UNIVERSITETI I GJAKOVËS "FEHMI AGANI" FAKULTETI I EDUKIMIT PROGRAMI FILLOR PUNIM DIPLOME TEMA: Emri si pjesë e ligjeratës te vepra “Pse” e Sterjo Spasses Mentorja: Kandidatja: Prof.Ass.Dr. Sindorela Doli- Kryeziu Arbërije Bajraktari Gjakovë, korrik 2019
40
Embed
PUNIM DIPLOME - edukimi.uni-gjk.org«rije Bajraktari.pdf · UNIVERSITETI I GJAKOVËS "FEHMI AGANI" FAKULTETI I EDUKIMIT PROGRAMI FILLOR PUNIM DIPLOME TEMA: Emri si pjesë e ligjeratës
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
UNIVERSITETI I GJAKOVËS "FEHMI AGANI"
FAKULTETI I EDUKIMIT
PROGRAMI FILLOR
PUNIM DIPLOME
TEMA: Emri si pjesë e ligjeratës te vepra “Pse” e Sterjo Spasses
etj.; cilësi (dashuri, bukuri, mirësi) etj.; shkathtësi, veprime ose gjendje (ecje, drejtim, përkrahje,
lodhje) ose nocione abstrakte (e mira, e vërteta) etj.
Për nga pikëpamja morfologjike emri si pjesë e ndryshueshme e ligjëratës karakterizohet nga
prania e kategorive gramatikore të gjinisë, numrit, rasës, shquarsisë dhe të pashquarsisë (trajtës).
Nga kjo mund të vërejmë se në gjuhën shqipe ka emra që emërtojnë cilësi (ashtu si mbiemrat)
dhe veprime a gjendje (ashtu si foljet). Ku qëndron dallimi? Mbiemrat tregojnë cilësi që u
përkasin sendeve, pra, emrave të caktuar, kurse cilësitë që tregojnë emrat, janë të shkëputura nga
mbartësi i tyre, d.m.th. ato dallohen (veçohen).5
1. Rinori është djalë i bukur dhe i mençur.
2. Bukuria dhe mençuria e tij i habiti të gjithë.
Gjithashtu, emrat që tregojnë veprime a gjendje, dallohen nga foljet, sepse veprimi a gjendja janë
të shkëputura nga personi a sendi që e kryejnë, si dhe nga koha kur kryhet. Krahasoni:
1. Makina ecte në rrugën e larë nga shiu.
2. Ecja me shpejtësi është e rrezikshme.
Në aspektin sintaksor emri paraqet pjesën kryesore të grupit emëror (bërthamën e grupit emëror),
mund të jetë kryefjalë ose kundrinor i fjalisë së thjeshtë. Mund të përdoret si i vetëm, ai mund të
jetë i paraprirë ose i ndjekur nga një përcaktor.6
4B.Beci, L. Bubani,Z. Gurabardhi, ''Gjuha Shqipe 6'', 1999, f. 24. 5F. Agalliu, E. Angoni, Sh. Demiraj, A. Dhrimo, E. Hysa, E. Lafe, E. Likaj, “Gramatika e gjuhës
shqipe” Vëllimi I, Tiranë, 2002, f. 45. 6A. Jashari, B. Kryeziu,''Gjuhë amtare'', Prishtinë, 2010, f. 157.
10
2.1. Grupet leksiko - gramatikore të emrit
Duke u mbështetur në kuptimin e përgjithshëm të tyre leksikore, po ashtu edhe në veçoritë
morfologjike, emrat në gjuhën shqipe fillimisht ndahën në: emra të përveçëm dhe të
përgjithshëm. Pastaj emrat e përgjithshëm ndahen në emra konkretë dhe abstraktë, frymorë dhe
jofrymorë. Po ashtu dallohen si grupe në vete edhe emrat përmbledhës si dhe emrat e lëndës.
2.1.1. Emrat e përgjithshëm dhe të përveçëm
Emrat e gjuhës shqipe duke u bazuar në kuptimin që kanë ndahen në emra të përgjithshëm dhe të
përveçëm.
Emrat e përveçëm përbejnë atë grup emrash që tregojnë një qenie ose një send të vetëm që
dallon nga të gjithë të tjerët p.sh. Kastriot, Ana, Gjakovë, Krujë, Kosovë etj. Në emrat e
përveçëm përfshihen:
1. emrat e llagapet e njerëzve, si dhe pseudonimet: Skënder, Bardhyl, Aleksandër Xhuvani,
17B. Beci, ''Gramatika e gjuhës shqipe'', Prishtinë, 1999, f. 45. 18A. Jashari, B. Kryeziu, “Gjuhë Amtare”, Prishtinë, 2011, f. 163.
19
3.2.1. Emrat që përdoren vetëm në njëjës
– emra abstraktë në kuptimin e tyre të mirëfilltë: guxim, dashuri, nxehtësi;
– emra përmbledhës: djalëri, grari, gjindje;
– emra që tregojnë lëndë në formën e një tërësie të pandashme e të panumërueshme: benzinë,
çimento;
– emra sëmundjesh që afrojnë nga kuptimi me emra abstraktë: fruth, li, kollë, zgjebe;
– emra që tregojnë drejtime të horizontit: veri, jug;
– emra që tregojnë dukuri atmosferike: vapë, brymë, vesë;
– emra të përveçëm: Shqipëri, Mira, 28 Nëntori, 17 Shkurti etj.
3.2.2. Emrat që përdoren vetëm në shumës
– emra që tregojnë masa të një lënde, sende të mbrojtura prej një lënde, bimë, mbeturina, shuma
e grumbuj të hollash: krunde - t, makarona - t, të korra - t, të fshira - t etj.;
– emra që tregojnë sende të përbëra prej dy a më shumë pjesësh: pranga - t, ski - të, syze - t,
pantallona - t etj.;
– emra që tregojnë një shumicë frymorësh si diçka e pandashme: dhen - të, shqerra - t, vetë
(persona; dy, tre vetë);
– emra abstraktë që tregojnë veprime a gjendje abstrakte, sëmundje, lojra etj.; naze - t, gjepura -
t, ethe - t etj.
– disa emra të përgjithshëm ose të përveçëm që tregojnë vende: lugje - t, vise - t, Alpe - t,
Dardanele - t etj.; – disa emra që shënojnë festa fetare: pashkë - t, kërshëndella - t, të shtatat etj.
Formimi i shumësit të emrave
Shumica e emrave e formojnë shumësin duke marrë mbaresa - e: (një) mal - (ca) male;
mbaresa - ë: (një) sportist - (ca) sportistë;
mbaresa - a: (një) kodër - (ca) kodra;
mbaresa - nj: (një) kalli - (ca) kallinj;
20
mbaresa - ër: (një) prind - (ca) prindër;
mbaresa - enj: (një) lumë - (ca) lumenj;
mbaresa - nj: (një) hero - (ca) heronj:
mbaresa - inj: (një) shkëmb - (ca) shkëmbinj;
mbaresa - ra: (një) fshat - (ca) fshatra.
Disa emra formojnë shumësin duke ndërruar tinguj në temën e emrave:
(një) fik - (ca) fiq (tingulli k është shndërruar në q);
(një) zog - (ca) - zogj (tingulli g është shndërruar në gj);
(një) kungull - (ca) kunguj (tingulli ll është shndërruar në j);
(një) bir - (ca) bij (tingulli r është shndërruar në j);
(një) dash - (ca) desh (tingulli a është shndërruar në e).
Disa të tjerë e formojnë shumësin edhe duke ndërruar tinguj edhe duke marrë mbaresë
njëkohësisht:
(një) varg - (ca) vargje (tingulli g është shndërruar në gj, është shtuar edhe mbaresa e);
(një) breg - (ca) brigje (tingujt e dhe g janë shndërruar në i dhe gj, është shtuar edhe mbaresa e)
Një pjesë e emrave në numërin shumës e ruajnë formën e njëjësit:
(një) rrugë - (ca) rrugë;
(një) fole - (ca) fole;
(një) tiranas - (ca) tiranas;
(një) mësues - (ca) mësues;
(një) nxënës - (ca) nxënës
(një) shtëpi - (ca) shtëpi.19
19B. Beci, ''Gramatika e gjuhës shqipe'', Prishtinë, 1999, f. 46-47.
21
3.3. Kategoria gramatikore e rasës
3.3.1. Njouri të përgjithshme - Emri në fjali përdoret në funksione të ndryshme sintaksore, në
rolin e gjymtyrëve të ndryshme të fjalisë. Në varësi nga kjo ndryshon edhe forma e tij. Këto
forma të emrit, me anën e të cilave shprehen lidhjet e tij me fjalët e tjera në fjali, quhen rasa.
Tërësia e gjithë ndryshimeve që pëson emri, kur përdoret në rasa të ndryshme, quhet lakim. Në
gjuhën shqipe lakohen të gjithë emrat, pa përjashtim, cilido qoftë burimi i tyre. Emri në gjuhën
shqipe ka pesë rasa: emëroren, gjinoren, dhanoren, kallëzoren dhe rrjedhoren. 20
3.3.2. Kuptimet kryesore të rasave
Në rasat e ndryshme emrat mund të përdoren pa parafjalë ose me parafjalë.
Rasa emërore pa parafjalë - Emri në rasën emërore pa parafjalë në fjali shërben si kryefjalë, si
përcaktor kallëzuesor i kryefjalës, si ndajshtim dhe si thirror: 1. Shkolla është vend i shenjtë.
(kryefjalë dhe pjesë e kallëzuesit emëror). 2. Dritoni u emërua mësues (përcaktor kallëzuesor i
kryefjalës). 3. Profesor Bashkimi ka qenë gjuhëtar i shquar (ndajshtim). 4. O malet e Shqipërisë e
ju o lisat e gjatë (thirror).
Me parafjalën te (k), nga – emri në këtë rasë kryen funskionin e rrethanorit ose të kundrinorit:
1. U nis herët nga Tirana (rrethanor); 2. Nëna është e madhe nga zemra ( kundrinor).
3. Qëndruan te ura (rrethanor).
Rasa gjinore - përdoret kryesisht tek emrat në funksione të ndryshme përcaktuese. Ajo mund të
shërbejë:
- për të treguar përkatësi: oborri i shkollës;
- për të treguar një cilësi, lëndë: këngët e dasmës, buka e grurit;
- për të treguar personin a sendin që bart një cilësi të caktuar: kaltersia e detit:
- për të shprehur raporte të pjesës me të tërën: gjysma e bukës.
- për të shprehur kallëzuesorin e kryefjalës: ishte i gojës;
- me mbiemra të shkallës krahasore të sipërisë absolute: më i vogli i djemve;
20A. Jashari, B. Kryeziu, “Gjuhë Amtare”, Prishtinë, 2011, f. 165.
22
Rasa dhanore - përdoret zakonisht me folje. Shënon rregullisht kundrinorin e zhdrejtë. Pra,
tregon kryesisht:
- sendin a personin të cilit i drejtohet veprimi: foli djalit, tregoja shokut;
- me folje pavetore e njëvetore, personin që përjeton një gjendje: Altinit nuk i rrihej në një vend.
Rasa kallëzore pa parafjalë - Në këtë formë rasore emri mund të jetë kundrinor i drejtë,
përcaktor kallëzuesor i kundrinorit të drejtë, rrethanor dhe ndajshtim i veçuar:
1. Ai e kryen mirë detyrën.
2. Petritin e cilësuan si këngëtarin më të mirë.
3. Javën e shkuar bëmë ekskurzionin.
4. Lexuam “Albumin”, veprën poetike të Nolit.
Në rasën kallëzore me parafjalë emri shpreh kuptime të ndryshme (vend, kohë, tipar, mjet,
kuptim sqarues etj.). Përdoret në funksionin e kundrinorit të zhdrejtë me parafjalë, të rrethanorit,
të përcaktorit:
1. Në mbrëmje arritëm në fshat.
2. Folëm për rezultatet e semestrit të parë.
3. Besniku është njeri me vullnet.
Në kallëzore emri përdoret dhe me lokucionet parafjalore në lidhje me, në krahasim me, në
bashkëpunim me: Ekspozita u bë në bashkëpunim me muzeun.
Rasa rrjedhore pa parafjalë - Emri në këtë rasë mund të jetë në funksionin e përcaktorit për të
treguar të paraqitur, tipar, lëndë, raporte pjesë etj., si dhe në funksionin e rrethanorit: turma
udhëtarësh, bukë gruri, vegël metali, këngë kurbeti. Dimrit maleve bie shumë dëborë etj. Në
rrjedhore emri përdoret me parafjalët: prej, afër, larg, përmes, prapa, anës, përballë etj;
1. Roja rrinte majë shkëmbit.
2. U mblodhën të gjithë rreth zjarrit.21
21F. Agalliu, E. Angoni, Sh. Demiraj, A. Dhrimo, E. Hysa, E. Lafe, E. Likaj, “Gramatika e gjuhës
shqipe” Vëllimi I, Tiranë, 2002, f. 67-68.
23
3.4. Kategoria e shquarsisë dhe e pashquarsisë
3.4.1. Njohuri të përgjithshme
Meqenëse ekziston kategoria e shquarsisë, e cila formohet në mënyrë sintetike, me anë
ndajshtesash përgjithësisht të ndryshme për secilën trajtë, dallohet lakimi i shquar dhe i
pashquar, prandaj edhe çdo rasë paraqitet në dy trajta, në trajtën e shquar dhe të pashquar:
Frynë erë. Pushon era.
Bien gjethe. Ranë gjethet.
Kundërvënia nga ana formale ndërmjet trajtës së pashquar dhe së shquarës mbështetet në
kundërvënien kuptimore.
Për të gjetur trajtën e pashquar të një emri mjafton t'i vëmë fjalën një përpara, për numrin njëjës
dhe fjalën ca (disa) për numërin shumës: (një) gjethe, (ca) gjethe, (një) djalë, (ca) djem.
Për të vënë emrin në trajtën e shquar e përdorim si kryefjalë në fjali, pa fjalë të tjera përcaktuese:
Shtëpia zbardhte në mes të gjelbërimit.
Shtëpitë zbardhnin në mes të gjelbërimit.22
Kuptimi që fiton emri në trajtën e shquar, quhet kuptim gramatikor i shquarësisë. Por ç’është
shquarsia në përgjithësi? Cila është arsyeja që një emër të përdoret në trajtën e shquar?
Dihet se emri mund të emërtojë një klasë të tërë reale me tipare të përbashkëta (Mësuesi është
figurë e nderuar), por edhe një realitet të veçantë, të dalluar nga realet e tjera të po asaj klase
(''Erdhi mësuesi'', - thirrën nxënësit).
Në rastin e dytë emri mësues ka kuptim të individualizuar, d.m.th., kuptimisht ky emër është i
caktuar, sepse edhe folësi, edhe bashkëbiseduesi, kanë dijeni për të. Pra, emri është në trajtën e
shquar kur realia shënohet si e përcaktuar, si e dalluar nga klasa e realeve të të njëjtit lloj ose si e
njohur për dëgjuesin a bashkëbiseduesin.
Në përgithësi, emri përdoret në trajtën e shquar, me kuptim të individualizuar, kur në një situatë
të caktuar sendi apo sendet për të cilat bëhet fjalë, mendohen si të vetme, të dalluara nga sende të
tjera të po asaj klase.
22B. Beci, ''Gramatika e gjuhës shqipe'', Prishtinë, 1999, f. 49-50.
24
Individualizimi i emrit të përgjithshëm bëhet ose duke e shoqëruar atë në trajtën e tij të pashquar,
që është edhe forma bazë e emrit, me një përemër dëftor: ky djalë, ajo shkollë, ose duke e vënë
në trajtën e shquar.23
3.4.2. Rastet e shquarsisë
Emri del në trajtë të shquar në këto raste:
1. Kur në të njëjtin kontekst përmendet për të dytën herë:
Ngadalë se më shkele, mor djalë! - bërtiti një grua dhe vështroi me inat një djalosh aty pranë.
Gruas i erdhi keq, kur pa fytyrën e turpëruar të djaloshit.
2. Kur ka njëfarë lidhjeje objektive, marrëdhënie, me një emër tjetër të një konteksti të
mëparshëm ose me tërë kontekstin në përgjithësi:
Ai pa së largu një autobus. Autobusi mbërriti në kthesën e parë dhe frenoi aty pranë tij.
Shoferi dhe pasagjerët u çuditën...
3. Kur sendi për të cilin bëhët fjalë ndodhet para syve të atyre që bisedojnë:
U poqën dhe misrat - tha Latifi. Burri me mustaqe i hodhi sytë nga arat, po nuk foli.
4. Kur bëhet fjalë për një send ose person për të cilin është folur me parë, e i cili njihet nga
bashkëfolësit:
Mos bërtitni se do të më zgjoni djalin! - tha nëna.
5. Kur shënon sende unike, të vetme në llojin e tyre. Emra të tillë janë: dielli, hëna, marsi, toka
etj.
6. Kur pas emrit vjen një përemër pronor, si p.sh.: Zëri im ishte aq i ulët, aq i dobët, sa u tret
menjëherë.
7. Kur emri përcakohet nga një emër tjetër në rasën gjinore, si p.sh.: Buzët e Burbuqes sajuan një
shenjë hidhërimi e mospajtimi.
8. Kur emri përcaktohet nga përemrat e pacaktuar gjithë dhe tërë, p.sh.: Gjithë nxënësit kishin
dalë në oborr të shkollës. Shërbëtorja e tij rrinte në dritare tërë ditën dhe shikonte kalimtarët.
9. Emrat që tregojnë farefisni të prirë nga nyja, si: i ati, i biri, e bija, e ëma etj. P.sh.: Tash e ëma
e pati të qartë se i biri dëshiron t’i tregojë ndonjë sekret.24
23Agalliu, E. Angoni, Sh. Demiraj, A. Dhrimo, E. Hysa, E. Lafe, E. Likaj, “Gramatika e gjuhës
shqipe” Vëllimi I, Tiranë, 2002, f. 76.
25
3.4.3. Njohuri të përgjithshme për trajtën e pashquar
Në trajtën e pashquar emri përdoret kryesisht me kuptimin e tij më të përgjithshëm, abstrakt, si
përfaqësues i një klase të tërë sendësh që formojnë një tip të vetëm në bazë të tipareve të tyre të
përbashkëta. Atëherë emri paraqitet thjesht si një emërtim abstrakt. Në fjalinë: Unë nuk kam
vëlla, emri vëlla emërton një klasë të tërë frymorësh si një tip abstrakt. Në fjalinë: Bisedova me
vëllanë i njëjti emër, i përdorur tashmë në trajtën e shquar, emërton një frymor të caktuar, të
dalluar nga të tjerët.25
3.4.4. Rastet e pashquarsisë
Emri del i pashquar më shpesh kur përdoret:
1. Si kallëzuesor i kryefjalës dhe i kundrinorit të drejtë. Sikur të ishte djalë, mendonte
nganjëherë. Kam pas për dëshmitar Agronin;
2. Si përcaktor i një emri të pashquar: mish viçi, kos delesh;
3. Si disa ndërtime frazologjike të formuara zakonisht prej një foljeje dhe një emri: marr frymë ,
heq dorë, bëj fjalë;
4. Kur tregon një pjesë të pëcaktuar lënde: ha bukë, pi ujë, nxjerr naftë;
5. Në disa çifte fjalësh: dyer e dritare, këmbë e duar;
6. Në funksionin e ndajshtimit: në muajin prill;
7. Me numërorët themelorë dhe me përemrat e pacaktuar shumë, pak, kaq, ca etj.: dëgjonte me
shumë vëmendje, dy djem etj;
8. Kur shoqërohet nga përemrat dëftorë ky, kjo, ai, ajo: ky djalë është mjaft çapkën;
9. Kur shoqërohet nga përemrat pyetës cili, ç', sa, çfarë: cili djalë do të vijë me ne?;
10. Me disa parafjalë që përdoren në rasën kallëzore: në, mbi, nën, për. Në shtëpi në dorë etj.26
24B. Beci,''Gramatika e gjuhës shqipe'', Prishtinë, 1999,f. 48. 25A. Jashari, B. Kryeziu, “Gjuhë Amtare”, Prishtinë, 2011, f. 170. 26B. Beci,''Gramatika e gjuhës shqipe'',Prishtinë,1999, f. 49.
26
3.5. Tipet e lakimit
3.5.1. Klasifikimi i emrave sipas tipit të lakimit
Si kriter për klasifikimin e emrave në tipa të lakimit zakonisht merret emri në trajtën e shquar të
numrit njëjës në rasën emërore. Duke u bazuar në mbaresat e emrave në trajtën e shquar të
numrit njëjës në rasën emërore, emrat ndahen në katër lakime.
3.5.2. Lakimi i parë - Në lakimin e parë hyjnë emrat e gjinisë mashkullore, që në rasën emërore
të shquar njëjës marrin mbaresën – i, psh.; plepi, liqeni, shkëmbi, dreri, vëllai, ftoi etj.
Trajta e pashquar
Trajta e pashquar
Trajta e shquar
Trajta e shquar
Rasat
Njëjës
Shumës
Njëjës
Shumës
E
(një) lis
(ca) lisa
Lisi
lisa-t
GJ
i (një) lisi-i
i (ca) lisa-ve
i lisit
i lisa-ve
DH
(një) lis-i
(ca) lisa-ve
Lisit
lisa-ve
K
(një) lis
(ca) lisa
Lisin
lis-at
Rr
prej (një) lisi-i
prej (ca) lisa-sh,
(lisa-ve)
prej lisit
prej lisa-ve
Emrat e lakimit të parë, si të gjithë emrat e tjerë, në rasat emërore dhe kallëzore të trajtës së
pashquar nuk marrin mbaresë, kurse në tri rasat e tjera marrin mbaresën - i. Në trajtën e shquar
ata marrin këto mbaresa: E .- i, GJ. - it, Dh. - it, K. - in (-në), Rr. - it.
Me mbaresën – në dalin emrat në rasën kallëzore të shquar, si: vëllai, babai, xhaxhai etj. (rasa
kallëzore: vëllanë, babanë, xhaxhanë etj.).
Në trajtën e pashquar shumës emrat e lakimit të parë (si dhe gjithë emrat e tjerë) dalin me këto
mbaresa: emërore – (s’ka mbaresë), gjinore, dhanore – ve, rrjedhore – sh ose – ve dhe në të
shquarën: emërore; t (ë), gjinore, dhanore, rrjedhore – ve dhe kallëzore – t (ë).27
27Agalliu, E. Angoni, Sh. Demiraj, A. Dhrimo, E. Hysa, E. Lafe, E. Likaj, “Gramatika e gjuhës
shqipe” Vëllimi I, Tiranë, 2002, f. 70-71.
27
3.5.3. Lakimi i dytë - Në lakimin e dytë hyjnë emrat e gjinisë mashkullore, që në emëroren e
shquar njëjës marrin mbaresën – u, p.sh.: peshku, shelgu, bregu, miku, dheu etj.
Trajta e pashquar Trajta e pashquar Trajtae shquar Trajta e shquar
Rasat
Njëjës
Shumës
Njëjës
Shumës
E
(një) mik
(ca) miq
mik-u
miq-të
Gj
i (një) mik-u
i (ca) miq-ve
i mik-ut
miq-ve
Dh
(një) mik-u
(ca) miq-ve
mik-ut
miq-ve
K
(një) mik
(ca) miq
mik-un
miq-të
Rr
prej (një) mik-u
prej (ca) miqsh,
(miq-ve)
prej mik-ut
prej miq-ve
Edhe emrat e lakimit të dytë në emëroren dhe kallëzoren e numrit njëjës dhe shumës nuk kanë
mbaresa. Në trajtën e pashquar njëjës të rasave: gjinore, dhanore dhe rrjedhore këta emra marrin
mbaresën – u. Në trajtën e shquar njëjës emrat e lakimit të dytë marrin këto mbaresa: emërore –
u, gjinore, dhanore e rrjedhore – ut, kallëzore – u, ndërsa në shumës: emërore e kallëzore – (ë),
gjinore, dhanore e rrjedhore – ve.28
3.5.4. Lakimi i tretë - Në lakimin e tretë hyjnë gjithë emrat e gjinisë femërore si dhe një pjesë e
emrave të gjinisë mashkullore që shënojnë frymorë (dajë, axhë, fëmijë), që marrin mbaresën – a
ose – ja, p.sh.: dita, anija, fusha, Kola, Deda etj.
28Agalliu, E. Angoni, Sh. Demiraj, A. Dhrimo, E. Hysa, E. Lafe, E. Likaj, “Gramatika e gjuhës
shqipe” Vëllimi I, Tiranë, 2002, f. 72.
28
Trajta e pashquar
Trajta e pashquar
Trajta e shquar
Trajta e shquar
Rasat
Njëjës
Shumës
Njëjës
Shumës
E
(një) rrufe
(ca) rrufe
rrufe-j-a
rrufe-të
Gj
i (një) rrufe--j-e
i (ca) rrufe-ve
irrufe-së
i rrufe-ve
Dh
(një) rrufe-j-e
(ca) rrufe-ve
rrufe-së
rrufe-ve
K
(një) rrufe
(ca) rrufe
rrufe-në
rrufe-të
Rr
prej (një) rrufe-j-e
prej (ca) rrufe-sh,
(rrufe-ve)
prej rrufe-së
prej rrufe-ve
Trajta e pashquar
Trajta e pashquar
Trajta e shquar
Trajta e shquar
Rasa
Njëjës
Shumës
Njëjës
Shumës
E
(një) vajzë
(ca) vajza
vajz-a
vajza-t
Gj
i (një) vajz-e
i (ca) vajza-ve
i vajzë-s
i vajza-ve
Dh
(një) vajz-e
(ca) vajza-ve
vajzë-s
vajza-ve
K
(një) vajzë
(ca) vajza
vajzë-n
vajza-t
Rr
prej (një) vajz-e
prej (ca) vajzash,
(vajzave)
prej vajzë-s
prej vajza-ve
Ashtu si emrat e lakimit të parë dhe të dytë, edhe emrat e lakimit të tretë në rasat emërore dhe
kallëzore të pashquar njëjës nuk marrin mbaresa, ndërsa në rasat gjinore, dhanore, rrjedhore
marrin mbaresën – e.
Emrat e lakimit të tretë në trajtën e shquar njëjës marrin këto mbaresa: emërore – a ose ja,
gjinore, dhanore e rrjedhore – s (ë) dhe kallëzore – n (ë).29
29F. Agalliu, E. Angoni, Sh. Demiraj, A. Dhrimo, E. Hysa, E. Lafe, E. Likaj, “Gramatika e gjuhës
shqipe” Vëllimi I, Tiranë, 2002, f. 73.
29
3.5.5. Lakimi i katërt - Në lakimin e katërt hynë emrat e gjinisë asnjanëse, që në emëroren e
shquar të njëjësit marrin mbaresën – t (ë), p.sh.: të menduarit, të folurit, të dëgjuarit, të ecurit, të
ngrohtët, të kuqtë etj.
Trajta e pashquar
Trajta e shquar
Numëri njëjës
E
(një) të folur
të foluri-t
Gj
i (një) të folur-i
i të foluri-t
Dh
(një) të folur-i
të foluri-t
K
(një) të folur
të foluri-t
Rr
prej (një) të folur-i
të foluri-t
Emrat asnjanës ose emrat e lakimit të katërt dallohen prej emrave të lakimit të parë vetëm në
emëroren e kallëzoren të trajtës së shquar, meqë në këto dy rasa marrin mbaresën – t (ë), ndërsa
në rasat e tjera në të dy trajtat kanë mbaresa të njëjta me emrat e lakimit të parë.
Emrat asnanjës prej pjesorës, në rasat emërore dhe kallëzore, marrin zanoren – i, midis temës
dhe mbaresës, që përdoret për ta lehtësuar shqiptimin (të folur - i - t, të menduar - i - t etj.).30
30A. Jashari, B. Kryeziu, “Gjuhë Amtare”, Prishtinë, 2011, f. 171.
30
KAPITULLI IV
4. Emri në veprën ''Pse'' të Sterjo Spasses
Spasse ishte me prejardhje maqedonase, i lindur në Gollomboç, njëri nga fshatrat maqedonisht
folës buzë liqenit të Prespës.
Sterjo shkollën fillore e kreu në Korçë, ndërsa shkollën Normale në Elbasan. Më pas nisi punë si
mësues në fshatin Derviçan në jug të Gjirokastrës, ku nisi të shkruante romanin që njihet shkurt
Pse!?. Veprimtaria letrare e Sterjo Spasses është e shumëllojshme. Shkroi punime pedagogjike,
tekste shkollore u mor me përkthime, shkroi artikuj të ndryshëm, monografi, tregime, romane
etj.31
Romani Pse :
Spase për dy vjet mbajti romanin të pabotuar
duke e botuar pjesë - pjesë në revista. Merita kryesore qëndron se trajton një temë shoqërore në
kohën e tij. Pasqyron një protestë ndaj realitetit. Tri temat kryesore të romanit janë: jeta,
dashuria, vdekja. Gjeja më e shëndosh që na paraqet autori është kritika e shoqërisë së
personazhit kryesor.
Personazhet:
Gjon Zaveri - përfaqëson subjektin e romanit;
Aferdita - përfaqëson vajzën fshatare;
Pola - vajza qytetare e kohës;
Zonja P - përfaqëson atë nivel grash që mbyllin jetën e tyre pa i realizuar ëndrrat.
31S. Spase, ''Pse'', Tiranë, 2010, f. 4-5.
31
ditë - emër i përgjithshëm, gjinia femërore, numri shumës, rasa emërore, trajta e pashquar,
lakimi i tretë.
qytet - emër i përgjithshëm, gjinia mashkullore, numri njëjës, rasa kallëzore, trajta e pashquar,
lakimi i parë.
miq - emër i përgjithshëm, gjinia mashkullore, numri shumës, rasa emërore, trajta e pashquar,
lakimi dytë.
shokë - emër i përgjithshëm, gjinia mashkullore, numri shumës, rasa emërore, trajta e
pashquar, lakimi i dytë.
punët - emër i përgjithshëm, gjinia femërore, numri shumës, rasa emërore, trajta e shquar,
lakimi i tretë.
teatri - emër i përgjithshëm, gjinia mashkullore, numri njëjës, rasa emërore, trajta e shquar,
lakimi i parë.
32
katundit - emër i përgjithshëm, gjinia nashkullore, numri njëjës, rasa dhanore, trajta e shquar,
lakimi i parë.
Gjençit - emër i përveçëm, gjinia mashkullore, numri njëjës, rasa dhanore, trajta e shquar,
lakimi i parë.
femra - emër i përgjithshëm, gjinia femërore, numri shumës, rasa kallëzore, trajta e shquar,
lakimi i tretë.
Gjon - emër i përveçëm, gjinia mashkullore, numri njëjës, rasa emërore, trajta e pashquar,
lakimi i parë.
gjoks - emër i përgjithshëm, gjinia mashkullore, numri njëjës, rasa emërore, trajta e pashquar,
lakimi i parë.
bukuria - emër i përgjithshëm, gjinia femërore, numri njëjës, rasa emërore, trajta e shquar,
lakimi i tretë.
motrat - emër i përgjithshëm, gjinia femërore, numri shumës, rasa emërore, trajta e shquar,
lakimi i tretë.
dashuri - emër i përgjithshëm, gjinia femërore, numri njëjës, rasa emërore, trajta e pashquar,
lakimi i tretë.
nëna - emër i përgjithshëm, gjinia femërore, numri njëjës, rasa emërore, trajta e shquar, lakimi
i tretë.
përcjellësit - emër i përgjithshëm, gjinia mashkullore, numri shumës, rasa emërore, trajta e
shquar, lakimi i parë.
buzë - emër i përgjithshëm, gjinia femërore, numri njëjës, rasa kallëzore, trajta e pashquar,
lakimi i tretë.
liqenit - emër i përgjithshëm, gjinia mashkullore, numri njëjës, rasa dhanore, trajta e shquar,
lakimi i parë.
këmbë - emer i përgjithshëm, gjinia femërore, numri njëjës, rasa emërore, trajta e pashquar,
lakimi i tretë.
Afërdita - emër i përveçëm, gjinia femërore, numri njëjës, rasa emërore, trajta e shquar, lakimi
i tretë.
shtambat - emër i përgjithshëm, gjinia mashkullore, numri shumës, rasa dhanore, trajta e
shquar, lakimi i parë.
33
shoqet - emër i përgjithshëm, gjinia femërore, numri shumës, rasa kallëzore, trajta e shquar,
lakimi i tretë.
shpina - emër i përgjithshëm, gjinia femërore, numri njëjës, rasa emërore, trajta e shquar,
lakimi i tretë.
kohë - emër i përgjithshëm, gjinia femërore, numri njëjës, rasa emërore, trajta e pashquar,
lakimi i tretë.
njeriu - emër i përgjithshëm, gjinia mashkullore, numri njëjës, rasa emërore, trajta e shquar,
lakimi i dytë.
shtëpi - emër i përgjithshëm, gjinia femërore, numri njëjës, rasa kallëzore, trajta e pashquar,
lakimi i tretë.
34
lajm - emër i përgjithshëm, gjinia mashkullore, numri njëjës, rasa emërore, trajta e pashquar,
lakimi i parë.
miku - emër i përgjithshëm, gjinia mashkullore, numri njëjës, rasa emërore, trajta e shquar,
lakimi i dytë.
telegram - emër i përgjithshëm, gjinia mashkullore, numri njëjës, rasa emërore, trajta e
pashquar, lakimi i parë.
anën - emër i përgjithshëm, gjinia femërore, numri njëjës, rasa kallëzore, trajta e shquar, lakimi
i tretë.
bashkëpunim - emër i përgjithshëm, gjinia mashkullore, numri njëjës, rasa emërore, trajta e
pashquar, lakimi i parë.
punë - emër i përgjithshëm, gjinia femërore, numri njëjës, rasa emërore, trajta e pashquar,
lakimi i tretë.
datës - emër i përgjithshëm, gjinia femërore, numri njëjës, rasa dhanore, trajta e shquar, lakimi
i tretë.
babai - emër i përgjithshëm, gjinia mashkullore, numri njëjës, rasa emërore, trajta e shquar,
lakimi i parë.
dëshpërim - emër i përgjithshëm, gjinia mashkullore, numri njëjës, rasa emërore, trajta e
pashquar, lakimi i parë.
përgjigje - emër i përgjithshëm, gjinia femërore, numri njëjës, rasa emërore, trajta e pashquar,
lakimi i tretë.
e fejesës - emër i përgjithshëm, gjinia femërore, numri njëjës, rasa gjinore, trajta e shquar,
lakimi i tretë.
shkakun - emër i përgjithshëm, gjinia mashkullore, numri njëjës, rasa kallëzore, trajta e
shquar, lakimi i dytë.
drejtimin - emër i përgjithshëm, gjinia mashkullore, numri njëjës, rasa kallëzore, trajta e
shquar, lakimi i parë.
35
drita - emër i përgjithshëm, gjinia femërore, numri njëjës, rasa emërore, trajta e shquar, lakimi
i tretë.
Petrin - emër i përveçëm, gjinia mashkullore, numri njëjës, rasa kallëzore, trajta e shquar,
lakimi i dytë.
hapi - emër i përgjithshëm, gjinia mashkullore, numri njëjës, rasa emërore, trajta e shquar,
lakimi i parë.
profesorin - emër i përgjithshëm, gjinia mashkullore, numri njëjës, rasa kallëzore, trajta e
shquar, lakimi i parë.
djalosh - emër i përgjithshëm, gjinia mashkullore, numri njëjës, rasa emërore, trajta e shquar,
lakimi i parë.
tenxherja - emër i përgjithshëm, gjinia femërore, numri njëjës, rasa emërore, trajta e shquar,
lakimi i tretë.
36
kapakun - emër i përgjithshëm, gjinia mashkullore, numri njëjës, rasa kallëzore, trajta e
shquar, lakimi i parë.
jetën - emër i përgjithshëm, gjinia femërore, numri njëjës, rasa emërore, trajta e shquar, lakimi
i tretë.
mendja - emër i përgjithshëm, gjinia femërore, numri njëjës, rasa emërore, trajta e shquar,
lakimi i tretë.
Korça - emër i përveçëm, gjinia femërore, numri njëjës, rasa emërore, trajta e shquar, lakimi i
tretë.
kafenera - emër i përgjithshëm, gjinia femërore, nnumri shumës, rasa emërore, trajta e shquar,
lakimi i tretë.
parajsë - emër i përgjithshëm, gjinia femërore, numri njëjës, rasa emërore, trajta e pashquar,
lakimi i tretë.
meshkuj - emër i përgjithshëm, gjinia mashkullore, numri shumës, rasa emërore, trajta e
pashquar, lakimi i parë.
kulturë - emër i përgjithshëm, gjinia femërore, numri njëjës, rasa emërore, trajta e pa shquar,
lakimi i tretë.
37
PȄRFUNDIM
Temën të cilën e kisha për studim dhe të cilën e punova me shumë dashuri e përkushtim është
Emri te vepra “Pse” e autorit Sterjo Spasse.
Gjatë analizës së punimit, kemi parë që emri si pjesë e ligjeratës përpos grupeve leksiko -
gramatikore, përmban edhe kategorinë gramatikore të gjinisë, numrit, rasës, shquarësisë e të
pashquarsisë. Unë jam munduar të trajtoj pjesët më të rëndësishme që do të na nevojiten për të
ardhmen në procesin e mësimdhënies.
Punimi është ndërthurur me një lidhje harmonike midis kapitujve, ndërsa kurorëzimi i këtij
punimi finalizohet në kapitullin e katërt, ku zbërthehet analiza e emrave sipas rregullave të
morfologjisë.
Vepra e përzgjedhur është një vepër filozofike dhe mjaft interesante, ku ndërlidhen mjaft bukur
tema e dashurisë, lindjës dhe vdekjës. Rëndësinë e romanit e rritë edhe më teper fakti se paraqet
jetën e vetë Spasses duke e personifikuar me personazhin kryesor.
Ajo çka e bënë edhe me atraktive veprën është laramania e emrave gjë që na mundëson të
shohim në praktikë se si ndryshojnë emrat në bazë të grupeve leksiko - gramatilore dhe
kategorive përkatëse.
38
LITERATURA
F. Agalliu, E. Angoni, Sh. Demiraj, A. Dhrimo, E. Hysa, E. Lafe, E. Likaj, “Gramatika e gjuhës
shqipe” Vëllimi I, Tiranë, 2002.
A. Jashari, B. Kryeziu, “Gjuhë Amtare”, Prishtinë, 2011.
B, Beci, ''Gramatika e gjuhës shqipe''.
B. Beci, L.Bubani, Z. Gurabardhi,''Gjuha Shqipe 7''.
B. Beci, L. Bubani, Z. Gurabardhi, ''Gjuha Shqipe 6'', 1999.