Prominent gesloten kas - RVO.nl€¦ · Prominent gesloten kas Dit rapport is onderdeel van de projectencatalogus energie-innovatie. Tussen 2005 en 2011 kregen ruim 800 innovatieve

Resultaten en bevindingen van project

Prominent gesloten kas

Dit rapport is onderdeel van de projectencatalogus energie-innovatie. Tussen 2005 en 2011 kregen ruim 800 innovatieve onderzoeksprojecten subsidie. Ze delen hun resultaten en bevindingen, ter inspiratie voor nieuwe onderzoeks- en productideeën. De subsidies werden verleend door de energie-innovatieprogramma's Energie Onderzoek Subsidie (EOS) en Innovatie Agenda Energie (IAE).

Datum 4 juni 2010 Status Definitief

Telersvereniging Prominent e.a. in opdracht van Agentschap NL

Colofon

Projectnaam Prominent gesloten kas Programma Energie Onderzoek Subsidie Regeling Demonstratie Projectnummer DEMO04002 Contactpersoon Telersvereniging Prominent

Hoewel dit rapport met de grootst mogelijke zorg is samengesteld kan Agentschap NL geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele fouten.

Telersvereniging Prominent Scheeweg 9 NL- 2678 NT De Lier The Netherlands

W: www.prominent-tomatoes.nl T: + 31 (0)174 525 660 F: + 31 (0)174 642682 E: [email protected]

-Openbare versie-

F. van Elswijk Prominent H. Hoven Innogrow J.M. Warmerdam Innogrow

September 2008

Projectnummer: DEMO04002 Aanvrager: Telersvereniging Prominent, tevens penvoerder Projectperiode: 1 januari 2006 tot 31 december 2007

Met ondersteuning vanuit het programma EOS Demo, DEMO04002

PROMINENT GESLOTEN KAS EINDRAPPORTAGE

PROMINENT GESLOTEN KAS SEPTEMBER 2008 III

Samenvatting

Oktober 2006 is de semi-gesloten kas gerealiseerd bij Prominent op de locatie Groeneweg II te ’s Gravenzande. Dit betreft nieuwbouw voor een belichte tomaten-teelt. Naast 3,4 ha gesloten kas is er ook 5,9 ha open kas gebouwd, in totaal 9,3 ha. Het project is financieel ondersteund vanuit de EOS-Demo regeling van SenterNo-vem. Dit rapport geeft de resultaten van de realisatie en van het eerste teeltjaar dat liep van oktober 2006 tot en met september 2007. Projectrealisatie Tijdens het project hebben zich geen grote problemen voorgedaan en op het projectplan zijn geen wezenlijke wijzigingen geweest. De werkelijk gemaakte kosten van 93 €/m2 liggen maar 3% boven de geschatte kosten van 90 €/m2.

Meeropbrengst In het teeltseizoen 2006-2007 was de meerproduktie in de gesloten kas 8,3% ten opzichte van de open kas. In beide kassen stond het ras Amaroso. Een probleem bij de gesloten kas was het langzamer afrijpen van de tomaten aan de tros doordat het gewas van onderaf gekoeld wordt. Wat hierbij meespeelde was dat er veel bij lage ventilatorstand werd gekoeld. Hierdoor ontstond een groter temperatuurverschil dan nodig was tussen onder en boven in het gewas. In het volgende teeltseizoen wordt het ras Brioso in de gesloten kas geteeld dat minder gevoelig is voor het langzamer afrijpen. Energiebesparing In het eerste teeltseizoen is een iets lagere besparing op primair energieverbruik ge-realiseerd dan in de aanvraag genoemd: 15% in plaats van 17%. Wel is de bespa-ring op CO2-emissie gehaald: 25% in plaats van 24%. Gezien de oorzaken is de verwachting dat in het tweede teeltseizoen wel een hogere energiebesparing wordt behaald. De besparing op primaire energie van 17% zoals genoemd in de aanvraag is dan zeker mogelijk, en door verdere optimalisatie moet 20% mogelijk zijn. Het elektriciteitsverbruik zal hoger worden dan in het eerste teeltseizoen omdat de luchtbehandelingskasten nu wel volledig gaan meedraaien en de bronnen weer goed gaan functioneren. Maar door de hogere besparing op primaire energie door een be-ter werkende warmtepomp zal de besparing op CO2-emissie niet veel veranderen.

PROMINENT GESLOTEN KAS SEPTEMBER 2008

PROMINENT GESLOTEN KAS SEPTEMBER 2008 1

Inhoudsopgave

1 Inleiding 3

2 Doelstel l ing 5

3 Werkwijze 6 3.1 Fase 1 Voorbereiding 6 3.2 Fase 2 Installatie 6 3.3 Fase 3 Monitoring en analyse 6 3.4 Fase 4 Rapportage en evaluatie 7

4 Resultaten 8 4.1 Realisatie 8 4.2 Monitoring 8 4.2.1 Warmtepomp en Bronnen 8 4.2.2 Warmtevraag en warmteproduktie 10 4.2.3 Vergelijk met EOS Demo subsidieaanvraag 11

5 Discussie 15 5.1 Uitvoering van het project 15 5.2 Bijdrage aan EOS: Demonstratie doelstellingen 15 5.2.1 De bijdrage aan een duurzame energiehuishouding:

technologische aspecten 15 5.2.2 De bijdrage aan een duurzame energiehuishouding:

economische ontwikkelingen 15 5.2.3 Verwachting voor verdere marktintroductie 16 5.2.4 Samenwerking en kennisoverdracht 17 5.2.5 Bijdrage aan de innovatie 17


6 Conclusie en aanbevel ingen 19


1 Inleiding

Het GeslotenKas®-systeem van Innogrow, voor het eerst toegepast bij tomatenteler Themato, is een groot succes: het gesloten areaal zorgt voor 35% energiebesparing op het totale areaal. Daarnaast levert de beter gecontroleerde lucht in de kas 22% meer opbrengst in het gesloten gedeelte en 11% gemiddeld over het gehele areaal. Inmiddels heeft dit project veel interesse opgewekt bij andere tomatentelers. Echter, dit heeft nog niet geleid tot de navolging die aanvankelijk verwacht was. Deze afwachtende houding bij telers is deels te wijten aan het feit dat het GeslotenKas®-systeem nog niet toegepast is in een omgeving die in de tomatenteelt sterk in opmars is: steeds vaker worden de kassen belicht. Daarnaast is de terugverdientijd voor telers nog onacceptabel lang (> 6 jaar). Het GeslotenKas®-concept heeft nu een belangrijke aanpassing ondergaan, waardoor toepassing bij belichte teelt mogelijk wordt en waardoor acceptabele terugverdientijden sneller binnen handbereik komen. Een aanpassing van het concept voor belichte teelt was nodig om te voorkomen dat een overmaat aan warmte geproduceerd zou worden, aangezien de belichting ook veel warmte produceert. Dit heeft geresulteerd in een installatieconcept waarin periodiek buitenlucht bijgemengd kan worden, op gecontroleerde wijze via de luchtbehandelingskast, en waar de dimensionering van de warmtepomp kleiner is. Hiervoor moesten aanpassingen in de luchtbehandelingkast gemaakt worden. Dit heeft geleid tot een vernieuwd ontwerp, dat zal in de praktijk moet leiden tot

• Minder ruimtebeslag in de kas en daarmee hogere teeltopbrengst • Lager elektriciteitsverbruik en daarmee hogere primaire energiebesparing • Beperking van drukverlies en performanceverlies als gevolg van

toegenomen luchtcirculatie, die nodig is bij belichte teelt. Dit hele herontwerp heeft inmiddels plaats gevonden, en telersvereniging Prominent is bereid gevonden dit aangepaste concept van de GeslotenKas® te demonstreren bij de bouw van een nieuw kassencomplex. Het nieuwe kassencomplex van telersvereniging Prominent bevindt zich in ‘s-Gravenzande en is 9.3 ha groot. Hiervan is 3.4 ha gesloten worden en is daarmee de grootste GeslotenKas® in Nederland. De gesloten afdeling voorziet ~25% van de warmte van het totale areaal. Er zal hierdoor ~27% op gas bespaard gaan worden. De verwachte besparing aan primaire energie is 17% per m2 kas, ten opzichte van een kas die met behulp van een warmtekrachtinstallatie gecombineerd met ketel van


warmte voorzien wordt. Omdat het sluiten van de kas ook een meerproductie tot gevolg heeft, is de energiebesparing per kg tomaat 28%. Het project is in zijn geheel aanbesteed. De bouwbegeleiding, oplevering en monitoring is door Innogrow, architect van de GeslotenKas®, gedaan. Een eerste toepassing van dit nieuwe concept zal extra testen en controle vergen en er zal ervaring opgedaan moeten worden bij het managen van het systeem. Daarnaast is veel aandacht besteed aan kennisoverdracht. Met de succesvolle uitvoering van dit project zal veel twijfel en onzekerheid bij telers van belichte teelt weggenomen kunnen worden. Hiermee zal het GeslotenKas®-systeem een veel groter potentiëel voor energiebesparing hebben dan zonder toepassing in belichte teelt: het bedraagt nu namelijk al 17% van de totale tomatenteelt in Nederland en groeit gestaag. Hoewel het GeslotenKas®-concept momenteel voor telers nog niet rendabel is, is de verwachting

• dat de kosten door toepassingen van dit nieuwe concept zullen dalen en in volgende projecten verder zullen afnemen

• dat de besparing zal toenemen, vanwege opgedane leerervaringen in dit project en mogelijk ook vanwege een stijgende gasprijs.

Hiermee zal het GeslotenKas®-concept, voor zowel belichte als onbelichte teelt, binnen afzienbare tijd rendabel worden.


2 Doelstell ing

Het project heeft twee hoofddoelstellingen: - Het realiseren van een GeslotenKas met buitenluchtbenutting (Semi-

GeslotenKas) voor een belichte tomatenteelt. - Monitoren in het eerste jaar om de werking van de installatie te controleren,

de gerealiseerde energiebesparing te bepalen, en de meeropbrengst in kaart te brengen.


3 Werkwijze

3.1 Fase 1 Voorbere id ing

De turn-key levering van deze semiGeslotenKas® is in zijn geheel uitbesteed aan één installateur: Verbakel Bomkas. De turn-key levering is aanbesteed volgens een bestek dat Prominent in samenwerking met Innogrow heeft opgesteld.

3.2 Fase 2 Insta l la t ie

De installatiewerkzaamheden zijn uitbesteed. Medewerkers van Innogrow hebben de bouw van de GeslotenKas begeleid. Voor Innogrow en de tuinder is een juiste werking van de GeslotenKas cruciaal. Innogrow heeft zich garant gesteld met betrekking tot het te realiseren kasklimaat.

3.3 Fase 3 Monitor ing en ana lyse

Met het padregistratiesysteem worden de opbrengsten van de gesloten en open kas bijgehouden. Hieruit is de meeropbrengst te berekenen. Vanaf ingebruikname zijn alle energieparameters gemonitord. Door een jaar lang te monitoren kon de energiebesparing en meeropbrengst van het complex, zowel voor het (semi)gesloten als het open gedeelte, in de praktijk wor-den vastgesteld. Inngrow heeft de analyse van de energiebesparing gedaan. De monitoring van warmtepomp van bronnen is gedaan volgens het vereenvoudigd monitoringsprotocol SOM-WP. De warmteproduktie van de warmtepomp is gemeten met een warmtemeter, het elektriciteitsverbruik van de warmtepomp met een kWh-meter. Het elektriciteitsverbruik van de pompen van de aardbronnen is berekend uit de gelogde pompstand en het vermogen van de pompen (15 kW per bron). Daarnaast zijn energiemeters geplaatst voor het apart meten van warmtegebruik open en gesloten kas, en koudevraag gesloten kas. Voor vastleggen van het gasverbruik is gebruik van de twee gasmeters: een voor totaal gasverbruik en een die apart het gasverbruik van de WKK meet.


Alle data wordt gelogd in de Priva klimaatcomputer en daarna verder verwerkt door Innogrow. De gelogde data is regelmatig gecontroleerd met handmatig opgenomen meterstanden.

3.4 Fase 4 Rapportage en eva luat ie

De opgedane ervaringen worden middels dit rapport gerapporteerd. Het functioneren van de installatie en de meerproductie zijn belangrijke gegevens, waarover gerapporteerd zal worden. Innogrow heeft dit onderdeel voor het overgrote deel uitgevoerd.


4 Resultaten

4.1 Real isat ie

Oktober 2006 is de semi-gesloten kas gerealiseerd bij Prominent op de locatie Groeneweg II te ’s Gravenzande. Dit betreft nieuwbouw voor een belichte tomatenteelt. Naast 3,4 ha gesloten kas is er ook 5,9 ha open kas gebouwd, in totaal 9,3 ha.

4.2 Monitor ing meeropbrengst

In het teeltseizoen 2006-2007 was de meerproduktie in de gesloten kas 8,3% ten opzichte van de open kas. In beide kassen stond het ras Amaroso. Een probleem bij de gesloten kas was het langzamer afrijpen van de tomaten aan de tros doordat het gewas van onderaf gekoeld wordt. Wat hierbij meespeelde was dat er veel bij lage ventilatorstand werd gekoeld. Hierdoor ontstond een groter temperatuurverschil dan nodig was tussen onder en boven in het gewas. In het volgende teeltseizoen wordt het ras Brioso in de gesloten kas geteeld dat minder gevoelig is voor het langzamer afrijpen.

4.3 Monitor ing energ iebespar ing en insta l la t ie

Omdat niet alle componenten bij het begin van de teelt werkten is niet een volledig jaaroverzicht te geven. Omdat de gesloten kas niet tijdig klaar was is daar 4 weken later begonnen met de teelt dan in de open kas: in de open kas startte de teelt begin oktober, in de gesloten kas begin november. De resultaten gaan over de periode 1-10-2006 t/m 30-09-2007.

4.3.1 Warmtepomp en Bronnen

In de tabel op de volgende pagina staan de energiestromen volgens het vereenvoudigd monitoringsprotocol SOM-WP.


EM1 EM2 EM2b EM3 EM4 EM4b EM5 COP-verw

COP-bronnen PER

PER-koelen

okt'06 0 0 0 0 0 0 0nov'06 0 0 0 0 0 0 0dec'06 343 0 32 1235 0 824 67 3.6 1.9jan'07 368 0 39 1342 5 913 65 3.6 1.9

feb 262 0 32 906 3 589 57 3.5 1.8mrt 211 1 29 828 2 472 148 3.9 2.3apr 285 5 15 1097 168 297 683 3.9 31 3.1 1.2mei 259 23 8 999 562 150 1152 3.9 24 3.8 2.0jun 361 25 9 1405 956 287 1713 3.9 39 4.0 2.2jul 239 22 3 891 593 69 1176 3.7 28 4.0 2.3

aug 246 28 1 883 784 29 1393 3.6 28 4.2 2.5sep'07 150 3 10 602 73 234 291 4.0 28 2.9 1.0Totaal 2725 106 179 10188 3147 3864 6745 3.7

Waarbij energie in MWh: EM1 benodigde energie warmtepomp (elektriciteit) EM2 benodigde energie bronpompen koude zijde (elektriciteit) EM2b benodigde energie bronpompen warme zijde (elektriciteit) EM3 door warmtepomp geleverde warmte, nuttig gebruikt (warmtemeter) EM4 energie van de bronnen, koude EM4b energie van de bronnen, warmte EM5 geleverde koude, nuttig gebruikt (koudemeting) en COPverwarmen = EM3 / EM1; COPbronnen = EM4 / EM2; PER = (EM3 + EM5) / (EM1 + EM2); PERkoelen = EM5 / EM1. De meting van EM5 is niet goed verlopen. Daarom is de waarde berekend uit EM3-EM1+EM4-EM4b. De warmtepomp is pas in december gaan draaien. De COP van de warmtepomp was in de eerste maanden laag omdat er warmte op 55 oC werd gemaakt. Dit was nodig omdat de LBK’s nog niet goed functioneerden en er in de eerste maanden met de buisrail werd verwarmd. Daarna werd er warmte op 45 oC gemaakt. Tevens wordt de koude op een lagere temperatuur gemaakt van circa 4.5 oC Dit is nodig omdat niet alle 4 bronparen goed gewerkt hebben. Een groot deel van het jaar waren maar drie bronparen beschikbaar, en deels maar twee. Door verdere optimalisatie kan de warme leveringstemperatuur naar de 40 oC van het ontwerp en de koudetemperatuur naar 6 oC. De COP kan dan naar 4.9 stijgen.


4.3.2 Warmtevraag en warmteprodukt ie

In de tabel staan de gasverbruiken per maand door ketel en WKK. Gasverbruiken: Totaal WKK Ketel

m3/maand m3/maand m3/maandokt'06 242151 14000 228151nov'06 646041 438518 207523dec'06 551104 509612 41492jan'07 530303 450758 79546feb 499325 454382 44943mrt 444013 395814 48199apr 312875 266097 46778mei 307696 239743 67954jun 294043 282061 11982jul 280040 253524 26515aug 272793 240131 32662sep'07 326672 209885 116787Totaal 4707056 3754525 952531

Het totale gasverbruik en dat van de WKK worden apart gemeten, het verbruik van de ketel is het verschil tussen deze twee. In de volgende tabel zijn deze verbruiken omgerekend naar warmteproduktie: voor het ketelrendement wordt 100% op onderwaarde aangehouden, voor het WKK rendement 52% op onderwaarde voor warmte. Tevens is het warmtegebruik van de open en gesloten kas weergegeven. GJ Warmteopwekking Warmtegebruik

Ketel WKK WP GKw Okw Totaal GK%okt'06 7221 230 0 0 7451 7451 0%nov'06 6568 7217 0 4825 8960 13785 35%dec'06 1313 8387 4445 4951 9195 14146 35%jan'07 2518 7419 4830 5168 9598 14766 35%

feb 1422 7478 3262 4257 7906 12163 35%mrt 1525 6514 2982 3858 7164 11022 35%apr 1481 4379 3949 3345 6465 9809 34%mei 2151 3946 3598 3056 6638 9694 32%jun 379 4642 5059 3584 6497 10080 36%


jul 839 4173 3206 2638 5579 8218 32%aug 1034 3952 3179 3247 3746 8165 40%

sep'07 3696 3454 2166 4172 5134 9316 45%Totaal 30148 61792 36676 43100 84334 128615

23% 48% 29% 34% 66%

In onderstaande tabel zijn de warmtegebruiken van open en gesloten kas omgerekend naar gasequivalenten. Daarbij is gerekend met 31.65 MJ/m3 aardgas.

Gerealiseerde warmtevraag [m3/m2]

GK OKokt'06 0.0 4.0nov'06 4.5 4.8dec'06 4.6 4.9jan'07 4.8 5.1

feb 4.0 4.2mrt 3.6 3.8apr 3.1 3.5mei 2.8 3.6jun 3.3 3.5jul 2.5 3.0

aug 3.0 2.0sep'07 3.9 2.7Totaal 40.1 45.2

Bij een volledig teeltseizoen, dus als in de GK ook begin oktober was begonnen met de teelt, zou het verbruik van de GK circa 44 m3/m2 zijn geweest.

4.3.3 Vergel i jk met EOS Demo subs id ieaanvraag

In het eerste teeltseizoen is een lagere besparing op primair energieverbruik gerealiseerd dan in de aanvraag genoemd: 15% in plaats van 17%. Wel is de besparing op CO2-emissie gehaald: 25% in plaats van 24%. De belangrijkste verklaringen hiervoor zijn: - Een hogere warmtevraag: 45 m3/m2 voor de open kas in plaats van 40 (wel

40 in GK). Dit is een gevolg van de hogere temperaturen in de kas in de wintermaanden (dat de GK dan wel op dezelfde warmtevraag uitkomt komt doordat de GK een maand later in bedrijf is gegaan).

- meer branduren lampen: 2182 in plaats van 2100, maar wel met een lager vermogen (9.400 lux in plaats van 12.500).


- lagere COP warmtepomp: 3.7 in plaats van 4.7. Belangrijkste oorzaak is hogere temperatuur in eerste gebruiksmaanden omdat de LBK’s toen nog niet gebruikt konden worden voor lage temperatuurverwarming. Daarnaast is een lagere uitgaande temperatuur aan de koude zijde aangehouden omdat 2 van de 4 bronnen niet goed functioneerden en er lagere temperatuur meer koude kan worden opgeslagen.

- meer draaiuren warmtepomp: 4200 in plaats van 3700. Echter door lagere COP is er minder warmte geproduceerd en dus minder ketelgas bespaard.

- Doordat de LBK’s later in gebruik zijn genomen en de bronnen niet goed gefunctioneerd hebben, hebben ze minder draaiuren gemaakt en dus minder elektriciteit verbruikt.

Gezien de oorzaken is de verwachting dat in het tweede teeltseizoen wel een hogere energiebesparing wordt behaald. De warmtepomp voldoet aan de specificaties en door een lagere uitgaande temperatuur aan de warme zijde en een hogere uitgaande temperatuur aan de koude zijde is een COP van 4.9 realiseerbaar. Tevens kan de warmtepomp meteen vanaf aanvang van het teeltseizoen draaien en dus nog meer uren maken om ketelwarmte te vervangen. Mocht de warmtevraag weer hoger dan 40 m3/m2 zijn, dan is er meer ruimte voor inzet van de WKK en is minder inzet van de ketel nodig. Bij bronpaar 4 is een nieuwe bron geboord, bij bronpaar 3 wordt dit nog gedaan. De bronnen zullen dan ook weer beter functioneren. De besparing op primaire energie van 17% zoals genoemd in de aanvraag is dan zeker mogelijk, en door verdere optimalisatie moet 20% mogelijk zijn. Het elektriciteitsverbruik zal hoger worden dan in het eerste teeltseizoen omdat de LBK’s nu wel volledig gaan meedraaien en de bronnen weer goed gaan functioneren. Maar door de hogere besparing op primaire energie zal de besparing op CO2-emissie niet veel veranderen.


BIJLAGE: Energieberekeningen Prominent zoals ingediend bij subsidieaanvraagoppervlak warmte lampen 2100 uur Koude GK elektra [MWh]

[ha] [m3/m2] [mln m3] [MWh,th] [W/m2] [MWe] [MWh,e] [m3/m2] [MWh]Warmte-pomp

LBK en pompen

referentie OK 9.2 40 3.68 32353 108 9.9 20866 - - - -totaal 9.2 40 3.68 32353 108 9.9 20866 - - - -

nieuwe situatie OK 5.8 40 2.32 20397 108 6.3 13154 - - - -met gesloten kas GK 3.4 40 1.36 11957 108 3.7 7711 35 10462 2828 1600

totaal 9.2 40 3.68 32353 108 9.9 20866 10462 2828 1600Toelichting op warmtevraag: de fysieke warmtevraag van de kas, zowel in de referentie als in de nieuwe situatie, is 50 m3/m2. Door de warmte van de belichting daalt de netto warmtevraag naar 40 m3/m2. Deze wordt geleverd door WKK en ketel, en in de nieuwe situatie ook door de WP.

referentie nieuwe situatie Toelichtingwarmte koude elektra warmte koude elektraMWh,th MWh,th MWh,e MWh,th MWh,th MWh,e

Totale warmtevraag 32353 32353 totaal, dus zowel open als gesloten kastotale koudevraag 0 10462 alleen in de gesloten kas is er koudevraag

totale elektriciteitsvraag 20866 25294EnergieleveranciersWKK 18140 15000 18140 15000 Inzet WKK verandert niet

WP 0 0 0 13290 10462

Ketel 14214 924

WKK-derden 0 6323Restvraag 0 0 5866 0 0 3970 Elektriciteit van het openbare net.

Inkoop van energieGas mln m3 5.58 4.07Elektriciteit derden MWh 6323Elektriciteit van het net MWh 5866 3970

Primair energieverbruikTotaal gasverbruik mln m3 5.58 4.07Elektriciteit van WKK-derden 0.76Elektriciteit van het net mln m3 aeq 1.33 0.90Eprim totaal mln m3 aeq 6.92 5.73Eprim totaal m3/m2 75 62Besparing op primair energieverbruik 17%

CO2-balansCO2-emissie gasverbruik kton 9.9 7.2CO2-emissie WKK-derden 0.6CO2-emissie elektriciteit van het net 3.3 2.2CO2-emissie totaal kton 13.2 10.0Besparing op CO2-emissie 24%

KengetallenWKK 5000 uur

3.0 MWe43% elek.rend

3.6 MWth52% therm.rend

WP 4.7 COP0.76 MWe3700 uur

Ketel 100% therm.rendRendement WKK-derden 95%Rendement E-net 50%CO2 aardgas 1.78 kg/m3CO2 WKK derden 0.09 kg/kWhCO2 elektriciteitsnet 0.56 kg/kWh

Elektriciteit van buurman die zijn WKK's extra inzet en daarmee bespaard op zijn eigen ketelinzet.

Energievraag (afkomstig uit bovenstaande tabel)

voor belichting, en in nieuwe situatie ook WP en LBK,extra pompen

WP levert nu koude en warmte (vooral aan gesloten kas, maar deels ook aan open kas).resterende (piek)warmtevraag wordt ingevuld door de ketel, zowel voor de open als de gesloten kas.


BIJLAGE: Energieberekeningen Prominent zoals gerealiseerd in eerste teeltseizoenoppervlak warmte lampen 2182 uur Koude GK elektra [MWh]

[ha] [m3/m2] [mln m3] [MWh,th] [W/m2] [MWe] [MWh,e] [m3/m2] [MWh]Warmte-pomp

LBK en pompen

referentie OK 5.8 45.2 2.6 23026 85.1 4.9 10770 - - - -OK 3.4 40.3 1.4 12054 85.1 2.9 6313 - - - -totaal 9.2 43.4 4.0 35080 85.1 7.8 17083 - - -

nieuwe situatie OK 5.8 45.2 2.6 23026 85.1 4.9 10770 - - - -met gesloten kas GK 3.4 40.3 1.4 12054 85.1 2.9 6313 35 10462 2725 727

totaal 9.2 43.4 4.0 35080 85.1 7.8 17083 10462 2725 727Toelichting op warmtevraag: de fysieke warmtevraag van de kas, zowel in de referentie als in de nieuwe situatie, is 50 m3/m2. Door de warmte van de belichting daalt de netto warmtevraag naar 40 m3/m2. Deze wordt geleverd door WKK en ketel, en in de nieuwe situatie ook door de WP.

referentie nieuwe situatie Toelichtingwarmte koude elektra warmte koude elektraMWh,th MWh,th MWh,e MWh,th MWh,th MWh,e

Totale warmtevraag 35080 35080 totaal, dus zowel open als gesloten kastotale koudevraag 0 10462 alleen in de gesloten kas is er koudevraag

totale elektriciteitsvraag 17083 20535EnergieleveranciersWKK 17495 14160 17495 14160 Inzet WKK verandert niet

WP 0 0 0 10188 7467

Ketel 17586 8123

WKK-derden 0 6323Restvraag 0 0 2923 0 0 52 Elektriciteit van het openbare net.

6375Inkoop van energieGas mln m3 5.83 4.75Elektriciteit derden MWh 6323Elektriciteit van het net MWh 2923 52

Primair energieverbruikTotaal gasverbruik mln m3 5.83 4.75Elektriciteit van WKK-derden 0.76Elektriciteit van het net mln m3 aeq 0.67 0.01Eprim totaal mln m3 aeq 6.49 5.52Eprim totaal m3/m2 71 60Besparing op primair energieverbruik 15%

CO2-balansCO2-emissie gasverbruik kton 10.4 8.5CO2-emissie WKK-derden 0.6CO2-emissie elektriciteit van het net 1.6 0.0CO2-emissie totaal kton 12.0 9.0Besparing op CO2-emissie 25%

KengetallenWKK 4800 uur

3.0 MWe43% elek.rend

3.6 MWth52% therm.rend

WP 3.7 COP0.65 MWe4169 uur

Ketel 100% therm.rendRendement WKK-derden 95%Rendement E-net 50%CO2 aardgas 1.78 kg/m3CO2 WKK derden 0.09 kg/kWhCO2 elektriciteitsnet 0.56 kg/kWh

Elektriciteit van buurman die zijn WKK's extra inzet en daarmee bespaard op zijn eigen ketelinzet.

Energievraag (afkomstig uit bovenstaande tabel)

voor belichting, en in nieuwe situatie ook WP en LBK,extra pompen

WP levert nu koude en warmte (vooral aan gesloten kas, maar deels ook aan open kas).resterende (piek)warmtevraag wordt ingevuld door de ketel, zowel voor de open als de gesloten kas.


5 Discussie

5.1 Uitvoer ing van het project

Tijdens het project hebben zich geen grote problemen voorgedaan. Op het projectplan zijn geen wezenlijke wijzigingen geweest. De werkelijk gemaakte kosten van 93 €/m2 liggen maar 3% boven de geschatte kosten van 90 €/m2.

5.2 Bi jdrage aan EOS: Demonstrat ie doelste l l ingen

5.2.1 De b i jdrage aan een duurzame energiehuishoud ing: technologische aspecten

A: Zoals bij de resultaten gepresenteerd was de besparing van primaire energie 15% op projectniveau (0,03 PJ). De CO2-besparing was 25% (3 kton). B: Het herhalingspotentieel

5.2.2 De b i jdrage aan een duurzame energiehuishoud ing: economische ontwikkel ingen

A. Kostprijsontwikkeling en marktverwachting van de techniek en/of het eindproduct.

De punten die wij onszelf ten doel hebben gesteld, worden op dit moment slechts gedeeltelijk gehaald. De resultaten rondom energiebesparing zijn zondermeer zeer positief te noemen. De exacte resultaten kunt u in dit rapport lezen. De meerinvestering in een semi-gesloten kas zijn ten opzichte van een traditionele productietechniek dermate hoog, dat wij naast de energiebesparing ook een meerproductie van 15% moeten realiseren om een vergelijkbare kostprijs in een semi-gesloten kas te hebben als in een traditionele kas. Dit is echter tot op heden nog niet gelukt. We hebben teeltseizoen 2006-2007 afgesloten met een productie vermeerdering van 8,3% t.o.v. onze traditionele (open) kas. We zijn blij met dit


resultaat, maar realiseren ons dat wij nog een aantal jaren nodig hebben om onze doelstelling van 15% meerproductie te realiseren. Gezien het grote aantal collega tuinders die bij ons op het bedrijf zijn komen kijken, is de interesse in de techniek van de (semi-) gesloten kas groot te noemen. Door aanhoudend hoge energieprijzen zullen er binnenkort zeker collega's zijn die in zo'n kas gaan investeren. Deze toekomstige kassen zullen verder geëvolueerd en verder ontwikkeld zijn als de onze, doordat de kennis uit ons project door collega's en installateurs gebruikt wordt om zaken technisch te verbeteren. De EOS-demo subsidie heeft hierin een belangrijke rol gespeeld. B. Kostenbesparing ten opzichte van de referentietechnologie.

Op dit moment is energie de grootste kostenpost in een traditioneel glastuinbouwbedrijf. Veel ondernemers hebben grip gekregen op de alsmaar stijgende energieprijzen, door een warmte kracht koppeling te plaatsen. Ook Prominent heeft op 100 procent van haar ondernemingen WKK's staan. Hierdoor is de referentiesituatie eigenlijk verandert. Als je een semi-gesloten kas vergelijkt met een ketel gestookt tomatenbedrijf, dan komt de exploitatie van een semi-gesloten kas zeker als winnaar uit de bus. Echter de huidige vergelijking met een WKK gestookt tomaten bedrijf wordt minder makkelijk gewonnen door de semi-gesloten kas. Indien in de toekomst de doelstelling genoemd in de paragraaf 4.2 a worden gerealiseerd, dan is de semi-gesloten kas een competitieve productiemethode ten opzichte van een WKK. Bovendien zou het kunnen dat de huidige restrictie van nieuwe WKK aansluitingen op het stroomnet een extra stimulans kunnen zijn voor de ontwikkeling en adaptatie van de semi-gesloten kas.

5.2.3 Verwacht ing voor verdere markt introduct ie

Doordat de productie aanvankelijk achter liep op de geprognosticeerde meerproductie, zijn de verwachtingen voor de verdere marktintroductie op korte termijn niet hoog gespannen. Naar aanleiding van deze problematiek heeft Innogrow een werkgroep met deskundigen ingezet, die in samenwerking met Prominent in staat zijn gebleken alsnog 12% bruto (8,2% netto) meerproductie te realiseren. Op basis van die opgedane kennis/ervaring loopt op dit moment een integratietraject waarbij de beschikbare kennis van Innogrow op het gebied van plant, klimaat en energie wordt gebruikt om monitoring gegevens te analyseren en op basis daarvan een voorspelling te kunnen doen van de te verwachten rendementen. Na publicatie van de methode en de behaalde resultaten verwacht Innogrow een versnelde uitrol van de GeslotenKas® te kunnen bewerkstelligen.


5.2.4 Samenwerk ing en kennisoverdracht

Prominent Groeneweg 2 is één van de teeltbedrijven van de telersvereniging Prominent. Deze groep bevat 30 ondernemers en beslaat een totale oppervlakte van 178 hectare in 2008. Hiermee vertegenwoordigen wij ruim 15% van de Nederlandse tomatenproductie. Alle kennis die wordt opgedaan in de semi-gesloten kas, komt dus heel snel bij de leden, en alle achterliggende ondernemers terecht. Naast regelmatige publicatie van artikelen over onze semi-gesloten kas, hebben wij zeer frequent bezoekers ontvangen op ons bedrijf. Een kort overzicht van alle excursies en presentaties die gegeven zijn in de eerste 6 maanden van 2008: Datum Bezoekersgroep: Aantal: 14-01-08 Verbakel Bomkas met delegatie 4 16-01-08 Handelsdelegatie Bochi 15 21-01-08 VVD-fractie, Mark Rutte, Janneke Sneijder 20 4-02-08 Christen-Unie 10 6-02-08 Village Farms Texas 5 11-02-08 Rijkzwaan op bezoek met Chineese delegatie 25 14-02-08 Gemeente Westland, Vesta, Kema (Hoogeland) 23 20-02-08 Synergie toeleveranciers platform 20 22-02-08 Greenery met jury gesloten kas commissie 10 24-02-08 LS-schermdoeken op bezoek met delegatie 4 5-03-08 Landelijke komkommer dag 100 13-05-08 Landelijke paprikadag 100 19-03-08 Italiaanse handelsdelegatie 15 20-03-08 Gemeenteraad Vlaardingen 25 11-04-08 Belgische telers (Sint-Katelijne-Waver) 75 16-04-08 BSP luchtbevochting met Belgische delegatie 5 17-04-08 Speeddating Energiek 2020 75 28-04-08 Supermarkt EDEKA op bezoek 50 15-05-08 ABN Amro adviseurs 20 21-05-08 Regiodag Haaglanden, gemeenteraad Westland 35 28-05-08 Nationaal congres Glastuinbouw 100 6-06-08 Interpolis werkbezoek 25 11-06-08 ASDA Engeland 10 16-06-08 Minister Cramer 25 20-06-08 Landelijke CDA fractie 40 Totaal 836

5.2.5 Bi jdrage aan de innovat ie

Belangrijkste innovatie betrof de vernieuwde LBK. Verbeterpunten in de techniek zijn geconstateerd rond de lucht behandelingskasten. Vooral de mechanische


buitenlucht sturing en de daarbij behorende automatisering heeft nog aanvullend onderzoek nodig. Op dit moment zijn deze onderdelen in de installatie onvoldoende betrouwbaar. Verder is het bepalen van de inzet strategie van de verschillende klimaat bepalende componenten onderwerp van verder onderzoek.


6 Conclusie en aanbevelingen

Het project is succesvol gerealiseerd. Tijdens het project hebben zich geen grote problemen voorgedaan en op het projectplan zijn geen wezenlijke wijzigingen geweest. De werkelijk gemaakte kosten van 93 €/m2 liggen maar 3% boven de geschatte kosten van 90 €/m2.

In het teeltseizoen 2006-2007 was de meerproduktie in de gesloten kas 8,3% (bruto 12%) ten opzichte van de open kas. Dit is niet de gewenste en benodigde 15%. De inzetstrategie van alle (nieuwe) componenten is lastig en het is nog niet uitgekristalliseerd wat de nieuwe optimale inzetstrategie voor een optimaal resultaat. Om daar meer grip op te krijgen loopt op dit moment een integratietraject waarbij de beschikbare kennis van Innogrow op het gebied van plant, klimaat en energie wordt gebruikt om monitoring gegevens verder te analyseren en op basis daarvan een voorspelling te kunnen doen van de te verwachten rendementen en daarmee tot een optimalere inzetstrategie. In het eerste teeltseizoen is een iets lagere besparing op primair energieverbruik ge-realiseerd dan in de aanvraag genoemd: 15% in plaats van 17%. Wel is de bespa-ring op CO2-emissie gehaald: 25% in plaats van 24%. Gezien de oorzaken is de verwachting dat in het tweede teeltseizoen wel een hogere energiebesparing wordt behaald. De besparing op primaire energie van 17% zoals genoemd in de aanvraag is dan zeker mogelijk, en door verdere optimalisatie moet 20% mogelijk zijn. Het elektriciteitsverbruik zal hoger worden dan in het eerste teeltseizoen omdat de luchtbehandelingskasten nu wel volledig gaan meedraaien en de bronnen weer goed gaan functioneren. Maar door de hogere besparing op primaire energie door een be-ter werkende warmtepomp zal de besparing op CO2-emissie niet veel veranderen.

Prominent gesloten kas - RVO.nl€¦ · Prominent gesloten kas Dit rapport is onderdeel van de projectencatalogus energie-innovatie. Tussen 2005 en 2011 kregen ruim 800 innovatieve

Documents