-
çré-çré-gopäla-campüù
pürva-campüù1
(1)
prathamaà püraëam
çré-çré-rädhä-ramaëäya namaù çré-çré-kåñëa-caitanyäya namaù
çré-kåñëa kåñëa-caitanya sa-sanätana-rüpaka |
gopäla raghunäthäpta-vraja vallabha pähi mäm ||1|| [1] tad evam
ärambhasambhavadantarmahasä sahasä vilikhya tad idam ullikhyate |
kim idam? madiñöadevasya, madanviñöadayäçiñöatadbhakta-samudayasya
ca kramataù smaraëam ävirbhütam | kià vä, kevalasya
madiñöa-devasya; kià vä, tadviçiñöasya | äà äà, tantratas tat
trayam api svatantratayä labhyate | tatra prathamaà tävat
prathamataù prathayämi | atra çré padam anyad anyad api kiïcid
anuñöupchandaùparacchandatayä pürvatra ca paraparatra ca yatra na
dattaà, tatra ca sandhätavyam | [2] yathä: he
çré-kåñëa-nämnätidhanya! sarva-mürdhanya! he çré-kåñëa-caitanya!
sarva-çarmada-kértanya! he
mahita-çré-sanätana-sahita-çré-rüpa-nämadheya, man-mürdhany ädheya!
he çré-gopäla-bhaööäkhyä-pravåddha-bhaööärakatä-samåddha! he
çré-raghunätha-däsa!
näma-dhämatayätiprasiddha-parama-bhakti-bharäviddha! he teñäm
eväpta-vrajatäsiddha-varëana-sat-karëa-garbhäbharaëa-çré-bhügarbhädi-saïjïädhikaraëa!
he çré-vallabha!
präg-bhavéya-durlabha-sukåta-sandhéyamäna-madéya-çaraëa-pitå-caraëa!
kià vä, he çré-raghunäthasyäptän vrajaty anuvrajatéti tattayä
sarva-vallabha! çrévallabha! mäà pähi! nijacaraëacchäyayä
matpratipälakatäm äyähi | yathä kaàsäräter äçu sukhaviläsaà
çaàsanté, sahäyatayä ca lasanté ca priyasakhéyate, na tadvad anyo
dhanyo’pi janaù sambhavati | [3] atha dvitéyam api pratéyamänaà
nirmämi: çré-kåñëa iti | çrér atra rädhä | eñä hi çrépradhänatayä
sädhayiñyamäëatäyäà niräbädhä | tad-anantara-kåñëa-çabdaç cätra
çabda-brahma-güdha-para-brahma nanda-nandana-väcakatäyäà rüòhaù |
tena, "he çré-rädhäkhya-svarüpa-çakti-yukta-kåñëa" ity arthaç ca
nirvyüdhaù | kåñëa iti:
1 This text is drawn primarily from Puri Das’ edition
(1947).
-
kåñir bhü-väcakaù çabdo ëaç ca nirvåtiväcakaù | tayor aikyaà
paraà brahma kåñëa ity abhidhéyate || iti pramäëa-jïäta-caraù
kåñëa-çabdas tv atra yoga-puraskåta-rüòhitayä tat-paraù | bhür iti
bhävakvibantatäkaraù | sa cäyaà bhäva-çabdavad
dhätv-artha-mätratä-dharaù | dhätvarthaç cäträkarñaëam, tad eva
sphuöam äptatayäptamanasäm äkarñaëam | tataç ca
bhinna-padärthatayävagatayor dayitayor iva tayor aikyaà yoga eveti
tad-yukta änandaù sarväkarñakänanda ity artha evämandaù; paraà
brahma iti, | ëaräkåti paraà brahma iti hi prasiddhiù |
yoga-puraskåta-rüòhatopagüdhatayäpi çré-nandanandanam eva vakti
tac-chabda-çaktir iti vyakti-siddhiç ca | tad etad abhidhéyate
cäbhidhéyate iti | tasmäd eva tadéya-svabhäva-viçeña-bhävanärtham
eva punar-uktir iyaà yuktià yunakti | caitanya iti | "he
sarvaprakäçaka! sadrüpatayä sarväçrayasvarüpa!" tadrüpatä ca
vipaçcidbhir avagatä, sac-cid-änanda-rüpäya kåñëäyäkliñöa-karmaëe
iti täpanéya-nändéni-çamanät | tvayy eva nitya-sukhabodha-tanau iti
çré-bhägavatéya-brahma-stave nigamanäc ca | sa-sanätana-rüpaka iti,
"he sanätanena sadätanena çvasvarüpam anubhavadbhir api sunirüpaëa
rüpeëa saha vartamäna! tena svabhaktivittacittam anuvartamäna!"
gopäla-raghunäthäpta-vraja-vallabha iti, "gopäleñu ye raghavo
laghavo, ye ca näthä mukhyä iti vikhyätagäthäs, tair äptasya
vrajasya ballava-tallaja-vrajasya vallabha!" kià vä, "gopälänäà
laghur iñöaù, sa ca näthaç ca yas, tasya sambodhanam triñv iñöe’lpe
laghur iti nänärthavargalabdhabodhanam | äptavrajavallabha iti
"äptavrajänäà svajanasamühänäà vallabha! pareñäm alabhya
àsatprabha!" [4] atha tåtéyam api sambhåtékaraväëi: he çré-kåñëa
iti | çrér atra ca paramapreyaséñu çreyasé rädhä, tatas
"tadyuktatayä madhuraléläyäm asaàkérëa! he
kåñëa-caitanyäkhya-bhaktävatära! tädätmyäpannatayävatérëa! he
sanätana-rüpäbhyäà paramänurakta-subhaktäbhyäà saha vidyamäna! he
gopäla-raghunäthäbhyäà tat-tan-nämäbhyäm api subhaktäbhyäm äptaù
präpto yo vrajas, tasya vallabhatayä sarva-vidyamänaà! mäà pähi,
mat-pälakatäà yähéti |
atha grantha-sücanä— [5] tad evam maìgalaà saìgamayya käryaà
vicäryate | yan mayä kåñëasandarbhe siddhäntämåtam äcitam | tad eva
rasyate kävyakåtiprajïä-rasajïayä ||2|| [anuñöubh] so’haà kävyasya
lakñyeëa mano nirmämi tädåçam | tan mahänto yad ékñeraàs tadä hemni
cito maëiù || 3 || [anuñöubh] pürvottaratayä campü-dvayé seyaà
trayé trayé | påthak påthag grantha-tulyä yathecchaà sadbhir
ékñyatäm || 4 || [anuñöubh]
-
çré-gopäla-gaëänäà gopälänäà pramodäya | bhavatu samantäd eñä
nämnä gopäla-campür yä || 5 || [upagéti] yadyapi ciram antardhä
jätä çré-gokula-sthänäm | tadapi mahätmasu teñäà vyüha-samühaù
puraù sphuran jayati || 6 || [udgéti] [6] asti kila
våndävana-näma-dheyaà bhäga-dheyam iva subhagaà vanam avané-devyäù
| yad aho, vanam apy avanäya kalpate sakala-lokasya |
prasaìga-mätrataù pavamänam api tatra kñipratä-pratäpataù
pavamänatäm apy atikrämati | parama-tri-varga-däne nirargalam api
sarvadäpavargam apavarjayati | mukti-sandha-sambandha-gandham api
svabandha-nirbandha-nibandhanaà bhavati | sadä sadävaléçasya
bhakti-pradam api kadäpi na dadäti tad-bhaktim | brahmaëätmani yad
anaïcitam api matvä janma väïchitam, tena tat paramaïcitaà matam
iti nija-hita-mahita-mahimärambham upalambhayati | tad evaà
gahana-caryä-paryäkulatayä virodhälaìkäravad viruddhäyamänam apy
artham anuruddhatayä paryavasänataù pariëamayati | tasmin kavénäm
akavitäyäm api kavitä çambhävitä bhavitä | tasminn eva ca
paramodära-säratävagamyate | tadd hi taddhitatayä muhur avatérëasya
sarvasyäpy änandanasya çréman-nanda-nandanasya sarvam änanda-parva
sarvadä parvati | [7] asti ceha çré-çukasyäpi
sukha-camatkära-käraëaà padyam— våndävanaà govardhanaà
yamunä-pulinäni ca | vékñyäséd uttamä prété räma-mädhavayor nåpa ||
iti | (BhP 10.11.36) [8] tatra govardhanas tu purastäd evaà
prastüyate – yad gokuleçvara iti prathitiù puräëe kåñëasya tad
bhavati gokulam asya dhäma | goväsatä ca kila gokulatä-nidänaà
govardhanas tad iha sarva-nidhänam eva || 7 || [vasanta-tilaka] [9]
tatra cäyaà viçeñaù – tri-jagati mänasa-gaìgä govardhanam api
vibhindaté viditä | aham iha manye kåñëa- snehaja-dhärä tad-antaraà
viçati || 8 || [géti] kià ca, tasmin çré-hari-rädhayor yugalitaà
yad bhäti kuëda-dvayaà saàsaìgena parasparaà parimalän manye tayos
tan-miñam | premäsét prakaöaà yataù çvasanakaiù kampänvitaà
jädya-yug bhaktärdra-sthiti-kåc ca tad ghana-rasäkäraà darédåçyate
|| 9 || [çärdüla] [10] yamunäyäà cäyam atiçayaù— snäna-jäta-sukåtän
na kevalät sphürtidä muraripo raveù sutä |
-
vékñaëäd api yato bibharti sä çyäma-dhäma-vara-mädhuré-dhuräm ||
10 || [rathoddhatä] tasyäà cotprekñante—
çva-snigdha-vånda-viñaya-priyatä-mahimnä svedäàça eva kim u
kåñëatanor visäré | våndasya kåñëa-viñaya-priyataiva kià vä
tad-bhäva-bhävita-gatir bhavati sma kåñëä || 11 ||
[[vasantatilakä]] [12] pulinäni ca tasyä mahä-premolläsam
äviñkurvanti | tathä hi— adyäpi yäni vibudhän avaloka-mäträt
puñëanti kåñëa-kåta-räsa-rasaà vibhävya | täny atra kià
vara-rasäyana-divya-cürëair abhyäsataù sva-pulinäni cinoti sauré?
||12|| [[vasantatilakä]] [13] bhäëdéras tu sa no mano vyäkulayati |
tathä hi— bhäëdérasya sphuöam adhihari prema kià varëanéyaà
säntardhänaà sthitavati harau bädham antardadhe yaù | yäntu
sväàçena ca viñayatäm atra govardhanädyä loke snigdhä racayitum
idaà na kñamaù syäm itéva ||13|| [mandäkräntä] [14] aho
premagambhéryam asya paçya våndävanasya! yataù— kutra kutracid
agasya dambhataù stambham eti tad idaà harer vanam | präyaçaç
cala-dalasya kampratäm aìkurasya pulakäni sarvataù ||14||
[rathoddhatä] [15] ävirvrajati ca tasmin sa-vraja-väsi-jana-vraje
vraja-räja-tanüje kià kià vä tad vyaïjijiñayä nävirvrajati? tac ca
yuktam evotpaçyämaù; vrajapadam hi sarva-samécéna-samüham ühayati
|| [16] asti ceha çré-bhägavatéyaà padyam, tata ärabhya nandasya
vrajaù sarvasamåddhimän | harer niväsätmaguëai ramäkrédam abhün
nåpa! || iti | [BhP 10.5.18] [17] teñäm ävirbhävasya
pädma-puräëa-sandarbhänusäreëa pratikalpam
analpa-sukha-kalpaka-sampad-udanta-dantavakra-vadhänte sarvato’py
ekänte känte yatra praveçasya nirdeçaù prathayiñyate, tasmäd
bhava-jana-manaù-käya-nikäya-sparça-virahitäd
värähädi-saàkértita-pravara-kérti-kadambädi-mayät
pädma-skändädi-gatäsaàkérëa-varëäkarëita-tat-tat-sanätana-çéla-tärämasa-räma-go-gopa-gopäla-lélä-nidhänäd
våndävanasyaiva vaibhava-viçeñäd açeñaà bhavati, prakåti-sthitim
atéto hi yaù |
-
[18] båhad-gautaméya-stha-çré-kåñëa-vacane tu
tat-tat-saàkñepärtha-nikñepaù prekñyate |
idaà våndävanaà ramyaà mama dhämaiva kevalam | atra me paçavaù
pakñi-mågäù kéöä narämaräù | ye vasanti mamädhiñëye måtä yänti
mamälayam || atra yä gopa-kanyäç ca nivasanti mamälaye | yoginyas
tä mayä nityaà mama sevä-paräyaëäù || païca-yojanam evästi vanaà me
deha-rüpakam | kälindéyaà suñumnäkhyä paramämåta-vähiné || atra
deväç ca bhütäni vartante sükñma-rüpataù | sarva-deva-mayaç cähaà
na tyajämi vanaà kvacit || ävirbhävas tirobhävo bhaven me’tra yuge
yuge | tejo-mayam idaà ramyam adåçyaà carma-cakñuñä || iti |
[19] yaà khalu vaibhava-viçeñaà sarva-säreëa yathä-sthänaà
prakäçayiñyamäëa-vyäkhyä-viçeñävatäreëa çrémad-bhägavatänusäreëa
gopänäà svaà lokaà varuëälayäd ägataù karuëä-varuëälayaù svayaà
bhagavän akrüräya vaikuëöha-viçeña-lakñaëa-sva-vaibhava-vyaïjanayä
sukha-prade brahma-hrade majjanena tasmäd unmajjanena ca
taj-jana-kautuka-jananäd anantaraà chandaù-stüyamänenätmanäviträ
vicitram atraiva våndävane tadéya-nara-lélä-veçena sädhäraëam
anyebhyas tebhyaù sandarçayämäsa; yaà prati sampraty api
prapadyamänä vidväàsaç cetasäpi säkñäd iva tal-léläù pratipadyante;
yaà pari hari-vaàçe govindäbhiñeka-sampad-aàçe mahendraù
çrémad-vrajendra-tanüja-tanuvad vyäpakatäà satyäà pratyäyayämäsa;
yaà punar våndävana-stha-samasta-samabhyarëam api
tat-tad-varëanänusäreëa kecit prakåty-ävaraëataù
parama-viyad-ürdhvaà nirvarëayanti; ataeva lélänurüpa-rüpatayä
bhümänam abhümänaà ca prapadyante yad bhümayaù | eña eva
çeña-nirviçeñatayä brahma-säkñät-käräkäratayä ca brahma-saàhitädiñu
båàhitaà båhadbhir varëayämäse | tatra ca
prakaöäprakaöa-prakäça-mayasya våndävanasya
bahu-vidha-saàsthänatayä
bahu-vidha-çästra-çrutasyäprakaöa-prakäça-maya-vaibhava-viçeña eva
samprati varëanéyaù | sa ca gokula-pradhäna eveti
sva-vivakñita-hitä brahma-saàhitänu-saàhitä kriyate | tad-vacanäni
tu bodha-kramäya kramam atikramyänukramyante, yathä— bhaje
çvetadvépaà tam aham iha goloka iti yaà vidantas te santaù
kñiti-virala-cäräù katipaye | çriyaù käntäù käntaù parama-puruñaù
kalpa-taravaù drumä bhümiç cintämaëi-gaëa-mayé toyam amåtam ||
kathä gänaà näöyaà gamanam api vaàçé priya-sakhé cid-änanda-jyotiù
param api tad äsvädyam api ca | sa yatra kñéräbdhiù sarati
surabhibhyaç ca sumahän nimeñärdhäkhyo vä vrajati na hi yaträpi
samayaù || [bra.saà. 5.57-58] [20] kià ca, éçvaraù paramaù kåñëaù
ity upakramyäha— ñahasra-patra-kamalaà gokuläkhyaà mahat padam
|
-
tat-karëikäraà tad-dhäma tad-anantäàça-sambhavam | tat-kiïjalkaà
tad-aàçänäà tat-paträëi çriyäm api || catur-asraà tat-paritaù
çvetadvépäkhyam adbhutam | catur-asraà catur-mürteç catur-dhäma
catuñ-kåtam || caturbhiù puruñärthaiç ca caturbhir hetubhir våtam |
çülair daçabhir änaddham ürdhvädho-dig-vidikñu ca || añöabhiù
nidhibhir juñöam añöabhiù siddhibhis tathä | manu-rüpaiç ca
daçabhir dik-pälaiù parito våtam || çyämair gauraiç ca raktaiç ca
çuklaiç ca pärñada-rñabhaiù | çobhitaà çaktibhis täbhir adbhutäbhiù
samantataù || api ca— cintämaëi-prakara-sadmasu kalpa-våkña-
lakñävåteñu surabhér abhipälayantam |
lakñmé-sahasra-çata-sambhrama-sevyamänaà govindam ädi-puruñaà tam
ahaà bhajämi || ity ädi | båhad-vämane— ratna-dhätu-mayaù çrémän
yatra govardhano giriù | ratna-baddhobhaya-taöä kälindé saritäà
varä || ity ädi cänyatra | [21] tad etad-anusäreëa prathamaà tävat
kävyasya nidhänaà vastu-mätraà sa-pramäëaà prakäçyate, citrasya
phalakam iva | [22] tathä hi--yasya khalu lokasya golokatayä
go-gopa-väsa-rüpasya, çvetadvépatayä
cänanya-spåñöa-parama-çuddhatä-samudbuddha-svarüpasya
tädåça-jïäna-maya-katipaya-mätra-prameya-gätratayä tat-tat-paramatä
matä, parama-golokaù parama-çvetadvépa iti | [23] tad eva yuktam
uktaà bhavati | [24] yatra hi
svacchandatänanda-prada-bahu-vacanärthä gopé-padärthäù çriyaù
çrayante | nänya-vaikuëöhavat tad-eka-vacanärthatäkuëöhäù | täsäà
tat-padärthatä ca tan-mahä-väg-artha-säräkarña-yantre mahä-mantre
ballavé-vallabhatayä tasya japam upadiçantéti sidhyati | [25] atra
na kevalaà tasya dvi-varëa-padasya våttäv eva rüòhim avalambämahe,
api tu dhyäne’pi | kintu, näyaà çriyo’ìga iti çukänuvädaù
sämänya-lakñmé-vijayaà vyanakti | lakñmé-sahasra iti viriïci-väëé
lakñmé-viçeñatvam urékaroti, yasmäd atra kuru-päëdava-çabdavad
yathävasaraà khaëdäkhaëda-väcakatä matä | tad evaà sati, taträpi
rädhä parameti pädma-skändädiväräha-vimiçra-mätsye |
govinda-våndävana-näma-tantre’py abhäñi yat, tat katham anyathä
syät? lakñmér abhitaù stritamä gopyo lakñmétamäù prathitäù | rädhä
gopitamä ced asyäù kä vä samä rämä? ||15|| [upagéti] [26] tad
evaàvidhänäà täsäm api sarväsäm eka eva ramanas, tata eva
gokuladhämä govindanämä pratyekam ekäm ekäà ramäà ramayatäà
ramä-ramaëanämnäà
-
purupuruñäëäà paramaù | [27] yat tu madhye mäyayä pratyäyitam
aupapatyaà, tat khalv avästavatvät parastäd avadhvastam iti
çréparamapuruñaçabdäbhyäà pramitam | kathäyäà tu
pramäëa-viçeñagrathanayä prathamiñyämaù | [28] evaà çiñöaù
çrérämo’py atidiñöaù | [29] kià ca, açeñä evataravaù kalpataravaù
saìkalpadänabalät kevalän, na tu mänyatä-dhanya-sämänya-viçeñät |
teñu ca jätyä kalpa-taravas tu vilakñaëa-tayä kåta-lakñaëä eva |
[30] kià ca, ädarçanibhasvacchavibhavanänädarçasparçädimayabhümikä
bhümiç ca känter uta känter våñöisåñöikäriëé cintämaëéyate | [31]
ästäà tävad uttaram anu täratamya-ramyatä-gamya-mahimä gåhädiñu
mahä-cintämaëi-mayé, yasmäd udbhinnäs tad-udbhidaç ca tadéya-çobhäm
ätmany udbhävayanti | yatra ca, dåñöi-çravaëam ayätäs tad-gocaritäç
ca jäti-rüpäbhyäm | naga-måga-pakñi-viçeñäs tatratyänäà ca citram
ädadhati ||16|| [géti] [32] kià ca, toyam apy amåtäyate, kim
utämåtam? kià ca, kathäpi yathä gänaà tathä karëayoù pänakäyate,
kim uta svayam eva gänam? kià ca, gamanam api
nåtya-cäturé-dhuréëatäm urékaroti, nåtyaà punar atévädåtyam | kià
ca, vaàçé yathä kaàsäräter äçu sukha-viläsaà çaàsanté, sahäyatayä
ca lasanté ca priya-sakhéyate, na tadvad anyo dhanyo’pi janaù
sambhavati | [34] kià ca, cidänanda eva kevalaà
svarüpänatirikta-çakti-vyakti-vaçäd vyakti-viçeñatayä vyaktébhavan,
gokula-çabda-bala-labdha-lokaval-lélä-kaivalya-kalanäya
puñpavad-ädi-lakñaëa-prakäçakatayä tat tat prakäçya
puñpädi-lakñaëäsvädyatayä ca läpaà kalayanténäm älénäà
nija-nija-yütha-varüthapäyäù
paramäpürva-pürva-pürvänurägädi-kathänikäyaà gäyanténäà
madhu-madhura-käkalé-kuläni tatrakéyaà sarvaà tarv-antam
ärdrékurvanti, kim uta bahu-kañöa-såñöatayä mithuné-bhütaà tat tan
mithunam | [35] tathä ca, häyaçérña-païcarätre
païca-tattva-nirüpaëe vaikuëöha-stha-dravya-tattvaà nirüpitam –
gandha-rüpaà sväda-rüpaà dravyaà puñpädikaà ca yat | rasavad
bhautikaà dravyam atra syäd rasa-rüpakam || heyäàçänäm abhäväc ca
rasa-rüpaà bhavec ca tat | tvag-béjaà caiva heyäàçaà kaöhinäàçaà ca
yad bhavet | tat sarvaà bhautikaà viddhi na hi bhütamayaà hi tat ||
ity ädi | tathäpi, prapaïcaà niñprapaïco’pi vidambhayasi bhütale |
prapanna-janatänanda-sandohaà prathituà prabho || [BhP 10.14.37]
iti brahmavacanänusäreëa kåta-prapaïcänukäre lélä-säre tasya
tat-prapanna-janasya ca yathäveçaù syät, na tathä ïityäkäre’péti
labhyate | heyäàçänäm abhäväc ca rasarüpaà bhavec ca tat | tvag
béjaà caiva heyäàçaà kaöhinäàçaà ca yad bhavet | tat
-
sarvaà bhautikaà viddhi na hi bhütamayaà hi tat || [36] tataù
pürvatra tasya tasya cäveçaù paratra ca praveçaù syät | [37] tataç
ca, tad-icchä-vaçäl lélä-çaktiù paratra ca präyaù sarvaà
vyaktékarotéti vivektavyam | [38] kià ca,
murajin-muralé-kalé-khuralé ca
sva-mädhuré-pradugdha-mugdha-surabhi-dugdhänäà surabhénäm
üdho-giritaù saritaù prasärayanté paritaù parikhäyamäëaà
kñéra-väridhià visphärayati | tatra kämadhenutayä nikämam eva
snuvaténäà kñéra-vähitäpi präcuryeëaiva paryavasäyyate | [39] tato
nänä-rasä api tä nadyaù pratipadyante vidyä-vadbhiù | [40] kià ca,
yatra ca
tat-kaiçoränurüpärdha-värdhaka-yauvana-nava-yauvanädi-vayasa eva
tat-pitå-bhrätå-sakhi-prabhåtayas te nikhila-vargä nänyäm avasthäm
äçritä bhavanti | [41] anyac ca, yasya ca golokasya madhyam
adhyäsya sphuöataräneka-sahasra-patré-paricitam ajasram eva khalv
amalaà mahä-maëi-kamalaà gokula-nämatayä nija-rüpaà nirüpayati,
"go-gopäväsa-vraja-rüpa-vraja eväham asmi" iti | [42]
nyäya-vinyastam eva ca khalv idam, rüòhir yogam apaharati iti |
yathä jalaja-çabdenäpsavya-mätraà nocyate, kintu kamalam eva |
rüòhitäm eva khalv äkhyä-grahaëam äviñkaroti | [43]
çré-çuka-devenäpy etad-apekñayoktaà, bhagavän gokuleçvaraù iti |
varaö-pratyayaù khalv atra çélärthatä-paraù | tad eva cämnätaà
gokulaà vana-vaikuëöham iti | [44] atha
çrémad-vraja-räja-tanüjatä-çéla-lélasya mahä-bhagavatas
tadéya-karëikäà-madhyam adhikåtya nänä-varëa-dhämatayä
nirvarëita-maëi-maya-mahä-dhäma nikämam udbhräjate, yad eva svayam
anantäàça-sambhütam iti sphuöam anantadhä prakäçate | yasmin
kesara-visarän präcéräìgän samantataù samayä | sadayä däyädäyäù
sopäsénä vasanti gopäläù ||17|| [géti] [45] gokulatäbalatas tad api
saàvalate | tathä hi, aàçä bhägä däyäs tad-dhita-yogena däyavantaç
ca | tat kila jäter bhägä bakajiti te santi däyavantaç ca ||18||
[géti] tasminn aàço yeñäm iti vä gamyo bahu-vréhiù | vréhi-nibhas
tat-premä teñäà våttau tad-äçrayo yuktaù ||19|| [udgéti] [46] tad
evam eñäà tajjätitvam evoktaà çré-çukena— evaà kakudminaà hatvä
stüyamänaù svajätibhiù | viveça goñöhaà sabalo gopénäà nayanotsavaù
|| iti | (BhP 10.36.15) paträëi tatra kamale kamalälayänäm aàçena
keli-vipinäni bhavanti yeñu | cintämaëi-prakara-sadmasu
kalpa-våkña-
-
lakñävåteñu nibhåtaà ramate mukundaù ||20|| [vasantatilakä]
taträdhiräjyaà kila rädhikäm anu prattaà priyeëeti puräëa-viçrutam
| ahaà tu manye punar-uktam eva tad guëena tasyäù sa ca yad
vaçaà-gataù ||21|| [upajäti 12] [47] iha ca pürvaà yad eva
çré-parama-puruña-çabdäbhyäm adhyavasitaà, tad evädhyavaséyate |
täsu kevaläsu vraja-räja-suta-vadhü-bhävasya labdha-prasiddhitäà
vinä vraja-kamala-sakala-paträvaly-ädhipatyaà na prasidhyatéti |
[48] atha
kiïcit-kuïcita-kamala-patravad-unnata-pärçva-dvayävayavatayä bahir
durlaìgha-çåìga-maëi-mayälaväla-çobhä-maträëäà paträëäm antaräleñu
keçaräd avatérëäni vistérëäni påthak påthag upaniñkaräëi viräjante
| teñäm agrima-sandhiñu sphuöam adhimadhya-madhyam
adhyasta-samasteça-goñöhäni goñöhäni vibhräjante | ataeva
tatparyantasya tasya gokulatävakalitä | taträpi doha-samayaà samayä
samena go-vånda-päla-valayena niviçya paçyan |
cintämaëi-pracita-sadmasu kalpa-çäkhi- padmävåteñu surabhér
abhipäti kåñëaù ||22|| [vasantatilakä] [49] yasya ca samépagänäm
älaya-rüpasya kamalasya sarvataç caturasraà bhavati, tad idaà
sarvaà våndävanam iti vadanti | tad-bahir-antaraà
samasta-dépäyamänaù sa mahä-dvépäyamänaù parama-suveçaù sarvaç ca
deçaù çvetadvépa ity äcakñate goloka iti ca | yas tu bahir-bhägaù
sägaravad aparicchedyas tatra vigata-çokä
dhäritra-nibha-vicitra-lokäù salokä vidyante | patra-sthitäni tu
vanäni keli-våndävanänéti bhaëanti | yathoktaà päïcarätre –
mahävåndävanaà tatra kelivåndävanäni ca iti | [50] atha caturasram
anu kamalät patayälutayä paritaù sravantér madhu-dhäräù pibanta iva
punar uparata-tat-pänäya vamanta iva ca dakñiëa-paçcimayoù sarvataù
parvataù parvata-ñaö-padä dåçyante | yatra ca taträpi
mahä-maëi-maya-küöa-ghanaù çré-govardhanaù kuöé-bhüta-mahä-nidhivad
akharvam änanda-garvaà sarvädhipater apy ävirbhävayati | [51]
çré-govardhana-nämä cäyaà ramaëéya-maëi-çiläbhiù samäsanam äsanam,
khagävali-kalita-käkalébhiù svägataà svägatam,
çyämäka-dürväbja-viñëukräntäparyag-äkränta-tiryag-nirjharibhir
niñpädyaà pädyam,
caïcan-måga-caraëa-nyaïcad-akñata-darbhänantäìkuraiù samarghyam
arghyam, téra-sanéòa-jäté-lavaìga-kakkola-saìgata-pallalair alam
äcamanéyam äcamanéyam,
nava-nava-nava-prasüta-gavé-navéna-snuta-kñéra-pariëata-dadhi-tat-prasåta-ghåta-çabalanais
tarüpahåta-madhuparkaà madhuparkam,
çikhara-çekhara-çiläsara-prakhara-dhärä-pätair
anukåta-snapana-paricaryä-préti-majjanaà
majjanam,
dukülavad-anuküla-saàçleña-svarëa-varëa-våkña-viçeña-valkalaiù
kalita-sukha-vasanaà
vasanam,
-
svabhävänubandha-gandha-sugandha-çilä-çata-pariëata-hari-candana-gaura-gairikaiç
carcätiçayaà carcätiçayam,
praphulla-mäla-mälaté-latädibhir nandita-sumanasaù sumanasaù,
gavyäkhuravyähati-jätäguru-däru-dhümair vyähata-sarva-dhüpaà
dhüpam, diväpi vidyoti-maëi-nikara-jyotibhiù sarva-sampad-uddépaà
dépam, maïjula-guïjäpiïchä-divi ncholéväïchita-nirmäëaiù
kåta-suñamä-bharaëam äbharaëam, abhiläñänuküla-phala-müla-valayaiù
sarva-sukha-samähäraà samähäram,
puñpa-väsita-çétala-jala-valayita-punar-äcamanam anu
vimala-parimalätula-tulasikä-
pallavädibhir mukha-väsanaà mukha-väsanam,
marud-uccala-sphuöa-puñpa-sampac-campaka-dépävalyä sphuöam
ärätrikam ärätrikam,
ghana-kisalaya-valaya-saìkula-bakula-mukha-çäkhä-nikaraiù
çobhäntaratamätapatram
ätapatram, malaya-marul-lava-calat-pallava-viçäla-çälair
nandita-bhavya-janaà vyäjanam, nija-svara-vivekinäà kekinäm
anekäìga-kekäbhiù kaliläsyaà läsyam,
hari-veëu-dhvani-bhram-kécaka-kala-krama-ktäkarsa-vanitänvita-çayyäyamäna-puspa-päta-
paryäyaiù kta-sarvätiçayanaà çayanam,
käkalé-kalila-kala-kokila-kulair labdha-saìgänaà saìgänam api harià
parikalayan pürva-
pürva-siddha-nija-hari-däsa-varyatäà paryäpayann äste | [52]
kåta-haridäsa-varya-saìgä mänasa-gaìgä ca sarva-sukha-sthemani
kåñëa-premaëi mänasa-drava-mayéti kila tan-nämatayä täà varëayanty
upaçlokayanti ca— svalpenäghajid-aàça-vämana-pada-sparçena gaìgä
sadä sarvägha-praçamany abhüd api çivasyärüòha-mürdhäjani |
svenaiväghajitä sadä viharatä brahmeça-lakñmé-jayi- präçastyena
saha vrajena militä gaìgäparä kià punaù ||23|| [çärdülä] [53] atha
yaträpy uttara-pürvayoù kasyänanda-vraja-rüpasya vrajasyälindäd
adürabhaveti kila kälindéti-nämné yamunä vilasati | yä khalu—
kadäcid dhäräbhir vahati hari-ratna-drava-nibhä kadäcit stabdhäìgé
sphurati hari-ratna-kñitir iva | kramäd veëau tasmin na nadati
nadaty arka-tanayä jalasthalyoù çarma prasavati hareù sevana-vidhau
||24|| [çikhariëé] paçyanté jalajekñaëä ghana-rasävarta-çrutiù
çåëvaté jighranté jhaña-näsikä tarala-dor äliìganaà kurvaté |
jalpantéva ca haàsa-cakra-vadanä nérätmanä kåñëa-bhäg yä kåñëä bata
sätha kédåg asakåd devyätmanä ceñöate ||25|| [çärdülä] [54] yatra
ca sarvatra saräàsi caivam utprekñyante— vraja-vipina-vibhäge
niçcalo yasya väsaù svayam ayam apareñäà poñako jaïjanéti | kalaya
vara-saräàsi srotasäm atra våndair
-
vidadhati yamunädi-dvépinéù shéta-toyäù ||26|| [mäliné] yatra
ca— käçcit paìka-kairavävali-lasat-srotasvaté-präntagä
nänä-puñpa-vané-viräjad avané-madhya-sthitäù käçcana |
kekä-jhaìkåti-mat-kuhü-madhuritäù käntäìga-carcäcitä
näsädåk-çravasaù sadäpi sukhadä räsäìkitä bhümayaù ||27|| [çärdülä]
kià ca— bhäëòéras taraëi-padaà samunnater na präyätaù param iha
kintu viståteç ca | tac-chäkhäù pariviharann avära-päre kälindyä
muhur abhiyäti gopa-saìghaù ||28|| [praharñiëé] tathä— kvacit
sadmäbhäsa-prakaöa-balavat-koöara-ghaöaù kvacit
palyaìkäbha-prathita-påthu-çäkhä-sukhatamaù | kvacid
dolätulya-grathita-latikä-päli-valitaù sadäsau bhäëòéraù kam iva
hari-kelià na tanute ||29|| [çikhariëé] tad-udécém anudeçaù
prathayati saukhyäni räma-ghaööäkhyaù | yatra ca rämaà kurvan
sukhayati rämaù sarämatäm aïcan ||30|| [gétiù] [55] atha tasya
lokasya loaka-pälair varaëéyäni vimäna-cäriëäà varäëyävaraëäni
sura-vartmani varévåtati | yatra ca väsudevädi-saàjïaà svayam eva
caturvyüha-våndaà loka-päläyamänaà senä-vyühatäm urarécarékaréti |
tatra ca puruñärthädayaù ke varäkäù ? [56] tad evaà sati
goloka-nämäyaà lokaù parama-mänyaù sämänyatayäpi kena varëyatäm ?
yaù khalv amåta-sindhur ity amåtändhasaù, yaçasaù savayä iti
kavayaù, vicitré-dharmäkåtir iti viçvakarmäëaù, änandänäà
brahma-säkñäd iti brahmänubhavinaù, premä svayaà vyakta iti
bhagavad-bhaktä manyanta ity aneka-mata-parämåñöatayä dåñöaù | kià
ca— kià tejaù kià nu citraà kim uta naöa-kalä kintaräà ko’pi lokaù
kià vä premä sa säkñäd iha kalita-vapur yaù çukena pragétiù |
itthaà tal-lokapäla-pramukha-diviñadäà saàhatis tarkayanté tasmin
govinda-dhämni pratidinam ayate sambhramaà ca bhramaà ca ||31||
[sragdharä] [57] tad evaà buddha-paddhatim apy atétavän asau lokaù
prasabhaà buddhi-madhyam adhyärohati | yataù— ye ye prétià dadati
viñayä ye ca tat-tad-vidüräs teñütkaëöhä mama nahi kadäpy atra
satyaà karomi |
-
kåñëe snehaà bata vitanute yaç ca yaträpi kåñëaù çaçval-lokaà sa
tu sarabhasaà mäà didåkñuà karoti ||32|| [mandäkräntä]
yasyäkarëanam apy apürvam amita-brahmäëòa-koöi-vraje vaikuëöheñv
api väïchitaà kim aparaà yal-lälasä çrér api | goloke sa tu
bändhavägrimatayä vibhräjate sarvadä yeñäà tan-madhurimëi hanta
mama hån majjan muhuù sajjati ||33|| [çärdülä] [58] hanta kià
karaväëi ? sahasaivärabdhavän etad varëanam | nirvähaà tu na
paçyämi | [59] yataù prathamataç
caturasra-pari-hari-carita-cärutä-praëidhäna evedåçatä dåçyate,
yathä— gaväà kñepaç cäraà prati sakhibhir äkréòa-paratä muhus täsäà
düre gamanam anusambhälana-vidhiù | tad-ähvänaà täsu kramam
anuvisåñöiù savayasäà punaù kréòäveçaù småti-padatayä kñobhayati
||34|| [çikhariëé] taträpi— kva cäpi kåñëa-rämau tau
kara-baddha-karau mithaù | hasantau häsayantau ca kurväte cittam
äkulam ||35|| [anuñöubh] kià ca— våkñän aìkurayantu vidruta-daçäm
adrén nayantu drutaà stambhaà cämbhasi lambhayantu saritäà kià vä
pratécénatäm | veëu-dhväna-ghaöä yato’tinikaöäù kasmäd akasmäd
balät karëäbhyarëa-gatä iva sphuöam amün dhunvanti tad-dhyäyinaù
||36|| [çärdülä] [60] yatas tad-anubhavinäà sukhaà tu manasi
sphurad api na vaktum éçyate | yasmin harir yäti vihära-hetos
tasmin mudä phullati cet kuöo’pi | na tatra påcchä na ca vaktåtä
tan na påcchyam etan na ca väcyam asti ||37|| [upajäti] [61] idaà
ca sujana-matim atéväkarñati | gäyanti tatra dhavaläù
paripälayantaù pärävatéà madhura-rägavatém udasräù |
janmädi-kåñëa-caritäni ciraà gatäni småtvä yataù sapadi muhyati
sarva eva ||38|| [vasanta] [62] aho kutaù kuto vä manaù
saàyamanéyam, yato goñöhäni ca täni drañöuà manaù prasabham
utkaëöhayanti | yathä— viräjat-kastüré-dyuti-parimalair
gomaya-maya- sphurac-cürëaiù sadma-pratikåti-vapubhis taru-varaiù
|
-
divä nütnair vatsair niçi surabhijidbhiù surabhibhiù samanäd
goñöhänii pratimati diçanti småti-çatam ||39||2 [çikhariëé]
sandhyayos tu— vatsän mocayatäà dhanäni duhatäà dugdhäni
saïcinvatäà gäù sambhälayatäà gåhän pracalatäà kåñëaà puraù
kurvatäm | tal-léläù parigäyatäà pulakitäm açräëi cätanvatäà
gopänäà bata cittam uccita-madaà mac-cittam äkrämati ||40||
[çärdülä] [63] sadä caitäni räja-vartmäni tat-kértana-catvaräëéva
prasabhaà mac-cittam äkarñanti | tathä hi— rämaù kåñëaù kåñëa-rämau
ca kåñëaù kåñëaù kåñëaù kåñëa ity eña jalpaù | yätäyätaà kurvatäà
sarvadäpi svairäläpe çrüyate tatra tatra ||41|| [çäliné] [64]
çré-kåñëa-pramadänäà pramadänäà pramada-vana-päträëi paträëi tu
varëyamänäni kavénäm apatrapäm eva bibhrati, yatas tatratyaà sarvam
eva citram iti duñpratyäyatäà präpnoti | yeñu hi— kvacit kuïjäù
sadma-bhramakara-rucais tair avayavaiù kvacic citraiù sadmäny api
tulita-kuïjäni çataçaù | jaläni kväpy udyat-kamala-valitäni
pratipadaà sthaläny apy evaà kväpy atha kim iva kià nirëaya-padam
||42|| [çikhariëé] sakhénäà säraëya-tridaça-sudåçäà gäna-valanäà
muhuù prodyan-mürcchäà madhu-madhura-räga-praëayiném |
hari-premärta-stré-prathama-racitäà çåëvati jane sukhaà vä duùkhaà
vety avakalayituà kaù prabhavati ||43|| [çikhariëé] kvacid gänaà
sükñmaà kvacid api ca tauryatrika-kalä kvacit premëä goñöhé kvacid
api mahä-keli-kalahaù | iti sphäraà täbhiù praëaya-maya-säraà
viharaëaà harer dhyäyan nänä bhavati kavi-cittaà muhur api ||44||
[çikhariëé] premä kämati tat-kriyä kalahati stambhädi-bhävävalé
sakhyäà saïcarati çrutaà ca caritaà sarva-çrutaà laìghati | itthaà
keli-kalä-kaläpa-kalitaà våndävanäntar-vane dampatyor nikhilaà
vicära-padavém uddhüya vibhräjate ||45|| [çärdüla] akuëöhäm
utkaëöhäà vahati harir äsu pratipadaà haräv apy etä yad
vyatimilana-saukhyaà vijayate |
2 The two latter lines are also found at the end of GC
(uttara-campü 37v55).
-
aho yasmäd asmin nirupadhi sakhé-våndam ubhaya-
prakåñöotkaëöhitvaà viçati tad idaà hanta kim iva ||46||
[çikhariëé] api sundaratäà prati täù, sundaratäà kila vahanti
gopälyaù | yan nirdüñaëa-bhüñaëa-, bhüñaëa-kåñëe vibhüñaëäyante
||47|| [udgétiù] na bhajati lakñmés tulanäm, iti kià stutaye
ghaöeta rädhäyäù | yä lakñmém api jetréù, sva-rucä gopéù påthak
kurute ||48|| [äryä] [65] tasmäd asämpratäya tu sämpratäya
mad-vidhäya svaà varëayituà kim uta nirvarëayitum—
ravy-ädi-dyuti-jiñëu-divya-dharaëi-kñauëé-ruhäntargata-
präsäda-sthita-siàha-péöha-mahasi cchannänya-dåñöi-tviñi |
spañöätméya-dåçi prakérëaka-vikérëälé-hitälé-våtä
rädhä-mädhava-mädhuré-vara-sudhä tåñëäà mudhä yacchati ||49||
[çärdüla] [66] tad evam änanda-satra-paträdi-sthitänäm upari
sändra-çäkhäbhir alakñya-talänäm analpa-kalpa-våkña-lakñäëäm
adhimadhyaà räja-samäja-viräjamänäà varëita-maïju-kiïjalka-karëikäm
adhivasantaù sadä lasataù
sa-parivära-vära-surabhé-päla-bhüpäla-kumärasya tasya
sarva-cintätéta-cintämaëi-mayam akñämaà sapta-kakñyärämaà dhäma
nikämaà dhäma vistärayan neträëi vistärayati | tatra ca bhäsamänaà
tad äväsam abhitaù satatam upaparärdhe gaëanéyänäà sajätéyänäm
advitéyä vasatiù | seyam abhisnihya vandibhiù sandihyate | abjaà
tad äliìgitum abja-bandhor bandhur yayau kià pariveña eñaù |
gopälayänäà valayävalir vä gopeça-veçmäbhita evam asti ||50|| iti |
[indravajrä] [67] tad-väsinas tv evaà stüyante— arthäù
sarva-janärthanäm atigatäù kämä nikämägrimä dharmäù
karmaöha-deva-dharma-mahitä mokñäç ca mokñätigäù | teñäà tatra
vasanti sevakatayä kåñëäya tåñëä-juñäà
yad-dhämärtha-suhåt-priyätma-tanaya-präëäçayäs tat-kåte ||51||
[çärdülä] netraà çrotraà cittam apy anyad anyat tucchaà yasmin
bhäti kåñëaà vinä tu | ghoñe tasmiàç cakñuñaç cakñur evaà çrauté
värtä paçya dåçyä vibhäti ||52|| [çäliné] vibhräjante
sütra-saïcära-vidyä päïcälyaù kià viçva-vismäyanäya | kià vä gopäù
sväntare kåñëa-bhävair
-
baddhäù santas tatra tatra bhramanti ||53|| [çäliné] kià ca—
pitäyaà mäteyaà pitå-sahaja-vargaù svayam asau tathaivänye
cänya-prathita-hita-sambandha-mahitäù | vraje khyätir yaiñä
bakaripu-gaëe bhäti khalu täà kvacit tulyaù premä pathikam anu
çaçvad bhramayati ||54|| [çikhariëé] [68] athänyad api kim api
vibhävya sambhävyate | tad yadi satäm anubhavam apy anubhavitä,
tadä bhavyam eva khaly bhavyam, na cen navya-kävyatä tu na
vyabhicaritä | athavä, tathäpi yat kiïcid api teñäà väïchitaà syäd
eveti sarva aïcitam eva manyämahe | [69] tat tu sambhävanaà,
yathä—atha gopäväsäbhyantare tädåçäm eva sabhyänäà labhyä
sabhävalir upalabhyate, yatra bhüri-vaicitré-dhuräëi mahä-gopuräëi
puräëéva viräjante, yeñäà panthänaù kila kiïjalka-valaja-paryantäù
samastäd vibhräjante, yatra ca parasparam abhimukhäù sumukhä
mahäntas te gåhä mithaù påthula-çobhä loka-
spåhä iva vimåçya dåçyante, yatra ca siàha-saàhananänäà
puruña-siàhänäà niçcaläìghréëi mahä-siàhäsanäni
vicitratayä neträëäà paribåàhaëatäm aàhante, yatra ca
parävara-kakñyä-väsi-loka-lakñäëi samam eva samakñäëi santi, mithaù
sukha-çatäni
varñanti, yatra caikaträsénänäm anyaträpi rüpaka-kävya iva
pratirüpäëi rüpäëi pratéyante—na ca täni
kevaläni, api tu pratidhvanayaç ca dhvani-kävya iva dhvanitayä
vibhävyante, yataù svacchäntaù-karaëä mahäntaù khalu
para-guëäntaräëy api äyacchantéti prathitiù prathéyasé; yadä ca
tathä prathéyante vibhävyante ca, tadä hy ägantukä nänä-janäs
tat-tad-rüpäëäà jänänäù paritaù parihäsyante;
yatra ca kuträpi yadä sadä
paramänanda-syanda-sandoha-dohana-känti-kandalé-lambhita-sukha-tandraù
çréman-nanda-kula-candraù svayam äloka-sudhayä
loka-cakñuç-cakora-värapäräëäm äpürayati, tadä tütsavänäm api mahän
utsavaù sphurati |
[70] atha sabhä-valayam antarä ca kakñyä-païcakatayä
labdha-bodhaù sarva-cittävarodhaù sa tu vraja-nåpävarodhaù
samudbhräjate | tatra tam eva hi saha-mätara-pitarädi-våndaù
çré-govindaù svayam ävasati | yatra sabhä-valayäntar-antaù paritaù
parétaç catasro’py antaù påthag-avarodha-lakñäù kakñyä lakñyante |
anyä ca païcamé dhanyä sarva-madhya-labdha-nyäsatayä yatra
citréyate, yasyäà tu mahä-präìgaëa-saìginyäà pratécém anu
sväntara-aìgam aìgaëam aìgaëaà parito nikäyänäà nikäyaù sarvato’pi
çreyasyä çrémad-vraja-nara-deva-preyasyä samäçriyate | udécém anu
sukha-mayükha-rohiëyä rohiëyä | präcém anu samasta-kåta-sevena
çrémad-vraja-naradevena | aväcém anu
svajana-sabhäjana-bhojanäpavarjana-prayojana-sämagryä | [71] atha
tad-bahir bahir antaù-pura-prayuta-vibhäga-pracuräëäà
parama-santuñöa-jana-puñöänäà catuñöayénäà ca kakñyäëäà paçcän
niçcita-paçcimädi-kakubhaà çubhäà rétim avalambya
sakala-çarma-dåçvaré çrémad-vrajeçvaré räma-ghaööäbhirämaù
çrémad-balarämaù
-
sarva-loka-gatiù çrémad-vrajädhipatiù sa ca govardhanänandanaù
çrémad-vrajädhipati-nandanaù patir atéva räjate | [72] tatra
cäharahar aviraha-rahaù-keli-kalita-tåñëayo räma-kåñëayor
vikhyäta-tat-tan-nämasu madhyama-kakñyä-dvaya-dhämasu
parama-ramä-gaëa-çreyasénäà preyasénäm äväsa-präsädävalir
udbhäsate; [73] yatra cäveçanam anu säveçaà nänä-kalä-kaläpaà
kalayanténäm älénäà nija-nija-yütha-varüthapäyäù
paramäpürva-pürva-pürvänurägädi-kathänikäyäà gäyanténäà
madhu-madhura-käkalé-kuläni tatrakéyaà sarvaà tarv-antam
ärdrékurvanti, kim uta bahu-kañöa-såñöatayä mithuné-bhütaà tat tan
mithunam | [74] tayor dvayor ävaraëatayä lakñye ye cänyatare
pratyantara-kakñyam
eka-bhüma-dvi-bhümatädi-prakäreëädhika-bhümikä-racanäbhir
uccatara-rétikäyäù samäna-mäna-gåha-sva-sva-véthikäyä dhäriëé
goloka-dharaëé-loka-häriëé bhavati | tatra sarväs tu
gåha-lekhä-maëi-bhitti-sambadhya-madhya-rekhä-labdha-dvaividhyä
samantäd ubhayataù-sthita-dväratayä
paraspara-sammukhatä-çobhänandita-dig-antäù kaimutyam äsädayanti |
[76] yatra ca sarva-madhyamävarodhasyädhimadhyaà båhat-präìgaëam
adhikåtyäkhaëòa-puöa-bhedana-mukuöa-bhaìgé-laìginaà
niçreëi-çreëi-miçräntaù-çvabhra-çubhra-laghu-laghu-dvära-sukhäroha-saïcära-merv-äkära-cärv-aìga-kuööimäd
upari paritaù stambha-vära-saìgatam agäram ekaà sarvataç
calat-patäkam avalokyate | [77] yadä ca tasya sarva-kakudam
udaïcitasya dhiñëyasya purüpari cälaìkariñëutayä çré-kåñëaù svayaà
vartiñëur bhavati, tadä
sarva-jiñëu-tad-uparicariñëu-jiñëu-néla-maëir iva kaà vä
tal-loka-bhaviñëu-lokaà känti-kandalébhir na puñëäti? [78] yä ceyaà
karëikäyäm upari puré, tad-adhastäd anyäpi samantäd asti, kintu sä
prati-kåñëa-käntä-dhämany eva nijäìgana-nibha-patra-paìkti-sémany
eva cäyantrita-dvära-gaëeti pareñäm ajïätä,
dyumaëivan-maëi-gaëa-samujjvalälaya-kaläpä,
vätänéta-sujäta-parimala-sampätä,
nirjanatä-janita-svairatänärata-rati-pradä,
çayyäsana-cchatra-cämarädi-sämagréti-bahula-çaté-prétidä-nänä-kréòä-bhäëòa-maëòala-maëòitäkhaëòa-maëòapä,
tat-tac-ceñöädhiñöhäna-nara-måga-pakñi-pratikåti-lakña-vilakñitä
preyaséñu vibhakta-pradeça-viçeñä çeñälayäyate | yatratyena pathä
yathävat preyasé-nämänandanaù çrémän nanda-nandanas tatra
patra-samudyad-udyäna-våndam amübhir anuvindann atéva nandati |
tasmäd udyänäd antar-dväreëa caturasraà pratyudyänam api vindati |
[79] evaà çré-balarämasya räma-ghaööäkhya-nija-kréòä-vana-gamanaà
ca tala-vartmanaiva vartate, kintu saàkñiptatayä nihitena
paträvali-paryantäla-väla-pihitena mantavyam | [80] täm etäm
uparigatäà çrémad-vrajeçvara-puréà pari tu çlokäù parigéyante—
yastäà patäkä mådu-väta-kampitä nänämukhébhävam itäù punaù punaù |
saurabhyam äyäti yadä yatas tadä vivåtya paçyanti diçäm amüm iva
||55|| [upajäti 12] nityaà sudhä-dhämaja-dhäma-saìgataù
-
pürëäìgatäm aìgala-saìgatià gatäù | yaträpi kumbhä
vidhu-känta-sambhaväù küöäntaratva-mukuöä iva sthitäù ||56||
[indravaàçä] yatränvitä kumbhä vidhukänta-sambhaväù
küöäntaratna-mukuöä iva sthitäù | yatränvitä svacchatayä vibhätayä
hérädi-ratna-cchadir älir ékñyate ||57|| [indravaàçä]
mayüra-pärävata-kokilädyä vasatni yasyäà tu vinäpi yatnam |
çabdäyamänä vipinasya tair ye viväda-saàvädavad äcaranti ||58||
[upajäti 11] vicitra-ratnävali-citra-carcitä sauvarëa-bhittiù
paritaç cakäsaté | gopäla-bälyädii-viläsa-mädhuréù säkñäd
ivälakñayate çiçün api ||59|| [upajäti 12] vistäritotsaìga-nibhair
alindaiù çliñyanti kåñëaà bhavanäni nityam | yeñäà sadäntar
nivasanti te tad- bhaktä amé tädåçatäà vrajanti ||60|| [indravajrä]
präìgaëäni maëi-darpaëa-cchavény ullasanti sadanävalém anu | yeñu
nütana-vadhür bakäntakaà vréòa-namra-vadanäpi vékñate ||61||
[svägatä] candrakänta-maëi-baddha-bhütale palvaläni ca lasanti
sarvataù | rädhikädi-mukha-känti kandalé yäni pürayanti hanta
sarvadä ||62|| [svägatä] lokaù çrénätha-loka-pratiruci-vijayé
känanaà çré-spåhäjid- väsaù çré-räjadhäné-nikhila-çubha-rucäà
väsinas te ta eva | bhoktä kåñëaù sa bhogyaù praëaya-madhurimä
çaçvad ity evam asmin pratyekaà sarvam antaùkaraëam atigataà kas
tad-antaà labheta ||63|| [sragdharä] [81] tat-prema-çarmaëäà
sarvätiçayi-dharmatäyäm aham api marma-vettä, yataù— harir
gopa-kñauëé-pati-mithunam anye ca vibudhä na naù krüraà cittaà
mådulayitum éçä lavam api | aho teñäà premä vilasati harau yas tu
balavän harer vä yas teñu drutayati sa eva pratipadam ||64||
[çikhariëé]
-
[82] ataù sarvataù kñemäëäà sa eva premä sarvatra sphurati |
tathä hi— hariù premä säkñäd iva bhavati kià vä vraja-janas tayor
ekasmiàç ca sphurati sa hi çaçvat sphurati naù | idaà väraà väraà
vidhi-çiva-surarñi-prabhåtayaù sphuöaà kartuà çaktià dadhati
nataräà yat kiyad api ||65|| [çikhariëé] [83] sa tu
paramäçcarya-caryaù, yataù— tadéyänäà premä yad api
kåti-caryätiga-sukhaas tathäpy uccair hetur bhavati
hari-sähäyaka-vidhau | jagat-kärye yadvac chruti-mata-para-brahma
nitaräm acintyo yo bhävaù sa hi na hi vitarkaà viñahate ||66||
[çikhariëé] [84] yasmäd evaà sa eva cittam äkarñati, tasmät— jïätvä
karma svayam uta parät kåñëa-tåñëänukülaà tasminn antar bahir api
sadä gopa-räjävarodhe | yätäyätaà muhur atitaräà kurvatäm ädåtänäm
apy utkaëöhäcalita-manasäà mänasaà bhävam éhe ||67|| [mandäkräntä]
[85] tatratyänäà samühävalokanaà tu parama-paramädbhutam, tathä hi—
udghürëante priya-parijanäù snigdha-bhävä yathä-svaà
gopa-kñauëé-patim anugatäs tasya cätma-dvitéyäm | yau
premäkhya-prabala-raçanä-yantranät kåñëa-känti- jyotiç-cakre
ravi-çaçi-tanü ye ca nakñatra-saìghäù ||68|| [mandäkräntä] [86]
gänaà tu pratigaëaà sädhäraëam api kaïcid viçeñaà vahati, yathä—
janmädy-arbhakatä hareù pravayasäà madhye-sabhaà präyaçaù
paugaëòädiñu nirjaräri-vijiteù präyaù suhån-maëòale | käliyäidiñu
durjaneñv api kåpä-bhakta-vraje’nalpaçaù präyenätmani räga-rétir
abhitaù käntä-gaëe géyate ||69|| [çärdülä] tatra ca— saìgäne ced
bhajati murajid-bhakta-mätraà vimohaà çarmäçarmäpy anumiti-miyän
tarhi na prekñakäëäm | çäntir däsyaà sahacara-daçä vatsalatvaà
tathänyad gacched eñäà hådi katham iha kñéra-vär-vad vivekam ||70||
[mandäkräntä] [87] hanta! padya-dvayam idam älole manasi udbhüya
tad evändolayati | yathä—
-
mätar mätar janani mama tad dehi dehéti çabdair vatsäyuñman suta
vadasi kià präëa-lälyeti cärdraiù | nänäläpa-praëaya-valitä mäà
balät sneha-mudrä tasmin goñöhe smarayatitaräà tau savitré-kumärau
||71|| [mandäkräntä] geheçi tvaà carita-sukåtä hanta vatsas
tvad-agre vakti psäti prathayati rucià yäcate jähaséti | ardhäd
evaà sthagita-vacanaà sneha-püräd vrajeçaà dhyäyed våttià bata na
labhate man-mano bambhraméti ||72|| [mandäkräntä]
iti çré-çré-gopäla-campüm anu çré-goloka-rüpa-nirüpaëaà näma
prathamaà püraëam
||1||
-
(2)
atha dvitéyaà püraëam
çré-rädhä-kåñëäbhyäà namaù ||| [1] atha kathä-prathanäya
grathanam idam ärabhyate | [2]
svabhajana-lasan-mänasa-san-mänada-janmädi-lélä-bhavyäya bhuvy
ävirbhävitasya tasya nija-vraja-loka-cakrasya dantavakraà hatavatä
çré-bhagavatä tatra vigata-sarva-çoke goloke punar api saàçleñaù
sädhita iti campü-dvayasya
pratisampürti-vakñyamäëa-sapramäëa-kathä-lakñyatayä viviktam eva
vyaktékariñyate | siddhe tatra tu saàçleñe kuträpi rätriviçeñe çeñe
golokädvandva-mahendra-dväri häri dundubhi-dvandvam unnanäda |
näda-viçeña-miñeëänandam evedam ujjagäreti matvä, loko’py
ujjajägära | na ca sa eva kevalaù, kintu kåñëävaloka-tåñëayä saha,
yathä kamala-samühaù parimala-dhärayä | atha nija-nija-våndinaù
süta-mägadha-vandinaù
çréman-nanda-räja-pura-viräjamäna-båàhita-siàha-dväri sarvordhvaà
vindamänäà candra-çälikäm adhiruhya, nütanäni
pütanädi-dantavakränta-durbuddhi-çakräri-cakra-vadha-sambaddhäni
virudädi-cchandäàsi svacchandatayä naöanta iväparyantaà paöhantaù
samantäd eva jana-sandoham änanda-dohaà lambhayämäsuù |
sänuräga-rägävali-vibhäga-laìgima-saìgéta-saìgi-tal-lélä-kathäkulam
apy äkalayämäsuù | [3] tadä muhur api harer avadäna-gänato
labdha-toña-poñä ghoñädhipati-dampati-mukhäù parama-sukhäd
atiçasta-vasträlaìkära-bhäraà tebhyaù svayam éhayä vihäpayämäsuù |
kintu çravaëe’pi tåptir na kÿptim aväpa, kathaà vä taträvaçyam eva
vaçanéyä sätiù sätim äsédatu? tad anu ca
samudbhüta-prema-rasa-räçir vraja-väri-räçiù svayam eva
nija-nija-hådayaìgama-vraja-maìgala-çyämaläìga-saìgäna-taraìga-saìgha-saìgitayä
viçva-vismaya-käritäà saìgatavän | tatra ca, géyamänatayä
sannidhéyamänasya tadéya-yaçasaç candramasaù samatäm anumimémahe |
[4] yadä tu çréla-gopäla-lélä-gäna-grahilä mahilä gätum ärabdhäs
tadä sarva eva satåñëäs tüñëém äsan, kåñëa-muralé-käkalém anu
kokilä iva | yad eva gänaà
vaidagdhé-digdha-kaìkanädi-jhaìkärälaìkåta-manthäna-nirghoñaù
svara-tälädi-dänam iva kurväëaù sva-poñaà pupoña | [5] tad evaà
sati, sarvataù-säreëa
sapramäëa-varëayitavyänusäreëäpagatäpara-pati-bhramäù sarvä eva
vraja-ramä märaväëa-dalita-marmäëas tad-eka-sevä- dharmyeñu
nija-nija-harmyeñu samam eva labdhägamanaà tam ekam eva ramaëaà
ramaëatäà gamayamänä na virämam icchantéti sakhébhir eva
präbhätikarägamaya-gäna-narmaëä tasmäd uparamayämäsire | [6] tac ca
na sahasä, kintu kramaçaù | tathä hi, bähü viçlathitau çlathékåtam
uro vaktraà daracyävitaà, talpäd utthitam ekadä vinimayenälambya
yatnän muhuù |
-
yäbhyäà sparçasukhägraho’pi damitas täbhyäà haripreyasé
vyaktibhyäà bata soòham atra sahasäkrañöuà na dåñöià mithaù ||1||
[çärdülavikréòitä] [7] hanta, täsu ca sarvädhikä yä tu rädhikä, sä
khalu tad-ärambha-sambhaväd eva präyaù sarvadä mürcchäm åcchati |
yatra ca, “pürvänuräga-galitäà mama lambhane’pi lokäpaväda-dalitäm
atha mad-viyuktau | dävänala-jvalita-jäti-vané-sadåkñäm etäà kathaà
katham ahaà bata säntvayämi?” ||2|| [vasantatilakä] iti sadä
bhävayantaà, samprati cätivyagrébhavantaà vraja-yuvaräjaà prati
samäçväsanayä viçväsanayä ca täà vyavahitäà kurväëäù, präëa-tulyäù
paramälyas tadéya-tämbülodgärädi-saàvalanayä cetanäm älambayanti;
samantäd api säntvitäm atha påcchanti ca, “hanta, keyaà tava
rétiù?” iti | [8] sä punaù säsram äçrävayati, “na mürkha-dhér asmi
na vä durägrahä çaréra-bhogeñu na vätilälasä | kintu
vrajädhéça-sutasya te guëä baläd apasmära-daçäà nayanti mäm ||3||
[vaàçasthavilä] [9] “kià kurmahe? yayä marma-péòayä kvacana ca
çarma na labhämahe vayam” iti | [10] atha punar vyäkulé-bhavanté sä
çubhra-danté rasäntareëa täbhiù säntvité-kriyate | tad-dine tu tad
idam äcacakñe: “açeña-maìgala-saìgatäcaraëänäà
çré-vrajeça-gåhiëé-caraëänäm ädeça-praveça äsét, ‘hanta, sarvä
evärväcéna-vayasaù samägatäù, mat-präëädhikä rädhikä katham
adhunäpi nägatä?’ iti |” tad evam avadhäritavaté çré-rädhäpi
sävadhäné-bhavanté, çéghram eva prätar aucitéà vidhäya, sarväbhir
evopaçäya-viçäya-valitäbhiù kalyam äkalya militäbhir
lalitä-viçäkhädi-sakhibhiù särdhaà çré-vrajädhéçvaryä dhäma jagäma
| gatvä ca, parama-känta-sva-känti-kandalébhir
antima-gatäbhéra-käntäù samantäd apy antar-bahir api devayämäsa |
[11] yatra täsäà nirnimeñatä ca jätä | sambhävanävaté bhävanä
ceyaà, “adhi-vidhu nélämbuja-yugam api tila-puñpaà sabandhükam |
yasyäà kanaka-latäyäà seyaà kåñëäìganä citram ||”4|| [upagéti] [12]
atha bhakti-tåñëaì-manäù kåñëa-jananém anu mänanéyatayä nijam
änanam avaném avanéya nanäma | sä ca täà saha-sabhyänandam
abhyanandat | tatra ca, asau caraëayor natä çirasi hastam ädhatta
säpy asau bhuvi tathä sthitä kacam ajighrad utthäpya sä | asau
kucita-vigrahä bhuja-tale nidhäyätha sä sa-bäñpakam udaikñata
dvayam aho dvayoh kià bruve? ||5|| [påthvé]
-
[13] tad evam api rohiëé-prabhåténäm ädaräya
bhåta-nibhåta-saìkocäm älocayanté räjïé täm anujajïe, “putri,
vandasva vandana-yogyäù” iti | sä ca ramya-guëä puru-nipuëä
bhakti-pürataù sarvä eva gurür avanamya düra-deça eva niveçaà
vinata-vaktram äsasäda | [14] atha lalitädis tad-äli-pälir api täsu
guru-vanitäsu tadvad eva kåta-varivasyä tasyä eva sadeçam upaviveça
| [15] tataç ca çré-räma-prasüù spañöam äcañöa, “vrajeçvari,
sarva-sukha-rohiëé rohiëé-tärädya vidyate | tad ädiçyatäm: iyaà
sad-bhäva-dhüta-sarva-diçya-vadhü-naipuëyä, päkädi-sädguëyäya
pürvam eva somäbhänulomatayä yä rasavatéà pratétäù samam anyä
dhanyä maìgalädyä maìgaläräma-rämänuja-rämäs, tathä yäù
paräpara-nämänaù kalyäëäräma-räma-rämäù samantäd apy amür amüm
evänuvartantäm | lalitädyäù punar asyäù käya-nikäya-rüpä eveti, na
sähäyakäyäsmäbhir niyojanéyäù |” [16] atha tayäpi tathädiñöä
çiñöäìganä-gaëa-gaëeya-guëä çiro namayitvä sakhéñu tirobhüya
tat-kälam eva cacäla | [17] atha prasaìgam anyam api saìgataà
prathayämaù | [18] atha dhåta-praëaya-naya-särä vayasä mahasä
sahasä ca kåta-savayasaù sabhänukäräù,
svakula-paramparä-gata-paricäraka-çüdräbhéra-kumäräù
svävasara-visara-präptävasaratayä prätar eva mohanägära-dvära-säram
ävrajantaù samaà viräjante sma | [19] tataç ca
snänéyädi-ramya-karais taiù kiìkarair anugamyatayä sa tu
vara-kiçora-vayä nikhila-trätä räma-bhrätä prätar-äcärä-caraëäya
sadeçam upaveça-pradeçaà pürvam eva viveça | [20] tatra ca
narma-maya-çarmada-praëayä vaiçyäbhéra-tanayäù sakhäyaù subalädayaù
samam eva samagaàsata | taiù saìgataiù saha tu
vilamba-kathantä-kathävalambena mithaù parihäsa-viläsa-kautuké
varäsanam adhyäsämäsa | te sarve premëä paricaryäyäà param
äçcarya-caryäù, yataù— ädeyädhärädi-bhävena bhedät präëä bhinnäù
präëinaù santi bhinnäù | ye kåñëädyäù snigdhatä-çarma-bhäjaù präëä
jïeyäs te mithaù präëinaç ca ||6|| [çäliné] [21] prabhäte ca
prabhäte, tädåçänäm madhye tädåçasya tasya tu,
çrémad-vaktra-karäìghri-dhävana-kalä tailädibhir mardanaà snänaà
gätra-måjäàçuka-dvaya-dhåtiù säcäma-puëòra-kriyä | prätar
dharmaga-karma divya-vasanaà ratnävalé-maëòanaà
vaàçé-çåìga-çikhaëòa-daëòa-kalanä mac-cittam äkarñati ||7||
[çärdüla] [22] teñu ca keñucid aìga-sevakeñu viçeñaù çeña-vacasäm
api çeñasya viñayäyate | yataù, saurabhyaà çirasaù padämbujayugaà
bähuprasärädikaà labdhvä-çleñaviçeñatäà dadhati ye kåñëasya
tåñëänvitäù |
-
vätsalye pariñevaëe sakhipade känta-sthitäv apy amé saukhyaà yat
tad açeñam eva dadhate premëä tadabhyaìginaù ||8|| [çärdüla] [23]
atha tasmät taiù parivétaù péta-vasanaù sväìgana-praveçam
aìgékurvan sadeça-samavayaskäbhiù samaà, jananyä jéva-nyäsa iva
pratimayä labhyate sma | tatra ca, “ägacchaj jayatäd aho madhuratä
nirmaïchanadravyatäà gaccheyaà, mama dågdvayasya bhavatäd
aträtipakñmästhitiù |” itthaà kaïjavilocanasya kalayann äkasmikém
ägatià citraà citrajanaù sadä bhajati ced äsäà tu kià tad bruve?
||9|| [çärdüla] [24] atha guravaç ca tä
rajanijanitatadvirahajväläkalitasnehapüravaçatayä muhur agurutäm
äsädyänavadyämodam äviñkurvatyaù pürvadiìmukhamahä-mandirälindäd
avateruù | tatra pürvaà mätä vatsam iva mätä vatsaà militavaté,
yatra rohiëy api rohiëévad ühäïcakre lokacakreëa | [25]
çré-govindaç ca dvayor api tayoù padäravindaà kramäd vanditvä
nanditvä, mänyänäm anyäsäm api yathänyäyaà mänam unnamayämäsa |
[26] tadaiva ca çrénélämbaram anu samägatikaräù sahacaräù
çrédäma-sudämädayaù çréharisahavihärivitatayas, tathä
sarvavidyäpaöavaù purohita-baöavas, tathä käçcid anyäs
tatprasüsamänamänanéya-tanmänanéyädi-varäìganäsu gaëyäs, tathä
sarvasukhadohäù svasåsvasréyädisnigdha-sambandhinésandohäs
tatpradeçaà viçanti sma | [27] väraà väraà pratyekam
utthänädyabhävärthaà tathaiva hi sarvair maryädä paryäpitästi |
[28] atha khalu siddhänäà pariñadi yogamäyeti prasiddhä
bhakti-siddhänta-sad-bhäva-rate çrémad-bhägavate ca yoga-mäyäm
upäçritaù ity ädinä bhagaval-lélädhikäritayä siddhä svarüpa-çaktiù
sväbhivyaktim antareëa rüpäntareëa täpaséti vyavaséyate, yasyäù
paurëamäséti näma-vyähära-vyavahära äsét | tasyäm ägatäyäm agarveëa
sarve’pi sa-sambhramam abhramaà namaù samam akurvata | tayä
cänandäd äçérbhiù sphuöam abhyanandiñata | [29] atha yaç ca
sarva-vidyä-niñëätas tasyäù snätakaù çré-kåñëasya rahasya-narmäëi
baddha-tåñëatayä tad-vayasyatäà vaçyatäm äninye, yaç
cävidüñaëa-bhäva-rüñita eva devarñi-prakåtitayä tasya kautuka-kåte
vidüñakatäm api vibhüñayati sma, sa khalu madhumaìgala-nämä narmaëä
marma-sparçi-kutuka-racanair äçér-vacanaiù sarvän amandam
änandayämäsa, nidhim iva hari-sannidhià cänaïca | [30] tataç ca
parasparaà kara-baddha-karau sitäsita-kumära-varau mätåbhyäm
ubhayataù påñöhataù pradatta-hastau smita-vaçaàvada-vadana-çastau
mandaà mandaà tad evämandam alindam avindatäm | [31]
suvarëa-svarëa-kirmérita-prayatna-nirmita-påthu-ratna-péöham abhi
påthak påthaì niviñöavantau sudhä-våñöim iva ca sarveñüpaviñöeñu
dåñöià såñöavantau | [32] atha pratimäsyä seyam äsyä
janma-tärä-gamana-mayéti çré-yaçodä-yaço-dätus tasya tadä
tad-äcäryäëäm arbhakä darbhakägréya-néräbhiñekaà vivekätirekavantaù
çantama-mantra-pravacana-sacanayä racayämäsuù | tataç ca,
-
manträ gétäni vädyäny api ca jaya-raväù kåñëa-çobhäs tadéya-
preyo-vargäti-citra-praëaya-vilasitänéti parvaëy amuñmin |
pratyekaà tat tad ekébhavanam api tadä präpa rucyatvam uccaiù
çåìgärädyo raso vä kavi-kåtir athavä ñäòavo väpi yadvat ||10||
[srägdharä] tasmin
néräja-nirmaïchana-bhavika-padärthäli-saàsparçanänäm
äjyädarçädi-darça-dvija-nija-janatärcädikänäà çubhänäm | kåñëo
goträdir äsét pravara-vara-daçäà täni jagmuù samantäd yebhyo’nye ca
prathante çubha-çata-nivahasyänvayäù sarva-loke ||11|| [srägdharä]
brähmaëyas tv adhikacam acyutasya dürvä pürväëi nyadhiñata tatra
maìgaläni | yady äçérvacanam ihärurodha bäñpaù kalyäëaà bata
bhavatän manorathasya ||12|| [praharñiëé]
dågambhaù-stambha-ruddhäpi kurvaté tilakaà prasüù | kuryät kià yadi
sähäyyaà näkariñyata rohiëé? ||13|| [anuñöubh] mätuù pitus tasya ca
tatra mätå- bhävänvitä-bhrätå-vadhü-svasèëäm | upäyanaà puëòram
itéyaté gér äsét tadéyärtha-caye mitir na ||14|| [upajäti] [33]
atha präcé-gata-dvitéya-prakoñöhäd ägamya ramya-kumäraù kaçcid
äcañöa, yaù khalv etad-artham eva pürvaà visåñöaù | “çréman
vraja-räja-kumära, çrémad-vraja-räja-sabhäyäà sarva eva parvaëéha
saàvalitä vartante, kintu bhavad-yäträ-dvära-mäträvalokinaù | yäni
ca sarvärädhana-dhanäni çrémad-vraja-räja-caraëa-räjéva-parisaräya
sajjitäni bhavad-visarjitäni tämbüla-dukülädéni, täni cädhunäpi
mürdhänaà dhunänä nopayuïjate sma |” [34] atha so’pi tad
avadhärayann eva, tad evävadhärayan mätaram anu kätara iva
niñkramaëa-klama-samanujïä-yäcanam anusandhäya, praëämädinä
paurëamäsém uöaja-gåhäya vihäya, çré-rämam agre vidhäya, çrédämädén
parito nidhäya, paçcimägrima-prema-doläyamäna-sväntas tato
niñkräntaù; sahasä mahasä våtaù sabhyälibhir abhyälokayäïcakre |
[35] atha sodita-meghäç cätakä iva, labdha-candräç cakorä iva,
saìgata-jalä jala-janmäna iva, samunmélita-präëä dehä iva, sarve’py
änanda-garveëa vandi-våndädi-kalita-kolähalena ca samam eva
samuttasthuù | [36] kintütkalikä-kalita-manaso’pi
sva-sva-maryädayäparyäpitä iva labdha-stambhärambhäs tatra tatra
kevalaà sthitavantaù | yuktam eva ca tat proktaà, yatas tasmin
khalv asmäkaà çré-nanda-vraja-räja-gräme
tat-tat-prema-viçeña-réti-nétir eva grämaëér iva vartate | [37]
tathä hi, kadäcit kasyacit kaïcit prati vacanam, “tau
çubhra-dyuti-nérada-dyuti-haräv indräçma-hema-prabhä håd-vastrau
sita-kaïja-néla-kamala-çré-cori-cärv-änanau |
caïcat-khaïjana-gaïjanäkñi-yugalau danténdrajid-vikramau tän
astambhayatäà janän yad akhiläàs tan mitra citraà na hi ||”15||
[çärdüla]
-
[38] yadä ca dakñiëe sarvänarväcéna-mähätmya-guravo guravo
babhüvuù; te ca sarve pürva-pürvataù pürvajä eva tasthuù | yatra
purohitäù svayam anargham arghyaà dadhänäù sarvataù pürve bhavantaù
sva-näma-niruktim iva vyaktékurvanti sma, “puro dhéyante” iti | tad
etad api yuktaà, çleñeëa ca prathamato hitäs ta eva hi bhaëyante |
[39] atha tädåça-nija-kula-candra-premänandämåta-tundilitatayä kila
çrémad-upanandäbhinanda-nanda-sananda-nandanädi-nämänaù
prabala-nandana-sneha-madhura-dhämänas, tän anu ca premëä
samyag-bandhutä-bandhinaù sambandhinaù paräpara-nämänas tan-milanam
anusandhäya sthitäù | [40] atha väme’pi tathaivälaghu-premëä
laghübhavanto laghavaù samavatasthire | [41] sarve caite
yathä-pürvaà yathä-yathaà sarva-cittärämeëa rämeëa saha häriëä
hariëä militäù samunmélita-bhävä babhüvuù, candramasaà vindamänäù
kumuda-sandohä iva | [42] tataç ca kñaëa-katipayäd
akñéëänanda-våndärpita-satvara-visåtvara-mohäd unmagneñu teñu
tadéya-çréman-mukha-nirékñaëa-lagneñu çrémän vraja-räjas taà
vyäjahära, “täta, tavädya vidyate sarva-sampan-mayé janma-tärä |
tasmäd vraja-dhäma svayam ä madhyähnam adhyäsitavyam |
go-sambhälana-pälanäya punaù prätar eva mayä samayästhitä yuktä
niyuktäù santi | svayam atha prathama upaviçya dåçyatäà
svajana-vrajaù” iti | [43] atha so’py
aväcénatä-samécéna-çiraskatayä räjïäà täm äjïäà mäläm iva çirasi
nidhäya, çré-räma-mukha-tämarasam avadhäya,
svajana-vraja-sahitatayä sahitam adhiruhya catuñka-deça-gataà
puñkalam upaveça-veçma valita-smitaà tärä-patir iva pürva-parvatam
adhyäsitavän | viprädi-sampradänatayä yathä-yathaà gavädikam api
sätavän | tataç ca tasminn upaviçya, punas
tämbulädi-saàvibhäga-sukha-saàvalanayä sambandhibhir mitho
narma-saàväda-sambandhi-sandhi-kutühalaà kalayämäsa | [44] muhürtäd
atha kaçcid antaù-pura-säraù kumäraù samägamya sämyenopaviñöayor
jyäyaù-kaniñöhayoù sambandhi-nivahärädhanäya dhåta-tåñëayoù
çré-räma-kåñëayoù karëäbhyarëaà lagitavän, täbhyäm anumataù punas
tad-rüpa-taç citrébhavituù çrémad-vraja-dharitréçituù | tena ca
“adya çrévatsa-vatsa-prasäda-labdhasya vatsasya
çubha-sampan-maya-janma-rkñam” iti vinaya-sandhena
kevalenäïjali-bandhena vyaïjanayä bhojanäya yäcitäù
santo’ti-santoñäd vyativékñya yugapad utthitavantas te
prasthitavantaç cäntaù-puram | [45] athägrataù-sareëa tena
sukumäreëa kumäreëa präìgaëataù pratiruddha-saìgamanäsu
çuddhänta-saìgatäìganäsu praviñöäs te kaàsajid-iñöä
gåhädi-çobhekñaëa-spåhätaù kñaëam äviñöäù, kramaço bhojanälayäya
kalayäm-babhüvuù | [46] räma-kåñëau tu gavälokana-satåñëau
tad-aìgaëa-saìgata-merv-äkära-mahägäram äruhya,
mahé-mahita-mäheyé-sthäneñu péyüña-våñöér iva dåñöér vidhäya,
vidheyair vidüra-deçän nideçayämäsatuù, “bho bho gopa-gaëäù,
vartmanaù savyäpasavyayor eva pätavyä gavyäù” iti |
athävatérëäbhyäm äbhyäm abhyägatair api,
-
aguruja-guru-dhüpaù çubhratä ratna-péöhä-
vali-mad-açana-päträsaìgi-bhåìgära-saìghaù | niyata-saciva-lokaù
sädara-prema cäséd iti diçi diçi dharmyaà bhoga-harmyaà vyaloki
||16|| [mäliné] “aìghri-kñälana-märjane iha bhavän jéyäd” iti
prärthanä, samyag véjanam antarä pramadasühäsa-prasü-süktayaù |
rucyänäà pariveñaëaà muraripor dåñöi-prasädämåtaà yatraivaà suhådäà
sabhojana-vidhiù süte na kià vä sukham? ||17|| [çärdüla] [47]
tatränupayukta-yukta-bhoktèëäà vipräëäà paìktir ekatra,
sagdhi-digdhänäm asandigdha-snigdhänäà vaiçya-vaàçyänäm anyatra |
tatra tatra ca våddha-madhyama-nava-yauvanänäà påthak påthag iti
viyutäv api, mitho yathäsvaà parihäsa-viläsena saàyutir iva
vékñyate sma | na ca kevalena tena,
tad-avalocana-samunmélita-locana-rocana-viläsäläpa-lélä-rasa-väridher
vrajendra-kula-sudhä-nidher asakåd anubhava-yaugapadyena ca | [48]
yatra ca sa eva sarva-rasa-satram amatram ekam äsét | tatra ca,
parasparasya sphuöa-häsa-värtäà saïcärayantaù parito harau ca |
ñaëëäà rasänäà pariveñakä ye te saptamasyäpi babhüvur atra ||18||
[upajäti 11] [49] yatra parihäsa-béjaà ca
påthag-dig-deça-loka-prasiddhänäm atraiva cänyathä-siddhänäà
temanädénäà näma nämnätuà çakyate, nämäntareëa vämnäyate,
sad-ämnäya-janmabhir api bandhu-sambandhibhir ity ädi lakñaëaà
lakñyate | [50] kià ca, tatra madhumaìgalaù kautukena kenacit
prahitena nija-hitena çrémad-vrajeçaà sandideça, “räja-vara, tad
etad asmäkaà brähmaëä nivedayanti: ‘çaukla-näma-dheyaà prathamam
eva janma tävad asmädåçäà bhåça-çarmaëe cakÿpe | yad dvitéye
säviträkhye janmani labdha-sva-kulaiçya-vaiçya-dvijatayä räjanyavad
brähmaëa-bhojya-pakvännair api bhavadbhir vidüra-vibhakta-paìktäv
eva niveçitä vayaà na pratémaù, tatra kià kià pariveñitam atra vä
kim iti | tasmäd goñöhädhipatinä sva-dåñöi-niñöaìkité-kåtäny
asmat-kåte punaù prathamataù sarväëy eva temanäni pariveñyantäm |
yäny eva värñabhänavy-ädi-sva-hasta-prayastatayä paktäni
parama-çastäny uttara-täpany-anusäreëa pürvaà durväsasäpi
krodha-durväsanäà nirväsayatä prasädam api bhäsayatä
rasanayäbhyastänéti nikhila-miñöatäviçiñöatayä kila vartmany eva
pariveçakaiç coraà coram urvaritäni, paräëy api dåçaiva
bhukta-pürväëi santi, täni ca bhuktvä vaiñëava-yajïäya
çruti-småti-vihita-hita-pratékära-mayaà daikñasam äkhyaà tåtéyam
api janma drutam urékariñyate' iti |” [51] tad etad äkalayya
kalitaà häsa-kolähalaà, gokula-kuleçvaré gåhäd avakalayanté svayam
anala-pakva-tulitäni sürya-pakväni bahüny anupa-bhukta-caräëi
vihäpayämäsa, yena bahulam eva sahäsa-kutühalaà nikhilaù
kalayäm-babhüva |
-
[52] tad evam udara-püraëa-mätreëa tåptä, na tu
tat-tad-bahula-rasa-püra-kutühalena, nataräà tat-tad-änanda-mülena
sad-änuküla-péta-dukülena prati-ruci-nava-naväyamänatä hi
taträyatä, tathäpi baläd iva parimala-ramaëéyam äcamanéyaà dattam |
gaty-antareëäsamäpanéya-spåhaëéyatä hi tatra båhaté | tataç ca,
divya-tämbüla-cärcikya vastra-mälya-vibhüñaëaiù | arcitä bandhavaù
sarve dakñiëäbhiç ca bhüsuräù ||19 [anuñöubh] [53] lakñitäyäà ca
dakñiëäyäà, madhumaìgalaù sa tu narma-çarmämåtam adugdha | “bho
vraja-mahanéyäù, näsyäm akñéëäyäm api dakñiëäyäm érñayä vayaà
vékñaëéyäù | bhavatäà bhuïjänänäm
ekaika-vyaïjana-mülya-tulyatayäsmäkaà samastäpi sä na prastävayati
|” [54] tad evaà bahala-häsa-kolähala-kutühale nivåtte pitaram
upetya sarva-sukha-pälaù çréla-gopälaù çanaiù sanià praëayan
sa-vinayam älaläpa, “arväg eva sarvän ädäya sabhälaya-valayaà
svayaà tatra-bhavantaù samayantu | vayaà tu
çré-räma-däma-sudämädayaù samägata-präyäù |” tad evaà mätå-gåham
upetya täm apy uväca, “mätar, mätèëäà sambhälanärtham anuyätèë
asmän anumanyasva |” [55] mätä ca kñarat-kñéra-kula-kuca-mukulam
älaläpa, “äyuñman, yuñmad-eka-präëä vayaà, tasmän na vilambanéyam”
iti | [56] tataç ca tasyäù savayasaù pravayasaç ca sarväù saìghaçaù
säsram ücuù, “vatsa, nämnaiva tä mätaraù, eñä tu tava mätaiva,
tasmäd asyäà kathaà na vilakñaëaà pakñapätam äpätayasi?” sa ca
nata-vadanaù säsra-smita-väcam uväca, “mätaraù, kià kurmaù? täs tu
paçu-jätayo na vivekam ekam api labhante, yato mäà vinä tåëam api
na tåëvanti |” [57] mätoväca, “samyag äha vatsaù, yato dharma
eväsmäkaà marmabhedé babhüva, yeñäà dhanäni tanayäç ca sadä vanäni
nilayän kurvanti |” [58] kåñëaù sahäsam- äha sma, “mätar, atra vane
na ko’pi träsaù | sa tu samülakäsaà kañitänäà keçiprabhåténäà
saìgata eva gataù |” [59] mätoväca, “tarhi kim äkarëyate, yad
adyäpi kiïcit teñäm auddhatyaà vidyate, pretänäm api
tattadäkäratayä sadyaù pretatäà präptänäm iva |” [60] kåñëaù
sahäsam- äha sma, “mätar, na te pretajätitäm aväptäù | kintu,
bhavaccaraëareëugaëaguëitabhümim anu maraëapratäpavargäd apavargam
eva gatäù | vayaà tu mäyämayatatpratikåtiprapaïcasaïcayam aïcantaù
sukhasantänäya madhye madhye léläm adhyasyämaù; yathä niläyanaiù
setubandhair markaöotplavanädibhiù kauçalyeyaléläm |” [61] tataç ca
sarväsu gata-sandehäsu snehätiçayät kåñëa-mätä savyena päëinä
påñöham, apasavyena cibukaà spåñövä kåñëajyeñöhaà prati sabäñpam
äcañöa, “vatsa nélämbara, taveyam ambä mama samakñaà bälyäd eva
tvayi nätéva vätsalyam ulläsayati, kintu svayam udäsénavad
-
äsénä bhavati | tat khalu mama täralyaà katham iva vairalyäya
kalyatäm? tasmäd aham eva tväm upadiçämi: pétämbareëa samam
avilambam evälambanéyaà vrajavartma” iti | [62] atha rämänujaà
hitavaté rohiëy abhihitavaté, “täta, yaçodämäta, bälyäd eva
lälya-bhävän mätur upadeçaà jätu na ca manyase | mama tu taà na
matäntaram ätanoñi | tataù sakåd api mama nideçam asakåd iva
manyasva | mätur manas-täpa-vistärän nistäräya
nija-vadanäàçu-sudhäà vistäraya tvaritam” iti | [63] atha täsäà
caraëa-pätäcaraëäya kåta-rocane nirmala-kamala-locane sarväbhir
anarväcénäbhiù saha gåhaà hitvä tat-päëià gåhétvä präìgana-saìgitäà
gatäyäà gopa-pati-pati-vratäyäà, sarvataù çreyasyas tat-preyasyaù
sagaväkña-bhitti-bhittékåta-nija-vilokanä vilokayämäsuù | tathä hi,
autsukyaà priya-mädhuré-madhu-madaà premätipäta-bhramaà
viçleñägama-bhétim apy anugatä lajjätiparyäkuläù | gocäräya vanäya
gacchati harau tasyäìganänäà gaëäç citräëéva nirékñya tasthur
abhito dvitra-kñaëaà bhittiñu ||20|| [çärdüla] tatra sati,
acyutasya nayana-dvayam äsäà tåñëag apy atihriyä nimiméla | asya
mänasam amür atigüòhaà paçyatéti milituà tad ivecchu ||21||
[rathoddhatä] yadä ca täsäà sphuraëaà jagäma tan- manas tad
äçaìkata täsu rädhayä | “aho gurüëäà purato vikäritäà labheya cet
kià kara-vaitaräm” iti ||22|| [vaàçasthavilä] tatra mätå-gaëataù
krama-pürvaà präpya yan baka-çamanaù samanujïäm | ambakäny aharata
pratibimba- vyäjataù svatanugäny akhilänäm ||23|| [rathoddhatä]
[64]
athämara-durlabha-cchatra-cämara-paöa-puöa-tämbüla-sampuöädi-ghaöita-karäù
savayasaù karma-karäù çré-räma-dämädibhiù saha gacchantaà tam
anvagacchan | atha tatabhäyäà parama-sabhäyäà pitå-mukha-lokän
sphurad-avalokän |
-
sukhayitu-kämaù saha-sakhi-rämaù samadhura-veçaù sapadi viveça
||24|| [kusumaviciträ] tat-tad-våndaiù kåta-pariveñaù
kñoëé-påñöha-sthita-vidhur eñaù | kramato dåñöi-bhramaëäbhreña-
sthiti-kåtam akhilän api viçiçeña ||25|| [mäträsamaka]
rahita-nimeña-prathitonmeña- svaka-dåk-preña-pracitänveñaù |
abhavad açeña-cchavi-saviçeña- sva-tanu-çleñaù çré-harir eñaù
||26|| [mäträsamaka] [65] tad evaà labdha-paramänanda-majjaneñu
sarva-sajjaneñu kula-paramparä-varäväryaù kaçcana sütäcäryaù
katicid ätméyän parivärya peçala-veçau käka-pakña-keçau kaucid
bälakau purataù sandhärya tatra präöa, päöhayämäsa ca täv
äçérväda-virudam | tau ca cätakänäm antas-taòitvantam iva sägaräëäà
väri-nidhim iva, dhana-cintäcitänäà cintämaëim iva,
jyotir-maëòalänäà vyoma-maëòalam iva, teñäm äçrayaà tam ekaà
çré-vraja-räja-kumäram älokayäm äsatuù | tataç ca tau sa-pariväram
eva taà pärävära-rahita-çobhävära-väräà-nidhià nidhyäya
kñaëa-katipayam anudhyäya ca svajana-stambhita-patanärambhau
mürcchä-präyam åcchataù sma | tad-upariñöäd eva kathaïcid
viçiñöatäm äviñöau sagadgadaà jagadatuù,
“jayäçeña-cintä-ratna-néla-ratnäkara vraja-dharaëé-dhara! jaya
dharaëé-bhärävatära-vitérëa-dharaëé-dhara-çeña-paryantäçeña-sukha-samäja
vraja-yuvaräja! jaya
nija-vaàçägra-vraja-kérti-dhvaja-samäna-çubhra-dhäma çré-balaräma!
jaya jaya!” iti | [66] punaç ca kamala-locanaà vilocantäv ücatuù,
“rohiëy-udyad-vidhuù pakña iva kåñëaù sva-janmanaù | so’yaà
yaçodänandaù san yaçodänanda-nandanaù ||”27 [anuñöubh] [67] punaç
ca säçcaryam, “yaçaù praçaàsanti budhä mudhägiraù sarvatra çaçvad
viçadaà bhaved iti | aho, yaçodä yad asüta sä yaças tat kåñëa-rüpaà
purato vilokyatäm” ||28|| [upajäti 12] [68] tataù çrémän
vraja-räjaù supraläpaà laläpa, “sarva-süta-cüòä-ratna, ratnacüòa,
käv etau sukumärau kumärau?” [69] ratnacüòa uväca,
“sarva-sampad-viräjamäna, çrémad-vraja-räja, mama bhägineyau |”
[70] vrajaräja uväca, “katamäyä bhaginyä bhäga-dheya-rüpäv etau?”
[71] ratnacüòa uväca, “asapatna-ratna-garbhä-pate! ratnavatyäù | sä
caiñä bhavad-apürva-pürva-puruña-puëya-darçanäya kåta-parämarçä
samägatästi | namaskaroti ceyam |”
-
[72] vrajaräja uväca, “bhagini, bhägadheyena vardhasva |” [73]
ratnacüòa uväca, “deva, mama bhaginé-patir apy ayaà sumati-nämä |”
[74] vrajaräjaù sasmitam uväca, “bälye dåñöo’yaà nätéva niñöaìkituà
çakyate |” [75] taà ca satkåtyoväca, “mänya, svayam agrataù
samagram ehi” iti påñöaväàç ca, “samprati bhavatäà kutra bhavanam?”
[76] sa uväca, “räjavéra, néradhitéra eva |” [77] upananda uväca,
“tarhi düräd abhyägato’yam abhyägataù |” [78] atha
vadana-sudhä-karäàçu-sudhä-snapita-dågantaù
smita-madhurädharävåta-kunda-koraka-dantaù çré-kåñëaù sa-tåñëam iva
påñöavän, “kià-nämänäv etau?” [79] ratnacüòa uväca,
“präëi-koöi-nirmaïchanéya-nakha-koöe,
madhukaëöha-snigdhakaëöha-nämänau |” [80] kåñëa uväca,
“samäna-nämänau dåçyete |” [81] ratnacüòa uväca, “sahajäv etau
sahajäv eva |” [82] upananda uväca, “ratnacüòa, kià khalu
bhavad-vidyäm anavadyäd adhétavantäv etau?” [83] ratnacüòa uväca,
“atha kim, äkasmikatayä vismäyakau guëa-viçeñäv apy anayoù staù |”
[84] upananda uväca, “kau tau?” [85] ratnacüòa uväca, “sarvajïatä
tad-avitä kavitä ca |” iti | [86] tataç ca sarve säçcaryaà paçyanti
sma | [87] vrajaräja uväca, “mänya sumate, kuta
etat-prabhäva-bhävitav etau?” [88] sumatir uväca, “viçva-pävana,
svaccha-kérte, påcchyetäm etäv eva |” [89] vrajaräja uväca,
“äyuñmantau, yuñmad-våttenäsmäkaà cittaà vismayam eväviveça, tasmäd
apanéyatäm ayam |” tau ca säïjali-vacasä vyänaïjatuù,
“çré-goloka-loka-deva, çré-guru-prasäda eva sarvatra durväraà
käraëam iti tatrabhavanta evänubhavanti |” [90] vrajaräja uväca,
“ke khalv édåça-mahä-mahimänas te?”
-
[91] atha tau punar ghaöita-kara-puöäv ücatuù,
“sugåhéta-näma-dheyä mad-vidha-bhäga-dheya-rüpäù
sarva-sukha-varñi-çré-devarñi-caraëäù |” [92] atha sarve’py ücuù,
“tarhi näçcaryam idam |” [93] punaù täv ücatuù, “samprati ca
yad-upadeçäd våndävana-deçam ägatä vayam | nünaà yat-prasädäd eva
deva-varga-durgama-samadhigamasya bhaväbhibhava-bhävana-bhävanasya
tad etad bhavadéya-vaibhava-pradeçasya praveçe sadeça-rüpatäà yätäù
sma |” [94] punaç ca sarve säçcaryam idaà paçyanti sma | [95] tataç
ca çré-kåñëaç cintitavän, “äà äà, cirän mamäpy anayor ägamanaà
sphuraëa-mayam äsét” iti | [96] atha çré-kåñëänumatänugatatayä
çré-rämas tu samépam ägamya vraja-räjam uväca, “båhat-täta, tayor
anayoù kautukaà drañöum utkaëöhitäù smaù |” [97] tad anumodya punar
vrajaräja uväca, “ratnacüòa, adya dinam ärüòham | präghuëäç ca ta
ete ghuëäkñara-nyäyenopalabdhäù, tad eñäm ätitheya-vastubhir
avitatham ätithyam evädya vidhéyatäm |” pärçva-vartinaç cädiñöavän,
“déyatäm ebhyo varñaà yävad bhogyä varéyasé samagrä sämagré, sä ca
yathaiväsmäkaà tathaiva | prätar ärabhya tu sabhyäù samähüyantäà
kautukävalokäya |” [98] atha puraskåtopanandeñu vrajajana-våndeñu
tatra jïäpita-nijänandeñu tathä teñu süteñu ca
kåta-sarva-kleça-varjaneñu bhojya-bhogya-yogya-vastubhiù
prastuta-visarjaneñu madhyähnaù so’yam ahnäya vyatéta iti räjïe
vijïäpya vijïäta-sakala-tattvaù çrémän mahä-sattvaù çrépatir api
çré-rämädi-sahita-gatis tat-tan-namanädi-kramän niñkramya
prasthitavän | tatra ca, buddhir eva suhådäm anumene taà
gavänugataye na manas tu | sä hi mantra-sacivaà suvicäraà päti tat
tu rahitärgala-kämam ||29|| [svägatä] atho vanaà prati calitaù
sahägrajaù samitrakaù påthu muralém anädayat | yataù çrutäd bata
puratas tu tasthuñäà supürëatäbhavad atiçünyatänyataù ||30||
[rucirä] tadä guru-vyavahitim ägatä mudä parasparaà paçupa-sutäù
karair yutäù | sabhägataà jahasur adhétya kasyacid vacas tadä
skhalitam anüdya cäpare ||31|| [rucirä]
-
[99] häse coparatäbhäse räma uväca, “bhaìgura, madhumaìgala,
mätåbhir asmäsu vinéyamäneñu bhavän kim avispañöam äcañöa,
‘vrajeçvari, kathayiñyämy ahaà rahaù’ iti | kintu täbhir äveçavaçän
nävakalitam |” [100] madhumaìgala uccair vihasya nimélya ca maunam
älalambe | kñaëäd uväca ca, “hanta, çantamam api tad vismåtam iva
|” [101] räma uväca, “priyasakha, çapathaà prathayäni, tathyaà
kathyatäà: kià tat?” [102] madhumaìgala uväca, “yajïopavétäya çape,
nänyathä prathayäni | yataù, “däntena damitaù so’haà çamitaù
çänta-cetasä | jïaptena jïapitaù pürëenäcäryeëäsmi püritaù ||32||
[anuñöubh] tena channena cäbhüvaà chäditänåta-väk punaù | kathaà vä
späçitän kuryäà guëäàs tän spañöam iñöadän” ||33|| [anuñöubh] [103]
“kintu yuvayor vadhünäà cäjïäm äjïäya paraà vijïäpanéyaà täsu, tan
na cen na |” [104] kåñëa uväca, “unmatta, prathamam ävayor ävedaya
|” [105] madhumaìgala uväca, “yadi na khidyäthe |” [106] ubhäv
ücatuù, “nahi nahi |” [107] madhumaìgala uväca, “evam uccaiùkäram
api vivakñämi, tayor anayor yathäsvaà preyasébhiù saha sä sä
çreyasé vidyä nädyäpi vicchidyamänä vidyate, yan muhur ärabhyata
eva vanäbhyantare keli-kalaha-praläpa-kaläpaù” iti | [108] tataç ca
kåñëaù savyena päëinä tad-apasavyaà bähuà gåhétvä
dakñiëäìguñöha-madhyamäbhyäà tad-adhara-puöaà mådu niñpéòya
smayamäna uväca, “suñöhu ghuñöa-paööa-òorakeëa tad idaà sévyate
cen, munitäm äpadyate viprakérëa-buddhir ayaà yan mitra-vipraù |”
madhumaìgalas tu tadvan mudrita-mukha
evämbü-kåta-nirasta-grasta-vacanatayä vyaktavän, “tathä ced
antar-lobhanam anyatra tu durlabhaà nija-gåhän
matsyaëòé-khaëòa-cayam ädäyäkhaëòa-kälam eva man-mukhaà pürayathaù
| tataù kathaà vä kim-arthaà vä väëé-vyayaà karaväëi? tad etad api
sevanam eva bhaëyate |” [109] rämaù sasmitam uväca, “utkocaç
cämiñam eva bhaëyate, tad api brähmaëäù kämayeran?” [110] tad evaà
sakhi-sabhäsatsu hasatsu svayaà sa tu narma-paöur baöuù sa-tåñëaà
kåñëaà kñaëam äliìgya preìkholayan prakaöaà jahäséti sma | [111]
atha sarva-guëa-çälé vanamälé bahala-kutühala-kalita-cittatayä
calitaù, sakhibhir valitaù,
phalita-çäkhi-çäkhä-çikhä-lalitenädhvanä dhenür labdhvä
veëu-dhvanim udbhävayämäsa |
-
[112] tataç ca dhenüpalakñaëatayä sarväëi yadäkåkñanta, tadä
säçcaryaà nabhasthaù kaçcid äha sma, “sarvaù pravähaù sarvatra
svänukülyena karñakaù | veëu-dhvani-pravähas tu prätikülyena
karñati |” ||34|| [anuñöubh] iti | anantaraà ca-- gävaù svän
åñabhän bhujaìgama-bhujaù ñaòjän pikäù païcamän anye ca pratipadya
tän nija-nijän suñöhu svarän veëutaù | äçcaryeëa vikarñaëaà muhur
aho mohaà tathä bhejire sarve ced asakåt kva säntvana-vidhià
kurvantu ke vä tadä? ||35|| [çärdüla] svayam api mohaà bheje yadi
nija-veëu-dhvanau kåñëaù | syäd urvaritaù ko vä, jévaù sa hi
sarva-jévasya ||36|| [upagéti] iti | [113] kintu hanta,
veëu-rava-çravaëa-sukha-vistära eva tatra nistäräya babhüva |
yataù, mohe’pi svapna-kalitaà niçamya muralé-kalam | parasparaà
jägratas te paçyanti sma sa-vismayam ||37|| [anuñöubh] [114] tataç
ca svasthé-bhüteñu teñu samutthiteñu gäù prati prasthiteñu ca
madhur madhura-smitam uväca, “brähmaëän prati duranudhyänasya
phalaà sadya eva jätaà nidhyätam | yad aho mama mükatvam anudhyätaà
sarva-madhyam adhyäsénenaikena, sarvasyaiva tu mükatvaà jätam |”
[115] evam eva tena saha hasantas te
mäthura-deça-deça-rüpa-go-nideça- vacanatayä, sambodhane hihéty
ücuù kñepe jihijihéti tu | dhéréha iti viñkambhe gäà netuà yamunäm
amé ||38|| [anuñöubh] cokäraà päthasaù päne jhiri-käraà viyojane |
tasmät payasa utthäne cakrus tiritiréti te ||39|| [anuñöubh]
stambhayitvämbhasas tére go-saìkhyä go-gaëän atha | sambhälya
sambhåtänandäù kåta-snänädikä jaguù ||40|| [anuñöubh] prahäpitaà
pratiçiçu mätåbhis tadä subhojanaà surabhita-yojanaà mudä | hariù
sakhén pari pariveñayan hasan parékñitaà sakåd akåta svajihvayä
||41|| [rucirä] [116] tataç cäcaritäcämaù
çrédäma-däma-sudäma-vasudämädibhiù saha
karpüra-pürita-khapuränuküla-svarëa-varëa-parëa-çubhratävakérëa-cürëa-maya-
tämbüla-pürëa-kapola-lola-
-
kuëòala-maëòanänana-lakñmékaç cakñur-vijita-nälékaù
svajanävaloka-näbhékaù çréla-gopälaù svälayäya cacäla | yathä,
çanaiù çanaiù sarabhasam anya-vanyayä sa tarëayan surabhi-tåëäni
saurabham | vraja-sthitän prati virahäkulébhavan bakäntakaù
praticalati sma taiù saha ||42|| [rucirä] vidhäya gä
gokula-sammukhénä, mahä-taru-cchäyam upäsya kåñëaù |
devopadeva-stuti-géta-vädyaà çåëvan muhuù präpa taöaà vrajasya
||43|| [upajäti] gér-väëair divya-yänaiù pathi pathi munibhir
mantra-yogädi-siddhair gavyäbhir ghräëa-dågbhis tad-anugata-narair
dåñöi-deçe saradbhiù | goñöha-sthair unnata-sthaiù
praëihita-vadana-çrémayükhaù samantän
neträbja-pränta-lakñmé-kalita-sukha-kulaù pürëa-veëur viveça ||44||
[srägdharä] hambä-rävaù paçünäà pramada-kala-kalaù
päçupälya-vrajänäà stoträsäraù suräëäà nigama-samudayävåtti-ghoñas
tv åñéëäm | itthaà säàräviëänta-vadhira-sama-daçäm ägate sarva-loke
veëoù sükñmo’pi nädaù sa jayati nitaräà yaù samastaà bhinatti
||45|| [srägdharä] [117] atha vana-kula-gokuläbhyäà mithaù sukham
abhimukham ägatayor mahatäà samühayor mahodadhi-tulyayoù saìgamaù
saàvåttaù; yathä nityam eva tathänubhavinäm api divaukasäà
camatkåtir ajäyata; yatra çré-govinda eva svayam indavati sma,
svayam eva ca veëu-çikñayä dheëüù påthak påthag avätastambhat |
[118] tatra goñöhäd bahir lambhita-muhur-upañöambhänäà
dohanädi-karmaëä gaväà tarëakädénäm api çarma nirmäya, dugdhäya
janän puro vidhäya, savayobhiù savayobhir ävåtau sarveñäà
madhya-våttau suvåttau gopuram ävrajantau gåhäya vrajantau,
svakula-yaçodädi-purandhré-räji-néräjitau räjitau läjädibhir
abhivåñöau samam eva samasta-nayana-dåñöau, goñöhäbhyantaraà
praviñöau samam eva nija-nija-preyasé-samäkåñöi-paöu-dåñöi-viçiñöau
nihata-danujau räma-rämänujau caraëa-märjana-véjanädibhir
viçaçramatuù | [119] tatra kñaëa-katipayaà
janané-janita-lälana-nirmäëa-çarmänubhüya, snäna-dhämani sambhüya
nija-sevä-kåj-jana-kärita-majjanädibhiù, suveçatayä vibhüya, punar
janané-sanéòam eväjagmatuù | [120] tataç ca sandhyäà gamayitvä
janakädibhiù saha bhojana-léläà janayitvä bahiù-sabhä-bhägam ägamya
nänä-bandhu-janatayä samägamya tad-viçiñöau süpaviñöau babhüvatuù,
[121] yatra nänä-guëi-çateñu samägateñu täbhyäà
sukumäratä-prabhütäbhyäà kumära-sütäbhyäà saha sumati-ratnacüòäv
ävavrajatuù |
-
[122] tataù çrématä goloka-sämräjyavatä bhojanädikaà påñöayos
tayoù parama-håñöayoù, çréyuta-rämänujas tu nijänuja-vad eva tau
süta-tanüjäv ähüya bhüyasä snehena sadeçam upaveçayämäsa |
nija-vraja-väsi-sütädénäà prabhütänäà bhavyäni kävyäni tair eva
çrävayämäsa ca | tataç ca tau parama-håñöau santau sva-guëa-kaläpaà
saphalayituà balavad utkaëöhitavantau | [123] atha prahara-mäträyäà
räträv äcarita-yäträyäà nandita-sarva-samäjena çré-vraja-räjena
samajyä-pradhäneñu prätar navya-kävya-çravaëa-nimantraëam apavarjya
visåjyamäneñu, taà nija-janakam anujïäpya kanaka-vasanas tau
sukumärau süta-kumärau kare gåhétvä spåhäntaraà hitvä mätå-gåhäntaù
saìgatavän | mätaraà prati tayoù prasaìgaà saìgamitaväàç ca | [124]
tatas tu täà sarva-stutäà tau kumära-santau sukha-säraà
sambhavantau vividham evaà vicäritavantau, “kim iyam asya
gokula-kula-candrasya kñéra-néradhi-gambhéra-velä? kià vä
pürëa-tad-udayäkara-räkä-säkäratayä labdha-mad-vidha-dåñöi-melä?
kià vä präcé dig evam änandanayä racita-tanayä? vastutas tu
tanaya-viñaya-dayä kila sphurad evam udayatayä
çétalé-kåta-loka-samudayä” iti | [125] atha sä ca
parama-ramaëéya-caritä madhureëa vyavahärädinäbhy-avahärädinä
vasträlaìkärädinä ca pracurataram eva snehaà tayor äcaritavaté |
[126] tataç ca tayor maìgaläya mätaram äçiñaç citvä, väsasam
äsädanäya cänujïä-vitaraà yäcitvä svayam api
snehäveça-maya-tan-nideça-vaçatayä viçramäya saàveça-veçma praviçan
sarva-sukha-säraù çré-gopädhipati-kumäras tau süta-sutau svena
yutau vidhäya çré-rädhikä-sadeçam äsäditau cakära | [127] äsannau
ca tau vidyud-ävaliñu tad-adhidevatäm iva, kamalinéñu kamalälayäm
iva, sarva-sampattiñu sad-anukampäm iva, guëa-çreëiñu
sa-vinaya-nétim iva, hari-rati-jätiñu mahä-bhäva-sampadam iva,
nikhila-sakhéñu çré-rädhäm ékñämäsatuù | [128] atha täà paçyantäv
eva prema-vaçyaà täv ätmänam ajänantäv ätmanä kåñëa eva
säntvayämäsa, säntvitau ca tau taà ca täà ca nicäyya
cintayämäsatuù, “indranéla-ruci-jévanaà mahaù
svarëa-varëa-nikaräkara-prabhä | yac ca yä ca cayanaà tayor idaà
dvandvam ädi-rasa-sära-käraëam ||”46|| [rathoddhatä] iti | [129]
atha kaàsa-ripuëä paricäyitayoç ca tayor eñä sa-kautukaà
bäladeva-rayor iva kumära-varayoù saçarma sanarma ca puraskäraà
cakära | [130] tataù saìginaù pradäpya mätula-gåham eva tau
prasthäpya çré-govindaù sva-mohana-mandiraà praviveça saàviveça ca
| tatra, äyäte ramaëe sasambhramam upägamyäsanädi-kriyäm
-
äcarya vyajanädibhiù svayam asau sevävadhänaà dadhe | çayyäyäà
tvaritaà gate punar iyaà lénä sakhéyäcitäpy äsét kväpi kadäpi
tatparicitä näsmétivad vyaïjaté ||47|| [çärdülavikréòita] [131]
tatra sakhénäà vacanam, “adåñöe darçanotkaëöhäà dåñöe tu tvam
apahnutim | sarvadä kurvaté kåñëe kédåçéti na lakñyase ||”48||
[anuñöubh] tataù sakhébhyäà sugåhéta-bähur nétäpi madhye-gåham
äyatäkñé | stambhena bähyena tathäntareëa, kåtävalambä cakåñe
priyeëa ||49|| [upajäti 11] balena kåñöä hariëäpy analpaà talpaà
gatäsén milituà ca lolä | tathäpi näyäd åjutäà tu kintu
karäkaripräyatayä sasaïja ||50|| [upajäti 11] amilana-haöha-kåd
yadämilad vä harim atha bhedayiteyam äçu kena | dvayam api caritaà
na citram asyä yad alam asau rasa-rüpatäm ayäsét ||51||
[puñpitägrä]
çré-kåñëa kåñëa-caitanya sa-sanätana-rüpaka | gopäla
raghunäthäpta- vraja-vallabha pähi mäm ||52||
iti çré-gopäla-campüm anu
goloka-viläsa-vikäsanaà dvitéyaà püraëam | ||2||
pürëaù çré-goloka-viläsaù |
--o)0(o--
-
(3)
atha tåtéyaà püraëam
kåta-püraëa-varti-tåñëa- çré-kåñëa-janma-sampan-mayam
çré-kåñëa kåñëa-caitanya sa-sanätana-rüpaka |
gopäla raghunäthäpta-vraja vallabha pähi mäm ||1|| [1] tad evaà
praçasta-çästrävalokataù çrémän golokaù prastutaù | yatra
lokäbhivyakta-tad-abhivyakta-vaibhava-bhedäd dvidhäpi
våndävana-vaibhavaà vibhävitam | yatra ca lokänabhivyakta-vaibhave
cintämaëi-maya-kamaläkära-gokula-prakäraç cävikalam avakalitaù |
yatra ca sapta-prakoñöhä goñöhädhipati-puré varëanäbhir urékåtä |
yatra ca prätar aucité-cita-kåti-prabhåti çré-hari-caritaà
pracäritam | yatra ca gopa-räja-räjita-sakala-bhäjita-sabhäyäà
bhavya-kävya-vijïa-sarvajïatätimanojïa-prajïa-süta-vaàça-prasüta-kumära-dvayägamanam
anavadyaà varëitam | yatra ca vraja-räjädibhis tat-kathä-çuçrüñä
prathayäïcakre ity api nigaditam | tad-anantaram atra tu tat-kathä
vitäyate | [2] anthänyedyur brähma-muhürtam ärabhya pürvavad eva
pürvaja-rämaù sarvaà parvati sma | bhojanaà punar aikäntikam eva
nityam iva tad-dine jätam | yathä jïäpayanti sma
çrémat-pitå-caraëäù – “täta! prätar eva gobhiù çobhiñyamäëatäà
sambhavatä bhavatä täbhyaù samagränuttama-gräsän prädeçya
mad-ädeçyatayä yat kiïcid upayujya svayam aïcitavyam |” iti |
bhojanaà, yathä— agrye sadmani ratna-péöha-mahitau rämäjitau
tad-vadhü- hastebhyaù parigåhya mätå-yugalenännädi paryäpitam |
bhuïjänau sakhibhiù sunarma-valitaà prasmäyayantau ca tad- yugmaà
tena ca parvaëä parijanaà sarvaà sukh�