UNIVERSITETI GJAKOVËS "FEHMI AGANI" FAKULTETI EDUKIMIT PUNIM DIPLOME Lidhëzat si pjesë të ligjeratës në veprën: "Sikur t'isha djalë" të Haki Stërmillit Udhëheqëse shkencore: Kandidatja: Prof. Ass. Dr. Sindorela DOLI KRYEZIU Belona DOBROSHI Gjakovë, 2019
31
Embed
PUNIM DIPLOME...te vepra "Sikur t’isha djalë" e autorit tonë të njohur Haki Stërmilli. Në këtë punim do Në këtë punim do mundohem të paraqes definicionet mbi lidhëzat,
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
UNIVERSITETI GJAKOVËS
"FEHMI AGANI"
FAKULTETI EDUKIMIT
PUNIM DIPLOME
Lidhëzat si pjesë të ligjeratës në veprën: "Sikur t'isha djalë" të Haki
Stërmillit
Udhëheqëse shkencore: Kandidatja:
Prof. Ass. Dr. Sindorela DOLI KRYEZIU Belona DOBROSHI
Gjakovë, 2019
2
Ky punim diplome u mbrojt më _____________ nga komisioni në përbërje të:
1. ________________________________ Kryetar
2. ________________________________ Anëtar
3. ________________________________ Anëtar
Komisioni vlerësues e vlerësoi punimin me notën ( _ )______________
Nënshkrimet e anëtarëve të komisionit vlerësues
1) ________________________________ Kryetar
2) ________________________________ Anëtar
3) ________________________________ Anëtar
3
Dedikuar
Këtë punim ia dedikoj babit tim
që më mbështeti në çdo hap të kësaj
rruge
dhe gjithmonë ishte dhe
shpresoj të jetë krenar, me arritjet e
mia!
4
Falënderime dhe mirënjohje Së pari dëshiroj të falënderoj ZOTIN, që më dha fuqinë dhe mendjen për të arritur deri këtu,
pastaj dëshiroj t’i falënderoj edhe të gjithë ata që më qëndruan pranë gjatë këtyre studimeve,
siç janë: miqtë, të afërmit dhe të gjithë ata që më ndihmuan për të arritur synimet e mia dhe
sukseset aq të rëndësishme dhe të dëshiruara për mua.
E falënderoj udhëheqësen time shkencore profesoreshën, Sindorela DOLI-KRYEZIU, e cila
me mbështetjen e saj, këshillat e vlefshme dhe sugjerimet në çdo fazë të studimit, më ndihmoi
ta realizoj me sukses këtë kërkim.
Gjithsesi mirënjohje dhe falendërime u kushtoj edhe të gjithë profesorëve të Universitetit
"Fehmi Agani", të cilët me profesionalizmin dhe këshillat e tyre ndihmuan në finalizimin e
studimeve të mia.
Në fund, por të një rëndësie të veçantë për mua, falënderoj familjen time që do t’u jem
mirënjohëse gjithmonë, e në veçanti prindërit e mi, të cilët nuk kursyen veten asnjëherë për të
ardhmen time. Ata qenë përkrahja ime më e madhe dhe besuan në mua, duke më motivuar të
arrij të kaloj të gjitha sfidat, e kësaj eksperience studimore kaq të bukur.
Pafundësisht mirënjohëse!
5
PËRMBAJTJA
Falënderime dhe mirënjohje....................................................................................................4
Në kreun e parë të këtij punimi, një ndër pikat kryesore që do të shtejllohen janë jeta dhe
veprimtaria e autorit tonë të njohur, Haki Stërmilli.
Në kreun e dytë do të përfshihen njohuri të përgjithshme dhe sqarime mbi objektin e
Morfologjisë, si disiplinë, në kuadër të disiplinave tjera gjuhësore.
Në kreun e tretë kam paraqitur me saktësi dhe detaje njohuritë e përgjithshme për lidhëzat, si
pjesë të pandryshueshme të ligjëratës, pastaj për klasifikimin e tyre sipas prejardhjes, formimit,
strukturës, strukturës morfologjike, funksionit sintaksor etj. Mandej, e kam paraqitur në detaje
secilën kategori veç e veç dhe pë secilën prej tyre kam marrë shembuj konkret nga vepra: "Sikur
t'isha djalë" e Haki Stëmillit.
Në kreun e katërt dhe të fundit të këtij punimi diplome, jam munduar të saktësoj dhe analizoj
përdorimin dhe shtjellimin e lidhëzave te vepra në fjalë.
Uroj që ky hulumtim imi të iu hyjë edhe të tjerëve në punë, me rastin e punimeve të tyre
dhe shpresoj që të mos mbeten si fjala e fundit e trajtuar për studime.
9
Deklarata studentore
Quhem Belona Dobroshi jam studente e rregullt e Universitetit të Gjakovës "Fehmi Agani",
përkatësisht Fakultetit të Edukimit, nga Programi Fillor.
Me përgjegjësi të plotë deklaroj se punimin e diplomës me temë: "Lidhëzat si pjesë të ligjëratës
te vepra ‘Sikur t’isha djalë’” të Haki Stërmillit e kam realizuar në mënyrë të pavarur dhe se ai
është tërësisht punimi im autorial, duke respektuar rregullat etike të punës shkencore dhe
kërkimore sipas kërkesave të Universitetit të Gjakovës "Fehmi Agani".
Gjithashtu, deklaroj se punimi në fjalë nuk është i publikuar e as i përdorur për qëllime të
kryerjes së obligimeve mësimore në këtë apo ndonjë institucion tjetër shkollimi.
Më tutje, deklaroj se në shkrimin e punimit kam respektuar përdorimin e literaturës së autorëve
vendorë, duke cituar përmes fusnotave secilin material të shfrytëzuar.
Gjakovë, korrik 2019
10
Kapitulli I
1. Jeta dhe veprimtaria e autorit Haki Stërmilli
Haki Stërmilli (Dibër, 17 maj 1985 - Tiranë, 17 janar 1953) ishte shkrimtar, gazetar, kryetar
i shërbimit sekret shqiptar në kapërcyell të viteve 1923-24 me dekret të Ahmet bej Zogollit në
atë kohë, partizan në Luftën e Dytë Botërore, anëtar i KANÇ-it dhe përfaqëues i Dibrës në
Kuvendin Popullor. Në shtyp dhe botime mbajti qëndrime lidhur me të drejtat e shqiptarëve
andej kufirit, republikanizimit dhe të drejtave të femrave. Vepra e tij më e njohur është
padyshim,”Sikur t'isha djalë”, e shkruar në vitin 1936, vepër kjo në të cilën do të bazohet puna
jonë kërkimore.
1.1. Jeta e autorit
Lindi në Shehër të Dibrës, ku mori mësimet e para, më pastaj shkollimin e mesëm e nisi në
Manastir, por nuk mundi ta përfundojë për shkak të Luftës Ballkanike. Mbasi qyteti i Dibrës
mbeti jashtë kufirit shqiptar, Hakiu u vendos në Shqipëri dhe nisi punë, si pjesë e administratës
shqiptare. Në vitet 1915-1918 punoi si sekretar krahinor në Mat dhe Peshkopi, pastaj si sekretar
i parë i nënprefekturës së Matit, e gjithashtu edhe si mësues personal i motrave Zogolli.
Në vitet 1920-1924 u përfshi në lëvizjen demokratike, ku më 2 shkurt 1922 Zogolli i
propozoi Kryeministrisë emrin e Hakiut për sekretar të shifrës. Këshilli i Naltë nuk e dekretoi
Stërmillin, por pas një viti, përkatësisht më 16 janar 1923 Zogolli e dekretoi si sekretar të
Sekretarisë Sekrete. Propozimi do të miratohej nga Këshilli i Ministrave më 20 janar dhe më
31 janar do të dekretohej nga Këshilli i Lartë. Si kryetar i Sekretarisë Sekrete, Hakiu qëndroi
deri më 16 prill 1924, e u largua përfundimisht pas largimit të Zogollit dhe emërimit të Shefqet
bej Vërtacit si kryeministër dhe Ministër i Brendshëm.
Pas lëvizjes së qershorit, Hakiu merr pjesë në Kuvendin e jashtëzakonshëm të shoqërisë
"Bashkimi", ku u zgjodh sekretar i shoqatës dhe u rivendos kryetar. Me rikthimin e Zogollit
dhe Triumfin e Legalitetit, ai mërgoi drejt Italisë, Francës, Austrisë, Gjermanisë, Polonisë dhe
Lituanisë. Gati një vit qëndroi në Bashkimin Sovjetik, ku u takua edhe me Ali Kelmendin,
bashkëpunoi edhe me Konaren. Më 1927 gjendet në Jugosllavi, ku qëndroi në Manastir. Këtu
më 17 mars 1929 në rrethana jo krejtësisht të sqaruara, dëbohet nga shteti jugosllav. I dorëzohet
11
autoriteteve shqiptare në Billisht, me ç’rast e vendosin në Korçë dhe më pastaj në Tiranë, ku
edhe e shoqërojnë në burg. Aty takohet me mikun dhe pasardhësin e institucionit, që atë kohë
quhej Zyra Sekerete, të quajturin Abedin Hoxha. Më gusht 1929 dënohet me 5 vjet burgim,
kinse kishte guxuar të propagandonte botërisht kundër regjimit dhe personit të Mbretit. Më 28
nëntor 1933 në saje të telegramit që i kishe dërguar NMT Zogu I për amnisti, falet dhe lirohet.
Pas lirimit hapi një dyqan në rrugën mbretnore, pasiqë i ishte bërë e mundur të punësohej një
firmë të huaj, që shiste në Shqipëri, llampat elektrike të firmës OSRAM. Më 6 prill 1939
shkruan "Ti leve o yll" për Princ Lekën.
Pas pushtimit të Italisë, gazeta "Fashizmi”, në listat e gjata botonte në nr. 44 të saj edhe
anëtarësimin e Haki Stërmillit në Partinë Fashiste, në të njëtën ditë kur ishte anëtarësuar edhe
M. Kruja, B. Valteri, etj. Për Stëmillin shënohej, se "merrej me punë private".
Vdiq më 17 janar 1953 i sëmurë pas një lëngate të gjatë, duke qenë deputet i Rrethit të
Peshkopisë në Kuvendin Popullor, zavëndësuar prej Jashar Menzelxhiut.
1.2. Veprat e autorit
Me gjithë veprimtarinë e tij si shef i parë i shërbimit inteligjent shqiptar, në kujtesën e
njërëzve, Haki Stërmilli, do të njihet më tepër si shkrimtar. Botoi veprat: "Dibranja e
mjerushme" (1923), "Dashuni e besnikri" (1923), "Agim i lumnueshëm"(1924), "Burgu"(1935),
"Sikur t'isha djalë" (1936), "Trashëgimtarët tanë" (1950), ndërsa pas vdekjes u botuan ditarët:
"Shtigjet e lirisë" (1966), dhe Kalorësi i Skënderbeut" (1968).
Romani "Sikur t'isha djalë" është ndoshta romani i vetëm "më i shituri" në ribotimet
periodike ndër vite. Romani është një apotezë e fuqishme artistike për drejtat e njeriut në
përgjithësi dhe të femrës së veçanti. Ai zgjoi kërshëri dhe luajti rol të pazavëndësueshëm në
masë masën e lexuesve në të gjitha trevat shqiptare. Në vitet '30, në vitet '50 dhe deri në
dhjetëvjeçarin e parë shek. XXI, romani ka njohur mbi 12 ribotime, si në: Tiranë, Prishtinë
e Shkup duke shënuar një rekord të paarritshëm në historinë e letrave shqiptare. Romani "vë
gishtin" në një lëmi të ndjeshme në jetën shoqërore shqiptare - tragjizmin e jetës së femrës
shqiptare.
12
1.3. Romani "Sikur t'isha djalë"
Romani "Sikur t'isha djalë" është shkruar në formën e romanit ditar, që në letërsinë botërore
është i njohur që nga koha e sentimentalizmit apo e pararomantizmit, duke na bërë të kujtojmë
romanin epistolar "Vuajtjet e Verterit të ri" të Gëtes, si dhe romane të tjera të kësaj forme nga
letërsia angleze, franceze, ruse etj. Fakt është se Haki Stërmilli në pikëpamje formësore ka
pasur ndikim nga sentimentalizmi, por në pikëpamje përmbajtësore ka mbetur krejtësisht
burimor, madje me problematikë nga aktualiteti social, bazuar në luftën për emancipimin e
femrës, me denoncimin që i bën fanatizimit, me përshkrimin e pozitës së femrës, të ambienteve
dhe mentaliteteve mikroborgjeze dhe konservative, me persiatjet morale e sociale, me guximin
që të flasë haptazi për problemin e femrës. Andaj mbi të gjitha mund të themi se romani "Sikur
t'isha djalë", i afrohet më tepër romanit realist duke qenë realisht kritik.
Përkrah tipologjisë, romani "Sikur t'isha djalë" është i tipit social-moral sepse me përmbatjen
e tij, idetë, mendimet e persiatjet e Dijes, përmes fatit të saj të përmbysur me përfundim tragjik,
përcillet te lexuesi fati i femrës shqiptare, që e mbërthyer nga fanatizmi e nga mentaliteti
mikroborgjez, ashtu si viktima në rrjetin e merimangës, na del si një robot që mendon dhe
vepron si thonë e si duan të tjerët.
Në romanin "Sikur t'isha djalë", Haki Stërmilli sikur integron dhe tipin e romanit me
shtrirjen horizontale të ngjarjes. Atij i intereson vetëm parashtrimi i idesë së romanit pa tentuar
që vertikalisht ta pasurojë me mendime filozofike, etike, estetike e sociologjike atë, të cilat do
ta bënin romanin me tekst dhe nëntekst letrat. Prandaj, ky roman i çliruar nga një premisë e
tillë, ia bën të lehtë lexuesit t'i zbërthejë të gjitha porositë, megjithëse këtë qëllim autori ia ka
vënë vetes me synimin që vepra e tij të lexohet, të kuptohet dhe të përjetohet nga një shtresë sa
më e gjerë e lexuesve, për të rritur efektin dhe që një ditë të mund të realizohet ideja e kësaj
vepre madhështore.
Një veçori tipologjike e romanit është edhe stili, përshkrimi i pamjes së jashtme dhe botës
së brendshme, ndjenjat, qëndrimet, mendimet, intrigat, vrazhdësia, injoranca, pafytyrësia, ku
mund të krahasojmë disa faza të fytyrës së Dijes në të gjitha rastet dhe do të kuptojmë se sa u
kushton kujdes autori detajeve të përshkrimit, apo thënë më mire se sa ato i përshtaten momentit
të atmosferës. Nga poetika e romanit "Sikur t’isha djalë" mund të nxirren edhe sot shumë
premisa si për kriijuesit, për temat, për qartësinë e temës, konkretësinë dhe pastërtinë e stilit, si
13
për lexuesit, për ndërgjegjet e fjetura, për edukatën e fëmijëve, për martesat, për tulatjet e
femrës në disa ambiente, për rolin e nënës në edukatën e fëmijës, të nënës së arsimuar që t'ia
mësojë fëmijës Abetaren.1
KAPITULLI II
2. MORFOLOGJIA
Morfologjia (nga greqishtja morfe = formë dhe logos = fjalë, dije) është ajo pjesë e
gramatikës, që merret në radhë të parë me studimin e trajtëformimit, d.m.th me studimin e
formave të ndryshme, që marrin fjalët e lakueshme (emrat, mbiemrat, përemrat dhe numëroret)
ose të zgjedhueshme (foljet), dhe të palakueshme (ndajfoljet, parafjalët, lidhëzat, pjesëzat dhe
pasthirrmat) si edhe me studimin e kuptimeve të këtyre formave. Por, në një vështrim më të
gjerë morfologjia merret me klasifikimin e fjalëve në kategori leksiko - gramatikore, që quhen
pjesë të ligjëratës.2
Siç shihet, objekt i studimit të morfologjisë është fjala, e cila këtu studiohet dhe si pjesë e
ligjëratës, edhe nga pikëpamja e formave dhe nga kuptimet gramatikore përkatëse. Morfologjia
dallohet nga leksikologjia, e cila gjithashtu, ka si objekt studimi fjalën, por e vështron këtë si
njësi të leksikut, që shërben për të emërtuar diçka, d.m.th. nga pikëpamja e kuptimit leksikor.
Morfologjia studion edhe klasa fjalësh, që nuk ndyshojnë formën, si: parafjalët, lidhëzat,
pjesëzat, pasthirrmat.3
Morfologjia nuk merret me studimin e fjalëve të veçanta. Ajo studion veçoritë e përbashkëta
të fjalëve të së njëjtës klasë, duke nxjerrë kështu rregulla me karakter të përgjithshëm, që kanë
vlerë për mbarë klasën e dhënë, e si rrjedhim, edhe për secilën nga fjalët e asaj klase.4
1 Mahmud Hysa, "Sikur t'isha djalë”, Prishtinë: Piramida, 2007, fq.172-173. 2 F. Agalliu, E. Angoni, Sh. Demiraj, A. Dhrimo, E. Hysa, E. Lafe, E. Likaj "Gramatika e gjuhës shqipe"
Vëllimi I, Tiranë, 2002, fq 29. 3 A. Jashari, B. Kryeziu, "Gjuhë Amtare", Prishtinë, 2011, fq. 129. 4 F. Agalliu, E. Angoni, Sh. Demiraj, A. Dhrimo, E. Hysa, E. Lafe, E. Likaj "Gramatika e gjuhës shqipe"
Vëllimi I,Tiranë, 2002, fq. 29-30
14
2.1. Pjesët e ligjëratës
Të gjitha fjalët e një gjuhe, sipas veçorive të përbashkëta leksikore e gramatikore, grupohen
nëpër klasa a kategori leksiko-gramatikore, që quhen pjesë të ligjëratës.
Në shumicën e rasteve lidhëzat që marrin pjesë në formimin e lokucioneve, janë: se dhe që,
më rrallë edhe, ku, kur, në, po etj. Këto lidhëza mund të bashkohen:
- me një emër me parafjalë: për arsye që, nga frika se.
- me një formë foljore: në është se, në qoftë se.
- me një ndajfolje: aq sa , ashtu edhe, kështu që.
- me një lidhëz tjetër: sapo që, posa që, si edhe.
- me një pjesëz: deri ku, deri kur, gjer ku edhe po.13
11 H. Stërmilli, "Sikur t'isha djalë", Prishtinë, Piramida, 2007, fq. 119. 12 H. Stërmilli, "Sikur t'isha djalë", Prishtinë, Piramida, 2007, fq. 93. 13 F. Agalliu, E. Angoni, E. Hysa, "Gramatika e gjuhës shqipe" , Vëllimi I, Tiranë, 2002, fq.401.
20
3.4. Klasifikimi i lidhëzave sipas strukturës morfologjike
Cilado qoftë prejardhja e tyre lidhëzat, ashtu si edhe parafjalët, nga pikëpamja e strukturës
morfologjike mund të jenë fjalë të thjeshta, të përngjitura ose lokucione.
➢ Janë fjalë të thjeshta ato që përbëhen vetëm prej një morfeme.
Të tilla janë të gjitha lidhëzat e parme: apo, as, edhe, e, në, o, ose, po, por, si dhe lidhëzat
që kanë dalë prej fjalësh të thjeshta (përemra, ndajfolje, pjesëza), si: që, sa, se, ku, nga,
kur, si, tek, veç, a.
Shembull:
Gjithashtu e di se edhe dashnorët ngucen e bezdisen fort kur hanë tepër nga kjo krypë
njelmuese deri në helmim.14
➢ Janë fjalë të përngjitura lidhëzat e formuara nga përngjitja e dy apo më shumë fjalëve