-
Akademik ARİF MİR CƏLAL oğlu PAŞAYEV
Biblioqrafi ya
Azərbaycan Milli Elmlər AkademiyasıRəyasət Heyətinin qərarı ilə
çap olunur
Академик АРИФ МИР ДЖАЛАЛ оглу ПАШАЕВ
Библиография
Печатается по постановлению ПрезидиумаНациональной Академии наук
Азербайджана
Academician ARIF MIR JALAL oglu PASHAYEV
Bibliography
Published by the decision of the Presidiumof the Azerbaijan
National Academy of Sciences
-
Azərbaycan Milli Elmlər AkademiyasıMərkəzi Elmi Kitabxana
Azərbaycanınelm və mədəniyyət
xadimləri
ARİF MİR CƏLAL oğluPAŞAYEV
Biblioqrafi ya
“Şərq-Qərb”Bakı2011
-
Национальная Академия наук АзербайджанаЦентральная научная
библиотека
Деятелинауки и культурыАзербайджана
АРИФ МИР ДЖАЛАЛ оглуПАШАЕВ
Библиография
“Şərq-Qərb”Баку2011
-
Azerbaijan National Academy of SciencesCentral Scientifi c
Library
Azerbaijan science andcultural workers
ARIF MIR JALAL ogluPASHAYEV
Bibliography
“Şərq-Qərb”Baku2011
-
Tərtibçi-müəllifl ər: Aybəniz Əliyeva–Kəngərlifi lologiya
elmləri doktoruƏnvər Həzərxanovtexnika elmləri üzrə fəlsəfə
doktoru
Redaktorlar: Frəngiz Hüseynova,AMEA Mərkəzi Elmi Kitabxanasının
direktor müaviniİsmət SəfərovAMEA Mərkəzi Elmi Kitabxanasının bölmə
müdiri
Авторы-составители: Айбяниз Алиева–Кенгерлидоктор филологических
наукЭнвер Газархановдоктор философиипо техническим наукам
Редакторы: Франгиз Гусейновазаместитель директора Центральной
научнойбиблиотеки НАНАИсмят Сафаровзав. сектором Центральной
научной библиотеки НАНА
Author compilers: Aybeniz Aliyeva–KangarlyDoctor of philological
sciencesAnvar HazarkhanovPh. D. on technical sciences
Editors: Frangiz HuseynovaDeputy of the Central Scientifi c
Library of ANASIsmat SafarovSector assistant of the
CentralScientifi c Library of ANAS
ISBN 978-9952-34-283-3Arif Mir Cəlal oğlu Paşayev: biblioqrafi
ya. – Bakı: “Şərq-Qərb”, 2011. – 240 səh.
“Şərq-Qərb”, 2011
-
6 Arif Paşayev
A.M.PAŞAYEVİN “ŞƏRƏF” ORDENİ İLƏ TƏLTİFEDİLMƏSİ HAQQINDA
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI PREZİDENTİNİNSƏRƏNCAMI
Azərbaycanda elmin və təhsilin inkişafında böyük xid mətlərinə
görə Arif Mir Cəlal oğlu Paşayev “Şərəf” ordeni ilə təltif
edilsin.
İlham ƏLİYEV,Azərbaycan Respublikasının Prezidenti.
Bakı şəhəri, 12 fevral 2009-cu il.
-
7Bibl ioqraf iya
РАСПОРЯЖЕНИЕ ПРЕЗИДЕНТААЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ РЕСПУБЛИКИ
О НАГРАЖДЕНИИ А.М.ПАШАЕВАОРДЕНОМ “ШАРАФ”
За большие заслуги в развитии науки и образо-вания в
Азербайджане наградить Арифа Мир Джалал оглу Пашаева орденом
“Шараф”.
Ильхам АЛИЕВ,Президент Азербайджанской Республики.
г.Баку, 12 февраля 2009 года.
-
8 Arif Paşayev
THE ORDER OF THE PRESIDENTOF AZERBAIJAN REPUBLIC
ABOUT AWARDING A.M.PASHAYEV WITH ORDER
OF “SHARAPH” (GLORY)
To decorate Arif Mir Jalal oglu Pashayev with an order “Sharaph”
(Glory) for the great services in science and education development
in Azerbaijan.
Ilham ALIYEV,The President of the Azerbaijan Republic.
Baku, February 12, 2009.
-
9Bibl ioqraf iya
TƏRTİBÇİ-MÜƏLLİFLƏRDƏN
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının və bir neçə Bey-nəl xalq
akademiyaların akademiki, fi zika-riyaziyyat elmləri dok toru,
professor, SSRİ ixtiraçısı, Azərbaycan Dövlət Mükafatı laureatı
Arif Mir Cəlal oğlu Paşayevin əsərləri nin biblioqrafi yasında onun
həyatı, elmi-pedaqoji və ictimai fəaliyyətinin əsas məqam ları öz
əksini tapmışdır.
Biblioqrafi yada A.M.Paşayevin 1970–2009-cu illərdə Azər -bay
can, rus, ingilis və başqa dillərdə çap edilmiş mono-qra fi ya
ları, dərs likləri, dərs vəsaitləri, elmi məqalələri, bey nəl xalq
simpozium və konfranslardakı çıxışlarının tezisləri, müəl lifl ik
şəhadətnamə ləri və ixtira patentləri öz əksini tap mışdır.
Biblioqrafi k göstəriciyə alimin həyatı, elmi-pedaqoji və
ictimai fəaliyyətinin əsas tarixləri, elmi, elmi-təşkilati və
pedaqoji fəaliy yəti haqqında qısa oçerk, elmi rəhbəri və elmi
məsləhətçisi olduğu dissertasiyalar daxil edilmişdir.
Elmi-praktik fəaliyyəti əks etdirən materiallar istifadə olun-ma
sını asanlaşdırmaq üçün xronoloji qaydada verilmişdir.
Göstəricidə A.Paşayevin əsərlərinin əlifba göstəricisi,
müş-tərək müəllifl ərin, onun həyat və fəaliyyəti haqqında yazan
müəllifl ərin əlifba göstəriciləri də öz əksini tapmışdır.
-
10 Arif Paşayev
ОТ АВТОРОВ-СОСТАВИТЕЛЕЙ
В библиографии научных трудов академика Нацио-наль ной Академии
наук Азербайджана и нескольких международных академий, доктора
физико-математи-ческих наук, профессора, изобретателя СССР,
лауре-ата Госу дарственной премии Азер байджана Арифа Мир Джалал
оглу Пашаева отражены основные этапы его жизни,
научно-педагогической и общественной деятельности.
Библиография академика А.М.Пашаева включает монографии,
учебники, учебные пособия, научные статьи, тезисы выступлений на
международных сим-позиумах и конференциях, авторские свидетельства
и патенты на изобретения, опубликованные за период с 1970 по 2009
год. на азербайджанском, русском, английском и других языках
В библиографическом указателе материалы представ-лены в
следующих разделах: основные даты жизни, научно-педагогической и
общественной и деятельно-сти, краткий очерк о научной,
научно-организацион-ной и педа гогической деятельности,
библиография научных трудов, изобретения и авторские
свидетель-ства, диссертации, научным руководителем и научным
консультантом которых является ученый.
Материалы, отражающие научно-практическую деятель-ность
академика А.М.Пашаева, для облегчения их использования даются в
хронологическом порядке.
К библиографии прилагаются: алфавитный указатель трудов, именной
указатель соавторов и авторов, напи-савших о А.М.Пашаеве.
-
11Bibl ioqraf iya
FROM AUTHORS-COMPILERS
All essential moments of life and scientifi c-pedagogical and
social activities of academician of Azerbaijan National Academy of
Sciences and some International Academies, of doctor
physico-mathematical sciences, of professor, of USSR inventor of
Azerbaijan State Prize lau-reate A.M.Pashayev are refl ected in the
bibliography of his works.
The bibliography of academician A.M.Pashayev refl ects his
monographs, text-books, training appliances, scientifi c articles,
thesis of his reports at International symposiums and conferences,
author’s certifi cates, invention patents which are published in
Azerbaijan, Russian, English and other languages from 1970 to
2009.
In the bibliographical index the materials are presented in the
following sections: the key data of his life and activity, brief
essay on scientifi c, scientifi c-organizational and ped-agogical
activity, bibliography of scientifi c works, inven-tion and
author’s certifi cates, dissertations where he has been scientifi c
advisor and supervisor.
The materials refl ecting scientifi c-practical activity of
aca-demician A.M.Pashayev are arranged in chronological order to
make easier the use of his bibliography.
The bibliography includes the alphabetic index of papers (the
nominal index of co-authors and authors) having written about
A.M.Pashayev’s life and activity.
-
12 Arif Paşayev
HƏYATI, ELMİ-PEDAQOJİ VƏ İCTİMAİ FƏALİYYƏTİNİN ƏSAS
TARİXLƏRİ
Arif Mir Cəlal oğlu Paşayev 1934-cü il fevralın 15-də Bakı
şəhərində anadan olmuşdur.
1941–1951-ci illər
Bakı şəhər 164 saylı orta məktəbin şagirdi.
1951–1954-cü illər
Moskva Elektrotexnika Rabitə İnstitu-tu nun tə lə bəsi.
1954–1957-ci illər
Təhsilini Odessa Elektrotexnika Rabitə İnsti tu tunda davam
etdirmiş və radio-fi zik ixti sa sına yiyələnmişdir.
1957–1958-ci illər
S.M.Kirov adına Azərbaycan Dövlət Uni ver si tetində laborant
işləmişdir.
1958-ci il, may–dekabr
Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Astro fi zika bölməsində kiçik
elmi işçi.
1959–1961-ci illər
Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Fizika və Riyaziyyat
İnstitutunda kiçik elmi işçi.
1960–1964-cü illər
Moskvanın “ГИРЕДМЕТ” İnstitutunda aspi rant.
1964–1965-ci illər
Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Fizika İnstitutunda kiçik elmi
işçi işlə-mişdir.
-
13Bibl ioqraf iya
1965–1966-cı illər
Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası fi zika-riyaziyyat və texnika
elmləri böl-məsinin elmi katibi olmuşdur.
1966-cı il “Yüksək və ifratyüksək tezliklərdə yarım ke çi
ricilərin parametrlərini ölç-mək üçün kon taktsız üsul və
cihazların işlənməsi” möv zusunda na mi zədlik dis sertasiyasını
müdafi ə edərək, tex-nika elm ləri namizədi alimlik dərə cəsi almış
dır.
1966–1971-ci illər
Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Fizika İnstitutunda baş elmi
işçi işlə-mişdir.
1971–1996-cı illər
Azərbaycan Elmlər Akademiyası Fizika İnsti tu tunda Zədəsiz
ölçmə və nəza rə-tin fi ziki üsul ları laboratoriyasına rəh-bərlik
etmişdir.
1978-ci il Yarımkeçiricilər və dielektriklər fi zi kası ixti
sası üzrə “Yarımkeçiricilərin tədqi-qində qeyri-dağıdıcı üsulların
fi ziki əsas ları, inki şaf prinsipləri və tətbiqi perspektivləri”
mövzu sunda doktorluq dissertasiyasını müvəffə qiy yətlə müda fi ə
edərək fi zika-riyaziyyat elmləri dok toru alimlik dərəcəsinə layiq
görül müşdür.
1988–1990-cı illər
SSRİ Elmlər Akademiyasının “İfrat-keçirici elek tronika” Elmi
Şurasının mükafatına layiq görülmüşdür.
1989-cu il Azərbaycan SSR Elmlər Akademiya sı-nın müx bir üzvü
seçilmişdir.
-
Arif Paşayev14
1991-ci il,26 may
Avtonom hidroakustika informasiya sis-temi nin yaradılması
sahəsində kompleks işlərinə görə Azərbaycan SSR Dövlət Mükafatı
laureatı adına layiq görül müş-dür.
Fizika sahəsindəki yüksək nailiyyət lə-rinə görə “SSRİ-nin
ixtiraçısı” meda-lına və Y.Məmməd əliyev adına medala layiq
görülmüşdür.
1996-cı ildən indiyədək
“Azərbaycan Hava Yolları” Dövlət Kon-serni Milli Aviasiya
Akademiyasının rektorudur.
1998–2002-ci illər
Beynəlxalq Mühəndislik Akademiyası, Bey nəl xalq Nəqliyyat
Akademiyası, Beynəlxalq Eko energetika Akade mi-yası, Beynəlxalq
Elm lər Akademiyası, Beynəlxalq İnformati za siya Aka demi-yasının
akademiki seçil miş dir.
1999-cu il İngiltərə Beynəlxalq Bioqrafi ya Mər-kə zinin qızıl
medalına layiq görülmüş-dür.
Dövlətlərarası Aviasiya Komitəsi nəz-dində olan aviasiya
mütəxəssislərinin hazırlan ması üzrə Koordinasiya Şura-sına üzv
seçil mişdir.
Milli Aviasiya Akademiyasının “Elmi məc muə lər” jurnalının baş
redaktorudur.
Tbilisi Texniki Universitetində Ərazi Şurası nın üzvü,
Azərbaycan MEA cihaz-qayırma üzrə Elmi Şuranın sədridir.
-
15Bibl ioqraf iya
2001-ci il Azərbaycan Milli Elmlər Akademiya-sının həqiqi üzvü
seçilmişdir.
2002-ci il Milli Aviasiya Akademiyasının 10 illi-yinə həsr
edilmiş I Respublika Spar ta-kiadası Təş kilat Komitəsinin həmsədri
olmuşdur.İdmana göstərdiyi böyük diqqət və qay-ğıya görə Azərbaycan
Kosiki Karate-do Fede rasi yasının qara kəmər sahibi adına layiq
görül müşdür.
17–19 aprel Tələbələrin hərtərəfl i inkişafına şərait yarat maq
məqsədilə MAA-nın 10 illi-yinə həsr edilmiş “Harmoniya, sağlam-lıq
və hərəkət” seminar-məktəbini və “Ekstremal vəziyyət, harmoniya və
Şərq döyüş sənətləri” Beynəl xalq elmi-praktik konfransını təşkil
etmiş dir.
29–30 oktyabr
“Mülki aviasiyanın müasir prob lem ləri-nin həllində elm və
tədrisin rolu” adlı respublika konfransını təşkil etmişdir.
2003-cü il,8–12 may
Azərbaycan Respublikasının Prezi denti Heydər Əliyevin anadan
olma sının 80 illi yinə həsr olunmuş “Uçuşların təh lü-kəsizliyi və
aviasiya texnikasının inki-şa fının müasir istiqamətləri”
mövzu-sunda elmi konfransı təşkil etmişdir.
“VEKTOR” Beynəlxalq Elm Mərkəzi Mü ka fat Komissiyasının qərarı
ilə “Azərbaycanın tanınmış alimləri” Bey-nəlxalq layihəsinin qalibi
olmuş və “XXI əsrin tanınmış alimi” Beynəlxalq diplomu ilə təltif
edilmişdir.
-
16 Arif Paşayev
2004-cü il Milli Aviasiya Akademiyasının nəz dində dis
sertasiyaların müdafi əsi üzrə İxti sas-laşdı rıl mış Şuranın
sədridir.
2004-cü il,14 fevral
Azərbaycan Respublikası Prezidenti nin Fər manı ilə Azərbaycan
elminin inki-şa fındakı xidmətlərinə görə “Şöhrət” ordeni ilə
təltif edilmişdir.
Elm və təhsilin inkişafındakı böyük xidmət lə rinə görə
Beynəlxalq Elmlər Akade miya sı nın Elmi İnkişaf Beynəl-xalq
Şurasının qəra rına əsasən Nobel mükafatı laureatı Pavlov adına
“Qızıl döş nişan”ı ilə təltif edil mişdir.
2004-cü il,mart
Ümumdünya Əqli Mülkiyyət Təşki latı-nın (ÜƏMT) Ali mükafatına –
“Qızıl medal”ına layiq görülmüşdür.
2005-ci il Azərbaycan və dünya mədəniyyətinin inki şa fına,
demokratiya, sülh və vətən-daş cəmiy yəti mədəniyyəti tərəqqisinə
verdiyi mühüm töhfəyə görə “Mədə niy-yət səfi ri” fəxri adına layiq
görülmüşdür.
“Dədə Qorqud” Milli Fondunun “Dədə Qor qud” mükafatı və
“Azərbaycan dün-yası” jurnalının təsis etdiyi “Vətən öv-ladı” qızıl
medalı ilə təltif edilmişdir.
2006-cı il Poliefi ruretan əsaslı lak-kompaund tex-nolo gi
yasının işlənib hazırlanmasına görə, elm nominasiyasında alimin
“İntellekt-2006” ilin layihəsi müka fa-tına, alimin özü isə Bey
nəlxalq Mühən-dislik Akademiyasının “Qızıl medal”ı ilə təltif
edilmişdir.
-
17Bibl ioqraf iya
2007-ci il Kosiki karate-do idman növünün Azər-bay canda
yayılmasında və inkişafın dakı böyük xidmətlərinə görə Dünya
Şorin-ciryu Kenko kan Karate-do Kosenki Karate Federasiyası Rəyasət
Heyətinin üzvü və Azərbaycan Şorin ciryu Ken ko-kan Karate-do
Kosika Karate Federasi-ya sının fəxri üzvü seçilmişdir.
2008-ci il,fevral
Aviasiya mütəxəssislərinin hazırlan ma-sında və tədris
prosesinin nümunəvi təşkilinə görə Dövlətlərarası Aviasiya
Komitəsinin “Qızıl medalı” ilə təltif edilmişdir. Azərbaycan və
Ukrayna ali aviasiya məktəbləri arasında əmək daş lıq haqqında
saziş imzalamışdır.
2009-cu il,fevral
Anadan olmasının 75 illiyi münasi bə tilə “Şərəf” ordeni ilə
təltif edilmişdir.
Anadan olmasının 75 illiyi münasi bə tilə Ukrayna Milli Aviasiya
Universitetinin fəxri doktoru diplomu təqdim olun-muş dur.
Ukrayna ağsaqqalları adından “Şərəf və ləya qət” qızıl ulduzu
ilə təltif olun muş-dur.
Vyana Beynəlxalq Universitetinin fəxri pro fessoru
seçilmişdir.
Rusiya Elmlər Akademiyasının fəxri üzvü seçil məsi ilə bağlı
akademik dip-lomu, P.L.Kapitsa adına qızıl medala layiq görül
müşdür.
-
18 Arif Paşayev
Gürcüstanın Aviasiya Universitetinin fəxri doktoru diplomu
təqdim olun-muş dur.
Təhsil nazirinin əmri ilə “Azər bay canın qabaq cıl təhsil
işçisi” diplomu və medalı ilə təltif edilmişdir.
Aspirantların və gənc tədqiqatçıların XIII res publika elmi
konfransının Təş-kilat Komi təsi nin üzvü seçilmişdir.
2010-cu il,iyul
Kosmik məsələlər üzrə Şuranın sədri seçil mişdir.
2010-cu il,sentyabr
Ukrayna Milli Aviasiya Universiteti tərə fi n dən “Böyük Qələbə”
ordeni ilə təltif edil mişdir.
-
19Bibl ioqraf iya
ОСНОВНЫЕ ДАТЫ ЖИЗНИ,НАУЧНО-ПЕДАГОГИЧЕСКОЙ И
ОБЩЕСТВЕННОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ
Пашаев Ариф Мир Джалал оглу родился 15 февраля 1934 года в
г.Баку.
1941–1951 гг. Ученик средней школы №164 города Баку.
1951–1954 гг. Студент Московского электротехни-ческого института
связи.
1954–1957 гг. Продолжил учебу в Одесском элек-тротехническом
институте связи по специальности “Радиофизика”.
1957–1958 гг. Лаборант в Азербайджанском госу-дарственном
университете им. С.М.Кирова.
1958 г.,май–декабрь
Младший научный сотрудник в Сек-торе астрофизики Академии наук
Азербай джанской ССР.
1959–1961 гг. Младший научный сотрудник Инсти-тута физики и
математики Акаде мии наук Азербайджанской ССР.
1960–1964 гг. Аспирант Государственного инсти-тута ред ких
металлов (“ГИРЕДМЕТ”) в Москве.
-
20 Arif Paşayev
1964–1965 гг. Младший научный сотрудник Инсти-тута физики
Академии наук Азер-байджанской ССР.
1965–1966 гг. Ученый секретарь Отделения физико-математических и
технических наук Академии наук Азербай джанской ССР.
1966 г. Защитил диссертацию на соискание ученой степени
кандидата техничес-ких наук на тему: “Разработка мето-дов и
приборов для бесконтактного измерения параметров полупрово-дниковых
материалов в области высоких и сверхвысоких частот”.
1966–1971 гг. Старший научный сотрудник Инсти-тута физики
Академии наук Азер-байджанской ССР.
1971–1996 гг. Руководитель лаборатории “Физи чес-ких методов
неразрушающего изме-рения и контроля” Института физики Академии
наук Азербай джана.
1978 г. Защитил диссертацию на соискание ученой степени доктора
физико-математических наук по теме “Физи-ческие основы, принципы
развития и перспективы применения нераз-рушающих методов в
исследовании полупроводников”.
1988–1990 гг. Удостоен премии Ученого совета “Свер хпроводящая
электроника” Ака демии наук СССР.
-
21Bibl ioqraf iya
1989 г. Избран членом-корреспондентом Ака-демии наук
Азербайджанской ССР.
1991 г.,26 мая
За комплексные работы по созданию авто номной гидроакустической
ин форма ционной системы удостоен звания лауреата Госу дарственной
премии Азербайджанской Республики.
За высокие достижения в области физики награжден медалью
“Изо-бретатель СССР” и медалью им. Ю.Г.Мамедалиева.
1996 г.,по настоящее время
Ректор Национальной Академии Авиации Государственного Кон церна
“Азербай джан Хава Йоллары”.
1998–2002 гг. Избран академиком Междуна род ной инженерной
Академии, Междуна-род ной Академии Транспорта, Международной
экоэнергетической Академии, Междуна родной Акаде-мии наук,
Международной Акаде-мии информатизации.
1999 г. Удостоен золотой медали Между-народ ного Биографического
Центра Англии.
Избран членом Совета по координа-ции подготовке авиационных
спе-циалистов при Межгосу дар ствен-ном Авиацион ном Комитете стран
СНГ.
-
22 Arif Paşayev
Главный редактор журнала “Уче ные записки Национальной Академии
Авиа ции”.
Член Регионального Совета Тби-лисского технического
университета.
Председатель Ученого Совета по при боростроению НАН
Азербай-джана.
2001 г. Избран действительным членом На цио нальной Академии
наук Азер-байджана.
2002 г. Сопредседатель организационного комитета I
Республиканской Спарта-киады, посвященной 10-летию Национальной
Академии Авиации.
Удостоен Почетного 3-го дана по каратэ Федерации Косики
Каратэ-до Азер бай джана за содействие разви-тию спорта.
17–19 апреля В целях содействия всестороннему развитию
студентов, в рамках 10-лет него юбилея НАА организо-вал
школу-семинар “Гар мония, здо-ровье и движение”, а также
Между-народную научно-практическую кон ференцию “Экстремальная
ситуа-ция, гармония и восточные виды единоборства”.
-
23Bibl ioqraf iya
29–30 октября Организовал Республиканскую кон-ференцию на тему
“Роль науки и обра зования в решении современ-ных проблем
гражданской авиа-ции”.
2003 г.,май
Организовал научную конференцию на тему: “Безопасность полетов и
современные направления развития авиационной техники”, посвящен-ную
80-летию со дня рождения Пре-зидента Азербайджанской Рес пуб-лики
Гейдара Алиева.
По постановлению Комитета по при суж дению премий
Международ-ного Науч ного Центра “ВЕКТОР” признан победителем
Международ-ного проекта “Видные ученые Азер-бай джана” и награжден
Междуна-род ным дипло мом “Известный уче ный ХХI века”.
2004 г. Назначен председателем Совета по защите диссер тационных
при Нацио-наль ной Академии Авиации Азер-байджана.
2004 г.,14 февраля
Указом Президента Азербай джан-ской Рес публики за заслуги в
разви-тии азербайджан ской науки награж-ден орденом “Шараф”.
-
24 Arif Paşayev
2004 г.,февраль
За выдающиеся заслуги в развитии науки и образования по решению
Международ ного совета по науч-ному развитию Международной
Академией наук награжден Золо тым знаком имени Лауреата Нобелев
ской Премии Павлова.
2004 г.,март
Удостоен высшей награды Все мир-ной Организации Интеллектуаль
ной Собс твенности – “Золотой медали” ВОИС.
2005 г. За большой вклад в развитие азер-байджанской и мировой
культуры удостоен общественного почетного звания “Посол
культуры”.
Награжден премией “Деде Горгуд” Нацио нального фонда Деде Горгуд
и золотой медалью “Сын Отечес тва”, учрежденного журналом “Мир
Азер-байджана”.
2006 г. Разработка технологии лак-ком-паунда на основе
полиэфируретана в научной номинации “Интел-лект-2006” была
объявлена проек-том года, а сам ученый награжден Золо той юбилейной
медалью Между народной инженерной Ака-демии.
-
25Bibl ioqraf iya
2007 г. За большие заслуги в распростране-нии и развитии в
Азербайджане Косики каратэ-до избран в члены Президиума Всемирной
Федерации по Сериндзирю Кенкокан каратэ-до и Косики каратэ и
почетным чле-ном Федерации Азербай джана по Сериндзирю Кенкокан
каратэ-до и Косики каратэ.
2008 г.,февраль
За особый вклад в подготовку авиа-ционных специалистов и
образцо-вую организацию учебного процесса награжден “Золотой
медалью” Меж-государствен ного Авиационного Ко митета.
2009 г.,февраль
По распоряжению президента Азер-байджан ской Республики в связи
с 75-летием со дня рождения награж-ден орденом “Шараф”.
В связи с 75-летием со дня рожде-ния вручен диплом почетного
док-тора Универ ситета Национальной Авиации Украины.
От имени украинских старшин на гражден золотой звездой “Слава и
достоинство”.
Избран почетным профессором Меж ду народного Университета
Вены.
-
26 Arif Paşayev
В связи с избранием почетным чле-ном Российской Академии наук
удостоен диплома академика и Золо-той медали имени П.Л.Капицы.
Вручен диплом почетного доктора Грузинского авиационного
универ-ситета.
Приказом Министра образования Респуб лики награжден дипломом и
медалью “Передовой работник обра-зования Азер байджана”.
Избран членом организационного комитета XIII республиканской
научной конференции аспирантов и молодых исследователей.
2010 г., июль Избран председателем Совета по космическим
вопросам.
2010 г.,сентябрь
Награжден орденом “Великая По -беда” Национального авиационного
университета Украины.
-
27Bibl ioqraf iya
PRINCIPAL DATES OF LIFE, SCIENTIFIC, PEDAGOGICAL AND SOCIAL
ACTIVITIES
Arif Mir Jalal oglu Pashayev was born on February 15, 1934 in
Baku.
1941–1951 Began education and graduated from School No 164 in
Baku.
1951–1954 Moscow Institute of Electrical Engi-neering and
Communications.
1954–1957 Odessa Institute of Electrical Engi-neering and
Communications at the Radiophysics Faculty.
1957–1958 S.Kirov Azerbaijan State University, Laboratory
Assistant.
1958,May–December
Astrophysics Sector of the Academy of Sciences of the Azerbaijan
SSR, Junior Research Worker.
1959–1961 Institute of Physics and Mathematics of the Academy of
Sciences of the Azerbaijan SSR, Junior Research Worker.
1960–1964 Moscow Rare Metals Institute, Post-graduate
student.
1964–1965 Physics Institute of the Academy of Sciences of the
Azerbaijan SSR, Junior Research Worker.
-
28 Arif Paşayev
1965–1966 Physics, Mathematics and Engineer-ing Department of
the Academy of Sciences of the Azerbaijan SSR, Aca-demic
Secretary.
1966 Defended the thesis for Candidate’s Degree of Technical
Sciences on the subject “Elaboration of methods and gadgets for
non-contact measuring of parameters of semi-conductive metals in
high and ultra-high frequency fi eld”.
1966–1971 Institute of Physics of the Academy of Sciences of the
Azerbaijan SSR, Senior Research Worker.
1971–1996 Institute of Physics of Azerbaijan Academy of
Sciences, “Physical methods of non-destructive measure-ment and
control” Laboratory, Chief.
1978 Defended Doctor’s Degree of Physi-co-Mathematical Sciences
on the subject “Physical bases, principles of development and
perspectives of ap-plication of non-destructive methods in
semiconductor studying”.
1988–1990 Awarded with the Premium on “Su-per-conductive
Electronics” of the Scientifi c Council of the USSR Academy of
Sciences.
1989 Elected a Corresponding Member of the Azerbaijan National
Academy of Sciences.
-
29Bibl ioqraf iya
1991,26 May
For the series of works on creating autonomous hydro-acoustic
informa-tion system he was awarded the State Prize of Azerbaijan
SSR.
For great achievements in the fi eld of physics was awarded the
“USSR In-ventor” Medal and the Y.Mame daliyev Medal.
Since 1996 Azerbaijan National Aviation Acade-my under the
Azerbaijan Airlines Concern, Rector.
1998–2002 Elected as the Academician of Inter-national
Engineering, International Transport, International Eco-Energet-ic
Academies as well as Full Member of the International Academy of
Sci-ences and International Academy of Informatization.
1999 Awarded the gold medal of Interna-tional Biographic Centre
of Eng-land.
Elected a member of Coordinative Council on Aviation Specialists
Training under the Interstate Aviation Committee.
Scientifi c Papers Magazine published by the National Academy of
Avia-tion, Editor-in-Chief.
-
30 Arif Paşayev
Member of the Regional Council of Tbilisi Engineering
University, Chair-man of Scientifi c Council on Instru-ment Making
of Azerbaijan National Academy of Sciences.
2001 Elected a Full Member of Azerbaijan National Academy of
Sciences.
2002 Organizimg Committee of the I Re-publican Spartakiada
devoted to the 10th Anniversary of National Acade-my of Aviation,
Co-President.
Awarded the Honourable III dan of karate of Azerbaijan
Federation of Kosiki Karate-do for his great care and concern on
sports development.
17–19 April In order to create conditions for com-prehensive
development of students organized the school workshop “Har-mony,
health and movement” and Scientifi c Practical Conference “Ex-treme
situation, harmony and oriental martial fi ghts” within the
framework of 10th Anniversary of National Academy of Aviation
29–30 October Organized the Republican Conference “The role of
science and education in the resolution of modern problems of the
civil aviation.”
-
31Bibl ioqraf iya
2003,8–12 May
Organized the Scientifi c Conference devoted to the 80th
anniversary of the President of the Azerbaijan Re-public Heydar
Aliyev on the theme “Safety of fl ights and modern trends of
aviation technique development.”
By decision of the “Vector” Interna-tional Scientifi c Centre’s
Committee on awarding prizes was announced the winner of the
international proj-ect “Outstanding Scientists of Azer-baijan” and
was awarded the interna-tional diploma “Famous scientists of the
XXI century.”
2004 Elected a chairman of the specialized council on defending
theses under the National Academy of Aviation.
2004,14 February
Awarded with the Order “Sharaph” (Glory) by the decree of the
Presi-dent of Azerbaijan Republic for his public services in the
development of Azerbaijan science.
2004,February
For great services in science and edu-cation development by the
resolution of the International Council for Scien-tifi c
Development International Acad-emy of Science was awarded with the
Nobel Prize Laureate Pavlov’s Gold Pin.
-
32 Arif Paşayev
2004,March
Awarded with the Gold Medal of the World Intellectual Property
Organi-zation (WIPO).
2005 Awarded with the Honorary Title “Cultural Ambassador” due
to the huge contribution into Azerbaijan and world culture
development.Awarded with the “Dede Gorgud” Prize of the Dede Gorgud
National Fund and gold medal “Son of the Fa-therland” founded by
the “World of Azerbaijan” Magazine.
2006 Honored with the gold medal of In-ternational Engineering
Academy and the “Intellect-2006” Year’s Proj-ect Award in scientifi
c nomination for the elaborated technology on Polyfi ruretan based
compound.
2007 Elected a Honorary Member of the Azerbaijan Shorinchiryu
Kenkokan Karate-do Kosenki Karate Federation and member of
Presidium of the World Shorinchiryu Kenkokan Kara-te-do Kosenki
Karate Federation for the huge services in propagation and
development of Kosika Katatedo sports in Azerbaijan.
2008,February
Awarded with the gold medal of In-terstate Aviation Committee
for train-ing of aviation specialists and model organization of
education process.
-
33Bibl ioqraf iya
2009,February
Awarded with “Sharaph” Order by the decree of the President of
the Azerbaijan Republic on occasion of the 75th jubilee.
Honour Doctor Diploma of the Na-tional Aviation University of
Ukraine on the occasion of the 75th jubilee.
Also awarded with “Honour & Digni-ty” Gold Star by the
Ukrainian veteran workers.
Elected a Honorary Professor of Vi-enna International
University.
Being elected a honorary member of Russian Academy of Sciences
was awarded with Academic Diploma and P.L.Kapitsa Gold Medal.
Awarded with Honorary Diploma of Georgian Aviation
University.
Awarded with the medal and “Ad-vanced education worker” diploma
of Azerbaijan by the order of Minister of Education.
Elected a member of the Organizing Committee of XIII Republic
Scientif-ic Conference of post-graduated stu-dents and young
researchers.
2010, July Elected a chairman of the Council on Space
Issues.
2010,September
Awarded with the Great Victory Order of National Aviation
University of Ukraine.
-
34 Arif Paşayev
ALİM ÖMRÜNÜN ELMİ TƏFƏKKÜRƏKÖKLƏNMİŞ KODLARI
Azərbaycanın görkəmli alimi, peda qoqu, elm və təhsil
təşkilatçısı, vətənimizin və xalqımızın hərtərəfl i tərəqqisi
yolunda məhsuldar əmək sərf edən ictimai xadim, Milli Elmlər
Akademiyasının akade miki, Dövlət Mükafatı laureatı, bir sıra
bey-nəlxalq akademiyaların həqiqi üzvü, fi zika-riyaziyyat elmləri
doktoru, pro-fes sor Arif Mir Cəlal oğlu Paşayevin75 yaşı tamam
olmuşdur.
Görkəmli alim 1960–1964-cü illərdə Moskva şəhərində “Gired met”
İnstitutunda aspirant olmuş, 1966-cı ildə “Yük-sək və ifrat yüksək
tezliklərdə yarımkeçiricilərin parametr-lərini ölçmək üçün
kontaktsız üsul və cihazların işlən məsi” mövzusunda namizədlik
dissertasiyası müdafi ə edərək tex nika elmləri namizədi alimlik
dərəcəsi almışdır. Elmi axtarışlarını uğurla davam etdirən alim
1978-ci ildə “Yarım-keçiricilərin tədqiqində qeyri-dağıdıcı üsul
ların fi ziki əsas-ları, inkişaf prinsipləri və tətbiqi
perspektivləri” mövzu-sunda doktorluq dissertasiyasını
müvəffəqiyyətlə müdafi ə edərək fi zika-riyaziyyat elmləri doktoru
alimlik dərə cə sinə layiq görülmüşdür.
AMEA-nın həqiqi üzvü, Beynəlxalq Nəqliyyat, Beynəl-xalq
Mühəndislik, Beynəlxalq Ekoenergetika, Beynəlxalq İnforma siya
akademiyalarının akademiki Arif Mir Cəlal oğlu Paşayevin elmi
axtarışlarının əsas istiqaməti yarım ke-çiricilər fi zikası və tex
nikasıdır. O, yüksək və ifratyüksək tezlikli diapazonlarda mate
rialların zədəsiz tədqiqatlarının fi ziki əsaslarını yaratmışdır.
Akademik 40 ildən artıq bir dövrdə zədəsiz nəzarət yarım
keçiricilər fi zikasının və ölçmə
-
35Bibl ioqraf iya
istiqamətlərinin elmi əsaslarının inkişafı, yeni istiqamət
lə-rin yaradılması və onların tətbiqi ilə məşğul olmuşdur.
Funksional elektronikanın müstəqil elmi istiqaməti olan neqa
tronika sahəsi keçən əsrin sonunda ilk dəfə olaraq Azərbaycanda
məhz akademik Arif Paşayevin elmi mək-təbində aşkarlanmış və öz
inkişafını tapmışdır.
Akademik Arif Paşayevin ideyaları və şəxsiyyəti müstəqil res
publikamızda müasir təhsil və elmi-tədqiqat işlərinin inkişaf
etdirilməsinə böyük töhfələr verməkdə davam edir. Geniş elmi maraq
dairəsi, verdiyi ideyaların fundamen tal-lığı və orijinallığı onu
nəinki Azərbaycanda, hətta ümum-bəşəri elmi ictimaiyyətin ön
sırasında görməyə əsas verir.
Akademik Arif Paşayev elmi məktəbinin əlamətdar xüsu-siy
yətlərindən biri də onun ümumi iş ətrafında birləşmə, kollektivin
hər bir üzvünə, xüsusən də gənc mütəxəs sis-lərə qayğıkeşliklə
yanaşmasıdır. Elmi yaradıcılığında maraqların geniş dairəsi və
müxtəlifl iyi, məqsəd, siste ma-tiklik və nəhayət, həyata keçirilən
dərin düşünülmüş stra-tegiya vəhdət təşkil edərək başlanılan
işlərdə həmişə uğurla nəticələnir. Akademikin 400-dən çox elmi
əsəri dərc olun-muşdur. O, 20-dən artıq kitab və monoqrafi yanın
müəllifi -dir. Alim 60-dan çox ixtira üçün müəllifl ik şəhadət
naməsi və sənaye nümunələri almış, qızıl, gümüş medallarla və dip
lomlarla təltif olunmuşdur. Bundan əlavə, Azərbaycan Res
publikasının Dövlət mükafatına, fi zika sahəsindəki yük sək
nailiyyətlərinə görə “SSRİ-nin ixtiraçısı” meda lına, Y.Məmməd
əliyev adına medala və İngiltərə Beynəlxalq Bioqrafi ya Mərkə zinin
qızıl medalına layiq görülmüş, “VEKTOR” Beynəlxalq Elm Mərkəzi
Mükafat Komis si-yasının qərarı ilə “Azərbaycanın tanınmış
alimləri” bey-nəlxalq layihəsinin qalibi olmuş və “XXI əsrin
tanınmış alimi” beynəlxalq diplomu ilə təltif edilmişdir.
-
36 Arif Paşayev
Yorulmaz elm fədaisi Arif Paşayev ilk dəfə yarımkeçirici
materialların elektrofi ziki parametrlərinin kontaktsız ölçül-məsi
üsullarının elmi əsaslarını işləmiş və bu üsulları reallaşdıran
elmi cihazlar yaratmışdır. Bu səpkidən silindr formalı yarımke
çirici şayba və hissələrin xüsusi müqa vi-mə tinin kontaktsız ölçül
məsi üçün “Siqma” seriyalı cihaz; yüksək aşqarlanmış yarım
keçiricilərin və yarımmetalların kontaktsız tədqiqi üçün “RO”
seriyalı cihaz; lövhə və silindrvarı nümunələrin qeyri-həmcins
liyinin kontaktsız ölçülməsi üçün “BİN” seriyalı cihaz; nazik qat
və lövhə-lərin parametrləri kontaktsız ölçmək və yarımkeçirici
mate-rialların fəal texnoloji nəzarəti üçün cihazlar geniş elmi
ictimaiyyətə yaxşı məlumdur.
Akademik Arif Paşayev müxtəlif quruluşa malik elektro-maqnit
sahəsinin keçirici mühitə qarşılıqlı təsirinin tədqiqi nəticəsində
maşınqayırma məmulatının cərəyan burulğan-ları ilə nəzarəti üçün
yeni üsullar və qurğular yaratmışdır. Elektron mikrometri, dərinlik
nasoslarının içliklərinin dia-metri, dərin deşikləri ölçmək üçün
proqram təminatlı xüsusi elektron qurğular, SD-1 kondi
sionerlərinin diaqnostikası üçün stend və sair bu qəbildəndir.
Dəqiq inteqral miniatür çeviricilərin temperatura, təzyiqə, nəm
liyə, gücə, təcilə, aşınmaya və titrəyişə həssas ele ment-lərin
yara dılması sahəsində Arif Paşayev mühüm nəticələr əldə etmişdir.
Bu elementlər gəmiqayırmada, neftmaşın qa-yırmada, müdafi ə və tibb
sənayelərində və digər sahələrdə geniş tətbiq edilir, həmçinin
yüksək çevikliyə malik nəza-rət sistem lərinin yaradılma sında
onlardan istifadə olunur. Bunlar hərarətölçən möhkəm gövdəli
“Dalğa” qurğusu, “Tranzistor” seriyalı elektron termometri, yüksək
cəldliyə malik termometr, “Dalğa” seriyalı inteqral təzyiqölçənlər
və “Kremniy” seri yalı elektron monometrləri, elektron
termometrləri, endo sko pik tədqiqatlar üçün termometr lər,
-
37Bibl ioqraf iya
təzyiq və tempe ra tur ölçən lərin tədqiqatı üçün stend və
sairdir. Qeyd etmək lazımdır ki, akademik Arif Paşayev 1993–1997-ci
illərdə fotoelastik mühit lərdə akustooptik qarşılıqlı təsirin xüsu
siyyətlərini tədqiq etmiş və bu effekti bir sıra radio fi zika və
radiotexnika məsələlərinin həllində tətbiq etmişdir. A.Paşayev
siqnalların zaman təhrifl ərinə korreksiyasının, çev rilməsinin,
tezlik modulyasiyalı siq nal-ların izləyici qəbu lunun akustooptik
üsullarını və bu üsul-ları reallaş dıran qurğuları sintez etmiş,
onların para metr-lərini araşdırmış dır. Alınmış nəticələr bir sıra
xarici ölkələrin nüfuzlu elmi nəşr lərində çap edilmişdir.
Arif Paşayev ilk dəfə yüksəktemperaturlu, ifratkeçirici mate ri
alların xüsusiyyətlərini öyrənmişdir. Y–Ba–Cu–0 sis temlərində
infraqırmızı əksetdirmə spektrləri tədqiq edən alim radiasiyaya
olan davamlılığı öyrənmiş, bu sis-temdə atomların bir qisminin əvəz
edilməsinin xarakterik keçid temperaturuna təsirini müəy
yənləşdirmişdir. Bunun sayəsində keçid xarakteristikalarını dəqiq
öyrənmək üçün orijinal, proqram təminatlı eksperimental qurğu
yaradıl-mışdır. Bu istiqamətdə aparılmış tədqiqatların nəti
cələrinə 1988–1990-cı illərdə Rusiya Elmlər Akademiya sının
“Sverxprovodnikovaya elektronika” Elmi Şurasının qrantı (500000
rubl məbləğində) verilmişdir.
Akademik Arif Paşayev 1959-cu ildən Azərbaycan MEA Fizika
İnstitutunda elmi fəaliyyətə başlamışdır. Həmin vaxtda o, yarım
keçirici materialların elektrofi ziki parametr-lərini kontakt sız
ölç mək üçün cihazlar, maşınqayırma məmulatına nəzarət üçün cərə
yan burulğanlarından isti fadə edən qurğular, mikromi niatür dəqiq
çeviricilər yaradıb seriya ilə istehsala buraxmışdır. Bu qurğular
dünyanın bir çox elm mərkəzlərində, gəmiqayırmada, maşınqayırmada,
hərbi sənayedə və digər istehsalat sahələrində müvəffə qiy-yətlə
tətbiq olunur.
-
38 Arif Paşayev
Alimin gəldiyi elmi nəticələrin bir çoxu ixtira səviyyə-sində
işlənib beynəlxalq sərgi və müsabiqələrdə qızıl, gümüş medallar və
diplomlarla təltif olunmuş, bir çox sənaye müəssisələrində tətbiq
edilmişdir.
Arif Paşayevin rəhbərliyi altında çoxsaylı aspirant və dis-ser
tantlar namizədlik dissertasiyası müdafi ə etmişlər. O, doktorluq
dissertasiyalarının məsləhətçisi, Rusiyada, Ukray-nada, Latvi yada,
Estoniyada, Azərbaycanda müdafi ə olun-muş çoxlu dok torluq
dissertasiyaları üzrə rəsmi opponent kimi çıxış etmişdir.
1971-ci ildən 1996-cı ilədək Azərbaycan MEA Fizika İnstitutu nun
Zədəsiz ölçmə və nəzarətin fi ziki üsulları labo ratoriyasına
rəhbərlik etmişdir. Bu müddət ərzində o, böyük elm təşkilatçısı
olduğunu dəfələrlə sübuta yetirmiş, Fizika İnstitutunun elmi
istiqamətlərinin müəyyən ləşdi ril-mə sində fəal iştirak
etmişdir.
Akademik Arif Paşayev 1996-cı ildən indiyədək “Azər-bay can Hava
Yolları” Dövlət Konserni Milli Aviasiya Akademiyasının rektorudur.
Akademiyada tədris prose sini, elmi-metodik işləri çox yüksək
səviyyədə təşkil etmişdir. Alim bir sıra beynəlxalq və respublika
elmi konfrans ları-nın iştirakçısıdır. O, avtonom hidroakustika
informasiya sisteminin yaradılması sahəsində kompleks işlər üçün
1991-ci il mayın 26-da respublika Dövlət mükafatına layiq
görülmüşdür.
Akademik Arif Paşayev Avropa Əqli Mülkiyyətin Qorun-ması
Cəmiyyətinin qızıl medalı ilə təltif olunmuşdur. O, Azərbaycan
Respublikası AAK-ın Ekspert Şurasının, Tbilisi Texniki
Universitetində Ərazi Şurasının üzvü, Azər-baycan Respublikası
MEA-da Cihazqayırma üzrə Elmi Şuranın sədri, Azərbaycan Milli
Aviasiya Akademiyası
-
39Bibl ioqraf iya
nəzdində birləşmiş İxtisaslaşdırılmış Şuranın həmsədri,
Dövlətlərarası Aviasiya Komitəsi nəzdində aviasiya
mütə-xəssislərinin hazırlanması üzrə əlaqələndirmə şurasının
üzvüdür.
Milli Aviasiya Akademiyasında rektor vəzifəsində işlədiyi dövrdə
İqtisadiyyat və hüquq, Avianəqliyyat isteh sa latı, İxtisas
artırma, Qiyabi, Hazırlıq fakültələri, çoxlu yeni kafedra və yeni
ixtisaslar açılmışdır. Burada ilk dəfə Azərbaycan dilində təhsilin
aparılmasına başlanmışdır. Akademiyanın ərazisində yeni tədris
korpusları, müasir tələblərə cavab verən idman kom pleksi, tələbə
yataqxa-nası, mehmanxana və digər binalar inşa edilmiş, mövcud
binalar yenidən qurulmuşdur.
Akademiyanın elmi fəaliyyəti dozimetrlərin, pilotsuz uçan apa
rat ların, minaların axtarılması və zərərsizləşdirilməsi üzrə radio
idarəolunan robotların, radiotexniki təminat obyektlərinin texniki
vəziyyətinə avtomatlaşdırılmış nəza-rət sistemlərinin yaradılma
sına və s. yönəldilmişdir.
Azərbaycan Milli Aviasiya Akademiyasının akademiki Arif
Paşayevin rəhbərliyi ilə impuls yüksək gərginliklər tətbiq etməklə
sənayenin müxtəlif sahələrində, tibb və məişət sahəsində geniş
tətbiq tapmış ozonator qurğuları layihələndirilir, hazırlanır və
müxtəlif texnoloji proses lərdə tətbiq olunur.
Onun rəhbərliyi altında Milli Aviasiya Akademiyası Döv-lətlər
arası Aviasiya Komitəsinin qərarı və “Mülki Aviasiya ali təhsil
müəssisəsi” sertifi katına layiq görülmüş və Bey-nəlxalq Mülki
Aviasiya Təşkilatının ali təhsil müəssi sə ləri-nin siyahısına
daxil edilmişdir. Azərbaycan Respubli ka-sında “Azərbaycan Hava
Yolları” Dövlət Konserni Milli Aviasiya Akademiyası məhz akademik
Arif Paşayevin
-
40 Arif Paşayev
rəhbərliyi nəticəsində aparıcı elm-təhsil mərkəzinə çevri-lərək
inkişaf tapmışdır. MAA-da respubli kamızda oxşarı olmayan, dünya
standartları səviyyəsində Aka de miya şəhər-ciyinin salınması
işində gərgin yaradıcılıq fəaliyyəti, mün-tə zəm səkildə apardığı
islahatlar təhsilin səviyyə sinin yük-səldilməsi ilə bağlı şəxsi
nəzarəti, təhsil ocağında sağlam elmi-pedaqoji mühit yaratması,
yüksək ixtisaslı mütəxə ssis-ləri ali mək təbə dəvət etməsi, bir
çox elmi müəssisə lərin iştirakı ilə keçi rilən ümumrespublika
elmi-praktik semina-rına rəhbərlik etməsi onun yüksək elmi
potensiala və təş-kilatçılıq qabiliyyətinə malik olmasına
sübutdur.
Akademik Arif Paşayev yüksək elmi-praktik potensiala malik
olmaqla yanaşı, yüksək vətəndaşlıq, vətənpərvərlik hissləri ilə
yaşayıb-yaradan, respublika əhəmiyyətli işlərdə, xüsusən ölkə mizdə
aviasiya təhsilinin müasir səviyyədə inkişafına yorul madan gərgin
əmək sərf edən, gənc nəslin yüksək vətənpərvərlik ruhunda tərbiyə
olunmasını xüsusi diqqətdə saxlayan qayğıkeş rəhbər, səmimi insan
və ətra-fında olan hər bir işgüzar, yaradıcı əməkdaşın yaxın
məs-ləhətçisi və köməkçisidir. İnkişaf, tərəqqi, yüksəliş
yolu-muzun ön cərgəsində irəliləyən, elm adamlarımız dan biri olan
akademik Arif Paşayev respublikamızın həyatında taleyüklü
məsələlərin həllində səylərini əsirgəməyərək öz xal qına əvəzsiz
xidmətlər göstərir.
Yubiley bir də onunla əlamətdardır ki, müasir səviyyədən ötən
illərdə yerinə yetirilən işlərin nəticələrinə əsaslanaraq gələcəkdə
görüləcək işləri proqnozlaşdırmaq olar.
Görkəmli akademikin milli elmin inkişafı sahəsindəki misil siz
xidmətləri ölkə rəhbərliyi tərəfi ndən də layiqli qiy-mətini alır.
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin müva fi q sərəncamı ilə Arif
Paşayev “Şərəf” ordeni ilə təltif edil-
-
41Bibl ioqraf iya
miş dir. Bu, görkəmli aka demikin vətən və xalq qarşı sın-dakı
xidmətlərinə verilən ən yüksək qiymətdir.
Həmkarımız akademik Arif Mir Cəlal oğlu Paşayevi şərəfl i
yubileyi münasibətilə təbrik edir, müstəqil respubli ka mızda
elmin, texnikanın və təhsilin inkişafında xidmətlərini yük-sək
qiymət ləndirir, vətənimizin xoşbəxt gələcəyi naminə gördüyü
işlərdə və əməli yaradıcılıq fəaliyyətində yeni-yeni uğurlar
arzulayırıq.
Mahmud KƏRİMOV,AMEA-nın prezidenti,
akademik.
-
42 Arif Paşayev
ARİF MİR CƏLAL OĞLU PAŞAYEVİN ELMİ,ELMİ-TƏŞKİLATİ VƏ PEDAQOJİ
FƏALİYYƏTİ
HAQQINDA QISA OÇERK
Arif Mir Cəlal oğlu Paşayev 1934-cü il fevralın 15-də Bakıda
anadan olmuşdur. Orta təhsilini 1951-ci ildə 164 saylı məktəbdə
almış, 1957-ci ildə isə Odessa Elektro tex-nika Rabitə İnstitutunu
Radiofi zika ixtisası üzrə bitir-mişdir.
O illərdə həmin institut ölkənin çox gözəl pedaqoji kadr-lara və
çox yaxşı maddi bazaya malik olan aparıcı institut-larından biri
idi. Müharibədən sonra buraya müxtəlif res-publikalardan abitu
riyentlər göndərilirdi. Burada keçmiş Sovet İttifaqının aparıcı
elmi tədqiqat institutları üçün mütə xəssislər hazırlanırdı. Bu ali
məktəbin bir çox məzun-ları sonralar görkəmli alim, keçmiş İttifaq
respublika la rında yeni elmi istiqamətlərin və elmi məktəblərin
yaradıcıları oldular. Azərbaycanda radiofi zika və yarımke çirici
lər elektro nikası sahəsində belə yeni məktəbin yaradıcısı Arif Mir
Cəlal oğlu Paşayevdir.
A.M.Paşayev 1959-cu ildən Azərbaycan MEA Fizika İnstitu tunda
elmi fəaliyyətə başlamışdır. Həmin vaxtlarda yarımkeçi ricilər fi
zikası artıq elm və texnikanın bir çox sahələrinə daxil olmuşdu.
Yarımkeçiricilər qarşısında açılan geniş perspektivlər, yüksək
inkişaf və yenilik ona gətirib çıxardı ki, yarımkeçirici cihazlar
və yarımkeçiricilər fi zi-kası sahəsi A.M.Paşayevin fəaliy yətinin
əsas elmi istiqa-məti oldu.
O, ilk sovet alimlərinin sırasında material və məmulatların zədə
siz nəzarət üsullarının yaradılmasına başladı və öz həyatının 45
illik bir dövrünü zədəsiz nəzarət fi zikasının
-
43Bibl ioqraf iya
və yarımkeçi ricilərin parametrlərinin ölçülməsi metod-larının
elmi əsaslarının inkişafına və tədqiqinə həsr etdi. Akademik
A.M.Paşayev haqlı olaraq yüksək və ifrat yük-sək tezliklər
sahəsində materialların kontakt üsulları ilə tədqiqatlarının fi
ziki əsaslarının yaradıcısı hesab edilir.
Arif Paşayev zədəsiz nəzarət sahəsindəki çoxillik elmi təd qiqat
larına hələ Moskvada olarkən başlamışdı. O, 1960-cı ildə keç miş
Sovet İttifaqının aparıcı elmi mər-kəzlərindən sayılan Dövlət Nadir
Metallar İnstitutunun aspiranturasına qəbul olunur. Gələ cək böyük
alimin əsas elmi konsepsiya larının təməli məhz aspiranturada
oxuyar-kən, Sovet İttifa qı nın aparıcı alimləri ilə birgə işlədiyi
zaman qoyul muş dur. Artıq o illərdə Arif müəllim zədəsiz nəzarət
sahəsində yeni orijinal həllərin və istiqamətlərin axtarışına
göstərdiyi səy lərə görə fərqlənirdi. Arif müəl-lim hələ aspirant
olarkən o zaman üçün yeni sayılan yarımkeçiricilər elektronikası
istiqamətində apardığı təd-qi qatları, nəzəri işləri, ixtiraları,
elmi işləri ilə özünü ciddi alim kimi göstərmişdi. Arif Mir Cəlal
oğlu materiallara və məmulatlara zədəsiz nəzarət metodlarının
araşdırılması üzrə işləmiş ilk sovet alimlə rin dəndir. Arif
müəllimin bu sahədə gördüyü işlər onun namizədlik disser tasiyası
üçün əsas oldu. 1966-cı ildə “Yüksək və ifratyüksək tezliklərdə
yarımkeçiricilərin para metrlərini ölçmək üçün kon taktsız üsul və
cihazların işlən məsi” mövzusunda namizədlik dis sertasiyasını
müdafi ə edə rək texnika elmləri namizədi alimlik dərəcəsi
almışdır.
Bu dissertasiya A.M.Paşayevin çoxillik elmi fəaliyyətində bir
mərhələ idi. Elm və istehsalat üçün çox vacib sayılan material və
məmulatlara zədəsiz nəzarət istiqamətində apa-rılan elmi təd
qiqatlar Arif müəllimin sonrakı elmi fəa liy yə-tində də əsas yer
tutdu.
-
44 Arif Paşayev
Elm və istehsalat üçün vacib olan bu tədqiqatların mahiy-yətini
başa düşmək üçün, qeyd edək ki, materialların müx-təlif para
metrlərinin obyektiv kəmiyyət analizi çox çətin və zəhmət tələb
edən prosesdir. Bu proseslə bağlı bir çox problemlərin həlli,
əhəmiyyətli dərəcədə, zədəsiz nəzarət kompleks vasitələrinin inki
şafı ilə təyin edilir. Belə vasitə-lərin işlənilməsi tədqiq edilən
materialların keyfi yyəti haqda məlumatın alınması üçün müx təlif
nüfuzedici sahələr, şüa lanmalar və maddələrdən istifadə olunan
nəzarət-ölçü aparaturasının yaradılmasını tələb edir. Təd qiq
olunan mate-rialların keyfi yyətini obyektiv qiymətləndir mək və
keyfi y-yəti haqda lazımi məlumatları almaq üçün təsiredici
sahə-lərlə, eləcə də maddə ilə qarşılıqlı təsir prinsipinə görə
fərq lə nən lazımi nəzarət metodlarının seçilməsini nəzəri əsaslan
dır maq vacibdir.
A.M.Paşayevin tədqiqatlarının əsas hissəsi yeni cihaz ların
yaradılmasına, mövcud cihazların təkmilləş di rilməsinə, müxtəlif
fi ziki kəmiyyətlərin ölçülməsinin yeni metod-larının işlə nilmə
sinə yönəldilmişdir. Arif müəllim nəzəri tədqiqatla rında və
təcrübi işlərində zədəsiz nəzarət metod və cihazlarının
yarımkeçirici lərin və yarımkeçirici cihaz-ların istehsalatına
tətbiq olunmasına xüsusi diqqət yeti-rirdi.
Bununla yanaşı o, istehsalatın qarşısında duran nəzarət problem
lərini və çətinliklərini çox gözəl bilirdi və onun elmi
tədqiqatları məhz bu problemlərin həllinə yönəlmişdi. A.M.Paşayev
tərə fi ndən ilk dəfə olaraq yarımkeçirici mate-rialların elektrofi
ziki parametrlərinin (elektrokeçiricilik, yüyürüklük və
yükdaşıyıcıla rın yaşama müddəti və s.) kon taktsız ölçülməsi
üsullarının fi ziki əsasları işlənmişdir. Onun tərəfi ndən bu
üsulların praktiki real laş dırılması üçün cihazlar seriyası
yaradılmış və istehsalata tət biq edil-mişdir:
-
45Bibl ioqraf iya
– yarımkeçirici material və strukturların xüsusi müqavi mə-tinin
kontaktsız ölçülməsi üçün “Siqma” seriyalı cihaz;
– yüksək aşqarlanmış yarımkeçiricilərin və yarımme tal ların kon
taktsız tədqiqi üçün “RO” seriyalı cihaz;
– yarımkeçirici materiallarda qeyri-həmcinsliyin kontakt sız
ölçül məsi üçün “BİN” seriyalı cihaz.
Buraya, həmçinin yarımkeçiricilərin nazik qat və löv hə lə-rinin
parametrlərinin kontaktsız ölçülməsi üçün çox geniş yayılmış
cihazlar, eləcə də yarımkeçirici materiallara ope-rativ texnoloji
nəzarət üçün seriyalı cihazlar aiddir.
Arif Mir Cəlal oğlu Paşayev tərəfi ndən işlənmiş zədəsiz nəzarət
metodları və cihazları bir çox istehsalat proses lə-rini tamamilə
avtomatlaşdırmağa, məhsuldarlığı artırmağa və sənayedə isteh sal
olunan yarımkeçirici cihaz və mate-rialların keyfi yyətini yaxşı
laş dırmağa imkan verdi.
Lakin elmi işlərdə tez-tez belə olur ki, elmi tədqiqatların
təbii axarı alimi həyat tərəfi ndən tələb olunan yeni elmi
axtarışlar alə minə aparır və bütün qüvvəni dövlət məsələ-lərinin
yerinə yetiril məsi ilə bağlı problemlərin həllinə yönəltmək lazım
gəlir. Bun dan əlavə, alimin iş stili və isti-qaməti yalnız onun
temperament xüsusiyyətindən və intel-lekt səviyyəsindən deyil, həm
də elmin, sənayenin inkişafı və dövlət maraqlarının təsirindən də
asılıdır.
Belə şəraitdə, tədqiqatçının istedadı işin mənasını tez başa düş
məsi və elmi tədqiqatların istiqamətinin dəqiq təyin olunması ilə
bağlıdır. A.M.Paşayevə xas olan bu xüsusiy-yət, nəinki tədqiqat
ların yeni istiqamətlərinin tezliklə təş-kil edilməsinə, həmçinin
də bu işlərdə yeni yüksəkliklərin fəth edilməsinə köməklik edir.
Məhz bununla izah etmək
-
46 Arif Paşayev
olar ki, bir müddət, A.M.Paşayevin elmi fəaliyyəti maşın-qayırma
sənayesi məmu latlarına nəzarət üçün üsul və qur-ğuların işlənib
hazırlanmasına yönəldilmişdi. Bu sahə üçün onun tərəfi ndən
elektron mikrometr, dərinlik nasos larının parametrlərinin
ölçülməsi üçün proqramla idarə olunan cihazlar, kondisionerlərin
diaqnostikası üçün cihazlar və s. yaradılmışdı. Yuxarıda göstərilən
hallardan məlum olur ki, bir tədqiqatçı-alim kimi A.M.Paşayevin
elmi maraq dairəsi çox genişdir. Onun tərəfi ndən seçilən hər bir
elm və səna-yenin aktual sahəsinə inkişaf və tərəqqiyə köməklik
edən yeni ideyalar gətiril mişdir.
1969-cu ildən – Azərbaycanda mikroelektron sənayesi inki-şaf
etməyə başladığı dövrdən – A.M.Paşayevin xüsusilə, mikroelek tron
vericilərin yaradılması üzrə mikroelektro nika sahəsində elmi
fəaliyyəti başlayır. Bu sahədə aparılan elmi tədqiqatlar və
işləmələr mikroelektronikada yeni isti qamə-tin – qeyri-elektrik
kəmiyyətlərin mikroelektron çevi rici-ləri sahəsinin əsasını qoydu.
A.M.Paşayevin həmin vaxta qədər yarımkeçiricilərə xarici təsir
lərdən istifadə etməklə zədəsiz nəzarət metodları üzrə topladığı
təcrübə bu yeni elmi istiqaməti tez bir zamanda inkişaf etdir məyə
imkan yaratdı. A.M.Paşayevin rəhbərliyi altında bu cihaz ların
layi-hələndirilmə üsullarının yaradılması sahəsində kompleks nəzəri
və təcrübi tədqiqatlar başlanır. Müxtəlif profi lli elas-tik
silisiumlu membranda formalaşdırılmış, körpü şəkilli ten zore zis
tiv quruluşun nəzəri tədqiqatları əsa sında mikro-elek tron təzyiq
vericilərinin topologiyası seçilmişdir və seriya ilə istehsalının
texnologiyası işlənib hazırlanmışdır.
A.M.Paşayev tərəfi ndən təklif olunmuş ardıcıl birləşmiş
inteqral diodlarda xarakteristikaların temperatur asılılı ğın-dan
istifadə prin sipi çox uğurlu oldu və mikroelektron tem-peratur
vericilə rinin yaradılmasında istifadə edildi. Sovet İttifaqının
dağıldığı son günlərə qədər bu temperatur çevi-
-
47Bibl ioqraf iya
riciləri Penza təcrübə zavodu tərəfi ndən istehsal edilir və
onlar ballistik raketlərdə giroskopik bölmələrin tempera-turuna
nəzarət və tənzimləmə sistemində tət biq olunurdu. Bundan əlavə,
işlənib hazırlanmış və istehsalata tətbiq olun muş mikroelektron
vericiləri elm və sənayenin müx-tə lif sahələrində, həmçinin kosmik
və aviasiya texnika-sında geniş istifadə olunurdu.
A.M.Paşayevin yarımkeçiricilər elektronikası və mikro-elek tro
nika sahəsində nəzəri və təcrübi tədqiqatlarının nəti-cələri
1978-ci ildə “Yarımkeçiricilərin tədqiqində qeyri-dağıdıcı
üsulların fi ziki əsasları, inkişaf prinsipləri və tətbiqi
perspektivləri” mövzu sunda müvəffəqiyyətlə müdafi ə etdiyi
doktorluq dissertasiya sında öz əksini tapmış və o, fi
zika-riyaziyyat elmləri doktoru alimlik dərə cəsinə layiq
görül-müşdür.
Mikroelektron vericilər sahəsində işlərini davam etdirər kən
A.M.Paşayev tərəfi ndən yeni növ inteqral temperatur, təz-yiq,
nəmlik, güc, təcil və vibrasiya vericiləri yaradıl mış dır. Bu veri
cilər gəmiqayırmada, neft maşınqa yırma sında, tibdə, müdafi ə
sənayesində və digər sahələrdə geniş tət biq olunan yüksək cəld
liyə malik nəzarət sistemlərinin yara-dıl masında istifadə
olunur.
Onların əsasında sualtı obyektlərə nəzarət və tədqiq üçün
nəzərdə tutulmuş telemetrik, çoxfunksiyalı, hidroakustik kom pleks
apa ra tura yaradıldı. 1991-ci ildə A.M.Paşayev “Muxtar
hidroakustika informasiya sisteminin yaradılması sahəsində kompleks
işlərə görə” Azərbaycan Dövlət Müka-fatı laureatı adına layiq görül
müşdür.
Mikroelektron vericilər sahəsindəki elmi tədqiqatların nəti
cələri iki monoqrafi ya şəklində çap edilmişdir: “Qeyri-elektrik
kəmiy yətlərin bərk cisimli mikroelektron çevirici-
-
48 Arif Paşayev
ləri” (1998) və “Bərk cisimli mikroelektron maq nito elek trik
və rütubətli elek trik çeviriciləri” (1999).
Akademik M.H.Şahtaxtinski öz rəyində yazmışdır: “60-cı illərin
sonunda, haqqında rəy verilən monoqrafi yaların müəllifl ərinin
miniatür çeviricilərin yaradılması üzrə elmi-tədqiqat və
təcrübi-konstruktor işlərinə başladıqları dövrə qədər, bu
çeviricilərin layihələndirilməsi və işlənilməsi xüsusiyyətləri
haqda heç bir mə lumat yox idi. Ona görə də müəllifl ər tərəfi ndən
mikroelek tron vericiləri üzrə görü lən işlər və tədqiqatlar
birincilərdən sayılır”.
Keçən əsrin 80-ci illərinin ortalarında, Qərbdə olduğu kimi, keç
miş Sovet İttifaqında da ifratkeçiricilər sahəsində inten-siv təd
qiqatlar başlanır. 1911-ci ildə bu hadisə kəşf edil diyi vaxtdan
ifratkeçiricilər fi zikasında əsas problem ifratkeçi ri-cilik baş
verən kritik temperaturun artırılması idi. 1986-cı ilin sonunda
Amerika fi zikləri qrupuna sənaye tərəfi ndən geniş buraxılan ucuz,
əlve rişli soyuducu amil olan maye azotun temperaturunda ifratke
çiricilik baş verən kerami kanı sintez etmək mümkün olmuşdu.
Akademik A.M.Paşayev keçmiş Sovet İttifaqında birincilərdən biri
kimi ifrat keçi rici keramik birləşmələrin sintezinə və onların
xüsusiyyətləri-nin tədqiqinə başladı.
Onun tərəfi ndən, ilk dəfə, Y–Ba–Cu–O birləşmələrində infra-qır
mızı əksetdirmə spektrlərinin tədqiq edilməsi və onlara radiasiya
şüalanmasının təsiri əsasında aşkar edilmişdir ki, bu birləşmə
lərin ifratkeçirici vəziyyətə keçidinin xarakte-rik kritik tempera
turu qəfəsdə atomların bir qisminin əvəz edilməsindən asılıdır.
Keçidin kritik temperaturunun çox dəqiq təyini üçün orijinal proq
ram təminatlı qurğunun yaradılmasında bu effektdən istifadə
olunmuşdu. A.M.Paşa-yevin bu tədqiqatlarının nəticələri
1988–1990-cı illərdə SSRİ Elmlər Akademiyasının “İfratkeçi rici
elektronika” Elmi Şurasının mükafatına layiq görülmüşdü.
-
49Bibl ioqraf iya
1990-cı illərin əvvəllərinə mikroelektron vericilərin tətbiq
sahə lərinin genişlənməsi daxilində bu çeviricilərə xas olan prin
sipial çatışmazlıqlar da aşkar edilir: temperatur diapa-zonuna,
çıxış siq nalının qiymətinə, həssaslığa və s. görə məhdudiyyətlər.
Bu prinsipial çatışmazlıqlar qeyri-elek-trik təsir vericiləri sahə
sində çalışan alim-mütəxəssisləri fi zikadakı digər, daha perspek
tivli istiqamətlərə müraciət etməyə məcbur edirdi. Akademik
A.M.Paşayev gələcək işlə rinin belə alternativ istiqaməti kimi
ölçülən kəmiy yətin sonradan şifri açılan və qeyd olunan modul laş
dırılmış işıq siqnalına çevrilməsinə əsaslanan optik-lifl i çevi
ricilərin yaradılması ilə əlaqədar tədqiqatları seçdi. A.M.Paşayev
1993–1997-ci illər ərzində daha məhsuldar işlə miş, foto-elastik
materiallarda akustooptik qarşılıqlı təsirin xüsusiy-yətlərini təd
qiq etmişdir.
Onun tərəfi ndən işıq siqnalının tezliyə, amplituda, fazaya,
impul sun eninə, polyarizasiyaya görə akustooptik modul-yasiyası
imkanı tədqiq olunmuş və təklif edilmiş prin sip-ləri akustooptik
çeviricilərin yaradılmasında reallaşdıran qurğular sintez edilmiş
dir. Bu qurğularda modullaşmış işıq siqnalları gücləndirilə,
optik-lifl i rabitə xətti ilə ötürülə bilər, icra və qeydedici
mexanizmlərə sonradan təsir gös tərmək üçün optik siqnallardan
elektrik siqnal larına çevrilə bilər.
Aparılan tədqiqatların nəticələri xarici ölkələrin aparıcı elmi
jur nallarında dərc olunmuş və 1997-ci ildə “İnformasiya ema lının
akustooptik üsul və vasitələri” monoqrafi yasına daxil
edilmişdir.
A.M.Paşayev tərəfi ndən işlənmiş bir çox cihaz və qur ğu lar
ixtira səviyyəsində yerinə yetirilərək keçmiş Sovet İttifa qı-nın
müxtəlif sənaye müəssisələrində tətbiq edilmiş, müx tə-lif
beynəlxalq sərgi və müsabiqələrdə qızıl, gümüş, bürünc medal və
diplomlara layiq görülmüşdür.
-
50 Arif Paşayev
A.M.Paşayev uzun müddət – 1971-ci ildən 1996-cı ilə qədər
Azərbaycan MEA Fizika İnstitutunun Zədəsiz ölçmə və nəza rətin fi
ziki üsulları laboratoriyasına rəhbərliklə yanaşı, insti tutun elmi
istiqamətlərinin müəyyən edilməsində də fəal iştirak etmişdir. Məhz
bu müddət ərzində onun alim və elmi təşkilatçı kimi görkəmli
qabiliyyətə malik olması bütövlükdə özünü büruzə vermişdir.
Bu illərdə akademik A.M.Paşayev dəfələrlə Azərbaycan elminin
nailiyyətlərini Rusiya, Ukrayna, Latviya, Estoniya və Gürcüs ta nın
bir sıra irimiqyaslı elmi mərkəzlərində nümayiş etdirmiş dir.
Azərbaycan MEA Fizika İnstitutu rəh bərliyinin xahişi ilə aka demik
A.M.Paşayev 1996-cı ildə Milli Aviasiya Akade mi ya sının rektoru
vəzifəsinə keçdik-dən sonra da institutun laboratoriya sında
aparılan işlərə elmi rəhbərlik edir.
1996-cı ildən hazırkı dövrə kimi akademik A.M.Paşayev “Azər
baycan Hava Yolları” Dövlət Konserni Milli Avia siya Akademi ya
sının rektorudur. Sovet İttifaqı dağıldıqdan və respublikamız
müstəqillik əldə etdikdən sonra mülki avia-siya üçün kadrların
respublika daxilində hazırlanmasına ehtiyac duyulduğundan,
Azərbaycan Respublikası Nazir lər Kabinetinin 1992-ci il 15 iyun
tarixli qərarı ilə ali təhsil müəssisəsi statusuna malik Milli
Aviasiya Mərkəzi yara-dılmışdı. Azərbaycanın mülki aviasiya sının
cihazlara və avadanlıqlara olan tələbatının təmin edilməsi və
xarici şir-kətlərin bahalı xidmətlərindən asılılığın azaldılması
üçün Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 1993-cü il 17
sentyabr tarixli qərarı ilə təzə yaradılmış Milli Aviasiya Mər
kəzinin nəzdində Elmi-Tədqiqat Aviasiya İnstitu tunun (ETAİ)
yaradılmasına icazə verildi. Bir müddətdən sonra Nazirlər Kabi
netinin 1994-cü il 24 fevral tarixli qərarı ilə Milli Aviasiya
Mərkəzi Milli Aviasiya Akademiyası adlan-dırılmışdır.
-
51Bibl ioqraf iya
Tədris və digər binaların yerləşdirilməsi məqsədilə əvvəl-lər
uzun illər boyu xüsusi hərbi hissənin yerləşdiyi ərazi MAA üçün
ayrılmışdı. Hələ həmin illərdə məlum idi ki, bu ərazidə aviasiya
ali təhsil ocağının yaradılması üçün ciddi kapital qoyuluşu tələb
olunacaq. Bu illər Milli Avia-siya Akademiyasının özündə 2 ixti
sası cəmləşdirən bir fakültə fəaliyyət göstərirdi və bu ixtisaslar
üzrə 80 tələbə rus bölməsində təhsil almağa başlamışdır. İxtisas
laşdırıl-mış laboratoriyalar yox idi, yüksəkixtisaslı müəllimlərə
ehtiyac duyulur, kafedralar, tədris avadanlıqları, normal
auditoriya lar çatışmırdı. A.M.Paşayevin rektor təyin olun-duğu
1996-cı ildən Milli Aviasiya Akademiyası yeni inki şaf mərhələsinə
qədəm qoy muşdur. Akademik A.M.Paşayev fəaliyyətinə tədris
prosesinin, elmi-tədqiqat işlərinin ən yük sək müasir tələblər
səviyyəsində təşkilindən başladı.
Milli Aviasiya Akademiyasında Hava nəqliyyatının uçuş-tex niki
istismarı, Avianəqliyyat istehsalatı, İqtisadiy yat və hüquq,
İxtisasartırma, Qiyabi fakültələr, Hazır lıq şöbəsi, çoxlu sayda
yeni kafedra və yeni ixtisaslar açıl mış dır. İlk dəfə Azər baycan
dilində təhsilin aparılmasına başlan mış-dır.
Elmi-Tədqiqat Aviasiya İnstitutunun bazası nəzdində, özündə
Elmi-Tədqiqat İnstitutunu, Xüsusi Konstruktor Bürosunu və
Təcrübə-sınaq istehsalatını birləşdirən Elmi-İstehsalat Birliyi
yaradılmışdır. İstənilən elmi-tədqiqat müəssisəsinin uğurla işlə
məsi üçün elmin müvafi q sahə-sində aparılan işlərin vacibliyi
haqda aydın təsəvvürə malik olmaq lazımdır. MAA-da aviasiya
sahəsində aparılan təd-qi qatların vacibliyinin və faydalılığının
təyin edilməsi üçün ənənəvi olaraq keçirilən elmi seminarlar və
konfranslar bu məqsədə xidmət edir.
Akademik A.M.Paşayevin elmi rəhbərliyi altında Azər-bay canın
tarixində ilk dəfə olaraq radioidarəolunan, pilot-
-
52 Arif Paşayev
suz uçuş aparatı, vertolyotun aparıcı vintinin texniki
vəziy-yətinə nəzarət üçün elek tron qurğu, minaların axtarılması və
zərərsizləşdirilməsi üçün radioidarəolunan robot yara-dıl mışdır.
Əsasən onun əksər hallarda uçuşların təhlükə siz-liyini təyin edən
havada nəqliyyatın idarə olunması sis te mi-nin işləmə
effektivliyinin yüksəldilmə sində xidmətlərini qeyd etmək lazımdır.
A.M.Paşayev Azər baycanın havada nəqliyyatın idarə olunması
sistemində aviasiya radiotex-niki obyektlərinə məsafədən nəzarət
avtomatlaşdırılmış sis teminin işlənilməsi və tətbiqinin elmi
rəhbəri olmuşdur. O, həmçinin havada nəqliyyatın idarə olunmasında
dis-petçer rabi təsinin effektivliyini artırmağa imkan verən
aeronaviqasiya veri lənlərinin ötürülməsinin peyk nəqliy-yat
normativlərinin işlənil məsi və tətbiqinin təşəbbüsçüsü olmuşdur.
Bu işlərin ara sında Ümumdünya Meteoroloji Mərkəzindən informasiya
qəbu lunun avtomatlaşdırılmış sis teminin yaradılmasını, Azər
baycan, rus və ingilis dil lə-rində nəşr olunmuş Binə, Gəncə və
Naxçıvan bey nəlxalq hava limanlarının iqlim xarakteristi kalarının
tərtib edil mə-sini qeyd etmək lazımdır. MAA-nın kollektivi
“Azərbay can Hava Yolları” Dövlət Konserni müəssisələrinin
tələbatını təmin edən cihaz, mexanizm və avadanlıqları
hazırlayır.
Qeyd etmək lazımdэr ki, akademik A.M.Paşayevin zədə siz nəza rət
sahəsindəki çoxillik iş təcrübəsi tez bir zamanda avia siya
sahəsində öz tətbiqini tapdı. Zədəsiz nəzarət metod ları mülki
aviasiyada terrorizmlə mübarizənin ön cər gəsində yerlə şir. Aka
demik A.M.Paşayevin rəhbərliyi altında Elmi-Tədqiqat Aviasiya
İnstitutunda zədəsiz nəza-rətin yeni üsul və vasitələri işlənib
hazır lanır, onun tərə fi n dən əvvəllər işlənib hazırlanmış
metalaxtaranlar, analizatorlar, radiometrlər və s. təkmilləşdirilir
və yeni modi fi ka siyaları yaradılır, onların bazası əsasında hava
gəmilərində təh lü-kəli yüklərin daşınmasına nəzarət üçün kompleks
sistemin yara dılması sahəsində işlər görülür.
-
53Bibl ioqraf iya
Etiraf etmək lazımdır ki, akademik A.M.Paşayev Azər bay-canda
ilk dəfə olaraq müasir dünya standartlarına uyğun təhsil, elm və
istehsalatın vəhdətini nəzərdə tutan ali təhsil ocağı yaratmışdır.
A.M.Paşayevin rəhbərliyi ilə MAA-nın əldə etdiyi nailiyyətlər
müxtəlif tanınmış xarici ölkə təşki-latları tərəfi ndən də bəyə nil
mişdir.
Milli Aviasiya Akademiyası 1999–2003-cü illərdə MDB Döv
lətlərarası Aviasiya Komitəsinin qərarı ilə mülki aviasiya ali
təhsil müəssisəsi Sertifi katına layiq görülmüş, 2000–2002-ci
illərdə isə IKAO-nun (Beynəlxalq Mülki Aviasiya Təşkilatı) mülki
aviasiya ali təhsil müəssisə ləri nin Siyahısına daxil edilmiş dir.
MAA-nın rektoru akademik A.M.Paşayev MDB ölkələri Dövlətlərarası
Aviasiya Komi-təsi nəzdində olan aviasiya mütə xəssislərinin hazır
lanması üzrə Koordinasiya Şurasının üzvü seçilmişdir.
2003-cü ilin mart ayında Milli Aviasiya Akademiyası MDB ölkələri
arasında Avropa Universitetləri Assosiasiyasına tamhü quqlu üzv
kimi qəbul olunmuş ilk akademik ali təh-sil müəssisə
lərindəndir.
MAA-nın kollektivi akademik A.M.Paşayevin rəhbərliyi altında
“2003–2010-cu illər ərzində Milli Aviasiya Akade-miyasında elm və
təhsilin inkişafı üzrə Proqramı” həyata keçirir. Buraya Aka demiya
şəhərciyinin qurulması işləri nin başa çatdırılması, tədris
binalarının müasir avadanlıq və inventarla təchiz edilməsi, yeni
fakültələrin açılması, avia-siya sahəsində yüksəkixtisaslı kadr
ların hazırlanmasının intensivləşdirilməsi, mülki aviasiya
sahəsində elmi işlərin və tədqiqatların gələcək inkişafı və s.
daxildir.
Akademiyada funksional trenajorlar, stendlər və sxemlərlə təc
hiz olunmuş ixtisaslaşdırılmış auditoriya və laborato ri-yaları
olan üç tədris korpusu vardır. İxtisaslaşdırılmış tre-
-
54 Arif Paşayev
na jor kom plekslərində pilot, şturman və dispetçer ixtisas-ları
üzrə tələbə və dinləyici lərin hazırlığı həyata keçirilir. Pilot
kursantlar uçuş-təlim hazırlığını fəaliyyətdə olan YAK-40
təyyarəsində keçirlər.
MAA-nın elmi-tədqiqat və tədris prosesində 200-dən çox müəl lim
və elmi işçilər çalışır. MAA-nın struktur bölmə-ləri arasında
informasiya mübadiləsi zamanı, texniki və proqram təminatı ilə
əlaqədar meydana çıxan çətinlikləri aradan qaldır maq, tədris pro
sesinə nəzarəti daha da tək mil-ləşdirmək, bütün kompyuterlərin
vahid internet şəbəkə sinə qoşulmasını təmin etmək məqsədilə
akademiyada lokal kompyuter şəbəkəsi yara dılmışdır. Akade mi yada
kompyu-ter texnikasının tətbiqi yolu ilə tədris prosesinin təkmil
ləş-dirilməsi həyata keçirilir.
Akademik A.M.Paşayevin şəxsi nüfuzu akademiyada sağ-lam
elmi-pedaqoji mühitin yaradılmasına və yüksəkixti saslı mütə xəs
sislərin işə cəlb edilmələrinə səbəb oldu.
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü, Beynəl xalq
Nəqliyyat Akademiyasının akademiki, Bey nəl-xalq Mühən dislik
Akademiyasının akademiki, Beynəlxalq Ekoenergetika Akademiyasının
akademiki, Beynəlxalq Elm-lər Akademiyasının akademiki, Beynəlxalq
İnformati za siya Akademiyasının akade miki, fi zika-riyaziyyat
elmləri dok-toru, professor Arif Mir Cəlal oğlu Paşayev “VEKTOR”
Beynəlxalq Elm Mərkəzinin Mükafat Komitəsinin qərarı ilə
“Azərbaycanın tanınmış alimləri” Beynəl xalq layihə si-nin qalibi
olmuş və “XXI əsrin tanınmış alimi” Bey nəl xalq diplomu ilə təltif
edilmişdir.
Akademik A.M.Paşayevin 400-dən çox elmi əsəri dərc olunmuş,
20-dən artıq kitabın, monoqrafi yanın müəllifi dir, 60-dan artıq
ixtira üçün müəllifl ik şəhadətnaməsi və sənaye
-
55Bibl ioqraf iya
nümunələri almış dır. Bundan əlavə, o, fi zika sahəsindəki
yüksək nailiyyət lərinə görə “SSRİ-nin ixtiraçısı” meda lına,
Y.Məmmədəliyev adına medala və İngiltərə Beynəlxalq Bioqrafi ya
Mərkəzinin qızıl meda lına layiq görülmüşdür.
Akademik Arif Paşayev Azərbaycan və dünya mədə niy yə-tinin
inkişafına, demokratiya, sülh və vətəndaş cəmiyyəti mədəniyyə tinin
tərəqqisinə verdiyi mühüm töhfəyə görə “Mədəniyyət səfi ri” İctimai
fəxri adı ilə təltif edilmiş, poli-efi ruretan əsaslı lak-kompaund
texnologiyasının işlənib hazırlanmasına görə elm nominasiyasında
“İntellekt-2006” ilin layihəsi mükafatına, Bey nəlxalq Mühəndislik
Aka de-miyasının “Qızıl medalı”na layiq görülmüşdür. O, həm çinin
Kosiki karate-do idman növünün Azərbaycanda yayılma-sında və
inkişafındakı böyük xidmətlə rinə görə Dünya Şorinciryu Kenkokan
Karate-do Kosiki Karate Fede rasi-yasının Rəyasət Heyətinin üzvü və
Azərbaycan Şorin ciryu Kenkokan Karate-do Kosiki Karate
Federasiyasının Fəxri prezi denti seçilmişdir.
A.M.Paşayev Tbilisi Texniki Universitetində Ərazi Şura-sı nın
üzvü, Azərbaycan MEA-da cihazqayırma üzrə Elmi Şuranın sədri, Milli
Aviasiya Akademiyasının nəzdində dissertasiya işlə rinin müdafi əsi
üzrə İxtisaslaşdırılmış Şura nın sədridir.
Akademik Arif Mir Cəlal oğlu Paşayev öz 75 illik yubi le-yini
yaradıcılıq imkanlarının yüksəlişi ilə qarşılayıb və ona xalqı
mızın səadəti, elmin daha da çiçəklənməsi naminə daha böyük
uğurlar, cansağlığı və uzun ömür arzulayırıq.
A.Ş.MEHDİYEV,akademik.
-
56 Arif Paşayev
ЖИЗНЕННЫЕ КОДЫ УЧЕНОГО…
Исполнилось 75 лет известному уче ному, педагогу, организатору
науч ной и образовательной деятель-ности, общественному деятелю,
академику Национальной академии наук, лауреату Государственной
премии, действительному члену нескольких меж ду народных Ака
де-мий, доктору физико-математиче-ских наук, профессору Арифу Мир
Джалал оглу Пашаеву, плодотвор-ный труд которого служит
всесто-роннему про цветанию родины и народа.
Известный ученый Ариф Мир Джалал оглу Пашаев в 1960–64 годах был
аспирантом Института “Гиредмет” в Москве. В 1966 году защитил
кандидатскую диссер-тацию на тему “Разработка методов и приборов
для бесконтактного измерения параметров полупроводни-ковых
материалов в области высоких и сверхвысоких частот”, получив ученую
степень кандидата техниче-ских наук. Продолжением успешно начатой
научной деятельности стала докторская диссертация на тему
“Физические основы, принципы развития и перспек-тивы применения
неразрушающих методов в исследо-вании полупроводников”, защищенная
в 1978 году, по результатам чего А.М.Пашаеву была присуждена
уче-ная степень доктора физико-математических наук.
Основное направление научных исследований действи-тельного члена
НАНА, академика Международной Академии Транспорта, Международной
инженерной
-
57Bibl ioqraf iya
Академии, Международной экоэнергетической Акаде-мии, Междуна
родной Академии информатизации Арифа мир Джалал оглу Пашаева –
физика и техника полупроводников. Им разработаны физические основы
бесконтактных методов измерения электрофи-зических параметров
полупроводниковых материалов. Академик более 40 лет занимался
созданием новых направлений, внедрением методов и приборов
нераз-рушающего контроля в производство полупроводни-ков и
полупроводниковых приборов.
Негатроника, будучи отдельной научной областью функциональной
электроники, была выявлена и нашла свое развитие в конце прошлого
века именно в школе академика Арифа Пашаева.
Идеи и личность академика Арифа Пашаева продол-жают одаривать
развитие современных образователь-ных и научно-исследовательских
работ в независимой республике. Широ кий круг научных интересов,
фунда-ментальность и оригинальность идей обеспечили уче-ному имя и
авторитет в области физики полупроводни-ков не только в
азербайджанской, но и мировой науке.
Одной из особенностей академика Арифа Пашаева, как создателя
научной школы, является умение спла-чивать вокруг работы истинных
профессионалов, а также заботливый подход к каждому, особенно
моло-дым специалистам коллектива. Широкий круг и разно-образие
интересов, целеустремленность, системность научного анализа и,
наконец, глубоко обдуманная стратегия обеспечивают успех каждого
проекта.
А.М.Пашаев – автор более 400 научных трудов, 20-ти учебников и
монографий, а также более 60-ти автор-
-
58 Arif Paşayev
ских патентов и изобретений. Награжден золотыми, серебряными
медалями и дипломами. Кроме этого, за выдающиеся достижения в
области физики ученый удостоен Государственной премии Азербай
джанской Республики, медали “Изобретатель СССР”, медали имени
Ю.Мамедалиева и золотой медали Между на-род ного Биографического
Центра Велико бри тании, реше нием Комитета по присуждению премий
Между-народного Научного Центра “Вектор” объявлен побе-дителем
международного проекта “Выда ющиеся уче-ные Азербайджана” и
награжден Международным дип ломом “Известный ученый XXI века”.
На основе разработанных ученым физических основ бесконтактных
методов измерения электрофизических параметров полупроводниковых
материалов им соз-даны научные аппараты, реализовавшие эти методы.
Хорошо известны связанные с именем ученого полу-проводниковая шайба
цилиндрической формы и аппа-раты из сер�