-
çré-sära-saìgrahaù
This text is taken from the University of Calcutta edition of
1949, edited by K.G. Goswami. The footnotes given here are
primarily by him. I have not entered the textual critical comments,
but accepted his text as he reads it. I have corrected or added
references as needed
-
rüpa-kaviräja-kåtinä viracitaù
çré-sära-saìgrahaù
çré-gurave namaù | çré-kåñëa-caitanya-candräya namaù |
çré-rüpäya namaù |
çré-caitanya-mukhodgérëä hare-kåñëeti-varëakäù | majjayanto
jagat premëi vijayantäà tad-ähvayäù ||1||
ädadänas tåëaà dantair idaà yäce punaù punaù |
çrémad-rüpa-padämbhoja-dhüliù syäà janma-janmani ||2||
çré-kåñëa-caraëaà naumi çaraëaà mama santatam | haraëaà
sarva-duùkhänäà smaraëaà yasya tanv api ||3||
çré-mukunda-pada-dvandvaà kandam änanda-santateù |
tanotu mayi käruëyaà sva-mätraika-gatau sakåt ||4||
sa-mano-draòhimaikärtha-läbhäya svädyate mayä |
çré-rüpa-kåta-granthänäà ko'pi ko'pi lavaù sphuöam ||5||
tatra lekhana-pratijïä |
prakäçanasya catväro vailakñaëya-sthiter api | bhedä
nirasanasyeha sädhanasya tathaikaçaù ||6||
virodha-khaëòanaà çraiñöhyaà samarthäyä rateù kramät |
prakäçanaà durühasya niräso vimatasya ca ||7||
vailakñaëyaà dvayor aikyaà gatayor bhräntijaà matam | asatyaà
vimataà jïeyaà sad eva matam ucyate ||8||
vailakñaëya-padatve’pi vaiçadyäya påthaktayä | tac catuñöayato
lekhyaà sädhanänäà catuñöayam ||9|| lekhyaà prathamatas tatra
prakäçana-catuñöayam |
svarüpa-gatam aträdyaà mahä-bhävagataà matam ||10||
svabhäva-bheda-dvayam äçritaà paraà prakäçanaà lekhyam ato
dvitéyakam |
tatas tåtéyaà ca samaïjasägataà tathä samarthägatam atyapürvakam
| tato vilekhyantu caturtham unnataà
kämänugä-märga-gata-svarüpagam ||11||
tato lekhyaà prayatnena vailakñaëya-catuñöayam | ädau
çré-vraja-goloka-gatam ädyaà tataù param ||12||
-
parakéyä-tateù kätyäyané-vrata-parä-tateù | vailakñaëyaà
rati-gataà dvitéyam atidurgatam ||13||
çré-kåñëa-lélä-matsyädi-lélä-gaà tu tåtéyakam | turyaà
sädhaka-täöasthya-yuga-rüpa-gataà tataù ||14||
tato lekhyaà nirasana-catuñöayam anukramät |
çrémad-gokula-tal-lélänyathä-kalpanam eva yat ||15|| tan-nirodhaù
purä lekhya ädyaà nirasanaà hi saù |
çré-nanda-nandanasyäto mathurägamanaà hi yat ||16|| tan-niñedho
dvitéyaà vai lekhyaà nirasanaà sphuöam | sopäna-païcaka-präptaà
tåtéyaà tat tataù param ||17||
sopäna-païcakaà spañöaà likhyate’nukrameëa tat |
rasajïetara-lokair yat kalpitaà kevalaà na sat ||18||
yogamäyä-kåtasyädyaà1 naçvaratvädi-vastunaù |
väso-haraëa-léläyäà çré-rädhä-lalitädiñu ||19||
anüòhätva-väda-rüpaà dvitéyaà ca prakalpitam |
paroòhatväbhimänasyäbhäva-rüpaà trikaà tataù ||20||
nava-våndävana-stha-çré-rädhä-sthaà prathamaà hi tat |
kurukñetra-gatänäà tat tadädénäà dvitéyakam ||21||
dantavakraà nihatya çré-kåñëe çré-vrajam ägate | tåtéyaà tu
tadädénäà tad eveti trikaà bhavet ||22||
yad aprakaöa-léläyäà svakéyätvaà prakalpitam | khaëòanäya hi
tasyäntyaà lekhyaà nirasanaà tataù ||23||
tato lekhyaà prayatnena sädhanänäà catuñöayam | riraàsäà
kurvatäà puàsäà nanda-nandana-gäm api ||24||
vraja-lokänusärasya sad-bhäväbhäva-miçraëaiù | cäturvidhyät
sädhakänäà sädhanänäà catuñöayam ||25|| ädyaà rägänugaà vaidhaà
dvitéyaà sädhanaà tataù |
antar ädyam amiçraà yad bahir vaidha-samanvitam2 ||26|| tåtéyaà
sädhanaà tad dhi caturthaà tu tataù param |
antarädyaà bahir vaidham amiçraà3 na tu pürvavat ||27|| iti
|
-o)0(o-
1 sopänam | païca-sopänasya vivaraëam äha yoga-mäyeti | 2 antaù
siddha-rüpe | ädyaà rägänugam | amiçraà bahiù sädhaka-rüpe
vaidhé-rägänugayor milanaà yat tat tåtéya-sädhanaà mathurä-präpakam
| 3 antaù siddha-rüpe | ädyaà rüpänugam | bahiù sädhaka-rüpe |
vaidham amiçraà kevalaà vaidhaà dvärakä-präpakam | na tu miçraëam
|
-
(1.1)
tatra mahä-bhäva-svarüpa-prakäçanam |
aìgi-våttir mahä-bhävaù samarthä tv aìga-våtti-bhäk | ato’sya
lakñaëa-vyäkhyä mayä samgåhyate’grataù ||28||
tal-lakñaëaà—
anurägaù sva-saàvedya-daçäà präpya prakäçitaù |
yävad-äçraya-våttiç ced bhäva ity abhidhéyate || [u.né. 14.154] iti
|
asya svecchä-kåta-vyäkhyä sevyate’sau mayä sudhä |
çrémal-locana-rocanyäà tad-kådbhir yä susaïcitä ||29|| anuräga
iti | präg-uktänurägo yävad äçraya-våttiç cet | tarhi
sva-saàvedya-daçäà präpya prakäçito bhäva ity abhidhéyata ity
anvayaù | bhäva-çabbdasya tatraiva våttiù parä käñöhä |
bhagavac-chabdasya çré-kåñëa iveti bhävaù | mahä-bhäva-çabdasya tu
kvacit tatra prayogaù svayaà-bhagavac-chabdasyeva jïeyaù |
yävad-äçrayam itéyattäyäm avyayébhävaù | yävat-pätraà brähmaëänäm
ämantrayasvetivat | açrayaç cätra räga eva | tam äçrityaivänurägas
tädåçatäà präpnoti | nava-räga-hiìgula-bharaiç citräya svayam
anvaraïjayat ity udäharaëe’pi tathä maàsyate vakñyate ca |
rägo’nurägatäm ädau snehaù präpyaiva satvaram | mänatvaà
praëayatvaà ca kvacit paçcät prapadyate ||
ata eva prabandheñu çrüyate rädhikädiñu | pürva-räga-prasaìge’pi
prakaöaà räga-lakñaëam || [u.né. 14.228-9] iti ca | tataç ca
yävad-äçrayam äçrayasyeyattäpannä våttir yatra sa ity
avyayé-bhäva-garbha-bahu-vréhitve yävaté rägasyeyattä sambhavati,
tävaté täm äpannä våttir vartanaà yasyeti gamyate | tataç cäyaà
väkyärthaù | sva-saàvedya-daçäà svasya
bhävonmukhatä-präptänurägavatas tat-preyasé-jana-viçeñasyaiva, na
tu kevalänurägavataù saàvedyä yä daçä täà präpya prakäçitaù |
yathä-vasaram uddéptädi-sättvikaiù prakäçamänaç ced bhäva ity
äbhidhéyate iti |
ayaà bhävaù—rägaù khalu duùkham apy adhikaà citte sukhatvenaiva
vyajyate | yatas tu praëayotkarñät sa räga iti kathyate || [u.né.
14.126] ity ukta-lakñaëaù | duùkhasya ca parä käñöhä kulavadhünäà
svayam api maryädänäà svajanäryapathäbhyäà bhraàça eva | nägnyädinä
ca maraëam | tataç ca tat tat käritayä pratéto’pi
çré-kåñëasambandhaù sukhäya kalpate cet tarhy eva rgasya
parameyattä | tataç ca täm äçrityaiva pravåtto’nurägo bhäväya
kalpate | sä cärambhata eva vraja-devéñv eva dåçyatte |
paööamahiñéñu tu sambhävayitum api na çakyate | arambhata eva
vyaïjayituà navarägahiìgulabharair ity atra navaçabdo däsyate | tad
evam eva tä evoddiçyoddhavaù sa-camatkäram äha—yä
-
dustyajam ärya-pathaà svajanaà ca hitvä [bhä.pu. 10.47.61] iti |
édåçoktyä ca yady api täsäà tattyägo na sambhavati tathäpi kåta iti
kuläìganatvaà paramasamaryädatvaà ca darçitam | tasmät
samarthäkhyaiva ratir anuräga-daçäm ärüòhä saté mahä-bhäva-daçäm
apnotéti mahä-bhäva-samarthä-ratyoù krameëäìgi-våttitväìga-våttitve
çré-kåñëa-raghunäthayor iva käraëatva-käraëavattve ca präkaöye |
yathä çré-kåñëe viñëoù praveçena praviñöävatära-lélävalé-lénasya
çré-kåñëasya tal-lélädåñöyä paçcäd bhävitvaà, tathä mahä-bhävasya |
yathä raghunäthasya pürva-bhävitvaà tathä samarthäyä rateù |
dåñöänto’yam ekäàçena | sarvathä sädåçye’vatära-léläyä iva
samarthäyäù käraëatva-häner apakarñäpätäc ca | kädäcitkatvena
pratéyamänatvasyäpätäc ca | yad vä pürvaà bhakti-khedä’cyutägrajaù
iti raghunäthasya pürva-bhävitvaà na tävad avatära-lélä-gatam |
pürvatra vyäkhyäyäà käraëavattvaà paratra turéyatvaà raghunäthasya1
| yata etad-abhäve2 baladevasyägrajatväbhävaù syäd | ata eva ete
cäàça-kaläù ity ädinä svayam-bhagavattvena
nanda-nandanasyävatärävalé-béjatvam adbhutaà3 golokanäthasya tu
nara-lélätväbhävena virodhäbhävät spañöam etad iti | ata eva
mahä-bhävasya käçcid våttayaù samarthäyäà ratau vartante |
mahä-bhävasyäìgi-våttitvaà sarva-bhävodgamolläsé mädano’yaà
parätparaù [u.né. 14.219] iti vacana-gamyam | käraëaà ca
samarthä-rateù svarüpajatvät | mahä-bhävasya svarüpatvaà
mahä-bhäva-svarüpeyam iti vacanät |
mahä-bhävojjvala-cintä-ratnodbhävita-vigrahäm [stavävalé,
premämbhoja-marandäkhyaà stava-räjam, 1] iti vacanäc ca |
candrävaly-ädénäà rüòhädi-mahä-bhäva-svarüpatvam äbhyäà vacanäbhyäà
gamyam | ata eva mahä-bhävasya manaù-sva-svarüpatänayana-rüpäyä
våtteù samarthäyäm api sad-bhävät | kädäcitkaà
sambhogecchä-bheda-bodhaka-ceñöä-viçeña-rüpaà
samaïjasävåtty-antaraà nirastam4 | våtteù parameyattäm äpanno räga
eva mahä-bhävasyopädäna-käraëam | yathä çarkaräsitopaläyä5 yathä
måd-ghaöasya | yathä çarkaräyäù sitopaläto düré-karaëe sitopaläyä
abhävo, yathä ghaöato mådo düré-karaëe ghaöasyäbhävas tathä
parameyattä-våttim äpannasyäsyopädäna-rüpasya rägasya mahä-bhävato
dürékaraëe mahä-bhävasyäbhävaù | mahä-bhävasyäbhäve rädhikädénäà
svarüpäbhävaù | våtteù parameyattäm äpannassyya rägasya
parama-mähätmyam etad-ädhära-rüpäëäà vraja-devénäà
caraëa-reëu-spåhayä çré-våndävana-sthänäà gulma-latauñadhénäà
madhye kim api janma väïchatä çrémad-uddhavena prakaöitam, yathä
çré-daçame—
asäm aho caraëa-reëu-juñäm ahaà syäà
1 pürva-vyäkhyäyäà çré-kåñëasya sarva-käraëa-käraëatve’pi
çré-raghunäthasya käraëavattvam | para-vyäkhyäyäm
acyutägraja-raghunäthasya käraëavattve turéyatvam | éçasya
yatribhir hénaà turéyaà tat pracakñate | caturthatvaà
räma-lakñmaëa-bharata-çatrughnatvam | 2 raghunäthasya
pürva-bhävitväbhäve | yad vä, raghunäthasya turéyatväbhäve
baladevasyägrajatväbhävaù syät | 3 prapaïca-gocarägocare
sadä-pürëatamiaçvarya-mädhurya-dhäma-lélä-parikara-samayä
ananyäpekñäsamordhvänirvacanéya-sarva-käraëa-käränatvam adbhutam |
tathä mahä-bhävasya käraëatvam adbhutam | 4 kvacid
bhedita-sambhoga-tåñëä sändrä samaïjasä iti kädäcitkaà
sambhoga-tåñëäyä avaçé-karaëatva-svarüpaà samaïjasä-våtti-rüpaà
samarthäyäà nirastam | 5 çarkaräsamudbhava-sitopaläyäù |
-
våndävane kim api gulma-latauñadhénäm | yä dustyajam ärya-pathaà
svajanaà ca hitvä bhejur govinda-padavéà çrutibhir vimågyäm ||
[bhä.pu. 10.47.61] iti |
upapatau çåìgärasya atraiva paramotkarñaù çåìgärasya
pratisöhitaù [u.né. 1.19] | ity ädinä ca paramotkarñaà
prakaöayadbhiù çrémad-gosvämi-pädaiù— rägeëollaìghayan dharmaà
parakéyäbalärthinä | tadéya-prema-vasatir1 budhair upapatiù småtaù
|| [u.né. 1.17] iti lakñitopapatitva-hetu-rüpasyäsyaiva
parameyattäpanna-våttim äpannasya rägasya mähätmyaà darçitam |
punaù parakéyäsu, rägolläsa-vilaìghitärya-padavé [u.né. 3.18] ity
ädinä paramotkarñaà prakaöayadbhiù çrémad-gosvämi-pädaiù—
rägeëaivärpitätmäno loka-yugmänapekñiëä | dharmeëäsvékåtä yäs tu
parakéyä bhavanti täù || [u.né. 3.17]2 ity
ukta-lakñaëa-parakéyätva-hetu-rüpasyäsyaiva pareyattäpanna-våttim
äpannasya rägasya parama-mähätmyaà darçitam | mahä-bhävasya
yävad-äçraya-våttitvaà, yathä çré-daçame
kvemäù striyo vanacarér vyabhicäraduñöäù kåñëe kvacaiña
paramätmani rüòhabhävaù | nanv éçvaro’nubhajato’viduño’pi säkñät
chreyas tanoty agadaräja ivopayuktaù || [bhä.pu. 10.47.59] iti
|
asyärthaù—striyaù çré-kåñëasya parama-çaktayo vanacaréù
çré-våndävana-caryo’ta eva vyabhicära-duñöä iti vyabhicära-duñöam
ätmänaà manyamänä na tu duñöäù | çaktimataù3 çré-kåñëasya
parama-sukhaika-hetu-vyabhicärasyärundhaté-mukha-saté-vånda-vandyatvena
parama-satétva-rüpatväd
dharmädi-catur-varga-tiraskäri-païcama-puruñärtha-sära-rüpatväc ca
| tan-mananaà tu rägasya parameyattäpanna-våtter hetutvät
parama-prayojakam | tan-mananaà kveti duùkham adhikädhikam äyätam |
paramätmani kåñëe rüòha-bhävaù kveti mahä-bhävasya
varämåta-svarüpa-çrétvena tad-dhetus tan-mananam eva hetumataù4
paramädhikyät tena5 saha hetos tädätmya-präpteù sukham adhikädhikam
äyätam | ata eva duùkha-sukhayoù paraspara-virodhät kva kveti |
mahä-bhävaà vinä kåñëasyädhikädhika-mädhuryätiçayäsvädanaà na syäd
iti parama-tattva-vidäà çré-vraja-devénäà värtäs täà |
1 parakéyäbalärthinä parakéyä abaläù striyas tä evärthituà
labdhuà çélaà yasya tena rägeëa hetunä dharmam ullaìghayann
atikräman | tadéyänäà parakéyäëäà premëo vasatir äçrayaù | 2
loka-yugmnänapekñinärthäd iha-loka-para-lokäpekñä-rahitena
dharmeëäsvékåtäarthäd guru-viprägni-säkñi-pürvaka-vidhänena na
svékåtäù | 3 ädyä çakti-mayé rädhä mukundärdhäìga-saìgatety ägame |
atra çaktimän kåñëaù | 4 mahäbhävasya 5 hetumatä mahä-bhävena
-
nanv éçvaro’nubhajato’viduño’péty ädi kaimutyam1 | ata
eväträdhikädhika-duùkhasyäpy adhika-sukhatvät
parameyattäpanna-våttim äpanno räga evoddhavasya
parama-vismayädi-hetur jätaù | mahä-bhäva eva çré-vraja-devénäà
lakñmé-cayät paööa-mahiñé-cayäd api guëa-rüpa-saubhägyädibhiù
paramotkarñe hetuù | yathä çré-vaiñëava-toñaëyäm väïchanti yad
bhava-bhiyo munayo vayaà ca [bhä.pu. 10.47.58] iti
çrémad-uddhava-siddhänta-rétyä sarvädhika-premavatéñu2 täsu yuktam
eva tädåçatvam3 iti çré-kåñëasyäpi guëa-rüpädibhiù paramotkarñaà
hetutvaà mahä-bhävasyaiva premänurüpa-vaiçiñtya-prakäçasya
nyäyyatvät4 | kintu iyam eva ratiù prauòhä mahä-bhäva-daçäà vrajet
[u.né. 14.58] iti mahä-bhävasya samarthotpannatvam |
täräbhisäraka caturtha-niçä-çaçäìka kämämbu-räçi-parivardhana
deva tubhyam | argho namo bhavatu me saha tena yünä
mithyäpaväda-vacasäpy abhimäna-siddhiù || [padyävali 179]
ity ädiñu pravyakta-parameyattäpanna-våttikasya
mahä-bhäväçraya-rägasyäpi samarthotpannatväd ata evaikadä
käraëatväkäraëavattväbhyäà mahä-bhävasya viruddha-dharmatvam |
çré-kåñëasya yathaikadä sarva-käraëa-käraëatvena çré-vrajendrasyäpi
käraëatvam ägamädy-ukta-prämäëyena nitya-tat-putratvaà ca
parasparaà viruddham | ata eva tarkägocaratvena mahä-bhävasya
parama-mähätmyam äyätam |
yä räga-parameyattäpanna-våtti-sucarcitä | sä lélä-vitatiù sevyä
çrémad-rüpa-padäçrayaiù ||31||
atra prathama-raty-avakara-nirasanaà jätam |
iti svarüpa-catuñöaya-prakäçane mahä-bhäva-svarüpa-prakäçanaà
prathamaà sampürëam
|| 1.1 ||
--o)0(o--
1 nanv anubhajato’viduño janasyeçvaraù säkñät çreyas tanoti |
paramätma-vidäà vraja-devénäà kim iti vaktavyam iti kaimutyam | 2
lakñmé-gaëa-mahiñé-gaëäd adhika-premavatéñv ity arthaù | 3
yathä-sthäyika-parameyattäpanna-rägasyädhäratvena
mahä-bhäva-svarüpät tena lakñmé-cayäd mahiñé-cayäd
guëa-rüpa-saubhägyädibhiù
paramotkarñatvenoddhavädi-prärthyamäna-caraëa-reëutvaà yuktam | 4
ye yathä mäà prapadyante ity ädinä |
-
(1.2)
atha nisarga-svarüpa-svarüpa-prakäçanam
svabhäva-bheda-rüpatväd dvayos1 tu ratibéjayoù |
svabhäva-lakñaëa-vyäkhyä kriyate prathamaà tataù ||32||
svabhäva-lakñaëam—
bahir-hetv-anapekñé tu svabhävo’rthaù prakértitaù |
bahir-hetv-anapekñéti nitya-priyädhiñöhänakatvät2 |
nisargaç ca svarüpaà cety eño’pi bhavati dvidhä ||41|| [u.né.
14.31]
tatra nisarga-svarüpa-prakäçanam | nisargaù sudåòhäbhyäsa-janyaù
saàskära ucyate | tad-udbodhasya hetuù syäd guëa-rüpa-çrutir manäk
|| [u.né. 14.32] eñä vyäkhyä—nisargaç ca svarüpaà ceti dvaividhyaà
krameëa samaïjasäyäù samarthäyä rater mülatvät | samaïjasäyä
aìgi-våtti-rüpasyänurägasya manaù-sva-svarüpatänayana-våtter
abhävät tad3-aìga-våtti-rüpäyäà samaïjasäyäà sä4 våttir nästy eva |
anurägasyäìgi-våttitvam—
ädyä premäntimäà tatränurägäntäà samaïjasä | ratir bhäväntimäà
sémäà samarthaiva prapadyate5 || [u.né. 14.232]
iti nirdhäräd atra prayogo nisargo nänurägaù | anurägasya
manaù-sva-svarüpatva-nayana-våtty-abhävät | ato’nurägädarçane’pi
tat-saàskäro nisargaù | sa ca tasyäìgivåttitvena parävasthäbhävät
tat-sätatya-rüpa-sudåòhäbhäsa-janyaù | ataù samaïjasäyä upädänaà
nisargaù | ata eva nisargasya sändratamatväbhäva-svabhävät
tad-udbodhe guëa-rüpayor manäk çrutir apekñyate | samaïjasäyä
manaù-sva-svarüpa-niléya-sthititvam | tena sudåòhäbhyäsa-janyaù
saàskäro väsanä manäg-guëa-rüpa-çravaëodbuddhä samaïjasäm
ävirbhävayati | ata eva asundaraù sundara-çekharo vä [u.né. 14.34]
ity ädi-padyaà vraja-
1 vraja-samaïjasä-samarthayoù | 2 nitya-priyä çré-rädhikä |
nitya-priyäyäm adhiñöhänaà yasya saù | tasya bhävas tasmät | 3
anurägasya | 4 manaù-sva-svarüpat:anayana-rüpä våttiù | 5 uktänäà
bhävänäm äçrayälambanaà niçcinoti | ädyä sädhäraëé premaiväntimo
yatra tathäbhütäà sémäà prapadyate | tena kubjädénäà rati-premäëau
dväv eva sthäyinau | samaïjasänurägäntäm iti | tena
paööa-mahiñéëäàati-prema-sneha-mäna-praëaya-rägänurägaù sapta
sthäyinaù | samarthä bhäväntimäm iti | tena vraja-devénäà
raty-ädi-bhäväntä añöa sthäyinaù |
-
sthänäà kätyäyané-vrata-paräëäà kanyänäà samaïjasäyä rater
ävirbhäva-käraëasya nisargasyodäharaëam iti1 | atha
svarüpa-stha-rüpa-prakäçanam |
ajanyas2 tu svataù-siddhaù svarüpaà bhäva iñyate | [u.né. 14.35]
asya vyäkhyä—bhävo mahä-bhävaù svarüpam iñyate |
mahä-bhäva-svarüpeyam ity ädiù svataù-siddha ity aìgi-våttitvät |
ajanya iti käraëatvät tasmäd aìgi-våtteù käraëäc ca samarthä ratir
ävirbhavati | tatra käsäïcin
manaù-sva-svarüpatänayanädy-aìgi-våtti-våtténäà sad-bhävaù | atra
prayogaù3 | svarüpaà mahä-bhävo mahä-bhävasya
manaù-sva-svarüpatänayana-våtti-sad-bhävät | ataù samarthäyä
upädänaà svarüpam | ata eva yävad äçraya-våttiç ced bhäva ity
abhidhéyate iti lakñaëädyävad-äçaya-våttià vinä
sva-svarüpasyänyathä-bhävaù |
svabhävadvayavijïäne rati-bhedau sudurgamau | bhavetäà sugamau
tasmät taddvayaà likhitaà purä ||33||
atra dvitéya-raty-avakara-nirasanaà jätam |
iti prakäçana-catuñöaye nisarga-svarüpa-svarüpa-prakäçanaà
dvitéyaà sampürëam
|| 1.2 ||
-o)0(o-
1 kätyäyané-vrata-paräëäà guëa-rüpa-çravaëäpekñä nästi | kintu
sätatya-jïänodbuddha-saàskärottha-tat-sudåòhäbhyäsaù É 2 ajanya ity
upädänäntaréëa-nimittäbhävaù | 3 anumäna-tarkaù |
-
(1.3)
atha samaïjasä-samarthä-svarüpa-prakäçanam
çré-samarthävivekärtham ädau väcyä samaïjasä | ato kakñaëäm
etasyäù pürvam eva vicäryate ||34||
samaïjasä-lakñaëam—
patné-bhäväbhimänätmä guëädi-çravaëädijä | kvacid
bhedita-sambhoga-tåñëä sändrä samaïjasä || [u.né. 14.48] iti |
vyäkhyä—patné-bhäväbhimäna ätmä svarüpaà yasyäù seti |
madhuräkhyäyä rateù samaïjaseti jäti-viçeñasya svarüpa-lakñaëam |
anena loka-dharma-maryädäpekñätra darçitä | ataù samaïjaseti
loka-dharmätikrama-rüpä sämaïjasyäbhävät tan-nämnéty anena
samarthäyäm asämaïjasyam äyätam | patné-bhäväbhimänätmeti
tad-abhimäna-tiraskäreëa samarthäyä yä sadä-sthitis tasyäù
sadä-bhävo vyaktaù | svarüpasyäbhäve vastv-abhävät1 | ekä sämänyä2
ratis tat-tad-våtti-bhedaiù samaïjasä-samarthä-sädhäraëéti
vaiçiñöyaà präpnoti | våtti-bhedän vinä sämänyäyäà ratau
tat-tad-vaiçiñöyaà béja-rüpeëa sad apy aprayojakatayä näpekñitam3 |
patné-bhäväbhimänätmatväd eva sändreti |
sändratva-rüpa-svarüpa-bhüta-guëa-viçeño na sändratamatvam
ädara-viçeña-maya-svabhävena samaïjasäyäù saìkocäpatteù |
ädara-viçeña-maya-svabhävo, yathä çré-daçame—
pratyudgamädara-bhayäsana4-päda-çauca-
tämbüla-viçramaëa5-béjana-gandha-mälyaiù |
keça-prasära-çayana-snapanopahäryair däsé-çatä api vibhor vidadhuù
sma däsyam || [bhä.pu. 10.61.6] iti |
ata eva kvacid bhedita-sambhoga-tåñëeti
kädäcitka-våtti-viçeño’syäà manaù-sva-svarüpatänayana-rüpäyä våtter
abhävät | kvacid raty-uddépanäbhäve sati rati-våtténäm udaya-bhävän
manaso våttiù6 sambhoga-tåñëodeti | ata eva guëädi-çravaëädijeti
guëädi-çravaëa-säpekñävirbhäva-rüpävasthä-viçeñaù |
çré-kåñëendriya-sukhecchä-ratis tad-indriyäëäà
kämaja-kñobha-vaikalya-mananaà tad-uddépanam | kvacid
vaçitva-ceñöänumänena7 tad-uddépanäbhävaù | tadä ye yathä mäà
prapadyante täàs tathaiva bhajämy aham iti nyäyät kåñëasyäpi
vaçitva-guëodayaù | kintu tat8-saundaryädinä mano-vikñobhän
mano-våttiù sambhogecchodeti | sä9 ca prema-paripäöéto bhinna-ceñöä
| tayä ceñöayä sa vaço na bhavet |
1 svarüpa-lakñaëasyopapatné-bhäväbhimänätmatväbhävät | 2
madhuräkhyä | 3 yathäraëyasthasya daëòasya ghaöaà prati
svarüpa-yogyatäyäà satyäm api na tasya phalopadhäyakä tadvat | 4
bhä.pu. reads: pratyudgamäsana-varärhaëa- 5 caraëa-sevä 6
sva-sukha-tätparya-våttiù | 7 jitendriyatva-ceñöänumänena 8
kåñëasya 9 sambhogecchä
-
samaïjasätaù sambhoga-spåhäyä bhinnatä yadä | tadä tad-utthitair
bhävair vaçyatä duñkarä hareù || [u.né. 14.50] tathä hi,
smäyävaloka-lava-darçita-bhäva-häri-
bhrü-maëòala-prahita-saurata-mantra-çauëòaiù | patnyas tu
ñoòaça-sahasram anaìga-bäëair yasyendriyaà vimathituà karaëair na
çekuù || [bhä.pu. 10.61.4] aträtmaräma-çiromaëitvena munibhiù
kåtäyäù stuteù sphürtyä vaçitva-ceñöänumänam | kintu samaïjasäyäù
sändratvena tatra praveçe’nyäsämarthyät1 taraìginyäs
taraìgäntaräyamäëa-ravi-marécer iva samaïjasätaù sambhogecchäyä
bahiù-sthitiù | ata eva kädäcitkas tasyä udayaù | yathaitat
padyänantaram— itthaà ramä-patim aväpya patià striyas tä
brahmädayo’pi na viduù padavé yadéyäm | bhejur mudäviratam
edhitayänuräga- häsävaloka-nava-saìgama-lälasädyam || [bhä.pu.
10.61.5] vyäkhyä—patim iti çåìgärasya paramotkarñäbhävaù | upapatäv
eva tasya nirëétatvät | çré-mahiñéëäm anurägena yo häso’valokaç ca
täbhyäà hetu-bhütäbhyäà çré-kåñëasya täbhiù
samaïjasä-raty-aìgi-våtti-rüpänurägavatébhiù saha
yo’nuräga-viläsa-rüpatvän nava-naväyamänaù saìgamaù | saìgasya
nava-naväyamänatvaà, yathä prathame— yadyapy asau pärçva-gato
raho-gatas tathäpi tasyäìghri-yugaà navaà navam | pade pade kä
virameta tat-padäc caläpi yaà çrér na jahäti karhicit || [bhä.pu.
1.11.34] iti | tatra lälasautsukyam ädir yasya vibhrama-kadambasya
taà tä bhejuù präpur ity arthaù | yad vä, täsäm
anuräga-häsävalokäbhyäà çré-kåñëe yo nava-saìgama-lälasas tasmäd
dhetor yaà çré-kåñëaà tä bhejur vaçékåtavatya ity arthaù |
tat-pürva-padye samaïjasätaù sambhoga-tåñëäyäù påthaktayä tasya2
mano vijayena vaçékartuà na çekuù | mudä çré-kåñëasya pürvam
avaçyatä-darçanena viñaëëatä-tirohitayädhunä vaçyatva-darçanena
jätayä vyäptyety arthaù | kimbhütayä? avirata-medhitayä |
anurägajatväd anurägodayasya präyikatväc ca | asäà3
çré-kåñëasyätmäräma-çiromaëitvasyäsphürtiù präyiky-anurägasya
sändratvät | yathä tat-pürva-padyam— gåhäd anapagaà vékñya
räja-putryo’cyutaà sthitam | preñöhaà nyamaàsatätmänam
atat-tattva-vidaù striyaù || [bhä.pu. 10.61.2] .
1 sambhogecchäyä ity arthaù | 2 kåñëasya 3 mahiñénäm
-
gåhäd anapagam iti durlabhatvädy-abhävän nahi samarthäyä
ivotkarñaù | samaïjasäyä ity äyätam | preñöhaà pürëatama-priyatvaà
nyamaàsyata | na tu vastutaù pürëatama-priyatvaù sa1 kintu
pürëa-priyatvaù | pürëatama-priyatvas tu samarthä-ratimatéñu
vraja-devéñv eva | ata evätattva-vida ity äsäm anurägasya
sändratamatväbhävät kädäcitkyätmaräma-çiromaëitva-sphürtiù |
çré-kåñëasyätmaräma-çiromaëitva-guëodayasya tasyäù sphürteù
paçcäd-bhävitvaà na tu pürva-bhävitvam2 | yathaitad anantaram—
cärv-abja-koña-vadanäyata-bähu-netra-
sa-prema-häsa-rasa-vékñita-valgu-jalpaiù | sammohitä bhagavato na
mano vijetuà svair vibhramaiù samaçakan vanitä vibhümnaù ||
[bhä.pu. 10.61.3] tatra sa-prema-häseti pürvaà çré-kåñëänurägaù
spañöaù paçcät täsäm3 anurägataù sambhoga-tåñëäyä våtti-prakäçena
bhinnatänusandhänenämaräma-çiromaëitva-guëodayo jätaù4 | ata eva na
mano vijetuà svair vibhramaiù samaçakann iti | evaà
päëòava-sähäyärthaà çré-kåñëasya tad-upakaëöhe ciraà sthitatväd
vaçitva-ceñöänumänena sambhogecchäyäù påthaktä | yathä prathame—
uddäma-bhäva-piçunämala-valgu-häsa- vréòävaloka-nihato madano’pi
yäsäm | sammuhya cäpam ajahät pramadottamäs tä yasyendriyaà
vimathituà kuhakair na çekuù || [bhä.pu. 1.11.37] iti | vyäkhyä—
yathä käçcit supratiñöhito’pi dhani-viçeñaù kenäpi käraëena
dhana-hänau satyäà pürvato’py adhika-dhanitva-vyaïjanärthaà
pürvato’py ädhikya-bhäjaà paricchadaà svékaroti, tadvat
çré-kåñëasya vaçitva-sphürtyänuräga-våtténäm anudayän mano-våtteù
sambhogecchäyä udayät pürvato’py adhikatvena pratéyamänä
anuräga-ceñöä anukåtavatyaù | çré-kåñëasya
premaika-vaçyatva-svabhävät täbhiù kuhaka-rüpäbhiç ceñöäbhir
vaçyatä duñkarä jätä | çré-kåñëasya premaika-vaçyatva-svabhävo,
yathä stava-mäläyäm— prema-sampad-ayaskänta-kåta-kåñëäya sa-vrataù
[çré-premendu-sägara-saàjïaka-çré-kåñëäñöottara-çata-näma-mälikä,
28] iti | uddämä pürvato’py adhiko yo bhävas tasya sücakäbhyäà
tac-ceñöänurüpa-häsa-vréòävalokäbhyäà nihata ity ädikam etayoç
ceñöayoù pratéyamänädhika-jïäpanaà na tu västavam | kià ca,
sarva-vismäri-gandhä [u.né. 14.53] iti
sarva-vismäraëa-rüpa-samarthä-våtter abhävät samaïjasäyäà taà
nävidan mayy anuñaìga-baddha-dhiyaù svam ätmänam adas tathedam
[bhä.pu. 11.12.12] itivat sarva-vismäraëaà nästi | ataù kvacit
kvacid aiçvarya-jïänam udeti | tadä saïjäyamänädara-gauraveëa
tat-prema-hänyä sva-mano na tåpyet [bå.bhä. 1.4.113] itivat
prema-hräso jäyata iti |
çréläà5 samaïjasäà staumi ratià yasyä vivecanät | sudurgamaà
samarthäyäù svarüpaà sugamaà bhavet ||35||
1 kåñëaù 2 prathamaà täsv ätmärämädi-guëänaà sphürtiù | paçcät
çré-kåñëasyäpy ätmäräma-çiromaëitva-guëodayaù | 3 mahiñëëäà 4 täsäà
sambandhe kåñëasyeti yävat | 5 çréù çobhä | täà läti dadätéti çrélä
täm |
-
iti samaïjasä-svarüpa-prakäçanam |
yasyäù svarüpa-jïänena sarva-siddhänta-santatiù | sugamä syäd
durühäpi çré-samarthäà namämi täm ||36||
atha samarthä-svarüpa-prakäçanam | samarthä khalu saiva syäd yä
lokaà dharmaà cätikramya paramakäñöhäm äpannäà puñöim äpnoti1 |
atra2 vyatireka-pradarçanam | etad3-abhäve
loka-dharma-maryädäpekñä-rüpa-samaïjasyät samaïjaseti | kaïcid
viçeñam4 äyantyä sambhogecchä yathäbhitaù | ratyä tädätmyam äpannä
sä samartheti bhaëyate || sva-svarüpät tadéyäd vä jätä yat kiïcid
anvayät | samarthä sarva-vismäri-gandhä sändratamä matä || [u.né.
14.52-53] vyäkhyä— kaïcid viçeñam upapater viñayatvät parakéyäëäm
äçrayatväc ca | ata eva vaiçiñöyaà pätra-vaiçiñöyäd ratir
eñopagacchatéti nyäyäc ca | ata eva sambhogecchä
rati-tädätmya-rati-sändratamatva-sarva-vismäri-gandhatva-svarüpotpannatväsiddhänusandhäna-rahitä
|
taj-jïäbhimata-rati-dvaya-gatäbhimäna-sälakñaëya-niräsaka-nimittasya
tad-vailakñaëya-naimittikävaçyakotpädakatväc5 ca |
samaïjasä-svarüpa-bhüta-patny-abhimäna-vyatireka-präpyatväc ca |
patné-bhävenaiva kätyäyané-vrata-para-kanyänäà svakéyatvät |
parakéyäsu kanyäsu kim uta paroòhäsv avaçyäpekñyatväc6 ca
svarüpa-niñpädaka-sämarthyätmaka-bhäva-sambhävanaupayikatväc7 ca |
padyävalyäm—
asamaïjasam asamaïjasam asamaïjasam etad äpatitam |8
vallava-kumära-buddhyä hari hari harir ékñitaù kutukät || [pa. 168]
iti |
prathama-puruñärtha9-viruddhäyamäna-samaïjasa-rüpatväc ca |
mahä-bhäväçraya-parameyattäpanna-våtti-valita-räga-mülatväc
copapatné-bhäväbhimäna-rüpam iti | madhuräkhyäyä rateù samartheti
jäti-viçeñaëasya svarüpa-lakñaëam | ata eva
loka-maryädä-tiraskära-rüpa-svabhävaà ceti svabhäva-lakñaëaà ca |
etair avinäbhävena sva-siddhaye samarthäyä
upapatné-bhäväbhimänätmatvam äkñipyate | ato hetutvam eñäm10 evam
anyaträpi1
kñaëya-rüpäyäù samarthäyäù svarüpasya naimittika-rüpä yä, tasyä
|
ä-tyäga-rüpam iti trividham asamaïjasam |
1 poñayati 2 kärikäyäm 3 samarthäyäù 4 kaïcid viçeñam
upapatné-bhäväbhimänam | 5 tasyäù samaïjasäyä
vailaävaçyakotpädakatväc ca6 samarthäyä iti yävat | 7
utpädana-yogyatvät | 8 loka-dharma-maryäd9 dharma ity arthaù | 10
eteñäm upapatitvädénäm
-
anyaträpi1 jïeyam | viçeñam ity atra vyatireka-pradarçanam
etad-abhäve2 sämänyeti | kaïcity atra vyatireka-pradarçanam |
etad-abhäve3 patné-bhäväbhimänätmety abhimäna-bhedasyaiva
rati-bheda-hetutvät | viçeñaëa-kathanena
madhura-rati-sämänyatva-parihäraù svata eva jätaù | yathä
vipratvädi-viçeña-kathanena madhura-rati-sämänyatva-parihäraù svata
eva syät | kaïcid iti rahasyatayä kathanaà
bahiraìga-janäjïeya-svarüpatva-pratipädanäalambanädi-vaiçiñöyena
svarüpasya vijïa-vijïeyatvam eva | svarüpa-jïänäbhäve sati
sädtad-anusärasya4 duñkaratvät susärasyaiva
grantha-prayojana-rüpatväc ca | yathä raty-ädiñu prema-snehädayo
béja-rüpeëa santo’pi tat-tad-våtti-bheda-präkaöyaà vinä tat tat
tayä näbhidhéyante | tathä samarthä ratiù sämänyäyäm avasthäyäà5
pürvaà béja-rüpeëa saty apisamarthätvena näbhidhéyate kintu
sämänyatveneti sämänya-rüpatayä6 | atra vyatireka-
id
ya | hakais
radarçanam |
asyäà
va-e
a
atra
bahiù-
hä-
aà
p svarüpasya samarthä-béja-sämänyävasthäyäà7 lénatvena
sthitatvät samarthä-béja-sämänyävasthä-bhäve
samaïjasä-béja-sämänyävasthä,8 nisargasya
sämänyävasthäyämsamaïjasä-béja-rüpäyäà lénatvena sthitatvät |
vyatireka-viçeñe doñam äha | upapatné-bhäväbhimänät pürvaà
rati-vaiçiñöye samaïjasätväpäta iti parakéyäëäà9 kanyänäà
paroòhatvasyäbhäve’pi yad rati-vaiçiñöyena samarthä-rati-präyatvaà
tat tu lélä-çakti-vaibhaviçeña-mayam iti | abhitas tädätmyam
äpannety atra vyatireka-pradarçanam | etad-abhävkvacid
bhedita-sambhoga-tåñëeti ratyä sahäbhitas tädätmyäpter
yogyatäyogyatäbhyäà sambhogecchayor vailakñyaëyena tayor
müla-bhütayoù samarthä-samaïjasayor vailakñaëyam äyätam |
sambhogecchayoù sva-svarüpa-tädätmya-präpaëa-yogyatäyogyatäbhyäà
sutaräm evsamarthä-samaïjasayor vailakñaëyam samaïjasä-samarthayoù
sambhogecchayor hetutvena sädhäraëyäù sambhogecchä-hetukatvena
vailakñaëyam spañöam eva sambhogeccheti | etad-vailakñaëyäbhäve
çäntädénäm äpätät | sva-svarüpät tadéyäd vä jätä yat kiïcid anvayäd
ityvyatireka-pradarçanam etad-abhäve guëädi-çravaëädijeti |
sarva-vismäri-gandhety atra vyatireka-pradarçanäbhäve sändreti
sändrataratvasyäprayogät | atra sambhogecchäyä
ratyästädätmyäpannatvena sambhogecchä-viçeño’syä rater jätu na
bhidyate ity
atroktasyakädäcitka-ceñöä-bhedodaya-hetu-bhäväntaräsparçitvasya
hetuù kvacid viçeña eva | sändratamatvasya hetü ratyä
sambhogecchäyäs tädätmyäpannatvam | sarva-vismäri-gandhasyahetuù
sändratamatvam | sva-svarüpäd ity ädinä sva-svarüpa-jätatvasya
hetuù | sambhogeccviçeño’syä rater jätu na bhidyate iti
bahir-bhäväntaräsparçitvena rateç cittäd
apärthakysarva-vismäri-gandhatvaà ca | atra kärikäyäà10
vyatireka-pradarçanam | etad-abhäve
äm upapatitvädénäm anyatra parakéyäsu kanyäsv evaà jïeyam |
äbhäve
atayä |
arthäyä sämänyävasthoktä cet tadä parakéyäëäà kanyänäà
präyaù-samartheti
1 pürvoktänäà viçeñaëärthän2 samarthä-raty-abhäve 3
upapatnétväbhimän4 samarthäyä anusaraësya | 5 bälikävasthäyäm | 6
na tu viçeña-paroòh7 bälyävasthäyäm | 8 syäd ity anvayaù | 9
nanüpaptitväbhimänaà vinä samsaàjïä kathaà jätä ? präyaù-sämänyeti
kathaà noktety ata äha pareti samädhänam | 10 samarthä
sarva-vismäréty ädau |
-
pürvoktasya tasya tasya
samarthä-svarüpa-våtti-vyatireka-präptasyaivaà
hetu-hetumatttvam
samart
ayä te
utvä düre tad api bhavataù sä tuläkoöi-nädaà
vaiçiñöyaà jïäpyaà pätra-vaiçiñöyena samarthitaà a |
pätra-vaiçiñöyaà tu svarüpa-vaiçiñöyena samarthitam | atra
vyatireka-pradarçanam etad-
vaiçiñöy
bälikeyaà trivarñéyä varñéyasi samékñyatäm |
ù krameëa
ëäbhävaù | patir äpekñä |
öam | marthäyä mahä-bhävodäharaëe paroòhätvaà nimittaà prakaöaà
darçitam gopa-vadhvaù
[10.47.58] iti | bahir api bhäväntaräsparçitvam | yathä
vidagdha-mädhave—
sundara
taha taha rundhasi baliaà
iti |1
häyä udäharaëam— prekñyäçeñe jagati madhuräà sväà vadhüà
çaìktasyäù pärçvaà gurubhir abhitas tvat-prasaìgo nyaväri | çrhä
kåñëety acyuta-caram api vyäharanty unmadäsét || [u.né. 15.44] iti
|
vyäkhyä— atronmadety anena sety anena ca svarüpa-vaiçiñöyät
pätra-vaiçiñöyäc ca madhurä ratir uddiñöä | svarüpa-vaiçiñöyaà
tünmäda-c
äprakäçät sämänyä ratiù | yathä—
yä puraù kåñëam älokya huìkurvaty abhidhävati || [bha.ra.si.
1.5.11] iti | ratir léna-våttitayä kvacid anugåhéta-lélä-çaktiù
pürva-räga-rüpasya vipralambha-bhedasya hetuù syät | lélä-çaktir
janmädi-léläà bälyaà ca bälye rateù sämänya-rüpaà, bälyänte
vaiçiñöyaà ca prakaöayya pürva-rägaà prakaöayati |
dharmi-kaiçora-mahä-bhävayobälya-paugaëòatve sämänyädi-ratitve
prakära uktaù | sväà vadhüm iti samarthäyä nimittaà paroòhätvam |
taträpi hä kåñëeti vyäharantéti paroòhätvena pätra-vaiçiñöyän
müla-nämoccäraëenopapatné-bhäväbhimäna-vaiçiñöyodayäc ca |
loka-dharmäv atikramya sva-leça-mätreëa sarvaà vismärya ca
paripuñöim äpanneti samarthätvaà darçitam | atra
vyatireka-pradarçanam etad-abhäve— dhérä patià kulavaté na våëéta
kanyä käle [10.52.38] iti, tan me bhavän khalu våtaù patir aìga
jäyäà mätmärpitaç ca bhavato’tra vibho vidhehi [10.52.39]
iti,gadägraja etya päëià gåhëätu me [10.52.40] ity ädiñu padyeñu
kanyätvena paroòhätväbhävät pätra-vaiçiñöyam | gadägraja iti
patné-bhäväbhimänodayän müla-näma-grahavåta iti
patné-bhäväbhimänodayaù | jäyäà vidhehéti päëià gåhëätv iti ca
loka-dharmataù samaïjasätvam2 iti | atra3 cänullekhäd anayä ratyä4
sambhogecchäyäs tädätmyäpannatvam api gamyate | ato bahir api
bhäväntaräsparçitvaà ca spañsa
dharia paòicchanda-guëaà mama mandire tumaà vasasi |
asya hetu-hetumattvaà odaya-hetubhäväntara-sparçitvasya hetuù
patné-bhäväbhimänatvam, rater bhäväntara-
dhänaà guëädi-çravaëasyäpekñyatvam | arçanam.
ayä |
1 kärikärärthäbhäve pürvoktasya samaïjasä-para-våtti-viçeñasya
tasya bhäväntara-sparçitvasya tasya
samaïjasä-gata-pürva-kärikä-vargasya
samarthä-svarüpa-våtti-vyatireka-präptasya samaïjasä-lakñaëbahiù
kädäcitka-ceñöäbhedsparçitvaà sändratvam antaräntaraçvaryänusan2
vyatireka-prad3 prekñyäçeñe ity ädau samarthäyä udäharaëe | 4
samarth
-
jaha jaha ca‹ä paläemi || [vi.mä. 2.33]1 ity atra ruëatséti
balavad iti cakiteti paläya iti bahiù sambhogecchäsparçitvam |
sambho
rüpaà dåçäà dåçimatäm akhilärtha-läbhaà
am iti
rety ädinä guëa-rüpa-çravaëotpannatvam iti sva-svarüpotthatvaà
cänyasyäs3 tac-chravaëe4 sä5 näséd iti kroòé-kåtam |
yat-kiïcid-anvayaà vinäpi sva-svarüpotthatvaà, yathä—
ghana-çyämaà pétämbaram ahaha saìkalpayad amuà
åthä déryati mana iti trilokyäm astéti sambhävanäbhävät svasya
paroòhätvena nijäbhéñöasya durgha çanam etad-abhäve,
veñé mayi syät karuëämbudhir vä
ämatva-jïänodbuddha-saàskärotthatvam iti | tatra
svarüpa-lakñaëaà yathä—ajanyas tu
tam |
gecchäyäs tädätmyäpannatväbhäve—
çrutvä guëän bhuvana-sundara çåëvatas te nirviçya karëa-vivarair
harato’ìga-täpam |
tvayy acyutäviçati cittam apatrapaà me || [10.52.37] iti | ity
atra cittam apatrapam ity anena tvayy äviçatéty anena ca bahiù
sambhogecchäsparçitvtuläkoöi-nädaà çrutvä [u.né. 15.44] iti
tadéya-yat-kiïcid-anvayotthatvaà vyaktam | atra2
vyatireka-pradarçanam | etad-abhäve çrutvä guëän bhuvana-sunda
jihéte yaù kakñäà kvacid alam adåñöä çrutacaras trilokyäm astéti
kñaëam api na sambhävanamayém |
janaà kaïcid goñöhe sakhi mama våthä déryati manaù || [u.né.
14.39] iti | v
öatväc ca | atra6 vyatireka-pradar
asundaraù sundara-çekharo vä guëair vihéno guëinäà varo vä |
dçyämaù sa evädya gatir mamäyam || [u.né. 14.34] iti |
çysvataù siddhaù svarüpaà bhäva iñyate [u.né. 14.35] iti |
dvitéya-prakäçane7 mahä-bhävasya samarthä-karaëatvena
svarüpa-lakñaëaà vyäkhyäadhunä tu samarthäyä mahä-bhäva-käraëatvena
tasya8 tantreëa vyäkhyä | ajanya ity upädänäntaréëa-nimittäbhävaù9
| atra vyatireka-pradarçanam | etad-abhäve nisargaù
1 dhåtvä praticchanda-guëaà sundara, mama mandire tvaà vasasi |
tathä tathä ruëatsi valitaà yathä yathä cakitä paläye || 2
samarthäyäà | 3 vrajasthäyä näyikäyäù | 4 tuläkoöi-näda-çravaëe | 5
samarthä | 6 svarüpotthatve | 7 svarüpa-nisargayor varëane | 8
svabhäva-bheda-svarüpa-lakñaëasya | 9 yathä ghaöe mådo
guëa-vi`ceño’ntaréëa-nimittam asti, tad vinä mån-mätreëa ghaöo na
syät tathä nisarge’ntaréëopädäna-nimitta-rüpa-sudåòhäbhyäso’sti,
tad vinä guëädi-çravaëena nisargo na syät |
-
sudåòhäbhyäsa-janya iti nisargasya janyatvena sopädäntvaà
sudåòhäbhyäsa ity antaréëa-nimittotthatvaà ca | svataù-siddha iti
bähya-nimittäbhävaù | antaréëa-bähye nimitte nmithaù-säpekñe | ato
dvayor1 api niräkaraëam | atra vyatireka-pradarçanam | etad-abhäve
taudbodhasya hetuù syäd guëa-rüpa-çrutir manäk iti nisargasyodbodhe
manäg bähya-nimittäpekñitatvam iti | bhävo
mahä-bhävasyäìga-rüpatvät samarthä ratiù | atra
vyatirekapradarçanam etad-abhäve saàskära iti | bhävaù sädhya-rüpaù
saàskäras tu sädhanabhedaù | nisargasya bähyopädänäbhävät
svabhäva-bhedatvam | sudåòhäbhyäsasya tu tan-nimittatvam2 |
samaïjasäyäs tad-upädänatvam | samaïjasäyä
manaù-sva-svarüpatä-nayanäbhävena3 cittataù påthaktvät
sändratamatväbhäväc ca sva-präkaöyät pür
ityaà d-
--rüpa iti
iléya
åttitayä sthitatvam | ata eva svarüpam7 eva täm8 ävirbhävayati |
marthäyä bahir api bhäväntaräsparçitvät kadäcid api
sambhogecchä-bheda-hetukaç ceñöä-
bhedo
tenäöavém aöasi tad vyathate na kià svit
ukaç tayä
aïjasä samarthä-tulyatäà präpnoti | lénatayä hitià vinä kadäpi
sambhogecchä nodgacched12 iti | samarthäyäà bahir
bhäväntaräsparsitvät
çré-kåñëasya sadä parama-vaçyatvam | yathä,
yä mäbhajan durjara-geha-çåìkhaläù
vaà citte nsthitatvam | tena tad-upädänaù4 saàskäras täm5
ävirbhävayati | samarthäyäs tu manaù svarüpatänayana-våtteù
sad-bhävena cittato’påthaktvät sändratamatväc ca citte6 na niléya
sthitatvaà kevalaà léna-vsa
na jäyate9 | yathä,
yat te sujäta caraëämbu-ruhaà staneñu bhétäù çanaiù priya
dadhémahi karkaçeñu |
kürpädibhir10 bhramati dhér bhavad-äyuñäà vaù || [10.31.19] iti
| vyatirekam äha | samaïjasäyäs tu bahir bhäväntara-sparçitvät
sambhogecchä-bheda-hetceñöä-bhedo jäyate | yathä, smäyävaloka ity
ädi | samaïjasäyäà sambhogecchä léna-våttitiñöhati na tu
samarthäyäm iva tädätmyam äpannä | ata eva raty-uddépanäbhävena
rati-saìkoce tasyä våttiù prakäçata iti sambhogecchä-bhedaù | atra
vyatireka-pradarçanam | anyathä sambhogecchä-bhedäbhäva-käle11
samst
na päraye’haà niravadya-saàyujäà sva-sädhu-kåtyaà vibudhäyuñäpi
vaù |
saàvåçcya tad vaù pratiyätu sädhunä || [10.32.22] iti |
1 antaréëa-nimitta-bähya-nimittayor nisarga-sudåòhäbhyäsayoù
|
vena | naù |
ürvam | |
asyäç ceñöä-bhedaù samarthäyäà na jäyate |
léna-våttitayä sthitatväbhäve |
2 saàskärasya nimittatvam | 3 kåñëa-sukhäyatväbhä4
samaïjasopädä5 samaïjasäm | 6 sva-präkaöyät p7 mahäbhävaù 8
samarthäm | 9 sambhogecchäyäs tädätmya-präpaëät t10
çila-kaëä-tåëäìkura-kaëöakädibhiù | 11 sambhogecchäyä12
samaïjasäyäù |
-
sämänya1-rati-viñayatayäjïätatve’pi2 çré-kåñëasya jïätatayä
samarthäyäù sarva-vismäri-gandha
eña snigdha-ghana-dyutir manasi me lagnaù sakåd ékñaëät 9]
atra vyatireka-pradarçanam etad-abhäve samaïjasäyäù
sarvasmaraëaà syät |
-
dhérä patià kulavaté na våëéta kanyä
aà
rthäyäù svarüpotpannatvam,6 anyathä àskärotpannatvaà syät |
çyämaù sa evädya gatir mamäyam [u.né. 14.34] itivad iti
samart
bate
no jäne janayann apürva-naöana-kréòä-camatkäritäà m äviçat
ko’yaà navéno grahaù || [vi.mä. 2.15] iti |
tatraiva
te
yasya8 sphürti-laväya hanta hådaye yogé samutkaëöhate yasya
hådayän niñkräntim äkäìkñati || [2.17] iti ca |
punas
tvam | yathä çré-vidagdha-mädhave—
ekasya çrutam eva lumpati matià kåñëeti nämäkñaraà
sändronmäda-paramparäm upanayaty antyasya vaàçékalaù |
kañöaà dhik puruña-traye ratir abhün manye måtiù çreyasé ||
[vi.mä. 2.
kä tvä mukunda mahaté kula-çéla-rüpavidyä-vayo-draviëa-dhämabhir
ätma-tulyam |
käle3 nåsiàha nara-loka-mano’bhirämam || [10.52.38] iti |4
anyathä vidarbha-deça-sthitäyäù çré-rukmiëyäù
çré-kåñëa-näma-rüpa-kula-çélädi-çravaëjätaà çré-vraja-sthäyäù
çré-gopendra-mitra-tanayäyäù çré-rädhikäyäs tan na jätam iti5 na
sambhavet | ata eva sarva-vismaraëäd eva samasa
häyäù sändratamatvam | yathä tatraiva,
agre vékñya çikhaëòa-khaëòam aciräd utkampam älamguïjänäà tu
vilokanän muhur asau säsraà parikroçati |
bäläyäù kila citta-bhümi
paurëamäsyä väkyam,
pratyähåtya muniù kñaëaà viñayato yasmin mano dhitsabäläsau
viñayeñu dhitsati tataù7 pratyäharanté manaù |
mugdheyaà kila paçya
tatraiva tasyä väkyam |
péòäbhir nava-käla-küöa-kaöutä garvasya nirväsano
1 bälya-kälädy-avasthäyäù | 2 näsau ramaëa na häma ramaëétivat |
3 viväha-käle | 4 vyatireka-pradarçanam | 5
çré-kåñëa-näma-rüpa-kula-çélädika-çravaëaà na jätam ai tu jätam |
nanu tarhi samarthäyä nisargotpannatvam äyäti ? nahi nahi taträha |
6 bhavati | na tu guëädi-smaraëät svarüpotpannatvam | 7 kåñëät 8
kåñëasya
-
niùsyandena mudäà sudhä-madhurimähaìkära-saìkocanaù |
ñu padyeñu rateù
svarüpädhikya-vailakñaëya-jïäpaka-vyabhicäri-sättvikänubhävänäm
autkaëöhyena vailakñaëyena ca samarthäyäù sändratamatvam | atra
vyatireka-pradarçanam etad-ab
çayyäyäà ca kraçima-kalitä ceñöate deha-yañöiù |
am || [u.né. 15.53] iti |
samaïjasäyäù sändratvaà tat-tad-autkaöyädy-abhävät | samarthäyäù
sändratamatväd aiçvary ädhave,
samaham1 ahar-niçam ékñayä priyasya |
yugapad apürva-vidhaà dvidhä babhüva || [la.mä. 9.39] iti |
vyatirekam äha | samaïjasäyäù sändratväd
aiçvaryänusandhänävakäço’sti | yathä çré-daçame—
väïchanty umäpatir ivätmatamo’pahatyai |
n vrata-kåçän çata-janmabhiù syät || [10.52.43]
ity aiçv ata-janmabhiù syäd iti sambhävanä | samart
a éço
åttir
tir
premä sundari nanda-nandana-paro jägarti yasyäntare jïäyante
sphuöam asya vakra-madhuräs tenaiva vikräntayaù || [2.18] iti ca
|
e
häve,
niçväsas te kamala-vadane mläpayaty oñöha-bimbaà
dvandvaà cäkñëor vikirati ciraà rukmiëi-çyämam ambho na
çvo-bhäviny upayama-vidhau çobhate vikriyey
änusandhänävakäço nästi | yathä lalita-m
çikhari-bhara-vitarkataù prataptaà
hådayam iha samasta-vallavénäà
yasyäìghri-paìkaja-rajaù-snapanaà mahänto
yarhy ambujäkña na labheya bhavat-prasädaà jahyäm asü
arya-jïänaà premäpakarñakam ata evätra çhäyäà tu,
no ced vayaà virahajägny-upayukta-dehä dhyänena yäma padayoù
padavéà sakhe te || [10.29.35]
ity atredänéà yämeti premotkarña-sücikä sambhävanä |
autsukyaukaöya-sücanät | kià ca, samarthä-samaïjasayor vaiçiñöyaà
våttir eva prayojakaà yatheçvara-jévayor vaiçiñöyam | syad-vaçe
mäyä sa jévo yas tayärditaù ity etad-rüpäbhhyäà2 våttibhyäà
prayojakam | yatheçvara-våttir jéve nodeti tathä samarthäyä våttiù
samaïjasäyäà nodeti | yathä jévasya véçvare nodeti tathä
samaïjasäyä våttiù samarthäyäà nodeti | yathä sato våttiç citi, na
citovåttiù sati na | yathä tayor3 våttir änande na, änandasya
våttis tayor na | yathä mäyä våt
tsekaà sänandaà säkñäd darçanät | äyä-vaçäbhyäà |
1 samahaà so2 mäyädhéça-m3 sac-citoù |
-
jéveçvarayor na, tayor våttis tasyäà1 na | yathä sattva-guëasya
våtté rajasi na, rajaso våttisattva-guëe na | tayor2 vått
ù åttiù
a-
yä pravartito’haà varäka-rüpo’pi [bha.ra.si. 1.1.2] iti vacanät
çré-mahäprabhuëä nija-räkaöya-mukhya-prayojanasya8
çrémad-rüpa-gosvämi-kåta-çrémad-ujjvalanélamaëy-ädibhiù
aà
y-priyäëäà
-
otkarña-prakaöanaà svayaà ca viviåtaà na yad gurutayävatäräntare
i vacanät | tena ca çrémad-ujjvalanélamaëy-ädénäà
parama-prayojakatvena parama-vijïa-
sevyatvam | rati-jäti-bhedäder älambanädi-jäti-bhedaù | atra
pramäëaà çrémad-däsa-gosvämi-kåta-sta
is tamasi na, tamaso våttis tayor na | evaà samarthäyä
vsamaïjasäyäà na, samaïjasäyä våttiù samarthäyäà na | tatra
samaïjasäyä våttiù päëi-grahaëädyä | samarthäyä våttir
loka-dharma-maryädä-tiraskärädyeti siddhäntam uktvä vyatirekam äha
| dämpatye3 yadi samarthä syät tadä yogamäyäyä aupapatyasya ca
parakéyätvasya cäjä-gala-stana-nyäyena4 piñöa-peñita-nyäyena
cäprayojakatvaà syät | tena5 rasotkarñäbhäväd bhaktänäm
arocakatvena ca
çrémad-ujjvala-nélamaëi-vidagdhamädhava-dänakelikaumudy-ädi-karaëe
pravåttir na syät | pravåttau satyäà tenäprayojakatvena
bäla-ceñöitaà syät | samarthäyä mahima-jïäpanaà prayojanam6 iti
kecid vadanti | tat tu mahimjïäpanam ajïänaà prati, na tu
dämpatya-mayyäù samarthäyäù svarüpa-jïäna-vijïänaà7 prati | yathä
durga-bheda-kathanena hasti-sämarthya-jïäpanaà tad-ajïän prati na
tu tad-vijïän prati | tena çrémad-ujjvalanélamaëy-ädénäm
ajïa-sevyatvam äyäti | tena hådi yasya preraëapsampäditatvät |
präkaöya-mukhya-prayojana-hänyä mahäprabhu-präkaöyam aprayojaksyät
| vyatireka-doñam uktvä siddhäntam äha, aupapatyädikam avinäbhävena
sva-siddhaye samarthä-rati-rüpaà prayojanam äkñipati | vijïäù9
khalu çré-kåñëasya pürëa-svayam-bhagavattä-paryanta-tattva-jïäù |
te tu näräyaëädénäà bhagavattä-täratamyena mahä-lakñmädénäà
samaïjasäyäs täratamyaà jänanti | çré-kåñëasya svayam-bhagavattvena
tat-pürëa-svayaà-samaïjasäà ratià ca mahä-lakñmy-ädénäà rati-jäter
abhedena jänanti10 | çré-kåñëasya
pürëatama-svayam-bhagavattva-sädhakasya tair11 ajïätasya
samarthä-rüpasya ratijäti-viçeñasya prakaöanaà
çré-mahäprabhu-präkaöya-mukhya-prayojanam | tena12 mahäprabhor
asamordhvit
va-mäläyäm13—
anävedyäà pürvair api muni-gaëair bhakti-nipuëaiù
1 mäyäyäà | 2 sattva-rajasoù | 3 nanu, na bhavatu
samaïjasä-samarthayoù paraspara-guëa-saïcäraù sälakñaëya-saïcäraù
sälakñaëyaà ca, kintu näyaka-näyikayor guëädhikyena
vaidagdhya-viläsitvät pati-patnyäm api samarthä sambhavet
prétyädhikyäd ity atra samädhänam äha—dämpatya iti | 4
ajägala-stanaà dugdha-çünyaà tasmät tasya bhajanaà rasa-hénam ity
arthaù | 5 aprayojakatvena | 6 ujjvalädénäà prayojanaà samarthäyä
mahima-jïäpanam | 7 janam | 8 rasa-viçeña-samarthäsvädanänubhavasya
| 9 nanu, älambanädi-vaiçiñöyena svarüpasya vijïa-vijïeyatvam iti
yat puroktaà tatra ke vijïäù ke vä svarüpaà jänantéty aträha vijïäù
khalv iti | 10 ajïäù | 11 vijïaiù | 12 mahäprabhoù
präkaöya-mukhya-prayojakatvena | 13 vastutaù stavävalyäm |
-
çruter güòhäà premojjvala-rasa-phaläà bhakti-latikäm | kåpälus
täà gauòe prabhur atikåpäbhiù prakaöayan çacé-sünuù kià me
nayana-saraëéà yäsyati punaù ||
ata eva ad-ujjvalanélamaëi-vidagd äëäà lélänäà sütra-r
çré-rädhä-präëa-bandhoç caraëa-kamalayoù keça-çeñädy-agamyä
dhunä mänasém asya seväà bhävyäà rägädhva-panthair vrajam
anucaritaà naityikaà tasya naumi || iti |
atraiva paramotkarñaù çåìgärasya pratiñöhitaù | ity aupapatyasya
çåìgära-paramotkarña-
imittatvena parama-prayojakatvam | tathä,
syärthaù—präkåta-näyake präkåtaupapatya-yukta-präkåtopapatau na
kåñëa upapatau | tatra hetuù, rasa-niryäsa-svädärtham avatäriëi |
svädo’tra ëy-arthaù | avatäriëy aupapa atya ity aupapatyasya
rasa-niryäsa-nimitta ,
neñöä yad aìgini rase kavibhiù parauòhäs
tu ya parama-prayojakatvam | ata eva
aroòhätvaupapatyäbhäve nimittäbhäve naimittikasyäbhäva3 iti
nyäyäc chåìgära-5
tra
kià ca dämpatye yadi samarthä syät tadä
rasa-niryäsasyäprakaöa-lélä-viçeña-gatatvena jäta-präkaöy
ré-rämänanda-räya-mahäçaya-kåta-näöakädénäà vijïänaà praty
aprayojakatvam arocakatvaà ca | tathä sati,
1 çré-mahäprabhu-çakti-rüpaiù çrémad-rüpa-gosvämi-caraëaiù
çrémhamädhava-dänakelikaumudy-ädi-gatänäà
samarthä-rati-viläsa-rüpüpe çré-smaraëa-maìgale pratijïätam—
yä sädhyä prema-sevä vraja-carita-parair gäòha-laulyaika-labhyä
| sä syät präptä yayä täà prathayitum a
n
laghutvam atra yat proktaà tat tu präkåta-näyake | na kåñëe
rasa-niryäsa-svädärtham avatäriëi || [u.né.1.21]
a
tyasyäpräkåtatvena nityatvät prakaöitaupaptvena2
parama-prayojakatvam | tathä
tad gokulämbuja-dåçäà kulam antareëa | äçaàsayä rasa-vidher
avatäritänäà kaàsäriëä rasika-maëòala-çekhareëa || [u.né. 5.3]
ity atra paroòhätvasya
rasa-vidhy-apara-paryäya-rasa-niryäsa-nimittatvena rasa-niryäsasya
çré-kåñëa-rasika-maëòala-çekhara-nimittatvena
paroòhätvaspparamotkarñasya
tan-nimittaka4-çré-kåñëa-rasika-maëòala-çekharasya cäbhävaù | atas
tayornityatvam | tena yogamäyäyä nityaà parama-prayojakatvam äyätam
| rasa-niryäsas tv asamarthä-rati-rüpaù | raso6 nityaù kim uta
rasa-niryäsaù |
a-lélä-mayaà çré-géta-govinda-çré-vidyäpati-kåta-géta-caya-ç
ryäsa-nimittatvena | |
atyayoù | ù |
1 älambanädi-jäti-bhedät | 2 samartha-rati-rüpa-rasa-ni3
paramotkarñasyäbhävaù 4 rasa-niryäsa-nimittaka- 5 parakéyätvaupap6
çåìgära-rasa
-
sastomaà håtvä madhuram upabhoktuà kam api yaù1 |
rthe5 dämpatye samarthä syäd iti athanaà
pravartaka-jana-bhrämakatväd anupayuktam | dämpatye yadi samarthä
syät tadä
çré-kåñë aà vinä priyänabhirucita-prakäçanät | anabhirucitatvaà
yathä,
ti lalitä-våndäbhyäà calitä)
ati | çré-kåñëäsnigdhatvena
riyäëäm apakarñaç ca jäyate | vyatireke doñam uktvä siddhäntam
äha, mayä parokñaà bhajatä itaiñitvät parama-snigdhatvam |
udarkä
apäraà kasyäpi praëayijanavåndasya kutuké rarucaà sväm ävavre
dyutim iha tadéyäà prakaöayan sa devaç caitanyäkåtir atitaräà naù
kåpayatu ||
ity anirvacanéyäpära-rasa-stomäsvädana-para-
çré-mahäprabhu-kåta-nirantara-tat-tad2-äsvädanänupapattiù |
dämpatyaà3 yeñäà4 bahiraìga-janänäà samädhänäyäpekñyaà tair
aiçvarya-maya-goloka-gataà tad utthäya samädheyam |
bahiraìga-janeñu samarthäyäù svarüpa-viläsa-nityatä-kathanena kià
prayojanam | tad-ak
asyaupapatya-prapaïcanena bäla-ceñöitam asnigdhatvaà6 ca syät |
prayojan
rädhikä— (apavärya sa-bhayam) sahi, parittähi, parittähi | esä
käla-rattéva däruëä buòòhiyä maà diööhavadé |7 (ikåñëaù— (apavärya)
mama saìgamämåta-rasam ity atra jaöilä vyäghré-cakitä tåñitäpi tan
na jighåkñati8 iti | [vi.mä. 5.54]
kåñëaù— (svagatam) hanta, svaräd abhimanyum abhijïäya kätareyaà
priyä yañöivad bhümau nipapäta ity ädi | [vi.mä. 7.56ff]
arasikatvaà ca prayojanaà vinä svänabhirucita-prakäçanät |
lélä-viçeña-kautukärtham iti cettat tu kautukaà tatas tataù
pürva-käraëäd akautuke paryavasyp
tirohitam iti çré-kåñëasya çré-vraja-devéñu
para-mahnusandhänätiçayät9 parama-prayojaka-ceñöitatvaà ca |
çåìgära-rasa-sarvasvaà çikhi-piccha-vibhüñaëam |
aìgékåta-naräkäram äçraye bhuvanäçrayam || [kå.ka. 93]
ädhänärthaà svéyätvaà kathanéyam, na tu mänävåtyähety ata evaà
na ha—dämpatyam iti |
avyam evam ity atra doñam äha | tad-arthe
bahiraìga-jana-samädhänärthe |
mäà dåñöavaté | öam |
hä-kuraìgéyam || [vi.mä. 7.54]
1 caitanyaù | 2 géta-govinda-vidyäpati-kåta-géta-näöakädénäm | 3
nanu bhavatu mahäprabhor äsvädanéyaà, kintu nijopäsyaà prakäçanasya
sarvatränupayuktatväd gopayen mätå-järavad ity ädinä
bahiraìga-samvaktavyam ity ä4 paëòitänäm | 5 nanu
karëa-viddha-kadala-hasta-nyäyena prakäräntareëa pravartya tasya
bhävi-hitärthaà vastu-dvärä bhaviñyatéti viçväsa-janakatvena vakt6
arasikatvam adhératvam iti yävat | 7 sakhi, pariträyasva
pariträyasva | eñä käla-rätrir iva däruëä våddhä 8 mama
saìgamämåta-rasaà na jighåkñati na ca jihäsati
prakajaöilä-vyäghré-cakitä tåñitä räd9 bhadränusandhänätiçayät
|
-
iti parama-rasika-çiromaëitvaà çåìgära-rasa-sarvasvam iti
çåìgärasya sarvasvaà niryrüpam | etad-anyathä-bhäve
svarüpänyathä-
äsa-
upapatya-prakäçanasya parama-prayojakatvena tat-t-siddhyä1
tat-tad-dhäniù2 | tasmäd dämpatye samaïjasaiva na tu samartheti |
punaç ca
atä | tasmäd
a tu
n5 näbhaviñyat | mukhya-samaïjaseti saàjïäbhaviñyan na tu
samartheti | yady asämaïjasyam anupäd nupädeyatvaà gamyaà syät |
tasmät maïjasyaà6 nityam | païcama-puruñärtha-sära-rüpatväd
asamaïsaseti saàjïä na jätä kintu samartheti7 |
virodhälaìkåtir iti çré-samarthäà samäçritä ||37||
jéva-gatam aupapatyaà ghu, çré-kåñëa-gataà tu
tan-mahä-bhäva-sädhakatvät paramopädeyam iti | çré-
kåñëasyaupapatyaà äà parakéyätvaà nirupamam | çré-vraja-devénäà
parakéyätvam iva çré-kåñëasyaupapatyaà nirupamam |
çré-vraja-devénäà par
pürva-rägas tathä prauòha utkaöä vyabhicäriëa ||39||
pürva-rägasya prauòhatvät prauòhä mänädikäbhidhaù |
prau |40||
bhävaù| | ata eva çré-vraja-sundaréëäà paramotkarñaù | ata eva
samarthä-nimittatavyatireke doñaù | kià ca dämpatye yadi samarthä
syät tad-aupapatya-nimitta-léläyä | pratéyamäna-kädäcitkatayä
lélä-dvairüpyeëa3 tad-eka-vidhatä-hänyä turéyatä-häneù
käraëatäpätät çré-kåñëasyäàçatäpattiù | siddhäntaù— ete cäàçakaläù
puàsaù kåñëas tu bhagavän svayam [bhä.pu. 1.3.28] iti
çré-kåñëasyänanyäpekñi-turéyatä | tayaupapatya-nimitta-léläyäù
käraëätitattvena kädäcitkatva-pratéyamänatäyä abhäväd
dedépyamäna-nityatä | tayä léläyä advairüpyeëaika-vidhdämpatye
samaïjasaiva na tu samartheti | yadi samarthäyäà sämaïjasyaà
präyikam asämaïjasyäà kädäcitkaà, tadä näyikä-präyetivat
samaïjasä-präyeti saïjïäbhaviñyan nsamartheti | yadi sämaïjasyam
upädeyam asämaïjasyam anupädeyaà tadä kädäcitkam4 api ta
eyaà tadä kädäcitkaà kathaà syät kädäcitkatvenä kädäcitkatäm
ananam ataj-jïatä-sücakam | ata eväsä
asamaïjasäpi bhajate sämaïjasyaà mahat sadä |
niñpéòanät tilät tailaà sikatäto na tat tataù | éçäj jévas tathä
viçvaà jéväd viçvät kvacin na saù |
samaïjasä samarthätaù samarthä na tataù kvacit ||38|| sadä
sämarthya-prakaöatvät samartheti saàjïä | sämarthyasya sadä
prayojakatvätsadäpekñitatvam | prayojanaà çré-vraja-sundaréëäà
çré-kåñëasya ca
paramänanda-camatkära-präpaëa-paramotkarña-niñpädana-rüpam | yathä
kñut-pipäsädayo jéva-dharmäs ta eva çré-kåñëa-gatäù
parama-prema-vaçyatä-sädhakatvät paramopädeyäù, tathä la
nirupamam | çré-kåñëasyaupapatyam iva çré-vraja-devén
akéyätvaà nirupamam çré-kåñëasyaupapatyam iva |
mahä-bhävas tathoddépta-sudéptau sättvikottamau |
òhäù sambhoga-bhedäç ca rägaù käñöhäà paräà gataù |
hyä |
igdhatvärasikädé.näà ca hänir eva matä | öe svakéyeti |
tyam | |
uñärthaù premä | tat-säro mahä-bhävas tat-svarüpatvät |
1 nityaupapatya-nitya-parakéyä-nitya-samarthänäà snigdhatvaà
rasikädeç ca sidd2 patitva-svéyätva-samaïjasätvänäm asn3 prakaöe
parakéyä, apraka4 präkaöyenaupapa5 asämaïjasyam 6 samarthäyäù | 7
païcama-pur
-
çré-samarthäà vinä na syuù prauòhäù premädayas tathä |
utkarñaù paramo rägänugä-rüpaà ca sädhanam |
nimittaà rati-bhedänäà sarveñäà bheda-käraëam ||44|| iti |
çré-mukundaà prabhuà vande yasya smaraëa-mätrataù | svarüpaà
çré-sama avam äcaret ||45||
atra tåtéya-raty-avakara-nirasanaà jätam |
iti samaïjasä-samarthä-svarüpa-prakäçanam tåtéyaà pürëam
|| 1.3 ||
-o)0(o-
räsa-dänädi-léläç ca tathä kuïjädi-kelayaù ||41||
vraja-devé-gaëotkarño mahiñé-vargatas tathä |
tathä pürëatamatvaà ca çré-kåñëasya çucer1 ataù ||42||
samarthäyä nimittaà syäd aupapatyaà paraà hare ||43||
nimittasyaupapatyasya vyatirekän na sä2 bhavet |
rthäyä hådi täëò
1 çåìgärasya | 2 samarthä |
-
(1.4)
atha kämänugä-svarüpa-prakäçanam
çrémat-kämänugaà vande yasyäù pravyaktaye svayam |
çré-nanda-nandano gauòe çré-gaura-vidhutäm agät ||46||
sä kämarüpä sambhoga-tåñëäà yä nayati svatäm | yad asyäà
kåñëa-saukhyärtham eva kevalam udyamaù || [bha.ra.si. 1.2.283]
iti lakñitä käma-rüpä samarthä-para-paryäyä, dvayoù
samäna-lakñaëatvät | tathä hi samarthä-lakñaëam—
kaïcid viçeñam äyantyä sambhogecchä yathäbhitaù | ratyä
tädätmyam äpannä sä samartheti bhaëyate ||
sarvädbhuta-viläsormé-camatkära-kara-çriyaù |
sambhogecchä-viçeño’syä1 rater jätu na bhidyate || [u.né. 14.52-53]
iti |
ata eva samarthänugaiva kämänugä | samarthänugayaiva
samarthä-präptyä tad-viñaya-çré-nanda-nandana-präptiù |
samaïjasänugä tu vaidhé | asyäà2 çästroktäyäù prabaläyäù patir eva
guruù stréëäm ity ädi-maryädäyä anukaraëät |
tat-tad-bhävädi-mädhurye çrute dhér yad apekñate | nätra çästraà
na yuktià ca tal lobhotpatti-lakñaëam || [bha.ra.si. 1.2.292]
iti lakñitasya kämänugä-nimittasya lobhasyäbhäväc ca |
çästroktayä prabalayä tat-tan-maryädayänvitä | vaidhé bhaktir
iyaà kaiçcin maryädä-märga ucyate || [bha.ra.si. 1.2.296]
iti nirukti-vyäpteù | anyathä samarthotkarñasyäprayojakatväc ca
|
kämänugä-svarüpävagame yatnaù sudurlabhe | kartavyaù sarvathä
vijïais tac chraddhä-väsitäntaraiù ||47||
asyä3 vyavasthä saàlekhyä sädhanänäà catuñöaye | ataù samäsataù
proktaà svarüpa-mätram atra hi ||48||
atra prathama-sädhanävakara-dvitéya-sädhanävakara-nirasanaà
jätam | iti kämänugä-svarüpa-prakäçanaà caturthaà pürëam |
dvairüpyaà4 vimataà spañöaà sthäna-lélä-gataà bhavet | 1
samarthäyäù | 2 samaïjasäyäm | 3 kämänugäyäù | 4
prakäçana-catuñöayasyänte’nuvädam äha | spañöa-vimataà
dhäma-lélä-dvairüpyasya samarthäyä
upapatné-bhäväbhimänätmaka-patnébhäväbhimänätmakatväbhyäm iti |
bhuvi våndävanaà nityaà våndävanaà ceti
-
dvaividhyaà1 tad gataà güòham atigüòhaà krameëa tat ||49||
sädhya-sädhanagatvena2 tri-vidhaà tad dvidhä3 punaù |
nirastaà vimataà spañöam ädye tatra catuñöaye ||50|| tat tu
spañta-vimata-nirasanaà sädhya-gatam upapatné-bhäväbhimänätmatayä
patné-bhäväbhimänätmatayä samarthäyä dvairüpyaà yat tasya vimatasya
khaëòanena siddham | samarthäyä dvairüpya-rüpasya vimatasya
khaëòanena tad-anugäyäù kämänugäpara-paryäyäyä
dvairüpya-rüpa-vimata-khaëòanät sädhana-gataà tu tat sutaräà jätam
| tat tu samarthä-rati-dvairüpya-rüpa-vimata-khaëòanena niräkåtaà
jätam |
prajïayäsya catuñkasya svarüpäëäà kilägrataù | vailakñaëyaà
subodhyaà syäd ädau tal likhitaà tataù ||51||
iti svarüpa-prakäçanaà catuñöayam pürëam ||
||1.4 ||
-o)0(o-
våndävanasya dvairüpyam | lélä parakéyä lélä svakéyä | dhämno
dvaividhyaà prapaïca-gocarägocaratväbhyäm iti güòha-vimatam |
léläyä dvaividhyaà viçva-nimitta-léläyä yogäyogäbhyäm ity
atigüòha-vimatam | 1 dhäma-lélä-gatam | dhäma-gataà dvaividhyaà
güòha-vimatam | lélä-gataà dvaividhyam atigüòha-vimatam iti | 2
samarthä-gatatvena samarthänugä-gatatvena | 3 vimatasya |
-
(2)
atha vailakñaëya-catuñöayam |
çrémad-rüpa-padämbhoja-dvandvaà vande muhur muhuù |
mahä-bhränti-haraà yasya sphuraëaà hådaye sakåt ||1||
(2.1)
tatra rati-vailakñaëya-hetukam çré-vraja-golokayor vailakñaëyam
| yathä bhägavatämåte—
yat tu goloka-näma syät tat tu gokula-vaibhavam | [la.bhä.
1.5.498] tad-ätma-vaibhavatvaà ca tasya tan-mahimonnateù ||
[la.bhä. 1.5.502]
asyärthaù | gokula-vaibhavaà1 gokulasyaiçvarya-prakäça-rüpam |
tasya gokulasya tad-ätma-vaibhavatvaà, tad golokam ätmanaù svasya
vaibhavaà yasya2 tat tad-ätma-vaibhavaà tattvam | tan-mahimonnates
tasmäd golokän mahimonnater hetoù | atra3 vyatireka-pradarçanam |
anyathä golokasya gokuläprakaöa-prakäçatve sati
sthäna-catuñöayatväsiddheù | yady aprakaöatvena sthäna-påthaktä
tadä madhu-puré-dvärakayor aprakaöa-prakäçäbhyäà sthäna-ñaökatä
syät | kathäà yasya väsaù purähnädau khyätaù sthäna-catuñöaye iti
sthäna-catuñöayatä | gokulasyäprakaöa-prakäçaù kaçcid vartata iti
kecit kathayiñyantéty äçaìkya sthäna-catuñöayatvaà pradarçya
tan-mataà niräkåtam iti | golokasyaiçvarya-prakäça-rüpatvaà, yathä
çré-daçame—
nandas tv aténdriyaà dåñövä loka-päla-mahodayam | kåñëe ca
sannatià teñäà jïätibhyo vismito’bravét || [bhä.pu. 10.28.10]
aténdriyam adåñöa-pürvam | vismitaù
parama-mädhuryäviñöatvenaiçvaryänusandhänäbhävät | ata eva
çré-nandädénäm aiçvarya-darçana-saìkalpo jäto na tu
mädhurya-darçana-saìkalpaù, tasya4 svata eva nirantaräsvädanät |
yathä tatraiva tad-anantaram,
te cautsukya-dhiyo räjan matvä gopäs tam éçvaram | api naù
svagatià sükñmäm upädhäsyad adhéçvaraù || [ bhä.pu. 10.28.11]
sükñmäm asmäbhir abhisandhätum açakyäm | ye yathä mäà
prapadyante täàs tathaiva bhajämy aham iti vacanäd aiçvaryaà
çré-kåñëo darçitavän | yathä tatraiva
iti svänäà sa bhagavän vijïäyäkhila-dåk svayam |
1 goula-vaibhavam ity äder vyäkhyä çré-mukunda-däsa-gosväminä
kåteti bhaëyate | 2 gokulasya | 3 padye | 4 mädhuryasya |
-
saìkalpa-siddhaye teñäà kåpayaitad acintayat || [ bhä.pu.
10.28.12] kåpayä bandhu-janocita-snehena | yathä bandhu-janänäà
yaträbhiläño jäyate tad avaçyam eva smpädayati tadvat | yadyapi
çré-nanda-nandanasya tatro1pädeya-buddhir nästi tathäpi teñäm2
atyägrahaà dåñövä çré-gokulasyaiçvarya-rüpaà golokaà darçayitvä
teñäà mädhuryaika-ruci-svabhävät taträrucim udapädayat | yathä
çré-stava-mäläyäm—
loko ramyaù ko’pi våndätavéto nästi kväpéty aïjasä bandhu-vargam
| yo vaikuëöhaà suñöhu sandarçya bhüyo goñöhaà ninye pätu sa tväà
mukundaù || [chando’ñöädaçakam, 29]
kià ca, nandädayas tu taà dåñövä paramänanda-nirvåtäù [bhä.pu.
10.28.18] ity atra paramänanda-nirvåtir loko ramyaù ko’pi
våndätavéto nästi kväpéti nirdharaëäj jätä | golokasya gokulän
nyünatvena pramäëaà yathä çré-bhägavatämåte tad-anantaram, yathä
pätäla-khaëòe—
aho madhupuré dhanyä vaikuëöhäc ca garéyasé | dinam ekaà
niväsena harau bhaktiù prajäyate || [la.bhä. 1.5.503] evaà
sapta-puréëäà tu sarvotkarñaà tu mäthuram | çrüyatäà mahimä devi
vaikuëöha-bhuvanottamaù || [la.bhä. 1.5.505]
vaikuëöha-çabdenätra golokaù kathyate | tasyaiva gokulän
nyünatvenätrodäharaëéyatvät kåñëa-vaikuëöhatvena khyätatväc ca |
atra çré-svämi-pädänäà sammatiù—
añöäviàçe3 tato nandänayanaà varuëälayät | vaikuëöha-darçanaà
cätha gopänäm anuvarëyate || iti |
darçayämäsa lokaà svam [bhä.pu. 10.28.14] ity atra vyäkhyätaà
ca—lokaà vaikuëöhäkhyam | ata eva gosvämi-pädair uktaà
çré-stava-mäläyäm yo vaikuëöhaà suñthu sandarçya iti | madhupuré
viàçati-yojantmikä | tataù purätmakäd api mäthuräd golokasya
nyünatvam ägatam | ata eva çré-däsa-gosvämi-pädair uktaà
çré-muktä-carite—
vaikuëöhäj janito varä madhupuré taträpi räsotsaväd våndäraëyam
udära-päëi-ramaëäd aträpi govardhanaù | rädhä-kuëòam ihäpi
gokula-pateù premämåtäplävanät kuryäd asya viräjato giri-taöe seväà
viveké na kaù ||
däna-keli-kaumudyäà ca,
ämnäyädhvara-tértha-mantra-tapasäà svargäkhila-svargiëäà
siddhénäà mahatäà dvayor api tayoç cic-chakti vaikuëöhayoù |
1 goloke | 2 upanandädénäm | 3 adhyäye |
-
véryaà yat prathate tato’pi gahanaà çré-mäthure maëòale dévyaty
atra tato’pi tundilataraà våndävane sundare || [dä.ke.kau. 77]
anayoù padyayor vaikuëöha-çabdena kåñëa-vaikuëöhaù kathyate |
çré-kåñëa-janmäbhävasya mäthura-maëòala-spardhä-viñayatvasya
cänya-vaikuëöhe kathanänupayogät | çré-däsa-gosvämi-pädair
uktam,
vaikuëöhäd api sodarätmaja-våtä dvärävaté sä priyä | yatra
çré-çata-nindi-paööa-mahiñé-våndaiù prabhuù khelati ||
[vraja-viläsa-stava 5] iti | atra çré-dvärakäto’pi
kåñëa-vaikuëöhasya nyünatä spañöä |
anya-vaikuëöha-çré-dvärakä-spardhänupayogät | sitopalä1-våkña
ivälaukikatvam eva laukikatvaà bhavati | sitopalä våkñaù punaç cet
prakåtià präpitaù sa sitopaleva laukikatvaà punar alaukikatvaà
bhavatéti mataà, naçvara-väda-dattävasaram ato heyam |
doñä2pakaraëena guëädhänena välaukikatvaà tv asyaikasyäpi
pürvävasthät utkarñaù prajäyate | yathä hemno brähmaëa-kumärasya
kramata iti mataà ca präkåtatväpätenaika-rasatva-hänyä ca
naçvara-väda-dattävasaram ato heyam | ata
eväntar-bhüta-paramälaukikatvena3 laukikatvena4 ca kevalena5
paramälaukikatvena6 sadä-påthaktayä çré-vraja-golokayor
vailakñaëyam | yathä cintämaëy-ädénäà goloke’nuväda-rüpatvaà
çré-vraje vidheya-rüpatvam | goloke teñäm anuväda-rüpatvaà, yathä
brahma-saàhitäyäm,
çriyaù käntäù käntaù parama-puruñaù kalpa-taravo drumä bhümiç
cintämaëi-gaëa-mayé toyam amåtam | kathä gänaà nätyaà gamanam api
vaàçé priya-sakhé cid-änandaà jyotiù param api tad äsvädyam api ca
|| sa yatra kñéräbdhiù sarati surabhibhyaç ca sumahän
nimeñärdhäkhyo vä vrajati na hi yaträpi samayaù | bhaje çvetadvépaà
tam aham iha golokam iti yaà vidantas te santaù kñiti-virala-cäräù
katipaye ||
asyärthaù—çriyo’nuväda-rüpäù7, käntä vidheya-rüpäù1 |
parama-puruño’nuväda-rüpaù känto vidheya-rüpaù |
kalpa-taravo’nuväda-rüpä, drumä vidheya-rüpäù | bhümiç
cintämaëi-gaëa-
1 nanu gokulasya vaibhava-rüp goloka iti yad uktaà bhavatä tad
ayuktam | mayä yad uktaà golokasya prakaöa-prakäça-rüpaà gokulaà,
tad eva yuktam | yataù sitopalä-nirmita-våkñasyeva
svarëa-nirmita—kuëòalasyeva ca | sitopaläyä anäditvaà svarëasya
nityatvaà, våkñasyänityatä kuëòalasya vikäryatä-nityatä ca yathä,
tathä gokulasyäprakäçatve’nityatä golokasyäprakäçatvena nityatä |
ata eva yathä golokanäthasya nara-lélätväbhävena vrajam ägatya
nara-léläà kåtvä punas tatra sa yäti, tathä dhämnaù
prakaöa-prakäçatvaà bhütvä punar goloke gatväntar-bhüto bhavati |
vraje tu viñëu-kåta-lélä-mähätmyam asti loka-pävanäya
tértha-rüpeëeti cet tatra vädina uktyä vädinaà
samädadhäti—sitopaleti | 2 vedänta-matam | 3 vrajasya
svarüpa-lakñaëam etad iti yävat | 4 vrajasya taöastha-lakñaëam etat
| 5 golokasya taöastha-lakñaëam etad iti yävat | 6 golokasya
svarüpa-lakñaëam etat | 7 vyakta-rüpäù |
-
mayéti cantämaëi-gaëa-svarüpatvam anuväda-rüpaà, bhümir
vidheya-rüpä | amåtam anuväda-rüpaà, toyaà vidheya-rüpam |
gäna-nätye anuväda-rüpe, kathä-gamane vidheya-rüpe | priya-sakhy
anuväda-rüpä, vaàçé vidheya-rüpä | cid-änandam anuväda-rüpam,
jyotir vidheya-rüpam | param anyad api tathäsvädyam api ca
vidheya-rüpam tac cid-änandam anuväda-rüpam evam anyad api jïeyam |
çré-vraje tv etad vaiparétyam2 | yathä çré-bilvamaìgale,
cintämaëiç caraëa-bhüñaëam aìganänäà çåìgära-puñpa-taravas
taravaù suräëäm | våndävane vraja-ghanaà nanu käma-dhenu- våndäni
ceti sukha-sindhur aho vibhütiù || [bha.ra.si. 2.1.173]
asyärthaù | caraëa-bhüñaëam anuväda-rüpaà cintämaëir
vidheya-rüpaù | çåìgära-puñpa-taravo’nuväda-rüpäù suräëäà taravo
vidheya-rüpäù | vraja-ghanam anuväda-rüpaà käma-dhenu-våndäni
vidheya-rüpäëi | vraja-sthänäà parikaräëäà
mädhurya-premotpädita-sarvotkåñöatvänubhavavatäà
tat-tad-eka-bhoktåtvenänuväda-rüpärthänäm anusandhänaà, na tu
vidheya-rüpärthänäà çré-bilvamaìgalädénäm aiçvaryänusandhänät
teñäm3 arthänäm apy anusandhänam | nanu çré-vraja-golokayoù
påthaktayä sthäna-catuñöayaà kathitam | tarhi golokasya kutra
sthitiù ? ekatra sthityä sthäna-catuñöayatväsiddheù4 | taträha
parama-vyomopari | yathä çré-brahma-saàhitäyäm,
goloka-nämni5 nija-dhämni tale ca tasya6
devé-maheça-hari-dhämasu tatra tatra | te te prabhäva-nicayä
vihitäç ca yena govindam ädi-puruñaà tam ahaà bhajämi || [5.43] iti
|
çré-bhägavatämåte pädmoktiç ca yathä—
atha7 tatrasthä8 nanda-gopädayaù sarve putra-därädi-sahitä
väsudeva-prasädena divya-rüpa-dharä vimänam ärüòhäù
parama-vaikuëöha-lokam aväpuù | [pa.pu. 6.279.27, la.bhä. 1.5.487]
iti |
1 avyakta-rüpäù | 2 golokasyänuväda-rüpatvaà vraje tu
vidheya-rüpatvam | 3 cintämaëy-ädénäà vidheya-rüpärthänäm | 4
pürvoktaà yad gokule’ntarbhüta-vaibhava-svarüpaà tad eva goloka iti
cet, tadä sthäna-ñaökatä bhavati | ekatra sthityä
sthäna-catuñkatäsiddhir ity arthaù | 5 brahmäëòäd brahmamaya-dhäma
| tad upari maheça-dhäma | tad-upari hari-dhäma para-vyoma |
tad-upari golokaù | 6 golokasya | 7 nanu, parama-vyomopari
goloka-sthitir iti brahma-saàhitä-vacanenodähåtä | tadä
pädmokta-vacanena kathaà nandädénäà vaikuëöha-gamanaà darçitam iti
cet taträàçäbhipräyeëa prakaöa-käle ya ägatäs te väsudeva-prasädena
kåtärthébhütä ye droëädyä avätarann iti vakñyamäëa-pramäëena jïeyäù
| tad eva goloka-gatatvena svayaà pramäëayati yathätheti | 8
vrajasthäù |
-
vinaikatva1-pradåñöià vai prakäçatvaà na sidhyati |
iti gokula-golokanäthaikatva-pradarçanam ||2|| ata eva
gokulanätha-golokanäthayor ekatva-vyaïjikä lélä spañöä | ata eva,
muïi nä jänimu nä jänibe gopé gaëa [cai.ca. 1.4.27] iti
spañöa-lélänusäreëa golokanätha-väkyam | yathä, mat-kämä ramaëaà
[bhä.pu. 11.12.13] ity ädi dvärakä-nätha-väkyam | yathä
dvärakä-näthe nanda-nanda-näveças tathä goloka-näthe
nanda-nandanäveçaù | ata eva, gaccha devi vrajaà bhadre gopa-gobhir
alaìkåtam [bhä.pu. 10.2.7] ity ädi spañöa-lélänusäreëa
golokanäthasyaiva väkyam | tayoù påthaktva-vyaïjikä lélä güòhä |
tatra spañöä dvi-vidhä, çré-goloka-gatä çré-vraja-gatä ceti |
tatra2 goloka-gatä kevala-kaiçora-gatatvenaika-vidhä |
çré-vraja-gatä tu tri-vidhä, bälya-gatä paugaëòa-gatä
kaiçora-gateti | tatra3 kaiçora-gatäyäù kädäcitkatve
bälya-paugaëòa-gatayoù kädäcitkatvaà syät | ata eva kaiçora-gatä
lélä nityä | ata eva güòha-lélänusäreëätra kärikä—
vrajeçäder aàça-bhütä ye droëädyä avatäran | kåñëas tän eva
vaikuëöhe prähiëod iti sämpratam || [la.bhä. 1.5.488]
vaikuëöhe goloke | pürvaà, aho madhupuré ity ädi padyäbhyäà
vaikuëöhasya golokatayä pradarçitatväd atra4 parama-vaikuëöha-loke
goloka iti na vyäkhyätam | nanu goloka-gata-kaiçora-léläyä
vayaso vividhatve’pi sarva-bhakti-rasäçrayaù | dharmé5 kiçora
eväyaà nitya-lélä-viläsavän || [bha.ra.si. 2.1 63]
iti vacanäd bälya-paugaëòa-viläsa-valitatvena
vraja-gata-bälya-paugaëòa-lélayoù kädäcitkatve ko doña iti cet
taträha, yathottaram asau sväda-viçeñolläsa-mayy api [bha.ra.si.
2.5 38] iti väkyäc chåìgärasya sarva-rasa-guëavattve’py anyeñäà
vatsalädénäà rasänäà nityatvavat kiçorasya dharmitve’pi
bälya-paugaëòa-tat-tal-lélänäà nityatvam | kintu6
goloka-gata-kaiçora-léläyä aiçvarya-mayatvät tad-valitasya
golokanäthasya dharmitva-sambhävanä kutaù7? spañöa-léläyäà
vyatirekaù | anyathä çré-kåñëo’yaà näräyaëasya viläsé, goloko’sya
parama-vyomopari vartata iti dåñöyä yä bahir-mukha-janänäà
pravåttiù sä durghaöä syäd iti | çré-vrajasya golokät påthaktä,
yathä tatraiva tad-anantara-kärikäyäm,
preñöhebhyä’pi priyatamajanair gokulaväsibhiù |
1 nanu, dhäma-lélä-parikaräëäà sarveñäà cet påthaktä-cintyatä
nityatä ca tadäcintya-çakti-sarva-sambhakatvena katham
ägatyaikatva-präptatvaà, påthak kathaà na vilasitatvam iti cet,
tatra prakäçitva-jïäpanäyäntaraìga-bahiraìga-präpty-upadeçäya cety
äha vinaiketi | 2 spañöäyä dvaividhye | 3 nanu vraja-gatä
trividhäpi tan-madhye kaiçora-gatä tu goloke nityä | vraje tu
tat-prakäçatvena tadä gamanägamane na kaiçora-gatäyäù sthäyitä jätä
| ata eva prakaöa-samaye kadäcit kiçoratä, na tu sadä kiçoratä
vraja iti cet taträha—tatreti | 4 kärikäyäm | 5 bälya-paugaëòayor
dharmaù kaiçore vartata ity arthe dharmé | 6 nanu kiçorasya
dharmitve’péti yad uktaà bhavatä tan mamaiva mata-poñakam |
goloke’pi kiçorasya sadä nityatä | ato goloka-gata-kiçorasyeva
dharmitvaà vraja-gata-bälyädénäm iti cet tatra na hi nahéty
äha—kintv iti | 7 kadäcid api nety arthaù |
-
våndäraëye sadaiväsau vihäraà kurute hariù || [la.bhä.] iti
vyatirekaù | anyathä
brahmäëòäntarvarti-nåloka-madhyastha-çré-vrajendra-nandanatvena
çré-kåñëa-manuñyatvasya yä sadä sphürtis tasyä abhävaù | tasmin1
sati ayam éçvaro vayam asya2 çaktaya iti buddhyä rateù
samarthätva-hänyä gauëa-samaïjasätväpätaù | golokasya
päramaiçvarya-mayatvasya parama-vyomopari-sthiteç ca sadä sphürtyä
tad-gata-parikaräëäà çré-näräyaëasya viläsé çré-kåñëo’yam asmäkaà
prabhur iti sadä sphürti, na tv ayam asmäkaà sakhä putraù
praëaya-viñaya-känto vety ädi-sphürtiù | yathä vaikuëöhaà gatasya
gopa-kumärasya çré-näräyaëe tat-tal-lélä-karaëe’pi3 na tathä
sphürtiù | tad yathä båhad-bhägavatämåte—
tarhy eva sarvajïa-çiromaëià prabhuà vaikuëöha-näthaà kila
nanda-nandanam | lakñmy-ädikäs täù kalayämi rädhikä- mukhäç ca
däsädi-gaëän vrajärbhakän || tathäpy asyäà vraja-kñamäyäà prabhuù
sa-parivärakam | viharantaà tathä nekñe khidyate smeti man-manaù ||
kadäpi tatropavaneñu lélayä tathä lasantaà niciteñu go-gaëaiù |
paçyämy amuà karhy api pürvavat sthitaà nijäsane sva-prabhuvac ca
sarvathä || tathäpi tasmin parameça-buddher vaikuëöha-lokägamanaà
småteç ca | saïjäyamänädara-gauraveëa tat-prema-hänyä sva-mano na
tåpyet || [bå.bhä. 2.4.110-113] iti |
kvacid aiçvarya-sämyena dhämnoù prathama-turyayoù |
aikyaà darçitam indrädyair mädhuryäëäm akovidaiù ||3||
bahir-mukha-pravåtty-arthaà kvacit tena4 tayor5 hi tat |
taj-jïenäpi darçayatä vailakñaëyam adarçitam ||4||
kià ca,6 goloke räsa-dänädi-lélä na santi |
samaïjasä-rati-matébhiù sva-strébhé
räsa-dänädi-lélä-karaëasyäyogyatvät, äsäà lélänäà
mahä-bhäva-viläsa-rüpatväc ca | ato dvärakäyäm äsäm7 açravaëäc ca
goloka-gata-lakñmé-cayasya samaïjas-aratimattvam8 | çriyaù käntäù
käntaù
1 manuñyatvasya sphürty-abhäve | 2 kåñëasya | 3
nanda-nandana-lélä-karaëe’pi | 4 aiçvarya-sämyena | 5
vraja-golokayoù | 6 pürvaà yad uktaà golokanäthasya
manuñyatväbhäväd dharmi-kiçoratva-sambhävanä nästi tad eva
draòhayati kià ceti | 7 räsädi-lélänäm | 8 yuktam |
-
parama-puruña ity ädi lakñmé-sahasra-çata-sambhrama-sevyamänam
ity ädi-padya-vyakta-patné-bhäväbhimänasya
samaïjasä-svarüpa-lakñaëa-rüpatvät |
äsäà goloka-lakñméëäà rater asyä vivecanam | dvitéye’nantare1
jïeyaà vailakñaëye samudgatam ||5||
golokasya gokulät påthaktvasya prayojakatvaà, çré-kåñëaà
parameçvara-buddhyä bhajatäà çré-vraja-präpty-ayogyatayä tatraiva
gateù |
çrémad-gokula-goloka-präpti-kärakayor dvayoù | vailakñaëyaà
sädhanayor lekhyaà turye catuñöaye ||6||
samarthäd vairüpya-khaëòana-siddha-sthäna-dvairüpyäbhäväd
eka-rüpasya dvaividhya-nirasanaà na syäd ata ekasyaiva sthänasya
prakaöatväprakaöatväbhyäà kramataù çré-vrajatayä golokatayä
dvaividhyam astv ity äçaìkya vailakñaëya-prakaöanena
çré-vraja-golokayor dvairüpya-pradarçanam |
golokasya påthaktäà çré-granthakådbhiù sphutaà vrajät |
dvaividhyaà çré-vrajasyäsya darçayadbhir niräkåtam ||7||
arthäpattyälaìkäreëa kaimutya-nyäyena ca
spañöa-vimata-nirasana-siddhiù sutaräm atra tåtéya-vailakñaëye ca
dvitéya-nirasane ca jätä | atra dvitéya-dhämävakara-nirasanaà jätam
| tena caturtha-lélävakara-nirasanaà jätam | tena
caturtha-sädhanävakara-nirasanam api jätam |
iti vailakñaëya-catuñöaye çré-vraja-golokayor vailakñaëyaà
prathamaà pürëam |
||2.1||
-o)0(o-
1 prathama-vailakñaëyasya nikaöe |
-
(2.2)
atha parakéyä-tati-kätyäyané-vrata-para-kanyakä-tati-ratyor
vailakñaëyam
vande çré-rädhikädénäà ratim äsvädanaà vinä | nairapekñyaà yad
anyatra yasyä naiva manäk kvacit ||8||
yadi goloka-gatäsu çré-kåñëa-priyäsu mukhyä samaïjasä syät, tadä
dvärakäyäà päëi-grahaëädi-nara-léläyä aprayojakatvaà syät | yadi
çré-kåñëe pati-bhäväsu kätyäyané-vrata-paräsu kanyäsu
kevala-samaïjasä syät, tadä pracchanna-kämatäyä vrajotkarñasya
cäprayojakatvaà syät | yadi ca täsu samarthä syät, tadä parakéyänäà
kanyänäà parakéyätvasyäprayojakatvaà syät | yadi parakéyäsu kanyäsu
sarvathä samarthä syät, tadä paroòhätvasyäprayojakatvaà syät | yadi
kurukñeträdi-gatäsu paroòhäsu mukhya-samarthä syät tadä
vrajotkarñasyäprayojakatvaà syät | yadi1 vraja-devé-mätratvena
samarthä syät, tadä parakyätväder aprayojakatvena kià
parakéyätvädinä, svakéyätvädi kathaà na syät ? parakéyäëäà
paramotkarñasyya svakéyänäà tad-abhävasya hetu-bhüte krameëa
samarthä-samaïjase antaraìga-mano-våtti-viçeñayor na tu
kevala-päëi-grahaëa-tad-abhäva-mätrayor bahiraìgayoù
svéyätva-parakéyätva-hetutvät | äryä ced ativatsalä mayi muhur
goñöheçvaré kià tataù ity atra dévyaty atra na ced umä-vrata-phalaà
picchävatamsé patiù [u.né. 3.15] iti mano-våtter evodäharaëam | ato
yathä vaidhé rägänuga ceti sädhanasya dvaividhye’pi sthänänäà
cäturvidhyät tayoç catur-vidhyam apekñitaà syät | evaà
samaïjasä-samarthayor dvaividhye’pi svakéyäyäs traividhyena
parakéyäyä dvaividhyena2 samaïjasäyäs traividhyaà samarthäyä
dvaividhyam apekñitaà syät | svakéyäyäà samarthäyäù sad-bhäve
samaïjasä yä aprayojakatvaà syät | kià ca,3
goloka-gata-lakñmé-cayäd dvärakä-stha-paööa-mahiñé-cayasyotkarñasya
dvärakä-gata-paööa-mahiñé-cayäd vraja-sthänäà
kätyäyané-vrata-paräëäà kanyänäm utkarñasya parakéyäbhyaù
kanyäbhyaù sädhana-paräëäm api kim uta nitya-priyäëäà paroòhänäm
utkarñasya hetur apekñitaù prayojanaà cäpekñitam |
pätra4-vaiçiñöya-nimittodgata-rati-vaiçiñöyam evätra hetu-rüpam |
anyathä vraje svéyä vä parakéyä vä syäd vraja-sambandha-mätreëa
tayoù samarthä syät | dvärakäyäà svéyä vä parakéyä vä syäd
dvärakä-sambandha-mätreëa tayoù samaïjasä syäd ity evälikhiñyat |
na våndävana-gatäyäà çré-rädhikäyäà samaïjasäm adarñayiñyat |
kurukñetra-gatäsu5 rädhikädyäsu samarthäbhävam adarçayiñyat | vraje
kätyäyané-vrata-paräëäà kanyänäà parakéyänäà kanyänäà paroòhänäà ca
täratamyaà nädarçayiñyat | sa-gaëäà sveñöäà çré-rädhäà
kätyäyané-vrata-paräsu kanyäsv agaëayiñyat |
1 nanu dhämno vailakñaëyenaiva tat-sambandhena
tat-tat-parikaräëäà preyasénäà säjätyenaikasmin dhämni vartamänä
paroòhä vä kanyä vä sarväsäà rati-säjätyam eva nety äha yadéti | 2
mukhya-parakéyä gauëa-parakéyety evaà dvaividhyena | 3 nanu,
bhavatu svéyäyäà samarthä kintu çakti-çaktimator aikyäd
goloka-gatäëäà priyäëäà sarvata utkarña iti cet tatra nety äha kià
ceti | 4 nanütkarña-hetu-svarüpa-jïänaà kià tävad ity atra
pürvokta-rati-svarüpa-bheda eva päträdi-samasta-bheda-käraëam | tad
eva béjäìkura-nyäyenotkarña-hetutvena nirüpayati pätreti | 5
gauëa-samarthäsu
-
ata eva
samarthä-lakñaëa-vyatirekätiçaya1-kiïcid-anvaya2-kiïcid-vyatireka3-gamyä
rati-bhedäù prakäçyante | tatra samarthä-lakñaëa-vyatirekeëa
pratiyogitä-präpta-lakñaëasya gauëatayä tad-atiçaya-präpto gauëé
samaïjaseti rati-bhedaù | lakñaëa-gauëatvaà lakñita-gauëatvät | tat
tu nirantaraiçvaryänusandhänena rateù saìkocanän, na tu
sämaïjasya-gauëatvät | tal-lakñaëa-kiïcid-anvaya-präptaù samaïjasä
präyeti rati-bhedaù | tal-lakñaëa-kiïcid-vyatireka-präptaù
samarthä-präyeti rati-bhedaù | kià ca,4
tal-lakñaëa-präpta-svarüpa-käryayor ägantukatvena5 präpta6 ägantuké
samartheti rati-bhedaù | samarthotkarña-hetu-çré-vrajäd anyatra tu
tad-utkarña-hänyä tal-lakñaëa-gauëatväpattyä präpto gauëé
samartheti7 rati-bhedaù | tal-lakñaëa-mukhyatä-präptaù samartheti8
rati-bhedaù | tal-lakñaëa-vyatirekeëa
pratiyogitä-präpta-lakñaëa-präptaù samaïjaseti rati-bhedaç ca
mukhyatayä lakñita udähåtaç ca | paroòhänäà ratim apekñya
parakéyäëäà kanyänäà ratau kiïcid vaijätyam |
kätyäyané-vrata-paräëäà kanyänäà ratau kiïcit säjätyam9 | mahiñéëäà
ratau sarvathä vaijätyam, goloka-gata-lakñméëäà ratau sarvathä
vaijätyätiçayaù10 | krameëa patityäga-rüpäsämaïjasyäbhävät |
parakéyäëäà kanyänäà ratau kiïcit säjätyaà
loka-tyäga-rüpäsämaïjasya-sad-bhävät |
loka-dharma-pati-tyägäbhävena sarvathä sämaïjasyät sarvathä
sämaïjasye’pi åukmiëy-ädi-kåta-virodha-tiraskäräbhävät | ata eva
krameëa samyak sämarthyäbhävät kiïcit sämarthyät samyag
asämarthyätiçayät | ata eva krameëa kiïcin
nisarga-valita-svarüpotpannatvät kiïcit
svarüpa-valita-nisargotpannatvät sarvathä-mukhya-nisargotpannatvät
sarvathä-gauëa-nisargotpannatvät | ata eva krameëa
mahä-bhävopädänaà yogyatä-samyaktäyä abhävät kiïcid yogyatäyäù
sad-bhävät samyag ayogyatätaù11 samyag-ayogyätiçayät12 | paroòhäsu
nitya-priyäëäà ratim apekñya devénäà
çruti-muni-tad-itara-sädhaka-caréëäà ca ratau sarvathä säjätye’pi
nyünatvam | ä