awGeJYtwl ,SOfwGJaexkdifNyD;
qufqHa&;ajyjypfacsmarGUcJhwmukd awGU&ygw,f/
jrefrmEkdifiHukda&mufvmwJh ouúwAk'¨0g'*kdPf;[m oAÁwåd0g'*kdPf;jzpfw,f/ 'D*kdPf;&JUrlva'o
uawmh tdE´d,ta&SUajrmufykdif;jzpfw,fvkdY wpfcsKdUynm&SifawGuajymygw,f/ (N.R. Ray, 'Sanskrit
Buddhism in Burma, Calcutta, 1936, PP-88)/ trSefawmh tdE´d,awmifykdif;uvJ a&muf&SdvmEkdifygw,f/
'Dae&mrSm ouúwyd#uwfawmfeJY ygVduwfawmfukdEIdif;,SOfNyD; enf;enf;wifjyvkdygw,f/ Dr. Winternitz
u ]]pum;okH;EIef;rIeJYusrf;pmpDpOfrIawGrSm ouúwyd#uwfawmf[m ygVdyd#uwfawmfeJY wlnDrIawGtrsm;
BuD;&Sdygw,f/ uGJvGJcsufawGvJ&Sdygw,f/ yd#uwfawmfESpfckvkH;[m aysmufuG,foGm;NyDvkdY ,lq&wJh
r*"dyd#uwfukd twlwlrSD;,lul;cscJhMuvkdY 'DvkdwlnDcsufawG&Sdaew,fqkdwm ,kwådwefw,f/ tJ'D r*"D
yd#uwfawmfu ygVdyd#uwfawmf[m tdE´d,jynfa'owpfckukd ,laqmifcGJxGufoGm;NyD; ouúwyd#
uwfawmf tJ'DxufaemufusNyD; tdEd,jynfwpfjcm;a'owpfckukd cGJxGufoGm;wmjzpfr,f}}vkdY qkdygw,f/
(&SifZm*&mbd0Ho(jyef)?]tdEd,pmayorkdif;}(Ak'pmayu@)}? &efukef? pm-355)/ 'ghtjyif ygVdyd#uwfawmf
vm edum,awGeJY tvm;wlemrnfawG[m ouúwyd#uwfrSm ]]tm*r}}vkdY awGU&ygw,f/ 'DCm*r[m
'DCedum,? rZÑdrm*r[m rZÑdredum,? oH,kwåm*r[m oH,kwåedum,? {ukwå&m*r[m t*Fwå&ed
um,qkdNyD; awGU&w,fvkdYqkdygw,f/ Dr. Winternitzuawmh ouúw tm*rawGeJY ygVdum,mawGukd
rl&if;wpfckxJu ul;,lpkaqmif;cJhayr,fh rwlwJh*kdPf;awGrSm rwlwJhtpDtpOfawGeJY ûypkxm;wmvkdY ajymyg
w,f/ 'Dae&mrSm uRefawmfajymcsifwmu tJ'Dacwfu ouúwyd#uwfawmfxJu a'oemawmfawG[m
ygVdyd#uwfawmfeJYodyfNyD; uGJvGJcsufr&Sdao;bl;qkdwJh tcsufyJjzpfygw,f/ 'gaMumifhtwl,SOfwGJaeekdif
cJhwmjzpfygw,f/ 'gaMumifh c&pf-6&mpktwGif;u &ckdifa0omvDrSm pjErif;wpfyg;a&;xkd;cJhwJh ausmufpm
rSm ygVd0de,ussrf;xJu a,"r®m*gxmukd ygVdbmomeJYawGU&ovkd? ouúwr[m0w¬Kusrf;xJu a,"r®m
*gxmukdvJ eDwdpjErif; rdzk&m;ausmufpmrSm ouúwbmomeJYawGUjrif&wmjzpfygw,f/ 'gaMumifh &ckdif
a0omvDrSm ouúw*kdPf;eJY ygVd*kdPf;[m twl,SOfwGJxGef;um;cJhwm xif&Sm;ygw,f/
&cdkifrSm a0omvDacwfxGef;um;aecsdefrSm &ckdifeJYe,fajrcsif;qufpyfaewJh tdEd,ta&SUzsm;e,fukd
avhvmMunhfawmh ]b*Fvm;e,f or#wrSm ewfausmif;awGuBuD;pkd;aecJhw,f/ 'gayrJh ax&0g'*kdPf;0if
bkef;awmfBuD;ausmif;(30)eJYoHCm(1000)&Sdw,fvkdY w½kwfc&D;onf &Tifusif&JUrSwfwrf;rSm awGU&ygw,f/
w½kwf&[ef;awmf ,dusifhukd,fwkdif wpfESpfMumatmif oDwif;okH;cJhwJh ta&SUba*Fge,fu [m&dauv
ûrdUtygt0if? tdEd,ta&SUykdif;wpfcGifvkH;rSm ax&0g'*kdPf;? r[moHCdu*kdPf;? oAÁwd0g'*kdPf;eJY orÜwd
,*kdPf;awG xGef;um;aeygw,f/
tJ'Da'orSmvJ oHCmawmftm;vkH;wkdY[m rdrdwkdY&JUyg&rDOmPf &ifhoefa&;twGufeJY vlawG[mvJ
ynmOmPfpGrf;&nf jrifhrm;a&;twGuf *kdPf;(18)*kdPf;vkH;&JU pmayusrf;*efawGukd nSdEIdIif;aqG;aEG;avh
&SdMuygw,f/ (G.H. Luce, 'Countries Neighbouring Burma', B.R.S.F.A.P. Vol-II, Rangon, 1960,PP-302/303)
&ckdifa0omvDrSm ygVd*kdPf;eJY ouúw*kdPf;wkdY[m tmCmwr&SdMubJ em**sKdeduGef'geJY? tdEd,ta&SU
ykdif;a'oawGrSmvkdyJ? tjyeftvSefavhvmaqG;aEG;rI&SdNyD;? Nidrf;csrf;pGmaecJhMuygw,f/ rif;awGuvJ
vGwfvyfpGmukd;uG,fcGifhay;NyD; ulnDapmifha&Smufay;urf; vª'gef;rIawG&SdaecJhw,fqkdwm tmeE´pjE´rif;&JU
aqmif&GufcsufawGu azmfjyaeygw,f/ tJ'Dtcsdef(c&pf8-&mpktapmykdif;rSm &ckdiftu©&m? &ckdifpmay
ray:aygufao;awmh *kyÜwyGg;tu©&meJY ouúwbmomu ykdNyD;wGifus,fcJhavawmh &ckdifrSm ouúw
bmomukd trsm;okH;pmaybmomtjzpf tokH;ûycJhMuygw,f/
tmeE´pjE´rif;[m ausmufpmukdouúwbmomeJY a&;xkd;wmvJ rSefygw,f/ jA[®P0g'DykPÖm;awG
twGuf a&wGif;? a&uef? ajr? ausmif;? ae&mawGtrsm;BuD; vªcJhwmvJrSefygw,f/ 'ghtjyifAk'¨qif;wk
awmfawG? &SifpkEwkdYvkd &[EÅmawG&JUqif;wkawmfawG? aAm"dowåbk&m;avmif; qif;wkawmfawG oGef;vkyf
NyD; r[m,eAk'¨bmomqkdif&m aqmif&GufrIawGûyvkyfcJhwmvJ rSefygw,f/ 'gaMumifh olYukd Dr. Johnston
u 0dOmP0g'*kdPf;0ifjzpfw,fvkdY (Some Sanskrit Inscriptions of Arakan', Bull, S.O.A.S. Vol-XI, Pt-2, PP-357-
85)ajymzl;cJhovkd ol[m ]]o'&fr®yk@&duusrf;}}ukd oiftHavhusufcJhr,fvkdY P.Gutman u (Ancient Arakan
PP-248)a&;cJhw,f/ trSefawmh tmeE´pjE´rif;[m ouúwAk'¨0g'*kdPf;awGukd ulnDapmifha&Smuf cJhNyD;?
ouúwpmayusrf;*efawGukdyg ESHUpyfatmifavhvmcJhygvdrfhr,f/ 'gayrJh ol[max&0g'Ak'¨bmom udk
ukd;uG,fwJhrif;wpfyg;jzpfygw,f/
jA[®PbmomeJY r[m,eAk'bmomukd ukd;uG,fcGifhûyNyD; ulnDvª'gef;apmifha&SmufcJhvkdY tmeEpjErif;
ukd r[m,eAk'¨bmom0ifvkdYajymMupwrf;qkd&if q&mBuD;ajymwJh c&pf-11&mpkyk*HrSm ygVdyd#uwf ul;
a&;wJhusefppfom;rif;ukd b,fvkdajym&ygrvJ/ usefppfom;rif;eJYywfoufNyD; enf;enf;wifjyvkdygw,f/
yk*Hukd oxkHu ygVdyd#uwfawmfa&mufwm c&pfESpf 1057vkdY OD;ukvm;&mZ0if? rSefeef;&mZ0ifawG
uqkdygw,f/ 'gayr,fh oxkH Ak'0g'[m ax&0g'oefYoefYr[kwfbl;vkdY ygarmu Luceuajymygw,f/
(''Mons of Pagon Dynasty" J.B.R.S. XXXVi, i, August, 1953, P-8)/ bmaMumifhvJqkdawmh taemf&xmrif;
vufxufrSm yk*HrSmr[m,eAk'bmomxGef;um;aeao;NyD; taemf&xmrif;ukd,fwkdifvJ 'D0g'ukdESpfouf
vkdufemaecJhao;vkdYyg/ (N.R.Ray, "Sanskrit Buddhism in Burma", Calculta, 1936,PP-42)/
yk*HrSm ygVdax&0g'a&mufvmvkdY ouúwbmomeJY r[m,e? wEÅ&0g'awG t<uif;rJhaysmufroGm;
cJhygbl;/ usefppfom;rif;vufxufrSm t,l0g'trsKd;rsKd;awG ukd;uG,fcJhMuwm q&mBuD;odygw,f/
q&mBuD; OD;azarmifwifuqkd&if usefppfom;rif;vufxufrSm Ak'0g'rSm AdóEkd;0g'? ewfe*g;ukd;uG,f
rIawG b,favmuftxda&maESmaecJhw,fqkdwm usefppfom;rif;a&;xkd;cJhwJh rGefausmufpmawGuazmfjy
aeygw,fvkdY qkdcJhygw,f/ (U Pe Maung Tin, "Buddhism in the Inscriptins of Pagan."B.R.S.F.A.P Vol-11, 1960)/
usefppfom;rif;[m olY&JUrdzk&m;acgifBuD; ukd;uG,fwJhr[m,e 0g'? jrefrmjynfawmifykdif;u
AdóEkd;ukd;uG,frI? jrefrmjynfajrmufykdif;rSmxGef;um;aewJh e*g;ewfukd;uG,frIawGukd cGifhûycJhygw,f/
(G.H.Luce, "The career of Htilaing Min (Kyansittha, J.R.A.S,1966,PP-62) /'gwifru usefppfom;rif;[m
tdEd,ajrmufykdif;u r[m,e&[ef;awGudk aumif;aumif;rGefrGef0wfûyylaZmfcJhygao;w,f/ G.E Harvey,
"History Of Burma", London1967, PP-40)/yk*H[m &ckdifvkdyJ tdEd,awmifykdif;? oD[kdVf? tdEd,ajrmufykdif;eJYyg
tquftoG,f&SdcJhwmyg/
tdEd,ukefonfawG? pGefYpm;oGm;vmolawG? ynm&SifawG? &[ef;awG[m ewfukd;uG,frI? jA[®0g'?
0dZÆm,eeJY wEÅ&Ak'¨bmomawGukd yk*Hukd,laqmifcJhMuygw,f/ (N.R.Ray "Theravada Buddhism in Burma",
Calcutta, 1946, PP-148/ 'gwifruao;yg/ jA[®Pbmom0ifawG tav;tjrwfûyMuwJh &mr,euAsmBuD;
[m yk*Hukda&mufcJhNyD;? usefppfom;rif;ukd,fwkdifu ,kHMunfvufcHcJhygw,f/ (ukd,farmifarmifBuD;
]]jrefrmjyZmwfa&pD;aMumif;}}? w?y?p twGJ(4)? tykdif;(1)? Zefe0g&D 1969? pm-216-227)/'gaMumifh
yk*HrSm r[m,eeJYwEÅ&Ak'¨0g'DawG&JU ouúwyd#uwfawG&Sdw,fvkdY ynm&SifawGuqkdygw,f/ (Le May,
"The Development of Buddhist Art in Burma". J.R.S.A, June, 1949, P-544)/ wm&memx&JUa&;om;csuft&vJ
yk*H?&ckdifeJYyJcl;wkdYrSm r[m,e0g'DawG trsm;BuD;&Sdw,fvkdY od&ygw,f/ (N.R.Ray, "Sanskrit Buddhism in
Burma."Pp-74)/ usefppfom;rif;[m r[m,e Ak'¨bmomukdb,favmuftxd tm;ay;cJhovJqkd&if
olwnfxm;cJhwJh ty,f&wemvkdPf*lbk&m;? e*g;½kHbk&m;? olewf&GmpHNyD;rSwnfwJh *lajymufBuD;bk&m;?
ykxkd;om;rsm;bk&m;? 12-&mpkrSmwnfwJh avmuOaoQmifbk&m;? 13-&mpkrSmwnfwJh eErnbk&m;? bk&m;
okH;ql? orÇLvbk&m;awG[m oufaoyg (S.C. Eliot "Hindusm and Buddhism" Vol-11, London, 1954, PP-86-89/
ty,f&wembk&m;qdk&if usefppfom;rif;eJY ty,f&wemrdzk&m;[m ta&SUb*Fge,fua&muf&Sdvm wJh
wEÅ&Ak'0g'DawGtwGuf oD;oefYaqmufvª'gef;cJhwmyg/(G.H.Luce, "The Career of Htilaing Min (J.R.A.S,1966,PP-
56) /'Dtaxmuftxm;awGt&qkd&if usefppfom;rif;[m r[m,e*kdPf;rif;wpfyg;vkdY ,lqp&m
jzpfygw,f/ 'gayr,fhorkdif;ynm&SifawGu tJ'DvkdrqkH;jzwfcJhMuyg/ &Sift&[Hukd vuFsmxm; q&mwifNyD;
ygVdyd#uwfokH;ukd pkaqmif;odrf;qnf;NyD; oefY&Sif;wnfhrSefaatmif a&;om;apcJhwJhtcsufukd axmufNyD;
(OD;cspfodef; (wnfjzwf? jrefrmjyef)?]]rGefausmufpmaygif;csKyf}}? &efukefa&S;a[mif;okawoe Xme?
1965?pm-51) usefppfom;rif;ukd ax&0g'*kdPf;0if rif;wpfyg;vkdYowfrSwfMuygw,f/
tmeE´pjE´rif;[mvJ jA[®PykPÖm;awGtwGuf tvªawGay;NyD; r[m,etwGuf omoeduypönf;
awG wnfaqmufûyjyifay;cJhayr,fh ol[m r[m,e*kdPf;0ifr[kwfygbl;/ ax&0g'*kdPf;0if rif;wpfyg;
omvQif jzpfygw,f/ 'DtwGufvJ ausmufpmrSm ckdifrmwJh taxmuftxm;yg&Sdygw,f/
tmeE´pjE´ausmufpm? *gxmtrSwf(6)rSm ol[m ]]ZdvmarCrif;&JU wkdif;jynfu t&d,m &[ef;
oHCmawGtwGuf w&m;yv’if? aumif;jrwfwJhqifr,OfomwpfaumifeJY ykd;ouFef;awG ay;ykdYvª'gef;w,f
vkdY a&;xkd;xm;cJhw,f/ (OD;pHomatmif ]]tmeE´pjE´(&Spf&mpk &ckdifa0omvDrif;)}} 1975-&efukef?pm-
149)/ ausmufpmu *dvmarCrif;&JU wkdif;jynfqkdwm tJ'Dtcsdefu ]]*dvmarC0PÖrif;}}tkyfpkd;aewJh
oD[kdVfuRef;jzpfygw,f/ (OD;pHomatmif ]]tmeE´}pm-213)(oef;xGef;]acwfa[mif; jrefrm&mZ0if 1969?
pm-75)?(E.H. Johnston, Bull S.O.A.S Vol-xi, pt2, PP-357-85)(P.Gutman, "Ancient Arakan" PP-48) /
&ckdif[m oD[kdVfeJYc&pfESpfqef;puyJ tquftoG,f&SdcJhNyD; &Spf&mpkwkdiftquftoG,frjywfcJhwm
awGUjrif&ygw,f/ jynfwGif;rSm jA[®P0g'? r[m,e0g'? ax&0g'bmom0ifawGtm;vkH;twGuf ulnD
axmufyHhrIawG ûycJhayr,fh jynfyomoemh qufqHa&;rSm? oD[kdVfuRef;u ax&0g'&[ef;oHCmawmf
awGtwGuf w&m;yv’if? ykd;ouFef;? tp&SdwJhvªzG,f0w¬KawGukd ay;ykdYvª'gef;w,fqkdwJhtcsufu tmeE´
pjE´rif;[m ax&0g'*kdPf;0if Ak'¨bmomrif;wpfyg; jzpfw,fqkdwmxif&Sm;ygw,f/
'gaMumifh yk*HrSm usefppfom; yd#uwfa&;ul;csdefxuf? ESpf-300apmNyD;? &ckdifrSm tmeE´pjE´rif;
a&;ul;wJhyd#uwf[m r[m,eusrf;pmawG r[kwfbJ? oD[kdVfu ul;a&;wJh ax&0g'ygVdyd#uwfawmf
omjzpfaMumif; wifjytyfygw,f/
&ckdifjynf Ak'¨omoemtpOftvm ppfwrf;
a&S;acwf&ckdifjynf\ Ak'omoemorkdif;ESifhywfoufoufí pma&;olonfrdrdavhvmawGU&Sdcsufrsm;
ukd tpOfwpkdufa&;om;vmcJhonfrSm 17-ESpfcefYMumjrifhvmcJhygNyD/ &ckdifacwfOD;u Ak'omoemxGef;um;
cJhykHrsm;ukd acwftvkduf? &mpkESpfrsm;tvkdufcGJjcm;í tweftoifhwifjycJhygonf/ ½kyf0w¬Ktaxmuftxm;
rsm;ukd tajcûyí acwfûydiftaxmuftxm;rsm;? rSwfwrf;rsm;?jynfwGif;jynfyokawoDrsm;\a&;om;csuf
rsm;? omoemhorkdif;qkdif&mrSwfwrf;rsm;ukd ukd;um;ñSdEIdif;í?,xmblwususwifjya&;om;vmcJhygonf/
,cktcg tcsKdU&[ef;yk*¾dKvfrsm;u &ckdifjynfe,f\omoemonf r[m,etpOftvmrS qif;ouf
vmaom omoemjzpfonf[kvnf;aumif; (ausmfausmfvS? ]]ax&0g'omoem&ckdifrSmxGef;um;vmykH}}(ausmfausmfvS? ]]ax&0g'omoem&ckdifrSmxGef;um;vmykH}}
(ausmfausmfvS? ]]ax&0g'omoem&ckdifrSmxGef;um;vmykH}}(ausmfausmfvS? ]]ax&0g'omoem&ckdifrSmxGef;um;vmykH}}(ausmfausmfvS? ]]ax&0g'omoem&ckdifrSmxGef;um;vmykH}}
&ckdifo[m,r*¾Zif;(3)? 1996? pm-45)? &ckdifo[m,r*¾Zif;(3)? 1996? pm-45)?
&ckdifo[m,r*¾Zif;(3)? 1996? pm-45)? &ckdifo[m,r*¾Zif;(3)? 1996? pm-45)? &ckdifo[m,r*¾Zif;(3)? 1996? pm-45)? jrefrmhorkdif;ynm&SifwpfOD;u ]]tmeE´pjE´ausmufpmvm
yxr pjErif;qufonf jA[®P0g'D? oD0*kdPf;0ifrsm;jzpfMuonf/ yk*HwGif usefppfom;rif; yd#uwfa&;ul;
csdefxuf ESpf-300apmí? &ckdifa0omvDwGif tmeE´pjE´rif;a&;ul;aom yd#uwfonf r[m,eusrf;pm
rsm;om jzpfp&m&Sdonf[kvnf;aumif; (oef;xGef;?]]tmeE´pjE´ausmufpmtuJjzwf}} ½kyf&Sifaw;uAsm(oef;xGef;?]]tmeE´pjE´ausmufpmtuJjzwf}} ½kyf&Sifaw;uAsm
(oef;xGef;?]]tmeE´pjE´ausmufpmtuJjzwf}} ½kyf&Sifaw;uAsm(oef;xGef;?]]tmeE´pjE´ausmufpmtuJjzwf}} ½kyf&Sifaw;uAsm(oef;xGef;?]]tmeE´pjE´ausmufpmtuJjzwf}} ½kyf&Sifaw;uAsm
r*¾Zif;? 2000-ck Mo*kwfvf? pm-93)?r*¾Zif;? 2000-ck Mo*kwfvf? pm-93)?
r*¾Zif;? 2000-ck Mo*kwfvf? pm-93)?r*¾Zif;? 2000-ck Mo*kwfvf? pm-93)?r*¾Zif;? 2000-ck Mo*kwfvf? pm-93)?]]c&pf&Spf&mpkqkdvQif ysLu[de,ejzpfaeNyD? &ckdifu b,ftcsdefu
pNy D ; [de,ejzp fc J hy govJ[kvnf;aumi f ; (oe f ;x Ge f ; ? ] ]uRe fawm fv Jtajzrodyg } } ?(oe f ;x Ge f ; ? ] ]uRe fawm fv Jtajzrodyg } } ?
(oe f ;x Ge f ; ? ] ]uRe fawm fv Jtajzrodyg } } ?(oe f ;x Ge f ; ? ] ]uRe fawm fv Jtajzrodyg } } ?(oe f ;x Ge f ; ? ] ]uRe fawm fv Jtajzrodyg } } ?
½kyf&Sifaw;uAsmr*¾Zif;? 2000-ck? pufwifbmv? pm-46)½kyf&Sifaw;uAsmr*¾Zif;? 2000-ck? pufwifbmv? pm-46)
½kyf&Sifaw;uAsmr*¾Zif;? 2000-ck? pufwifbmv? pm-46)½kyf&Sifaw;uAsmr*¾Zif;? 2000-ck? pufwifbmv? pm-46)½kyf&Sifaw;uAsmr*¾Zif;? 2000-ck? pufwifbmv? pm-46)a&;om;xm;onfukd zwf½I&ygonf/
xkdYaMumifha&S;acwf&ckdifjynf\ Ak'¨omoemorkdif;uefYvefYjzwfykH um;csyfukdtwwfEkdifqkH;tusOf;
csKyfí? ½kd;om;pGmwifjyvkduf&ygonf/ ,ckwifjycsufonf pma&;ol\ okawoetjrifjzpfygonf/
þaqmif;yg;ukd a&;om;&mü ]]Ak'onftdEd,jynfajrmufykdif; **Fgjrpf0Srf;ukdausmfvGefí omoemûy
c&D;rxGufcJh[kvnf;aumif;? (S.B. Qanungo, "A History of Chittagong" Vol-(1),Chittagong, 1988, P-82) /
Ak'¨onf 45-ESpfywfvkH; tdEd,jynfajrmufykdif;wGifom vSnfhvnfíomoemûycJhonf[kvnf;aumif;?
(Christmas Humphreys, "Buddhism" Penguin Books, 1964, P-34) ?Ak'¨qif;wkawmfukd;uG,frIpwifcsdef
onfc&pf-76xufa&S;rus[kvnf;aumif; (oef;xGef;?]]½kyf&Sifaw;uAsmr*¾Zif;? 2000-ck? pufwifbm(oef;xGef;?]]½kyf&Sifaw;uAsmr*¾Zif;? 2000-ck? pufwifbm
(oef;xGef;?]]½kyf&Sifaw;uAsmr*¾Zif;? 2000-ck? pufwifbm(oef;xGef;?]]½kyf&Sifaw;uAsmr*¾Zif;? 2000-ck? pufwifbm(oef;xGef;?]]½kyf&Sifaw;uAsmr*¾Zif;? 2000-ck? pufwifbm
v? pm-46)? v? pm-46)?
v? pm-46)? v? pm-46)? v? pm-46)? at'D-1&mpk ul&Sefrif;wkdYvufxufwGifrS tdEd,qif;wk½kyfyGm;twwfay:aygufvmonf
[kvnf;aumif; (wkdufpkd;?]]uydv0wf&SmykHawmf}} &wemrGefr*¾Zif;? 2000-ck? v? pm-(wkdufpkd;?]]uydv0wf&SmykHawmf}} &wemrGefr*¾Zif;? 2000-ck? v? pm-
(wkdufpkd;?]]uydv0wf&SmykHawmf}} &wemrGefr*¾Zif;? 2000-ck? v? pm-(wkdufpkd;?]]uydv0wf&SmykHawmf}} &wemrGefr*¾Zif;? 2000-ck? v? pm-(wkdufpkd;?]]uydv0wf&SmykHawmf}} &wemrGefr*¾Zif;? 2000-ck? v? pm-
39)39)
39)39)39)qif;wkawmf ukd;uG,frIonf?Ak'¨tm;ewfbk&m;tjzpf ,kHMunfukd;uG,frIajymif;vJvmcsdefwGif
pwifcJhonf[kvnf; aumif;?
(San Tha Aung , "The Buddhist Art of Ancient Arakan," Rangoon, 1979, P-
61)?Ak'qif;wkawmf ukd;uG,frIonf &ckdifppfwaumif;a'ookdY at'D-2&mpkwGif pwifa&muf&SdcJhonf[k
vnf;aumif;? (Quanungo A History of Chittagong, P-82) ?r[mrkedqif;wkawmfBuD;ukd oGef;vkyfcJhonfrSmc&pf-
225wGif jzpfonf[kvnf;aumif; (OD;omxGef;atmif? ] ]&ck di f&mZ0ifa[mif; rsm;& SmazG(O D;omxGef;atmif? ] ]&ck di f&mZ0ifa[mif; rsm;& SmazG
(O D;omxGef;atmif? ] ]&ck di f&mZ0ifa[mif; rsm;& SmazG(O D;omxGef;atmif? ] ]&ck di f&mZ0ifa[mif; rsm;& SmazG(O D;omxGef;atmif? ] ]&ck di f&mZ0ifa[mif; rsm;& SmazG
pkaqmif;a&;toif;\rSwfwrf;}} trSwf(1)? 1920? &efukef)? pkaqmif;a&;toif;\rSwfwrf;}} trSwf(1)? 1920? &efukef)?
pkaqmif;a&;toif;\rSwfwrf;}} trSwf(1)? 1920? &efukef)? pkaqmif;a&;toif;\rSwfwrf;}} trSwf(1)? 1920? &efukef)? pkaqmif;a&;toif;\rSwfwrf;}} trSwf(1)? 1920? &efukef)? &ckdifjynfrS r[mrked qif;wkawmfBuD;rSm
yk* H&mZ0ifESi f h r[m&mZ0ifawmfBuD;rsm;wGif azmf jycsuft& t&darwå,sbk&m;avmif;
ewfom;\qif;wkawmfjzpfonf[kvnf;aumif;? (N.R.Ray, "Sanskrit Buddhism in Burma, 1936, P-
43)?ponfjzifh awGU&Sd&ygojzifh "n0wDjynfokdY bk&m;&Sif <uvmawmfrljcif;ESifhywfoufí??ponfjzifh awGU&Sd&ygojzifh "n0wDjynfokdY bk&m;&Sif <uvmawmfrljcif;ESifhywfoufí?
?ponfjzifh awGU&Sd&ygojzifh "n0wDjynfokdY bk&m;&Sif <uvmawmfrljcif;ESifhywfoufí??ponfjzifh awGU&Sd&ygojzifh "n0wDjynfokdY bk&m;&Sif <uvmawmfrljcif;ESifhywfoufí??ponfjzifh awGU&Sd&ygojzifh "n0wDjynfokdY bk&m;&Sif <uvmawmfrljcif;ESifhywfoufí?
tjiif;yGm;bG,frjzpfap&ef csefvSyfcJhygonf/tjiif;yGm;bG,frjzpfap&ef csefvSyfcJhygonf/
tjiif;yGm;bG,frjzpfap&ef csefvSyfcJhygonf/tjiif;yGm;bG,frjzpfap&ef csefvSyfcJhygonf/tjiif;yGm;bG,frjzpfap&ef csefvSyfcJhygonf/
okawoetjriftm;jzifh a&S;acwf&ckdifjynfokdY Ak'¨omoemawmf pwifa&muf&SdysHUESHUvmcJhokawoetjriftm;jzifh a&S;acwf&ckdifjynfokdY Ak'¨omoemawmf pwifa&muf&SdysHUESHUvmcJh
okawoetjriftm;jzifh a&S;acwf&ckdifjynfokdY Ak'¨omoemawmf pwifa&muf&SdysHUESHUvmcJhokawoetjriftm;jzifh a&S;acwf&ckdifjynfokdY Ak'¨omoemawmf pwifa&muf&SdysHUESHUvmcJhokawoetjriftm;jzifh a&S;acwf&ckdifjynfokdY Ak'¨omoemawmf pwifa&muf&SdysHUESHUvmcJh
onfrSm bDpD-3&mpktwGif;u jzpfonf[kawGU&Sd&ygonf/onfrSm bDpD-3&mpktwGif;u jzpfonf[kawGU&Sd&ygonf/
onfrSm bDpD-3&mpktwGif;u jzpfonf[kawGU&Sd&ygonf/onfrSm bDpD-3&mpktwGif;u jzpfonf[kawGU&Sd&ygonf/onfrSm bDpD-3&mpktwGif;u jzpfonf[kawGU&Sd&ygonf/
16-&mpktwGif;u wdbuf&mZ0ifq&m bkef;awmfBuD;16-&mpktwGif;u wdbuf&mZ0ifq&m bkef;awmfBuD;
16-&mpktwGif;u wdbuf&mZ0ifq&m bkef;awmfBuD;16-&mpktwGif;u wdbuf&mZ0ifq&m bkef;awmfBuD;16-&mpktwGif;u wdbuf&mZ0ifq&m bkef;awmfBuD;Taranath a&;om;cJhonfh? tdE´d,
Ak'omoem orkdif;wGif? &ckdif? yk*H? [Hom0wDjynfrsm;ukd Kuki jynfrsm;[kac:qkdxm;NyD;? xkd Kukijynfrsm;okdY?
tmaomurif;BuD;vufxufuyif arm&d,tifyg,mrS? ax&0g'Ak'¨omoemysHUESHUcJhaMumif;? 0okyE¨K
(at'D-320-400)\ wynfhrsm;acwfokdYa&mufrS Kuki jynfrsm;okdY r[m,eAk'¨bmomysHUESHUcJhaMumif;
a&;om;cJhygonf/ (N.R.Ray, "Sanskrit Buddhism in Burma, P-80) jrefrmjynfajrmufykdif;ukdjzwfoGm;aom
w½wf?tdEd,vrf;rBuD;rSm bDpD-128wGif wGifus,fpGmtokH;ûyaeNyDjzpfygonf/ (Luce and Pe Maung Tin,
"Burma Doun to the Fall of Pagan" J.B.R.S.F.A.P, NO.2, Rangon, 1960, P-385) / tdE´,jynf? r*"wkdif; rS
?tmoHrPdyl&ESifh jrefrmjynfajrmufykdif;ukdjzwfí ,leeffe,fokdYa&mufaomvrf;jzpfygonf/
þvrf;rS &cdkifjynfokdY0ifvmEkdifaom vrf;(2)oG,f&Sdygonf/ ppfwaumif;? aumhyZm;? &mrl;urf;
ajcbufrS0ifvmaomvrf;ESifh ukvm;wefjrpfzsm;ykdif;rS awmifMum;vrf;twkdif;pkefqif;vmEkdifaomvrf;
jzpfygonf/ 1611-ckESpfu? ay:wl*Dbkef;awmfBuD; Manrique onf þ'kwd,vrf;jzifh 0ifa&mufcJhNyD;?
ajrmufOD;ûrdUawmfokdYa&muf&SdcJhygonf/ þvrf;onf emvE´mESifhvnf; wkduf½kdufqufoG,fEkdifaomvrf;
jzpfonf/ ouf?ûrd?crD;? csif;?&ckdifwkdYonf &ckdifjynfwGif;okdY þvrf;rsm;rSwqifh 0ifa&mufcJhMuonf/
(xGef;a&Tckdif]]&ckdifa0omvDacwf Ak'¨tEkynm}}&efukef? 1990?pm-4)(xGef;a&Tckdif]]&ckdifa0omvDacwf Ak'¨tEkynm}}&efukef? 1990?pm-4)
(xGef;a&Tckdif]]&ckdifa0omvDacwf Ak'¨tEkynm}}&efukef? 1990?pm-4)(xGef;a&Tckdif]]&ckdifa0omvDacwf Ak'¨tEkynm}}&efukef? 1990?pm-4)(xGef;a&Tckdif]]&ckdifa0omvDacwf Ak'¨tEkynm}}&efukef? 1990?pm-4)/ arm&d,tifyg,mrS Ak'¨omoem
onf þvrf;rsm;rSwqifh 0ifa&mufysHUESHUvmonf[k ,lq&ygonf/
jrefrm&mZ0ifrSwfwrf;rsm;t& tvGefa&S;usaom tcsdefumvuyif tdE´d,rSjrefrmEkdifiHtwGif;
0ifa&mufvmolrsm;onf csif;wGif;jrpf0Srf;txufykdif;ukd jzwfoGm;onf[k þw½kwf tdEd,vrf;rBuD;
twkdif; a&muf&SdcJhonf[k azmfjyMuygonf/(S.Buddhism in Burma, P-15/
taomuausmufpmESifh oD[kdVfr[m0ifrSwfwrf;rsm;wGif bDpD-3&mpktwGif; wwd,o*Fg,emyGJ
tNyD;wGif? ]]r[d Houwkdif;}}okdY &Sifr[ma&0wax&fESifh &[EÅmig;yg; omoemûy<ucsDcJhaMumif; rSwfwrf;
wifxm;ygonf/V.A.Smith uJhokdYaom orkdif;q&mrsm;url r[d Houwkdif;onf tdE´d,awmifykdif;rS
Mysoree,fjzpfonf[k azmfjyMuygonf/ &ckdifjynfwGifawGU&aom ]]t[d HouolZ0Ho}} ESifh ]]a0omvD
&mZ0if}}a&S;a[mif;ayrlrsm;wGif xkdacwfu&ckdifjynfukd]r[d Houwkdif;}[k ac:qkdaMumif;awGU&ygonf/
&rf;jynfûrdUawmifausmif;q&mawmfBuD;\ ]tdEd,e,fykHusrf;wGifum;? &mZN*dK[fjynf\awmifbuf? r'&yf
ajrmufbufjzpfaom? r[d Hou? tEu0d'? Mo&d,e? b*Fvm;? ppfwaumif;? zavmifcsdwf? yef;0gESifh
awmifbuf&ckdifjynfw0Sef;vkH;ukd r[d Hour@v[kazmfjyxm;ygonf/ OD;atmifomOD;url &ckdifjynf
onf r[d Hour@v\tpdwftykdif;jzpfonf[k azmfjycJhygonf/(OD;atmifomOD;?]]Ak'¨omoemESifh&ckdif(OD;atmifomOD;?]]Ak'¨omoemESifh&ckdif
(OD;atmifomOD;?]]Ak'¨omoemESifh&ckdif(OD;atmifomOD;?]]Ak'¨omoemESifh&ckdif(OD;atmifomOD;?]]Ak'¨omoemESifh&ckdif
jynf}}? 1974?pm-9)/jynf}}? 1974?pm-9)/
jynf}}? 1974?pm-9)/jynf}}? 1974?pm-9)/jynf}}? 1974?pm-9)/ wzef?"n0wD? a0omvDacwfrsm;twGif;u &ckdifykdife,fajrw0Sef;vkH;ukd? wkdif;(12)
wkdif;cGJjcm;owfrSwfí tkyfcsKyfcJh&mwGif]]em*oQEÅ&wkdif;}} ]]ur®½lywkdif;}} ]]r[d Houwkdif;}} ]]'Gg&m0wDwkdif;}}
]]&r®m0wDwkdif;}} ponfjzifh awGU&Sd&ygonf/ (a*g,majrapm0if;?]]&ckdifacwfûrdUjyEkdifiHtkyfcsKyfa&;}}?(a*g,majrapm0if;?]]&ckdifacwfûrdUjyEkdifiHtkyfcsKyfa&;}}?
(a*g,majrapm0if;?]]&ckdifacwfûrdUjyEkdifiHtkyfcsKyfa&;}}?(a*g,majrapm0if;?]]&ckdifacwfûrdUjyEkdifiHtkyfcsKyfa&;}}?(a*g,majrapm0if;?]]&ckdifacwfûrdUjyEkdifiHtkyfcsKyfa&;}}?
&c k di f wef faqmi fr* ¾Zi f ; (18)1995?pm-17)&c k di f wef faqmi fr* ¾Zi f ; (18)1995?pm-17)
&c k di f wef faqmi fr* ¾Zi f ; (18)1995?pm-17)&c k di f wef faqmi fr* ¾Zi f ; (18)1995?pm-17)&c k di f wef faqmi fr* ¾Zi f ; (18)1995?pm-17)/ &c k di f jynf\"n0wDacwfe,fa jronf
ajrmufbufrSyvuf0awmif ukef;a'o? ur®½ly(tmoH)e,fedrdwfESifh qufpyfvQuf&Sdygonf/
a0omvDacwfwGifrl **Fgjrpfta&SUbuf urf;rS ewfjrpf0xd? ,ckb*Fvm;e,fajronf
&ckdifjynftwGif;yg0ifonf (OD;bpH?]]&ckdife,fedrdwf}} ? &ckdifo[m,r*¾Zif;(2)? 1996?pm-43)/(OD;bpH?]]&ckdife,fedrdwf}} ? &ckdifo[m,r*¾Zif;(2)? 1996?pm-43)/
(OD;bpH?]]&ckdife,fedrdwf}} ? &ckdifo[m,r*¾Zif;(2)? 1996?pm-43)/(OD;bpH?]]&ckdife,fedrdwf}} ? &ckdifo[m,r*¾Zif;(2)? 1996?pm-43)/(OD;bpH?]]&ckdife,fedrdwf}} ? &ckdifo[m,r*¾Zif;(2)? 1996?pm-43)/
wdbufbkef;awmfBuD; Taranath u? taomurif;BuD;vufxufu yif Ak'¨omoemysHUyGm;cJhonf[k
azmfjyaom&ckdifjynf[kqkd&mwGif tmoHe,frStp? ppfwaumif;e,fvnf; yg0ifonf/(A. History of
Chittagong, P-83) /xkdYaMumifh "n0wDESifha0omvDacwf &ckdifjynfqkd&mü **Fgjrpf ta&SUbufurf;rS
armfwifpGef;txdukd &nfnTef;jcif;jzpfygonf/
ppfwaumif;a'owGif aexkdifMuonfh Ak'¨bmom0ifrsm;wGifvnf; Ak'¨onfppfwaumif;a'ookdY
ukd,fawmfwkdif<ua&mufcJhNyD;vQif Chakaria, Chakrasala, Hastigrama, Chandranatha, Mahamuni, Shakpura
a'orsm;okdYvSnfhvnfí omoemûycJhonf[k tpOftvmt,ltq&Sdygonf/ &ckdkifppfwaumif;a'orS
þt,ltqrsm;onf Ak'omoemûytzGJU vma&mufomoemûycJhjcif;ukd tajccHítpOftvmajymqkdvmcJh
Mujcif;jzpfygonf(A History of Chittagong , P-81/82) /
bDpD-3&mpktwGif;u &ckdifjynfokdY Ak'¨omoemysHUESHUcJhonfh taxmuftxm;ukd&SmazGaomtcg?
ajrmufOD;ûrdU&Spfaomif;bk&m; ukef;awmfay:rS ausmufcsyfukd oufaotjzpfawGU&ygonf/ ausmufcsyf
onftvsm;8ay? 6vufr? teH2ay?5vufr? xk 1ay4vufr&Sdygonf/ ausmufcsyf\atmufzuftpGef;
ü xGif;xkxm;aom vufsm&pfc½koif;ykHyg&Sdonf/ ,if;c½koif;xdyfrS MumyGifhwpfyGifhxkd;xGufvmNyD;?
MumyGifh\tzsm;rsm;onf "r®pBuFmt0kdif;ukd xdaeonfh ykHukdxGif;xkxm;ygonf(OD;pHomatmif?]]tmeE´(OD;pHomatmif?]]tmeE´
(OD;pHomatmif?]]tmeE´(OD;pHomatmif?]]tmeE´(OD;pHomatmif?]]tmeE´
jE´(&Spf&mpk&ckdifa0omvDrif;)}} 1975/ykH-7)/jE´(&Spf&mpk&ckdifa0omvDrif;)}} 1975/ykH-7)/
jE´(&Spf&mpk&ckdifa0omvDrif;)}} 1975/ykH-7)/jE´(&Spf&mpk&ckdifa0omvDrif;)}} 1975/ykH-7)/jE´(&Spf&mpk&ckdifa0omvDrif;)}} 1975/ykH-7)/
a'gufwma'gufwm
a'gufwma'gufwma'gufwmForchammaru þykHonf jA[®P0g'ukd ukd,fpm;ûyaom c½koif;rS? Ak'¨\ukd,fpm;
MumyGifhykHay:vmNyD;? "r®pBuFmw&m;awmftxdrf;trSwf?"r®pBuFmtykdif;ukdxdaeonfhykHukd xGif;xkxm; [k
qkdygonf/(E.Forchammer, "Arakan", Chapter II, Mrohaung, P-20/21)/
tdEd,EkdifiHwGif taomurif;BuD;vufxufü Ak'qif;wkawmfoGef;vkyfukd;uG,frIr&Sdyg/ apwDykxkd;
vdkPf*lESifh omoedutaqmuftOD;rsm;wGif Ak'¨0ifcef;rsm;ü? Ak'¨qif;wkawmfxkvkyfukd;uG,frIukd
*½kwpkdufa&SmifusOfcJhygonf/ Ak'¨ukd,fawmfwkdif cGifhûyxm;csufr&SdcJhonfhtjyif? twkr&Sdjrifhjrwfaom?
Ak'¨\ykHwlqif;wkukd rxkvkyftyf? rEIdif;,SOftyf? rukd;uG,ftyf[k,lqcJhaomaMumifhyifjzpfayrnf/
Ak'¨oufawmfxif&Sm;&SdpOfu rdrd\qif;wkukdoGef;vkyf&ef rnfolUukdrQcGifhûycJhjcif;r&Sdyg (A His-
tory of Chittagong , P-82) / xkdYaMumifhyif tdEd,EkdifiHwGif qif;wkawmfukd;uG,frI wGifus,fvmonfhwkdif
a&S;OD; ty&r[m0deaovd,*kdPf;ESifhr[d Homou*kdPf;wkdYonf qif;wkawmfukd;uG,frIukdrnfonfhtcg
rQvufrcHcJhay/(H.Sarkar "Some Aspects of the Buddhist Monuments ata Nagajunikonda, 1960, P-84/
taomuacwf Ak'¨0ifcef;rsm;wGif qif;wkawmfxkvkyf&rnfhae&mü aAm"dyifykH? "r®pBuFm0kdif;ykH?
xlygykH? Mumyef;ykHESifh tr&0wDwGif ajcawmf&mykHrsm;ukd awGU&ygonf/ þoauFwukd;uG,frI"avhonf
qif;wkawmfukd;uG,frI rxGef;umrDu? Ak'¨ESifhAk'¨w&m;awmf trSwftom;tjzpf? xGif;xkudk;uG,fcJhMu
onfh trSwftom;rsm;jzpfMuygonf/ &Spfaomif;bk&m;ukef;awmfay:rS az:jyygausmufcsyfonf arm&d,
tifyg,mrS ax&0g'Ak'¨omoemESifhtwla&muf&SdcJhaom Ak'¨ESifhAk'¨0g'ukd,fpm;ûyoauFwrsm;wGif
xGif;xkxm;aomausmufcsyfjzpfygonf/
tjcm;wpfckrSm &Spfaomif;bk&m;*ltwGif;rS ajcawmf&mjzpfygonf/ ajcawmf&monf &ckdifjynftESHU
awGU&aom tjcm;ajcawmf&mrsm;ESifhrwlyJ wrlxl;jcm;ygonf/ tvGefa&S;usaom omrmefajcawmf&m
oufoufjzpfí? aESmif;acwfajcawmf&mrsm;uJhokdY jzpfawmfpOfrsm;xGif;xkxm;rI ryg&Sday/ þuJhokdYajc
awmf&mrsKd;ukd em**sLeduGef'gteD;rS tr&0wDwGifawGU&ygonf/
Ak'¨omoemhorkdif;wGif Ak'¨tm;&nfrSef;í ajcawmf&mwGif xGif;xkudk;uG,frIonf? qif;wkawmf
oGef;vkyfukd;uG,frIxuf ykdía&S;usygonf(W. Zwarf, "Buddhism, Art and Faith" The Buddha Legend, P-91) /
at'D-50cefYu Ponponious Mela \rSwfwrf;wGif **Fgjrpf0Srf;rS ta&SUbufokdYqufoGm;vQif?
a&TuRef;?aiGuRef;rsm;okdYa&mufonf/ teD;tem;uRef;rsm;wGif vlrnf;rsm;aexkdifMuonf[k azmfjycJhonf/
(vrf;pOfygwD?]]tajcjyjrefrmhekdifiHa&;orkdif;}} y-wGJ?1970? pm-216)/(vrf;pOfygwD?]]tajcjyjrefrmhekdifiHa&;orkdif;}} y-wGJ?1970? pm-216)/
(vrf;pOfygwD?]]tajcjyjrefrmhekdifiHa&;orkdif;}} y-wGJ?1970? pm-216)/(vrf;pOfygwD?]]tajcjyjrefrmhekdifiHa&;orkdif;}} y-wGJ?1970? pm-216)/(vrf;pOfygwD?]]tajcjyjrefrmhekdifiHa&;orkdif;}} y-wGJ?1970? pm-216)/ at'D-1&mpk 'kwd,ykdif;wGif
Periplus of the Enythraean SearSwfwrf;ürl? ,if;a&TuRef;ESifh **Fgjrpf0Srf;a'orsm;okdY &GufvTifhoGm;vmaeaom
Kalandiophonta[kac:aom&GufavSBuD;rsm;ukdtdEd,awmifykdif;wGifawGUcJh&onf[krSwfwrf;wifxm;ygonf/
(Luce and Pe Maung Tin , J.B.R.S.F.A.P, Vol-II, Rangoon, 1960, P-386) /
at'D 150cefYu Ptolemy \rSwfwrf;wGif **Fgjrpf0Srf;rS ta&SUbufokdYoGm;ygu yxrKiradia ESifh
Barakura okdYa&mufonf/ xkdrSqufoGm;vQif Argyre (aiGajr)okdYa&mufonf/ Argyre wGif Syrnbyra Sada,
Beraboona, TemelaûrdUrsm;&Sdonf/ xkdrSvGefvQif yifv,ftilokdYa&mufonf/ Argyre qkdonfrSm&ckdif
a'ojzpfNyD;? yifv,ftilrSm armfwifpGef;jzpfayrnf/ (tajcjyjrefrmhEkdifiHa&;orkdif;? y-wGJ-pm-216)(tajcjyjrefrmhEkdifiHa&;orkdif;? y-wGJ-pm-216)
(tajcjyjrefrmhEkdifiHa&;orkdif;? y-wGJ-pm-216)(tajcjyjrefrmhEkdifiHa&;orkdif;? y-wGJ-pm-216)(tajcjyjrefrmhEkdifiHa&;orkdif;? y-wGJ-pm-216)/
tmeE´pjE´ausmufpm*gxm-33wGif az:jyxm;aom yla&yl&ûrdUonf Ptolemy \yx0DajrykHü Barakura
ûrdUjzpfNyD;? **Fgjrpfta&SUbufurf;ajcüwnf&SdNyD;? ul;oef;a&mif;0,fa&;qdyfurf;ûrdUjzpfonf/ ,if;ûrdUonf
&ckdife,ferdwftwGif;wnf&SdNyD; xkdûrdUüûrdUpm;tjzpftkyfcsKyf&aom r[m0D&rif;onfa0omvDausmufavS
um;pjE´rif;qufukd qufcHcJhonf/(OD;bpH? ]]&ckdifo[m,r*¾Zif;(2)-pm-43)(OD;bpH? ]]&ckdifo[m,r*¾Zif;(2)-pm-43)
(OD;bpH? ]]&ckdifo[m,r*¾Zif;(2)-pm-43)(OD;bpH? ]]&ckdifo[m,r*¾Zif;(2)-pm-43)(OD;bpH? ]]&ckdifo[m,r*¾Zif;(2)-pm-43)/
Pamela Gutman url
Coedes ESifh Bradell wkdY\rSwfwrf;rsm;ukd ukd;um;a&;om;&mwGif Barakura onf ewfjrpf0wGif&Sdonf/ ArgyrerS
Symbyraonf r,ljrpf0wGif&Sdonf/ SadaqkdonfrSm oHwGJûrdU(Sandoway) jzpfrnf/ oHwGJESifhtdEd, ta&SUbuf
urf;? ,ck Kistna ESifh Yadavari jrpftMum;a'o&Sd Palouraa'oESifh a&aMumif;qufoG,frI
rsm;&SdcJhonff[kqkdonf/
(Pamela Gutman, "Ancient Arakan" Ph-D Thesis, Australlian National University
1976, P-57)/ &ckdifESifhtdE´d,urf;ajca'orsm;onf rnfonfhtcsdefupwifí qufoG,fcJhonfukd
twdtusrod&aomfvnf;? c&pfESpfqef;ptcsdefwGif qufoG,frIwGifus,faeNyD jzpfonf (P. Gutman,
"Ancient Arakan, P-7/8) /
at'D-3&mpktwGif;u tdE´d,ta&SUawmifykdif;? em**sKeduGef'ga'owGif tkyfpkd;cJhonfh Iksvaku
rif;qufrS ]]r'´&dykwåoD&d0D&yk&do'wå}}rif;onf ,if;\(14)ESpfajrmufeef;pHESpfwGif? a&;xkd;cJhaom
ausmufpmü? tdEd,jynfawmifykdif;rS ax&0g'&[ef;rsm;omoemûyxGufcJhonfha'orsm;ukd azmfjy&mwGif
Cilata[kawGU&ygonf/(N.R. Ray, "An Introduction to the Study of Theravada Buddhism in Burma", University of
Calcutta, 1946, P-14) / þausmufpmrS Cilata qkdonfrSm r[mbm&w? [&d0Ho? yl&mPESifh yOöwEÅ&
ponfhouúwusrf;rsm;wGifazmfjyaom Kirata a'oyifjzpfygonf/ Ptolemy rSwfwrf;wGif? **Fgjrpf0Srf;
tvGefa'orsm;rS vlrsm;ukdazmfjyaom Tiladai qkdonfrSmCilata ukd *&doHjzifh zvS,fíajymxm;jcif;jzpf
ygonf/ xkdYaMumifh Ptolemy \ Tiladai ?ausmufpmrS Cilata ESifh? ouúwusrf;rsm;rS Kirata wkdYonftwlwl
yifjzpfMuygonf(N.R.Ray, Theravada Buddhism in Burma", P-15)/
rmua@;,syl&rfusrf;tvkdESifh EIdif;csdefí? ouúwusrf;rsm;wGif azmfjyxm;aom tdEd,ta&SUzsm;
a'orS Kinata a'oqkdonfrSm? &ckdifjynfESifh jrefrmjynfatmufykdif;? rGef*kdvGdKufwkdYaexkdif&ma'ojzpfonf
[k N.R.Ray uqkdygonf/(Theravada Buddhism in Burma, P-16)/a'gufwmS.B Qanungo url ppfwaumif;
ESifh &ckdifa'orsm;ukdqkdvkdonf[k ,lqygonf(A History of Chittagong , P-51) /
jrefrmjynf\a&S;a[mif;ûrdUjyEkdifiHrsm;jzpfaom? ud&mwjynf? usifvifjynf? vif,efjynfwkdYudk
Ak'¨0g'a&muf&SdxGef;um;cJhygonf(Nidrf;ausmf? ]]aiGawmif}}&efukef? 1973? pm-49)/(Nidrf;ausmf? ]]aiGawmif}}&efukef? 1973? pm-49)/
(Nidrf;ausmf? ]]aiGawmif}}&efukef? 1973? pm-49)/(Nidrf;ausmf? ]]aiGawmif}}&efukef? 1973? pm-49)/(Nidrf;ausmf? ]]aiGawmif}}&efukef? 1973? pm-49)/ vif,ef(Lin-
Yang) jynfukd a'gufwmfLuceu jrefrmjynfajrmufykdif;(okdYr[kwf) tv,fykdif;[kqkdí (J.B.R.S. Vol XIV,
Part II, P-154) N. R. Ray url oa&acwå&m[kqkdvkdygonf(Theravad Buddhism in Burma, P-25) /okawoD
OD;b&Sifurl AdóEkd;ysLa'o[k,lqygonf (OD;b&Sif?]AdóEkd;ûrdUa[mif;ESif h orkdif;tjrif}}?(OD;b&Sif?]AdóEkd;ûrdUa[mif;ESif h orkdif;tjrif}}?
(OD;b&Sif?]AdóEkd;ûrdUa[mif;ESif h orkdif;tjrif}}?(OD;b&Sif?]AdóEkd;ûrdUa[mif;ESif h orkdif;tjrif}}?(OD;b&Sif?]AdóEkd;ûrdUa[mif;ESif h orkdif;tjrif}}?
w?y?p?twGJ(1)? tykdif;(3)? 1966? pufwifbmv?pm-196)/w?y?p?twGJ(1)? tykdif;(3)? 1966? pufwifbmv?pm-196)/
w?y?p?twGJ(1)? tykdif;(3)? 1966? pufwifbmv?pm-196)/w?y?p?twGJ(1)? tykdif;(3)? 1966? pufwifbmv?pm-196)/w?y?p?twGJ(1)? tykdif;(3)? 1966? pufwifbmv?pm-196)/ t&yf&yftaxmuftxm;rsm;tm;jzifh
vuf&Sd&ckdifjynfe,f onf Kirata a'o\tpdwftykdif;jzpfonfrSm xif&Sm;ygonf/
em**sKeduGef'ga'orS a&S;acwfAk'¨bmomtaqmuftOD;rsm;onf at'D-3&mpk? 4-&mpktwGif;rS
taqmuftOD;rsm;jzpfí? AdóEkd;ESifh oa&acwå&mwkdYwGif ,if;Adokumvuf&mrsm; vGTrf;rkdd;onfukdawGU&
onf(pdefarmifOD;? ]]oa&acwå&mûrdUa[mi;f}} w?y?p?twGJ(3)?tykdif;(1)? 1960?pm-177)(pdefarmifOD;? ]]oa&acwå&mûrdUa[mi;f}} w?y?p?twGJ(3)?tykdif;(1)? 1960?pm-177)
(pdefarmifOD;? ]]oa&acwå&mûrdUa[mi;f}} w?y?p?twGJ(3)?tykdif;(1)? 1960?pm-177)(pdefarmifOD;? ]]oa&acwå&mûrdUa[mi;f}} w?y?p?twGJ(3)?tykdif;(1)? 1960?pm-177)(pdefarmifOD;? ]]oa&acwå&mûrdUa[mi;f}} w?y?p?twGJ(3)?tykdif;(1)? 1960?pm-177)/ ysLwkdYonf
tdEd,urf;ajcrS? tE¨&e,f? Mo&doe,frsm;ESif qufoG,f&mwGif &ckdifurf;ajca'orSwqifh pcef;csí
qufoG,fcJhonf(Ancient Arakan, P-110) &ckdifa0omvDausmufqpftEkynmvuf&mrsm;rSSSmem**sKeduGef'g
rS vuf&mrsm;ESifhqifwlonfukd awGU&ygonf/(Ancient Arakan, P-222)/ xkdYaMumifhax&0g'omoemESifh
Ak'¨tEkynmonf tdEd,awmifykdif;a'orsm;rS at'D3&mpkuyifa&muf&SdysHUESHUvmcJhonf[k,lq&ygonf/
em**sKeduGef'gxif&Sm;cJhpOfu Ak'¨0g'*kdPf; (4)*kdPf;xGef;um;cJhygonf/ ,if;wkdYrSm r[m0d[m&
0goD*kdPf;? r[d Homou*kdPf;ESifh ty&r[m0deaovd,*kdPf;rsm;jzpfMuonf/(H. Siarkar, "...at
Nagajunikonda, P-68/69)/ r[m0d[m&0goD*kdPf;onf ax&0g'*kdPf;jzpfí?oD[kdVfwGif MoZmtvTrf;rkd;qkH;
*kdPf;jzpfygonf/ þ*kdPf;onf wpfckwnf;aom ax&0g'*kdPf;jzpfí? þ*kdPf;\ygVdyd#uwfawmf
rsm;onf? jrefrm? ,kd;',m;? uarÁmZekdifiHrsm;okdY ysHUSESHUcJhygonf(S.C. Eliot, "Hinduism and Buddhism. Vol
(1) , P-276)/
tmeEpjEausmufpmt& a0omvDacwfrwkdifrD "n0wDacwfrif;rsm;[k ,lq&aom pajEm',rif;
(at'D-202-229)? tPÖa0wrif;(at'D-229-234)? &dbsayÜg(at'D310-334)? uka0&mrda'0 (at'D-
334-341)(D.C. Sircar, "Inscriptions of Chandras of Arakan, 1957)/wkdY\*kPfyk'frsm;ukdazmfjy&mwGif
]]olawmfpif[korkwftyfaom}}]]tvª'gersm;pGmûyvkyfaom}}]]'ge?oDv...}}ponfjzifh azmfjyxm;yg
onf(OD;pHomatmif? ]]tmeE´pjE´}}pm-97-101)(OD;pHomatmif? ]]tmeE´pjE´}}pm-97-101)
(OD;pHomatmif? ]]tmeE´pjE´}}pm-97-101)(OD;pHomatmif? ]]tmeE´pjE´}}pm-97-101)(OD;pHomatmif? ]]tmeE´pjE´}}pm-97-101)/ ,if;tjyif AdóEkld;ûrdUa[mif;rS wl;azmf&&Sdonfh
]]oHCoD&d}}[k jA[®Dtu©&m? ygVdbmomjzifha&;xkd;xm;aom pmwrf;ESifh wacwfwnf;jzpfaom? at'D-
2&mpktwGif;u tdE´d,awmifykdif;wGif tokH;ûycJhonfh jA[®Dtu©&mjzifh ]]opöuy&AÆmuZde}}[laom
ygVdpma&;xkd;xm;onfh ausmufqif;wkwpfqlukd &ckdifjyhnfwGifawGU&SdNyD;jzpfygonf/ jA[®Dtu©&m
ta&;tom;ESifhygVdpmayonf at'D-3&mpkxufaemufrusyJ &ckdifjynfokdYa&muf&SdcJhygonf/okdYaomf
at'D-2&mpkcefYua&;xkd;cJhonf[k owfrSwfekdifonfh ouúwbmompmay ta&;tom;ukd &ckdifa'o
wGifrawGU&yg/ xkdYaMumifem**sKeduGef'ga'oESifh? tdE´d,awmifykdif;rS &ckdifjynfokdYa&muf&SdcJhaom Ak'¨
omoemonf? r[m0d[m&0goD*kdPf;\ ygVdAk'¨0g'jzpfonf[k ,lqygonf/ xkdYaMumifh oD[kdVfwGif
b D p D - 3 3üt j yn f htp k H tu © & mwi f c J h aom y g V d y d #uw f awm fon f
(oef;xGef;?]]½kyf&Sifaw;uAsmr*¾Zif;?2000? Mo*kwfv?pm-93)(oef;xGef;?]]½kyf&Sifaw;uAsmr*¾Zif;?2000? Mo*kwfv?pm-93)
(oef;xGef;?]]½kyf&Sifaw;uAsmr*¾Zif;?2000? Mo*kwfv?pm-93)(oef;xGef;?]]½kyf&Sifaw;uAsmr*¾Zif;?2000? Mo*kwfv?pm-93)(oef;xGef;?]]½kyf&Sifaw;uAsmr*¾Zif;?2000? Mo*kwfv?pm-93) ESpfaygif;(300)cefYtwGif;?
c&pfESpfqef;ptcsdefwGif tdE´d,awmifykdif;a'orsm;ESifh ul;oef;qufoG,frIwGifus,faeNyDjzpfaom
&ckdifjynfokdYa&muf&SdcJhrnf jzpfygonf/
jA[®Dtu©&mukd tdEd,jynfwGif bDpD-3&mpkrS? at'D -2&mpkxdokH;pGJcJhygonf(OD;pHomatmif? ]]at'D-(OD;pHomatmif? ]]at'D-
(OD;pHomatmif? ]]at'D-(OD;pHomatmif? ]]at'D-(OD;pHomatmif? ]]at'D-
6&mpkESifh ,if;rwkdifrD &ckdifjynfokH;tu©&m}}&efukef?1974? pm-16)/6&mpkESifh ,if;rwkdifrD &ckdifjynfokH;tu©&m}}&efukef?1974? pm-16)/
6&mpkESifh ,if;rwkdifrD &ckdifjynfokH;tu©&m}}&efukef?1974? pm-16)/6&mpkESifh ,if;rwkdifrD &ckdifjynfokH;tu©&m}}&efukef?1974? pm-16)/6&mpkESifh ,if;rwkdifrD &ckdifjynfokH;tu©&m}}&efukef?1974? pm-16)/ em**sKeduGef'ga'oonf
ar&d, tifyg,mwGif yg0ifcJhygonf/ &ckdifjynfa&muf jA[®Dtu©&mta&;tom;onf? tdEd,awmifykdif;ESifh
em**sKeduGef'ga'orSa&muf&Sdvmjcif; jzpfygonf/ D.G.E.Hallu em**sKeduGef'gteD;? tr&0wDAk'¨
,Ofaus;rIonf ta&SUawmiftm&SwGif? at'D 150ESifh 250tMum;wGif txl;ojzifh ysHUESHUcJhonf[kd
qkdygonf(Hall, "History of South East Asia, P-20)/ ,if;tjyifem**sKeduGef'gwGif pkd;pHcJhaom Iksvaku
rif;quftwGif;ü? Ak'¨qif;wkawmfukd;uG,foGef;vkyfrIonf ]]oEÅrlvrif;}}(at'D 225-250)vufxuf
wGifrSpwifvmygonf/ {[k0voEÅrlvrif;vufxuf(at'D-285-334)wGifem**sKeduGef'gü? Ak'½kyfyGm;
awmfukd;uG,frIonf txGwftxdyfokdYa&muf&SdcJhonf (H.Sarkar, ...at Nagajuni Konda, P-84)/ xkdYaMumifh
jA[®Dtu©&m? ygVdpmayta&;tom;onfem**sKeduGef'ga'orS qif;wkawmfukd;uG,frIESifhtwl &ckdifjynf
okdkdYa&muf&Sdvmjcif;jzpfNyD; at'D-3&mpkxufa&S;usbG,fr&Sdyg/ ygVdpmayta&;tom;onf &ckdifjynfokdY
at'D-250cefYwGif a&muf&SdxGef;um;cJhNyD;? ouúwpmayta&;tom;rSm at'D 450cefYwGif a&muf&Sd
xGef;um;cJhonf[k ,lq&ygonf(armifjyL;? ]]&ckdifjynfokdYygVdESifh ouúwta&;tom;pwifa&muf&Sd(armifjyL;? ]]&ckdifjynfokdYygVdESifh ouúwta&;tom;pwifa&muf&Sd
(armifjyL;? ]]&ckdifjynfokdYygVdESifh ouúwta&;tom;pwifa&muf&Sd(armifjyL;? ]]&ckdifjynfokdYygVdESifh ouúwta&;tom;pwifa&muf&Sd(armifjyL;? ]]&ckdifjynfokdYygVdESifh ouúwta&;tom;pwifa&muf&Sd
jcif;}} &ckdif½kd;rr*¾Zif;(1)? 1996?pm-135)jcif;}} &ckdif½kd;rr*¾Zif;(1)? 1996?pm-135)
jcif;}} &ckdif½kd;rr*¾Zif;(1)? 1996?pm-135)jcif;}} &ckdif½kd;rr*¾Zif;(1)? 1996?pm-135)jcif;}} &ckdif½kd;rr*¾Zif;(1)? 1996?pm-135)/
*kyÜwacwfonf at'D 300rS 600xd jzpfygonf(Christmas Humphreys, "Buddhism", 1964, P-210)/
xkdacwftwGif; *kyÜwtu©&mESifh ouúwpmayonf ywf0ef;usifEkdifiHrsm;okdY ysHUESHUcJHonf/ *kyÜw acwfonf
tdE´d,EkdifiHwGif r[m,eAk'¨bmomtxGwftxdyfokdY a&muf&SdcJhaomacwfjzpfNyD;? ta&SUbufESifh
ta&SUawmifbufEkdifiHrsm;okdY r[m,eAk'¨bmomukd trsm;qkH;jzefYjzL;cJhaomacwfjzpfygonf/ wdbuf
bkef;awmfBuD; TaranathazmfjycJhonfh? 0okAE¨K\wynfhrsm;Kukijynfrsm;okdY r[m,eAk'¨omoemjzefYjzL;cJh
onfrSm þ*kyÜwacwftwGif;ujzpfygonf/
Akkk'¨omoemorkdif;wGif ygVdbmomonf ax&0g'*kdPf;okH;bmomjzpfí? ouúwbmomrSm r[m
,e*kdPf;rsm;okH;pGJaom bmomjzpfygonf(Richard A-Gard, "Buddhism" New York, 1963, P-3)/at'D-
5&mpktwGif;ü &ckdifjynfwGif *kyÜwtu©&m? ouúwpmayrsm;ukdawGU&Sd&ojzifh? at'D-5&mpkwGif *kyÜw
tifyg,mrS r[m,eAk'¨bmomonf &ckdifjynfokdYa&muf&Sdonf[k qkd&ygrnf/ OD;atmifomOD;u r[m
,eAk'bmomonf &ckdifjynfokdY r*"wkdif;rS0ifa&mufvmonf[k ,kHMunf&aomfvnf;? at'D-5&mpkxuf
y k d í a & S ; ru s E k d i f [ kq k d y gon f( O D ; at m i fo m O D ; ? ] ] A k ' ¨ o moe m E S i f h & c k d i f j yn f } } ?( O D ; at m i fo m O D ; ? ] ] A k ' ¨ o moe m E S i f h & c k d i f j yn f } } ?
( O D ; at m i fo m O D ; ? ] ] A k ' ¨ o moe m E S i f h & c k d i f j yn f } } ?( O D ; at m i fo m O D ; ? ] ] A k ' ¨ o moe m E S i f h & c k d i f j yn f } } ?( O D ; at m i fo m O D ; ? ] ] A k ' ¨ o moe m E S i f h & c k d i f j yn f } } ?
&ckdif,Ofaus;rItzGJU?&efukef?1974? pm-12)/&ckdif,Ofaus;rItzGJU?&efukef?1974? pm-12)/
&ckdif,Ofaus;rItzGJU?&efukef?1974? pm-12)/&ckdif,Ofaus;rItzGJU?&efukef?1974? pm-12)/&ckdif,Ofaus;rItzGJU?&efukef?1974? pm-12)/
w½kyf&[ef;awmfw½kyf&[ef;awmf
w½kyf&[ef;awmfw½kyf&[ef;awmfw½kyf&[ef;awmfFa-Hsien\rSwfwrf;wGif azmfjycJhcsuft&qkdvQif at'D-380rS 415wGifpkd;pHcJhaom
pjE´*kyÜwrif;vufxuf? *kyÜwtifyg,monf? **Fgjrpfta&SUbufe,fokdYausmfvGefcJhNyD;? at'D 370-
425 wGif pkd;pHaom&ckdifa0omvDjynfh&Sif 'GifpjE´rif;BuD;\e,fedrdwfESifhxdpyfaeonfukd awGU&ygonf/
at'D-5&mpk? 6-&mpktwGif; &ckdifjynfwGifausmufpma&;xkd;aom "avhxGef;um;cJh&m awGU&Sd&orQ
ausmufpmrsm;\&Spfq,f&mEIef;rSm *kyÜwtu©&m ouúwbmomrsm;jzpfay&m? *kyÜwtifyg,mESifh &ckdif
jynf\qufqHa&; rnfrQxdwGifus,fcJhrnfukd rSef;qEkdifavmufygonf/ *kyÜwtifyg,mrS emvE´m
wuúokdvfBuD;onf? at'D-6&mpktwGif;uBuD;us,fcef;em;cJhNyD;? r[m,eAk'¨omoem\ yifrtcsuf
tcsmjzpfcJh\/ *kyÜwtifyg,mESifh &ckdifjynfonf qufoG,fEkdifaomvrf; trsm;tjym;yif&SdcJh&m? *kyÜw
tu©&m? ouúwbmomta&;tom;onf? &ckdifjynfokdYtiftm;BuD;rm;pGm 0ifa&mufcJhNyD;? ax&0g'Ak'¨
omoemxufyif ykdrkdwGifus,fcJhonf[k taxmuftxm;rsm;u nTefjyaeygonf/
tdE´d,EkdifiHajrmufykdif;rS Ak'¨omoemonf **Fgjrpf0Srf;ukdjzwfausmfum? &ckdifjynfokdYapmpD;pGmu
yif a&muf&SdcJNyD;? r[mrkedukdr@dKifûyí? jrefrmEkdifiH\a&S;usaom Ak'¨omoeme,fajrtjzpf xif&Sm;cJh
ygonf/ (Forchammar, Arakan, P-1)/ &ckdifa0omvDacwfwGif tdE´d,awmifykdif;Ak'¨,Ofaus;rIESifh
ajrmufykdif;Ak',Ofaus;rIESpfrsKd;vkH;ukd awGU&ygonf/ (P. Gutman, "Ancient Arakan" P-184)/ &ckdifjynf wGif
Ak'¨tEkynmvuf&mtrsm;tjym;onf *kyÜwacwfOD;rS rwl&mvuf&mrsm;ESifh wlnDonfvnf;&Sdyg onf/
(San Tha Aung, "The Buddhist Art of Ancient Arakan, Rangon, 1979, P-115)/ ausmufawmfûrdU
r[mrkedukef;rSawGU&Sd&aom aAm"dowåqif;wk(pdefarmifOD;? w?y?p?wGJ(3)? ykdif;(1)-pm-202)? aAm"d(pdefarmifOD;? w?y?p?wGJ(3)? ykdif;(1)-pm-202)? aAm"d
(pdefarmifOD;? w?y?p?wGJ(3)? ykdif;(1)-pm-202)? aAm"d(pdefarmifOD;? w?y?p?wGJ(3)? ykdif;(1)-pm-202)? aAm"d(pdefarmifOD;? w?y?p?wGJ(3)? ykdif;(1)-pm-202)? aAm"d
owå0gZdoGm&qif;wk owå0gZdoGm&qif;wk
owå0gZdoGm&qif;wk owå0gZdoGm&qif;wk owå0gZdoGm&qif;wk (Ancient Arakan, P-257)wkdYuvnf; &ckdifjynfwGif r[m,eAk'¨bmomxGef;um;cJh
aMumif; nTefjyaeMuygonf/
N.R. Ray url jrefrmEkdifiHokdYa&muf&SdcJhaom ouúwAk'¨0g'*kdPf;onf? rlvoAÁwåd0g'*kdPf;jzpfí
tdE¨d,ta&SUajrmufykdif;rS0ifa&mufvmjcif;jzpfonf[k qkdygonf (Sanskrit Buddhism in Burma, P-88)/
aAm"dowå0g'ukd r[m,e*kdPf;rsm;omr[kwf oAÁwåd0g'*kdPf;uvnf;OD;pm;ay;cJhonf(armiftHh?(armiftHh?
(armiftHh?(armiftHh?(armiftHh?
]]omoem2500c&D;}}&efukef? 1989? pm-130)/ ]]omoem2500c&D;}}&efukef? 1989? pm-130)/
]]omoem2500c&D;}}&efukef? 1989? pm-130)/ ]]omoem2500c&D;}}&efukef? 1989? pm-130)/ ]]omoem2500c&D;}}&efukef? 1989? pm-130)/ tmeE´pjE´rif;onf aAm"dowåqif;wkawmfrsm;xkvkyf
aMumif;(OD;pHomatmif? ]]tmeE´pjE´}}? pm-135)od&ygonf/ (OD;pHomatmif? ]]tmeE´pjE´}}? pm-135)od&ygonf/
(OD;pHomatmif? ]]tmeE´pjE´}}? pm-135)od&ygonf/ (OD;pHomatmif? ]]tmeE´pjE´}}? pm-135)od&ygonf/ (OD;pHomatmif? ]]tmeE´pjE´}}? pm-135)od&ygonf/ P.Gutmanurl Ak'¨trdwmb\ okc0wD
taemufedAÁmefjynfukd ouf0if,kHMunfoljzpfaMumif;ESifh (Ancient Arakan, P-184)/r[m,ew&m;awmf
rS usrf;wpfqljzpfaom o'¨&fr®yk@&duusrf;ukd qnf;yl;avhvmoljzpfonfhtaMumif;ukd (Ancient
Arakan, P-248)rSwfcsufcsxm;ygonf/ E.H Johnstonurl a0omvDacwftwGif;u &ckdifjynfwGif ta&SU
b*Fvm;rS 0dOmP0g'*kdPf;a&muf&SdxGef;um;cJhonf[k qkdygonf/ txufygtaMumif;tcsufrsm;ukd
tajccHí tmepjE´rif;onf r[m,eAk'¨bmom0if oyoumwpfOD;jzpfonf[k okawoDrsm;u ,lq
Muygonf/
r[m,eusrf;rsm;wGif yg0ifaom a,"r®m*gxmawmfonf &ckdifjynfoif;uspfawmfawmifrS&&Sd aom
a,"r®*gxmESifhtwlwlyifjzpfygonf(Ancient Arakan , P-77)/ a0omvDwGifawGU&aom eDwdpjE´rif;
\rdzk&m;ausmufpmwGif yg&Sdaoma,"r®*gxmrSm r[m,e0de,usrf;jzpfaom r[m0w¬Kt0'geusrf;
vm*gxmESifh wykHpHwnf;wlnDaeygonf (Ancient Arakan, P-84)/ oif;uspfawmfawmifausmufpmyg
a,"r®m*gxmonf? at'D-7&mpk? 8-&mpktwGif;u ,leefjynfrS ausmufcsyfpwlygrsm;wGif yg0ifonfh
a,"r®m*gxmESifhf *gxmykHpHa&m? vufa&;vufom;yg wlnDonfhtjyif &ckdif? b*Fvm;?tmoH? ,leefESifh
ysLûrdUawmfrsm;wGif omoemûyrsm; tjyeftvSefoGm;vmul;oef;rIrsm; &SdcJhygonf(Ancient Arakan, P-78)/
&ckdifjynfwGifawGU&aom rukd#fo&zlaqmif;qif;wkawmfrsm;\ rlvblwonf o'¨&fr®yk@&du
usrf;jzpfygonf/ þqif;wkawmfrsm;rSm r[m,eAk'¨0g'vm Ak'¨\um,okH;yg;(Bwdum,)teufrS
aumif;uifbkHwGif pHjref;aeaom oHabm*um,ukd&nfrSef;í oGef;vkyfxm;jcif;jzpfygonf(Ancient
Arakan, P-284)/ &ckdifjynfwGif o&zlaqmif;qif;wkawmfrsm;onf Ak'trdwmbukd;uG,frIESifh qufpyfae
NyD;? þqif;wkawmfrsm;wGif a&mifjcnfawmfrsm; uGefYjrLí? vnf&GJ? b,uf? vufaumuf? rukd#f?
vufusyf?vufpGyfponfwkdY qifjref;xm;ykHrsm;onf? uif;A&pfwuúokdvfpmMunhfwkduftwGif;&Sd
]]tVo[owduynmyg&rDwmusrf;}} ayrlwGif az:jyxm;onfhtwkdif; o½kyfazmfoGef;vkyfxm;onf[k
od&ygonf(Ancient Arakan, P-249)/ ´
þqif;wkawmftrsm;pkonf acwfOD;r[m,eAk'¨bmomrS Ak'¨trdwmb\qif;wkawmfrsm;jzpfMu
ygonf/ Batta Caria \ ]tdEd,y#drmodyÜH}usrf;t& trdwmbbk&m;onf ta&miftqif;tm;jzifh eDMuif
Buifta&mif&SdNyD;? psmerkj'´mjzpfonf[k od&ygonf(armifthH?omoem-2500c&D;? pm-174)/ &cdkifwGif(armifthH?omoem-2500c&D;? pm-174)/ &cdkifwGif
(armifthH?omoem-2500c&D;? pm-174)/ &cdkifwGif(armifthH?omoem-2500c&D;? pm-174)/ &cdkifwGif(armifthH?omoem-2500c&D;? pm-174)/ &cdkifwGif
awGU&aom Ak'¨trdwmbqif;wkawmfrsm;rSm eDMuifMuifta&mif&SdNyD;? aMu;eDESifh cJrjzLowåKa&mpyfoGef;awGU&aom Ak'¨trdwmbqif;wkawmfrsm;rSm eDMuifMuifta&mif&SdNyD;? aMu;eDESifh cJrjzLowåKa&mpyfoGef;
awGU&aom Ak'¨trdwmbqif;wkawmfrsm;rSm eDMuifMuifta&mif&SdNyD;? aMu;eDESifh cJrjzLowåKa&mpyfoGef;awGU&aom Ak'¨trdwmbqif;wkawmfrsm;rSm eDMuifMuifta&mif&SdNyD;? aMu;eDESifh cJrjzLowåKa&mpyfoGef;awGU&aom Ak'¨trdwmbqif;wkawmfrsm;rSm eDMuifMuifta&mif&SdNyD;? aMu;eDESifh cJrjzLowåKa&mpyfoGef;
vkyfjcif;jzpfí tenf;i,ft0ga&mifoef;aeonf/ rkj'´mrSmpsmerkj'´myifjzpfygonf/vkyfjcif;jzpfí tenf;i,ft0ga&mifoef;aeonf/ rkj'´mrSmpsmerkj'´myifjzpfygonf/
vkyfjcif;jzpfí tenf;i,ft0ga&mifoef;aeonf/ rkj'´mrSmpsmerkj'´myifjzpfygonf/vkyfjcif;jzpfí tenf;i,ft0ga&mifoef;aeonf/ rkj'´mrSmpsmerkj'´myifjzpfygonf/vkyfjcif;jzpfí tenf;i,ft0ga&mifoef;aeonf/ rkj'´mrSmpsmerkj'´myifjzpfygonf/
þqif;wkawmfrsm;ESifh pyfvsOf;í tenf;i,fwifjyvkdygonf/ tcsKdUaomokawoDrsm;u qif;wkþqif;wkawmfrsm;ESifh pyfvsOf;í tenf;i,fwifjyvkdygonf/ tcsKdUaomokawoDrsm;u qif;wk
þqif;wkawmfrsm;ESifh pyfvsOf;í tenf;i,fwifjyvkdygonf/ tcsKdUaomokawoDrsm;u qif;wkþqif;wkawmfrsm;ESifh pyfvsOf;í tenf;i,fwifjyvkdygonf/ tcsKdUaomokawoDrsm;u qif;wkþqif;wkawmfrsm;ESifh pyfvsOf;í tenf;i,fwifjyvkdygonf/ tcsKdUaomokawoDrsm;u qif;wk
awmfrsm;tm; ZrÁKywdrif;cRwfcef;ukd &nfrSef;íoGef;vkyfcJhMuonf[k qkdygonf/ okdYaomfpma&;olawmfrsm;tm; ZrÁKywdrif;cRwfcef;ukd &nfrSef;íoGef;vkyfcJhMuonf[k qkdygonf/ okdYaomfpma&;ol
awmfrsm;tm; ZrÁKywdrif;cRwfcef;ukd &nfrSef;íoGef;vkyfcJhMuonf[k qkdygonf/ okdYaomfpma&;olawmfrsm;tm; ZrÁKywdrif;cRwfcef;ukd &nfrSef;íoGef;vkyfcJhMuonf[k qkdygonf/ okdYaomfpma&;olawmfrsm;tm; ZrÁKywdrif;cRwfcef;ukd &nfrSef;íoGef;vkyfcJhMuonf[k qkdygonf/ okdYaomfpma&;ol
\avhvmcsuft&rl (1)ZrÁKywdrif;cRwfcef;jzpfaom 0w¬KaMumif;onf bk&m;&Sifoufawmf\avhvmcsuft&rl (1)ZrÁKywdrif;cRwfcef;jzpfaom 0w¬KaMumif;onf bk&m;&Sifoufawmf
\avhvmcsuft&rl (1)ZrÁKywdrif;cRwfcef;jzpfaom 0w¬KaMumif;onf bk&m;&Sifoufawmf\avhvmcsuft&rl (1)ZrÁKywdrif;cRwfcef;jzpfaom 0w¬KaMumif;onf bk&m;&Sifoufawmf\avhvmcsuft&rl (1)ZrÁKywdrif;cRwfcef;jzpfaom 0w¬KaMumif;onf bk&m;&Sifoufawmf
xif&Sm;&SdpOfu trSefwu,fjzpfysufcJhonfh taMumif;&yfr[kwfjcif;? (2)wxm*w 'DyeDusrf;xif&Sm;&SdpOfu trSefwu,fjzpfysufcJhonfh taMumif;&yfr[kwfjcif;? (2)wxm*w 'DyeDusrf;
xif&Sm;&SdpOfu trSefwu,fjzpfysufcJhonfh taMumif;&yfr[kwfjcif;? (2)wxm*w 'DyeDusrf;xif&Sm;&SdpOfu trSefwu,fjzpfysufcJhonfh taMumif;&yfr[kwfjcif;? (2)wxm*w 'DyeDusrf;xif&Sm;&SdpOfu trSefwu,fjzpfysufcJhonfh taMumif;&yfr[kwfjcif;? (2)wxm*w 'DyeDusrf;
vm0w¬KaMumif;onf orEÅ pu©K'DyeDusrf;ESif hvnf;aumif;? *kVwå0dedpä,usrf;tajzESif hvm0w¬KaMumif;onf orEÅ pu©K'DyeDusrf;ESif hvnf;aumif;? *kVwå0dedpä,usrf;tajzESif h
vm0w¬KaMumif;onf orEÅ pu©K'DyeDusrf;ESif hvnf;aumif;? *kVwå0dedpä,usrf;tajzESif hvm0w¬KaMumif;onf orEÅ pu©K'DyeDusrf;ESif hvnf;aumif;? *kVwå0dedpä,usrf;tajzESif hvm0w¬KaMumif;onf orEÅ pu©K'DyeDusrf;ESif hvnf;aumif;? *kVwå0dedpä,usrf;tajzESif h
vnf;aumif; rukdufnDjcif;?(3)þ0w¬Konf Zif;r,frSay:xGufvmaom 0w¬KjzpfNyD;? Zif;r,fokdYvnf;aumif; rukdufnDjcif;?(3)þ0w¬Konf Zif;r,frSay:xGufvmaom 0w¬KjzpfNyD;? Zif;r,fokdY
vnf;aumif; rukdufnDjcif;?(3)þ0w¬Konf Zif;r,frSay:xGufvmaom 0w¬KjzpfNyD;? Zif;r,fokdYvnf;aumif; rukdufnDjcif;?(3)þ0w¬Konf Zif;r,frSay:xGufvmaom 0w¬KjzpfNyD;? Zif;r,fokdYvnf;aumif; rukdufnDjcif;?(3)þ0w¬Konf Zif;r,frSay:xGufvmaom 0w¬KjzpfNyD;? Zif;r,fokdY
rGefrSwqifha&mufvmjcif;? (4)þ0w¬KaMumif;onf &mZ0if? *EÅ0ifwk d YESif hrukdufnDjcif;?rGefrSwqifha&mufvmjcif;? (4)þ0w¬KaMumif;onf &mZ0if? *EÅ0ifwk d YESif hrukdufnDjcif;?
rGefrSwqifha&mufvmjcif;? (4)þ0w¬KaMumif;onf &mZ0if? *EÅ0ifwk d YESif hrukdufnDjcif;?rGefrSwqifha&mufvmjcif;? (4)þ0w¬KaMumif;onf &mZ0if? *EÅ0ifwk d YESif hrukdufnDjcif;?rGefrSwqifha&mufvmjcif;? (4)þ0w¬KaMumif;onf &mZ0if? *EÅ0ifwk d YESif hrukdufnDjcif;?
(5) o*Fg,emwif0de,yd#uwf? "r®y'ESifh edum,fig;&yftwGif;&Sd Ak'¨KyÜwådqkdif&m okwåefrsm;wGif(5) o*Fg,emwif0de,yd#uwf? "r®y'ESifh edum,fig;&yftwGif;&Sd Ak'¨KyÜwådqkdif&m okwåefrsm;wGif
(5) o*Fg,emwif0de,yd#uwf? "r®y'ESifh edum,fig;&yftwGif;&Sd Ak'¨KyÜwådqkdif&m okwåefrsm;wGif(5) o*Fg,emwif0de,yd#uwf? "r®y'ESifh edum,fig;&yftwGif;&Sd Ak'¨KyÜwådqkdif&m okwåefrsm;wGif(5) o*Fg,emwif0de,yd#uwf? "r®y'ESifh edum,fig;&yftwGif;&Sd Ak'¨KyÜwådqkdif&m okwåefrsm;wGif
ryg0ifjcif;?(6)ZrÁKywdrif;0w¬KaMumif;onf?r[m,eAk'¨bmomü Ak'¨trdwmbpwif ay:aygufryg0ifjcif;?(6)ZrÁKywdrif;0w¬KaMumif;onf?r[m,eAk'¨bmomü Ak'¨trdwmbpwif ay:ayguf
ryg0ifjcif;?(6)ZrÁKywdrif;0w¬KaMumif;onf?r[m,eAk'¨bmomü Ak'¨trdwmbpwif ay:aygufryg0ifjcif;?(6)ZrÁKywdrif;0w¬KaMumif;onf?r[m,eAk'¨bmomü Ak'¨trdwmbpwif ay:aygufryg0ifjcif;?(6)ZrÁKywdrif;0w¬KaMumif;onf?r[m,eAk'¨bmomü Ak'¨trdwmbpwif ay:ayguf
onfh bDpD(1)&mpkxda&S;usaom0w¬KaMumif; r[kwfjcif;(7)Ak'¨0ifr[m0ifusrf;rsm;wGif þ0w¬Konfh bDpD(1)&mpkxda&S;usaom0w¬KaMumif; r[kwfjcif;(7)Ak'¨0ifr[m0ifusrf;rsm;wGif þ0w¬K
onfh bDpD(1)&mpkxda&S;usaom0w¬KaMumif; r[kwfjcif;(7)Ak'¨0ifr[m0ifusrf;rsm;wGif þ0w¬Konfh bDpD(1)&mpkxda&S;usaom0w¬KaMumif; r[kwfjcif;(7)Ak'¨0ifr[m0ifusrf;rsm;wGif þ0w¬Konfh bDpD(1)&mpkxda&S;usaom0w¬KaMumif; r[kwfjcif;(7)Ak'¨0ifr[m0ifusrf;rsm;wGif þ0w¬K
aMumif; ryg&S d jcif;(8)omoemhorkdif;wGif pBuFm0aw;rif;t,ltqonf taomuacwfaMumif; ryg&S d jcif;(8)omoemhorkdif;wGif pBuFm0aw;rif;t,ltqonf taomuacwf
aMumif; ryg&S d jcif;(8)omoemhorkdif;wGif pBuFm0aw;rif;t,ltqonf taomuacwfaMumif; ryg&S d jcif;(8)omoemhorkdif;wGif pBuFm0aw;rif;t,ltqonf taomuacwfaMumif; ryg&S d jcif;(8)omoemhorkdif;wGif pBuFm0aw;rif;t,ltqonf taomuacwf
aemufykdif;wGifom ay:aygufvmaomt,ltqjzpfjcif;? ponfwkdYaMumifh þpsmerkj'´m qif;wkawmfaemufykdif;wGifom ay:aygufvmaomt,ltqjzpfjcif;? ponfwkdYaMumifh þpsmerkj'´m qif;wkawmf
aemufykdif;wGifom ay:aygufvmaomt,ltqjzpfjcif;? ponfwkdYaMumifh þpsmerkj'´m qif;wkawmfaemufykdif;wGifom ay:aygufvmaomt,ltqjzpfjcif;? ponfwkdYaMumifh þpsmerkj'´m qif;wkawmfaemufykdif;wGifom ay:aygufvmaomt,ltqjzpfjcif;? ponfwkdYaMumifh þpsmerkj'´m qif;wkawmf
rsm;onf ZrÁKywdrif;cRwfcef;ukd &nfnTef;íoGef;vkyfcJhonfh qif;wkawmfrsm; rjzpfEkdif[k,lqrsm;onf ZrÁKywdrif;cRwfcef;ukd &nfnTef;íoGef;vkyfcJhonfh qif;wkawmfrsm; rjzpfEkdif[k,lq
rsm;onf ZrÁKywdrif;cRwfcef;ukd &nfnTef;íoGef;vkyfcJhonfh qif;wkawmfrsm; rjzpfEkdif[k,lqrsm;onf ZrÁKywdrif;cRwfcef;ukd &nfnTef;íoGef;vkyfcJhonfh qif;wkawmfrsm; rjzpfEkdif[k,lqrsm;onf ZrÁKywdrif;cRwfcef;ukd &nfnTef;íoGef;vkyfcJhonfh qif;wkawmfrsm; rjzpfEkdif[k,lq
ygonf/ygonf/
ygonf/ygonf/ygonf/
&ckdifa0omvDacwfwGif r[m,eAk'¨bmomonfvnf; ax&0g'ESifhtNydKifxGef;um;cJhyg&ckdifa0omvDacwfwGif r[m,eAk'¨bmomonfvnf; ax&0g'ESifhtNydKifxGef;um;cJhyg
&ckdifa0omvDacwfwGif r[m,eAk'¨bmomonfvnf; ax&0g'ESifhtNydKifxGef;um;cJhyg&ckdifa0omvDacwfwGif r[m,eAk'¨bmomonfvnf; ax&0g'ESifhtNydKifxGef;um;cJhyg&ckdifa0omvDacwfwGif r[m,eAk'¨bmomonfvnf; ax&0g'ESifhtNydKifxGef;um;cJhyg
onf/ &ckdif a0omvDrif;rsm;onf rdrdykdife,fajrtwGif;ü vGwfvyfpGmukd;uG,fcGifhûycJhayonf/onf/ &ckdif a0omvDrif;rsm;onf rdrdykdife,fajrtwGif;ü vGwfvyfpGmukd;uG,fcGifhûycJhayonf/
onf/ &ckdif a0omvDrif;rsm;onf rdrdykdife,fajrtwGif;ü vGwfvyfpGmukd;uG,fcGifhûycJhayonf/onf/ &ckdif a0omvDrif;rsm;onf rdrdykdife,fajrtwGif;ü vGwfvyfpGmukd;uG,fcGifhûycJhayonf/onf/ &ckdif a0omvDrif;rsm;onf rdrdykdife,fajrtwGif;ü vGwfvyfpGmukd;uG,fcGifhûycJhayonf/
okdYaomf"n0wDacwfrS qif;oufvmcJhaom ax&0g'omoemawmfrSm wdrfûryfaysmufuG,fcJhjcif;okdYaomf"n0wDacwfrS qif;oufvmcJhaom ax&0g'omoemawmfrSm wdrfûryfaysmufuG,fcJhjcif;
okdYaomf"n0wDacwfrS qif;oufvmcJhaom ax&0g'omoemawmfrSm wdrfûryfaysmufuG,fcJhjcif;okdYaomf"n0wDacwfrS qif;oufvmcJhaom ax&0g'omoemawmfrSm wdrfûryfaysmufuG,fcJhjcif;okdYaomf"n0wDacwfrS qif;oufvmcJhaom ax&0g'omoemawmfrSm wdrfûryfaysmufuG,fcJhjcif;
r&S dyg/ r[m,eomoemonf *ky Üwtifyg,mrSa&muf&S dvmonf h tif'k dtm&d,efrsm;?r&S dyg/ r[m,eomoemonf *ky Üwtifyg,mrSa&muf&S dvmonf h tif'k dtm&d,efrsm;?
r&S dyg/ r[m,eomoemonf *ky Üwtifyg,mrSa&muf&S dvmonf h tif'k dtm&d,efrsm;?r&S dyg/ r[m,eomoemonf *ky Üwtifyg,mrSa&muf&S dvmonf h tif'k dtm&d,efrsm;?r&S dyg/ r[m,eomoemonf *ky Üwtifyg,mrSa&muf&S dvmonf h tif'k dtm&d,efrsm;?
tif'kdrGef*kdvGKdufrsm;onfaqmifcJhMujcif; jzpfygonf/tif'kdrGef*kdvGKdufrsm;onfaqmifcJhMujcif; jzpfygonf/
tif'kdrGef*kdvGKdufrsm;onfaqmifcJhMujcif; jzpfygonf/tif'kdrGef*kdvGKdufrsm;onfaqmifcJhMujcif; jzpfygonf/tif'kdrGef*kdvGKdufrsm;onfaqmifcJhMujcif; jzpfygonf/
at'D(6)&mpkaESmif;ykdif;wGif at'D(6)&mpkaESmif;ykdif;wGif
at'D(6)&mpkaESmif;ykdif;wGif at'D(6)&mpkaESmif;ykdif;wGif at'D(6)&mpkaESmif;ykdif;wGif ax&0g'omoem &ckdifjynfwGifxGef;um;aeonfh taxmuftxm;
tjzpf? *kyÜwtu©&mygVdbmomjzifh a&;xkd;xm;onf ausmufpmwpfcsyfrSm? a0omvDrif;wpfyg;wnfxm;
cJhonfh ausmufapwDwpfqlrS&&Sdonfh ausmufcsyfjzpfygonf/ ausmufpmwGif a,"r®m*gxmawmfukd
a&;xkd;xm;ygonf/(OD;pHomatmif?]]---&ckdifjynfokH;tu©&m}}? pm-ykH(22))/(OD;pHomatmif?]]---&ckdifjynfokH;tu©&m}}? pm-ykH(22))/
(OD;pHomatmif?]]---&ckdifjynfokH;tu©&m}}? pm-ykH(22))/(OD;pHomatmif?]]---&ckdifjynfokH;tu©&m}}? pm-ykH(22))/(OD;pHomatmif?]]---&ckdifjynfokH;tu©&m}}? pm-ykH(22))/
a0omvDpjErif;rsm;onf a0omvDpjErif;rsm;onf
a0omvDpjErif;rsm;onf a0omvDpjErif;rsm;onf a0omvDpjErif;rsm;onf M.Collis? a'gufwmoef;xGef;ponfh yk*¾dKvfrsm;a&;om;ouJhokdY [dELrif;
rsm;? oD0*kdPf;0ifrsm;r[kwfMuyg/ Ak'bmom0ifrsm;jzpfMuaMumif;awGU&ygonf/ þokdYqkdvQif a0omvD
acwf &ckdifjynfwGif ,SOfíxGef;um;aecJhonfh ygVdAk'0g'*kdPf;ESifh ouúwAk'0g'*kdPf;rsm;\tajctae
udk qef;ppfMunfhygrnf/
em**sKeduGef'grS ausmufxGif½kyf<ursm;ukd? Zmwuusrf;?ed'geuxmusrf;?vvdwå0dw¬m&usrf;?
r[m0w¬Kusrf;? Ak'¨p&dwusrf;? ok'¨p&wusrf;? okE´&eE´umAsusrf;?'dAsm0'geusrf;? okr*Fvm0dvmodeD
usrf;?r[my&dedAÁmeokwfESifh "r®y'tXuxmusrf;rsm;rS Zmwfvrf;ZmwfuGufrsm;ukd o½kyfazmfxGif;xk
xm;ygonf/ em**sKeduGef'gwGif ygVd*kdPf;ESifh ouúw*kdPf;rsm;twlwuGaexkdifMuygonf/ ygVd*kdPf;ESifh
ouúw*kdPf;rsm; qufqHa&;rjywfawmufyg(Nidrf;ausmf ]]aiGawmif}}? 1973-&efukef-pm-50)(Nidrf;ausmf ]]aiGawmif}}? 1973-&efukef-pm-50)
(Nidrf;ausmf ]]aiGawmif}}? 1973-&efukef-pm-50)(Nidrf;ausmf ]]aiGawmif}}? 1973-&efukef-pm-50)(Nidrf;ausmf ]]aiGawmif}}? 1973-&efukef-pm-50)/
xif&Sm;aomtXuxmq&m&SifAk'¨aCmoonf twå'óD? Ak'¨rdwåESifh Ak'¨a'0[laom rax&f
okH;yg;awmif;yefí ZmwutXuxmukd pD&ifygonf(ZmwutXuxm(Ek'´uedum,? yxrbma*g)(ZmwutXuxm(Ek'´uedum,? yxrbma*g)
(ZmwutXuxm(Ek'´uedum,? yxrbma*g)(ZmwutXuxm(Ek'´uedum,? yxrbma*g)(ZmwutXuxm(Ek'´uedum,? yxrbma*g)
&efukef? Ak'¨omoemtzGJU 1959?1-2)&efukef? Ak'¨omoemtzGJU 1959?1-2)
&efukef? Ak'¨omoemtzGJU 1959?1-2)&efukef? Ak'¨omoemtzGJU 1959?1-2)&efukef? Ak'¨omoemtzGJU 1959?1-2)/ xkdYaMumifh r[d Hou*kdPf;acgif;aqmif Ak'¨a'0ESifh r[m0d[m&
0goD*kdPf;0if &Sifr[mAk'¨aCmowkdY\ yk*¾dKvfa&;qufqHrI? ,if;*kdPf;rsm;tMum;tmCmwr&SdrI? rdrd
,kHMunfaom0g'ukd Nidrf;csrf;pGmukd;uG,fvkdufemMuonfukd awGU&ygnf/ ,if;tjyif0okAE¨K\twåKyÜwåd
ukda&;om;cJhonfh t&Sify&rwå(at'D-499-569)\a&;om;csuft& em**sKdeduGef'gwGif &[ef; wpfyg;
onf? *kdPf;tm;vkH;\yd#uwfrsm;ukd ESHUpkyf&onf/ tao;pdwfavhvmqnf;yl;&onf[k od&ygonf/
(S. Dutt, "Buddhist Monks and Monasteries", London, 1962, P-176/a'gufwmWinternitzuygVdyd#uwfawmf
ESifh ouúwyd#uwfawmfwkdYonf rlvr*"Dyd#uwfawmfrSul;,lcJhMujcif;jzpfí? ygVdyd#uwfawmfvmed
um,rsm;ukd ouúwyd#uwfawmfwGif]tm*r}[laomtrnfjzifh&SdaMumif;qkdygonf(&SifZm*&mbd0Ho(&SifZm*&mbd0Ho
(&SifZm*&mbd0Ho(&SifZm*&mbd0Ho(&SifZm*&mbd0Ho
(jyef)?]tdE´d,pmayorkdif;(Ak'¨pmayu@)?(jyef)?]tdE´d,pmayorkdif;(Ak'¨pmayu@)?
(jyef)?]tdE´d,pmayorkdif;(Ak'¨pmayu@)?(jyef)?]tdE´d,pmayorkdif;(Ak'¨pmayu@)?(jyef)?]tdE´d,pmayorkdif;(Ak'¨pmayu@)?&efukef-pm-355)/ a&S;OD;ykdif;ouúwyd#uwfawmfonf
okwåef pDpOfykHrsm;? rmwdumpDpOfykHrSvGJí ygVdyd#uwfawmfESifh uGJvGJrIrsm;pGmr&Sdao;onf[kvnf;
od&ygonf/Hsuen-Tsang\rSwfwrf;t&rl a0omvDESifhacwfûydifta&SUb*Fvm;e,for#wwGif
ewfausmif;rsm;pGm &Sdygonf/ ax&0g'*kdPf;0ifoHCmausmif;(30)ESifh oHCm(2000)&Sdonf[kod&ygonf/
I-tsing udk,fwkdkifwpfESpfMumaexkdifcJhonfh ta&SUb*Fvm;e,f[m&dauvûrdUtygt0if? tdE´d,ta&SUykdif;
wcGifü ax&0g'*kdPf;? r[moHCdu*kdPf;? oAÁwåd0g'*kdPf;uGJrsm;ESifh orÜwd,*kdPf; rsm;xGeff;um;aeygonf
(2(2
(2(2(2Takakusu, "I-tsing's Reords of the Buddhist Religion", Introduction, 1896, London)/ax&0g'omoem onf
oD[kdVfwGifckdifrmpGmxGef;um;aecJhaomfvnf;? tdEd,ajrmufykdif;wGifvnf; ruG,faysmufcJhyg(R.A. Gard,
"Buddhism"P-11) /tdEd,ajrmufykdif;a'orsm;wGif oHCmawmftm;vkH;onf rdrd\yg&rDOmPf&ifhoef a&;ESifh
vltrsm;onfvnf; rdrdwkdYtodw&m;&ifhoefjrifhrm;a&;twGuf? *kdPf;tm;vkH;\pmayusrf;*ef rsm;ukd
aqG;aEG;avh&SdMuygonf/(H.E. Luce, J.B.R.S.F.A.P Vol (II), P-302-303)/ wdbufbkef;awmfBuD; Taranathurl
r[m,eESifh ax&0g'wkdY,SOfíxGef;um;aecJhNyD;? cGJjcm;rIr&SdojzifhygVd*kdPf;ESifhouúw*kdPf; rsm;tMum;wGif
jyóemwpkHw&mr&SdaMumif;? Kuki jynfrsm;wGif r[m,e0g'onf *kdPf;trsKd;rsKd;uGJjym; oGm;aomfvnf;?
ax&0g'0de,ESifh tbd"r®mrsm;rSm qufvufíwnfwHhckdifNrJcJhonf[ka&;om;cJh\/(S.B.Qanungo, "A History
of Chittagong", P-84)/
a0omvDacwfwGif tdE´d,awmifykdif;? tr&0wD?em**sKeduGef'g? a'orsm;ESifhtdE´d,ajrmufykdif;?
ta&SUba*Fga'orsm;rSax&0g'omoemESifh r[m,eomoemwkdYa&muf&SdxGef;um;cJhNyD;? ,if;a'orsm;rSm
uJhokdkYyif? ygVdAk'0g'*kdPf;ESifh ouúwAk'0g'*kdPf;wkdYonf tmCmww&m;r&SdMuyJ? pmayt,l0g'rsm;ukd
tjyeftvSefaqG;aEG;avhvm ñSdEIdif;jcif;jzifh Nidrf;csrf;pGmukd;uG,fcJhMuygonf/ a0omvDrif;rsm;uvnf;
wkdif;jynftwGif;vGwfvyfpGm,kHMunfukd;uG,fcGifhûyxm;NyD;? bmoma&;*kdPf;wpfckESifhwpfck? ,kdif;yif;ulnD
rI? vª'gef;pGefYBuJrIrsm;&SdaecJhMuonfukd tmeEpjErif;\aqmif&Gufcsufrsm;u oufaojyvsuf&Sdygonf/
&ckdifjynfonf wkdif;oljynfom;wkdYtm; vGwfvyfpGmukd;uG,fcGifhûyaom wkdif;jynfjzpfonf/
xkdYaMumifh*kdPf;uGJrsm;ay:vmNyD;aemufwGif? [de,e*kdPf;0if? r[m,e*kdPf;0if[kcGJjcm;rIr&Sdacs/ a0om
vDacwfwGif ax&0g'Drsm;? r[m,e0g'Drsm;? jA[®P0g'Drsm;&SdMuygonf/ xkdolwkdYtm;vkH;ukdvGwfvyf
kpGm ukd;uG,fcGifhay;xm;jcif;jzpfí? a&m,SufaeMujcif;r[kwfyg(OD;atmifomOD;]]Ak'¨omoemESifh(OD;atmifomOD;]]Ak'¨omoemESifh
(OD;atmifomOD;]]Ak'¨omoemESifh(OD;atmifomOD;]]Ak'¨omoemESifh(OD;atmifomOD;]]Ak'¨omoemESifh
&ckdifjynf}}?pm-12)&ckdifjynf}}?pm-12)
&ckdifjynf}}?pm-12)&ckdifjynf}}?pm-12)&ckdifjynf}}?pm-12)/
a0omvDacwfwGif ygVdAk'0g'*kdPf;ESifh,SOfí ouúwAk'bmom*kdPf;rsm;vnf; xGef;um;aecJhonf
rSm trSefyifjzpfygonf/ okdYaomfa0omvDacwfwGif? a,"r®m*gxmuJhokdY ygVdouúwusrf;rsm;wGifyg&Sd
aom omoema&;qkdif&mpmayrsm;tjyif rdrdwkdY\tvª'geudpörsm;? avmuD? avmukwå&maqmif&Gufcsuf
rsm;ESifhywfoufí rSwfwrf;a&;xkd;&mwGif ouúwbmomukdom a&G;cs,fa&;xkd;avh&SdMuonfukdaxmuf
½IvQif r[m,eAk'bmomonf ax&0g'xufykdíwGifus,fcJhrnfjzpfonfhtjyif? ouúwbmomukdjynfol
okH;bmomtjzpfowfrSwfokH;pGJcJhonf[k ,lq&ygonf/
eDwdpjErif;rdzk&m;ausmufpmwGif r[m,eusrf;rsm;wGif vm&Sdonfh ouúwbmom]a,"r®m*gxm}
ukd a&;xkd;xm;ygonf/ okdYaomfapwDawmf vª'gef;&onfh&nf&G,fcsufukd ouúwbmomjzifhyifa&;xkd;
&mü ]]owå0gtaygif;wkdYonf tjrwfqkH;aomtodOmPfw&m;ukd &&SdMuapjcif;tusKd;iSg}}[k (a&S;a[mif;(a&S;a[mif;
(a&S;a[mif;(a&S;a[mif;(a&S;a[mif;
okawoeESpfcsKyftpD&ifcHpm-1956/57/pm-20)okawoeESpfcsKyftpD&ifcHpm-1956/57/pm-20)
okawoeESpfcsKyftpD&ifcHpm-1956/57/pm-20)okawoeESpfcsKyftpD&ifcHpm-1956/57/pm-20)okawoeESpfcsKyftpD&ifcHpm-1956/57/pm-20)/az:jyxm;ygonf/ ax&0g'DwkdY\t"duyef;wkdifonf
tjrifhjrwfqkH;aomtodOmPfjzpfonfh t&[wår*fOmPfzkdvfOmPfukd &nfrSef;Muygonf/ eDwdpjE´rif;
rdzk&m; ausmufpmwGif ax&0g't,ltqukdvnf;awGUjrif&ygonf/
a0omvDrif;rsm;onf bmomt,l0g'? *kdPf;*PcGJjcm;rIr&SdyJ? vª'gef;í tm;ay;tm;a`rSmufûyMuol
rsm;jzpfMuygonf/ tmeE´pjE´rif;\aqmif&Gufcsufrsm;wGif jA[ ®P? r[m,ebmom0ifrsm;twGuf?
vª'gef;apmifha&SmufrIrsm;&SdcJhaomfvnf; olonfr[m,eOyoumwpfOD;jzpfonf[k qkdEkdifOD;rnfr[kwf
ay/´tm;vkH;aombmom? omoemukdulnDapmifha&Smufoljzpfygonf/ a0omvDacwftaxmuftxm;
rsm;t& ygVdESifhouúwpmayESpfrsKd;vkH;&SdcJh&m? a0omvDacwfpjE´rif;rsm;onf? tdEd,awmifykdif;a'oESifh?
tdEd,ta&SUajrmufykdif;a'orsm;wGifuJhokdY? rdrdwkdYtodOmPf? yg&rD&ifhoefjrifhrm;a&;twGuf? ygVdouúw
usrf;pmrsm;ukdvnf; qnf;yl;avhvmcJhMurnf[k ,lq&ygonf/ tmeE´pjE´rif;onf xkdokdYaumi;frIrsm;
ûyjcif;aMumifhyif? wmjrywåejynf(,©Kb*Fvm;e,fTamlukûrdU)(a&S;a[mif;ESpfcsKyftpD&ifcHpm-1956^57/(a&S;a[mif;ESpfcsKyftpD&ifcHpm-1956^57/
(a&S;a[mif;ESpfcsKyftpD&ifcHpm-1956^57/(a&S;a[mif;ESpfcsKyftpD&ifcHpm-1956^57/(a&S;a[mif;ESpfcsKyftpD&ifcHpm-1956^57/
t-19)t-19)
t-19)t-19)t-19)jynfh&Sifrif;u orD;awmfyifqufojcif;cH&ygonf/
tmeE´pjE´rif;onf *dvmarCrif;\wkdif;jynf(okdYr[kwf) oD[kdVfuRef;(oef;xGef;?]]acwfa[mif;(oef;xGef;?]]acwfa[mif;
(oef;xGef;?]]acwfa[mif;(oef;xGef;?]]acwfa[mif;(oef;xGef;?]]acwfa[mif;
jrefrm&mZ0ifpmwrf;(1)?pm-75jrefrm&mZ0ifpmwrf;(1)?pm-75
jrefrm&mZ0ifpmwrf;(1)?pm-75jrefrm&mZ0ifpmwrf;(1)?pm-75jrefrm&mZ0ifpmwrf;(1)?pm-75/
OD;pHomatmif]]tmeE´pjE´}} pm-213/ OD;pHomatmif]]tmeE´pjE´}} pm-213/
OD;pHomatmif]]tmeE´pjE´}} pm-213/ OD;pHomatmif]]tmeE´pjE´}} pm-213/ OD;pHomatmif]]tmeE´pjE´}} pm-213/ 'P.Gutman, "Ancient Arakan,
P-48) rS &[ef;awmfrsm;twGuf w&m;a[myv’ifrsm;? ykd;ouFef;rsm;ukday;ykdYvª'gef;ygonf/ tmeEpjErif;
onf r[m,e*kdPf;okH;ouúwbmomukd ausmufpma&;xkd;&mwGif tokH;ûycJhaomfvnf;? &[ef;awmf
rsm;twGuf vªbG,fypönf;rsm;ukd? a0;vHaomoD[kdVfuRef;rS ax&0g'&[ef;rsm;twGuf ay;ykdYvª'gef;onf
ukd ausmufpma&;xkd;cJhygonf/ a0omvDacwfjynfyomoemqufqHa&;ESifh ywfoufí þtcsufwpfck
om ausmufpmwGifawGU&Sd&ygonf/ þtaxmuftxm;tm;jzifhqkdvQif tmeE´pjE´rif;onf ax&0g'
Ak'¨bmom0iftjzpf,lqbG,fjzpfygonf/ tmeE´pjE´rif;onf? c&pfESpftpykdif;uyif tdEd,awmifykdif;?
oD[kdVfuRef;wkdYESifh omomema&;qufqHrItpOftvmukd xdef;odrf;í ax&0g'omoemawmftwGuf
BudK;yrf;aqmif&GufrIukdazmfjycJhygonf/ xkdYaMumifh yk*HwGif usefppfom;rif;yd#uwfawmfa&;ul;csdefxuf
ESpf-300cefYapmí? &ckdifjynfwGif? tmeEpjErif;a&;ul;aom yd#uwfawmfonf oD[kdVfrSygVdyd#uwfawmf
jzpfonf[k ,lqoifhygonf/
at'D-729-cefYwGif tmeE´pjE´rif;ewf&GmpHNyD;aemuf &ckdifjynfonf EkdifiHa&;rNidrfroufrIrsm;jzifh?
ESpf-50cefYumvukd jzwfoef;cJh&NyD;? at'D 788wGif r[mpjErif;onf a0omvDûrdUawmfukd jyefvnfûyjyif
í eef;pHcJh\/ olonfAk'¨omoemawmfukd ouf0if,kHMunfaomrif;wpfyg;jzpfí? r[mrkedqif;wkawmf
BuD;tm; a&Tjzifhûyvkyfaomrukd#fo&zlukd qufuyfvª'gef;ygonf(pE´rmvvuF&?]]&ckdif&mZ0ifusrf;}}(pE´rmvvuF&?]]&ckdif&mZ0ifusrf;}}
(pE´rmvvuF&?]]&ckdif&mZ0ifusrf;}}(pE´rmvvuF&?]]&ckdif&mZ0ifusrf;}}(pE´rmvvuF&?]]&ckdif&mZ0ifusrf;}}
y-wGJ? 1997?&efukef?pm-284)y-wGJ? 1997?&efukef?pm-284)
y-wGJ? 1997?&efukef?pm-284)y-wGJ? 1997?&efukef?pm-284)y-wGJ? 1997?&efukef?pm-284)/ &mZ0ifrsm;wGif azmfjycsuft& at'D788rS 957xdpkd;pHcJhMuaom a0omvD
pjE´rif;(9)yg;onf? ax&0g'omoemawmfukd ouf0if,kHMunfMuonf/ tcsKdUaomrif;rsm;wnfxm;
ukd;uG,fcJhonfh? bk&m;? ykxkd;tcsKdUukd ,ckwkdifawGUjrif&ygao;onf/
okdYaomf tdEd,EkdifiHwGif emvEmwuúokdvfBuD; ûydvJoGm;NyD;aemuf? tdEd,ta&SUajrmufykdif;b*Fvm;
e,fajrü &ckdife,ferdwftwGif; tygt0ifjzpfaom ppfwaumif;a'oonf r[m,eAk'bmomjzefYjzL;&m
A[kdvfXmejzpfvmcJhygonf(A History of Chittagong, P-84)/ a'gufwmN.N. Lawu b*Fvm;wGifygvrif;rsm;
wefckd;xGef;awmufcsdefü ppfwaumif;wGif r[m,e*kdPf;rsm;xGef;um;cJhonf[k qkdygonf/ ppfwaumif;
wGif at'D 9-&mpkrS? 10-&mpktwGif; r[m,e*kdPf;rsm;xGef;um;cJhonfh taxmuftxm;rsm;awGU&yg
onf/ t0avmudawoGm&? y'rygPd?rOöLoD&d? avmuemx? arwås,s? wm&m(okdYr[kwf) Ak'¨owåd?
ZrÁmv? bok0g&? ponfhbk&m;avmif;ewfom;ewforD;rsm;\ qif;wkrsmonf? r[m,eAk'¨bmom\
taxmuftxm;rsm;yif jzpfMuygonf (A History of Chittagong , P-86)/ M. Collis url at'D 788rS
957xd pkd;pHcJhMuonfh &ckdifa0omvDrif;rsm;onf ppfwaumif;ukd pkd;rkd;cJhMuNyD;? r[m,eAk'¨bmomukd
tm;ay;cJhMuonf[kqkdonfhtjyif? r[m,eAk'¨bmomonfvnf; a0omvDokdYa&muf&SdcJhaMumif; qkdMu
onftjyif? a0omvDrS wEÅ&½kyf<ursm;u oufaojzpfaMumif;qkdygonf/ okdYaomf Taranathurl ax&
0g'omoemuG,faysmufjcif;r&SdcJh[kqkdygonf(Sanskrit Buddhism in Burma, P-89)/
wEÅ&0g'onf at'D-8&mpkrSpí? tmoHESifh b*Fvm;e,frsm;rS pwifay:aygufcJhNyD; ,if;a'orsm;
wGif trsm;qkH;xGef;um;cJhNyD;? ywf0ef;usifEkdifiHrsm;okdY ysHUESHUcJhonf[k (tdEd,pmayorkdif;(Ak'pmayu@)}}?(tdEd,pmayorkdif;(Ak'pmayu@)}}?
(tdEd,pmayorkdif;(Ak'pmayu@)}}?(tdEd,pmayorkdif;(Ak'pmayu@)}}?(tdEd,pmayorkdif;(Ak'pmayu@)}}?
pm-584)pm-584)
pm-584)pm-584)pm-584),lqaomfvnf;? eDayg? wdbufESifh w½kyfjynfwkdYtjyif? jrefrmEkdifiHtv,fykdif;okdY rsm;pGmysHUESHUcJhykH
&ygonf/ &ckdifjynfwGifrl wEÅ&Ak'¨bmomta&mifoef;½kHrQom&SdcJhrnf[k ,lq&ygonf/
q&mBuD;OD;pHomatmifu a0omvDwGif at'D-8&mpktwGif;u apwDtvªrSwfwrf;ygausmufpm
wpfcsyfukdazmfjyí? þausmufpmwGif apwDawmfvª&onfhaumif;rIaMumifh? avmb?a'go?arm[w&m;
wkdY csKyfNidrf;&mjrwfaomedAÁmefukd &ygvkd\[kqkawmif;xm;aMumif;? xkdYaMumifh þumvwGif &ckdifjynfü
xGef;um;cJhaom Ak'omoemonf aESmif;r[m,evnf;r[kwf? wEÅ&Ak'bmomvnf;r[kwf[k a&;om;
cJh\/ q&mBuD;u wEÅ&Ak'bmomonf &ckdifjynfwGifrxGef;um;cJhay/ wEÅ&Ak'bmomonf tdEd,EkdifiH
wGif at'D-8&mpkrS xifxif&Sm;&Sm;ay:aygufvmygonf/ ynm&Sifrsm;u b*Fvm;a'oukd rlpvifrsm;
wkdufckdufonfhtcg? wEÅ&&[ef;rsm;onf? &ckdifbufokdY OD;rvSnfhcJhyJ eDaygbufokdYxGufcGgoGm;cJhMuyg
onf/ þtcsufu &ckdifwkdYonf wEÅ&0g'ukdvufrcHcJhMuouJhokdY &ckdifjynfwGif wEÅ&0g'tajccs&ef
ae&mvyfyifr&SdaMumif; oufaojyjcif;jzpfygonf/ r[mrkedukef;awmfay:wGif ½kyfwk? ½kyf<u?trsKd;tpm;
trsm;tjym;&Sdonf/ þ½kyfvkH;½kyf<ursm;\acwfu &ckdifjynf\Ak'¨omoemukd ravhvmolomvQif?
þ½kyfvkH;½kyf<ursm;tm; wEÅ&Ak'¨bmomtaxmuftxm;rsm;[k ,lqayrnf[k a&;om;cJhygonf(The
Buddhist Art of Ancient Arakan, P-111)/okdYaomfvnf; tcsKdUurl a0omvD&Sd½kyf<ursm;wGif wEÅ&½kyf<u rsm;
yg0ifaMumif;? pjE´rif;rsm;vufxuf &ckdifjynfwGif wEÅ&0g'onf tajcckdifrmpGmxGef;um;cJhNyD;
pjE´rif;rsm;uyif tm;ay;tm;a`rSmufûycJhMuaMumif; qkdMuygonf(J.B.R.S. Soth Ann. Publi(1960), P-487)/
yk*HwGif taemf&xmrif;onf wEÅ&0g'ukd acsrIef;okwfoifcJhaomfvnf; wpdwfwa'oomvQif atmifjrif
cJhNyD;? usefppfom;vufxufwGifrS tNyD;ykdifacsrIef;um ax&0g'okdYajymif;vJEkdifcJhonf[k D.G.E.Hall
ua&;om;cJhzl;onf/ &ckdifwGif wEÅ&0g'ysHUESHUcJhzl;onf okdYr[kwf rysHUESHUcJh[laomtcsufESifh ywfoufí
uRefawmfwkdYxnfhoGif;pOf;pm;oifhonfrSm? wEÅ&0g'onf &ckdife,ftwGif;(okdYr[kwf)&ckdif e,fESifh
qufpyfaeaom ta&SUb*Fvm;ESifh tmoHe,frsm;wGif at'D8-&mpkwGif pwifxGef;um;tm;aumif; cJhNcif;?
&ckdifa0omvDrif;rsm;onf vGwfvyfpGmukd;uG,fcGifh ay;í tjcm;bmomrsm;ukd tm;ay;ulnDcJh Mujcif;?
&ckdifjynftwGif; wEÅ&0g'ajcukwf,l&ef ae&muGufvyfr&Sdekdifawmhjcif;ESifh wEÅ&0g'onf? eDayg? wdbuf?
w½kyfjynfrsm;bufokdY ysHUESHUcJhjcif;ponfhtcsufrsm;yifjzpfygonf/
&ckdifjynfwGif ax&0g'omoemtppftrSefxGef;um;apvkdívnf;aumif;? jA[®P0g'ESifh r[m
,eAk'¨bmomwkdY\ tEÅ&m,fukdumuG,fvkdívnf;aumif;? &cdkifykdifppfwaumif;e,fajrtwGif;rSpí
BuD;xGm;vmaeaom wEÅ&0g'tEÅ&m,fukd umuG,fvkdívnf;aumif;? a0omvDjynf? oD&dpjE´rif;(at'D
903-935)onf ]]oD[VESifh 0g'wlbd}}qkdonfhtwkdif; oD[kdVfrS oHCmawmf(1000)yifhzdwfí? &ckdifjynfrS
oHCmawmf(1000)ESifhtwl? a0omvDwGif ax&0g'yd#uwfawmfESifh tXuxmusrf;tcskkKdUukd o*Fg,em
wifawmfrlcJhygonf(&ckdifjynfe,fjynfolaumifpD?]]&ckdifjynfe,fjzpfpOforkdif;(yOörwGJ)}}? pm-186/ar"(&ckdifjynfe,fjynfolaumifpD?]]&ckdifjynfe,fjzpfpOforkdif;(yOörwGJ)}}? pm-186/ar"
(&ckdifjynfe,fjynfolaumifpD?]]&ckdifjynfe,fjzpfpOforkdif;(yOörwGJ)}}? pm-186/ar"(&ckdifjynfe,fjynfolaumifpD?]]&ckdifjynfe,fjzpfpOforkdif;(yOörwGJ)}}? pm-186/ar"(&ckdifjynfe,fjynfolaumifpD?]]&ckdifjynfe,fjzpfpOforkdif;(yOörwGJ)}}? pm-186/ar"
ynmarmfuGef;vuFm½I)ynmarmfuGef;vuFm½I)
ynmarmfuGef;vuFm½I)ynmarmfuGef;vuFm½I)ynmarmfuGef;vuFm½I)/ xkdo*Fg,emwifukef;awmfay:rS ausmufqpftEkynmvuf&mrsm;ukd tdE´d,
awmifykdif;em**sKeduGef'grSvuf&mrsm;ESifhwlnDaMumif; Gangolyu rSwfcsufcszl;aMumif;od&onf(&ckdif(&ckdif
(&ckdif(&ckdif(&ckdif
a0omvDacwfAk'¨tEkynm}}? pm-15)a0omvDacwfAk'¨tEkynm}}? pm-15)
a0omvDacwfAk'¨tEkynm}}? pm-15)a0omvDacwfAk'¨tEkynm}}? pm-15)a0omvDacwfAk'¨tEkynm}}? pm-15)/
at'D 1018wGif av;ûrdUacwfpwifygonf/ av;ûrdUacwftwGif;? yOömûrdUwwd,ajrmufrif;jzpfaom
rif;&ifjzL(at'D-1039-1049)vufxufwGif &[EÅt&Sifjrwf (800)wkdY pka0;í yd#uwfokH;ykHukd o*Fg
,emwifcJhMuao;onf[k &ckdif&mZykHusrf;wGif awGU&ygonf/taMumif;&if;rSma0omvDacwfrSqif;ouf
vmaom&ckdifrlBudK;wrf;yd#uwfawmftm;?jznfhpGufjcif;?y,fESKwfjcif;?rûyyJckdifNrJpGm\xdef;odrf;Ekdif&efjzpfyg
onf/ tmeE´pjE´ausmufpm*gxm(50)wGif yg&SdouJhokdY a&Ta&;rif;a&; unpfa&;tm;jzifh ti,fpm;a&;
ul;wifaom o*Fg,emyGJi,frsKd;um; rif;&ifjzLvufxufxd &ckdifjynfwGif (11)BudrfrQ&SdcJhonf[k od&yg
onf(atmifcspfpdef?]]&ckdifjynfAk'¨omoemESifh omoemûyvkyfief;BuD;}}? &ckdifr*¾Zif;(4)? 1977?pm-(atmifcspfpdef?]]&ckdifjynfAk'¨omoemESifh omoemûyvkyfief;BuD;}}? &ckdifr*¾Zif;(4)? 1977?pm-
(atmifcspfpdef?]]&ckdifjynfAk'¨omoemESifh omoemûyvkyfief;BuD;}}? &ckdifr*¾Zif;(4)? 1977?pm-(atmifcspfpdef?]]&ckdifjynfAk'¨omoemESifh omoemûyvkyfief;BuD;}}? &ckdifr*¾Zif;(4)? 1977?pm-(atmifcspfpdef?]]&ckdifjynfAk'¨omoemESifh omoemûyvkyfief;BuD;}}? &ckdifr*¾Zif;(4)? 1977?pm-
130)130)
130)130)130)/
at'D-10&mpktwGif;rSpí &ckdifjynfwGif r[m,eESifh wEÅ&0g'wkdY vQifjrefpGm wdrfaumyaysmuf
oGm;ygonf/ ax&0g'omoemrSm ykdrkdpnfyifxGef;vif;vmygonf/ at'D(12)&mpkwGif oD[kdVfuRef;ü
t"r®0g'Drsm; aESmuf,SufzsufqD;rIaMumifh &cdkifjynf'ó&mZmrif;(at'D-1153-1165)vufxufü?
tukv0dZ,*Pygaru©t&Sifoljrwfonf aemufyg&[ef;(26)yg;ESifhtwl? oD[kdVfokdY<ua&mufum
ax&0g'omoemawmfukd jyefvnfûypkawmfrlcJh&ygonf/ ae&Oö&mawmifilacwf i&refrif;vufxufü
vnf; Owå&"r®oHCmh"dywdq&mawmfonf wynfhoHCm(36)yg;ESifhtwl oD[kdVfokdY omoemûy<ua&muf
cJhMuygonf/
avmif;MuufûrdUukdwnfaom tavmrmjzLrif;onf at'D-1256-ckwGif? &cdkifa&wyfrawmfoabFm
rsm;jzifh oD[kdVfuRef;okdY r[mrdwftjzpfoGm;a&mufcJhaomaMumifh? tavmrmjzLausmufpmwGif ]]odef;,kdVf
a&mufrif;[k a&;xkd;xm;onf/(armifBuD;pdef?]]avmif;Muufacwf&ckdifjynf}}&ckdifr*¾Zif;(4)? pm-119)/(armifBuD;pdef?]]avmif;Muufacwf&ckdifjynf}}&ckdifr*¾Zif;(4)? pm-119)/
(armifBuD;pdef?]]avmif;Muufacwf&ckdifjynf}}&ckdifr*¾Zif;(4)? pm-119)/(armifBuD;pdef?]]avmif;Muufacwf&ckdifjynf}}&ckdifr*¾Zif;(4)? pm-119)/(armifBuD;pdef?]]avmif;Muufacwf&ckdifjynf}}&ckdifr*¾Zif;(4)? pm-119)/
at'D-1279wGif avmif;MuufûrdUüeef;wufaom bk&ifrif;xD;onf? tdE´d,EkdifiHAk'¨*,mokdY<ua&muf
awmfrlcJhNyD;? Ak'¨*,mrS r[maAm"dykxkd;awmfBuD;ESifh *lbk&m;rsm;ukdrGrf;rHûyjyifum tvª'gersm;pGmûyvkyf
cJhygonf/ Ak'¨*,wGif ausmufpma&;xkd;cJhNyD; at'D-1295-wGif &ckdifjynfokdYjyefcJhygonf/
ajrmufOD;acwf bapmjzLrif;vufxuf(at'D1450-1481)wGif &ckdifjynfrS od'wåax&fonf oHCm
50jzifh taz:ûyí oD[kdVfokdY<ua&mufcJhygonf/ rif;Ambk&if oHwGJwGifpkd;pHpOfu? oHwGJrSt&SifawmaZm
om&ESifh ajrmufOD;rS t&Sif"r®0dvmowkdYonf oD[kdVfokdY<ua&mufcJhNyD;? tjyefwGif tHawmfwpfqlyifh
aqmifcJhí rif;bmBuD;onf oHwGJûrdUtHawmfapwDwGif XmyemcJhaMumif; &mZ0ifrsm;uazmfjyygonf/
,if;aemufoD[kdVfwGif t*Fvdyf&efaMumifh *kdPf;jynfh½kHrQyif oHCmrsm;pka0;í r&ekdifaomaMumifh
r[m0dZ,Am[krif;vufxufü? &mrnwkdif;rS oHCmukdvnf;aumif;? 0drv"r®ol&d,rif;ESifh 0drv
r[m&mZmwkdYvufxufwGif &ckdifjynfrSoHCmawmfrsm;yifhaqmifí omoemawmfukdjyefvnfûypkawmf
rlMu&ygonf(r[mpr®oBuFef]]omoemvuFm&pmwrf;}}[Hom0wDykHESdyfwkduf? 1956?&efukef?pm-36)(r[mpr®oBuFef]]omoemvuFm&pmwrf;}}[Hom0wDykHESdyfwkduf? 1956?&efukef?pm-36)
(r[mpr®oBuFef]]omoemvuFm&pmwrf;}}[Hom0wDykHESdyfwkduf? 1956?&efukef?pm-36)(r[mpr®oBuFef]]omoemvuFm&pmwrf;}}[Hom0wDykHESdyfwkduf? 1956?&efukef?pm-36)(r[mpr®oBuFef]]omoemvuFm&pmwrf;}}[Hom0wDykHESdyfwkduf? 1956?&efukef?pm-36)/
ajrmufOD;acwf rif;&mZmBuD;vufxuf (at'D-1563-1612)wGif oD[kdVfuRef;rS rax&fBuD;
wpfyg;onf aemufygrsm;ESifhtwla&muf&SdvmNyD; omoemûyay;yg&ef pmo0Pfqufvmojzifh?
ajrmufOD;ûrdUajrmufbufwefaqmif;q&mawmfESifh t&SifpEd0dvmoESpfyg;onf oHCmawmf(20)ESifh twl
oD[kdVfokdYomoûy<uoGm;aMumif;ESifh wzefomoem-2227-ckwGifvnf; &ckdifjynfrSoHCm(33)yg;ukd
yifhaqmifíoD[kdVfwGif omoemûyaponf[k?[oFwûrdU? t*¾r[my@dwt&SifambP\ ]]r[m'Gg&ed
um,omoemh'DyeDusrf;}}wGif awGU&ygonf/
ajrmufOD;ûrdUwGif rm½kyÜd,rif;eef;pHcsdefwGif oD[kdVfuRef;? 'kwd,0drv"r®ol&d,rif;} xHrS oHtzGJY
onf oabFmESpfpD;ESifha&mufvmNyD;? omoemûyay;yg&ef avQmufxm;ojzifh? at'D-1695-wGif?
owåXmeq&mawmfBuD;t&Sif£E´rOöLESifhavmif;Muufq&mawmft&SifeEdpuúwkdYonf? {upm&? A[kpm&?
aemufyg&[ef;(40)ESifh? oD[kdVfokdY<ua&mufí omoemûycJhygao;onf/ (OD;wifaz?]]&ckdifjynfe,f(OD;wifaz?]]&ckdifjynfe,f
(OD;wifaz?]]&ckdifjynfe,f(OD;wifaz?]]&ckdifjynfe,f(OD;wifaz?]]&ckdifjynfe,f
twGif; omoemawmfxGef;um;jyefYyGm;a&;?]]&ckdifo[m,r*¾Zif;(3)? 1996?pm-96)twGif; omoemawmfxGef;um;jyefYyGm;a&;?]]&ckdifo[m,r*¾Zif;(3)? 1996?pm-96)
twGif; omoemawmfxGef;um;jyefYyGm;a&;?]]&ckdifo[m,r*¾Zif;(3)? 1996?pm-96)twGif; omoemawmfxGef;um;jyefYyGm;a&;?]]&ckdifo[m,r*¾Zif;(3)? 1996?pm-96)twGif; omoemawmfxGef;um;jyefYyGm;a&;?]]&ckdifo[m,r*¾Zif;(3)? 1996?pm-96)/
txufwGifpma&;olwifjycJhonfhtwkdif;? "n0wDacwfrS ajrmufOD;acwfxd? &ckdifjynfAk'¨omoem
tpOftvm\uefYvefYjzwfykHum;csyfppfwrf;tusOf;rQukdavhvmjcif;jzifhf?&ckdifwkdYonf ysLvlrsKd;rsm;xuf
ykdrkda&S;usaomumvuyif? ax&0g'Ak'¨omoemukdvufcH&&SdcJhMuNyD;? raysmufysufatmifxdef;odrf;vm
cJhonfhtjyif? &ckdifjynfe,f\vuf&Sd Ak'omoemonf? r[m,erSqif;oufvmaom omoemr[kwfyJ?
"n0wDa0omvDacwfrSyif tpOftqufxdef;odrf;vmcJhonfh ax&0g'omoemawmfppfjzpfaMumif;
awGUjrif&ygonf/
oufolZm &SmykHawmf
oufolZm[laomtrnfukd &ckdifvlrsKd;wkdif;vkdvkd &ckdif&mZ0ifukd tweftoifhavhvmolwkdif;
Mum;zl;onf/ okdYaomftrsm;tm;jzifh odxm;MuonfrSm oufolZmonf? tdEd,rS&ckdifjynfokdYa&muf&SdcJh
aom r*kdrif;orD;wpfyg;jzpfonf[k odxm;Muygonf/ oufolZmonf tvGefvSyaom ukvm;
rif;orD;jzpfí? &ckdifbk&ifu odrf;,la`rSmufpm;awmfrlonf[k pma&;olwkdYi,fpOfu bkd;zGm;rdbrsm;xHrS
Mum;cJh&bl;ygonf/
&ckdif&mZ0ifrsm;wGifvm&Sdaom oufolZmrif;orD;tvSbGJU? &wkuAsmrsm;rSm tvGefyifzwfaumif;
ygonf/ okdYaomf&ckdif&mZ0iftapmifapmifwkdYukd vufvSrf;rDorQ avhvmMunhfaomtcg? oufolZmeSifh
ywfoufí rwljcm;em;aomazmfjycsufrsm;ukd awGUvm&ygonf/ azmfjycsuftrsm;tjym;ukd pkpnf;vQif
y"meusaomazmfjycsufESpf&yfukd awGU&ygonf/ yxrazmfjycsufrsm;rSm q&mirnf;\&ckdif&mZ0ifESifh
nDnGwfaomazmfjycsufrsm;jzpfMuonf/
oufolZmtm; acwfûydifrSwfwrf;tcsKdUESifh wkdufqkdifqef;ppfjcif;rûyrSD &mZ0ifvmjcm;em;aom
azmfjyrIrsm;ukd OD;pGmwifjyygrnf/
q&mirnf;\&ckdif&mZ0ifü ]]yqmrif;? rif;acgif;a&mifuG,fvGefvQif? yqmrif;om;oufolZmESifh
nDawmfESa&mifqDwkdY rif;tjzpfukd vkMuaomf? tpfukdoufolZmrEkdifaomaMumifh &ckdifjynfokdY oMupf-
1022-ck? 0gacgifvwGifa&mufvm\/ yqmrif;om;oufolZmonf &ckdifbk&ifpE´ok"r®&mZmrif;w&m;
xH ESrawmf]parÜyD}ukd ukd,fvkyfawmfay;í? avSpif;wpfaxmifruaomavSwkdYukdxnfhawmfrlí? ppful&ef
yg?a&S;ab;avmif;awmfwkdYykdifpkd;cJhaom wpfq,fhESpfyknmukd ,lawmfrlyg[kavQmufvmaomf}} [kawGU&yg
onf/ þ&mZ0ift& oufolZmonf rif;orD;wpfyg;r[kwfyJ? ESa&mifqD\aemifawmfrif;om;wpfyg;
jzpfygonf/ ,if;nDaemifESpfyg;xD;eef;vk&mppfyGJjzpfí? oufolZm½IH;edrfhum &cdkifajrmufOD;ûrdUawmfokdY
xGufajy;vmcJh&m? c&pf-1660ckMo*kwfvwGifa&muf&Sdvmonf/ oufolZmonftwlygvmaomESrawmf
]parÜyD}ukd pE´ok"r®&mZmrif;tm;qufoí ppfulawmif;cJhonf[k od&onf/ q&mirnf;&mZ0ifwGif
]]þokdYpE´ok"r®&mZmrif;BuD;onf oufolZmukd csD;rGrf;awmfrl\}}[k &wkuAsmtqkH;wGifazmfjyxm;onfh
twkdif; oufolZmESrawmfpaAÜyDukdvnf;aumif;? oufolZm\orD;awmfukdvnf;aumif; tzGJUtEGJUjzifh
azmfjyxm;rIwpkHw&mryg&Sdyg/ oufolZm\&ifaoG;orD;awmfESpfOD;ukd odrf;ykdufí? armif;rrdóHrsm;ESifh
crf;em;pGmxm;&SdaMumif;omvQif yg&Sdygonf/
tif;apmuf&mZ0iftqkdrSm e&ywdrif;BuD;pkd;pHawmfrlaomtcg? taemufypädra'oyqmjynfü
]rif;acgif;a&mif} rif;ûyawmfrlí? tkdrif;vwfaomfom;awmfBuD; tdrfa&SUrif;wvaomusLukd wkdif;jynf
tyfESif;rif;ûyawmfrlap\/ xkdrif;om;wvaomusLonf rw&m;ûyusifhojzifh? nDawmfESa&mifqDonf
ykefuefaomif;usef;ír&Ekdifojzifh? ESrawmfoufolZmwkdYESifhwuG xGufajy;0ifa&mufvmonfukd om,m
Nidrf;csrf;pGmaexkdifapí? oufolZmukdodrf;ykdufawmfrlvQuf? ta&miftqif;ukdcsD;rGrf;aomtm;jzifh e&ywd
rif;BuD;u tvSbGJUukdzGJUawmfrlaMumikf; vm&Sdygonf/ tif;apmuf&mZ0ift&? wvaomusL\ab;&ef
aMumifh xGufajy;vm&jcif;jzpfNyD; ajrmufOD;ûrdUawmfokdY &ckdifouú&mZf 1001(c&pf 1639)ckwGif a&mufvm
Muonf/ þ&mZ0ift& oufolZmonf rif;orD;wpfyg;jzpfonf/
&mZ0ifrsm;wGifvmaom t,ltqESpfrsKd;ukd EIdif;,SOfMunhfaomtcg-
(1)q&mirnf;&mZ0ift&? yqmrif;om;oufolZmESifh nDawmfESa&mifqD xD;eef;vkí? oufolZm
½IH;edrfh &ckdifjynfokdYajy;vmjcif;jzpfNyD;(okdYaomfq&mirnf;\&mZ0ifvm&wkwGif ]wvaomufusL}
xD;eef;&onf [kvnf;yg&Sdonf/ tif;apmuf&mZ0ift&? yqmtdrfa&SUrif;om; wvaomusLESifh nDawmf
Eka&mifqDwkdY ppfyGJjzpfí? Eka&mifpD½IH;edrfhojzifh?ESrawmfoufolZmukdac:um &ckdifjynfokdY xGufajy;
vmcJhonf/
(2)q&mirnf;&mZ0ift&? oufolZmrif;om;onf &ckdifjynfokdY pEok"r®&mZrif;vufxuf c&pf-
1660-ckESpfwGif a&muf&SdcJhNyD;? tif;apmuf&mZ0ift&? Eka&mifqDFESifh ESrawmfoufolZmwkdYonf? e&ywd
rif;vufxuf c&pf1639ESpfwGif a&muf&Sdvmygonf/
(3),if;&mZ0ifrsm;wGif yg&Sdaom oufolZmbGJUvuFmrsm;ukd EIdif;,SOfMunhfaomtcg? q&mirnf;
&mZ0ifvmoufolZmbGJU&wkvuFmESifh tif;apmuf&mZ0ifvmoufolZmbGJU&wkvuFmwkdYonf xyfwlxyf
rQ wlnDMuonfum;r[kwfyg/ q&mirnf;\&ckdif&mZ0ifwGif vuFm&wk(5)ykd'fyg0ifí tif;apmuf&mZ
0ifwGif &wk(7)ykd'fyg&Sdygonf/ q&mirnf;&mZ0ifvm &wkvuFmtykd'f(1)onf tif;apmuf&mZ0ifwGif
ryg&Sdyg/ xkduJhokdYyiftif;apmuf&mZ0ifvmvuFmtykd'f(5)(6)ESifh (7)wkdYonf? q&mirnf;\&ckdif&mZ0if
wGif ryg&Sdyg/ q&mirnf;&mZ0ifrSvuFmtykd'f(2)rS(5)txdonf? tif;apmuf&mZ0ifvmtykd'f(1)rS(4)
txdESifh pum;vkH;yg' tenf;i,fuGJvGJonfrSvGJí twlwlyifjzpfygonf/ ûcHíokH;oyfvQif tif;apmuf
&mZ0ifvm&wkvuFmrsm;onf q&mirnf;\&ckdif&mZ0ifvm&wkvuFmrsm;xufykdí tzGJUtEGJUaumif;
onf?ykdívSyonfukd awGU&ygonf/
xl;jcm;onfrSm q&mirnf;&mZ0ifwGif rif;orD;bGJUr[kwfbJ rif;om;bGJUjzpfaejcif;yifjzpfonf/
,if;&mZ0ifwGif]]a'0&mZm? olZmwrQ? EIdif;r&onfh? 'DyywfukH;? rif;tm;vkH;wkdY? &TifûyH;MunfjzL?½Iawmf
rlvnf;? onf;tkjywfacgif? aMuvkatmifvQif? ewfa,mifyrm? oufolZmum;}}[kvnf;aumif;?
]]rif;yqmum;?unmqif;oGif? oifvnf;a&S;u? b,foDvaMumifh?½lyvu©Pm? ig;jzmMueftif? pkHtif
nDpGm}}[kvnf;aumif;? oufolZmrif;om;onf Mueftifig;jzmESifh jynfhpkHaom unmyskKduav;toGif
Eke,facsmrGwfvSyaom rif;om;wpfyg;jzpfonf[k a&;zGJUxm;ygonf/ vuFm\tqkH;wGif ]]þokdY
pE´ok"r®&mZmrif;BuD;u oufolZmtm;csD;rGrf;awmfrl\}}[kvnf; azmfjyxm;ygonf/ oufolZmtm;
zGJUEGJUaom þ&wkykd'fonf tif;apmuf&mZ0ifwGif ryg&Sdyg/ tif;apmuf&mZ0ifvm vuFmyxrykd'fonf?
irnf;&mZ0ifvm 'kwd,tykd'fjzpfygonf/
wzef q&mirnf;\&mZ0ifwGif? Ekka&mifqDESifh oufolZmwkdY&efppfjzpfyGm;onf[k azmfjyNyD;rS ?
&wkvuFmtykd'f(2)wGif]]tif;apmuf&mZ0ifvmvuFmtykd'f(1)ygtwkdif;?]]rif;acgif&mZm? jynfom
wnfaxmif? jrifhatmif&Snfvsm;? tkdvwfjim;í? om;Mo&o? wvaomufusL? rif;rlonfhcg? usifh&m
roifh . . . .oufolZmwkdY? i,fpGmwnD? ESa&mifqDESifh ? wlNyDruGm}}[kwvaomufusLrif;ûyNyD; rw&m;
usifhojzifh oufolZmrif;om;onf ? nDjzpfoESa&mifqDESifh om;r,m;wkdYygrusef xGufajy;vmaMumif;?
a&SUaemufrnDqkdxm;ygonf/ þ&wkykd'fonf tif;apmuf&mZ0ifwGif tykd'f(1)tjzpfyg0ifae&m?
oufolZmonf vuFmt&? Eka&mifqD\tpfukdjzpfaeojzifh? e&ywdrif;BuD;tm; ESrawmfoufolZmukd
qufoonf[laomtqkdESifh qefYusifaeojzifh tif;apmuf&mZ0iftwGif;üvnf; a&SUaemufrnDnGwfrI
yg0ifaeonfukd awGU&ygonf/ aemifawmfBuD;wvaxmusLrif;ûyí &efppfjzpfyGm;Muonf[lonfukdrl
&wkvuFmuazmfjyaeygonf/ &ckdif&mZ0ifrsm;t&? ukvm;yqmrif;BuD;]]rif;acgifa&mif(okdYr[kwf)
rif;acgif&mZm}}uom;awmfBuD; wvaomusLukd xD;eef;tyfojzifh? eef;vkyGJ&efppfjzpfyGm;&m? ppfrEkdif
aom oufolZm? Eka&mifpDESifhrdom;pkrsm;tjyif? ESrawmf? ]]parÜyD}}ESifh &Jruftrsm;tjym; &ckdifjynfokdY
xGufajy;a&muf&SdcJhonf[k aumufcsufcsí&ygonf/ okdYaomf &ckdif&mZ0ifrsm;t&]oufolZm}onf
rif;om;jzpfonf(okdYr[kwf) rif;orD;jzpfonfukdum; rqkH;jzwfEkdifay/ ,if;tjyif? &mZ0ifESpfapmifvkH;
wGif yg0ifaomn vuFmkwpfykd'fwGif ]]bk&m;qk,l? arQmfawmfrlí? oufolZmaoG;? taxG;tBuD;? rif;orD;
ukd? xHeD;ruGm? apygawmfom;? rdóHrsm;ESifh}}[k vuFmwGif yg&Sdaomtcsufukdaxmufí? &ckdifrif;\tzGJU
tEGJUonf? oufolZm\ESrawmf parÜyDukdvnf;aumif;? oufolZmrif;orD;ukdvnf;aumif;? zGJUqkdoDukH;
jcif;r[kwfyJ? oufolZm\orD;awmfrif;orD;ukd zGJUEGJUoDukH;rIomjzpfonf[k ,lq&ygonf/
q&mBuD;OD;pHomatmifu &Sm½SL*smtaMumif;ESifhywfoufí &cdkif&mZ0ifwGif ryDrjyifjzpfaeonf/
&Sm½SL*smukdyif rif;orD;[kxifrSwfaeMuonf/ &Sm½SL*sm[laomtrnf jrefrmrIûy&mwGif ]oufolZm}
[kûyxm;onf/trSefwu,frSm &Sm½SL*smonf r*kdbk&if&S*s[ef\om;yifjzpfonf/ &ckdif&mZ0ifrsm;wGif
yg&Sdom&Sm½SL*sm\orD;tvSudk zGJUqkdonfh&wkrSm tvGefzwfíaumif;ayonf/ ,if;&wkwGif]]oufolZm
aoG;}}[ka&;ygvsuf? &mZ0ifq&mrsm;rSm;,Gif;aeMuonf[k a&;om;cJhygonf/
oufolZmqkdonfrSm r*kdppfajy;rif;om;&Sm½SL*smjzpfaMumif;ukd ?tdE´d,? b*Fvm;&mZ0ifrsm;ESifh?
acwfûydifrSwfwrf;rsm;?orkdif;ynm&Sifrsm;a&;om;csufrsm;t& od&Sd&NyD;jzpfygonf/
tdEd,EkdifiHr*kdtifyg,macwforkdif;wavQmufvkH;wGif c&pfESpf 1627-1658xdpkd;pHcJhaom &S*s[ef
bk&ifBuD;vufxufwGif t<u,f0qkH;jzpfonf[k orkdif;ynm&Sifrsm;rSwfwrf;wifMuonf/ &S*s[efbk&if
BuD;wGif om;awmf(4)yg;&Sdygonf/ ,if;om;awmfrsm;\trnfrsm;rSm ]]'g&m&SDukd;}}?]]&Sm½SL*sm}}?]]atmf&efZpf}}
ESifh ]]rl&wfbwf}}wkdYjzpfMuonf/ om;awmf(4)yg;pvkH;onf jynfe,frsm;\bk&ifcHrsm;jzpfMuí? &Sm½SL*sm
rif;om;rSm Mo&doESifh b*Fvm;e,f\bk&ifcHjzpfygonf/
1657-ckESpfwGif&Sm*s[efbk&ifBuD; emrusef;jzpfaomtcg nDaemifav;yg;wkdYxD;eef;vkyGJjzpfyGm;
Muonf/ eef;vkppfyGJrsm;wGif 'uúefjynfe,fbk&ifcH atmf&efZpfonfaemifawmf(2)yg;ESifh nDawmfukd
ppfEkdifNyD; r*kdtifyg,m&Sif jzpfvmcJhavonf/ &Sm½SL*smonf? r*kdtifyg,m&Sifjzpfa&;twGuf atmf&efZpf
tm;tBudrfBudrfppfûycJhaomfvnf; ratmifjrifyJ? 1657-ckESpf ZEé0g&DvwGifb*Fvm;okdYwdrf;a&SmifcJh&av
onf/ olonfppfwaumif;rSwqifh &ckdifjynfajrmufOD;ûrdUawmfokdYa&muf&SdvmcJhonf[k tdE´d,orkdif;
rSwfwrf;rsm;u azmfjyygonf/ atmf&efppfonf AkdvfcsKyfBuD; *sr®vmtm;? &Sm½SL*smukd &ckdifykdifeufxd
vkdufvHzrf;qD;&ef ñTefMum;cJh\/ okdYaomf *sr®vm½kwfw&ufuG,fvGefoGm;ojzifh? atmf&efZpfonf
rdcifbufrS OD;av;awmfpyfol]]&Spöwmcef}}tm; b*Fvm;jynfe,fbk&ifcHtjzpfcefYtyfcJhavonf/
&Sm½SL*smrif;om; &ckdifjynfokdYvm&mvrf;c&D;ukd? a&vrf;c&D;jzpfonf[k azmfjyolrsm;&SdouJhokdY
ukef;vrf;c&D;jzpfonf[k azmfjyolrsm;vnf; &SdMuygonf/'wfcsfESifh t*FvdyfukefonfftcsKdU\rSwfwrf;
rsm;? befeD,mESifhrefElpDwkdY\rSwfwrf;rsm;? cgzdqef\a&;om;xm;csufrsm;? tAÁElqvrf\rSwfwrf;ESifh
acwfûydift*FvdyfvlrsKd;wpfOD;\rSwfwrf;rsm;t& &Sm½SL*smonf b*Fvm;rS 'D,if;*g;okdY &ckdifa&wyfrawmf
\oabFmjzifha&muf&SdcJhonf[k azmfjyMuygonf/okdYaomfRIYAZ US SALATIN rSwfwrf;ukda&;om;ol
tygt0if? csm;vfpwD;0yf? qvmqef'kd;ESifhacwforkdif;q&mrsm;jzpfMuonfh tmomaz,mESifh *sDtD;[m
AD;wkdYurl? &Sm½SL*smonf b*Fvm;rS ? tmoH? rPdyl&bufrS Murf;wrf;aomvrf;c&D;ukd jzwfoef;í
ppfwaumif;okdYa&muf&SdcJhonf[k twdtusqkdMujyefygonf/
oufolZmac:&Sm½SL*smonf ppfwaumif;wGif c&D;waxmufem;cJhonf[laomtcsufukd rSwfwrf;
tm;vkH;uaz:jyMuygonf/ &Sm½SL*smonf b*Fvm;rSxGufcGgvmpOfu ajrmufOD;ûrdUawmfokdYta&mufvm&ef
&nf&G,fcsufryg&SdcJh[k ,lq&ygonf/ r*kdtifyg,mukd jyefvnfwkdufckduf&ef ppfwaumif;tm; ppftajc
cHpcef;tjzpfwnfaqmuf&efESifh ,if;okdYratmifjrifygu tm&yfokdY ppfwaumif;rS oabFmjzifh c&D;quf&ef
jzpfygonf/ a'gufwmueef*kdurl ppfwaumif;a'oonf ppftajccHe,fajrwnfaqmuf&ef roifhawmf
jcif;? ppfwaumif;wGif r*kdppfwyf\tEÅ&m,fukdpkd;&drf&jcif;? ppfwaumif;okdYa&muf&Sdcsdefonf rkwfokef
rkd;OD;jzpfí? rkwfokefESifhqkdifuvkefavwkdYaMumifh tm&yfokdYoabFmrxGufEkdifao;jcif;wkdYaMumifh?
ppfwaumif;wGifMum&SnfraecJhyJ ajrmufOD;okdY c&D;qufcJhonf[kqkdygonf/
Oa&myc&D;oGm;rsm;\rSwfwrf;rsm;t&? ,if;acwfu ppfwaumif;rS ajrmufOD;okdYoGm;&ef trsm;tm;
jzifh tokH;ûyaeMuonfhvrf;rBuD;wpfck&SdcJhaMumif; od&ygonf/ uemzlvDjrpfurf;rS vlrsm;u ,if;vrf;
ukd &Sm½SL*smvrf;[kac:Muygonf/,if;vrf;onf ]]qmumeD;,m;}}teD;wGif &ckdifvrf;rBuD;ESifhqkHonf/
&Je,fvf\ 1783-ckESpfua&;qGJcJhaomajrykHpmtkyfwGif þvrf;qkHrS&mrl;okdYoGm;aomvrf;wckyg&Sdonf/
olazmfjycJhaomvrf;rSm ,cktcg ppfwaumif;rS aumhyZm;okdYoGm;aomvrf;rBuD;ae&mESifh ukdufnDaeyg
onf/ rnfokdYyifjzpfap? &Sm½SL*smESifh aemufygrsm;onf ppfwaumif;rSajrmufOD;okdYukef;vrf;c&DF;jzifh
vmcJhMuonf[k rSwfwrf;tm;vkH;ukd ukd;um;íod&ygonf/ &Sm½SL*smESifh aemufygrsm;onf ajrmufOD;ûrdU
awmfokdY? c&pfESpf 1660-ckESpf? Mo*kwfv 26&ufaeYwGif a&muf&SdcJhMuygonf/
xkdYaMumifh ajrmufOD;eef;wGif c&pf-1652-1674xdpkd;pHcJhaom pEok"r®&mZmrif;BuD;vufxufawmf
wGif &Sm½SL*smonf aemufygrsm;ESifhtwl ajrmufOD;okdYa&muf&SdcJhonfqkdaom q&mirnf;\&mZ0ifonf
trSefyifjzpfaeygonf/
ppfwaumif;a'oaus;vufaw;wpfyk'fwGif &Sm½SL*smajrmufOD;ûrdUawmfokdY xGufcGgvm&mwGif ZeD;
jzpfokl ]]yg&DbefEl;}}ESifhorD;ESpfOD;ygvmcJhonf[k azmfjyxm;ygonf/ rpöwmqD'pfcefu &Sm½SL*smwGif
]*kvf½kcfbefel;}?]a&&Seftm&fbD*ef}?]trDembefEl;}[lí orD;okH;OD;teuf? orD;awmftBuD; }*kvf½kcfbefEl;}onf
&ckdifokdYvm&mwGif ryg0ifcJh[kqkdygonf/ acwfûydif&ckdifrSwfwrf;wpfapmifukd ukd;um;í 1966-ck?
ygupöweftm&Sawmf0iftoif;*sme,ftwGJ-6wGif? rpöwmqD'pfcefa&;om;cJhonfhtwkdif;qkdvQif &Sm½SL*sm
ajrmufOD;okdYvm&mwGif ]qmaAbD} trnf&SdESrawmfwpfOD;vnf; yg&SdcJhonf[k ,lq&ygonf/þrif;orD;
onf q&mirnf;&mZ0ifwGif azmfjyxm;onfh? &Sm½SL*smu pE´ok"r®&mZmrif;tm;qufoonfqkdaom
oufolZmrif;om;\ESrawmf ]parÜyD}rS wjcm;rjzpfekdifay/
tAÁ'lqvrfu &Sm½SL*sm\om;awmf(3)OD;trnfwkdYukd ]ZmtifO'if}? ]blveftu©wm}ESifh ]ZmeD,,f
tmbuf'if}[kazmfjycJhaomfvnf; olwkdYonf ajrmufOD;ûrdUawmfokdY ygvmonfrygvmonfukd raz:jycJhay/
]befeD,m} ]refElqD} ]abm0&D;} wkdYurl ]]plvfwefbef;}}[laom om;wpfOD;ygvmonf[kqkdygonf/
ajrmufOD;ûrdUae'wfcsfukefoG,fa&;ukd,fpm;vnf Al;bmpfhurl?&Sm½SL*smESifh twlygvmaomom;awmf\
trnfukd ]bGefplvfwef}[k azmfjycJhygonf/ rpöwmtvmqef'kd;ESifh rpöwmbD;vfwkdY\azmfjycsufwGif&Sm½SL*sm
ü ]yD;,m&DbefEl;}ac: 'kwd,r,m;wpfOD;&Sdao;onf[k awGU&ygonf/
orkdif;rSwfwrf;rsm;ukd EIdif;,SOfMunhfvQif &ckdif&mZ0ifrsm;wGif vm&Sdaomrif;acgif;a&mif(0g)
rif;acgif&mZmqkdolrSmr*kdtifyg,m&Sif? ]&S*s[ef}bk&ifBuD;ukd qkdvkdjcif;jzpfaMumif;awGU&onf/om;awmf
BuD; tdrfa&SUrif;wvaomusLqkdonfrSm &S*s[ef\tBuD;qkH;om;awmf yef*syfESifhumAl;e,fbk&ifcHjzpfaom
]'g&m&SDukd;}ukdqkdvkd&if;jzpfygonff/ oufolZmrif;om;ESifh xD;eef;vkyGJppfjzpfcJhaom &ckdif&mZ0ifwGif
azmfjyaom nDawmf]ESa&mifqD}qkdonfrSm tdEd,orkdif;rSwfwrf;rsm;wGif azmfjyonf? aemifawmfESpfyg;
ESifh nDawmfwpfyg;ukd ppfatmifEkdií? 'gukd&SDukd;vufrS xD;eef;odrf;ykdufum r*kdtifyg,m&Sifjzpfvm
cJhonfh]]atmf&efZpf}}ukdqkdvkdjcif;jzpfygonf/ nDawmfti,fqkH;jzpfaom rl&wfbufrSm atmf&efZpf\zrf;qD;
jcif;ukdcHvkduf&onf[k tdEd,orkdif;rSwfwrf;rsm;uqkday&m? &Sm½SL*smESifhtwl nDawmfwpfOD;wa,muf
rQ ajrmufOD;ûrdUawmfokdYygvmEkdifbG,fr&Sdyg/
orkdif;rSwfwrf;rsm;ukd ñSdEIdif;í? &Sm½SL*smESifhtwlajrmufOD;ûrdUawmfokdYa&muf&Sdvmolrsm;kd &SmazGaom
tcg? &Sm½SL*sm\yxrZeD;? ]yg&DbefEl;}? 'kwd,orD;]a&m&Seftm&fbD*ef}? wwd,orD; ]trDembefEl;}?
ESrawmf ]qmaAbD}ESifh trnfraz:jyEkdifaom om;awmfESpfyg;wkdYukd awGU&ygonf/
pEok"r®&mZmonf &Sm½SL*sm\ESrawmf ]qmaAbD(0g) parÜyD}}ukd odrf;ykdufNyD; &Sm½SL*sm\ppfulawmif;
rIaMumifh r*kdppfwyfukdwkdufckdufcJhaomfvnf; ratmifjrifcJhyg/ *sDtD;[mAD;\a&;om;csuft&rl? pE´ok"r®
&mZmonf &Sm½SL*smtm;? tm&yfokdYoGm;&efoabFmpDpOfay;rnf[k uwdûycJhNyD;? &SpfvMumonfhwkdif
pDrHray;cJhojzifh &Sm½SL*smraMueyfjzpfcJh&aMumif;? pE´ok"r®&mZmonf &Sm½SL*sm\orD;awmftBuD;ukd
qufo&ef awmif;cJcJhaMumif; od&ygonf/ &ckdifokdYa&muf&Sdvm&mwGifygvmaom orD;awmfqkdonfrSm
&Sm½SL*sm\ orD;awmf]a&m&Seftm&fbD*ef}ukdqkdvkdjcif;jzpfygonf/
&mZ0ifvuFmrsm;wGifyg&Sdaom ]]oufolZmaoG;}}[laompum;ukdaxmufí OD;pHomatmifu
&Sm½SL*sm\orD;ukda&;zGJUjcif;jzpfonf[kqkdojzifh &Sm½SL*sm\ESrawmf parÜyDukda&;zGJUjcif;r[kwfyJ?
orD;awmf]a&m&Seftm&fbD*ef}ukd a&;zGJUjcif;jzpf&ayrnf/ &Sm½SL*smuorD;awmfukd rqufoojzifh? pEok"r®
&mZmonf ]a&m&Seftm&fbD*ef}ESifh]trDembefEl;}orD;awmfESpfyg;pvkH;ukd odrf;ykdufawmfrlí? armif;rrdóHrsm;
jzifh a`rSmufpm;awmfrlaMumif;ukd ]]oufolZmaoG;? taxG;tBuD;?rif;orD;ukd ? xHeD;ruGm? apygbufom;?
rdóHrsm;ESifh}} [laom&wkvuFmu az:jyaeygonf/ þtcsufrsm;ukd axmufí pE´ok"r®&mZmonf
rif;orD; ]parÜyD}xuf? ]rif;orD;a&m&Seftm&fbD*ef}ukd ykdrkdíESpfoufjrwfEkd;awmfrlonf[k ,lq&ygonf/
&Sm½SL*sm\ESrawmf ]parÜyD}? orD;awmf ]a&m&Seftm&fbD*ef}ESifh orD;axG; ]trDembefEl;}?þokH;OD;teuf
wGif pE´ok"r®&mZmrif;BuD; cspfMuifjrwfEkd;awmfrlcJhonfum; rif;orD;]a&m&Seftm&fbD*ef}yifjzpfygonf/
r*kdrif;orD;]a&m&Seftm&fbD*ef}\tvSukd wpdrfhpdrfhMunhf½IU,if;? ESvkH;om;rSaygufyGm;vmaom
arwåmjzifh? pE´ok"r®&mZmrif;onf? rif;orD;\tvSukd &wkvuFmjzifhrSwfwrf;ûycJhayonf/ r*kdrif;orD;
a&m&Seftm&fbD*ef\tvSukdzGJYqkdaom
yvQrf;xifí? xdyfjyifOD;pGef;? va&mifxGef;okdY? wkdYuRef;tm;vkH;? ukd,fa&mifzkH;onf? wifhqkH;0if;
ajymif?vSxGwfacgifrl? jzLa&mifjymxGm;? a&Ttom;ESifh? jrvm;pdefoG,f? vudk,fES,fokdY? MuifzG,fvSwifh?
ajcmufjypfvGifhí? vScsifht&nf? ajcmufxyfjynfvnf;?&Sdrnfrxif? jrifvQifudk,fvkH;? oufqkH;wdrf;rwf?
cEÅmjywfvdrfh? ewfvnf;rwl? vlvnf;ru? b,f'geaMumifh? tvSokdYpifvGefoenf;/
nOfharSmifwGif;ü? tjyifq,fhav;? 0if;a&mifajyom;? i,faoG;&Sdef;&Sdef;? qifjrpdrf;ukd? cyfodrf;&Sif
vl? ESvkH;rlvdrfh? rOöLyef;jrwf?yGifha&mifvTwfokdY? rdjywfjympif? oufvkH;usifrQ? O'uFk½k? wGifrIonm?
jra*g,mESifh? jyKAÁm&yfawmif? awmifnmZAÁL? uRef;av;qlwGif? &Sifvlûydifbuf? &rnfcuf\? ûyd;ysuf
a&mifoG,f? aomfwmES,fokdY? EIdif;qG,fravsmf? tpkay:wGif? oauúmfa'0? ESKwfujywfjywf? oHcsKd vTwfonf?
b,fewfoifhukdzefoenf;/
vSpHwifhí? auoQifhjrESpf? xkH;uspfvspfESifh? a&opfrGrf;zsif;? ûraw0if;rQ? tqif;a&Ta&mif? cef;vkH;
ajymifom;? wefaqmiftwl? xGm;jymjzLvQif? rkd;olewf&yf? EIdif;rpyfonfh? ajcmufxyfwHcGef?vSwifh[efESifh?
,k*efxdyfzsm;? b,fodMum;onf? rSwfom;aemifzkdY&efoenf;/
[laomtvSbGJ&wkvuFmrsm;onf r*kdrif;orD;\tvStyukd azmfjyEkdifpGrf;&SdNyDvQif? *kPftvuFm
&owkdYESifhjynfhpkHaom? pE´ok"r®&mZmrif;\? *EÅ0ifajrmufaomtzGJUtEGJUjzpfaMumif;? jrefrmpmayorkdif;
wGif rSwfwrf;wifoifhvSayonf/
&nfnTef;ukd;um;aomusrf;rsm;
(1) &ckdif&mZ0if q&mirnf;(ppfawGûrdUMum;ausmif;ayrl)
(2) tif;apmuf&mZ0if okawoDynmpm&rl(r[mrked"r®&u©dwausmif;? ppfawGûrdU)
(3) &ckdif&mZ0ifopf('k-wGJ) &SifpE´rmvmvuFm&('k-Budrf-1997? &efukef)
(4) &ckdif'*Fg;rsm; OD;pHomatmif(1979-&efukef)
(5) The Story of Indo-Pakistan by S.F. Mahmud ( Karachi , 1966, P-152, 154, 157)
(6) A History of Chittagong by S.B. Qanungo. (Chittagong, 1988, P 300 to 360)
(7) History of Burma by G.E Harvey (London, 1925, P-147-148)
(8) A History of South East Asia by D.G.E. Hall (London, 1968 tkef;armif(jyef)pm-140?141? 1
½Sm½SL*sm\ &ckdifjynfc&D;
&ckdif&mZ0ifukd tawmftoifhavhvmzl;olwkdif; ]½Sm½SL*sm} odMuygonf/ &ckdif&mZ0ifrsm;wGif
½Sm½SL*smtm; ]oufolZm}[k azmfjyavh&Sdygonf/ tcsKdU&mZ0ifrsm;u ]oufolZmrif;orD;}[kyifazmfjyMuyg
onf/ oufolZmrif;orD;\tvSukdzGJUqkdaom vuFmrsm;vnf; xif&Sm;ygonf/okdYaomforkdif;ynm&Sif
rsm;\avhvmcsuft&oufolZmqkdonfrSmrif;orD;r[kwfyJajrmufOD;acwfpEok"r®&mZrif;BuD;vufxuf
ü &ckdifjynfokdYa&muf&Sdvmaom r*kdtifyg,mrS ppfajy;rif;om;wpfOD;jzpfaMumif;odvmMu&ygonf/
olonf 1659ckESpf ZEé0g&DvwGif tdEd,EkdifiH ]cwf*sf0g;}t&yfü jzpfyGm;aomppfyGJü½IH;edrfhNyD; ta&SUb*Fvm;
rSwqifhxGufajy;ckdvIHvmoljzpfygonf/ ajrmufOD;ûrdUawmfwGif pE´ok"r®rif;eef;pHaom 1652rS 1674
twGif; &ckdifjynfokdYjynfyrS ppfajy;ESpfOD;a&muf&SdcJhzl;ygonf/ ½Sm½SL*smtjyif tjcm;ppfajy;wpfOD;rSm
Bwdyl&jynfh&Sifbk&if ]*kdAif'grifedus}jzpfygonf/ olonf xD;eef;vkcH&NyD; zrf;qD;&efvkdufcH&ojzifh
nDjzpfolESifhtwl ppfwaumif;rSwqifh ajrmufOD;ûrdUawmfokdY a&Smifwdrf;vmcJholjzpfygonf/ olonf
aemufykdif;wGif Bwdyl&jynfokdYjyefcGifh&NyD; bk&iftjzpfjyefvnfpkd;pHcJh&ygonf/ ajrmufOD;ûrdUawmfokdY ½Sm½SL*sm
vmcJhonfhc&D;vrf;ESifhywfoufí ,aeYwkdifrnfolwpfOD;wpfa,mufrQ twdtusrajymEkdifay/ orkdif;
rSwfwrf;toD;oD;wkdYu trsKd;rsKd;azmfjyxm;Muygonf/ þwGifajrmufOD;ûrdUawmfokdY½Sm½SL*sma&muf&SdvmykH
orkdif;rSwfwrf;tqkdrsm;ukd razmfjyrD ½Sm½SL*sm\aemufaMumif;&mZ0ifukd tenf;i,fazmfjyygrnf/
tdEd,EkdifiHorkdif;wGif r*kdwkdYtkyfpkd;cJhaomumvwpfavQmufü at'D1627rS 1658xdtkyfpkd;cJhaom
&Sm*s[efbk&ifBuD;vufxufumvonf t<u,f0qkH;jzpfygonf/ olonftdEd,jynfwGif xif&Sm;aom
taqmuftOD;rsm;pGmukd wnfaqmufxm;cJhonf/ urÇmausmfwyfcsfr[mtaqmuftOD;BuD;rSm &Sm*s[ef
bk&ifBuD;u rdrd\cspfvSpGmaomrdzk&m;]refwyfZfr[m}tm; oû*d[faom*lukd vTrf;ûcHíwnfaqmufcJhaom
taqmuftOD;BuD;jzpfygonf/
&Sm*s[efbk&ifBuD;wGif om;awmf(4)yg;&Sdonf/ at'D 1657ckESpfü &Sm*s[efbk&ifBuD;oufawmf(70)
jynfhaomtcg om;awmfBuD;]'g&m&SDukd;}rSm (43)ESpf? 'kwd,om;awmf]½Sm½SL*sm}rSm (39)ESpf? ti,fqkH;
om;awmf ]rl&wfbwf}rSm (33)ESpftoD;oD;jzpfMuonf/ om;awmfBuD;'g&m&SDukd;rSm yef*syfESifh umbl;e,f
bk&ifcHjzpfaomfvnf;? zcifbk&ifBuD;ESifhwkdif;a&;jynfa&;aqmif&Guf&if; a'vDwGiftaersm;onf/ olonf
ynmwwfNyD; bmoma&;ukdif;½Idif;aomfvnf; rmecufxefí EIwfMurf;vQmMurf;ajymqkdwwfoljzpfonf/
½Sm½SL*smrSm b*Fvm;? Mo&do?rl&wfe,frsm;\bk&ifcHjzpfonf/ oabmaumif;í &J&ifhaomfvnf; pnf;pdrf
OpömtvGefrufarmoljzpfonf/ atmf&efZpfrSm 'uúefjynfbk&ifcHjzpfí vdr®myg;eyfonf/ &J&ifhípGrf;&nf
owåd&Sdoljzpfonf/ ti,fqkH;om;awmfrl&wfbwfrSm aomufpm;rl;,pfjcif;ukdckHrifaom rkduf½k;&Jjzpfonf/
olwkdY(4)OD;pvkH;onf t½kduf&mukdarQmfrSef;xm;Muolrsm;jzpfMuonf/
at'D 1657wGif &S*s[efbk&ifBuD; tjyif;txefemrusef;jzpfonf/ tajctaeukd&dyfrdonfESifh
om;awmfBuD; 'g&m&SDukd;onf a'vDeef;awmfukdodrf;ykdufonf/ wpfcsdefwnf;rSmyif ½Sm½SL*smonf &mh*sf
r[mwGif xD;eef;wufí rdrdtrnfjzifh '*Fg;oGef;xkwfa0avonf/ nDti,fqkH;rl&wfbwfuvnf;
rdrdykdife,fajrukd vGwfvyfaome,fajrtjzpf aMujimum '*Fg;oGef;vkyfonf/ atmf&efZpfurl
wpfpkHwpf&m rvIyf&Sm;yJ 'uúefjynfe,frS NidrfoufpGmapmifhMunhfaecJhonf/
½Sm½SL*smonf rdrd\ppfwyfjzifh a'vDukdodrf;ykduf&efcsDwufcJhaomfvnf; 'g&mcsDukd;\om; olvDref&SD
ukd;OD;pD;aom a'vDppfwyf\ESdrfESif;rIukd cH&onf/ aemufykdif;wGif 'g&mcsDukd;onfvnf; atmf&efZpfESifh
rl&wfbwfwyfrsm;\ ESdrfESif;rIukdcH&onf/ ,if;aemufrl&wfbwfonf aemifawmfatmf&efZpftm; ykefuef
jcm;em;aomfvnf; atmf&efZpfuESdrfESif;NyD; rl&wfbwftm;zrf;qD;vkdufavonf/ xkdtcg atmf&efZpfonf
r*kdtifyg,m\{u&mZftjzpf a&muf&SdcJhavonf/
&Sm½I*smonf aemufwpfBudrftiftm;pkpnf;í atmf&efZpftm;wkdufckdufjyef&m 1697 ZEÆ0g&DvwGif
ppf½IH;NyD; b*Fvm;okdYxGufajy;wdrf;a&SmifcJh&onf/ xkdrSwqifh ajrmufOD;ûrdUawmfokdY a&muf&SdcJhjcif;jzpfyg
onf/atmf&efZpfonf ppfAkdvfcsKyfBuD; *r®vmtm; &Sm½I*smukd vkdufvHzrf;qD;&ef jzpfEkdifvQif &ckdifykdifeuf
txd0ifí zrf;qD;&efñTefMum;xm;cJhavonf/ *sr®vmonf &ckdifykdifta&SUb*Fvm;ESifh &ckdife,fajrxJtxd
0ifa&mufwkdufckduf&ef pDrHcsuf&Sdaomfvnf; *sr®vm½kwfw&ufuG,fvGefoGm;ojzifh pDrHcsuftaumif
txnfray:cJhay/ *sr®vmuG,fvGefaomtcg r*kd{u&mZfatmf&efZpfonf ol\rdcifbufrS OD;av;awmf
pyfol ]&Spöwmcef}tm; b*Fvm;e,f\bk&ifcHtjzpf cefYtyfcJhavonf/
&Sm½I*smonf b*Fvm;rSajrmufOD;ûrdUawmfokdY rnfokdYrnfykHa&muf&SdvmcJhonfukd rnfolrQ auseyf
atmif azmfrjyEkdifMuaomfvnf; acwfûydifrSwfwrf;rsm;url 'g*grS oabFmjzifh xGufcGmcJhjcif;jzpfonf[k
azmfjyMuygonf/ tAÁ'lqvrf;tvkdtm;jzifh&Sm½I*smESifhaemufvkdufrsm;onf 'g*grSpwifxGufcGgcJhNyD;
aemufvrf;c&D;ü wpfaeYwGif &ckdifay:wl*DppfoabFmrsm;ESifhawGU&\/ ,if;ppfoabmFrsm;rSm &ckdifbk&if
ppfwaumif;pm;tm; &Sm½I*smESifh aemufvkdufrsm;ukd ulnDac:aqmif&efapvTwfckdif;í ppfwaumif;pm;u
apvTwfvkdufaom ppfoabFmrsm;jzpfaMumif; a&;om;xm;cJh\/ cgyDcefurl &Sm½I*smonf oabFmESpfpif;
jzifh ukd,fykdifypönf;rsm;? tjcm;aoma&TaiGausmufoHywåjrm;wkdYukd o,faqmifcJhonf[k qkdygonf/
befeD,mESifhrefEkpDwkdYurl ½Sm½SL*smwkdYtm;ay:wl*Drsm;avSmfcwfonfh oabFmjzifh wifaqmifcJhonf[k
a&;om;xm;cJhMuygonf/ refekpDu &Sm½I*smwGifygonfh &wemypönf;rsm;ukd &ckdifykdifppfwaumif;urf;ajc
wavQmufwGif ay:wl*D"jyrsm;BuD;pkd;aecsdefjzpfay&m refEkpD\a&;om;csufrSm tawmfyif,kwådwefaeay
onf/ acwfûydift*Fvdyfukefonf wpfOD;\rSwfwrf;wGifrl ½Sm½SL*smonf Mo*kwfvukefavmufwGif
xGufajy;vGwfajrmufvmcJhNyD;aemuf &ckdifbk&if\e,fjcm;wyfpcef;wpfckokdY a&mufvmcJhonf[kqkdonf/
,if;pcef;rSm 'D,if;*g;okdYr[kwf ppfwaumif;yifjzpfayrnf/ 'wfcsfESifh t*FvdyfukefonftcsKdU\
rSwfwrf;rsm;wGifrl ½Sm½SL*smtm; b*Fvm;rS'D,if;*g;okdY &ckdifbk&if\a&wyfrawmfrS oabFmjzifhwifaqmif
cJhonf[k twdtvif;a&;om;xm;cJhMuygonf/
okdYaomfjzpfEkdifzG,f&Sdaomtjcm;wpfcsufrSm ½Sm½SL*smESifhaemufvkdufrsm;onf/tmoHppfwaumif;
a'obufrSawmawmifrsm;ukdjzwfausmfí ukef;vrf;c&D;jzifhwdrf;a&SmifvmcJhonf[laom azmfjycsufjzpfyg
onf/ RIYAZ US SALATINpmtkyfa&;om;olu plvfwef&Sm½I*smESifhaemufvkdufrsm;onftmoHokdY
ukef;vrf;c&D;jzifh wdrf;a&SmifcJhMuNyD;? ,if;rSwqifh &ckdifjynfokdYc&D;qufMujcif;jzpfonf[kqkdygonf/
csm;vfpwD;0yfuvnf; olwkdYonf tmoHjynfrSm Murf;wrf;cufxefvSaom awmifukef;awmifwef;rsm;
ukdjzwfausmfNyD; NiD;aiGUzG,faumif;vSaom c&D;&SnfBuD;ukdjzwfoef;cJhNyD;aemuf ppfwaumif;okdYqkdufa&muf
cJhonf[kqkdygonf/ tvmZef'kd;uvnf; &Sm½I*smESifhaemufvkdufrsm;onf tmoHjynfrSMurf;wrf;cufxef
vSaom awmawmifrsm;ukd rkdif(500)cefY vSnfhywfausmfjzwfNyD;aemufygtenf;i,fjzifhom jynf&ckdifokdY
a&muf&SdcJhawmhonf[ka&;om;xm;ygonf/ þtcsufukd az,mESifh[maz;wkdYuJhokdYaom yk*¾dKvfrsm;u
vnf; axmufcHxm;ayonf/
&Sm½I*smonf ppfwaumif;wGif pcef;wpfaxmufem;íaexkdifcJhao;onf[laomtcsufESifh
ywfoufírl rSwfwrf;tm;vkH;wpfoHwnf; xGufqkdMuygonf/ okdYaomf&Sm½I*smonf ppfwaumif;wGif
rnfrQMumMumaexkdifcJhonf? rnfokdYvIyf&Sm;cJhonf? rnfonfhtBuHtpnfESifh tpDtrHrsm;csrSwfcJhonf
[laomtcsufrsm;ESifhywfoufírl taxmuftxm;r&Sdoavmuf &Sm;yg;vS\/ tAÁ'lqvrfu olwkdY
onf &ckdife,fpyfpcef;okdYa&muf&SdNyD;aemuf cufxefMurf;wrf;aomc&D;ukd jzwfoef;cJh&ao;onf[laom
tcsufrSwyg; ppfwaumif;wGif aexkdifcJhrItajctaersm;udk razmfjycJhay/
1661ckESpfu ajrmufOD;ûrdUwGifaexkdifcJhaom 'wfcsfta&SUtdEd,ukefoG,fa&;ukd,fpm;vS,fvSDAl;qmhcf
ua&;ykdYv kdufaom pm&Snf(3)apmifwGif olonf[kdwpfponfwpfpaumuf,l&&Sdonfh taMumif;t&mrsm;
ukdazmfjy&mwGif &Sm½I*smtm; b*Fvm;rS'D,if;*g;okdY &ckdifbk&if\a&wyfrawmfrS ppfoabFmjzifh wifaqmifcJh
Muonf[k azmfjyxm;ygonf/ 'wfcsfwkdY\rSwfwrf;uvnf; ppfwaumif;wGif &Sm½I*sm\vIyf&Sm;rIrsm;ukd
azmfjyrxm;ay/ azmfjyorQrSmvnf; tAÁ'lqvrf? befeD,m?refEkpDwkdY\azmfjycsufrsm;ESifh ruGmjcm;vSay/
cgzdcefurl &Sm½I*smonf ppfwaumif;wGif aexkdifpOfumvü &ckdife,fpyfü? &ckdife,fpyfrS &ckdifbk&if
\ ppfpcef;wpfckukd wkdufckdufodrf;ykduf&efyif pDpOfcJhao;onf[kqkdonf/ ol\a&;om;csuft& &Sm½I*sm
onf ppfwaumif;e,fajrukd &ckdifbk&ifvufrSodrf;,lí r*kdtifyg,mtm;jyefwkdufckdufrnfh ppftajccH
pcef;&nf&G,fcJhonf[k ,lq&ayonf/ tAÁ'lqvrf\ta&;tom;t&vnf; olonf&ckdifykdife,fajr
twGif;okdY0ifa&mufcJhonfhtcsdefuyif ]bvk0g} ppfpcef;ukd odrf;ykduf&efBuHpnfcJhaomfvnf; ratmifjrif
cJh[kod&onf/ þtcsufukdaxmufqvQif cgzdcef\ta&;tom;rSm tajctjrpfr&Sd[krqkdomacs/
okdYaomf&Sm½I*smonf þ&nfrSef;csufukd rnfokdYrQtaumiftxnfrazmfEkdifay/
tajctaet& &Sm½I*smonf ppfwaumif;rSajrmufOD;ûrdUawmfokdY &Sm½I*smc&D;qufcJh&onfh taMumif;
(3)ck&Sdonf[k a'gufwmueef*kdu a&;ygonf/ yxrtcsufrSm ppfwaumif;a'oonf r*kdtifyg,m
ukdtHwk&ef ppftajccHpcef;wnfaqmuf&efroifhawmfjcif;? 'kwd,tcsufrSm *sr®vm\ppfwyfrSm tiftm;
BuD;rm;NyD; rdrdtm;vkdufvH&SmazGaeonfh owif;ukd&&SdNyD;jzpfjcif;ESifh wwd,tcsufrSm xkdtcsdefonf rkd;&moD
jzpfí tm&yfokdYoGm;rnfhoabFmrsm; ppfwaumif;wGifr&Sdjcif;? okdYr[kwf rkwfokHavESifh qkdifuvkef;
avjyif;wkdYaMumifh oabFmrsm;tm&yfokdY rxGufEkdifjcif;wkdYaMumifh jzpfonf[ka&;om;xm;ygonf/
ueef*kd\azmfjycsuft&qkdvQif &Sm½I*smonf xGufajy;vGwfajrmufvmuwnf;u &nfrSef;csuf
(2)ckom&SdcJh&rnfjzpfonf/ yxrtcsufrSm ppftajccHpcef;aumif;wpfck&vQif tajccHajcukyfpcef;
wpfckûyvkyfNyD; tiftm;pkaqmif;um a'vDukdjyefwkdufí r*kd{u&mZftjzpf&&Sdatmif BudK;pm;rnf[laom
tcsufjzpfayonf/ þ&nfrSef;csufaMumifhyif cgzDcefa&;om;ouJhokdY &cdkife,fpyfpcef;wpfckukd
odrf;ykduf&efESifhppfwaumif;a'oukd ppftajccHpcef;ûyvkyf&ef BuHpnfcJhjcif;jzpfayonf/ 'kwd,&nfrSef;
csufrSm &Sm½I*smtaejzifh r*kd{u&mZfjzpf&efenf;vrf;r&Sdyguppfwaumif;rSruúmokdY c&D;quf&efjzpfonf/
kxkdYaMumifhyif txufu ]ueef*kd}azmfjycJhonfh taMumif;rsm;aMumifh ajrmufOD;okdYc&D;qufcJh&aomfvnf;
ajrmufOD;okdYa&mufonfhwkdif &ckdifbk&ifxHwGif rdrdtm;ruúmokdYykdY&ef awmif;qkdcJhjcif;jzpfayonf/
&Sm½I*smonf xGufajy;vGwfajrmufvmuwnf;u ajrmufOD;okdYa&mufatmifoGm;rnf[laom
&nfrSef;csufyg&SdcJh[efrwlay/ þokdYqkdvQif olonfppfwaumif;ü rdk;&moDukefqkH;atmifaeNyD;
aqmif;OD;&moDwGif ppfwaumif;rSc&D;qufEkdifonfr[kwfavm[k awG;qzG,f&Sdygonf/ okdYaomf olonf
(1)rdrda&muf&Sdaeaom ppfwaumif;onf &ckdifykdife,fajrjzpfaejcif;? (2)atmf&efZpfu *sr®vmtm; vkdtyf
vQif &ckdife,fajrtxd wkdufckduf&SmazG&ef trdefYay;xm;ojzifh *sr®vm\tEÅ&m,fukd pkd;&drfae&jcif;
?(3)rkd;&moDukefqkH;atmif aemufxyf(4)vwkdifatmif ppfwaumif;wGif ae&OD;rnfjzpfjcif;ponfhtaMumif;
rsm;aMumifh ajrmufOD;ûrdUawmfxd c&D;qufípE´ok"r®&mZmrif;BuD;xHwGif ckdvIHcJhjcif;jzpfygonf/
ppfwaumif;a'o aus;vufaw;wpfyk'fwGif &Sm½I*smajrmufOD;okdYxGufcGm&mwGif ZeD;jzpfol]yg&D
bef'l;}ESifhtwl orD;ESpfOD;vkdufygvmaMumif; yg&Sdonf/ &Sm½I*smwGif orD;(3)OD;&Sd&m ]*kvf½kcfbefEl;} (olonf
&ckdifokdYvm&mwGif ygvm[efrwlay)/]a&m&Seftm&fbD*ef}ESifh]trDembefEl;}wkdYjzpfayonf/ rSwfwrf;
wpfapmifurl ]&SdwfbD}trnf&Sd ESrwpfOD;vnf; ygvmonf[k azmfjyygonf/ &Sm½I*smESifhtwl ygvmaom
om;rsm;ESifhtrnfrsm;ukd azmfjy&mwGif rSwfwrf;wpfapmifESifh wpfapmifrwlnDMuay/ tAÁ'lqvrfu
&Sm½I*sm\om;(3)OD;ukd ]ZmtifO'if}]blveftu©wm}? ]ZmeD,Jt*¾'if}[kazmfjyaomfvnf; &cdkifjynfokdY
wdrf;a&Smifvm&mwGif rnfolygvmonf[k azmfjyrxm;ay/ befeD,m? refEkpDESifhabm0&D;wkdY
url ]plvfwefbef;}[laomom;wpfOD;onf &Sm½I*smwkdYESifhwdrf;a&Smif&mwGif yg0ifcJhonf[kqkdMuygonf/
ajrmufODF;ûrdUae 'wfcsfukefoG,fa&;ukd,fpm;vS,f Al;bmhcfurl &Sm½I*sm\om;tBuD;qkH;trnfukd ]bGef[lvf
wef}[k azmfjyxm;ygonf/
Oa&myc&D;oGm;rsm;\rSwfwrf;t& ,if;acwfu ppfwaumif;rS ajrmufOD;ûrdUawmfokdYoGm;&ef
vltrsm;tokH;ûyaecJhonfh vrf;rBuD;wpfck&SdcJhaMumif; od&onf/ &Sm½I*smonf þvrf;twkdif;yif vmcJh
jcif;jzpfayrnf/ uemzlvDjrpfurf;rS vlrsm;u ,if;vrf;ukd ]&Sm½I*smvrf;}[kac:Mu\/ ,if;vrf;onf
]qmum;eD;,m;}teD;wGif &ckdifvrf;rBuD;ESifhqkHonf/ &,feJvf\ 1783ckESpfua&;qGJcJhaom b*Fvm;ajrykH
pmtkyfwGif þvrf;qkHrS &mrl;okdYoGm;&mvrf;aMumif;wpfckyg&Sdonf/ olazmfjycJhaomvrf;rSm ,cktcg
ppfwaumif;rS aumhyZm;okdYoGm;aomvrf;rBuD;ae&mESifh ukdufnDaeygonf/ b*Fvm;&mZ0ifusrf;ûyq&m
csm;vfpwD0yfESifh qmtmomaz,mwkdYu &Sm½I*smESifh aemufvkdufrsm;onf ajrmufOD;okdY c&D;xGuf&mwGif
ewfjrpfukdjzwful;cJh&onf[kqkdaomfvnf; rnfonfhae&mujzwfausmfcJh&onfqkdonfukdrl azmfrjycJh
Muay/ a'otwGif; ½kd;&moDcsif;wpfyk'fwGif olwkdYonf jrpfqdyfurf;okdYa&mufatmif (13)&uf(13)nOfh
wkdif c&D;jyif;ESifcJh&aMumif; oDzGJUxm;ygonf/ olwkdYonf ewfjrpfqdyfurf;wGif (3)&ufMumtem;,l
tyef;ajzcJhMu\/ olwkdYonf ajrmufOD;ûrdUawmfokdY 1660ckESpf? Mo*kwfv(26)&ufaeYwGif a&muf&SdcJhMu
ayonf/
&ckdif&mZ0ifwGif &Sm½I*smonf pE´ok"r®&mZmrif;xH ESrawmfukdqufoí ppfulawmif;&m &ckdifrif;
ppfulay;aomfvnf; r*kdppfwyfukdrEkdifaMumif; aemufwGif&Sm½I*smonf r[mar'ifrsm;ukd pnf;½kH;í
&ckdifbk&ifukd ykefuefaMumif;? xkdYaMumifh &ckdifbk&ifuuGyffrsufvkdufaMumif;wkdYukd azmfjyxm;ygonf/
[mAD;url &ckdifbk&ifu &Sm½I*smtm; tma&AsokdYoGm;&ef oabFmpDrHay;rnf[k uwdûycJhaomfvnf;? &Spfv
Mumonftxd pDrHray;yJ &Sm½I*sm\orD;awmftBuD;tm; qufo&efawmif;ojzifh &Sm½I*smonfa'go
jyif;pGmxGufcJhaMumif; ckdukd;&mrJhjzpfí ajrmufOD;rSxGufcGm&efvnf; rjzpfEkdifawmhojzifh &ckdifbk&iftm;
ykefuef&efqkH;jzwfcJhaMumif; azmfjyxm;ygonf/ qufvufí &Sm½I*smwGif aemufvkduf(200)&Sdonf/
olonfr[mar'ifrsm;ukd wdwfwqdwfpnf;½kH;xm;onf/ xkdowif;onf &ckdifbk&ifhem;okdYaygufMum;
oGm;onf/ aemufvkdufrsm;onf eef;awmfukd rD;½IdUMuonf/ &Sm½I*smonf oDwif;wpfywfcefYvGwfajrmuf
aeNyD; aemufwGifjyefvnf tzrf;cH&um uGyfrsufcH&onf[k a&;om;xm;ygonf/
'D*sDtD;a[mvfurl r*kdtpkd;&u &Sm½I*smtm;jyeftyf&ef &ckdifbk&ifxHwGif awmif;xm;pOf&Sm½I*sm\
aemufvkdufrsm;onf eef;awmfukdrD;½IdUojzifh &Sm½I*smtm;csKyfaESmifxm;um aemufvkdufrsm;ukd uGyfrsuf
vkdufonf/ aemufxyfíazaz:0g&DvwGif uGyfrsufrIxyfrHjzpfyGm;NyD; &Sm½I*smvnf;aysmufuG,foGm;onf
[kqkdygonf/ *sDbl;bmhcf\tqkkdt&rl &Sm½I*smonf tcsKyfaESmifrSvGwfajrmuf&ef BudK;pm;pOfusqkH;oGm;
onf[k od&ygonf/
&Sm½I*sm\ajrmufOD;ûrdUawmfwGif aexkdifpOftjzpftysufrsm;ukd azmfjy&mü rSwfwrf;wpfapmifESifh
wpfapmifwlnDMuonfr[kwfaomfvnf; t&yf&yftaxmuftxm;rsm;t& &Sm½I*smonf ajrmufOD;ûrdU
awmfwGifaepOfü aemufygtiftm;ESifhtwl ajrmufOD;e,ftwGif;&Sd r[mar'ifrsm;ukd vQKdU0Sufpnf;½kH;um?
&ckdifbk&iftm;qefYusifeef;csum ajrmufOD;eef;ukdodrf;ykduf&ef BuHpnfcJhonfukdvnf;aumif;? &Sm½I*smonf
ajrmufOD;ûrdUwGifyifuG,fvGefcJhonfukdvnf;aumif; azmfjy&mwGif twlwlyifjzpfMuygonf/
&Sm½I*smonf &ckdifjynfajrmufOD;ûrdUwGif uG,fvGefcJh&onfukdtaMumif;ûyí 1666ckESpfwGif r*kd
tifyg,m\b*Fvm;bk&ifcHonf &ckdifrif;vufatmufrS ppfwaumif;e,fajrukd wkdufcdkufodrf;ykdufcJhonf
[k orkdif;q&mrsm;uqkdMuygonf/ 'D*sDtD;a[mvfu b*Fvm;bk&ifcHonf &ckdifbk&ifxHokdY &Sm½I*smtm;
r*kdbk&ifvufokdYjyefay;&efo0PfvTmykdYcJhMuaomfvnf; &ckdifbk&ifonf o0PfvTmukd*½krpdkufcJhonfhtjyif
r*kdoHwrefukdvnf; csKyfaESmifxm;\[kqkdonf/ ,if;tcsdefwGif &Sm½I*smonf &ckdifwkdYvufwGif;üusqkH;
oGm;onf/ ,if;tcsdefwGif 'D,if;*g;&Sd ay:wl*D&ckdifppfwyfrsm;onf 'g*gxdqefwufí r*kdppfoabFm
(240)ukd upOfhuvsm;jzpfatmifûyvkyfcJhonf/ b*Fvm;bk&ifcH&Spfpwmcefonf aomif;wD;(qif;'Gpf)
uRef;ay:rS ay:wl*Duif;pcef;rsm;ukd OD;pGmwkdufckdufzsufqD;NyD;aemuf ppfwaumif;qdyfurf;ukdvnf;
odrf;ykdufvkdufonf[k qkdygonf/
[mAD;vnf; &Spfpwmcefonf 1665ckESpfwGif aomif;xD;uRef;rS ay:wl*Dpcef;rsm;ukd wkdufckdufzsuf
qD;vkdufNyD; 1666ckESpfwGif ppfwaumif;ukd (36)em&DMumydwfqkdYwkdufckdufNyD; &mrl;txdodrf;,lcJhaMumif;
azmfjyonf/ arm&pfaumvpfurl &ckdif-r*kdppfyGJonf &ckdifay:wl*Dyifv,f"g;jyrsm;u ta&SUb*Fvm;wGif
pdwfBudKufx<uaeMuNyD &ckdifykdifeufta&SUb*Fvm;ukd tajccHí rl&SD'gbufxde,fausmfí uRefzrf;jcif;?
vk,ufjcif;rsm;aMumifh r*kd{u&mZfatmf&efZpfonf taemufb*Fvm;vkHûcHa&;ukd pkd;&drfruif;jzpfum
yifv,f"m;jyrsm;ukd &Sif;vif;&mrSay:aygufvm&onf[k okH;oyfygonf/
ppfwaumif;e,fajrukd r*kdwkdYodrf;ykdufEkdifrIonf atmf&efZpfvufxufü *kPf,lp&matmifyGJ
wpf&yftjzpf r*kdwkdY,lqcJhMuonf/ b*Fvm;e,fajrukd r*kdwkdYodrf;ykdufrIonf r*kd{u&mZftuúbm
bk&ifBuD; 1576ckwGif &mZfr[mukd odrf;ykdufrIu tpûycJhonf/ r*kd{u&mZf*srif*sDvufxufwGif
ppfwaumif;ukd &ckdifwkdYvufrSwkduf,l&ef pDrHcJhzl;\/ &Sm*s[efbk&ifBuD;vufxufwGif &ckdifjynfESifh
rusL;ausmfa&;oabmwlnDrIxm;&SdcJh\/ atmf&efZpfvufxufokdYa&mufaomtcg r*kdrsm;onf
ta&SUzsm;e,frsm;ukd usL;ausmfppfqifETJrnfhpDrHcsufrsm; jyefvnfa&;qGJcJhonf/
taMumif;aMumif;ukd axmufqMunhfvQif
(1)ppfwaumif;ESifh &ckdifurff;ajcukd trSDûyíay:wl*Da&wyftiftm; wpfaeYwpfjcm;BuD;xGm;vm
aejcif;aMumifh r*kdtifyg,mtwGuf pkd;&drfae&jcif;/
(2)r*kdtifyg,mukd ta&SUbuf&ckdifa'otxd wkd;csJUvkdjcif;/
(3)r*kdrif;om;&Sm½I*smonf &ckdifwkdYvufcsufjzifh usqkH;cJh&jcif;/
[laomtaMumif;rsm;aMumifh atmf&efZpfonf &Spfpwmceftm; ppfwaumif;ukd wkdufckdufodrf;
ykdufapcJhjcif; jzpfygonf/
okdYaomf befeD,murl r*kdwkdYppfwaumif;ukd odrf;ykdufjcif;rSm &Sm½I*smtm;&ckdifwkdYuGyfrsufvkduf
onf[k,lqaom r*kd{u&mZfatmf&efZpf\jyif;xefaom vufpm;acswkefYjyefrIjzpfonf[k azmfjycJh
ao;\/ okdYaomfr*kdwkdYonf &ckdife,fajr\tpdwftykdif;jzpfaom ppfwaumif;a'oukd odrf;ykdufEkdifcJh
aomfvnf; &ckdifppfwyf\jyif;xefpGmckcHwkdufrIaMumifh ,if;wkdY\&nf&G,fcsuf&SdcJhonfh ajrmufOD;
ûrdUawmfteD;okdY ruyfa&mufEkdifcJhaMumif; arm&pfaumvpfu a&;om;cJhavonf/
&nfñTef;ukd;um;aomusrf;rsm;&nfñTef;ukd;um;aomusrf;rsm;
&nfñTef;ukd;um;aomusrf;rsm;&nfñTef;ukd;um;aomusrf;rsm;&nfñTef;ukd;um;aomusrf;rsm;
(1) &ckdif&mZ0ifBuD; q&mirnf;(ppfawGûrdUMum;ausmif;ayrl)
(xl-(0rf;)?aw(0rf;)?aw(aMum)
(2) &ckdif'*Fg;rsm; OD;pHomatmif(pm-52)
(3) The Story of Indo-Pakistan by S,F.Mahmud (Karachi-1696)(P-152, 154, 157)
(4) A History of Chittagong by S.B. Aanungo (Chittagong 1988)(P-300 to 360)
(5) History of Burma by G.E. Harvey (London 1925) (P-147, 148)
(6) A History of South East Asia by D.G.E. Hall (London-1968)(tkef;armif(jyef)pm-140rS 142)
(7) Arakan's Place in the Civilization of the Bay by M.Collis, (B.R.S.F.A.P No-2, 1960, Rangon)
rm*"D ygVdESifh ,if;\rlvblw
Ak'¨a[mMum;awmfrlcJhonfhw&m;awmfrsm;ukd pkpnf;xm;onfh? yd#uwfawmfrsm;ukd ygVdawmf[lí
jrefrmAk'¨bmomtpOftvmu txG#ftjrwfxm;ygonf/ Ak'¨bk&m;&Sif w&m;a[mMum;awmfrlcJhonfh
bmompum;ukdvnf; rm*"D(okdYr[kwf) ygVdbmompum;jzpfonf[k ,kHMunfMuygonf/
Ak'¨oufawmfxif&Sm;&SdpOfu r*"wkdif;? aumovwkdif;paoma'orsm;wGif ajymqkdokH;pGJcJhMuaom
bmompum;ukd rm*"Dbmom[kac:Muonf/ Ak'¨onf ,if;rm*"Dbmomjzifhyif w&m;a[mMum;awmfrl
cJhygonf/ ax&0g'tpOftvmu bk&m;&Sif\pum;awmf? a'oemawmftpOfukd ygVd[kqkd&mrS?
rm*"Dbmomukdvnf; ygVdbmom[kac:qkdcJhMuonf[kvnf;aumif;? bk&m;a[mygVdbmomonf
vGefcJhaomESpf 2500 ausmfurl&if;twkdif; qufvufwnf&Sdaeonf[kvnf;aumif; ,kHMunfMuayonf/
Ak'¨*kdPf;okH; rm*"Dbmomukd? *sdef;bmomyd#uwfawmfrsm;a&;om;xm;onfh t'¨rm*"DbmomESifh
cGJjcm;Ekdif&eftwGuf ok'rm*"D[ka&;om;Muonfvnf;&Sdygonf/ ygVdtbd"gefwGif ygVd\teuft"dyÜg,f
ukd ? Ak'¨\pum;pOfukd pkpnf;xm;aomaMumifh ygVd[kac:qkdaMumif;zGifhqkdygonf/ trSeftm;jzifh ygVd
[lonf usrf;pm? bk&m;&Sif\pum;awmf[kqkdvkdygonf/ax&0g'tpOftvmu ygVdukdrm*"ed½kwåd
bmom[kac:Muonf/ Ak'bmomtjcm;tpOftvmwpfckrSm ygVdyd#uwfawmfukd Ak'ukd,fwkdifa[mMum;cJh
aombmompum;jzifh pkpnf;xm;onf[laomt,ltqjzpfygonf/ okdYaomf,cktcg? yd#uwfawmfokH;
ygVdbmomonfrlvrm*"Dbmom[kwfr[kwf? ygVdbmomonfrnfonfha'ookH;bmompum;jzpfoenf;
[laomtcsufwGif ynm&Sifrsm;t,ltquGJjym;vQufyif&SdMuygonf/
WestergaardESifhE. Kuhn wkdYu ygVdbmomukd OaZÆeDjynfokH;bmompum;jzpfonf[k ,lqxm;Mu\/
tb,faMumifhqkdaomf ygVdbmomonf Gujrat&Sdtaomuausmufpmrsm;wGif tokH;ûyxm;aombmom
pum;ESifhteD;pyfqkH;wlnDaomaMumifhjzpfayonf/ tjcm;taMumif;jycsufwpf&yfrSm OaZÆmeDjynfokH;
bmompum;onf? oD[kdVfokdYAk'omoemawmfpwifjzefYcsDcJhaom? &Sifr[dEukd,fwkdifajymMum;aom bmom
pum;jzpfaomaMumifhyifwnf;/ R.O.Franke uvnf; tjcm;taMumif;jycsufwpfckjzifh ygVdbmomonf
OaZÆeDjynfokH;bmompum;jzpfonf[laomtqkdukd axmufcHxm;ygonf/ oluygVdbmompum;\rlv
a'oonf 0dEs(Vindya)awmifwef;tv,fykdif;rS taemufbufe,fwavQmufa'owcGif[lía&;om;xm;
ay&m OaZÆeDjynfokH;bmompum;jzpfonf[laomtcsufESifh udkufnDae\/StenKonow onfvnf; Vindya
awmifwef;a'oukd ygVdbmom\rlva'ojzpfonf[k qkH;jzwfxm;avonf/ þVindyaawmifwef;a'o
onf Westergard ESifh E.KuhnwkdY ñTefjyNyD;jzpfonfh OaZÆeDjynf&SdcJh&ma'ojzpfaom O*sdefUjjeinc½kdifyif
jzpfaeay&m? ,if;wkdY\t,ltqrsm;wxyfwnf;usaeayonf/
OldenbergESifh E. MullerwkdYurl? uvd*Fwkdif;ukd ygVdbmom\rlva'ojzpfonf[k owfrSwfcJhMu
onf/Oldenberg u ygVdyd#uwfawmfokH;ykHtygt0if Ak'¨0g'onf oD[kdVfuRef;okdY oD[kduRef;ESifh tdrfeD;
csif;EkdifiHrsm; umvMum&SnfqufqHNyD;rS a&muf&Sdvmonf[kqkd\/ E.Muller ,lqaomtajccHtcsufrSm
oD[kdVfuRef;wGif a&S;tusqkH;tajccsaexkdifolrsm;onf? uvd*Fwkdif;rS ajymif;a&TUvmMuolrsm;jzpfonf
[laomtcsufyifjzpfygonf/ uvd*Fwkdif;rSm oD[kduRef;ESifhwzufwurf;jzpfNyD;? oD[kdVfokdYb*Fvm;ESifh
bD[me,frSvlrsm;vma&mufaexkdifcJhMurI&SdcJhonfr[kwf[k,lqonf/ okdYaomf þt,ltqukd
Maurice Winternitz u vufrcHacs/
,if;tjyif M.Winternitz u Ak'¨onfaumovESifhr*"wkdif;wkdYrSm vltrsm;ajymqkdMuonfh r*"D
bmomjzifh w&m;a[mcJhonf[kqkdonf/ Ak'¨omoemûycJh&ma'orsm;ü Owå&my&ma'h&SfESifheDayge,fwkdY
yg0ifonf/ xkdYaMumifh ,if;a'oü trsm;okH;bmompum;jzifh omoemûycJhayrnf/ Welhelm Geiger
uygVdonf rm*"DyGm;jzpfonf[k qkdygonf/ rm*"Dbmomukd tajccHaomtrsm;okH;bmompum;jzpfí?
Ak'¨ukd,fwkdifvnf; ygVdbmomjzifhyif omoemûycJhonf[k ,lqoljzpfonf/ omrefvlwkdYukd,if;wkdY
em;vnfekdifaombmompum;jzifhyif w&m;awmfukd a[mMum;jzefYcsDcJhayrnf/ rm*"a'otrsm;okH;bmom
pum;jzpfaom ygVdbmomonfyifvQif Ak'¨udk,fawmfwkdiftokH;ûycJhaom bmompum;jzpfonf/
,if;tjyif W. Geiger \t,ltqt& vuf&SdygVdyd#uwfawmfonf yg#vdykwfjynf? wwd,o*Fg,em
yd#uwfawmfESifh t"dyÜg,foabmoGm;omru? okH;EIef;aombmompum;&yfwGifvnf; wxyfwnf;jzpfay
onf/E.Windisch urlrm*"Dbmomonf ygVd\tajccHtkwfjrpfjzpfonf[ktckdiftrm,lqcJhavonf/
Luders \tvkdt&rl a&S;a[mif; t'¨rm*"Dbmomukd ygVd\tajccHjzpfonf[k ,lq&rnfjzpfay
onf/ þbmompum;onf taomuausmufpmrsm;rS vmaomrm*"DESifhvkd&if;tcsufrsm;wGif wlnDae
\/ okdYaomfwpdwfwa'otm;jzifhrl wjznf;jznf;wkd;wufí ykdrkdacwfrDaom tajctaeokdYa&mufaeNyD
[kvnf; olurSwfcsufcsxm;cJh\/ okdYaomf B.P. Bapat u t'¨rm*"Donf ygVdxufjymu&pfbmom
wkd;wufvmrI\aemufykdif;tqifhukd ñTefjyaeí? *sdef;bmomwGif tokH;ûyaom t'rm*"Dukdom ñTefjyae
ay&m ygVdonf t'¨rm*"DrSqif;oufvmjcif; rnfokdYrQrjzpfEkdif[k twdtusqkdxm;cJhavonf/
jrefrmynm&Sif armifthHurl ygVdonf rm*"Dyifjzpfonf/ Ak'¨onf rm*"Dbmomjzifhyif omoem
ûycJhNyD;? ,if;bmompum;onf yd#uwfawmftwGif; pkpnf;xnfhoGif;onfhtcgrS Ak'¨\pum;awmfukd
ygVd[kac:a0:okH;pGJvmonf[k ,lqxm;ygonf/ okdYaomf rEÅav;wuúokdvfygVduxdu a':cifcifvIdif
url? ygVdonf ouúwbmomrSqif;oufvmaom jymu#bmomtrsKd;tpm;wkdYwGif tusKH;0ifonfhtjyif?
yJompD? t'¨rm*"D? rm*"D?a*:&aqeD? r[m&BwD? paomjymu#bmomtkyfpkwGif a&S;tusqkH;jymu#
bmomjzpfonf[k twdtusqkdxm;ygonf/ þt"dyÜg,ft&qkdygrl ygVdbmomonf ouú#rSqif;ouf
vmNyD;? rm*"D(okdYr[kwf) *sdef;bmomokH;t'¨rm*"DESifh uGJjym;ap&ef trnfrSnfhxm;aom ok'¨rm*"Dukd
yifqkdvkd[ef&Sdonfudk awGU&ayonf/
ygVdygarmu©a':tkef;onf rm*"Dbmomtm; ygVdbmom\ tajccHtkwfjrpfjzpfonfqkdaomtcsuf
ukd rjiif;y,faomfvnf;?ygVdonfrm*"DrS t"duae&mrsm;wGif uGJvGJrI&SdaMumif; oufaojyxm;cJh\/
Greerson url ygVd[lonf rm*"Dbmompum;\ pmokH;ayokH;toGifwpfrsKd; qkH;jzwfxm;cJhavonf/
vef'efygVdtoif;awmfrSxkwfa0aom tbd"gefwGif T.W. RhysDavids u ygVdonf bDpD6-&mpk? 7-
&mpktwGif;u aumovwkdif;ü vltrsm;ajymqkdokH;pGJaeaom bmompum;ukd tajccHíay:xGef;vmaom
bmomjzpfonf[kqkdxm;\/ Max Walleser url yg#vdrS ygVdqif;oufvmonf[k ,lqum? ygVd[lonf
yg#vdykwfjynfolrsm;ajymqkdokH;pGJaom bmompum;jzpfonf[k pum;\t&if;tjrpfukd vkdufaomenf;
jzifh BuHqawG;awmcJhygonf/
ygVdbmomonf tdEd,EkdifiHrS rlvtajcûyíjyefYyGm;cJhaombmompum;jzpf\/ okdYaomfoD[kdVfuRef;
okdY Ak'¨omoemjyefYyGm;NyD;? Ak'¨pmayukd ayxuftu©&mwifNyD;rSomvQif xif&Sm;ausmfMum;cJh\/ ygVd
onf oD[kdVfwGifom pwifus,fjyefYcJhrIaMumifh tcsKdUokawoDrsm;u ygVdbmomukd rm*"DbmomrScGJxkwf
um? ygVd\rlvblwonf oD[kdVfuRef;jzpfonf[k ,lqcJhMu\/ okdYaomf M.Winternitz url ygVdbmom
onf oD[kdVfuRef;wGif pwifay:aygufjcif;vkH;0rjzpfEkdif[k uefYuGufcJh\/ oD[kdVfbmomonf ygVdESifh
eD;pyfonfrSmtrSefjzpf\/ okdYaomfWinternitz ESifh Geiger ESpfOD;vkH;u ygVdbmomonf oD[kdVfbmomukd
vGrf;rkd;oGm;ojzifh oD[kdVfbmomonf ygVdESifhþrQeD;pyfpGmwlnDjcif;jzpfonf[k ,lqcJhMuavonf/
oD[kdVfAk'¨bmomtpOftvmu vuf&Sdyd#uwfawmfonf yg#vdykwfjynfwGif pkaqmif;cJhaom
yd#uwfawmfESifhtwlwlyifjzpfonf/ rm*"Dbmomjzifhyif pkaqmif;cJhNyD;? ygVdonfrm*"DESifhtwlwl[kqkd
ygonf/ okdYaomfygVdonf rm*"Dyifjzpfonf[laomtqkdukd Ak'¨pmayokawoDtrsm;tjym;yif jiif;qkd
vQuf&SdMuayonf/ ygVd[laomyk'fonf rl&if;usrf;? tbd"r®óygVd? Ak'\pum;? Ak'\a'oem? w&m;
awmftpOftwef;ponfh t"dyÜg,frsKd;jzifh okH;EIef;vQuf&Sd&m? þt"dyÜg,ft&qkdvQif ygVdbmomonf
rm*"DrSty oD;jcm;bmom&yfr[kwf[k t"dyÜg,fxGufae\/ ygVdonf rm*"Dbmom\'kwd,trnf
emrwpfcktoGif&Sdae\/
okdYaomftdEd,ta&SUykdif;rSawGU&aom ausmufpmrsm;? rm*"Dykd'frsm;yg0ifaom aESmif;acwfouúw
pmayrsm;t&? ygVdonf rm*"DrSuGJvGJaMumif;txift&Sm;jzpfonf[k ygarmu©a':tkef;u a&;om;xm;cJh
\/ Oyrm-uwåKum&u {u0kpfudef;ykv’difemrfrsm;twGuf rm*"DwGif]{}ESifh qkH;í? ygVdwGif ]Mo}
okdYr[kwf]tH}wkdYjzifhqkH;\/ rm*"DykawårSm ygVdykawåmjzpfí? rm*"D]okac}rSm ygVd]okcH}jzpfavonf/ ¤if;
tjyif þbmomESpf&yfvkH;yif ouú#rSqif;oufvmjcif;jzpfNyD;? ouú#]o}okH;rsKd;ukd? ygVdwGif 'EÅZ
(oGm;oH)]o}wpfvkH;wnf;jzifhqkH;NyD;? rm*"DwGifrl]o}rSm rk'¨Z(tmacgifOD;)oHwpfckwnf;jzpfonf/}}[k
a':tkef;u cGJjcm;jycJh\/
þtaxmuftxm;t& ygVdonf rm*"Dyifjzpfonf wxpfcs,lq&efrjzpfEkdifacs/ okdYaomfygVdonf
tdE´d,taemufykdif; wGifawGU&onfh taomuausmufpmokH;bmomESifh rsm;pGmqifwlonfudkvnf;
ynm&Sifrsm;vufcHMuygonf/ þtcsufu ygVdonfOaZÆeDjynfokH;bmompum;jzpfí? OaZÆeDwkdif;zGm;
&Sifr[dE´\jzefYcsDrIaMumifh oD[kdVfwGif vTrf;rkd;cJhonfukd axmufjyaeayonf/
taxmuftxm;rsm;t& ygVdonf rm*"DESifh twlwlr[kwfaomfvnf;? tBuD;tus,fuGJvGJonf
awmhr[kwfay/ a'gufwm Winternitz uygVdonf rm*"DESifhuGJvGJonfqkdaomfvnf;? tjcm;rnfonfh
bmomrS ygVdESifhrm*"DavmufrukdufnD[kqkdum? ygVdyd#uwfawmfonfyif? rm*"Dyd#uwfawmfjzpfonf
[laomoD[kdVf? jrefrmtpOftvmukdaxmufcHxm;avonf/ okdYaomfygVdyd#uwfawmfonf rlvrm*"D
yd#uwfawmfukd OD;pGmul;,lNyD; tdE´d,a'owpfckokdY cGJxGufoGm;jcif;jzpfonf[laom ol\pum;t&
a&SUaemufrnDnGwfrI&Sdaeonfukd awGU&\/
taMumif;aMumif;ukdaxmufqvQif tdEd,jynftaemufykdif; OaZÆeDjynfokH;bmompum;r[kwfvQif
r*"ESifh aumovokH;rm*"DbmomtajccHí zGHUûzd;wkd;wufvmaom pum;jzpf&ayrnf/ ygVdbmomonf
tdE´d,taemufykdif;OaZÆeDjynfokH;bmompum;trSefyifjzpfcJhapOD;awmh/ r*"aumovwkdif;okH;
rm*"DbmomESifh wpkHw&mqufEG,frI&SdcJh&ayvdrfhrnf/ t'¨rm*"DrSuGJvGJap&ef ok'¨rm*"D[kac:a0:Mu
onfukdvnf; owdûy&ayrnf/ okdYaomf uvd*Fwkdif;okH;bmompum;um; rnfokdYrQrjzpfekdifay/ ygVdonf
rm*"DESpfrsm;pGmwlnDrI&Sdonfum;rSef\/ okdYaomf t"dutcsufrsm;wGif ygVdonf rm*"DrSuGJvGJonfh
taxmuftxm;rsm;awGU&ojzifh ygVdonf rm*"Dr[kwfonfum;aocsm\/ okdYaomfygVdbmomonf
rm*"DbmomESifh twlnDqkH;jzpf&um;? ygVdyd#uwfawmfonf rm*"Dyd#uwfawmfESifhrsm;pGm ruGJvGJEkdifacs/
ukd;um;aompmtkyfpmwrf;rsm;
(1) The Home of Pali(The Light of Majjhimadesa)(Nalanda University, India) U Razinda
(2) M. History of Indian Literature Vol II M. Winternitz
(3) R.O. Franke Pali and Sanskrit
(4) ygVdpmayorkdif; ygarmu©a':tkH;
(5) toGifxl;wAÇm0ygVdyk'frsm; a':cifcifvIdif
(w?y?p? wGJ(1)? ykdif;(2)/ 1966)
av; rdUjrpfurf; tvGrf;ajyav; rdUjrpfurf; tvGrf;ajyav; rdUjrpfurf; tvGrf;ajyav; rdUjrpfurf; tvGrf;ajyav; rdUjrpfurf; tvGrf;ajy
]]pmOöejrpfe'D. . .&DBudKifwjrjreefY . .woGifoGifpD;us . . tD;jrvSyga& . . .ZDZ0gcGgñdk . .
.EG,fcsKd½kd;r . . .rdk;rceefYav . . . pdrf;jrñdkarSmif . . . ½kd;rxkdawmif . . . awmifpG,fawmifMum;wdu
jzwfausmfpD;qif;vm . . .r[mokE´&D e'Djrpfrm av;ûrdUjrpftvSacs . . .}}
ukdOD;armifodef;oDqkdonfh av;ûrdUjrpfurf;tvGrf;ajyoDcsif;ukd uRefawmftvGefESpfoufonf/ tzef
zeftvDvDem;axmifNyD/ okdYaomf uRefawmfhtm½kHwGif½kd;oGm;onfr&Sd/ qef;opfaeNrJyifjzpfygonf/
oDcsif;wpfyk'fukd uRefawmfvG,fvG,fESifhrESpfoufwwfyg/ uRefawmfESpfoufrdvQifvnf; pGJpGJNrJNrJ
jzpfwwfonf/ oDcsif;\pum;vkH;tokH;tESKH;? tzGJUtEGJU? yg'tpyft[yf? &nf&G,f&if;okdYa&mufatmif
ykdYaqmifrI? oDqkdol\toHomrI? toHtedrfhtjrifhftwuftus? oHpOftul;tajymif;? oDcsif;taMumif;
t&mESifhukdufnDaomwl&d,mypönf;? wD;vkH;tazsmuftaz:ponfjzifh ûcHikHokH;oyfNyD;rS uRefawmfBudKufESpf
oufwwfonf/ rdrdem;vnforQtwkdif;twmESifh jzpfygonf/
tEkynmypönf;wpfckdukd [muGufr&Sdatmif? bufaygif;pkHrSjynfhjynfh00 okH;oyfwwfonfawmh
r[kwf/ xkdYaMumifhyif rdrdem;vnforQtwkdif;twmESifh jzpfonf[kqkdjcif;jzpfonf/ uRefawmfESpfouf
onfhoDcsif;rsm;wGif &moDbGJU? r,fbGJU?armifbGJU?tvGrf;bGJU?arwåmbGJU? ZmwdrmefbGJU? ponfjzifh trsKd;rsKd;&Sd
wwfaomfvnf;? uRefawmfESpfoufonfhoDcsif;um; tvGefenf;ygonf/
þoDcsif;ukdBudrfzefrsm;pGmem;axmifcJhaomfvnf;av;ûrdUjrpfurf;okdYwpfBudrfwpfcgrQra&mufxl;cJhyg/
oDcsif;ukdem;axmif&if;jzifhyif pdwful;tdyfrufjzifhom av;ûrdUjrpfurf;ukdrSef;qaecJhygonf/
av;ûrdUjrpf\ta&SUbufurf;okdY vSrf;arQmfMunhfrnfqkdvQif? [kd. . .ta0;qDü rIdif;ñdkUñdkU½kd;rawmif
pOfwef;rsm;onf? awmifpOftxyf&pfywfvQuf? eHeufcif;aea&mifjcnfatmufwGif? a&Twpf&pf?jrwpf&pf
pDjc,fvQufvSyaeayrnf/&SnfvQm;onfhawmifpOfawmifwef;rsm; ajrmufrSawmifokdYoG,fwef;aeayrnf/
½kd;awmifwef;rsm;\ [kdrSmbufwGif jymvJhvJhaumif;uifjyifukd jrifawGU&rnf/ eHeufaejcnfaoG;p? a&T&nf
aq;tvSyufzsef;csdefü onfawmifpOftxyfxyfonf rnfrQvSyaernfenf;/ [kd ta0;qDrS onfrSm
zufokdY wjznf;jznf;edrfhíedrfhívmaeaom awmifpOftxyfxyfukd aq;yefcsDjc,fxm;ouJhokdY ½Ijrif&ay
rnf/ ZDZ0g? cGgñdk?EG,fcsKd? rkd;rcawmifrsm;um; xkdawmifpOfawmifwef;rsm;twGif;üyg0ifrnf/ xkdawmif
pOfrsm;tMum;rS jrpfzsm;cHípD;qif;vmaom av;ûrdUjrpfaMumif;onf a>rwpfaumifyrmaumufauGU&pfywf
í pD;qif;aernf/ &Snfvsm;pGmaumufauGUpD;qif;vmaeonfh av;ûrdUjrpfa&onfvnf; Munfvifat;jr
aeayrnf/
av;ûrdUjrpfurf;\wpfzufpDwGif us,fjyefYaomv,fuGif;jyifBuD;rsm;&Sdrnf/ onfuGif;jyifBuD;rsm;
ukd pdrf;jrjrawmifwef;rsm;jzifh 0kdif;&Haernf/ onfawmifpG,fawmifwef;rsm;0ef;usifü av;ûrdUacwf
&ckdifbk&ifrsm; eef;pHcJh&meef;awmfa[mif;rsm; wnf&Sdayrnf/ av;ûrdUjrpf0Srf;wavQmuf 0J,murf;ESpfzuf
wGif &moDtvkdufpkdufysKd;oD;ESHrsm;? pkdufysKd;O,smOfNcHrsm;jzifh pdrf;pkdaernf/ uRefawmfMum;zl;onfum;
av;ûrdUjrpf0Srf;onf ajrMoZmxufoef\/ oD;ESHjzpfxGef;\/ av;ûrdUjrpf0Srf;onf &ckdifjynf\pyg;usD
wpfckjzpf\/
av;ûrdUjrpfurf;awmifwef;rsm;ay:wGif MunfñdkbG,f&mykxkd;apwDrsm;ukd pdwful;jzifhzl;jrifrd\/
xkdykxkd;apwDrsm;rS qnf;vnf;oHrsm;? av;ûrdUjynfolwkdY\ trQa0oHrsm;? om"kac:oHrsm;? aMu;pnfoH
rsm;onf av;ûrdUa&pD;oHESifhtwl ysHUvGifhaeayrnf/ woGifoGifpD;qif;aeonfh av;ûrdUjrpfjyifwGif opfazmif?
0g;azmifrsm;arQmaeMuayrnf/ avmif;avSrsm;tpkeftqefavSmfcwfoGm;vmaeMuayvdr®nf/
xkdavmif;avScwfolrsm;\aw;oHrsm;ukdvnf; Mum;aumif;Mum;&ayrnf/
av;ûrdUa&Munfjrpfurf;eHab;wGif? BudK;Mumpuú0uf/ ydefnif;iSufwkdY [kdrSonfrS vl;vmysHoGm;ae
Muonfukdvnf;aumif;? [oFmzkdrarmifESH? awmifyH,Sufí? azmfcsif;i,fzufaysmfyGJzGJUaeMuykHukdvnf;
aumif;? [kdrSmzufESifhonfrSmzufurf;okdY jzwfoef;ysHvTm;aeMuonfh wifusD;iSufwkdYukdvnf;aumif;?
ae0ifqnf;qmtcsdefüjrpfjyifukdjzwfí tdyfwef;ysHaeMuonfh aiGAsKdif;jzLwkdYukdvnf;aumif; jrifa,mif
aerdcJhygonf/
aEGOD;&moD? av½l;ayGpqkdvQif av;ûrdUjrpfurf;awmwef;awmifpG,frsm;ü OMoiSuf\tvGrf;bGJU
aw;oHukdMum;vkdu Mum;Ekdif&monf/ av;ûrdUurf;\aEGv,faewGif a&Tzkdf;acgif\uloHukd Mum;vkdu
Mum;Ekdif&monf/ aus;iSufwkdY\tvGrf;aw;oHukd em;axmif&if;jzifh cspfolukdvGrf;vkduvnf; vGrf;Ekdif
&monf/ av;ûrdUurf;qD? oDwmMunfvJh? iSufoHEGJESifh vGrf;bG,fhawGawG? jrLckd;a0pOftvGrf;aw;oDusL;
vkdu oDusL;Ekdif&monf/
av;ûrdUjrpf0ef;usifonf aEGwGifa<uvGifhaom &Guf0grsm;jzifhvnf;aumif;? rkd;wGifvGifhpifonfh
rkd;pufuav;rsm;jzifhvnf;aumif;? aqmif;\ykvJaiGESif;&nfOrsm;jzifhvnf;aumif; vSyaeayrnf/
þokdYjzifh av;ûrdUjrpfurf;\tvStyukd *DwrSwqifhpdwful;jzifh rSef;qjrifa,mifcJhzl;ygonf/
,ckawmhav;ûrdUjrpfurf;wpfae&mukd uRefawmfa&mufcJhygNyD/ ppfawGûrdUrS q&marmifAodef;u ]]q&mukd
uRefawmfac:pGmokH;Budrf,SdygAsm,f? atacguf? ausmufawmf? ajrmufOD;? av;ûrdU? oDwif;wpfywfavhvm
a&;wkdYq&mvkduf&ygzkdY? uRefawmf? q&ma&Tomckdif? q&mryHokcif ½kdUq&mhukdapmifhedefyga&}} [kac:aqmif
ojzifh? av;ûrdUjrpfurf;ukd uRefawmfa&mufcJhjcif;jzpfygonf/
eHeuf 7-em&DwGif ajrmufOD;ûrdUjreef;od*F Dwnf;ckd&dyfoma&SUrS wa&vm*sDum;uav;jzifh uRefawmf
wkdYxGufcJhMuonf/ um;uav;onf ûrdUwGif;vrf;rsm;twkdif; auGUíxGufvmcJhNyD;? w0*l? arQmfawmfa,mif
apwDrsm;wnfxm;&m awmifajcrS nmbufokdYcsKd;auGUvkdufonf/ wzufawmifajcwGif y&ifhpfwnf;ckd
&dyfomESifh a0omvD[kdw,fwkdUukdawGU&onf/ [kdw,fa&SUus,f0ef;aoma&tkdifBuD;wpfckü jzL?eD?0g?jym
a&mifpkHzl;yGifhaeMuonfhyef;rsm;jzifh ½IrjiD;atmifvSyaeonfukdawGU&ygonf/a&mifpkHyef;rsm;yGifhaeMuuef
wzufüawmifay:rSapwDwpfqlukdaemufcHûyxm;aoma0omvD[kdw,frSmtvGefyifvSyaeawmhonf/
]]q&mjyL; . . .at;apwDukd a&TawmifapwD[k ac:yga&}} [kyHokcifuajymygonf/
Ekd0ifbmvtwGif;okdY 0ifa&mufaeNyDjzpfaomfvnf; aumif;uifürkd;&dyfwkdUruif;ekdifao;ay/ aejcnf
ESifhwdrfwkdufwkdYaumif;uifwGif tm;ûydifaeMuqJyif/ rkd;vnf;rnDawmh/ aqmif;vnf;ryDao;/ um;u
av;u vQifjrefpGmajy;vTm;aeojzifh? at;jrjrcHpm;&onf/ t&m&monf uRefawmhftzkdY tjrifopfjzpfae
ojzifh at;csrf;rIukd*½krûyEkdif/ vSyaom½Icif;rsm;ukdom Munhf½IUvkdufygvmcJhrdygonf/
um;vrf;u ajzmifhjzL;vSonf/ vrf;ab;wpfzufpDwGif EkdifiHjcm;ydawmufyifrsm;nDnmpGm pkdufysKd;
xm;ojzifh vSypdrf;pkdaeonf/ ajrmufjyefavuawmh ed'gef;ysKd;aeygNyD/ twefMumaomtcg um;vrf;\
0J,mwkdYwGif tvGefus,fjyefYaomv,fuGif;rsm;ukd awGU&onf/ uGif;jyifrsm;tqkH; rkd;ukwfpuf0kdif;atmuf
[kd . . .ta0;BuD;wGif awmifwef;rsm;ukd awGU&ygonf/
]]atbufuvGifjyifukd yk&drfvGifjyifvkdYac:a&/ [kdbufuvGifjyifuawmh avmif;MuufvGifjyifyg?
atvGifjyifwdpGm ESpf20-avmufrm wpfcgpD&DvTrf;wwfyga&}}
q&marmifAodef;jyaomvGifjyifrsm;ukd Munfhrdonf/ pyg;&dyfodrf;jcif;rûy&ao;ojzifh vGifjyifBuD;
rsm;a&T0ga&mifvTrf;aeMuonf/ vGifjyifrsm;ukd awmifwef;i,frsm;jzifh tuefYvkduftuefYvkdufykdif;jcm;
xm;onf/ aumif;uif"gwfykHt& yk&defûrdUawmfa[mif;ae&monf ajrmufOD;ûrd\ta&SUbuf4rkdiftuGm?
prÇ0ufûrdUawmfa[mif;\ajrmufbuf 11rkdifcefYwGif &Sdygonf/ av;ûrdUjrpf0Srf;wGif wnfaqmufxm;aomf
vnf; ukvm;wefjrpf0Srf;a'oukdxdef;csKyfEkdifaomae&mjzpfygonf/ avmif;MuufûrdUawmfa[mif;ae&mESifh
vnf; rsm;pGmruGma0;vSay/ ûrdUawmfESpfckvkH;onf ta&SUzufüav;ûrdUjrpfukd rsufESmrlíwnfaqmufcJh
Muonf/
av;ûrdUacwfwGif yk&defûrdUonf 'kwd,ûrdUawmfjzpfonf/ okdYaomfyk&defacwfqkdonfrSm at'D-1103wGif
vuFsmrif;eef;wnfonfh yxryk&defûrdU? at'D-1123wGif 'ó&mZmwnfaom 'kwd,yk&defûrdU? at'D-
1142wGif rif;zkef;pm;wnfxm;cJhonfh NcdyfûrdU? at'D-1155wGif "Ek½laygrif;wnfaom 'kwd,
prÇ0ufûrdUrsm;ukd ûcHíyk&defacwf[kac:qkdMujcif;jzpfygonf/ avmifMuufûrdUum; av;ûrdUacwfaemufqkH;
ûrdUawmfjzpfNyD; at'D-1250wGiftavmrmjzLrif; pwifwnfaxmifcJhNyD;? at'D-1404ckESpf? rif;apmrGef
vufxufxd rif;(18)yg;pkd;pHcJhMuonf/ avmif;MuufacwfwGif xif&Sm;aomrif;wkdYum; tavmrmjzL?
rif;wD;ESifh rif;apmrGefwkdYjzpfMuygonf/ av;ûrdUacwf&ckdifrif;rsm;onf pD;yGm;a&;awmifhwif;rI? ae&m
a'ovkHûcHrIukdaemufcHûyí vufeufEkdifiHi,frsm;wnfaqmufcJhMuonf/ Ak'¨omoemawmf aevkd?vvkd
xGef;ycJhNyD; av;ûrdUjrpf0Srf;wcGif aMu;pnfoHvGifí om"kac:oHvTrf;cJhonf/ yk&defacwfuaumvd,rif;
ESifh om;awmf'ó&mZmwkdYu omoemh'g,umol&Jaumif;rsm;jzpfMuonf/ r[mxD;bk&m;ESifhausmufpm
wkdYukdMunhfvQif aumvd,rif;\pGrf;aqmifrIrsm;ukd tuJcwfEkdif\/ avmifMuufawmifarmfausmufpm
ukdvnf; aumvd,rif;a&;xkd;cJhonf[k q&ma&Tomckdifajymjyygonf/ aumvd,rif;\om;awmf
'ó&mZmrif;um; aysmufqkH;aeaom r[mrkedqif;wkawmfukd jyefí&SmazGol? r[mrkedodrfawmfukdjyef
vnfwnfaqmufol? odMum;rif;\vufeufvSHysHukd&&Sdoltjzpf &ckdif&mZ0ifwGifxif&Sm;\/ tElrif;ñkd
\ &ckdifrif;orD;{csif;wGif tvª'geûy&mü oD&d"r®maomurif;ESifh 'ó&mZmrif;ESpfyg;om&Sdonf[k
]]bk&m;rnfom? omoem0,f? "r®maomu? 'ó&mZm? þESpfcgonf? rsufESmrif;csif;zl;wnfhav}}[k
a&;zGJUxm;cJhygonf/
yOöûrdUwGif at'D-1043wGif eef;wufaomrif;,OfjzLonf &ckdifax&0g'yd#uwfawmfukd o*Fg,em
wifcJhao;\/ avmif;MuufûrdUawmfwGif 9-qufajrmufaomrif;xD;onf tdEd,jynfAk'¨*g,mü? apwD
ykxkd;rsm;ûyjyifí? ausmif;Z&yfrsm;aqmufvkyfvª'gef;aMumif; Ak'¨*g,mr[maAm"d ausmufpmoufao
&Sdygonf/
avmif;MuufacwfaemufqkH;jzpfaom rif;apmrGefum; &ckdiforkdif;wkd;wufa&;twGuf tvSnfh
tajymif;udkaqmif&Gufoljzpf\/ av;ûrdUukdcGgíajrmufOD;udkwnfaqmufoljzpf\/ xkdxkdaomrif;rsm;
vufxufu av;ûrdUjrpf0Srf;onf rnfrQpnfyif0ajymcJhavrnfenf;/ onfawmifwef;awmifpG,frsm;
wGif ykxkd;apwDrsm;jzifh rnfrQwifhw,fí? qnf;vnf;oHrnfrQvGifaecJhrnfenf;/ okdYaomf,cktcg
av;ûrdUjrpf0Srf;ü ykxkd;apwDtûydtysufrsm; qif;wk½kyfyGm;tusKd;tyJhrsm;? ûrdU&meef;&mtysuftpD;rsm;om
av;ûrdUacwf\orkdif;tarGtESpfrsm;tjzpfjrifawGU&awmh\/ obm0&moDOwk'Pf? jrpfa&\wkdufpm;rI
'Pf? teD;ta0;&efolwkdY\wkdkufckdufzsyfqD;rI'Pf wkdYukdumvMum&SnfcHcJh&NyDjzpfí? av;ûrdUacwforkdif;
tarGtESpfrsm;ukd tckdiftrmrawGU&awmhay/
"n0wDacwf? a0omvDacwf?av;ûrdUacwf? ajrmufOD;acwf? t*Fvdyfacwf? vGwfvyfNyD;acwf
[laom&ckdifvlYtzGJUtpnf; jzpfxGef;wkd;wufrIorkdif;pOfwGif av;ûrdUacwfonfrnfonfhtqifhokdY a&muf
&SdcJhoenf;/ av;ûrdUacwfonforkdif;pOf\wkd;wufrIukd aqmifcJhoavm/ okdYr[kwfusqif;rIukdaqmifcJh
oavm/ orkdif;pOfukd,xmblwususokH;oyfvQif av;ûrdUacwfonf orkdif;pOfwGif &ckdifwkdYtzkdY wkd;wuf
aomorkdif;acwfjzpf\/ tm&d,ef,Ofaus;rIESifh rGef*kdvGdKuf,Ofaus;rIrsm;rS &ckdif,Ofaus;rIppfppfukd
qefcgcs,laomacwfjzpf\/ orkdif;pOft& &ckdifvlrsKd;pk? &ckdifvlUtzGJUtpnf;[lí yDyDjyifjyifjzpfxGef;wkd;
wufaomacwfjzpf\/ ausmufpmtaxmuftxm;t& &ckdiftu©&m? &ckdifpmayta&;tom;wkdYukd a0om
vDrStarGqufcHí ykdrkdus,fjyefYpGmjzifh? ckdifckdifrmrmokH;pGJvmaomacwfjzpf\/ av;ûrdUacwfonf at'D11
&mpkrS 15&mpktv,fykdif;xd ESpfaygif;400ausmfMumjrifhcJh\/
&cdkife,fajrwGif (tmeE´pjE´ausmufpmtaxmuftxm;t&) bDpD-6&mpkuyif ûrdUjyEkdifiHxlaxmif
cJh\/ ,if;tcsdefrStpûycJhonfh &ckdife,fajr\vlrIpD;yGm;a&;? ,Ofaus;rIwkdY\orkdif;pOftqufqufukd
avhvmaomtcg? orkdif;onfwkd;wufcsdefESifh BuHKcJh&ouJhokdY usqif;csdefESifhvnf;BuHKcJh&\/ vlYabmif
wpf&yf\ajymif;vJrIjzpfpOfonf wkd;wufonfqkd&mü a,bk,soabmukdom ajymqkdjcif;jzpfygonf/
wenf;tm;jzifh vlaerIb0\t"duusaom u@rsm;wGif tqifhqifhwkd;wufrIudkawGU&í? orkdif;onf
a,bk,stm;jzifh wkd;wufonf[kaumufcsufcsjcif;jzpfayonf/ þtcsufonf orkdif;jzpfpOf\ajymif;
vJrIjzpfpOfukd ½Ijrifaomorkdif;'óew&m;\tajccHoabmw&m;vnf;jzpf\/
pD;yGm;a&;tjrifynmjzifhMunhfvQif wkd;wufjzpfxGef;vmaom ukefxkwfpGrf;tm;pk\awmif;qkdcsuf
udk? wnfqJukefvkyfqufqHa&;urvkdufavsmEkdifonfhtcg vlYorkdif;wkd;wufrIukd t[efYtwm;jzpfap
onfrSm "r®wmyifjzpfygonf/ wnfqJukefvkyfqufqHa&;ukd wnfwHhapvkdonfh tiftm;pkrsm;u tom
pD;&aevQif orkdifpOfwkd;wufrIaESmifhaES;rnfjzpfonf/ okdYaomfxkdaES;auG;rIonf orkdif;pOfukdMum&Snf
&yfwefYoGm;atmifaemufjyefqkwfoGm;atmif rpGrf;aqmifEkdifay/ ta[mif;onfcsKyfNidrf;&rnfjzpfayonf/
taxmuftxm;rsm;t& bDpD-2000cefUu &ckdifajrwGif orkdif;OD;bkHajracwfjzpf\/ ausmufacwf
aESmif;jzpf\/ aqGrsKd;pk? vltkyfpk? aus;&GmvlUtzGJUtpnf;rS tpysKd;í? ukefxkwfvkyfrItqifhqifhzGHUûzd;wkd;
wufvmrI? ukefzvS,frIESifh? yk*¾vduykdifqkdifrIwkd;wufvmonfhtcg? "n0wDûrdUjyEkdifiHESifh EkdifiHawmftm
Pmay:aygufvm\/ &ckdifajrorkdif;pOfwGif uRefykdif&SifpepfESifh ajr&SifpepfwkdYa&maxG;xGef;um;cJh\/
"n0wDacwfESifh EIdif;pmvQif a0omvDacwfEkdifiHawmf? ukefxkwfpGrf;tm;pk? tawG;tac:? ,Ofaus;rI?
ukefxkwfvkyfrI/ ukefzvS,frIwkdYonf rsm;pGmomvGefwkd;wufcJh\/ us,fjyefYvm\/ EkdifiHawmftmPm
\oufa&muf&mae&m ykdrkdus,f0ef;vm\/ &ckdifvlYtzGJUtpnf;\ orkdif;jzpfpOfonf vlUorkdif;wkd;
wufrI\ed,rtwkdif;yifjzpfaomfvnf; rnDnmaomwkd;wufrIjzpfpOfjzpf\/ "n0wDysufqD;csdef?
a0omvDukdyla&yl&rS r[m0D&wkdufí odrf;,lcsdef? at'D-730cefYrS 790cefYtxd jynfwGif;rNidrfrouf
jzpfcJhcsdef a0omvDacwftqkH;? ajrmufzufrSrGef*kdvGdKufwkdYtvkH;t&if;ESifh 0ifa&mufcJhcsdefrsm;um; orkdif;
pOfwkd;wufrIaES;auG;csddef? aemufqkwfcsdefrsm;jzpf\/ aemufjyefqkwfonfqkdonfrSm pepfwus
ukefxkwfvkyfrIrS y&rf;ywmukefxkwfvkyfrI toGifajymif;vJjcif;? tmPmykdifpkd;rIajymif;vJí jynfwGif;
rNidrfroufrIjzpfyGm;jcif;wkdY? ppfyGJrsm;qifETJ&jcif;wkdYukd &nf&G,fjcif;jzpfayonf/ okdYaomfþqkwf,kwf
rIonf orkdif;pOfwGif ,m,DrQomjzpfygonf/
11-&mpkponfESifh av;ûrdUacwf\/ yOömûrdUukd at'D-1018wGif wnfaqmuf\/ av;ûrdUacwfp
onfESifh &ckdifvlUabmiftzGJUtpnf;onf a&S;uxufykdrkdyDjyifvm\/ ,Ofaus;rI? tawG;tac:? pmay?
odyÜHynm? pD;yGm;a&;ukefxkwfvkyfrI u@rsm;wGif a&SUokdYwqifhckefwufEkdifcJh\/ okdYaomfav;ûrdUacwf
twGif; ûrdUawmfrsm;onf rMumcPae&majymif;vJrIukd axmuf½Ií EkdifiHawmftmPmrwnfNidrfaom
acwf? EkdifiHawmftmPm\oufa&muf&me,fajrrwnfNidrfaomacwf[k rSwfcsufcs&ayrnf/ av;ûrdU
acwfwGif vlYtzGJUtpnf;twGif; zGHUûzd;wkd;wufvmonfh ukefxkwfpGrf;tm;pkrsm;ukd EkdifiHawmfupkpnf;
xdef;csKyfEkdifrI &SdcJh[efrwlay/ okdYaomfukefxkwfvkyfrIjzpfpOfwGif av;ûrdUacwfonf &cdkifvlUtzGJUtpnf;
\wkd;wufaomacwfjzpfayonf/ okdYaomfav;ûrdUacwfESifhywfoufí awGU&Sd&orQtaxmuftxm;
rsm;t&okH;oyfvQif av;ûrdUacwf\orkdif;pOfwkd;wufrIonf wajy;nDr&Sdaom? rwnfNidrfaom wkd;wufrI
jzpf\/ vlUorkdif;wGif ukefxkwft&if;tESD;rsm; ykdifqkdifvkdrI? ukefxkwfpGrf;tm;pkrsm; tiftm; ûydifvkdrIjzifh
uRefyk dif&Sifacwf? ajr&Sifya'o&mZfacwfwavQmuf urÇmhajrjyiftESHUppfyG Jrsm;qifET JcJ hMu\/
av;ûrdUacwfwGif ta&SUESifhvnf;aumif;? taemufESifhvnf;aumif;jzpfyGm;cJh&aomppfyGJuav;rsm;rSm
tajccHtm;jzifh ,if;uJhokdYaomppfyGJrsm;yifjzpfayonf/
ax&0g'Ak'¨omoemonf "n0wD? av;ûrdUacwfrsm;tjyif? av;ûrdUacwf\tay:xyftaqmuf
ttkHukda&m? vlrItajccHb0ukdyg? vlrIa&;ukd,fusifhw&m;e,fü Oya'rsm;jyXgef;cJhayonf/ xkdYaMumifh
av;ûrdUacwf&ckdif,Ofaus;rIonf Ak'¨bmom,Ofaus;rIjzpf\/ xkdYaMumifhuRefykdif&Sifpepf? ajr&Sifpepf
a&maxG;xGef;um;cJhaom av;ûrdUacwfEkdifiHpepfonf El;nHhaysmhajymif;\/ av;ûrdUacwfonf &ckdifwkdY
tzkdY ukefxkwfvkyfrItopf? tawG;tac:topf? odyÜHynmtopff? Ak'¨bmomtajccHaom ,Ofaus;rI
topfwkdYukd jzpfxGef;apcJh\/ wpfcgw&Htenf;i,frQaom qkwf,kwfrIrsm;ukd BuHKawGU&onfrSty
a,bk,sûcHMunhfvQif av;ûrdUacwfonf &ckdifwkdY\wkd;wufaomacwfjzpf\/ xkdYaMumifhyif ppfa&;?
EkdifiHa&;? pD;yGm;a&;?,Ofaus;rIwkdYü ykdrkdtiftm;awmifhwif;aom ajrmufOD;acwfokdYckefysHwufvSrf;EkdifcJh
jcif;jzpfayonf/
eHeuf8-em&DausmfcefYwGif avmif;Muuf&GmokdYa&mufonf/ uRefawmfwkdYpD;eif;vmaom um;uav;
onf auGUaumufaomavmif;Muuf&Gmvnfvrf;twkdif; armif;ESifcJh\/ avmif;Muuf&Gmum;ajrmufOD;
rif;jym;um;vrf;ay:wGif toifhtwifh pnfum;aom&Gmi,fjzpfonf/ aps;wef;?aps;qkdif? vÇuf&nfqkdif?
rlvwef;ausmif;? AD'D,kd½kHrsm;jzifh ? vltrsm;oGm;vmvIyf&Sm;vQuf okdufokdufûrdufûrduf&Sdonf/
avmif;Muuf&GmvGefvQif v,fuGif;\ta&SUbufü awmifukef;i,frsm;awGU&onf/ ,if;awmifukef;i,f
ukd avmif;MuufawmifarmfOD;ac:aMumif;? ,if;awmifay:wGif aumvd,bk&m;BuD;ESifh avmif;Muufawmif
armfausmufpm&SdaMumif; q&ma&Tomckdifu ajymjyonf/ q,frdepfv,fuGif;rsm;ukd jzwfausmfcJhaom
um;onf awmifarmfOD;ajc&if;wGif &yfwefYvkdufonf/ awmifukef;ay:wGif bkef;awmfBuD;ausmif;
wpfaqmifukdawGU&onf/ opfyifopf&dyfrsm;jzifh tkHUqkdifíaecsifpbG,faumif;onf/ awmifukef;ay:okdY
wufonfhvrf;ab;ü av;ûrdUacwfüxif&Sm;aom bk&ifrif;xD;\½kyfwkwpfckukdawGU&ygonf/ awmifukef;
ay:okdYwufí ausmif;ukdvGefvQif Ak'¨qif;wkawmfBuD;wpfqlukd ysufpD;ítumt&HrJhaeaom odrfysuf
wpfcktwGif;üawGU&ygonf/ &ckdifouú&mZf 480-wGif yk&defacwfu aumvd,rif;xkvkyfukd;uG,fcJh ojzifh
aumvd,bk&m;BuD;[kac:qkdygonf/ ysufpD;íûyjyifxm;ojzifh rlvav;ûrdUacwfvuf&mtppf
trSefr[kwfawmhaMumif; q&ma&Tomckdifuajymjyonf/ qif;wkawmfBuD;rSm ausmufwkH;BuD;wpfwkH;ukd
xkvkyfxm;jcif;jzkpfNyD; blrdAórkj'mjzpfonf/ OmPfawmftjrifh ay&Sdygonf/
]]q&mjyL; . . .q&mjyL; tvGrf;ajzcsifedefa& av;ûrdUjrpfurf;av . . .atrmuvmMunhfyg}}[k
q&mryHokcifuajymygonf/ av;ûrdUjrpfurf; tvGrf;ajyoDcsif;ukd uRefawmfESpfoufaMumif; q&mr
yHokciftm;ajymjyzl;ojzifh q&mruþokdYajymjcif;jzpfygonf/ aumvd,bk&m;BuD;odrfawmfeH&Hukd
vufwifíta&SUzufokdYvSrf;arQmfMunhfvkdufygonf/
av;ûrdUjrpf\½Icif;ukd uRefawmfjrifawGU&ygNyD/ avmif;MuufawmifarmfrS vSrf;jrifae&aomav;ûrdU
jrpf jrifuGif;um;tvGefvSyygonf/ awmifarmfOD;awmifajcjrpfurf;wGif aqmif;oD;eSHrsm;pkdufysKd;xm;
onhf ukdif;uRef;ajrrsm;ukd pdrf;pdrf;vef;vef;jrif&onf/ onfukdif;uRef;ajrrsm;wGif ajryJ? rwfyJ? vufñId;
awmifyJ? aumufnif;yJ? tmvl;? i½kwf?c&rf;? ajymif;? rkHnif;ponfjzifh &moDoD;ESHtpkH pkdufysKd;aMumif;
od&onf/ onfpkdufcif;rsm;vGefvQif ajrmufrSawmifokdYa>rwpfaumifyrm auGUaumufpD;qif;aeaom
av;ûrdUjrpfjyifukdjrif&ygonf/ jrpfv,fwGif uRef;i,fwpfckukdawGU&NyD; ,if;uRef;i,fay:wGifvnf;
oD;ESHpkdufyifrsm;jzifh pdrf;pkdaeonf/ jrpfaMumif;ukd ajrmufbuf&Sd[k ta0;rSawmifMum;txdjrif&NyD;
awmifbufokdY ½Icif;wqkH;xdjrifawGU&onf/
jrpf\ta&SUbufurf;wGif us,fjyefYaomv,fuGif;jyifBuD;&Sdonf/ onfv,fuGif;jyifonf jrpfurf;
ajcrSta&SUzufawmifajcokdY ig;rkdifcefYus,frnf[kcefYrSef;&NyD; awmifajrmuf25rkdifcefY&Snfvsm;aMumif;
armifAodef;ajymjyygonf/ v,fuGif;jyif\ta&SUbufawmifukef;i,fuav;rsm;tay:wGif xkH;jzLjzLazG;
apwDrsm;ukd MunfndKbG,f&mvSrf;jrif&ygonf/ ,if;awmifwef;i,frsm;\ta&SUzufokdYum; wpfqifhNyD;
wpfqifhjrifhíjrifhíwifoGm;aom rIdif;ñkdYñdkYawmifwef;rsm;um; a0;ía0;íoGm;NyD;? ta0;qkH;ae&mwGif?
tmumukdaMumckdif;í rm;rm;rwfrwf&yfwnfaeaom ½kd;rawmifwef;BuD;ukd jrifawGUae&ygonf/ ½kd;r
\txufwGifum; a&vIdif;yrmwdrfñGGefYuav;rsm;jzifh tvSqifaeonf/ onfjrpfurf;onf jrpfjyifESifh
onfawmifpOfwef;rsm;tvStyukd o½kyfay:atmifuRefawmfra&;zGJUwwfyg/ eHeufaejcnfEkeyufzsef;
xm;aom onfjrifuGif;onf r,kH0Hhr,kH&Jp&mvSyaeonf/ jrif&oltzkdY qGwfysHUMunfEl;zG,fjzpfygonf/
ukdOD;armifodef;\*DwoHjzifh uRefawmfjrifa,mifaecJhonfhpdwful;tdyfrufxJrS ½Icif;xufyifykdí vSyae
onfukd awGU&onf/
onfokdYaomjrifuGif;rsKd;aMumifhyif ajrmufOD;acwftapmykdif;u tif;0rSa&muf&SdcJhbl;onfh jrefrm
pmqkd&Sifr[m&|om&onf ]]aqmif;aqmif;qkdif;qkdif;? ûydif;&½kdif;wnfh? rIdif;rIdif;tkyfawG? a0a0rkdYrkdY? ñkdU&½kdU
ESifh ? jrokdY½Sdrf;½Sdrf;? cyfodrf;awmawmif?ukefatmifywfukef;? ajrmfrqkH;onf? ESvkH;rsm;bG,f&SdvSonf}}
[k]]&ckdifa'oa&ajrawmawmifobm0\ tvStyjzifh ZmwdXmeDtif;0jynfukdvGrf;cJhbl;ygonf/
]]a&mufzl;olwkdif;odygvdar®?t0Duyifqkdif;qkdif;&dyfoGifacs? awmifjymjymum&HqD;vkdY? &SD;&SD;u
orkdif;0ife,fajr . . .yOömyk&defe&Oö&m awmifilavmif;MuufûrdUwnfczl;a&; . . .tOöea&TrsKd;xGufzl;ca&ajr
. . .a'jrpfurf;wpfzufwpfcsufrm . . . orkdif;0ifbk&m;wdeefU . . .O,sOfNcHajr om,mpkdajy}}
Ekd0ifbmaqmif;OD;\ csKdNrdefaomaumufopf&eHU oif;ysHUysHUukd tm½kHcHpm;vQuf prÇ0ufvGifjyifESifh
awmifilvGifjyifukd ai;armMunhf½IUaeaom uRefawmfonf ukdOD;armifodef;\aw;oHukd Mum;a,mifvm
jyefygonf/
]]&ckdifrif;orD;{csif;rm a&SUqDûyAÁm tmumrSDckdif; awmifûydif;ûydif;ü qkdif;qkdif;r@dKif? &ckdifnGefYzl;-
rGefMu,fjrL;okdY . . . ajrmufOD;a&Teef;? wnfhvwfxGef;onf? þuRef;ZrÁLwl;wnfhav}} qkdpGm atykdif½Icif;
wdukd Munhfyemt'lrif;ñkd&DF;cpGmyg/ a&SUqDûyrÁm-tmumrSDckdif;-awmifûydif;ûydif;ü qkdif;qkdif;r@dKif} qkda&
tzGJUtEGJUpGmatobm0tvSukd azmfEkdifa&tjyif/ tm;av;tvGef,Sda&pum;vkH;wdukd &GD;yemzGJUcpGmyg}}
[k armifAodef;u uRefawmftm;ajymjyygonf/
avmif;MuufawmifarmfausmufpmokdY uRefawmfwkdYa&mufaomtcg aetawmfyGifhvmaeNyD/
aumif;uifwGifrkd;&dyfrsm;uif;&Sif;oGm;ayNyD/ onfausmufpmwGif ]oBupf 480 aumvd,rif;}[kyg&Sdonf
[k armifa'0(ajrmufOD;)a&;zl;onf/ q&ma&Tomckdifuvnf; aumvd,rif;ausmufpm[kajymygonf/
ausmufpmtrsm;pkrSm zwfíyifr&Ekdifawmhay/tvsm;20ay? tjrifh15ay? xk-20aycefY&Sdobm0ausmuf
aqmifBuD;wGif a&;xkd;xm;jcif;jzpfNyD;? ESpfaygif;800ausmfobm0&moDOwk'Pfukd jzwfoef;vm&ojzifh
pmrsm;ysufpD;aeNyD/
ausmufpma&;xkd;cJhaom o@mefrSm av;axmifhtvkH;rsm;jzpfonf/]]igESifhwlolvlwGifr[d}}[laom
ta&;tom;rsm;ukd ae&mtESHUawGU&onf/ uRefawmfzwfí&oavmuf]]ta&SUukdvnf;igykdif\/taemuf
ukdvnf; igykdif\/ igESifhwlolvlwGifr[d/ bk&m;ukdvnf;Munfñkd\/ w&m;ukdvnf;Munfñkd\/igESifh
wlolvlwGifr[d/ ta&SUukdvnf; wodef;vª\/ taemufukdvnf; wodef;vª\/ igESifhwlolvlwGifr[d}}
[kawGU&ygonf/
þausmufpmwGif awGU&Sd&aomtcsufrsm;onf &mZ0ifrsm;wGifazmfjyaom aumvd,rif;\
pmaMumif;ESifh ukdufnDaeonfukd awGU&ygonf/ausmufpmonfyk&defESifhavmifMuufe,fajrtwGif;üwnf
&Sdonf/ þausmufpmonf aumvd,rif;wnfxm;cJhaom aumvd,bk&m;BuD;teD;wGifwnf&Sdonf/
tu©&mta&;tom;rSm av;ûrdUacwftapmykdif;umvu ta&;tom;rsKd;jzpfaomaMumifh þausmufpm
onf ouú&mZf-480wGifeef;wufaom aumvd,rif; a&;xkd;cJhjcif;jzpfonf[k ,lqEkdifygonf/
av;ûrdUacwfwGif &ckdifrif;wkdYbkef;rif;aevawmufycJhMu\/ Ak'¨omoemawmf aevkd? vvkdxGef;y
cJh\/ av;ûrdUacwfonf &ckdiforkdif;wGif &ckdifvlUtzGJUtpnf;? &ckdif,Ofaus;rI? &ckdifpmay[kyDyDjyifjyif
ay:aygufcJhaomacwfjzpf\/ onfajr? onfa&? onf0ef;usifwGifav;ûrdUjynfolwkdY at;csrf;om,m
cJh\/ trSefawmhav;ûrdUacwfonf &ckdifwkdYtzkdYatmufarhbG,f&macwfjzpf\/
av;ûrdUurf;onfvGrf;p&murf;jzpf\/
]]av;ûrdUurf;ukd owd&ygauav; . . . aw;jcif;qkdvkdYtvGrf;ukdajzyga& . . . (t,ifacguf&ckdifajr
. . .t,ifacguf&ckdifajr . . .yaZmifyaZmifom,mca& . . .pdwfrSmrSef;vkdY vGrf;rdyg,ifhav . . .}}
ukdOD;armifodef;\aw;oHukd uRefawmfMum;a,mifvmrdygonf/
av;ûrdUacwfonf &ckdifwkdY\acwf/ av;ûrdUacwforkdif;onf &ckdifwkdY\orkdif;? av;ûrdUacwf,Of
aus;rIonf &ckdifwkdY\,Ofaus;rI/ av;ûrdUacwfpmayonf &ckdifwkdY\pmayjzpf\/ orkdif;tarGtESpf
tenf;tusOf;omawGU&ao;onfh? av;ûrdUacwf\orkdif;onf ykdrkdyDjyifvmap&ef? uRefawmfwkdYBudK;pm;
Mu&ayOD;rnf/
avmif;MuufawmifarmfOD;ausmufpmteD;rS ta&SUzufav;ûrdUjrpf½Icif;ukd Munhf½Irdygonf/ a&SUqD
ûyAÁmtmumrDSckdif;?awmifûydif;ûydif;wkdYum; ½IrNiD;EkdifavmufatmifvSyaeonf/ uRefawmfhtm½kHwGif
pma&;az:rdwfaqGBuD; armifckdifatmif\ av;ûrdUuAsmwpfykdif;wpfpukd owd&vkdufonf/
rwfapmufwJh urf;yg;xdyfuae ta&SUzufukdarQmfMunhfrdw,f/
pmtkyf&Sm;yg;wJhonfajrrSm ? 0g;awmawGydef;ydef;xyfvkdYaygh
onf0g;awGukd puúLvkyfNyD;
tJ'DpuúLay:rSm? Nidrf;csrf;vSywJhav;ûrdUorkdif;opfukd
b,fola&;yghrvJ . . .wJh/
]]&rf;jynfh awmifausmif;q&mawmf\ orkdif;'óe}}
&ckdifvlrsKd;rsm;wGif tpOftqufa&;om;vmcJhMuonfh &mZ0ifusrf;(48)apmif&Sdonf[k Mum;zl;
zwfzl;ygonf/ ,if;usrf;rsm;tm;vkH;avhvmygrS &ckdif&mZ0ifukd jynfhjynfhpkHpkHod&Sdekdifonf[kvnf;
rSwfom;zl;ygonf/ &mZ0if(48)apmif;qkdonfrSm &mZ0ifusrfrsm;tjyif ta&;awmfykHusrf;rsm;? bk&m;
orkdif;rsm;? armfuGef;rsm;? &mZ0ifvuFmrsm;? ûrdUwnfcef;rsm;? ysKdUrsm;? &mZ0ifom;jcif;rsm;ESifh {csif;rsm;ukd
ygxnfhoGif;a&wGufjcif;jzpfrnf[k tcsKdUokawoDrsm;u ajymqkdMuygonf/
uRefawmfwkd Y,cktcg &SmazG&&S dxm;orQwGif? &mZ0iforkdif;usrf;[kqkdEk difavmufonfh
usrf;(8)apmifrQomawGU&ygao;onf/ xkd&cdkif&mZ0ifusrf;rsm;ukd &[ef;? yk*¾dKvf? toD;oD;wkdYa&;om;cJh
Muygonf/ ,cktcg &&Sdxm;onfh &ckdif&mZ0ifusrf;rsm;teuf &ckdiforkdif;okawoDrsm;? trsm;qkH;tokH;
ûyaeMuonfh orkdif;usrf;rSm? &rf;jynfhawmifausmif;q&mawmf &SifpE´rmvmvuFm&a&;om;ûypkcJhonfh
]]&ckdif&mZ0ifopfusrf;}}yifjzpfonf/
q&mawmfbk&m;BuD;onf rltrsKd;rsKd;uGJjym;aeaom a&S;&ckdif&mZ0ifusrf;rsm;pGmukd pkpnf;í? &mZ0if
usrf;rsm;ukd wkdufqkdifñSdEIdif;um &ckdif&mZ0ifopfusrf;ukdûypkawmfrlcJhonf/ q&mawmf\&ckdif&mZ0ifopf
usrf;wGif a&S;ya0PDumvrSpí &ckdifjynfukdNAdwdoQwkdYtkyfpkd;onfhumvwkdifatmif orkdif;jzpf&yfrsm;
ukd rSwfwrf;wifxm;onfukd awGU&ygonf/
orkdif;usrf;wpfapmifukd a&;om;ûypk&mwGif usrf;q&monf rdrduowdxm;onfjzpfap? owdr
xm;onfjzpfap? rdrd,kHMunfonfh'óetjrifwpf&yfukd tajcûyía&;om;wwfNrJjzpfygonf/ ûypka&;
om;onfh usrf;q&m\orkdif;'óetjrifukd orkdif;pOfazmfjycsufta&;tom;twGif;üvnf;aumif;?
,if;usrf;\ed'gef;ykdif;wGifvnf;aumif; awGU&Sd&wwfygonf/ pma&;olonf orkdif;'óeynm&yfukd
oif,lavhvmcJhonfhtavQmuf þaqmif;yg;wGif q&mawmfbk&m;BuDk;\ orkdif;'óetjrifukd &SmazGazmf
xkwf&efBudK;pm;xm;ygonf/ ,if;okdYrazmfjyrD q&mawmfbk&m;BuD;ESifhacwfûydiftaemufwkdif;orkdif;'óe
ynm&SiftcsKdU\orkdif;tjrifukd tusOf;i,frQwifjyxm;ygonf/ taemufwkdif;ynm&Sifrsm;\ orkdif;
tjrifESifh q&mawmfbk&m;BuDk;\orkdif;tjrifrnfokdYuGJjym;jcm;em;onfukd cGJjcm;odjrifEkdif&ef jzpfygonf/
vlUorkdif;onf vlwef;pm;wkdufyGJrsm;\orkdif;jzpfonf[kKara Marx(1818-1883)ua&;om;cJhyg onf/
vlUorkdif;onf wpfcgwpf&HBuD;rm;aom aemufqkwfjcif;rsm;r&SdyJ a&SUokdkYomacsmarmajyjypfpGm
tpOfwkd;wufaeonf[k ,lqvQif? ,if;onf,xmbkwrusaom? odyÜHenf;rusaom? oabmw&m;
a&;t&rSm;,Gif;aom t,ltqwpf&yfjzpfonf[k V.I, Lenin (1870-1924)uqkdcJhonf/
urÇmh'óeorkdif;wGif orkdif;'óeqkdif&mtawG;tac:rsm;ukd a&S;a[mif;*&dacwfuyif pwifawGU
&Sd&aomfvnf;?orkdif;'óeynm&yfwpfcktaejzifhxif&Sm;vmonfum; OmPfopfavmif;acwf (The Age
of Renaissance)wGi fr S jzp fygonf/ St. Augustine (354-430)\acwfr S Thomas Aquinus(1225-
1274)\acwftxd? c&pf,efausmif;awmf0g' (Scholasticism)vTrf;rkd;cJhaom? ESpfwpfaxmifcefY&Snfvsm;
onfh Oa&myorkdif;umvukd? orkdif;ynm&Sifrsm;u Oa&mytarSmifacwf(TheDarkAge)[kowfrSwfa&;om;
Muygonf/ 18-&mpktwGif;üMontesquieu (1689-1755), Voltaire (1694-1778), Rousseau (1712-1778) ponfh
awG;ac:&Sifrsm;u tarSmifacwfausmif;awmf0g'\orkdif;'óersm;ukd qefYusifawmfvSefcJhMuygonf/
19-&mpktpykdif;wGif Oa&myorkdif;'óeavmuü MoZmBuD;rm;cJholum; *sref'óeynm&Sif
ygarmu© G.W.F. Hegel (1770-1831)jzpf\/ ol\orkdif;'óeukd Reason in History pmtkyfwGif tjynfhpkHqkH;
awGU&\/ ol\orkdif'óetESpfcsKyfrSm vlUorkdif;onf ed,rw&m;ESifhtnD? 'kdif,mvufwpfenf;usus
ajymif;vJwkd;wufaeonf/ vlUorkdiff;ajymif;vJwkd;wufrIjzpfpOfonf teEÅ0dOmOfawmfBuD;(Absolute Idea)
\jzpfpOf? teEÅ0dOmOfawmfBuD;\pdwful;(0g)qifjcifwkHw&m;twGif;ü tusKH;0ifonf/ vlUorkdif;onf
xkdteEÅ0dOmOfawmfBuD;\tvkdqE´twkdif;?teEÅ0dOmOfawmfBuD;qDokdYa&GUvsm;aeonf/
Hegel \orkdif;'óersm;onf vGefpGmeufeJíMoZmvTrf;rkd;cJhaomfvnf;? 19-&mpktwGif;ol\
'óersm;ukd qefYusifaom'óeynm&Sifrsm;ay:aygufcJh\/ ,if;wkdYteufxl;jcm;olESpfOD;rSmKarl Marx
ESifhF.Engels(1820-1895)wkdYjzpfMu\/ ,if;wkdYESpfOD;\'óeukd 20-&mpktxdo,faqmifí urÇmw0Sef;
MoZmBuD;rm;vmap&efqufcHcJholum; V.I.Lenin jzpfygonf/ olwkdYonf odyÜHenf;usqkd&S,fvpf0g'ukd
pwifazmfxkwfolrsm;tjzpfvnf;aumif;? vlUorkdif;\vlrIwkd;wufa&;Oya'orsm;ukd odyÜHenf;uswifjy
EkdifcJholrsm;tjzpfvnf;aumif;? *kdPfûycH&olrsm;jzpf\/ olwkdYuvllUorkdif;onf vlwef;pm;wkdufyGJorkdif;
jzpfí?wpfcgwpf&HBuD;rm;aom aemufqkwfrIrsm;&Sdaomfvnf;? aMumifvdrfavSum;yrmwkd;wufaeonf/
vltzGJUtpnf;wpfckESifhwpfckwkd;wufrIEIef;uGJjym;onf/ vlUorkdif;onf qkd&S,fvpfvlUabmifokdYoGm;ae
onf/ vlwef;pm;rJhaom vlUabmifBuD;okdY a&GUvsm;aeonfukd wkd;wufaeonf[k ,lqcJhMuonf/
okdYaomf,if;wkdYtoufxif&Sm;&SdpOftwGif;üvnf;aumif;? ,if;wkdYuG,fvGefNyD;rSvnf;aumif;? ,if;
wkdY\orkdif;'óersm;ukd qefYusifawG;ac:ynm&Siftrsm;tjym;yifay:xGef;cJh\/ ,if;wkdYteuforkdif;
qkdif&mtqkd;jrif0g'ukd wifjycJhMuonfhSchopenhauer (1788-1860), Nietzsche (1844-1900),ESifh Rickert (1863-
1936)wkdYonfvnf;aumif;? qkHvnfpuf0kdif;orkdif;tjrif(The Cycle Theory of History) udkwifjycJhMuonfh
Spenglar(1880-1936) ESifh Arnold Toynbee (1889-1975) wkdYonfvnf;aumif;? orkdif;qkdif&maygif;qkHjcif;
oDtkd&DF(Convergence Theory) ukd wifjyvQuf&SdMuonfh Raymond Aron, Drucker, P.A. Sonokin wkdYrSm xif&Sm;
olrsm;jzpfMuygonf/
aygif;qkHjcif;oDtkd&DForkdif;'óeukdwifjyaom Raymond Aron u ]]pufrlvlUtzGJUtpnf;onfykdí
a,bk,susonf/ t&if;&Sifpepf? qkd&S,fvpfpepfqkdonfrSm pufrIvlUtzGJUtpnf;\ tpdwftykdif;rsm;om
jzpfonf/}}[kqkdygonf/ Drucker u]]pufrIxGef;um;aomvlUtzJGJUtpnf;onf t&if;&Sifpepf? qkd&S,fvpf
pepfwkdYESifhwl/ ,if;pepfESpf&yfvkH;xufykdítqifhjrifhrm;aom vlUtzGJUtpnf;topfjzpfonf}}[ka&;om;
xm;ygonf/Sorokin u]]pepfESpf&yfonf wjznf;jznf;aygif;pnf;vmonf/ t&if;&Sifpepf? uGefjrLepf
pepfwkdYESifhrwl? wrluGJjym;aomtv,ftvwfykHpHvlUtzGJUtpnf;okdYa&GUvsm;aeonf}}[k ol\orkdif;
tjrifukdazmfjyygonf/
,if;wkdY\'óetjrifrsm;ESifhywfoufí ]]tar&duefESifhtaemuftkyfpk Oa&myorkdif;'óe
ynm&Sifrsm;onf vlrIwkd;wufa&;'óersm;ukd qefYusifMuonf/ ,if;wkdYonf rdrdwkdY\acgif;aqmifrI
ukd tjcm;olrsm;vufwGif;okdYvTJtyf&rnfqkdaomtcg rnfokdYrQb0ifrusEkdifawmhay}}[kygarmu© E.H.
Carr ua0befcJhonf/ ygarmu© Sidney Pollard uvnf;? ]]t&if;&Sifvlwef;pm;onf vlUorkdif;wGif rdrd
wkdYtcef;u@usqkH;awmhrnfukd odvmaomtcg? vlrIwkd;wufa&;Oya'rsm;ukd wkdufckdufvmNyD;? orkdif;
qkdif&mtqkd;jrif0g'ukd qkwfukdifvmMuonf}}[ka&;om;xm;ygonf/
18-&mpktwGif;uxif&Sm;cJhonfh t*Fvdyforkdif;q&mBuD;Gibborne (1737-1794) u ]]orkdif;qkdonfrSm
vlUavmuBuD;\&mZ0wfrIrsm;? raumif;rIrsm;ukdrSwfwrf;wifxm;jcifomjzpfonf}}[kqkdayonf/ol onf
ouf&Sdxif&Sm; &SdpOfu tar&duefawmfvSefa&;? jyifopfjynfwGif;ppfyGJrsm;ukd jrifawGUcJh&onfhtjyif?
MopBwD;,m;xD;eef; qufcHa&;ppfyGJ? t*Fvdyfpydef(7)ESpfMuma&aMumif;ppfyGJwkdYukdvnf; BuHKawGUcJh&onf/
olonfa&mrorkdif; ukd avhvmcJhpOfu vifBuD;ukdowfí vifi,fukdeef;wifaomrdzk&m;? opömrJh
ppfolBuD;rsm;? tusifhysuf v'fpm;aomtrIxrf;rsm;? tusifhysufí ao&nfrl;aeaombk&ifrsm;?aoG;acsmif;
pD;ppfyGJrsm;? tmPmvkyGJrsm;ukd awGUcJh&onf/ ,if;aemufolonf ]]a&mrvufeufEkdifiHawmfBuD;
ysufpD;jcif;}}usrf;ukda&;cJhonf/ olonfvlUorkdif;wGif raumif;rIrsm;ESifh&mZ0wfrIrsm;ukdawGUcJh&onf/
xkdtcgol\'óewGif orkdif;onf raumif;rIrsm;\rSwfwrf;jzpfcJh&onf/ 19-&mpkxif&Sm;aom 'óe
ynm&Sif Nietzsche uvnf; vlorkdif;onf ted|m½kHrsm;\ orkdif;jzpfonf[kqkdcJhzl;ygonf/
Oa&mywGif blZGmawmfvSefa&;aemufykdif; t&if;&SifpD;yGm;a&;pepfESifh pufrIodyÜHynm&yfrsm;wkd;wuf
vmaomtcg? orkdif;'óeynm&Sifrsm;u vlUorkdif;onf bk&mociftvkdawmfusajymif;vJwkd;wufae
onf[k½IjrifcJhMuonf/ qkd&S,fvpforkdif; 'óersm;xGef;um;vmNyD;aemuf? 1917-ckESpfwGif ½k&Sm;awmf
vSefa&;atmifjrifNyD;? qkd&S,fvpfpepfonf 1937-ckeSpfwGif urÇmhtus,ft0ef;\ 25.9&mckdifEIef;? urÇmh
vlOD;a&\ 35&mckdifEIef;jzpfvmonf/ urÇmhpufrIukefxkwfvkyfrIwGif 1937-ckESpfu 10&mckdifEIef;om
&SdcJhaomfvnf; 1950-ckESpfwGif 20-&mEIef;? 1955-wGif 27&mEIef;? 1960wGif 36&mEIef;txdwkd;wufvm
onf/ xkdtcgtaemufOa&myEkdifiHrsm;rS orkdif;'óeynm&Sifrsm;onf aygif;qkHjcif;oDtkd&Dukdazmfxkwf
vmMuonf/ qkd&S,fvpfawmfvSefa&;rsm;? trsKd;om;vGwfajrmufrIawmfvSefa&;rsm;? urÇmppfaemufykdif;
üedkifiHrsm;vGwfvyfvmjcif;? qkd&S,fvpfEkdifiHrsm;wkd;wufrsm;jym;vmjcif;rsm;aMumifh? vlUorkdif;onf &mZ
0wfrIrsm;? ted|m½kHrsm;\rSwfwrf;jzpfonf[k orkdif;qkdif&mtqkd;jrif0g'ukd vufukdifûyvmMuygonf/
,if;txJwGif qkHvnfpuf0kdif;orkdif;tjrifukd wifjycJhMuonfh Spenglar ESifh Toynbee wkdYrSm urÇm
ausmforkdif;'óeynm&Sifrsm;jzpfMuygonf/
Spenglar uvlUorkdif;onf a&SUokdYwpfvSrf;wkd;wkdif;wkd;wkdif; ysufpD;&efeD;uyfvmaeonf[kqkdonf/
aMumif;usKd;qufEG,frI[laom 0dbm*ukdvlrIa&;b0wGif tokH;csír&/ aMumif;usKd;qufw&m;onf
obm0avmuBuD;wGifom BuD;pkd;onf/ vlrIavmuwGifrl bk&m;ocifuzefwD;aomuHMur®m(Fate) t&om
jzpfMu&\/ vlrIavmuukdodyÜHenf;usavhvmír&/ vlom;\yuwdorkdif;pOfwGif rnfonfhOya'?
rnfonfhed,mrrQr&Sd/ uHMur®muomvlUorkdif;ukd jyXmef;xm;onf[kqkdygonf/ 1923-ckESpfwGif xkwf
a0aomol\]]taemufwkdif;\usqkH;jcif;(The Decline of the West)}} orkdif;'óeusrf;ü ]]pmemaxmufxm;
rI? Munhf½IavhvmrI? EIdif;,SOfrI? twGif;pdwfrSay:vmaombk&m;ociftm;,kHMunfrI? tawGUtBuHKESifh
,SOfaomtodOmPfwkdYjzifhomvQif jzpfysufajymif;vJaeaomocFg&avmuukd em;vnfEkdifonf/þenf;
rsm;onf vlUorkdif;ukd½IUjrif&rnfh a,bk,senf;rsm;jzpfonf/ þenf;rsm;tjyif tjcm;enf;vrf;r&Sd}}
[ka&;om;cJhygonf/ rsufarSmufacwfwGif xif&Sm;aoma[mfvefEkdifiHrS 'óeynm&Sif D.V. Rhuesu
Spenglar\orkdif;'óeukd ]]aMuuGJzG,fuH,kH0g'(Tragic Fatalism)}} [ka0zefcJhayonf/
Arnold Toynbeeonf ol\orkdif;ukdavhvmjcif; (A Study of History ) orkdif;'óeusrf;(10)wGJteuf
yxr(3)wGJukd 1934-ckESpfwGif xkwfa0cJhavonf/
oluorkdif;wGif tajcûyavhvm&rnfrSm vlyk*¾dKvfrsm;? vlrsm;? EkdifiHrsm;\orkdif;r[kwf/ ,Ofaus;
rIrsm;omjzpfonf/ ,Ofaus;rIrsm;\orkdif;onf vlUorkdif;jzpfonf/ urÇmay:wGif ,cktcsdeftxd
,Ofaus;rIaygif;-29ckay:xGef;cJhNyD[kqkdygonf/ ,if;wkdYteufoaE¨om;b0wGif usqkH;oGm;aom
,Ofaus;rI 3-ck? arG;zGm;NyD;rBuD;xGm;? rzGHUNzdK;cJhaom,Ofaus;rI-5ck&SdcJhNyD;? ,Ofaus;rI-21ckom BuD;xGm;
zGHUûzd;cJhonf[kqkdygonf/ ,Ofaus;rIwkdif;onf arG;zGm;jcif;? BuD;xGm;jcif;? ûyduGJjcif;? ysufpD;jcif;[laom
tqifh(4)qifhukdjzwfoef;&onf/ vGefcJhonfh ESpf -500cefYrSpí taemufwkdif;,Ofaus;rIûyduGJvmonf/
olonfþESpf-500 twGif; vlom;wkdYawGUBuHKcJh&onfh ppfESifh Nidrf;csrf;a&;oHo&mukda&wGufjycJhygonf/
tiftm;csdefcGifñSmukd xdef;ay;jcif;tm;jzifh Nidrf;csrf;a&;ukdxdef;odrf;Ekdifonf/ tiftm;csdefcGifñSm
rnDawmhonfhtcg taxGaxGppfyGJBuD;jzpfvmonf/ ,if;aemuf,m,DNidrf;csrf;a&;ukd &&Sdonf/ ,if;aemuf
aemufqufwGJppfyGJuav;rsm;ESifh BuHK&onf/ ,if;aemufwGif taxGaxGNidrf;csrf;a&;umvBuD;okdY
qkdufa&muf onf/ taxGaxGNidrf;csrf;a&;umvBuD;ukdjzwfoef;aepOfumvtwGif; ,Ofaus;rI twGif;
ppfyGJuav;rsm; ay:aygufvmrnf/ aemufqkH;wGif taxGaxGppfyGJBuD;jzpfvmrnfjzpfonf/ Toynbee \
tvkdt& þppfNidrf;csrf;oHo&mwGif uRekfyfwkdYonf ppfNidrf;oHo&mpwkw¬umv? urÇmhEkdifiH awmftwGif;okdY
a&mufaeygonf/ þumvwGif urÇmhEkdifiHrsm;tenf;ESifhtrsm; Nidrf;csrf;rnf/ tiftm;BuD;EkdifiHrsm;
tcsif;csif; xdef;csKyfMurnf/ ,if;aemufwGifa&SUajy;ppfyGJuav;rsm;rSwqifh taxGaxGppfyGJBuD;jzpfvmNyD;?
taemufwkdif; ,Ofaus;rIBuD; vkH;0ysufqD;oGm;rnf[k wifjycJhonf/
&ckdif&mZ0ifopfusrf;ukd ûypka&;om;cJhonfh awmifausmif;q&mawmfbk&m;BuD;tm; 1861-ckESpfwGif
&ckdifjynfe,f? &rf;jynfûrdU aemfykvJaus;&GmwGif arG;zGm;onf/ &ckdifjynfukd t*FvdyfwkdYodrf;ykdufxm;
csddefjzpfygonf/ 12-ESpfom;t&G,fwGif&Gmausmif;q&mawmf OD;aZmwxHwGif ynmoifMum;onf/ 16-
ESpfom;t&G,fwGif omraP0wfí ygVdpmayrsm;ukd oif,lonf/ 1883-ckESpfwGif jrefrmjynfo&ufûrdU
okdY<ua&mufí? wkdufoHk;xyfausmif;wGifygVdawmf? tXuxm? #Dum? a,mZem? *@drsm;ukd oif,lcJhyg
onf/ 1889-ckESpfwGif &rf;jynfhûrdUokdYjyefvnf<ua&mufí? ynmoifcJhao;onf/ bGJUtrnfrSm &SifpErmvm
vuFm&jzpfí? a&TapwDq&mawmfBuD;ESifhtwl tdEd,EkdifiHokdY<ua&mufavhvmcJhonf/ tdEd,okdY okH;Budrf
<ua&mufcJhNyD;]ZrÁK'DytdE´d,e,fykHusrf;}ukdvnf; ûypkcJhonf/ q&mawmfBuD;onf(,ckawGU&Sd&orQ)
usrf;aygif; (18)usrf;ukd a&;om;ûypkawmfrlcJhNyD;? 1931-ckESpfwGif&rf;jynfawmifausmif;üyif ysHvGefawmf
rlcJhygonf/
q&mawmfbk&m;BuD;oufawmfxif&Sm;&SdpOfumvonf? Oa&mywGife,fcsJUt&if;&SifpepfBuD;xGm;ae
csdef jzpfygonf/ taemufEkdifiHrsm;ta&SUwkdif;okdY e,fcsJUppfyGJrsm;qifETJaecsdefjzpfygonf/ &ckdifjynfukd
t*FvdyfwkdYodrf;,lxm;csdefjzpfNyD;? t*Fvdyfjrefrmwwd,ppfyGJukdvnf; rsuf0g;xifxifjrifcJh&ygonf/
yxrurÇmppfBuD;\ tedXm½kHrsm;ukd jrifawGUcJh&onf/ jrefrmEkdifiHe,fcsJUqefYusifa&;orkdif;OD;vIyf&Sm;rI
rsm;? Y.M.B.A ESifh 1920-ausmif;om;oydwfvIyf&Sm;rIrsm;ukdvnf; BuHKawGUcJhbl;ygonf/ ,if;wkdYtjyif
1917-ck½k&Sm;EkdifiHqkd&S,fvpfawmfvSefa&;ukdvnf; Mum;odcJh&onf/ urÇmESifht0Sef;qkd&S,fvpftawG;
tjrifrsm;jyefYyGm;aecsdefwGifq&mawmfBuD;oufawmfxif&Sm;&SdaecJhygonf/
q&mawmfbk&m;BuD;onf &ckdif&mZ0ifopfusrf;ukd 1930-ck *sLvkkdifvwGif tNyD;owfa&;om;cJhNyD;?
1931-ckarvwGifrEÅav;ûrdU[Hom0wDykHESddyfwkdufu ykHESdyfxkwfa0cJhonf/ Spenglar \ The Deeline of the
West usrf;xuf 7-ESpfaemufusí? Toynbee \A Study of History usrf;xuf ESpfapmygonf/
q&mawmfbk&m;BuD;onf vlUorkdif;ukd ½Ijrif&mü vlrIwkd;wufa&;Oya'orsm;? EkdifiHa&;pepfrsm;?
pD;yGm;a&;wkd;wufrIrsm;ponfh avmuDynm&yfrsm;tjrifjzifh ½IjrifcJhonfukdrawGU&ay/ orkdif;ynm&Sif
wpfOD;\orkdif;'óeavhvmaomtcg ,if;ynm&Sif\udk,fawGUorkdif;jzpf&yfrsm;? avhvmawGU&SdcHpm;&
rIrsm;? ,if;yk*¾dKvfyg0ifvIyf&Sm;cJhonfh vlwef;pm;vlUtzGJUtpnf;\ cHpm;&rIrsm;? ukd;uG,f,kHMunfonfh
bmomt,l0g'tqkdtrdefYrsm;? ponfhtcsufwpfckcku ,if;yk*¾dKvf\orkdif;'óeukd vTrf;rkd;wwfonf
ukd txufwGifazmfjycJhonfh 'óeynm&Sifrsm;\ tqkdtrdefYrsm;uazmfjyaeygonf/
c&pf,efbmomukd ouf0if,kHMunfolwpfOD;onf c&pf,ef,kHMunfrIukd tajccHonfhorkdif;'óe
ukd a[majymayrnf/ bmomukd;uG,f,kHMunfrIr&Sdolonf bmoma&;MoZmrSuif;vGwfonfh orkdif;tjrif
jzifh ½IUjrifayrnf/ awmifausmif;q&mawmfbk&m;BuD;onf Ak'¨bmomax&0g'&[ef;yk*¾dKvfwpfyg;jzpf
onfESifhtnD vlUorkdif;jzpfxGef;wkd;wufrIukd ½Ijrif&mü Ak'¨\'óew&m;ukd tajccHí½IjrifcJhygonf/
q&mawmfBuD;\ orkdif;'óeudk&SmazGaomtcg q&mawmfbk&m;BuD;ûypkpD&ifcJhonfh &ckdif&mZ0ifopfusrf;
ed'gef;ykdif;wGif atmufygtwkdif;awGU&ygonf/
]]&ckdif&mZ0iftrnf&Sdaom usrf;onfum;? rif;wkdY\trIudpöudkvnf;aumif;? wkdif;jynfwkdY\trI
udpöüvnf;aumif;? tvkH;pkHaomomoemawmfta&;udpöüvnf;aumif;? EIdif;,SOf&mEIdif;,SOfaMumif;?
twkdif;t&SnfyrmPjzpf\/ tav;wiftyfaomcsdefcGifBuD;ozG,fvnf;jzpf\/
xkdokdYwkdif;jynf\trIudpö? rif;wkdY\trIudpö? tvkH;pkHaomomoemawmf ta&;udpöwkdYü csdefcGifBuD;
ozG,fjzpfayxaom þ&ckdif&mZ0ifopfusrf;onf rif;pum;? trwfpum;? olckd;olykefpaompum;wkdY
ü tu,fíum;rSD\&Sifh? xkdokdYrif;pum;? trwfpum; ponfwkdYürSDjim;aomfvnf;?xkd&ckdif&mZ0ifusrf;
pum;ukd em;axmifMum;em&ukefaom olwkdYtm;? uHomvQifrdrdwkdY\Opöm&Sdonf[kod&aom ur®óuw
OmPfonfvnf;aumif;? olwr,? pdEÅr,tp&Sdaom OmPfonfvnf;aumif; jzpfayvwåHU/
ESpfoufjcif;? 0rf;ajrmufjcif;? yDwdarZÆyGm;rsm;jcif;onfvnf; jzpfayvwåHU/ r[morw? 0goka'0
paomrif;wkdYjzpfayvQufvnf;? ysufpD;ukefqkH;jcif;okdY a&muf&wkHao;\[lí? aumif;pGmynmjzifh
½Iqifjcifavh&SdukefaomolwkdYtm;? ur®Xmef;onfvnf;jzpfayvwåHU/
&mZ0ifopfusrf;onf rif;pum;? trwfpum;? wkdif;jynfpum;? ponfwkdYukd rSDaomfvnf; xkdr[m
orwrif;? 0goka'0rif;paomrif;taygif;wkdYonf aumif;rIukokdvfuH&SdaomaMumifh rif;pkd;&mZmjzpf
awmfrlMuayonfjzpfí? owå0gwkdYrSm uHomvQifrdrdOpöm&Sdonf[k od&aom? ur®óuwOmPf?
okwr,tp&Sdaom OmPfjzpfyGm;jcif;? ur®Xmef;jzpf&jcif; tusKd;&SdaomaMumifh orm"dw&m;pdwf0,fxm;
í BudK;pm;zwf½IemcHMuygukefavmh}}
þokdYa&;om;cJHaomq&mawmfbk&m;BuD;\tqkdtrdefYwGif
(1)r[morw? 0goka'0rif;wkdYjzpfayvQufvnf;? ysufpD;ukefqkH;jcif;okdYa&muf&wkHao;\[lí
jrifaom ur®Xmef;tjrif/
(2)&mZ0ifusrf;onf? rif;pum;? trwfpum;? wkdif;jynfpum;? olckd;olykefpum;ponfwkdYü rSDjim;
aomfvnf; owå0gwkdYüuHomvQifrdrdOpöm&Sdonf[kod&aom]]uHtjrif}} [lítjrifESpfcsufü?
r[morw? 0goka'0rif;wkdYrStp owå0gtaygif;onf waeYwGif aoaMuysufpD;&jcif;[laom
w&m;ukd rvGJraoGBuHKawGU&rnf[laom ur®Xmef;rSm? orm"dtm;jzifh Munfh½I&rnfh bm0emur®Xmef;jzpf
í? yk*¾dKvfwpfOD;csif;\udpöjzpfNyD;? orkdif;[lonf vlUtzGJUtpnf\&Snfvsm;aom rsufarSmufjzpfpOfjzpf
aomaMumifh? xkdur®Xmef;tjrifonf q&mawmfbk&m;BuD;\orkdif;'óem[lí r,ltyfay/
&mZ0ifurSDNirf;aompum;onf rif;pum;? rª;rwfpum;rStp olckdolykefpum;txdyg0ifonf/
xkdokdYrSDNirf;íûypka&;om;&mwGif &mZ0ifukdMunhfvQiff rif;ESifhfwkdif;jynf(jynfol)wGif uHomvQifrdrdwkdY\
(rif;ESihfjynfolrsm;\)Opömjzpfonf[kqkdygonf/
þwGifq&mawmfbk&m;BuD;qkdvkdaomuHonf? rif;wpfyg;pD? jynfolwpfOD;csif;pD\a&S;a&S;b0rsm;
uûycJhonf?ukokdvf?tukokdvfuHukdqkdvkdonfr[kwf/ rsufarSmuforkdif;pOfwGifyg0ifvIyf&Sm;onfh um,uH?
0pDuH?raemuHukdqkdvkdonf/ ]apwemuHbdu©a0ur®H0'grd}[k t*FkwådK&fygVdawmfwGifbk&m;&Sif a[mMum;&m
ü? apwemapwodufonf raemüjzpfygu raemuH? EIwfüjzpfygu0pDuH? ukd,füjzpfygu
um,uH[kqkdonf/ xkduHwkdYukdwduedygwf? wdw¬m,we(3)yg;rS ykaAÁuwa[wk'd|drSvGwfatmif
aumuf&rnf/ okdYrSombk&m;&Sif\ a'óemawmfESifhukdufnDrnf/ q&mawmfBuD;\&nf&G,fcsufESifhukduf
nDrnf/
xkdokdYjzpfaomaMumihf &mZ0iftpOftqufrif;ESifhjynfolwkdY\jzpfysufajymif;vJrI(orkdif;pOf\wkd;
wufrI?qkwf,kwfrI)[lorQonf rif;ESifhjynfolwkdY\ ]uH}[kac:qkdonfhtvkyfokH;yg;tay:wGifwnfrSD onf/
rif;ESifhjynfolwkdY\ um,uH? 0pDuH? raemuHaumif;vQif orkdif;pOfwkd;wufjrifhrm;vmrnfjzpf NyD;?
xkdtvkyf(3)yg;raumif;vQif vlUorkdif;usqif;rnfjzpfonf/
&ckdif&mZ0ifopfusrf;wGif rif;\pum;? rª;rwfwkdY\pum;ukd bk&m;a[ma'óem? a&S;ynm&SdwkdY\
tqkdtrdefY? eDwdusrf;ponfwkdYESifh ruif;vGwfap&ef? xnfhoGif;a&;om;cJh\/ rif;onfrª;rwfjynfolrsm;
\pum;ukd tav;xm;ouJhokdY rª;rwfjynfolrsm;uvnf; rif;\pum;ukdtav;xm;\/ rif;a&;rif;&m
udpö? jynfa&;jynf&mudpöwkdYürif;ESifhjynfolwkdYtjyeftvSefaqG;aEG;ajymqkdrIrsm;udk xnfhoGif;a&;om;
xm;ygonf/ rif;ESifhjynfolwkdYnDnGwfvQif wkdif;jynfat;csrf;om,m\/ &wemrkd;vnf;&Gm\/ rif;ESifh
jynfolwkdYrnDnGwfvQif rif;usifhw&m;ESifhrnDaomrif;jzpfvQif? wkdif;jynfqlylaomif;usef;íaernfqkd
vQif rk'drf;wEÅaygrsm;\/ &wemrkd;vnf;r&Gm[laomta&;tom;rsKd;jzifh orkdif;\wkd;wufrI? qkwf,kwf
rIukdazmfjycJh\/
q&mawmfbk&m;BuD;\orkdif;tjrifwGif rif;? rª;rwfponfhtkyfpkd;olvlwef;pm;omvQif orkdif;ajymif;
vJrIjzpfpOf\t"duaomhcsufr[kwf/ xkdYtwljynfoltrsm;pkomvQif orkdif;ajymif;vJrIjzpfpOf\t"du
tiftm;pktjzpfrawGU&ay/ rif;ESifhjynfoleSpfOD;ESpfzuf\uH(3)yg;wkdY? o[ZmwjzpfrItay:wGifrlwnf
í? orkdif;pOf\wkd;wufrI? qkwf,kwfrIjzpfonf[laomt,ltqukdawGU&ygonf/
xkdYaMumifhq&mawmfbk&m;BuD;\orkdif;'óeonfHegel,lqouJhokdY xm0&0dOmOfawmfBuD;\ tvkd
awmftwkdif;ajymif;vJjzpfysufaeonf[laom tjrifrsKd;r[kwf/ Karl Marx\vlwef;pm;y#dyu©orkdif;
tjrifESifhvljcm;em;\/ bk&mocifujyXmef;xm;aomuHMur®mvrf;twkdif;ajymif;vJaeonfqkdaom
Spenglar \orkdif;'óeESifhvnf; qefYusif\/ ,if;tjyif Toynbee\qkHvnfpuf0kdif;orkdif;tjrifESifh
vnf;uG J jym;ayonf/q&mawmf BuD;\ork di f ;'óeonf vlr Iwk d ;wufa&;Oya'orsm;?
orkdif;qkdif&med,rrsm;jzifh½Ijrifaomorkdif;'óevnf;r[kwfay/
q&mawmfbk&m;BuD;onf ax&0g'&[ef;wpfyg;jzpfí Ak'bmomtjrifjzifh tajccHíorkdif;ukd½Ijrif
cJhayonf/ orkdif;pOf\wkd;wufrI? qkwf,kwfrIonf rif;ESifhjynfol\ ]uH}tay:wGifrlwnfonf(0g)
vlorkdif;onf vlom;wkdYûyrlpGrf;aqmifrItay:wGif wnfrSDíjzpfysufaeonf[kq&mawmfBuD; ½IjrifcJhonf
[k awGU&ygonf/
xkdYaMumifhq&mawmfbk&m;BuD;\orkdif;'óeonf ykaAÁua[wku0g'rSuif;vGwfí od'd|daum?
tumvdaum*kPfawmfrsm;ESifhukdufnDaom]uH}tjrifyifjzpfayonf/ þ'óeonfyifvQif q&mawmfBuD;
\orkdif;'óejzpfayonf/ q&mawmfbk&m;BuD;onf þ'óetjrifjzifhyifvQif&ckdif &mZ0ifopfusrf;ukd
a&;om;cJhayonf/
,if;tjyif q&mawmfbk&m;BuD;\ta&;tom;ü þ&ckdif&mZ0ifopfusrf;ukd zwf½I?Mum;em&ol?
wkdYonf ESpfoufjcif;? 0rf;ajrmufjcif;? yDwdarmZÆyGm;rsm;jcif;wkdYjzpfayvwåHU[laomtcsufukd axmuf½I
vQif? rif;ESifhjynfolwkdY\um,uH? 0pDuH?raemuHtvkyfokH;yg;tay:rlwnfí? orkdif;wkd;wufrI
qkwf,kwfrI&Sdonfjzpfaomfvnf;? a,bk,stm;jzifh orkdif;pOfonf wkd;wufrIukd a&S;½Iajymif;vJaeonf
[k t,ltq&SdaMumif;rSwfcsufcs&ayrnf/
ukd;um;aompmtkyfrsm;ukd;um;aompmtkyfrsm;
ukd;um;aompmtkyfrsm;ukd;um;aompmtkyfrsm;ukd;um;aompmtkyfrsm;
(1) &ckdif&mZ0ifopfusrf;(y-wGJ)(&ckdifom;BuD;pmay) &SifpE´rmvm
(2) orkdif;jzpfpOfEsifh 'óetjrif(e0&wfpmay-1977-&efukef) a'gufwmoef;Ekdif
(3) 'óeduaA'pwkw¬ESpfoifwef;rSwfpkrsm;
(4) orkdif;pum;? yef;pum;(1982-&efukef) jroef;wifhf
(5) A Dictionary of Philosophy(Moscow-1967) Rosenthal and Yudin
(6) What is History (London 1965) E.H. Carr
&ckdifjynfe,ftwGif; omoemawmfxGef;um;jyefYyGm;a&;&ckdifjynfe,ftwGif; omoemawmfxGef;um;jyefYyGm;a&;&ckdifjynfe,ftwGif; omoemawmfxGef;um;jyefYyGm;a&;&ckdifjynfe,ftwGif; omoemawmfxGef;um;jyefYyGm;a&;&ckdifjynfe,ftwGif; omoemawmfxGef;um;jyefYyGm;a&;
&ckdifjynfe,ftwGif;ü Ak'¨omoemawmfwnfwHhxGef;um;jyefYyGm;a&;ukd pmwrf;ûypk&rnfqkdvQif
&ckdifjynfe,fokdY Ak'¨omoemawmfrnfonfhtcsdefupwifysHUESHUvmonfukdvnf;aumif;? &ckdiforkdif;
wpfavQmufrnfuJhokdYqif;oufxGef;um;vmonfukdfvnf;aumif; tusOf;rQazmfjyvQif ykdrkdjynfhpkHEkdifrnf
[k ,lqygonf/
bDpD6&mpkuyif omoemxGef;
&ckdif&mZ0ifusrf;tapmifapmifwkdYü &ckdiforkdif;pOfukd 'Gg&m0wDacwf/ yxr"n0wDacwf? 'kwd,
"n0wDacwf? wwd,"n0wDacwf? a0omvDacwf? av;ûrdUacwf? ajrmufOD;acwf? NAdwdoQacwf[lí
cGJjcm;azmfjyxm;Muygonf/ &ckdif&mZ0ifusrf;rsm;tvkdt& Ak'¨omoemawmfxif&Sm;&SdpOfuyif wwd,
"n0wDpE´mol&d,rif;BuD;vufxufü Ak'¨omoemawmfonf &ckdifjynfokdYa&muf&SdcJhaMumif; od&Sd&yg
onf/ bk&m;&Sifoufawmfxif&Sm;&SdpOfu bkd;awmftOöerif;ûzd<uif;ouú&mZf123ckESpfwGif aemufyg&[ef;
500jzifh &ckdifjynfokdY<ua&mufcJhonf/ "n0wDûrdUawmfwGif Ak'onfw&m;a'oemrsm;a[mMum;NyD; r[m
rked½kyf&Sifawmfjrwfukd oGef;vkyfapcJhonfhtjyif rdrd\wynfhom0u&[EÅmt&SifAmukvrax&fjrwfukd
t&d,moHCm20ESifhtwl &ckdifjynfwGif omoemûy&ef xm;cJhonf[k &mZ0ifrsm;u azmfjyygonf/
xkdYaMumifh &ckdif&mZ0ifusrf;rsm;tvkdt&qkdvQif bk&m;&Sifoufawmfxif&Sm;&SdpOf bDpD6&mpkuyif &ckdifjynf
ü omoemawmfpwifxGef;um;cJhonf[k rSwfom;&ygonf/
&ckdifjynfü Ak'¨omoemawmfonf Ak'¨\wynfhom0uBuD;wkdY\ tquftEG,fjzifh xGef;um;vm
cJh&m pE´ol&d,rif;\ZD0uudef; 148ûzd<uif;214 ck? ¤if;tEG,fawmf6qufajrmuf ol&d,puúrif;vuf
xufwkdif ckdifNrJvmcJhygonf/ ol&d,puúrif; &ckdifjynfüpkd;pHcsdefonf tdE´d,EkdifiH? arm&d,tifyg,m
yg#vdykwfjynfwGif oD&d"r®aomurif;BuD;pkd;pHcsdefESifh wkdufqkdifaeygonf/ oD&d"r®maomurif;BuD;vuf
xuf omoemawmfESpf 235ckwGif wwd,o*Fg,emwifyGJtNyD;ü &Sifr[marm*¾vd ykwåwdóax&fonf
omoemûyvkyfief;&yfwpf&yfukd csrSwfaqmif&GufawmfrlcJhay&m r[ma&0wax&fonf aemufyg&[ef;
av;yg;ESifhtwl omoemûy&eftwGuf r[d Hour@vwkdif;okdY xGufcGmoGm;cJhaMumif; r[m0Housrf;
wGif azmfjyxm;ygonf/
r[d Hour@vwkdif;
r[d Hour@vwkdif;udk acwfopfokawoDtcsKdUu tdEd,awmifykdif; rkdufqkd;e,fukd azmfjyMuyg
onf/ tdEd,aMu;rkHusrf;BuD;wGifvnf; ¤if;a'oukdyifazmfjyNyD; &mZN*dK[frSokH;*g0kwfrQa0;aom tE¨&X
wkdif;? om*vjynfukdqkdavaMumif;jzifhvnf; azmfjyxm;ygonf/ &rf;NAJawmifausmif;q&mawmfbk&m;
a&;om;onfh tdE´d,e,fykHusrf;wGifrlum;? &mZN*kdK[fawmifbuf r'&yfjynfrSajrmufbufjzpfaom
r[d Hou@vwkdif;[kqkdaMumif;? tus,f&Sif;jyxm;ygonf/ t[d HouolZ0HoESifh a0omvD&mZ0if
wkdYwGifvnf;aumif;? ar"ynmarmfuGef;pmwGifvnf;aumif; &ckdifjynfukdr[d Hour@v[kac:a0:
aMumif;jyqkdygonf/ uG,fvGefol &ckdiforkdif;okawoD OD;atmifomOD;uvnf; &ckdifjynfonf
r[d Hour@vwkdif;(okdYr[kwf) r[d Hour@vwkdif;\ tpdwftykdif;wpfckjzpfaMumif; taxmuf
txm;rsm;pGmjzifh azmfjycJhygonf/
Ak'¨0g'oauFw
ajrmufOD;ûrdU&Spfaomif;bk&m;ukef;awmfay:wGif ajrcvsuf&Sdaom ausmufjym;BuD;wpfckwGif
atmufzuftpGef;ü xGif;xm;aomvufsm&pfc½koif;ykHwpfykHyg&Sdonf/ xkdc½koif;\xdyfrSMumyGifhwpfyGifh
xkd;xGufaeygonf/ MumyGifh\tzsm;ESifhtem;rsm;xdaeaom "r®pBuFmpuf0kdif;ykHyg&Sdonf/azmfcsr®mu
þykH\t"dyÜg,frSm jA[®P0g'ukd ukd,fpm;ûyaom c½koiff;rS Ak'¨0g'udkukd,fpm;ûyaom MumyGifhxGufvm
NyD;"r®pBuFmw&m;awmfjzpfay:vmonfukd azmfjyonf[kqkdygonf/ &ckdiforkdif;ukdavhvmol armifjyL;
(oHwGJ)onf txufazmfjyygausmufpmwGif yg&SdaomykHrsm;udkavhvmí taomurif;BuD; tdEd,EkdifiH
wGifwnfxm;cJhonfh qefcsDESifh bm;&f[kwfykxkd;awmfBuD;rsm;rS "r®pBuFmykHrsm;ESifh EIdif;,SOfumtaomu
acwftdEd,rS Ak'0g'oauFwonf xkdacwfuyif &ckdifjynfokdYtrSefyifa&muf&SdcJhaMumif; xkdYaMumifh t&Sif
r[ma&0wax&fwkdY omoemûya&muf&SdcJhonfh r[d Houwkdif;qkdonfrSm &ckdifjynfyifjzpfaMumif;
1984ckESpfxkwf ppfawGaumvdyfr*¾Zif;wGifazmfjyzl;ygonf/ txufygtaxmuftxm;rsm;t& bDpD
3&mpkuyif &ckdifjynfüAk'¨omoemtckdiftrmtjrpfwG,fxGef;um;cJhaMumif; rSwfcsufcsEkdifygonf/
a0omvDrSm omoemxGef;
ajrmufOD;ûrdU&Spfaomif;bk&m;ukef;awmfrS tmeE´pjE´ausmufpmt& &ckdifjynfwGif a0omvDacwf
wpfavQmufvkH;üvnf; Ak'¨omoemawmftpOftqufxGef;um;vmcJhaMumif;od&ygonf/ a0omvDacwf
eDwdpjE´rif;BuD;onf pwlygapwDi,f 100ukd ûyvkyfvª'gef;cJhaMumif;od&ygonf/ eDwdpjE´rif;\rdzk&m;
aMu;eDjym;pmt&vnf; &ckdifjynfwGif Ak'omoemawmfxGef;um;cJhaMumif; odEkdifygonf/ tmeEjErif;\
zcifjzpfaom "r®pjE´rif;BuD;onf apwDawmfwpfqlwnfawmfrlí ausmufpma&;xkd;xm;cJhygonf/ tqkd
yg "r®pjE´rif;\apwDausmufpmwGif yg&Sdaom pmrsm;rSm "r®y'usrf;vm*gxmtcsKdU\t"dyÜg,ftwkdif;
a&;xkd;xm;onfukd awGU&ygonf/ tmeE´pjE´rif;onfvnf;olawmfaumif;w&m;qkdif&m usrf;*efrsm;
udk ul;,lapcJhNyD; rdrdESifh0g'wlnDaom oD[kdVfuRef;(oD&dvuFm)&Sd ax&0g'&[ef;awmfrsm;twGuf w&m;
a[myv’ifrsm;? ykd;ouFef;rsm;ukd ay;ykdYvª'gef;í oD[kdVfuRef;(oD&dvuFm)eSifh omoemqufqHa&;rsm;
ûyvkyfum &ckdifjynftwGif; omoemawmfxGef;um;a&;ukd aqmif&GufcJhaMumif; ausmufpmtaxmuf
txm;t&od&Sd&ygonf/
at'D 788wGifa0omvDausmufavSum;ûrdUukd jyefvnfûyjyiftkyfpkd;aom r[mwkdif;pjErif;BuD;onf
r[mrkedodrfawmfBuD;ukd aqmufvkyfvª'gef;NyD; rdzk&m;okynma'0Donf ,ckvuf&Sd a0omvD½kyfyGm;awmf
BuD;ukdwnfxm;ukd;uG,fcJhygonf/ "n0wDacwfrS t&Sifa&0wtquftEG,frsm;ukd a0omvDûrdUawmfokdY
yifhaqmifukd;uG,fcJhygonf/
&ckdife,fedrdwf
w½kwf&[ef;awmf zm[D,efESifh [l,if;qifwkdY\rSwfwrf;rsm;t& at'D5&mpkrS 8&mpktwGif;
tdE´d,ajrmufykdif; b*Fvm;e,fxda'orsm;wGif ax&0g'omoemESifh oAÁwåd0g'omoemwkdY ,SOfûydif
xGef;um;cJhaMumif; od&ygonf/ a0omvDacwfu &ckdifjynf\e,fajronf vuf&Sdtaetxm;xuf
us,f0ef;í tdEd,ESifh wpfpyfwnf;&SdaeaMumif;od&ygonf/ ,if;tcsdefu &ckdifjynf\tus,ft0ef;ukd
a&S;a[mif;ayrlvuFmü ]]a&S;jrifrlv-yxru -&|orkdif;-þonfwkdif;um;}}[lí tpcsDNyD;vQif ]]us,f
0ef;aequf-taemufbufrSm-rZÑdrmESifh -'uúmjrpfavQmuf-ajrmufukdawmifñkd-ukef;ukdxdcH-
{oHcsif;wGif;-acsmif;qif;a&xGuf-{&m0wD-jrpfqD;jcm;wH-i0efxdyfajrmif;-awmifukdt*¾d-'u©dPoGif-
armfwifa&vIyf-orkwf0ifav-&ckdifjynffvQif}} [kazmfjyxm;ay&m taemufbufwGif &ckdifjynf\e,fed
rdwfonf 'uúmjrpfwpfavQmufrS rZÑdra'oxdus,fjyefYaMumif; od&ygonf/
ax&0g'-o*Fg,emwifyGJ
xkdYaMumifh xkdpOfu oAÁwåd0g'omoemvnf; &ckdifjynfokdYjyefYyGm;cJhrnf[k rSef;q&ygonf/
a0omvDacwfwpfavQmufvkH;trsm;tm;jzifh okH;pGJcJhaom ouúwbmompmayrsm;uvnf; þtcsuf
ukd oufaojyaeygonf/ &ckdifjynfESifhqufpyfaeaom tdE´d,ajrmufykdif;wGif aAm"dowå,me?
oAÁwådu0g'rSm tvGeftm;aumif;ae½kHrQru &ckdifjynfwGif;okdYvnff; wpdrfhpdrfh0ifa&mufvmaeay&m
tpOftqufxGef;um;vmcJhonfhax&0g'omoemawmftwGuff BuD;pGmaomtEÅ&m,fjzpfrnfukd
jrifavaomaMumifha0omvDausmufavSum;acwfr[mwkdif;pjErS7qufajrmuf oD&dwkdif;pjErif;BuD; onf
&ckdifjynfüax&0g'omoemawmftwGufo*Fg,emwifyGJusif;ycJh&avonf/ &ckdifjynf a0omvDûrdU?
ûrdUa&Tawmif(,cko&ufcsK dawmifxdyf)wGif oD&dwk dif;pjE´rif;BuD;uk d trS D ûyí oHCmh&mZm
plva&0wax&fOD;pD;um &ckdifjynfrSoHCmawmf1000ESifh oD[kdVf(oD&dvuFm)rS oHCmawmf 1000yifh
zdwfum ygVdawmfESifh t|uxmrsm;ukd 3ESpfMumjrifhatmif o*Fg,emwifcJh&ygonf/ ygVdawmfESifh
t|uxmrsm;ukd EIwfjzifh&Gwfqkdo&ZÑm,fNyD; aMu;0gjym;? aMu;eDjym;csyfa& 5000ay:wGif a&;xkd;cJh onf[k
ar"ynmarmfuGef;pmwGif a&;om;cJ hygonf/ xk d YaMumif h "n0wDacwfrSyifpwifcJ haom
ax&0g'Ak'¨omoemawmfonf a0omvDacwfukefqkH;onfhwkdif xGef;um;pnfyifaecJhonf[k qkd&rnf
jzpfygonf/
av;NrdKUacwf
&ckdif&mZ0ifBuD;tvkdtm;jzifh av;ûrdUacwf\oufwrf;onf at'D 1018rS 1430xdESpfaygif; 412ESpf
MumjrifhcJhygonf/ ûrdUawmfukd topfajymif;a&TUwnfaxmifaom rif;wkdYonf a0omvDacwfrS plva&0w
ax&f\tquftEG,fjzpfaom&Sifokre &[EÅm&SifjrwfESifh ¤if;wynfhAE¨0&[EÅm?ed'´d,a&0wt&Sif
oljrwfrsm;? oDv0ef? *kP0effax&f&Sifrsm;ukd yifhaqmifukd;uG,fcJhMuygonf/ av;ûrdUacwf\yxrûrdU
awmf jzpfaom yOömûrdU\wwd,ajrmufrif; rif;&ifjzLvufxufwGif &[EÅm&Sifjrwf 800jzifh o*Fg,em
wifíyd#uwfESifh t|uxmusrf;pmrsm;ukd a&Tyk&ykdufay:wGif a&;xkd;cJhMuygonf/ a0omvDacwf ysuf
okOf;NyD;aemuf ESpftwefjyefYusJaeaom ax&0g'BudK;wef;yd#uwf&ckdifrlukd ryaysmufap&ef o*Fg,em
wifjcif;jzpfonf[k od&ygonf/
tmeE´pjE´ausmufpm*gxmtrSwf50wGif yg0ifouJhokdY yd#uwfawmfrsm;ukd a&Trifa&;? unpfa&;
tm;jzifh ti,fpm;a&;ul;í usif;yaom o*Fg,emyGJrsKd;um; rif;&ifjzLvufxufxd &ckdifjynfwGif
11yGJrQ&SdcJhaMumif; &ckdif&mZ0ifuRrf;usifaom q&mBuD;rsm;xHrS od&ygonf/ av;ûrdUacwf\'kwd,ûrdU
jzpfaom yxryk&defûrdUwGif aemufqkH;pkd;pHcJhaom aumvd,rif; vufxufü qE´yAÁwawmifukef;ay:
wGif r[mxD;bk&m;½kyfyGm;awmfukd wnfxm;ukd;uG,fcJhygonf/ av;ûrdUacwf\pwkw¬ûrdUjzpfaom avmif;
MuufûrdUukd pwifxlaxmifonfh tavmfrmjzLrif;onf at'D1256-ckESpfwGif&ckdifa&wyfrawmf oabFmrsm;
jzifh oD[kdVfuRef;(oD&dvuFm)okdY r[mrdwftjzpf oGm;a&mufí omoema&;qufqHrIrsm; ûyvkyfcJhygonf/
bk&ifrif;xD;vufxufü Ak'¨*g,m&Sd r[maAm"dapwDawmfBuD; ysufpD;aeí aumZmouú&mZf 657rS
660xd rGrf;rHwnfaqmufcJhaMumif; r[maAm"dausmufpmt& od&ygonf/
&ckdiforkdif; a&Ta&mifvTrf;
ajrmufOD;acwfonf at'D 1430rS 1784xdESpfaygif; 354ESpftwGif; rif;quf 48quftkyfpkd;cJh
aom acwfjzpfygonf/ &ckdiforkdif;\a&Ta&mifvTrf;aomacwfjzpfygonf/ ajrmufOD;ûrdUawmfukd pwif
wnfaqmufaomrif;apmrGefonf ûrdUwnfNyD; 2ESpfcefYwGif avmif;MuufûrdUawmfa[mif;rS t&SifAE¨0&
[EÅmwkdY\ tquftEG,fjzpfaom paEm&mromoemykdif? 'domygarmu©q&mawmfBuD;tm; wynfh 1000
ESifhwuG ajrmufOD;ûrdUawmfokdY yifhaqmifcJhNyD; pE´m&mrausmif;wkdufBuD;udk wnfaqmufvª'gef;udk;uG,f
cJhygonf/
rif;ygBuD;vufxufwGif ajrmufOD;ûrdUü&Spfamif;av;axmifaom ½kyfyGm;awmfrsm;udef;0yfawmfrl&m
&Spfaomif;ykxkd;awmfBuD;ukd wnfaqmufawmfrlNyD;vQif xkdykxkd;awmfBuD;\ajrmufbufteD;ü ausmif;wkdkuf
BuD;wnfaqmufapNyD; &[ef;awmfrsm; yifhzdwfukd;uG,fNyD;vQif tvªawmfBuD; ay;cJhygonf/ rif;ygBuD;
onff apwDrsm;? ykxkd;awmfrsm;? ausmufwkdufBuD;rsm;wnfaqmufvª'gef;NyD;aemuf ouú&mZf894ckESpfwGif
**FgokdYppfcsDavonf/ Ak'¨*g,mteD; r[maAm"dyifBuD;ukd oGm;a&mufzl;ajrmfNyD; a&Tyef;? aiGyef;? xD;?
wHcGefwkdYjzifh ylaZmfum ausmufqif;wk 40ukd xkvkyfylaZmfcJhavonf/ rif;ygBuD;\om;awmf
rif;wdu©monfvnf; ukd;aomif;bk&m;ukd wnfxm;ukd;uG,fcJhavonf/ rif;wdu©m\om; rif;apmvS
onf Ak'¨omoemawmfukd xluJpGmMunfñkdí rsm;pGmaomvª'gef;rIrsm;ûyvkyfNyD;vQif ausmif;BuD;Adrmef
aqmufvkyfí oDv0ef/ *kP0ef? yk*¾dKvfrGef? yk*¾dKvfjrwfwkdYtm; vª'gef;onfhtjyif 'kuúHodrf? 'kuúHausmif;?
eef;wufausmif;? Zde'goausmif;? qifpG,fausmif;? ajrmufwefaqmifausmif;? rdausmif;tkdifausmif;?
wefYawmfausmif;? pnfarmif;ausmif;? yef;awmifausmif;wkdYukd aqmufvkyfvª'gef;cJhygonf/
pBuFm0aw;rif;vufxufwGifrl ukvm;ûrdUausmif;? jrawmifausmif;? tv,fapwD? ajrmufapwD?
yGJausmif;? ausmuf&pfapwDwkdYudk aqmufvkyfvª'gef;jcif;jzifh omoemawmfxGef;um;a&;ukd aqmif&Guf
cJhygonf/ rif;zavmif;onfvnf; apwDawmfrsm;wnfxm;ukd;uG,fvkdaom qE´jyifjy&um; oif;uspf
awmfapwD? yg;arG;awmfapwD? em;vdyfawmfapwD? csufawmfapwD? Zd0SmawmfapwD?*D0gapwDawmf? ûydif
wkdif;apwD? &ifikHawmfapwD? ar;ilawmfapwD? tqkwfawmfapwD? ovkH;awmfapwD? em;arG;awmfapwD?
pûrHapwDawmf? Ouif;awmfapwDwkdYukd wnfxm;cJhygonf/ ,if;tjyif oHwGJûrdUqHawmf&SifapwDukdvnf;
rGrf;rHcJhygonf/ OD;&pfawmfapwDukdvnf; wnfxm;cJhonf[k &ckdif&mZ0ifopfusrf;ujyqkdygonf/
ausmif; uef ykxkd; vGefrsm;jym;ausmif; uef ykxkd; vGefrsm;jym;ausmif; uef ykxkd; vGefrsm;jym;ausmif; uef ykxkd; vGefrsm;jym;ausmif; uef ykxkd; vGefrsm;jym;
þokdYjzifhajrmufOD;acwfü wnfxm;ukd;uG,fcJhaom ausmif;? odrf? apwD? ykxdk;? qiff;wkawmfrsm;
rSm rsm;jym;vGef;vSojzifh þpmwrf;wGif jynfpkHpGmrazmfjyEkdifyg/ rif;apmrGefuJhokdYyif rif;tqufquf
rif;ESifhjynfolrsm;onf ukd;uG,fcJhMu&m? "r®dum&mr? awZ&mr? awmifjzL? awmifñkd? &Spfaomif;? Zde
rmefatmif? ydEéJawmif? &wempHOD;? y&uúr? *kPrOöL? bk&m;ay:?ajrmufwefaqmif? t&d,0Ho? owå
Xme? avmurmefatmif tp&Sdaomausmif;wkdufBuD;aygif; 30ESifh awm&ausmif;tygt0if ausmif;i,f
aygif; 3700xdwkd;yGm;vmNyD; "n0wDacwfrSqif;oufvmaom ax&0g'omoemawmfrSm tvGefyifpnf
yifcJhygonf/ apwDykxkd;rsm;rSm &ckdifjynfwpf0Srf;vkH;ü ajrmufrsm;pGmwkd;yGm;cJhí ]]oZifyef;ckdif wûrdifûrdif
&ckdifbk&m;aygif;}} [kyif qkdprSwfûycJhMu&ayonf/
*kdPf;*P uGJjym;rIray:::::
&ckdifjynfwGif oD&dpjE´rif; o*Fg,emwifNyD;aemuf &ckdifrlBudKwef;yd#uwfawmfrsm;ESifh oD[kd#f
(oD&dvuFm)rl yd#uwfawmfrsm;&SdcJhavonf/ rltm;jzifhausmufyef;wl(r,lvrf;)oHCmh&mZmq&mawmf\
rlrsm;? ygVdt|uxm&ckdifedosrlrsm;? ajrmufOD;ûrdU eef;OD;ausmif;q&mawmf\rlrsm;ukdawGU&ygonf/ tjcm;
q&mawmf\rlrsm;ukdawGU&ygonf/ tjcm;q&mawmfrsm;\rlrsm;&Sdao;aMumif;ukdvnf; od&ygonf/
wpfzefa&S;acwf&ckdifjynf Ak'omoemhavmuü ,ckacwfoHCmhavmuuJhokdY *kdPf;*PtzGJUtpnf;
[lírawGU&yg/ a&S;acwfu *kdPf;*PuGJjym;rIray:aygufap&ef 0denf;rdk&fq&mawmfwkdYu "r®pufjzifh
vnf;aumif;? rif;rsm;utmPmpufjzifhvnf;aumif; yl;aygif;íomoemawmf\tusKd;ukd aqmif&GufcJh
Muygonf/ ajrmufOD;acwfrif;ygBuD; vufxufawmfu &Sifi,fq&m OD;jr0gwifjyí rif;BuD;utwnfûy
ay;cJh&onfh a&TrsOf;"r®owfwGif *kdPf;*PuGJrsm; ray:aygufap&ef &nf&G,faompnf;rsOf;rsm;jy|mef;xm;
onf[kod&ygonf/ xkdYaMumifh&ckdifjynfoHCmhavmuwGif 0dyóem"l&ac: {upm&yk*¾dKvfrsm;ESifh tE"l&
ac:A[kpm&yk*¾dKvfrsm;[lí vkyfief;tac:ta0:t&omawGU&ygonf/ A[kpm&*kdPf;? {upm&*kdPf;[lí
*kdPf;*Ptaejzifh rawGU&yg/ xkdYaMumifhyif rlvax&0g'omoemawmfonf &ckdiforkdif;wpfavQmuf
rñId;rSdefxGef;ajymifcJhjcif;jzpfygonf/
oD[kdVf(oD&dvuFm)ESifh omoemqufqHa&;
,ckxdwifjycJhonfh &ckdifjynfüax&0g'omoemawmforkdif;wpfavQmufvkH;xGef;um;cJhonfh
taMumif;ukd ykdrkdckdkifrmap&eftwGuf &ckdifjynfonf oD[kdVfEkdifiH(oD&dvuFm)ESifh omoemqufqHa&;
rnfrQxdûyvkyfcJhonfukd tusOf;rQwifjyvkdygonf/
&Sifr[dE´ax&fwkdY vufxufrSpí omoemawmftajcckdifrmcJhaom oD[kdVfEkdifiH(oD&dvuFm)wGif
0Xö*grPdrif;BuD;vufxuf pwkw¬o*Fg,emwifyGJusif;yNyD;aemuf omoemESpf600rwkdifrD r[m0d[m&
0goD*kdPf;tjyif apw0ge0goD*kdPf;? tb,*D&d0goD*kdPf; tp&Sdaom*kdPf;uGJ? t,l0g'uGJrsm;ay:ayguf
vmojzifh a0g[m&duwdórif;vufxufü apwkwsyd#uwfusrf;rsm; rD;½IdUcH&jcif;? omoemESpf 700
ausmfwGif t"r®0g'D*kdPf;om;rsm;u &[ef;awmfrsm;tm; oD[kdVf(oD&dvuFm)rS ESifxkwfjcif;? r[m0d[m&
0goDax&0g'D&[ef;awmfrsm; 9ESpfwkdifrdrdwkdYausmif;rsm;rS xGufcGmaepOftcsdefü ausmif;wkdufaygif;
364ausmif;rSm ysufpD;cJh&jcif; ponfjzihf t"r®0g'D*kdPf;om;rsm;vufcsufaMumifh omoemawmf qkwf,kwf
cJh&ygonf/
tdE´d,EkdifiHawmifykdif; Mouúmukrif;rsm;a&;xkd;cJhMuaom em*twåKeuk@vausmufpmt& &ckdif
jynfe,fonf at'D2&mpkuyif oD[kdVf(oD&dvuFm)rS ax&0g'omoemESifh tquftoG,f&SdcJhaMumif;
od&ygonf/ pE´mol&d,rif;rS22qufajrmuf ol&d,oD&drif;vufxufwGif &ckdifjynfe,f "n0wDûrdU
rSq&mawmf OmPoD&d"dywdax&ft&Sifjrwfonf tazmfoHCm12yg;jzifh oD[kdVf(oD&dvuFm)okdY yxr
tBudrfomoemûy<ucJhonf[k &mZ0ifwGifawGU&ygonf/
wzef t"r®0g'D*kdPf;om;wkdYaMumifh oD[kdVf(oD&dvuFm)wGif omoemnpfEGrf;jyef&m &ckdifjynf
'ó&mZmrif;vufxuf(at'D-12&mpk)wGif twkv0dZ,*P ygarmu©q&mawmft&Sifoljrwfonf
26yg;aom tazmf&[ef;rsm;ESifh <ua&mufum oD[kdVf(oD&dvuFm)wGif ax&0g'omoemawmfukd jyef
vnfûypkawmfrlcJhMuygonf/ ae&Oö&mawmifilacwf i&rmefrif;vufxuffwGifvnf; Owå&"roHCmh
"dywdq&mawmfonf wynfh&[ef; 36yg;ESifh oD[kdVf(oD&dvuFm)okdY omoemûy<ucJhMuygonf/
ajrmufOD;acwf bapmjzLrif;vufxuf (at'D-1450-1481)wGifvnf; &ckdifjynfrS od'¨w¬ax&fausmf
q&mawmfonf tazmfoHCm 50jzifh oD[kdVf(oD&dvuFm)okdY <ua&mufum omoemûy<ucJhMu&ygonf/
ouú&mZf 887ckü bapmoD&drif;ygBuD;onf tdrfa&SUpHtjzpfjzifh oHwGJwGifpkd;pHaepOf oHwGJrS t&Sifaw
aZmom&q&mawmfESifh ajrmufOD;ûrdUrS t&Sif"r®0dvmoESpfyg;wkdYonf oD[kdVfuRef;(oD&dvuFm)okdY omo
emûy<ucJhMuNyD; oD[kdVf(oD&dvuFm)rStjyefwGif tHawmfwpfqlyifhaqmifvmí oHwGJpm;rif;ygBuD;tm;
ay;tyfaMumif; &mZ0ifrsm;wGif awGU&ygonf/
,if;aemuf oD[kdVf(oD&dvuFm)wGif t*FvdyfwkdYa&muf&SdvmNyD; Ak'¨omoemukdcsKd;ESdrfcJhojzifh
omoemysufpD;í *kdPf;jynfh½kHrQyif oHCmrsm;ukd pka0;ír&aomaMumifh r[m0DZ,Amwkrif;vufxuf
ü &mrnwkdif;rS oHCmukdvnf;aumif;? 0drv"r®ol&d,rif;ESifh 0drvr[m&mZmrif;wkdYvufxufwGif
&ckdifjynfrSoHCmrsm;yifhaqmifí omoemawmfukdjyefvnfûypkcJh&aMumif;? omoemvuFm&pmwrf;ü
azmfjyxm;ygonf/
[oFmwûrdUt*¾r[my@dwt&SifaombPa&;om;aom ]]r[m'Gg&edum, omoemh'DyeD}} usrf;ü
rl omoemouú&mZf 2135ckwGif eef;wufaom 0drv"r®ol&d,rif;vufxufwGif oD[kdVfuRef;
(oD&dvuFm)ü &[ef;wkdYyiftvsOf;r&SdavaomaMumihf &ckdifjynfrS&[ef;wkdYukd yifhaqmifí oD&d0Cke
ûrdifü oDwif;okH;aexkdifapvsuf ½kdaopGmvkyfauR;onf/ omoemESpf2140wGif0gvkujsrpfu@rÁqdyfü
ESvkH;arGUavsmfzG,f&Sdaom O'ukau©oodrfukd ûyí &[ef;wkdYukd xkdt&yfokdYyifhaqmifvsuf oD[kdVf (oD&d
vuFm)trsKd;om;aumif;wkdYukd &[ef;cHaponf/ &Sifvnf;ûyapí omoemawmfjrwfukd apmifha&Smuf
awmfrlonf[k awGU&ygonf/omoem227wGifeef;wufaom'kwd,0drv"r®ol&d,rif;vufxufüvnf;
&ckdifjynfrS&[ef;oHCm 33yg;ukd yifhaqmifí a&S;enf;wl omoemûy&aMumif;vnf; azmfjyxm;ygonf/
oHtzGJUrsm;a&muf&Sd
ajrmufOD;acwf rif;&mZmBuD;vufxuf (at'D 1563-1612)wGif oD[kdVfuRef;(oD&dvuFm) 0drv
"r®ol&d,rif;xHrS vufaqmify@m? omraPBuD;wpfyg;? aemufvkdufaemufygrsm;ESifh apvTwfNyD;
omoemûyapvGwfay;yg&ef pmo0PfqufvSmaomaMumifh rif;&mZmBuD;\avQmufxm;csuft&
ajrmufOD;ûrdUajrmufwefaqmif q&mawmft&SifpE´d0dvmoonf oHCmawmf20ESifh twl ouú&mZf968
wefaqmifrkef;vwGif oD[kdVf(oD&dvuFm)okdY <ua&mufí omoemûycJhMuygonf/ ajrmufOD;acwf rPd
ok"r®&mZmrif;vufxufwGif omoemûy<ua&mufyg&ef yifhzdwfonhf oHtzGJUa&mufvmaomfjim;vnf;
&ckdifjynf jynfwGif;a&;rNidrfoufojzifh omoemûyapvTwfjcif;rûycJhay/ ajrmufOD;eef;ü rm½krÜd,rif;pkd;pH
pOf oD[kdVfuRef;(oD&dvuFm) 'kwd,0drv"r®ol&d,rif;xHrS oHtzGJUrsm; oabFmESpfpD;jzifha&muf&SdvmNyD;
oD[kdVf(oD&dvuFm)okdY omoemûy<ua&muf&ef xyfrHawmif;yefojzifh at'D 1697ckESpfwGif ajrmufOD;
ûrdUrS owåXmeq&mawmfBuD; t&Sif£E´rOöLESifh avmif;Muufq&mawmf t&SifeE´dpuúwkdYonf {upm&?
A[kpm&jzpfMuaom aemufygoHCm40ESifhtwl oD[kkdVfuRef;(oD&dvuFm)okdY <ua&mufawmfrlMuNyD; omo
emûyawmfrlMuygonf/
omoemjyefvnfxGef;um;vmykH
omoemawmfuG,faysmufvkrwwff jzpfaeNyD &[ef;oHCmrQyif uif;qdwfaeaom oD[kdVfuRef;
(oD&dvuFm)wGif &[ef;4000oD[kdVf(oD&dvuFm)trsKd;om;wkdYtm; oGwfoGif;csD;`rSifhcJhum &ckdifjynfrSyifr
rlvax&0g'omoemawmfukd jyefvnfxGef;vif;apcJhygonf/ þokdYjzifh &ckdifjynfonfAk'¨omoem\
orkdif;OD;uyif ax&0g'omoemawmfxGef;ajymifcJhonfukd &mZ0iftaxmuftxm;rsm;? ausmufpmESifh
½kyf0w¬Kypönf;taxmuftxm;rsm;u azmfjyaeMuygonf/ ax&0g'omoemawmfonf &ckdifjynfwGif
xGef;um;cJhonfomru txufazmfjyyg rSwfwrf;rsm;t&qkdvQif oD[kdVfuRef;(oD&dvuFm)\vuf&Sd
ax&0g'omoemawmfonf &ckdifjynfrS oHCmax&fjrwfrsm; jyefvnfûypkysKd;axmifay;cJhaom omoem
awmfjzpfonf[k qkdEkdifygonf/
omoemESpf&yf&SdaeorQ
rsufarSmuftajctaewGif jrwfAk'¨\ y&dywådomoem? y#dywådomoem? y#da0"omoem[k qkd
tyfaom omoemawmfokH;&yfvkH;onf &ckdifjynfe,ftygt0ifjzpfaom jrefrmEkdifiHwGif tjynfhpkHqkH;ESifh
tckdifrmqkH;&yfwnfvsuf &Sdygonf/ &ckdifjynfe,fwGif omoem\t"dujzpfaom y&dywådomoemawmf
jyefYyGm;a&;twGuf ûrdUBuD;tcsKdUwGif y&d,wådpmoifwkdufrsm;wnfaxmifum oifMum;ykdYcsvsuf&Sdonfukd
awGU&ygonf/ xkdYtwl y#dywådomoemxGef;um;a&;twGuf y#dywådomoemûy 0dyóemausmif;wkduf
rsm;vnf; wnf&Sdygonf/ y&d,wådESifh y#dywådomoemESpf&yfwnf&SdaeorQ umvywfvkH; ,if;wkdY\
toD;tyGifhjzpfaom y#da0"omoemawmfonf rnfonfhtcgrQ qdwfokOf;rnfr[kwfyg/
wnfwHhxGef;um;a&;
omoemawmfwnfwHha&;onf omoemawmfxGef;um;jyefYyGm;a&;ESifh cGJjcm;ír&atmifqufpyfae
ygonf/ xGef;um;aeaomomoemukd wnfwHhatmifaqmif&Guf&ygrnf/ wnfwHhaeaomomoemawmf
ukd jyefYyGm;atmifaqmif&Guf&ygrnf/
bk&if&SifynwfawmfrlcJhaom odu©myk'f? 0denf;awmfrsm;ukdwdwdusus vkdufemaom&[ef;oHCm
awmfrsm;u omoemawmftm; ouf0if,kHMunfMu&om &[ef;&Sifvltaygif;wkdYtm;? Ak'\a'oemawmf
tppftrSefukda[mMum;jyojzif;? &[ef;? &[ef;r? Oyoum? OyodumrwkdYtm; jrwfpGmbk&m;u t&Sif
udrdvtm;a[mMum;jyaomw&m;wkdYü ½kdaowkyf0yfrI&Sdaejcif;wkdYonf tpOftNrJ&Sdaeygu olawmfaumif;
w&m;ryaysmufbJ (0g) omoemawmfrqdwfokOf;bJ tpOfxm0& wnfwHhckdifNrJaernf[k ,lqygonf/
tem*wfumvü omoemawmfjrwfukd vZÆDolawmfaumif;rsm;apmifha&SmufMuvdrfhrnf[k
o*Fg,emwift&Sifr[muóytp&Sdaom rax&fjrwfwkdYtBudrfBudrfrSmMum;cJhMuonfESifhtnD ,cktcg
jrefrmEkdifiHawmfMo0g'p&d,tzGJU? EkdifiHawmf0drnf;"kkd&ftzGJUzGJUpnf;í apmifha&Smufawmfrlvsuf&SdMuygonf/
xkdokdYapmifha&SmufEkdif&ef EkdifiHawmfwGif 1981-ckESpfü omoemawmfoefY&Sif;wnfwHhjyefYyGm;a&; *dkPf;aygif;
pkH oHCmhr[mem,utzGJU? ekdifiHawmfA[kdvfoHCmh0efaqmiftzGJU? EkdifiHawmfMo0g'p&dd,tzGJU? EkdifiHawmff
0denf;"dk&ftzGJUponfjzifh zGJUpnf;í apmifha&Smufawmfrlvsuf&SdMuygonf/ xkdokdYapmifha&SmufEkdif&ef EkdifiH
awmfwGif 1981ckESpfü omoemawmfoefY&Sif;wnfwHhjyefYyGm;a&; *kdPf;aygif;pkHoHCmhtpnf;ta0;BuD;ukd
ac:,lusif;yum omoemawmfa&&SnfwnfwHha&;udk aqmif&GufEkdif&ef txufazmfjyygoHCmhtzGJUtpnf;
rsm;ukd zGJUpnf;cJhygonf/ &ckdifjynfe,f\omoemawmfukd xdef;odrf;apmifha&SmufEkdif&eftwGufvnf;
jynfe,foHCmhem,utzGJU? jynfe,foHCmh0efaqmiftzGJU ponfjzifh &ckdifjynfe,ftwGif; omoemawmf
xGef;um;jyefYyGm;a&;twGuf aqmif&Gufawmfrlvsuf&SdMuygonf/ ûrdUe,ftoD;oD;wGifvnf; oHCmh0ef
aqmiftzGJUrsm;zGJUpnf;í omoemawmfpnfyifysHUyGm;a&;ukd aqmif&Gufawmfrlvsuf&SdMuygonf/
okdYaomfvnf; vuf&SddtajctaerQjzifh auseyfESpfodrfhraeoifh[k jrifrdygonf/ &ckdifjynfe,ftwGif;
wnfwHhckdifNrJaeaom ax&0g'Ak'¨omoemawmfukd qufvufí xGef;um;jyefYyGm;apvkdygvQif &[ef;
&Sifvlrsm; aqmif&GufEkdif&ef atmufygtcsufrsm;udk tBuHûywifjyvkdygonf/
&ckdifjynfe,ftwGif; omoemawmfxGef;um;jyefYyGm;apvkdvQif-
(1) omoemhtquftEG,f? omoemhjrpf&if;ukd qif;oufyGm;apjcif;/
(2) yd#uwfawmfrsm; ykdYcsoif,ljcif;?
(3) omoemawmfrxGef;um;ao;aom tpGeftzsm;a'orsm;okdy omoemûy&[ef;rsm;apvTwfí?
omoemûyapjcif;/
(4) Ak'¨\w&m;ppfw&m;rSefukd a[mMum;í omoemûyapjcif;?
(5) omoemawmftm; tbufbufrSapmifha&SmufrIay;jcif; wkdYukdaqmif&Gufoifhygonf/
omoemjrpf&if;ukd qif;oufwkd;yGm;&eff ff f
(1)omoemhtquftEG,f? omoemhjrpf&if;ukd qif;oufwkd;yGm;apjcif;qkdonfrSm tem*wf
omoemawmfü omoemawmftm; qufvufapmifha&Smufrnfh olawmfaumif; vZÆDyk*¾dKvfrsm;ay:ayguf
a&;twGuf &SifomraP&[ef;i,frsm;ukd ûypkxddef;odrf;&efyif jzpfygonf/ &ckdifjynfe,fwGif txl;ojzifh
uav;vli,frsm;wGif bmoma&;todw&m; txl;yifvkdtyfaeygonf/ uav;oli,frsm;trsm;qkH;
pka0;&m rlvwef;? tv,fwef;ESifh txufwef;ausmif;rsm;wGif Ak'¨omoemESifh ywfoufíjy|mef;ay;
xm;aom bmom&yfr&Sdao;yg/ uav;oli,frsm;onf rd½kd;zvm Ak'¨bmomtrnfcHMuaomfvnf;
bmom a&;tajccHtodw&m;avsmhenf;aejcif;aMumifh q&morm;? rdb? oufBuD;&G,ftkdrsm;tay:
*g&0w&m; avsmhenf;aeonfukd awGU&ygonf/ ,if;rSmomoemawmftm;enf;vmcsufrsm;rS
wpfckjzpfygonf/ ,cktcguav;oli,frsm;onf bk&m;w&m;oHCm q&mrdbtay: rnfonfhtwGuf
*&0w&m;xm;&Sd oifhonfudk tESpfususrodMuyg/ &cdkifjynfe,ftwGif; aus;vufa'orsm;rS
uav;rsm;rSm 0g0if? 0gxGuf? oBuFeftp&SdonfhaeY&ufrsm;wGif &Gm&Sdbkef;BuD;ausmif;okdY tpkvkduftûyHvkduf
oGm;um aysmfyg;aqmhupm;jcif;? rkefYpm;jcif;rQjzifhom tcsdefukefaeMuygonf/ ausmif;NcH0if;twGif;
oDv&Sif? oDv&Sifrrsm;? omraP&[ef;? &SifomraPrsm;tMum;wGif ½kdif;½kdif;jyjyajymqkdjcif;? u&maw;?
okdif;upm;jcif; rsm; ûyvkyfaewwfMuonfukd awGUjrif&ygonf/ þtrltusifhrsm;&&SdvmonfrSm
,cktcgaus;vufa'oxd ysHUESHUvmaeaom AGD'D,kdrsm;Munfhjcif;aMumifhyifjzpfygonf/ e,fwGifjyaeaom
AG D' D,k drsm;wGi f jrefrmum;rsm;tjyif Ek di fi H jcm;um;rsm;r S rzG,fr&maomtrlt&mrsm;?
&ckdif,Ofaus;rIESifhqefYusifaom o½kyfaqmifuGufrsm;yg&Sdonfukd uav;oli,frsm;twk,lMuygonf/
tqkdyguav;oli,frsm;onf omoemhabmifukd0ifzkdYa0;pG/ avmuDüyif olawmfaumif;rsm;jzpfvm&ef
cJ h,Of;vSygonf/ xkd YaMumif h &ck difjynfe,ftwGif; 0ifvmaomEkdifiHjcm;AD'D,kk dum;rsm;ukd
oufqkdif&mtmPmykdiftzGJUrsm;u qifqm tzGJUjzifh wnf;jzwfNyD;rSom jyocGifhjyoifhygonf/
uav;oli,frsm;pka0;&m pmoifausmif;rSm
&ckdifjynfe,ftwGif;omoemhjrpf&if;ukd qif;oufwkd;yGm;apvkdvQifuav;oli,frsm;pka0;&m
pmoifausmif;rsm;ü Ak'¨omoemESifhywfoufaom bmom&yfwpfckukd jy|mef;ay;oifhygonf/ okdYrSom
omoemawmftaMumif;ukd em;vnfoabmaygufNyD; omoemjrpf&if; wkd;yGm;vmEkdifygrnf/ tajccHynm
ausmif;rsm;wGif ûrdUe,ftvkduf xkwfa0ay;aom Ak'¨0if½kyfpkHpmtkyfrsm;? Ak'¨,Ofaus;rIpmtkyfrsm;?
r[mrkedbk&m;orkdif;ponfhpmtkyfrsm;rSm pmtkyfpifay:wGifom&SdaeMuygonf/ uav;oli,frsm;twGif;
tokH;usonfukdrawGU&yg/pma&;olwkdYi,fpOfu Ak'¨bmomukdbmom&yfwpfcktjzpf oif,lcJh&NyD; rlv
wef;ausmif;rsm;pkpnf;í Ak'¨bmompmar;yGJûydifyGJrsm;ûyvkyf&mwGif 0ifa&muf,SOfûydifajzqkdcJh&zl;onfukd
owd&rdygonf/ omoemhjrpf&if;tquftEG,fukd qif;oufwkd;yGm;jcif;rûyvkyfEkdifygu omoemawmf
wnfwHhxGef;um;a&;onf rjzpfEkdifyg/
a'0geHyD,wdórif;BuD;u &Sifr[dE´rax&fjrwftm; oD[kdVfwGif omoemawmfwnfwHhygNyDavm
[k ar;onfhtcg &Sifr[dE´rax&fu ]]ywH|dwHacg r[m&mZomoeH? rlvmedyemóewm0 Mou&EÅd}}
[ka[mygonf/ ,if;twkdif;yif rdrdaexkdif&m &yf&Gma'oü rdrdukdtrSDûyí uav;oli,frsm;tm; bmom
a&;todOmPfwkd;yGm;apum omoemhabmifokdYa&mufatmif ykdYaqmifrSom omoemhtquftEG,fukd
qif;oufwkd;yGm;ap&ef aqmif&Gufjcif;jzpfygrnf/
oHo&mrS vGwfajrmufaMumif;enf;oifMum;oHo&mrS vGwfajrmufaMumif;enf;oifMum;oHo&mrS vGwfajrmufaMumif;enf;oifMum;oHo&mrS vGwfajrmufaMumif;enf;oifMum;oHo&mrS vGwfajrmufaMumif;enf;oifMum;
(2)omoemawmfokH;&yfwGif y&d,wådomoemawmfonf t"dujzpfygonf/ y&d,wåd omoem
awmfudk oifMum;ykdYcs&mü oHom&0#frSxGufajrmufaMumif; edó&ewåpmoifenf;jzifhykdYcsjcif;? acwftajc
taet& pmar;yGJajzqkd&mü txl;pifMu,fpGmjzifh owd?0D&d,? o'´g?ynmnDrQapjcif;&SdrSom omoem
xGef;um;ygrnf/ ,ckacwfumvonf a&S;acwfuESifhrwlawmhonfhtwGuf Asmu½kdPf;? o'´gESifh
tXuxm? #DumwkdYukdoifMum;ykdYcsjcif;jzifh tukefrukefvGefapoifhyg/ &[ef;awmfrsm;oifMum;&aom
pmayonf Ak'¨0peESifh eD;EkdiforQeD;&efvkdtyfygonf/
a&S;a&S;tcgu o*Fg,emwkdYü o*Fg,emNyD;qkH;onfhtcg oHCmax&fBuD;rsm;u ]]tm0kaom£'H
wk,SH edódwau0gap[d? £rHwkarSy&d[&x}} ponfjzihfh yd#uwfawmfcGJjcm;oifMum;a&;ukd csrSwfawmf
rlcJhMuygonf/ ,cktcgEkdifiHawmfu OD;aqmifí em,uq&mawmfBuD;rsm;uvnf; jrwfAk'¨ygXfawmf
ESifhtnD eD;pyfEkdiforQ eD;pyfatmif edum,fpmar;yGJrsm;usif;yvsuf&Sd&m &ckdifjynfe,frSvnf; omoemh
tmZmenfyk*¾dKvfrsm; ay:xGef;vmaeonfukd 0rf;ajrmufzG,fawGU&Sd&ygonf/ trSefqkdvQif yd#uwfpmay
ykdYcs&mü oHo&mrSvGwfajrmufaMumif;enf;jzifh oifMum;ykdYcsrSomvQif omoemawmf\tusKd;twGuf
jzpfygrnf/
ausmif;xkdif oHCmawmfrsm; t&nftcsif;ausmif;xkdif oHCmawmfrsm; t&nftcsif;ausmif;xkdif oHCmawmfrsm; t&nftcsif;ausmif;xkdif oHCmawmfrsm; t&nftcsif;ausmif;xkdif oHCmawmfrsm; t&nftcsif;
&ckdifjynfe,f&SdûrdUe,f 17ûrdUe,fü bkef;awmfBuD;ausmif;rsm;wGif oDwif;okH;aexkdif;awmfrlMuaom
&[ef;yk*¾dKvfrsm;\ ynmt&nftcsif;rSm wajy;nDr&Sdonfukd awGU&ygonf/ ti,fwef;? tv,fwef;?
tBuD;wef;atmifrStp "r®p&d,tjyif ousoD[bGJUxd&&Sdxm;Muaom yk*¾dKvfrsm;&SdaMumif;od&ygonf/
þtcsufonf &ckdifjynfe,ftwGif; omoemawmfxGef;um;jyefYyGm;a&; aqmif&Guf&mwGif tm;enf;csuf
wpfckjzpfvmEkdifygonf/ tb,faMumifhqkdaomf xkd&[ef;onf rdrdynmtvkdufomvQif w&m;a'oem
awmfa[mMum;jcif;jzifh omoemûyEkdifMuonfjzpf&m? w&m;awmfukdMum;em&aomvltrsm;rSm w&m;awmf
ESifh ywfoufí em;vnf;rIuGm[NyD; oabmxm;t,ltquGJjym;Ekdifíjzpfygonf/ xkdYaMumifh ausmif;xkdif
oHCmawmfrsm; ynmt&nftcsif;wpfajy;nD&Sdap&ef aqmif&Gufay;EkdifvQif ykdrkdíaumif;ygonf/ okdYrSom
&ckdifjynfe,ftwGif; omoemawmfxGef;um;a&; tqifhjrifhrm;vmEkdifygrnf/ ausmif;xkdifoDwif;okH; rnfh
&[ef;rsm;twGuf ynmt&nftcsif;tqifhtwef; wpfckckukdowfrSwffay;oifhygonf/
,if;okdYynmt&nftcsif;wpfckckukd owfrSwfay;Ekdif&eftwGuf &ckdifjynfe,f\ûrdUawmf ppfawGûrdU
wGif y&d,wådpmoifwkdufwpfck oD;jcm;wnfaxmif&efvkdtyfygonf/ &ckdifjynfe,f ppfawGûrdUü ppfawGûrdU
wGif ]]ausmif;xkdifbkef;BuD;oifwef;ausmif;}} [lízGifhvSpfrnf[k od&ygonf/ þausmif;onftrSefyif
aqmufvkyfoifhygonf/ okdYaomfþ ]]ausmif;xkdifbkef;BuD;oifwef;ausmif;}} [laomtrnfxuf]]ausmif;
xkdifq&mawmfrsm; omoemhodyÜH}} okdYr[kwf ]]ausmif;xkdif&[ef;awmfrsm; omoemhAdrmef}} [líomtrnf
ay;oifhygonf/ þausmif;rSowfrSwfxm;aom t&nftcsif;ukdatmifjrifaom &[ef;awmfrsm;ukdom
vQif ausmif;xkdifoDwif;okH;apoifhygonf/ þomoemhAdrmefokdY wufa&mufoifMum;Ekdif&ef tjcm;aom
y&d,wådpmoifwkdufrsm;rS oifMum;íEkdifiHawmfrS usif;yaompmar;yGJatmif tqifhwpfckukd owfrSwfxm;
oifhygonf/ okdYrSomvQif &ckdifjynfe,ftwGif; Ak'¨omoemtqifhtwef; wpfajy;nDwkd;wufvmrnf
jzpfygonf/
tjcm;wpfckrSm &ckdifjynfe,ftwGif;p y&d,wådpmoifwkdufta&twGuf enf;yg;aeygao;onf/
ppfawG? ausmufjzL? oHwGJ? ajrmufOD;ponfhûrdUBuD;rsm;wGif y&d,wådpmoifwkdufrsm; ,ckxufykdrkdwkd;csJU
oifhygonf/ omoemhtquftEG,f t&if;tjrpfrsm;ukdvnf; tqkdygpmoifwkdufrsm;wGif y&d,wådpmay
rsm;ykdYcsoifhygonf/
atmifvufrSwf&rSomatmifvufrSwf&rSomatmifvufrSwf&rSomatmifvufrSwf&rSomatmifvufrSwf&rSom
pma&;olqkdvkdonfrSm y&d,wådpmoifwkdufrsm;rS ]]omoemhAdrmef}}u owfrSwfxm;aom
atmifvufrSwf&&Sdaom &[ef;onf ]]omoemhAdrmef}}okdY wufa&mufoifMum;cGifhûyoifhygonf/ ]]omo
emhAdrmef}}rS owfrSwfxm;aom atmifvufrSwf&&Sdaom &[ef;tm; ausmif;xkdifcGifhûyvufrSwfukd &ckdif
jynfe,f oHCmh0efaqmiftzGJUu qufuyfoifhygonf/
tqkdygomoemhAdrmefwGif jrefrmpmayXme? ygVdpmayXmeESifh t*FvdyfpmayXme[lí pmayXmeBuD;
okH;ckxm;&Sdum Ak'omoemorkdif;Xme? Ak'pmayorkdif;Xme? &ckdifjynfomoemorkdif;Xme[lí orkdif;Xme
i,fokH;rsKd;xm;&Sdum bmomwGJtvkduf ykdYcsoifhygonf/
(3) &ckdifjynfe,ftwGif; awmifukef;awmifwef;a'orsm;ü Ak'¨bmomukd ouf0if,kHMunfMu
aomfvnf; bkef;awmfBuD;ausmif;r&Sdaom aus;&Gmrsm;&SdaeaMumif; od&Sd&ygonf/ ,if;tjyif½kkd;&mtpOf
tquf ewfukd;uG,fMuaomwkdif;&if;om;rsm; aexkdif&maus;&Gmi,frsm; &Sdaeao;onfudkvnf; od&yg
onf/ yifv,furf;½kd;wef;&SduRef;rsm;wGif wHig&GmtcsKdUü bkef;awmfBuD;ausmif;rsm;r&Sdao;aMumif; od&
ygonf/ xkdkYaMumifhazmfjyyga'orsm;wGif omoemqdwfokOf;aeonf[k qkd&rnfjzpfygonf/ tqkdyg
a'orsm;wGif omoemawmftjrpfwG,f xGef;um;&efaqmif&GufEkdifygrS &ckdifjynfe,ftwGif; omoem
awmfykdrkdjyefYyGm;vmEkdifygrnf/ tqkdyga'orsm;okdY omoemûyyk*¾dKvfrsm; apvTwfEkdif&eftwGuf jynfe,f
oHCmh0efaqmiftzGJYESifh ûrdUe,foHCmh0efaqmiftzGJUwkdYu ñSdEIdif;aqmif&Gufoifhygonf/
jrwfpGmbk&m;ocifu ]]cspfom;&[ef;wkdY ewfaESmifBudK;? vlaESmifBudK;wkdYrS igbk&m;vGwfajrmufcJhNyD?
oifwkdYvnf;xkdaESmifBudK;rS vGwfajrmufcJhNyD? vlrsm;pk\tusKd;pD;yGm;tvkdYiSm csrf;omokctvkdYiSm a'o
pm&DvSnfhvnfMuukefavmh/ vrf;aMumif;wpfckwnf;jzifh &[ef;ESpfyg;roGm;Muukefvifh/ tp tv,f
tqkH;okH;yg;aomaumif;jcif;ESifh jynfhpkHaomw&m;awmfukd a[macsMu/ oabmw&m;ESifhtajympum;
ESpfyg;vkH; jynfhpkHíxuf0ef;usif pifMu,faomomoemawmfukd xif&Sm;atmifjyacsMu/ igbk&m;
ukd,fawmfwkdifvnf; O½ka0vawm? aoemed*kH;okdY w&m;a[m<uawmhrnf}}[k wynfh&[EÅ&mrsm;tm;
omoemûyapvTGwfaMumif;? rZÑdry@o? aAm"d&mZukrm&okwf? 0denf;r[m0*f? r[mcE¨u? r[m0*f?
r[mcE¨u? yOö0*¾D,uxm? yAÁZÆuxmwkdYü awGU&ygonf/
omoemûy&mü tcsdeftcg? ae&ma'o? XmeESifh rdrdomoemûy? w&m;a'oema[mMum;rnfhvlrsm;
\ tajctaetvkduf omoemawmfukd ouf0if,kHMunfvmap&ef tcsdef,lía[mMum;&ygrnf/
Ak'bk&m;&Sifonf ,oolaX;om;? ,o\zcifolaX;BuD;? ,o\rdwfaqG awmolaX;-55OD;tp
&Sdaom tcsKdUaomvlrsm;ukd tcsdef,lqkH;rawmfrl&rnfjzpfí
- 'geuxm - 'geukokdvfESifhpyfvsOf;aomw&m;awmf
- oDvuxm - oDvukokdvfESifhpyfvsOf;aomw&m;awmf
- o*¾uxm - ewf&Gmpnf;pdrfESifhpyfvsOf;aomw&m;awmf
- umrmeHtm'De0uxm - umrw&m;wkdYütjypfESifhpyfvsOf;aomw&m;awmf
- aeu©ar®tedoHouxm - 0#fqif;&JrSvGwfajrmufjcif;aMumifh &&SdEkdifaom aumif;usKd;rsm;
ESifhpyfvsOf;aomw&m;awmf
[laomuxmpOf 5rsKd;jzifh omoemûycJhygonf/ rsufarSmufacwfü Ak'\wynfhom;&[ef;rsm;onf
omoemûy&mü Ak'¨\omoemûyenf;ukdvkdufí Ak'¨omoem\t"dujzpfaom r*¾&Spfyg;w&m;awmfukd
OD;pm;ay;ía[mMum;omoemûyygrS Ak'¨\omoemudkjyefYyGm;apjcif;jzpfygrnf/ uRekfyfwkdYavhvmrdorQ
pmayrsm;? yd#uwfawmfrsm;ESifh tXuxmrsm;ukd ûcHikHíokH;oyfMunfhygu Ak'omomemawmfwGif r*¾usifh
pOfonf t"dujzpfaMumif;awGU&ygonf/ onfxuftenf;i,ftus,fqkd&vQif Ak'¨omoem\opöm
av;yg;rl? 0dbZÆ0g'? tewåvrf;pOf? y#dpöorkyÜg'f oabmw&m;wkdYonf yifrjzpfonfukd awGU&ygonf/
Ak'omoemqkd&mü ]]omoem}}[laompum;onf ]]tqkH;tr}}[líteuf&ygonf/ Ak'\tqkH;tr
onf oHo&mvnfa&;? ewfpnf;pdrf? jA[®pnf;pdrf? vlUpnf;pdrfcHpm;a&;r[kwfyg/ xkdpnf;pdrfrsm;ukd
okc[kAk'¨ra[myg/ udavomtaESmiftzGJUESifh &SdaeorQoHo&mrS rvGwfEkdifyg/ Ak'¨omoem\t"du
tcsufrSm oHo&mrSvGwfajrmufaom ]]edAÁmefcsrf;om}}jzpfygonf/ Ak'¨onfoHo&mrSvGwfajrmufaMumif;
usifhpOfukdom a[mMum;ygonf/ oHo&mrSvGwfajrmufaMumif;w&m;rygbJ oHo&mvnfa&;w&m;jzpfae
ygu xkdw&m;onf Ak'¨\omoemtwGif;rS w&m;rjzpfEkdifyg/
,cktcgavhvmrdorQ &ckdifjynfe,ftESHUbkef;awmfBuD;ausmif;rsm;wGif omoemhwm0efxrf;aqmif
aeMuaom oHCmawmfrsm;onf trsm;tm;jzifh? ukokdvf? tukokdvfw&m;\tusKd;tjypfESifhuHw&m;
taMumif;ukdonfvQif OD;pm;ay;a[mMum;aeonfukd awGU&ygonf/ ukokdvfûyjcif;? ay;vªjcif;? tusKd;
udkom Zmwf0w¬Krsm;jzifh a[mMum;aeonfudkawGU&ygonf/ ur®ouwor®m'd|dvrf;pOfukdonf OD;pm;
ay;a[mMum;Muonfukd awGU&ygonf/ þwGif uHuH\tusKd;onfr&Sd? aumif;rIukokdvf\tusKd;onf
r&Sd? þvrf;pOfonfrSm;onf[k qkdvkdjcif;r[kwfyg/ (þvrf;pOfonfAk'¨\omoemrSty jzpfaom
vrf;pOfjzpfaMumif;omqkdvkdygonf/)
r*¾zvor®m'd|donfom tvif;xJokdYa&mufonfh t&d,mvrf;pOf? Ak'¨vrf;pOfjzpfygonf/ Ak'¨\
omoemESihf tjcm;aomomoemwkdYuGJjym;aom t"dutcsufrSm Ak'omoemüomvQif r*¾vrf;pOf&Sdjcif;
jzpfygonf/
Ak'¨omoem\OD;wnfcsufonf oHo&mrSvGwfajrmuf&m edAÁmefjzpfí edAÁmefa&mufaMumif;vrf;rSm
r*¾zvorrm'd|dvrf;pOfjzpfaomaMumifh Ak'¨\r*¾opömw&m;awmfukd a[mMum;íomoemûyrSomvQif
Ak'¨\omoemtppftrSefukd xGef;um;jyefYyGm;apjcif;jzpfygrnf/
(5)omoemawmftm; tbufbufrSapmifha&SmufrIay;&efrSm "r®Ek*¾[? ypö,mEk*¾[[laom
csD;a`rSmufrI? y*¾[omoemûyenf;jzifhomru ESdyfuGyfrI[laom ed*¾[enf;tm;jzifhvnf; omoemûyrS
omvQif omoemawmftm;apmihfa&SmufrI jynfhpkHEkdifygrnf/ tdE´d,&mZ0ifü tZwowfrif;? oD&d"r®m
aomurif;? oD[kdVf(oD&dvuFm)&mZ0ifü 'k|*grPdrif;? jrefrm&mZ0ifü taemf&xmrif;? "r®apwDrif;?
rif;wkef;rif;? &ckdif&mZ0ifwGif "r®pjE´rif;? oD&dpjE´rif;? rif;&ifjzLpaomrif;rsm;eSifh oHCmhax&fjrwfwkdY
onf omoemawmftm;csD;a`rSmufrI? omoemh&efpG,frsm;tm; ESdyfuGyfrIwkdYjzifh tbufbufrSapmifha&Smuf
cJhonfukd awGU&ygonf/ xkdrif;rsm;\omoemawmftm; apmifha&SmufrIrsm;rSm twk,lavmufygonf/
xkdrif;rsm;aqmif&GufrIrsm;onf omoemawmfwnfwHhxGef;um;jyefYyGm;a&;twGuf BuD;rm;aom taxmuf
tulrsm; jzpfuG,fonfukdrjiif;uG,fEkdifyg/
omoemhorkdif;üvnf; yxro*Fg,emrwifrDu okbm'f&[ef;BuD;ajymqkdcJhykH? 'kwd,o*Fg,em
rwifrDu 0ZÆDwkdif;om;&[ef;rsm;usifhBuHcJhykH? wwd,o*Fg,emwGif &Sifr[marm*¾vdykwåwdórax&fu
t"r®0g'rsm;ukd uxm0w¬Kjzifhy,fcJh&ykH? taemf&xmrif;BuD; t&nf;BuD;&[ef;wkdkYtm; zdESdyfcJh&ykH? oD&dpjE
rif;BuD; &ckdifjynfa0omvDwGif 0g'qkd;rsm;y,f&ef o*Fg,emwifcJhykHwkdYukd awGUjrifEkdifygonf/
omoemh&efpG,fukd ESdyfuGyf&mwGif "r®pufESifh tmPmpufyl;aygif;í y*¾[enf;jzifhomru ed*¾[
enf;jzifhvnf; apmifha&SmufygrS omoemawmfukdjynfhpkHaom apmifha&SmufrIjzpfEkdifygrnf/ opfwpfyifukd
pkdufysKd;&mü pkdufysKd;NyD;a&avmif;½kHrQjzifh rjynfhpkHEkdifao;yg/ opfyifwGifusa&mufvmonfh a&m*gykd;rsm;
udkvnf; umuG,fESdyfuGyfrIûyygrS xkdopfyif&SifoefBuD;xGm;Ekdifygrnf/
xkdYaMumifh ]]{0H tEk*w r'geH y#dywåd b0dówd}} [laom zkórax&f\ Asm'dwfawmfpum;twkdif;
tusifhazmufjyefolrsm;ay:aygufvmygu ESdyfuGyfenf;t&wm;qD;ydwfyifrSom omoemawmfxGef;um;
Ekdifygrnf/]]vZÆDae&u©doEÅd}}[laom Asm'dwfawmfpum;ESifhtnD &ckdifjynffoHCmhem,uq&mawmfBuD;rsm;
OD;aqmifaomoHCmawmfrsm;onf rdrdwkdYomvQif vZÆDayovodu©m umrrsm;jzpf½kHrQjzifh auseyfawmfrrl
MubJ wynfh&[ef;omraPrsm;ukdvnf; vZÆDayovodu©mumrrsm;jzpfatmif aqmif&Gufawmfrljcif;jzifh
omoemawmfxGef;um;jyefYyGm;a&;ukd aqmif&GufawmfrlMu&ef vkdtyfvSygonf/
a&S;a[mif;omoedu ypönf;xddef;odrf;a&;
tjcm;wifjyvkdaomudpöwpfckrSm a&S;a[mif;omoedu ypönf;xddefodrf;a&;jzpfygonf/ &ckdifjynf
e,ftwGif;ü a&S;a[mif;apwDykxkd;rsm;onf aus;vufa'orsm;ü rsm;pGm&Sdaeygonf/ okdYaomftrsm;pk
rSm ûydusysufpD;vsuf&SdaeMuygonf/ tcsKdUrSm ûyjyifír&EkdifawmhouJhokdY tcsKdUrSmûyjyifí &Ekdifonfh
tajctaewGif&Sdygonf/ rsm;pGmaomapwDykxkd;rsm;rSm rormolwkdYwl;azmfí ysufpD;aeMuonfhowif;
rsm; rMumcPMum;aeMu&ygonf/ vuf&Sd&ckdifjynfe,ftwGif; apwDykxkd;tajctaeukdMunhfí wpfcsdef
u ]]oZifyef;ckdif wûrdifûrdif}} &ckdkifbk&m;aygif;[laom pum;onf[kwfrS[kwfygavp[koHo,0ifp&mjzpf
ae&ygonf/ &cdkifaus;vufa'orsm;ü ,if;okdYaom apwDykxkd;rsm;ukdjyefvnfí ûyjyifoifhvSygonf/
apwDykxkd;rsm;ukd azmufxGif;íXmyemxm;aom a&S;a[mif;&wemrsm;ukd ckd;,líûzdcGJa&mif;0,faeMuonfh
rormolrsm;ukd oufqkdif&maus;vufûrdUe,f tmPmykdiftzGJUtpnf;rsm;ESifh jynfolwkdYuyl;aygif;í
&SmazGazmfxkwfum w&m;Oya't&ta&;,loifhvSygonf/ okdYrSom&ckdifjynfe,ftwGif;ü omoedu
taqmufttkHrsm;ESifh omoemawmfESifhywfoufaom a&S;a[miff;tarGtESpfrsm; Mum&SnfwnfwHhEkdifrnf
jzpfayonf/
ed*kH;tm;jzifh txufwGif azmfjycJhaomtcsufrsm;ukd tmPmykdiftzGJUtpnf;rsm;? oHCmawmfrsm;ESifh
Ak'bmom0ifjynfolrsm; vufwGJínDnGwfpGm aqmif&GufMuygu &ckdifjynfe,ftwGif; Ak'omoemawmf
onf urÇmwnfoa&GU xGef;um;jyefYyGm;aernfjzpfygaMumif; wifjytyfygonf/
&ckdifjynfe,ftwGif; Ak'¨omoemawmf jyefYyGm;ygap/
(þpmwrf;onf 1994ckESpf 'DZifbmv15&uf? ESpf 20jynfh &ckdifjynfe,faeY txdrf;trSwf Xme
qkdif&m pmwrf;ûydifyGJü &ckdifjynfe,fwpfckvkH;wGif yxrqk&&SdcJhaom pmwrf;jzpfygonf)
OcGHxJuxGufMunhfol
(1)(1)(1)(1)(1)
&ckdifqkdif&mpmrlwdukd pmtkyftjzpfzefwD;xkwfvkyfol OD;vSjrifh(&ckdifom;BuD;pmyD)u?]]q&m
armif jyL; (oHwG J)pmrlwduk d pmtkyfxkwfuwfygar? q&mwcsuftaMumif;Mum;yD;yg/}}
vkdYqkdvSma&twGufeefY?tuRef \ pm&D;azmfrdwfaqG? q&mOD;wifazyg;okdY pm&D;taMumif;Mum;vkdufyga&/
q&muaygufawmûrdUe,f acsmifusus&Gmwpf&Gm(uefqdyf&Gm) rmausmif;q&m vkyfeDpGmESpf20-yifausmf
vm;,m/ pmudpö yDudpöwpfckck qk dau tuRefupD? Mum;cHvk d YqufoG,fulnD&yga&/
tuReftaMumif;Mum;vkkdufvkdY q&mav;aomhreDom yJ &GmukwkdYbkwfeefY ppfawGukdvkdufygvwfaw/
tuRefYtdrfu olYwJckdpcef;/ODvSjrifhurf;vSrf;csufukdq&m u 0rf;ajrmuf0rf;omvufcHyem tuRefYukd
olYpmtkyfrm trSmpm&D;yD;ygvwf/
(2)(2)(2)(2)(2)
1981-ckESpfrmxifyga&/ q&mBuD;OD;atmifBuD;om(aygufawmûrdUe,f ynma&;rª;)u
tuRefYukd]]bGJU& wpfa,mufrlvwef;q&mavQmufxm;vkdY tifwifAsL;vkyf&zkdYq&m}} vkdYajyma&twGuf?
vufaxmufjzpfol tuRefupDpOfyD;&yga&/ AsL;cHzkdYvmol OD;wifazukdq&mBuD;u ]]Zmar*smav;}}vkdY
r D ; a & c g ] ] z D avm f aqm f z D y g } } v k d Y a j z y g a & / a,c gq&m Bu D ;u ] ] ynma& ; X m er m
zDavmfaqmfzD('óeduaA')eefYaumif;aumif;rukduf? a,av;aomhbGJU&qkdaucefYvkdY&,ihf/}} vkdYajymyem?
Zm? nm?qufrrD;yJ tvkyfcefYtrdefYpmxkwfyD;vkdufzkdY nTefMum;yga&/ tvkyfcefYtifwmAsL;u
wpfrdepfavmuf&m Mumyga&/ NyD;au q&mBuD;av;aomh olUtusifhtwkdif; avmuGwfvkyfreDyJ ]]pkwfueJ}}
xvm;cygaxm/
q&mOD;wifazukd tuRefuyif {nfhcHpum;ajymAsm ½kH;cef;rmusefcyga&/ rD;jref;Munhfa&cg armifjyL;
(oHwGJ)uavmifemrnfeefY &ckdifwefaqmif? ppfawGaumvdyf r*¾Zif;½kdUrm0w¬Kwkd? aqmif;yg;wd&D;aMumif;
odvSm&yga&/ &ckdifjynfokdYAk'¨bmoma&mufvSmykHorkdif;aMumif;ukd pdwf0ifpm;a&vkdYod&yga&/]]a,au?
ukd,feefY0goemwlpmorm;wpfa,muf&mrvm;a,/ ukd,feefYvufwGJEkdifatmifqGJac:,lvm;&zkdY}} vkdY
tuRefYpdwfxJrSm vQyfpD;wpfckvufueJyGifhvm;Asm? &ckdifqkdif&mpma[mif;yDa[mif;wdukd ukd,fhyg;uiSg;
,lavhvmEkdifaMumif; zGifh[qGJac:vkdufyga&/ q&meefY,if;cguyif pmyDrdwfaqG&if;tjzpf
cifrifvm;uwfpGmatedxdqkdygbd/
(3)(3)(3)(3)(3)
&cdkiftaMumif;&D;uwfom;uwfawcg ukd,fh0goemeefYukd,fpDyg&m/ tuRefujrefrmpm q&mtjzpf
a'gufavQmufvkyfvSma&twGuf jrefrmpm? jrefrmpum;eefY &ckdifpm? &ckdifpum;wcsKdUukd EIdif;,SOfavhvma&
bmom&yfukd ykdvkdYtm;oefyga&/ q&mOD;wifazuawmh bmoma&;'óeukd&mpdwf0ifpm;yga&vwf/
a,'gav;aomh &cdkiforkdif;ukdrjzpfreDwGJzufavhvm&zkdY}}qkda&tjrifrmawmh wleDuwfygaxm/ rwlvldU
av;rjzpfyg/ Zmjzpfqkdau? pmyDudpöjzpfjzpf? ukd;uG,frIudpöjzpfjzpf EkdifiHorkdif;uwGJAsmygvSma&r[kwf
vm;/ orkdif;ukdrodau acwftvkdufjzpfysufwkd;wufvSmpGmwdukd EIdif;,SOfokH;oyfrjyEkdif/ a,Zl;eef
&ckdiforkdif;qkdif&mwdukd &a&qD pkaqmif;avhvm&yga&/ pkaqmif;&pGmxJu ukd,feefYqkdifa&bmom&yfukd
qGJxkwf,luwfaw/ q&mwifazu &ckdifjynfokdY Zmtcsdefuyif Ak'¨bmoma&mufvSmav;? ax&0g'
vm;/ r[m,mevm;/ta&ma&mvm;qkdpGmukd pl;pl;pkdufpkdufavhvmyga&/ *smrefvlrsKd;ausmufpm0ef
a'gufwm *Refpwef\ ]]&ckdifjynfrS ouú#ausmufpmrsm;}} pmwrf;? tdEd,EkdifiHom; a'gufwmqmum;
\]]&ckdifjynf pjErif;rsm;\ausmufpmrsm;}}aqmif;yg;½kdUukd tuRefYpmtkyfpifu &GD;xkwf,lyem? cg;atmifhcH
ul;,lyga&/ MopaMwvsEkdifiHol yefrvm*wfref\]]&Sda[mif;&cdkifjynf}}usrf;ukdul;,la&cg yifyef;tm;BuD;
vkdY a&m*gusygvm;ygvwf/ ,if;usrf;upmrsufESm (300)ausmfyga&/ orkdif;yg&*lbGJU,lusrf;yg/
,if;ykdifa,Smif0d&d, xkwfavhvmyga&/ &vSma&todopfwdukd &ckdif&mZ0ifeefYEIdif;,SOfokH;oyfMunhfa&/
jynfjcm;u Ak'¨bmom orkkdif;okawoDwdtqkdeefY csdefxkd;Munhfa&/ ukd,fhxifjrifcsuf (tjrifopf)ukd
tpGJrxm;yJ yGifhyGifhvif;vif; wifjya&/
olUwifjycsufukd BudKufol[da&ykdif? rBudKufolav;aomhruef/ olUwifjyenf;u wGd&a&tcsuf
tvufrmrSDckdAsm trSefeefYteD;pyfqkH;cefYrSef;aumufcsufcsa&enf;jzpfaw/ acwfopfokawoeenf;vkdY
ajymEkdifzkdYxifyga&/
olUykdifwifjyzl;ol&ckdiftrsKd;om;wd t*Fvdyfacwfuyif[dcyg,m/ rif;jym;Ncdwfawmifdq&mawmf
bk&m; OD;udwåd? *kPfxl;aqmifausmufpm0ef OD;pHa&Tyk? &SdeDBuD;OD;omxGef;atmif½kdUjzpfyga&/ q&mawmf
bk&m; OD;udwådutdE´d,wcGif uGif;qif;Asm}}tdE´d,aMu;rkHusrf;BuD;}} ukdûypkcyga&/ q&mBuD; OD;pHa&Tyk
uawmhcg &ckdifqkdif&m&Sda[mif;okawoe(NrDay:)wGd&pGmwdukd pmwrf;? aqmif;yg;wd&D;Asmwifjycyga&/
atokH;OD;rm ESpfOD;u? vufwGduGif;qif;okawoeeefY? pmtkyfpmwrf;tqkdukd pD;ppfokH;oyfwifjya&enf;
ukdokH;yga&/ OD;omxGef;atmifuawmhcg uGif;rqif;yJ pmtkyfpmwrf;wdukd avhvmAsm EIdif;,SOfokH;oyf
aumufcsufcsa&enf;ukd okH;yga&/ atenf;ukd ]]pm;yGJokawoeenf;}}vkdYac:uwfaw/
,if;okawoDBuD;okH;OD;a& ukd,fhtjrifukd &mZ0ifpGJ? tpOftvm½kd;&mpGJ? yk*¾dKvfpGJrxm;yJ "r®"dXmef
ususwifjycuwfyga&/
q&mOD;wifazwifjya&enf;u OD;omxGef;atmifenf;eefYwlyga&/tuRefu tm;r&vkd ]]uGif;qif;&
zkdYq&m}} vkdYpDa0zefyga&/ q&mcrsm uGif;qif;csifauav;aomhtcGifhromyg/ olUwifjycsufukd rêudufol
wdu ]]uGif;qif;zl;vkdYvm;}}?]]r[m,mezufokdY tm;oefol}}vkdYav; uG,f&mrmajymuwfw,f/ olUrm
&ckdifjynfa&muf Ak'¨bmomeefYywfoufvkdY ax&0g'jzpf&zkdY? r[m,mejzpf&zkdY}} qkdpGmrsKd;r[d/ wGdpGmukd
wGda&twkkdif;rwGefYrqkwfwifjya&qkdpGmukd olUtOD;qkH;aqmif;yg;]]&ckdifjynfAk'¨bmomorkdif;OD;}}(82-
ppfawGaumvdyfr*¾Zif;)u oufoDcHeDa&/ t*kolUpmpkrm av;aomhtpGJrxm;a&okH;oyfcsufwdukd wGduwfyg
vdrfhar/
(4)(4)(4)(4)(4)
pm;yGJolawoetwGdtêuHtifwef&vSma&cg? ukd,fhukd,fukd,kHMunfvSma&xifyg,ifh/ 1995-ckESpf
rm ]]tjrifopf&ckdifjynfAk'¨omoem}} pmwrf;&D;Asm tuRefYukdjyyga&/ a0zefygvwf/ ukd,fhbmom&yf
r[kwfvkdkY tuRefYura0zefwwf/ ]]y&dowf&Sdrmwifjy0HhzkdYvm;}} vkdY rD;a&cg]]wifjy0Hhyga&}}vkdY qkdyga&?
a,Zl;eefYppfawGu okawoDwd? uavmifoQifwd&SdarSmufrm]]q&marmifjyL;pmwrf;zwfyGJ}} wpfckukd
tuRef½kdUtdrftxufqkH;xyf (nausmif;cef;r)rmvkyfyD;vkdufyga&/ toHav;oGif;,la&/ wufa&mufol
wdu 0kdif;Asm a0zefuwfaw/ pmwrf;oQifuav;aomhykdifykdifEkdifEkdif wkHUjyef,Sif;vif;a&/
tuRef½kdYtdrfrm pmwrf;zwfyGJvkyfpGmu atwpfBudrfur[kwfyg/ t,ifav;Budrfawmifvkyfc,m/
yxrtBudrfrm q&mOD;pHabmf (armifpHaz:)u ]]&cdkifeefYxm;0,f½kdU\o&pepf}} (r'rf;bmEkd\o'´aA'
pmwrf;)ukd ,Sif;vif;jyyga&/ 'kwd,tBudrfrm? ppfawGûrdUe,f,Ofaus;rItzGJU? tajccH&ckdifpm]]pH}}qyf
aumfrwDu pmwrf;zwfpGmukd 0kdif;0ef;aqG;aEG;uwfyga&/ wwd,tBudrfu a0omvDyxrtBudrf
wlazmfr I,Sif;vif;yG J jzpfaw/ OD;aqmifwlaz:olOD; jrif hatmif (a&S;a[mif;okawoeXme
txufwef;t&m[d) u,Sif;jypGmyg/ pwkw¬tBudrfrm]]tajccH&ckdifpmpHa0zefcsufaqmif;yg;}}ukd
aqmif;yg;oQif atmifjrxGef;u,Sif;vif;czl;yga&/
(5)(5)(5)(5)(5)
q&m\aqmif;yg;tcsKdUeefY ]]tjrifopf}}pmwrf;aMumifh tjrifrMunfvifa&vlwd? tjyefMunhfa&vlwd
tifwef[dyga&/ q&muawmhrwkefvIyfyg/ udk,fhtvkyfukdukd,fqufvkyfaw/ ,if;ykdifteDtxm;rsKd;rm
q&mBuD;a'gufwmoef;xGef;u &ckdifjynfAk'¨omoemeefYywfoufvkdY aqmif;yg;wpfckESpfck&D;vDyga&/
aqmif;yg;wpfckrm ]]'Drif;(tmeE´pjE´)u jA[®Pt,l&Sdw,f/ oD0*kdPff; jzpfr,fxifw,f}}/
vkdYokH;oyfjyyga&/ aemufwpfckrm]]ysL[mc&pfESpf 8-&mpkqkd&if [de,ejzpfaeNyD/ &ckdifub,fwkef;u
[de,ejzpfcJhygovJ/}} vkdYrD;xm;yga&/ at,Sifhwdukd &ckdifjynfAk'¨omoemorkdif; okawoDwdu
jyef,Sif;zk d Ywm0efr[dygvm;a,/ tuRefuq&mOD;wifazukd ]]q&mwkefYjyef&zk d Ya,/ q&mh
bmom&yfr[kwfvm;/}}vkdYwkdufwGef;yga&/ q&muav;aomhwm0efodpdwfeefY csufcsif;wkefYjyefvkdufyg
a&/ ,if;wkefYjyefaqmif;yg;wd r*¾Zif;wdrmygvSma&cg q&mhukdtjrifrMunfvifca& vlwdtjrif,Sif;
vm;uwfaw/ tjyefMunhfvlwduav; toifhMunhfvSmuwfaw/ trSefuawmh q&mOD;wifazrm
ukd,fhcH,lcsufeefYudk,f? tpGJrxm;yJ ykHrSefvkyfvm;pGm&mjzpfyga&/
atykdifwkefYjyefwifjyEkdifa&;twGuf q&mOD;wifazukd ]]aumif;[kwfum;}}vkdY rajymoifhygoD;/ Zmjzpf
qkdau ,if;q&mcrsm pmMunhfwkdufaumif;wdukd vufvSrf;rrDyg/ ukd,fhywf0ef;usifrm [dpGm
aoQavmufeefY&m êud;pm;wifjy&pGmyg/ uGif;qif;okawoersKd;qkdau pyifrp&oD;/
a,Zl;eefYuGif;rqif;zl;oD;a&q&m OD;wifazukd 2001-ckatmufwkdbmv ausmif;ydwf&ufrm
]]uGif;qif;uwfarq&m/ jzpfatmifvmvwf}}vkdY pmyD;qGJac:vkdufyga&/ q&mav;reDomyJ vkdufvm
vwfaw/ ppfawGtNcDpkduf? ajrmufOD;om;q&m OD;a&Tomckdifukd ]]uRrf;usifoltjzpfvkdufygulnDyg/
}}vkdY tuRefuarwåm&yfcHqGJac:yga&/ ppfawGolr yHokcifukdav;aomh ]]tm;auvkdufygvwfum;}}vkdY
owif;yD;ca&/ oluwpf&ufaemufusNyD; r&m ajrmufOD;okdYa&mufygvwfaw/
uGif;qif;c&D;uawmh ajymifhvkdYyg&m/ a,'gav;aomh t,ifuuGif;rqif;zl;olq&mOD;wifazukd
]]uGif;rqif;yJpm&D;pGmaumif;rSm;r[kwfvm;a,}}vkdY uGif;xJrmeDoluavmifoQifwpfa,mufu? olauR;
a&xrif;0kdif;rmyif a0zefvkdufaw/ q&muawmhtm*efwkjzpfvkdY onf;cHcyga&/ wnf;ckdcef;okdYa&mufcg
r&m&ifzGifhyga&/ atudpöeefYywfoufvkdY ukd,fhtjrifukd attrSmpmrmyif xkwfaz:vkdufygar/
&ckdifûrdUawmfa[mif;wdukd eD&mtESHUuGif;qif;Asm tOD;qkH;rSwfwrf;wifcol a'gufwmazmfckdifrmu
]]&ckdiforkdif;a&'@m&DESif;rIefxJrmepfûryfeDa&/}}vkdY&D;zl;yga&/ ,if;'@m&Dqefa&orkdif;ukd a'gufwm*Ref
pwefu tmeE´pjE´ausmufpmxJu wl;azmfqGJxkwfysm]wu,fhorkdif;um;}} vkdYazmfxkwfyD;cyga&/
a'gufwm*Refpwif; &ckdifjynfokdYra&mufzl;yg/ ausmufpmrif;ul;ukd ukd,fh½kH;cef;rmzwfyem t"dyÜg,f
azmfyD;pGmjzpfyga&/ olUazmfxkwfcsufukd tdEd,EkdifiHom; ouú#yg&*l a'gufwmqmum;u ]]0Suf? rSefa&}}
vkdY pDppffaxmufcHyga&/ ESpf (20)avmuf&mysifa&/ olav;aomh &ckdifjynfu ouú#ausmufpmriful;
wdukd olU½kH;cef;rmyifzwfpGmyg/ &ckdifjynfokdYa&mufzl;pGmr[kwf/ ,if;ynmoQifESpfOD;vkH; uGif;rqif;zl;
auav;aomh a0omvDorkdif;tppftrSefukd azmfxkwfyD;Ekdifcuwfyga&/ ZmtwGufav;/ oufqkdifa&
bmom&yfukd uRrf;usifvkdYjzpfyga&/ ruRrf;usifau uGif;xJrmeDauav;rodyg/ arsmuftkef;oD;&ykdif
jzpfyga&/ tkef;oD;xJutkef;&nf? tkef;qef½kdUt&om[dpGmukdawmh odyg,uf/ a,'gav;aomh rcGJwwf
awcg rpm;&wwfyg/ a'ocH&ckdiftrsKd;om;wdxJrm okuú#ausmufpmzwfwwfolr[dygoD;/ a,Zl;eefY
ouú#ausmufpm(3)csyf (1/rif;jym;usdef;awmif2/a0omvDûrdUawmfa[mif;3/yg;awmfawmifNcD)ukd
EkdifiHjcm;okdYykdYxm;&a&vkdY Mum;&yga&/
q&mOD;wifazukd uGif;rqif;vkdY oa&mfzkdYtpm; ukd,fhukd,fukda0zefa&;vkyfysm ukd,fhbmom&yfukd
uRrf;usifatmifvkyfzkdY vkdygvdrfhar/
q&mOD;wifazpmwdukd OD;vSjrifhu pmtkyftjzpfzefwD;Asm y&dowfvufxJxnfhyD;vkdufyg,m/
olUpmwdukdzwfMunhfau olUqE´? olUapwemwdukd tuJcwfEkdifuwfygzkdY&m/ t,ifuGif;rqif;zl;ccg
awmif atavmuf&D;Ekdifau? t*k]]ûrdUawmfa[mif;ESpfywf? NcD&mxyf}} ysmvm;xm;vkdY t,ufuxuf
tm;oGefAsm&D;EkdifvdrfharvkdYarQmfvifh&yga&/
armifAodef;
2002-ckpufwifbm(27)&uf
&ckdifed'gef;&ckdifed'gef;&ckdifed'gef;&ckdifed'gef;&ckdifed'gef;
rmrmrmrmrmwwwwwdumdumdumdumdum
pma&;olk\ trSmpma&;olk\ trSmpma&;olk\ trSmpma&;olk\ trSmpma&;olk\ trSm
pma&;ol\ tw¬KywådtusOf;pma&;ol\ tw¬KywådtusOf;pma&;ol\ tw¬KywådtusOf;pma&;ol\ tw¬KywådtusOf;pma&;ol\ tw¬KywådtusOf;
tcef;(1)&ckdiftcef;(1)&ckdiftcef;(1)&ckdiftcef;(1)&ckdiftcef;(1)&ckdif
(1)(1)(1)(1)(1) orkdif;rwifrD &ckdifacwfOD; vlrsKd;EG,frsm;orkdif;rwifrD &ckdifacwfOD; vlrsKd;EG,frsm;orkdif;rwifrD &ckdifacwfOD; vlrsKd;EG,frsm;orkdif;rwifrD &ckdifacwfOD; vlrsKd;EG,frsm;orkdif;rwifrD &ckdifacwfOD; vlrsKd;EG,frsm;
(2)(2)(2)(2)(2) tjrifopf &ckdifed'gef;tjrifopf &ckdifed'gef;tjrifopf &ckdifed'gef;tjrifopf &ckdifed'gef;tjrifopf &ckdifed'gef;
(3)(3)(3)(3)(3) &ckdif\Zpfjrpf ESifh vrfaMumif;&ckdif\Zpfjrpf ESifh vrfaMumif;&ckdif\Zpfjrpf ESifh vrfaMumif;&ckdif\Zpfjrpf ESifh vrfaMumif;&ckdif\Zpfjrpf ESifh vrfaMumif;
(4)(4)(4)(4)(4) &ckdif&mZ0if tqkH;tjzwf? ZmykdifpGmvJ&ckdif&mZ0if tqkH;tjzwf? ZmykdifpGmvJ&ckdif&mZ0if tqkH;tjzwf? ZmykdifpGmvJ&ckdif&mZ0if tqkH;tjzwf? ZmykdifpGmvJ&ckdif&mZ0if tqkH;tjzwf? ZmykdifpGmvJ
(5)(5)(5)(5)(5) tm&d,efavm? ysLavm? &ckdifavmtm&d,efavm? ysLavm? &ckdifavmtm&d,efavm? ysLavm? &ckdifavmtm&d,efavm? ysLavm? &ckdifavmtm&d,efavm? ysLavm? &ckdifavm
tcef;(2)"n0wDtcef;(2)"n0wDtcef;(2)"n0wDtcef;(2)"n0wDtcef;(2)"n0wD
(1)(1)(1)(1)(1) &ckdif"n0wDNrdKUawmfa[mif;&ckdif"n0wDNrdKUawmfa[mif;&ckdif"n0wDNrdKUawmfa[mif;&ckdif"n0wDNrdKUawmfa[mif;&ckdif"n0wDNrdKUawmfa[mif;
tcef;(3)a0omvDtcef;(3)a0omvDtcef;(3)a0omvDtcef;(3)a0omvDtcef;(3)a0omvD
(1)(1)(1)(1)(1) 'GifpjE´onf r[mwkdif;pjE´avm'GifpjE´onf r[mwkdif;pjE´avm'GifpjE´onf r[mwkdif;pjE´avm'GifpjE´onf r[mwkdif;pjE´avm'GifpjE´onf r[mwkdif;pjE´avm
(2)(2)(2)(2)(2) a0omvDacwf tjrifopfa0omvDacwf tjrifopfa0omvDacwf tjrifopfa0omvDacwf tjrifopfa0omvDacwf tjrifopf
(3)(3)(3)(3)(3) r[m0D&ukd ppf½IH;olr[m0D&ukd ppf½IH;olr[m0D&ukd ppf½IH;olr[m0D&ukd ppf½IH;olr[m0D&ukd ppf½IH;ol
(4)(4)(4)(4)(4) a0omvDacwf ol&d,pjE´rif; 2-yg;a0omvDacwf ol&d,pjE´rif; 2-yg;a0omvDacwf ol&d,pjE´rif; 2-yg;a0omvDacwf ol&d,pjE´rif; 2-yg;a0omvDacwf ol&d,pjE´rif; 2-yg;
(5)(5)(5)(5)(5) yOömNrdKUoufwrf;ESifh NrdKUwnfESpfyOömNrdKUoufwrf;ESifh NrdKUwnfESpfyOömNrdKUoufwrf;ESifh NrdKUwnfESpfyOömNrdKUoufwrf;ESifh NrdKUwnfESpfyOömNrdKUoufwrf;ESifh NrdKUwnfESpf
tcef;(4)&ckdifAk'¨omoemtcef;(4)&ckdifAk'¨omoemtcef;(4)&ckdifAk'¨omoemtcef;(4)&ckdifAk'¨omoemtcef;(4)&ckdifAk'¨omoem
(1)(1)(1)(1)(1) &ckdifjynf Ak'¨omoemorkdif;OD;&ckdifjynf Ak'¨omoemorkdif;OD;&ckdifjynf Ak'¨omoemorkdif;OD;&ckdifjynf Ak'¨omoemorkdif;OD;&ckdifjynf Ak'¨omoemorkdif;OD;
(2)(2)(2)(2)(2) &ckdifax&0g'omoe\ rlvblw&ckdifax&0g'omoe\ rlvblw&ckdifax&0g'omoe\ rlvblw&ckdifax&0g'omoe\ rlvblw&ckdifax&0g'omoe\ rlvblw
(3)(3)(3)(3)(3) at'D 3-&mpku &ckdifa&muf Ak'¨omoemat'D 3-&mpku &ckdifa&muf Ak'¨omoemat'D 3-&mpku &ckdifa&muf Ak'¨omoemat'D 3-&mpku &ckdifa&muf Ak'¨omoemat'D 3-&mpku &ckdifa&muf Ak'¨omoem
(4)(4)(4)(4)(4) tE¨&ma'orS ud&mwa'ookdYtE¨&ma'orS ud&mwa'ookdYtE¨&ma'orS ud&mwa'ookdYtE¨&ma'orS ud&mwa'ookdYtE¨&ma'orS ud&mwa'ookdY
(5)(5)(5)(5)(5) at'D 5-&mpku &ckdifa&muf Ak'¨omoemat'D 5-&mpku &ckdifa&muf Ak'¨omoemat'D 5-&mpku &ckdifa&muf Ak'¨omoemat'D 5-&mpku &ckdifa&muf Ak'¨omoemat'D 5-&mpku &ckdifa&muf Ak'¨omoem
(6)(6)(6)(6)(6) &ckdifjynfokdY ygVdESifh ouúw ta&;tom;a&muf&Sdjcif;&ckdifjynfokdY ygVdESifh ouúw ta&;tom;a&muf&Sdjcif;&ckdifjynfokdY ygVdESifh ouúw ta&;tom;a&muf&Sdjcif;&ckdifjynfokdY ygVdESifh ouúw ta&;tom;a&muf&Sdjcif;&ckdifjynfokdY ygVdESifh ouúw ta&;tom;a&muf&Sdjcif;
(7)(7)(7)(7)(7) a0omvDESifh Ak'¨trdwmba0omvDESifh Ak'¨trdwmba0omvDESifh Ak'¨trdwmba0omvDESifh Ak'¨trdwmba0omvDESifh Ak'¨trdwmb
(8)(8)(8)(8)(8) a0omvDpjE´rif;rsm;\ bmoma&;,kHMunfrIa0omvDpjE´rif;rsm;\ bmoma&;,kHMunfrIa0omvDpjE´rif;rsm;\ bmoma&;,kHMunfrIa0omvDpjE´rif;rsm;\ bmoma&;,kHMunfrIa0omvDpjE´rif;rsm;\ bmoma&;,kHMunfrI
(9)(9)(9)(9)(9) a0omvDacwf Ak'¨omoemppfwrf;a0omvDacwf Ak'¨omoemppfwrf;a0omvDacwf Ak'¨omoemppfwrf;a0omvDacwf Ak'¨omoemppfwrf;a0omvDacwf Ak'¨omoemppfwrf;
(10)(10)(10)(10)(10) a0omvDAk'¨omoemESifh teE´pjE´a0omvDAk'¨omoemESifh teE´pjE´a0omvDAk'¨omoemESifh teE´pjE´a0omvDAk'¨omoemESifh teE´pjE´a0omvDAk'¨omoemESifh teE´pjE´
(10)(10)(10)(10)(10) &ckdifjynf Ak'¨omoem tpOftvmppfwrf;&ckdifjynf Ak'¨omoem tpOftvmppfwrf;&ckdifjynf Ak'¨omoem tpOftvmppfwrf;&ckdifjynf Ak'¨omoem tpOftvmppfwrf;&ckdifjynf Ak'¨omoem tpOftvmppfwrf;
tcef;(5)aemufqufwGJtcef;(5)aemufqufwGJtcef;(5)aemufqufwGJtcef;(5)aemufqufwGJtcef;(5)aemufqufwGJ
(1)(1)(1)(1)(1) oufolZm&SmykHawmfoufolZm&SmykHawmfoufolZm&SmykHawmfoufolZm&SmykHawmfoufolZm&SmykHawmf
(2)(2)(2)(2)(2) &Sm½I*sm\&ckdifjynfc&D;&Sm½I*sm\&ckdifjynfc&D;&Sm½I*sm\&ckdifjynfc&D;&Sm½I*sm\&ckdifjynfc&D;&Sm½I*sm\&ckdifjynfc&D;
(3)(3)(3)(3)(3) ygVd? rm*"DESifh ,if;wkdY\rlvblwygVd? rm*"DESifh ,if;wkdY\rlvblwygVd? rm*"DESifh ,if;wkdY\rlvblwygVd? rm*"DESifh ,if;wkdY\rlvblwygVd? rm*"DESifh ,if;wkdY\rlvblw
(4)(4)(4)(4)(4) av;NrdKYjrpfurf;tvGrf;ajyav;NrdKYjrpfurf;tvGrf;ajyav;NrdKYjrpfurf;tvGrf;ajyav;NrdKYjrpfurf;tvGrf;ajyav;NrdKYjrpfurf;tvGrf;ajy
(5)(5)(5)(5)(5) &rf;jynfhawmifausmif;q&mawmf\orkdif;'óe&rf;jynfhawmifausmif;q&mawmf\orkdif;'óe&rf;jynfhawmifausmif;q&mawmf\orkdif;'óe&rf;jynfhawmifausmif;q&mawmf\orkdif;'óe&rf;jynfhawmifausmif;q&mawmf\orkdif;'óe
(6)(6)(6)(6)(6) &ckdifjynfe,ftwGif; omoemawmfxGef;um;jyefYyGm;a&;/&ckdifjynfe,ftwGif; omoemawmfxGef;um;jyefYyGm;a&;/&ckdifjynfe,ftwGif; omoemawmfxGef;um;jyefYyGm;a&;/&ckdifjynfe,ftwGif; omoemawmfxGef;um;jyefYyGm;a&;/&ckdifjynfe,ftwGif; omoemawmfxGef;um;jyefYyGm;a&;/
(7)(7)(7)(7)(7) OcGHxJuxGufMunhfolOcGHxJuxGufMunhfolOcGHxJuxGufMunhfolOcGHxJuxGufMunhfolOcGHxJuxGufMunhfol