Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry OPRACOWANIE AKTUALIZACJI PLANÓW GOSPODAROWANIA WODAMI NA OBSZARACH DORZECZY Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry Warszawa, grudzień 2014 r.
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
OPRACOWANIE AKTUALIZACJI PLANÓW
GOSPODAROWANIA WODAMI NA OBSZARACH
DORZECZY
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami
na obszarze dorzecza Odry
Warszawa, grudzień 2014 r.
2
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
3
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Spis treści
Rozdział Tytuł Strona
1. WPROWADZENIE 6
1.1. Cel oraz podstawa opracowania dokumentu _______________________________________ 6
3. OGÓLNY OPIS CECH CHARAKTERYSTYCZNYCH OBSZARU DORZECZA 12
3.1. Podstawowe informacje ______________________________________________________ 12
3.2. Ogólna charakterystyka obszaru dorzecza _______________________________________ 12
3.2.1. Wody powierzchniowe 20
3.2.2. Wody podziemne 24
3.3. Warunki referencyjne ________________________________________________________ 25
3.4. Podsumowanie działań realizowanych przez Polskę w ramach współpracy międzynarodowej i koordynacji, o której mowa w art. 3 RDW _________________________ 29
4. PODSUMOWANIE ZNACZĄCYCH ODDZIAŁYWAŃ I WPŁYWÓW
ANTROPOGENICZNYCH 34
4.1. Identyfikacja presji i wpływów na jednolite części wód powierzchniowych _______________ 34
4.1.1. Punktowe źródła zanieczyszczeń 35
4.1.2. Rozproszone i obszarowe źródła zanieczyszczeń 40
4.1.3. Zmiany hydromorfologiczne 42
4.2. Ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych przez jednolite części wód rzecznych _ 45
4.3. Ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych przez jednolite części wód jeziornych _ 50
4.4. Ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych przez jednolite części wód przejściowych i przybrzeżnych _________________________________________________ 53
4.5. Identyfikacja presji i wpływów antropogenicznych na jednolite części wód podziemnych ___ 60
4.5.1. Punktowe źródła zanieczyszczeń 60
4.5.2. Rozproszone źródła zanieczyszczeń/presji 63
4.5.3. Pobory wody 63
4.6. Ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych przez jednolite części wód podziemnych ______________________________________________________________ 66
4.7. Wyznaczanie silnie zmienionych i sztucznych części wód powierzchniowych ____________ 69
4.7.1 Wyznaczanie silnie zmienionych i sztucznych jednolitych części wód rzecznych 71
4.7.2. Wyznaczanie silnie zmienionych i sztucznych jednolitych części wód jeziornych 74
4.7.3. Wyznaczanie silnie zmienionych i sztucznych jednolitych części wód przejściowych i
przybrzeżnych 77
4.7.4. Wyniki wyznaczania silnie zmienionych i sztucznych jednolitych części wód 78
5. OKREŚLENIE I ODWZOROWANIE OBSZARÓW CHRONIONYCH 80
6. ZMIANY KLIMATU A GOSPODAROWANIE WODAMI 86
6.1. Klimat na obszarze dorzecza Odry na tle klimatu Polski _____________________________ 86
6.2. Prognozowane zmiany i zmienność klimatu w Polsce, horyzont czasowy do 2030 r. ______ 95
6.3. Wpływ zmian klimatu na funkcjonowanie obszaru dorzecza Odry, horyzont do 2020 r. ____ 103
4
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
6.4. Wskazania do wdrożenia adaptacji dla działań wrażliwych klimatycznie na obszarze dorzecza _________________________________________________________________ 105
6.4.1. Obszar gór i przedgórza Sudetów 105
6.4.2. Obszar nizinno-pojezierny środkowej Polski 106
6.4.3. Pobrzeża południowobałtyckie 107
6.4.4. Aglomeracje miejskie 108
7. MONITORING I OCENA STANU 110
7.1. Wody powierzchniowe ______________________________________________________ 111
7.2. Wody podziemne __________________________________________________________ 123
7.3. Jakość pomiarów i badań w monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych _____________________________________________________________ 128
8. OKREŚLENIE CELÓW ŚRODOWISKOWYCH DLA WSZYSTKICH JCWP I JCWPd 130
8.1. Cele środowiskowe dla jednolitych części wód powierzchniowych ____________________ 131
8.2. Cele środowiskowe dla jednolitych części wód podziemnych ________________________ 135
8.3. Cele środowiskowe dla obszarów chronionych ___________________________________ 136
9. IDENTYFIKACJA ODSTĘPSTW OD OSIĄGNIĘCIA CELÓW ŚRODOWISKOWYCH 139
11.3. Podsumowanie programów działań dla JCW na obszarze dorzecza Odry ______________ 174
11.4. Działania zawarte w projekcie aktualizacji programu wodno – środowiskowego kraju w kontekście przeprowadzonego sprawdzianu klimatycznego _________________________ 179
11.5. Charakterystyka dodatkowych działań ustalonych w trakcie realizacji pierwszych PGW ___ 181
12. PODSUMOWANIE MASTERPLANU DLA OBSZARU DORZECZA ODRY 183
5
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
13. WYKAZ POZOSTAŁYCH PROGRAMÓW I PLANÓW WRAZ Z KRÓTKĄ
CHARAKTERYSTYKĄ 185
13.1. Krajowe dokumenty o charakterze planistycznym i rozwojowym _____________________ 185
13.2. Regionalne dokumenty o charakterze planistycznym i rozwojowym ___________________ 195
14. PLAN GOSPODAROWANIA WODAMI A PLANOWANIE PRZESTRZENNE 210
15. KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA DZIAŁAŃ PLANOWANYCH DO ZASTOSOWANIA W
CELU INFORMOWANIA SPOŁECZEŃSTWA 212
16. WYKAZ WŁAŚCIWYCH WŁADZ 214
17. PUNKTY KONTAKTOWE I PROCEDURY POZYSKIWANIA ŹRÓDŁOWEJ INFORMACJI 231
17.1. Punkty kontaktowe pozyskiwania źródłowej dokumentacji __________________________ 231
przemysłem, turystyka, energetyką, Działania w zakresie gospodarki wodnej powinny być prowadzone
z zachowaniem zasad zrównoważonego rozwoju, w tylko w taki sposób jesteśmy w stanie zapewnić
wody dobrej jakości.
Plan ochrony zasobów wodnych Europy określa kierunki działań w UE w zakresie polityki wodnej
na najbliższe lata. Dokument ten ma na celu zwiększenie skuteczności działań w zakresie gospodarki
wodnej i określenie ram wspólnego działania w celu ochrony zasobów wodnych w całej Europie.
Opiera się na badaniach i informacjach, w tym sprawozdaniach z oceny planów gospodarowania
wodami na obszarach dorzeczy opracowanych przez poszczególne państwa członkowskie,
uwzględnia także sprawozdania Europejskiej Agencji Środowiska w sprawie stanu wód i przegląd
polityki dotyczącej niedoboru wody i występowania susz.
Plan ochrony zasobów wodnych Europy uwzględnia indywidualną charakterystykę zasobów wodnych
w poszczególnych państwach członkowskich, kładzie nacisk na najważniejsze kwestie w zakresie
ochrony stanu wód tj.: użytkowanie gruntów, odporność zasobów wodnych, zanieczyszczenia, a także
zarządzanie gospodarką wodną.
Realizacja planu jest uzależniona od zaangażowania poszczególnych państw członkowskich, Komisja
Europejska pełni kontrolę nad realizacją jego założeń, opracowywaniem narzędzi służących do jego
realizacji i egzekwowaniem prawa UE dotyczącego wód.
Plany gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy są jednym z narzędzi, które pozwoli wypełnić
założenia Planu ochrony zasobów wodnych Europy.
Jak już opisano we wstępie niniejszego dokumentu, aktualizacja PGW na obszarze dorzecza Odry
oparto, przede wszystkim, na wymaganiach zawartych w RDW, ustawie Prawo wodne oraz jej aktach
wykonawczych, natomiast zakres został przygotowany zgodnie z rozporządzeniem w sprawie
szczegółowego zakresu opracowania planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy.
Na kształt i zakres opracowania aPGW miały również wpływ uwarunkowania wynikające z uwag
Komisji Europejskiej do PGW. KE szczegółowo przeanalizowała i oceniła plany gospodarowania
wodami opracowane przez wszystkie kraje członkowskie. KE wskazała w poszczególnych planach
szereg niedociągnięć, braków i nieścisłości. Uwagi skierowane do strony polskiej dotyczyły między
innymi braku spójności procesu planowania oraz braku dowodów na zintegrowane podejście
polityczne do gospodarki wodnej w Polsce. KE zwróciła także uwagę na poważne braki w odniesieniu
do konsultacji społecznych oraz programów monitorowania, które w jej ocenie nie obejmowały
wszystkich wymaganych elementów jakości, a metody oceny stanu ekologicznego nie zostały w pełni
opracowane dla wszystkich wymaganych biologicznych elementów jakości. Wskazano także stronie
polskiej, że w momencie publikacji planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy metody
oceny stanu ekologicznego nie były w pełni zgodne z wymogami RDW. Uwagi dotyczyły także braku
szczegółowych informacji dotyczących wyznaczania silnie zmienionych części wód, czy też
niewystarczającej ilości danych i informacji w kontekście międzynarodowej współpracy i koordynacji
10
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
w zakresie gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy, a także do zbyt wąskiego potraktowania
zagadnienia dotyczącego zmian klimatu2.
W Polsce, w obecnym cyklu planistycznym, monitoring wód powierzchniowych obejmuje znacznie
szerszy zakres, który został dostosowany przede wszystkim do wymagań RDW. Rozszerzono między
innymi monitoring elementów biologicznych, co zostało omówione szerzej w rozdziale 7. W związku
z tym w niniejszym dokumencie uwzględniono także opis badanych elementów i sposób ich oceny3.
W przypadku monitoringu wód podziemnych wprowadzono metodykę oznaczeń i opróbowania
zatwierdzone przez UE, a więc w tym zakresie monitoring wód podziemnych jest zgodny z RDW
i zaakceptowany na szczeblu UE.
Ponadto, w aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry uwzględniono
wyniki uszczegółowionej identyfikacji oddziaływań antropogenicznych i ich wpływu na wody.
Uwzględniono także Opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń antropogenicznych
w szczególnym ujęciu wszystkich kategorii wód dla potrzeb opracowania aktualizacji programu wodno-
środowiskowego kraju i planów gospodarowania wodami. W aPGW uwzględniono także znacznie
szerszy zakres informacji dotyczący wyznaczania silnie zmienionych (SZCW) i sztucznych części wód
(SCW). Wyznaczone silnie zmienione części wód zostały zweryfikowane w obecnym cyklu
planistycznym, co związane było przede wszystkim z bardziej szczegółowym rozpoznaniem zmian
hydromorfologicznych. W ramach aPGW posłużono się także ustalonymi w obecnym cyklu
planistycznym celami środowiskowymi, zarówno dla JCW jak i obszarów chronionych. Syntetyczne
podsumowanie danych, zebranych w ramach aktualizacji planu gospodarowania wodami, zawierają
opracowane dla poszczególnych jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych, karty
charakterystyk. Karty zawierają następujący zestaw danych:
kod, nazwę, powierzchnię JCW,
nazwę obszaru dorzecza i regionu wodnego,
województwo, powiat, gminę,
nazwę właściwego RZGW, RDOŚ oraz wojewódzkiego ZMiUW,
typ części wód,
informację o warunkach referencyjnych,
status części wód,
informacje o powiązaniach JCWP z JCWPd lub JCWPd z JCWP,
informacje o stanie/potencjale ekologicznym, stanie chemicznym i ilościowym (odpowiednio
dla JCWP i JCWPd) – na podstawie wyników Państwowego Monitoringu Środowiska, dalej
PMŚ, za lata 2010-2012, z odniesieniem, czy w danej JCWP znajduje się punkt pomiarowo-
kontrolny i czy ocena stanu JCW powstała w wyniku ekstrapolacji,
aktualny stan JCW, na podstawie PMŚ za lata 2010 - 2012,
informacja o rodzaju użytkowania części wód,
informacja o rodzajach presji/oddziaływań i zagrożeniach antropogenicznych dla wszystkich
kategorii części wód powierzchniowych i podziemnych,
informacje o występowaniu obszarów chronionych w rozumieniu RDW, załącznika IV,
ocenę ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych,
cele środowiskowe dla poszczególnych jednolitych części wód,
informacje dotyczące odstępstw od realizacji celów wraz z uzasadnieniem,
2 Dokument roboczy służb Komisji, państwo członkowskie: Polska, towarzyszący dokumentowi: Sprawozdanie Komisji dla
Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wdrażania ramowej dyrektywy wodnej (2000/60/WE) Plany gospodarowania wodami na obszarze dorzeczy 3 W opracowaniu aPGW wykorzystano ocenę stanu za lata 2010 - 2012 r.
11
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
działania z aPWŚK, uwzględniające podział na działania podstawowe i uzupełniające, w tym
dane dotyczące kosztów, wskazanie źródeł finansowania i jednostek odpowiedzialnych za ich
realizację,
inne informacje, które odnoszą się do JCWP lub JCWPd.
12
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
3. OGÓLNY OPIS CECH CHARAKTERYSTYCZNYCH
OBSZARU DORZECZA
3.1. Podstawowe informacje
Tabela 1. Ogólny opis obszaru dorzecza
nazwa obszaru dorzecza obszar dorzecza Odry
powierzchnia obszaru dorzecza 118 015 km2
długość głównego cieku 840 km (742 km na terytorium Polski)
Odra ma górski charakter w odcinku źródłowym, natomiast w niższym biegu zmienia się w rzekę
nizinną. Odra jest rzeką żeglowną od Kędzierzyna-Koźla w dół biegu. Od Kędzierzyna do Brzegu
Dolnego, Odra jest rzeką skanalizowaną, a na odcinku o długości 187 km zlokalizowane są 24 stopnie
wodne. Poniżej Brzegu Dolnego nurt Odry jest uregulowany przy pomocy ostróg. Rzeka, poprzez
system kanałów, posiada połączenie żeglugowe ze Szprewą i Hawelą.
Największymi problemami gospodarki wodnej na obszarze dorzecza Odry są między innymi5:
a) zagrożenie powodziowe - wynikające z uwarunkowań meteorologicznych, hydrologicznych,
klimatycznych oraz antropogenicznych (głównie z zagospodarowania przestrzennego
poszczególnych zlewni oraz wykonanych w minionych wiekach prac regulacyjnych, które
na przestrzeni lat skróciły bieg rzeki z 1 020 km do 860 km, przyspieszając tym samym spływ
wód do Bałtyku). Najpoważniejszym zagrożeniem powodziowym są występujące w okresie
od maja do września powodzie opadowe letnie oraz powodzie zatorowe w okresie zimowym.
Występujące na obszarze dorzecza powodzie nie mają przebiegu gwałtownego, natomiast
są długotrwałe. Zagrożenie powodziowe dotyczy dużej powierzchni zlewni i związane jest głównie
z gwałtownymi roztopami, a następnie długotrwałym spływem wód. Do zwiększenia ryzyka
wystąpienia powodzi przyczynia się niewłaściwy stan systemu ochrony przeciwpowodziowej,
w tym: wałów przeciwpowodziowych, zbiorników retencyjnych, urządzeń regulujących
i hydrotechnicznych (np. śluz, zastawek, jazów). Znacząca część infrastruktury jest w złym stanie
technicznym i wymaga stałej kontroli jej stanu oraz podejmowania działań naprawczych
i modernizacyjnych;
b) zaspokojenie rosnących potrzeb użytkowników wód - wykorzystanie zasobów wód
powierzchniowych głównie na cele komunalne i gospodarcze, w tym przemysł (cele
technologiczne i chłodnicze), rolnictwo, (nawadnianie i stawy rybne), energetykę wodną,
rybactwo i wędkarstwo, oraz użytkowanie zasobów wód podziemnych na cele komunalne,
przemysłowe, do zasilania stawów rybnych, do nawodnień);
c) zmiany hydromorfologiczne cieków – silne przekształcenia hydromorfologiczne dotyczą znacznej
części cieków obszaru dorzecza Odry, co jest wynikiem, przede wszystkim, regulacji koryt
rzecznych, zabudowy poprzecznej (np. zapór i stopni wodnych) oraz prowadzonych prac
utrzymaniowych. Budowle poprzeczne stanowią główną przeszkodę uniemożliwiającą migrację
organizmów, w szczególności ryb. Powodują też zmiany reżimu hydrologicznego oraz warunków
fizyczno-chemicznych. Zmiany te przyczyniają się też do modyfikacji siedlisk oraz pogorszenia
warunków bytowania organizmów wodnych. Z kolei prace regulacyjne i utrzymaniowe powodują
niekorzystne zmiany warunków siedliskowych w korytach rzek oraz na terenach nadrzecznych;
5 Masterplan dla obszaru dorzecza Odry, Mott MacDonald Polska Sp. z .o.o, Warszawa 2014 r.
14
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
d) zmiany ukształtowania powierzchni terenu i jego odkształcenia, w tym powstawanie deformacji
spowodowanych m. in. górnictwem. Zjawisko to jest źródłem oddziaływań zarówno na wody
powierzchniowe jak i podziemne. Spowodowane eksploatacją podziemną kopalin ruchy
górotworu wywołują zmiany ukształtowania powierzchni terenu, które powodują zaburzenie
warunków przepływu wód powierzchniowych oraz kierunków spływu wód opadowych
i roztopowych. Ponadto obserwowane jest powstawanie niecek o charakterze bezodpływowym,
stref zabagnień, podtopień, zbiorników wodnych. Skutkiem tych procesów są takie zjawiska jak
erozja i zamulanie koryt wód płynących. W skali lokalnej obserwuje się także zmiany przebiegu
powierzchniowych działów wodnych;
e) zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych - zanieczyszczenia zawarte w ściekach
komunalnych, przemysłowych, wodach pochodzących z odwadniania zakładów górniczych,
zanieczyszczenia z obszarów rolniczych, mające znaczący wpływ na jakość wód
powierzchniowych i podziemnych. Duża gęstość zaludnienia, wysoki odsetek ludności
korzystającej z sieci kanalizacyjnej przy jednoczesnym braku wystarczającej przepustowości
i efektywności oczyszczalni, skutkują występowaniem poważnych deficytów tlenowych oraz
wysokich zawartości związków organicznych, a tym samym przyczyniają się do złego stanu
jakościowego wód na obszarze dorzecza. Problem zanieczyszczenia wód jest szczególnie istotny
zarówno w aspekcie środowiskowym (utrzymanie właściwego stanu wód), jak i gospodarczym
(możliwości poboru i wykorzystania wód powierzchniowych i podziemnych). W ogólnym bilansie
zanieczyszczeń najbardziej istotne są zanieczyszczenia obszarowe, zawierające duży ładunek
biogenów pochodzących głównie z rolnictwa, od ludności niekorzystającej z kanalizacji sanitarnej
oraz z depozycji atmosferycznej. Znaczenie mają też zrzuty ścieków z różnych gałęzi przemysłu
(huty, zakłady wydobycia i przetwórstwa, kopalnie) funkcjonującego na obszarze dorzecza Odry,
które stanowią źródło zanieczyszczeń substancjami niebezpiecznymi, w tym metalami ciężkimi;
f) żegluga - Odra jest najważniejszą polską drogą wodną, przy czym Odrzańska Droga Wodna
tworzy zbiór odrębnych i różnych jakościowo szlaków żeglugowych, co wynika z licznych błędów
podczas jej zagospodarowywania na przełomie XIX i XX wieku. Niewystarczająca jest też
wielkość naturalnego zasilania wód Odry dla zapewnienia stanów wód odpowiednich dla żeglugi.
Z jednej strony jej zagospodarowanie spowodowało szereg zmian hydromorfologicznych
i stanowi istotną presję antropogeniczną, z drugiej zaś strony, ze względu na znaczenie
gospodarcze Odry dla żeglugi i transportu wodnego, konieczne jest jej dostosowanie
do parametrów drogi wodnej odpowiedniej klasy. Brak odpowiednich działań oraz nakładów
na utrzymanie Odrzańskiej Drogi Wodnej (ODW) we właściwym stanie technicznym spowodował
zniszczenie obiektów hydrotechnicznych i uregulowanych odcinków rzeki. Dostosowanie Odry
do parametrów drogi wodnej odpowiedniej klasy wiąże się jednak z poważnymi kosztami
inwestycyjnymi i eksploatacyjnymi oraz z dużą ingerencją w środowisko, w tym ekosystemy
od wody zależne.
Ze względu na spadek podłużny wydziela się Odrę górną, środkową i dolną:
górna: od źródeł do Koźla, ma długość 202 km. Na długości pierwszych 54 km Odra
ma charakter rzeki górskiej o spadku 7,2‰, natomiast na terytorium Polski spadek jest dużo
mniejszy i wynosi ok. 0,33‰,
środkowa: od Koźla do ujścia Warty, o spadkach od 0,28 do 0,19‰, ma długość 522 km (w tym
odcinek skanalizowany o długości 187 km i swobodnie płynący o długości 335 km),
dolna: od ujścia Warty do Zalewu Szczecińskiego, o spadkach od 0,05 do 0,001‰.
15
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Średni spadek Odry wynosi 0,74‰6.
Na obszarze dorzecza Odry rozróżnia się regiony wodne: Górnej Odry, Środkowej Odry, Warty oraz
Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego7.
Region wodny Górnej Odry zajmuje powierzchnie 3 829,93 km2. Obejmuje górną część obszaru
dorzecza Odry od granic państwa do ujścia Kłodnicy.
Według podziału fizyczno - geograficznego obszar regionu obejmuje makroregiony: Sudety
Wschodnie i Nizinę Śląską od zachodu, Wyżynę Śląską od wschodu, od południa Kotlinę Ostrawską,
Pogórze Zachodniobeskidzkie oraz Beskidy Zachodnie8.
Do najważniejszych prawobrzeżnych dopływów Odry w regionie wodnym Górnej Odry należą Olza,
Ruda, Bierawka i Kłodnica, natomiast najważniejszym lewobrzeżnym dopływem jest Psina (cieki
II rzędu). Całkowita długość sieci hydrograficznej regionu wodnego Górnej Odry wynosi ok. 2 125 km.
W regionie wodnym zlokalizowane są sztuczne zbiorniki wodne, z których największe to: Zbiornik
Dzierżno Duże (o funkcji przeciwpowodziowej, przyrodniczej i krajobrazowej), Zbiornik Rudnicki
(o funkcji hydroenergetycznej), Zbiornik Pławniowice (o funkcji rekreacyjnej), Zbiornik Dzierżno Małe
(pełniący funkcję przeciwpowodziową i akwenu żeglownego).
W regionie wodnym Górnej Odry wyróżniono trzy typy reżimu rzecznego9:
typ śnieżny średnio wykształcony – średni odpływ miesiąca wiosennego wynosi 130 - 180%
średniego odpływu rocznego,
typ śnieżny słabo wykształcony – średni odpływ miesiąca wiosennego nie przekracza 130%
średniego odpływu rocznego,
typ śnieżno-deszczowy – średni odpływ miesiąca wiosennego wynosi 130 - 180% średniego
odpływu rocznego i wyraźnie zaznacza się wzrost odpływu w miesiącach letnich, wynoszący
co najmniej 110% średniego odpływu rocznego.
Na przeważającej części regionu wodnego występuje równowaga zasilania podziemnego
i powierzchniowego. Jedynie w północno – wschodniej części regionu wodnego Górnej Odry,
w odpływie całkowitym przeważa zasilanie podziemne.
Z danych Corine Land Cover wynika, że największy udział w powierzchni regionu mają użytki rolne
ok 60%, dalej lasy 23,5%, tereny zantropogenizowane ok. 15%, a tereny wodne i strefy podmokłe
ok. 1,3%10
. Do największych miast regionu wodnego Górnej Odry należą Katowice, Gliwice, Zabrze,
Bytom11
.
Zagospodarowanie regionu wodnego Górnej Odry charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem.
Najwyższy stopień uprzemysłowienia i koncentracji ludności w regionie cechuje rejon Kędzierzyna -
Koźla oraz rejony położone w obrębie województwa śląskiego (Górnośląski Okręg Przemysłowy,
6 www.eko.wbu.wroc.pl
7 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 czerwca 2006 r. w sprawie przebiegu granic obszarów dorzeczy i regionów
wodnych (Dz. U. 2006 nr 126 poz. 878) 8 Kondracki J., Geografia regionalna Polski, Warszawa 1998 r.
9 Dynowska I., Odpływ rzeczny (w:) Atlas Rzeczypospolitej Polskiej, pod red. M. Najgrakowskiego, Polska Akademia Nauk,
Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego, Warszawa 1994 r. 10
Szczegółowe wymagania, ograniczenia i priorytety dla potrzeb wdrażania planu gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy w Polsce. Region wodny Górnej Odry, MGGP, Kraków 2010 r. 11
Identyfikacja znaczących oddziaływań antropogenicznych wraz z oceną wpływu tych oddziaływań na wody powierzchniowe i podziemne w Reginie wodnym Górnej Odry, RZGW Gliwice, Gliwice 2012 r.
16
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Rybnicki Okręg Węglowy). Jest to jednocześnie najbardziej zmieniony antropogenicznie obszar
w kraju. Górnośląski Okręg Przemysłowy (GOP), zlokalizowany jest również w regionie wodnym Małej
Wisły (leżącym na obszarze dorzecza Wisły, więc nieobjętym niniejszym Planem). W obu regionach
wodnych GOP funkcjonuje jako jeden twór powiązany infrastrukturą techniczną, wodociągową
i kanalizacyjną. W Górnośląskim Okręgu Przemysłowym dominuje przemysł górniczy, hutniczy,
transportowy, energetyczny i chemiczny. Koncentracja tego typu uciążliwych gałęzi przemysłu
w regionie wodnym Górnej Odry ma znaczny wpływ na wody powierzchniowe i podziemne
w regionie12
.
Do głównych presji wywieranych przez człowieka na środowisko wodne w regionie Górnej Odry należy
zaliczyć: pobór wód na różne cele, wprowadzanie ścieków komunalnych i przemysłowych oraz wód
pochłodniczych i kopalnianych, zanieczyszczenia obszarowe, spływające z wodami opadowymi,
głównie z terenów użytkowanych rolniczo, zmiany hydromorfologiczne i hydrologiczne. Czynnikami
bezpośrednio wpływającymi na stosunki wodne w regionie wodnym są również przerzuty wody między
zlewniami, w celu zaopatrzenia w wodę obszarów deficytowych m. in. Górnośląskiego Okręgu
Przemysłowego. Skutkiem tak prowadzonej działalności antropogenicznej są zaburzenia reżimu
hydrologicznego cieków13
.
Region wodny Środkowej Odry zajmuje obszar 3 9298,97 km2. Obejmuje odcinek Odry
rozpoczynający się poniżej ujścia Kłodnicy po ujście Nysy Łużyckiej.
Według podziału fizyczno-geograficznego region wodny obejmuje tereny Niziny Śląskiej, Wyżyny
to: Osobłoga, Nysa Kłodzka, Oława, Ślęża, Bystrzyca, Kaczawa, Bóbr, Nysa Łużycka (cieki II rzędu).
Całkowita długość sieci hydrograficznej zlewni środkowej Odry wynosi 22 042 km.
Na obszarze regionu wodnego Środkowej Odry znajdują się sztuczne zbiorniki wodne m. in.: Zbiornik
Leśna (o funkcji retencyjnej i hydroenergetycznej), Zbiornik Bukówka (o funkcji retencyjnej i zbiornika
wody pitnej), Zbiornik Słup (pełniący funkcję retencyjną), Zbiornik Nysa (o funkcji retencyjnej
i hydroenergetycznej), Zbiornik Kozielno (o funkcji retencyjnej, rekreacyjnej i hydroenergetycznej).
W regionie wodnym Środkowej Odry wyróżniono trzy typy reżimu wodnego:
typ śnieżny silnie wykształcony – średni odpływ miesiąca wiosennego (marca lub kwietnia)
przekracza 180% średniego odpływu rocznego,
typ śnieżny średnio wykształcony – średni odpływ miesiąca wiosennego wynosi 130 - 180%
średniego odpływu rocznego,
12
Identyfikacja znaczących oddziaływań antropogenicznych wraz z oceną wpływu tych oddziaływań na wody powierzchniowe i podziemne w Reginie wodnym Górnej Odry, RZGW Gliwice, Gliwice 2012 r. 13
Szczegółowe wymagania, ograniczenia i priorytety dla potrzeb wdrażania planu gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy w Polsce. Region wodny Górnej Odry, MGGP, Kraków 2010 r. 14
Kondracki J., Geografia regionalna Polski, Warszawa 1998 r.
17
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
typ śnieżno-deszczowy – średni odpływ miesiąca wiosennego wynosi 130 - 180% średniego
odpływu rocznego i wyraźnie zaznacza się wzrost odpływu w miesiącach letnich, wynoszący
co najmniej 110% średniego odpływu rocznego.
Z danych Corine Land Cover wynika, iż w regionie wodnym przeważają obszary, na których występuje
natomiast w południowo-zachodniej części regionu wodnego występuje znaczna przewaga zasilania
powierzchniowego (podziemne do 35%, powierzchniowe ponad 65% odpływu całkowitego).
Prawie 60% powierzchni regionu wodnego Środkowej Odry zajmują użytki rolne, lasy ok. 25%, tereny
zantropogenizowane ok. 5%, a tereny wodne oraz strefy podmokłe niewiele ponad 1%15
.
Największymi skupiskami ludności są miasta: Wrocław, Legnica, Zielona Góra, Leszno, Opole,
Wałbrzych i Jelenia Góra16
.
W regionie wodnym Środkowej Odry znajduje się Legnicko – Głogowski Okręg Miedziowy (LGOM),
na którego obszarze, o powierzchni ponad 400 km2, w trzech zakładach górniczych: Lubin, Rudna
oraz Polkowice - Sieroszowice prowadzona jest podziemna eksploatacja rud miedzi. Konsekwencją
działalności górniczej na tym terenie jest, między innymi, odkształcenie powierzchni terenu w postaci
osiadania gruntu. Ponadto odwadnianie kopalń skutkuje zmianą warunków wodnych, zubożeniem
zasobów użytkowych wód podziemnych oraz tworzeniem się lejów depresyjnych. Przy wydobyciu
miedzi dokonywane są również zrzuty wód kopalnianych do wód powierzchniowych. Dodatkowym
obciążeniem dla środowiska wodnego są huty metali nieżelaznych, których działalność związana jest
z bezpośrednią emisją metali ciężkich do środowiska, zanieczyszczających wody powierzchniowe
i podziemne.
W granicach regionu wodnego Środkowej Odry znajdują są również pokłady węgla brunatnego
na obszarze tzw. Worka Turoszowskiego. Długoletnie wydobycie węgla jest przyczyną degradacji
środowiska w tym rejonie, a efektem prowadzonej eksploatacji jest zmiana stosunków wodnych,
prowadząca do zmniejszenia i zubożenia dostępnych zasobów wód powierzchniowych oraz
użytkowych poziomów wodonośnych. Odwadnianie kopalni „Turów” prowadzi, zarówno do powstania
leja depresyjnego, obniżającego o kilkanaście metrów zwierciadło wód podziemnych, jak również
sprzyja zmianie warunków krążenia wód podziemnych oraz przekształceniu lokalnej sieci
hydrograficznej. Wpływ na reżim wód powierzchniowych i podziemnych ma także eksploatacja
prowadzona przez kopalnie węgla brunatnego, które zlokalizowane są w niewielkiej odległości
od granicy polsko - niemieckiej.
Z kolei, wydobycie surowców mineralnych, takich jak wapienie i margle, ma znaczny wpływ na ilość
wód podziemnych. Woda z odwodnienia tego typu kopalń wypompowywana jest głównie do wód
powierzchniowych. Niewielka ilość wód pochodzących z odwodnienia kopalń wykorzystywana jest
na cele komunalne i przemysłowe.
15
Szczegółowe wymagania, ograniczenia i priorytety dla potrzeb wdrażania planu gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy w Polsce. Region wodny Środkowej Odry, MGGP, Kraków 2010 r. 16
Tamże
18
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Ponadto w obrębie regionu wodnego Środkowej Odry występuje Wrocławski Okręg Przemysłowy
z przemysłem maszynowo - metalowym, środków transportu, spożywczym, elektronicznym,
metalowym, odzieżowym i chemicznym.
Zagrożeniem antropogenicznym dla jakości wód w regionie Środkowej Odry są zanieczyszczenia
zawarte w ściekach pochodzących z punktowych źródeł zanieczyszczeń, w tym: ściekach
komunalnych, ściekach gospodarczych pochodzących z innych rodzajów działalności człowieka oraz
z zakładów przemysłowych. Istotnym zagrożeniem są również zrzuty wód ze stawów oraz składowiska
odpadów. Wpływ na jakość wód w tym regionie wodnym wywierają również zanieczyszczenia
ze źródeł obszarowych, głównie: niekontrolowane zrzuty ścieków bytowo - gospodarczych
pochodzących od ludności niekorzystającej z sytemu kanalizacji sanitarnej, oraz zanieczyszczenie
wód powierzchniowych i podziemnych związkami azotu i fosforu, będącego wynikiem nadmiernego
stosowania nawozów sztucznych w rolnictwie. W regionie wodnym Środkowej Odry wodę
powierzchniową pobiera się głównie na cele komunalne, przemysłowe, rolnicze, oraz do zasilania
stawów rybnych. Z kolei woda z ujęć podziemnych wykorzystywana jest głównie na cele komunalne
i przemysłowe17
.
Region wodny Warty zajmuje obszar 54 479,97 km², co stanowi ok. połowy całego obszaru dorzecza
Odry i nadaje mu typową dla tego obszaru dorzecza asymetrię, charakteryzującą się występowaniem
dużej prawostronnej i małej lewostronnej części. Region obejmuje zlewnię Warty od źródeł po ujście
do Odry w okolicach Kostrzyna. Warta jest najdłuższym dopływem Odry o długości 793,5 km. Zlewnia
Warty graniczy od zachodu i południa z obszarem dorzecza Odry, którego jest częścią, a od wschodu
z obszarem dorzecza Wisły.
Do większych rzek na terenie regionu wodnego Warty zalicza się: Noteć, Prosnę, Obrę, Ner, Wełnę
(cieki III rzędu) oraz Drawę, Gwdę (cieki IV rzędu). Całkowita długość sieci hydrograficznej wynosi
niemal 17 950 km. Poza siecią rzeczną dobrze rozwinięta jest sieć jezior, przy czym ich główne
skupiska występują na trzech pojezierzach: Wielkopolskim, Lubuskim i Zachodniopomorskim.
W części pojeziernej regionu występują też liczne obszary bezodpływowe18
.
W regionie wodnym zlokalizowane są dwa sztuczne zbiorniki wodne: Zbiornik Jeziorsko (o funkcji
retencyjnej i hydroenergetycznej) oraz Zbiornik Poraj (o funkcji retencyjnej).
W regionie wodnym Warty wyróżniono niwalny typ reżimu rzecznego. Udział zasilania podziemnego
w stosunku do zasilania powierzchniowego w całkowitym odpływie rocznym występuje na Nizinach
Środkowopolskich, głównie na Pojezierzu Wielkopolskim i w górnej części regionu i wynosi 55 - 65%,
natomiast na północ od Pradoliny Toruńsko - Eberswaldzkiej i w północnej części Pojezierza
Gnieźnieńskiego, a także w obszarze źródłowym Warty, wynosi powyżej 65%19
.
Z danych Corine Land Cover wynika, iż dominującą formą użytkowania terenu w regionie wodnym
Warty, szczególnie w środkowej części, są grunty orne zajmujące około 63,5% obszaru. Lasy zajmują
ok. 31,2% powierzchni regionu wodnego, tereny zurbanizowane ok. 3,7%, a tereny wodne oraz strefy
podmokłe ok. 1,5% powierzchni regionu wodnego. Największe miasta w regionie wodnym to Łódź,
Poznań i Częstochowa. Na obszarze regionu wodnego Warty przemysł koncentruje się w piotrkowsko
- bełchatowskim okręgu surowcowo - przemysłowym, gdzie miedzy innymi eksploatuje się złoża węgla
17
Szczegółowe wymagania, ograniczenia i priorytety dla potrzeb wdrażania planu gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy w Polsce. Region wodny Środkowej Odry, MGGP, Kraków 2010 r. 18
Na podstawie MPHP 19
Dynowska I., Odpływ rzeczny (w:) Atlas Rzeczypospolitej Polskiej, pod red. M. Najgrakowskiego, Polska Akademia Nauk, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego, Warszawa 1994 r.
19
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
brunatnego i funkcjonuje Elektrownia Bełchatów (największa elektrownia w Polsce spalająca węgiel
brunatny), a także w Poznańskim Okręgu Przemysłowym, gdzie funkcjonują zakłady przemysłu
elektromaszynowego20.
Do głównych presji wywieranych przez człowieka na środowisko wodne w regionie Warty należy
zaliczyć niekontrolowane zrzuty ścieków bytowo - gospodarczych pochodzących od ludności
niekorzystającej z systemu kanalizacji, zanieczyszczenia pochodzące z zużycia nawozów sztucznych
i naturalnych na potrzeby rolnictwa, pobór wód na cele komunalne oraz przemysłowe. Na obszarze
regionu wodnego Warty woda z ujęć powierzchniowych wykorzystywana jest głównie na cele
chłodnicze, hodowli ryb, przemysłu i nawadniana, natomiast z ujęć podziemnych na potrzeby
gospodarki komunalnej, przemysłu, nawodnień, do celów chłodniczych oraz do napełniania stawów.
Region wodny Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego zajmuje obszar 20 405,95 km2. Region
obejmuje odcinek Odry o długości 219,4 km, który rozpoczyna się od ujścia Nysy Łużyckiej, natomiast
kończy się ujściem Odry do Roztoki Odrzańskiej.
Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Polski w obszarze regionu wodnego Dolnej Odry
i Przymorza Zachodniego występuje w całości makroregion Pobrzeża Szczecińskiego oraz
Pojezierze Lubuskie i Pradolina Warciańsko - Odrzańska21
.
Do największych dopływów Odry w regionie wodnym należą rzeki: Pliszka, Ilanka, Myśla, Kurzyca,
Słubia, Rurzyca, Tywa, Płonia, Ina, Gunica (cieki II rzędu) Region wodny Dolnej Odry i Przymorza
Zachodniego obejmuje także Zlewisko Bałtyku. Najistotniejszymi ciekami Przymorza są rzeki: Rega,
Parsęta wraz z Radwią, Czerwona oraz Wieprza wraz z największym dopływem Grabową (cieki
I rzędu). Całkowita długość sieci hydrograficznej regionu wodnego Odry i Przymorza Zachodniego
wynosi ok. 7 528 km.
Ponadto w regionie wodnym Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego znajduje się ponad tysiąc jezior,
z czego największe to jezioro Dąbie, Miedwie, Jamno i Bukowo. Podobnie jak w regionie wodnym
Warty, na terenie pojezierzy występują liczne obszary bezodpływowe22
. Zlokalizowany jest tu także
Zalew Szczeciński, którego znaczna część znajduje się w granicach Polski (410 km2, z całkowitej
powierzchni równej 687 km2)23
.
Do najważniejszych sztucznych zbiorników wodnych w regionie wodnym należą: zbiornik Rosnowo
(pełniący funkcję przeciwpowodziową, hydroenergetyczną i rekreacyjną), zbiornik Hajka (zbiornik
wyrównawczy dla zbiornika Rosnowo pełniący funkcję hydroenergetyczną) zbiornik Likowo (zbiornik
zaporowy pełniący funkcję hydroenergetyczną), zbiornik Rejowice (zbiornik retencyjny pełniący
funkcję hydroenergetyczną), zbiornik Żurawie (o funkcji retencyjnej) oraz zbiornik Połczyn Zdrój
(pełniący funkcję przeciwpowodziową i hydroenergetyczną).
W regionie wodnym Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego wyróżniono dwa typy reżimu rzecznego.
Dominuje typ śnieżny średnio wykształcony, w którym średni odpływ miesiąca wiosennego wynosi 130
20
Identyfikacja znaczących oddziaływań antropogenicznych i ocena ich wpływu na stan wód powierzchniowych i podziemnych w regionie wodnym Warty, RZGW Poznań, Poznań 2012 r. 21
Kondracki J., Geografia regionalna Polski, Warszawa 1998 r. 22
Na podstawie MPHP 23
Szczegółowe wymagania, ograniczenia i priorytety dla potrzeb wdrażania planu gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy w Polsce. Region wodny Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego, MGGP, Kraków 2010 r.
20
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
- 180% średniego odpływu rocznego. Jedynie we wschodniej części regionu wodnego występuje typ
śnieżny słabo wykształcony, gdzie średni odpływ miesiąca wiosennego nie przekracza 130%
średniego odpływu rocznego. Przeważają obszary, na których występuje znaczna przewaga zasilania
podziemnego, które stanowi ponad 65% odpływu całkowitego. Jedynie w południowej części regionu
wodnego występuje słaba przewaga zasilania podziemnego – 55 - 65%24
.
Z danych Corine Land Cover wynika, iż pod względem użytkowania tereny region wodny Dolnej Odry
i Przymorza Zachodniego jest również mocno zróżnicowany. Zlokalizowane są tu jednocześnie duże
aglomeracje oraz tereny bardzo słabo zaludnione. Północno-zachodnia część regionu jest bardziej
uprzemysłowiona od części wschodniej. Ma to związek z silnie rozwiniętą w tym regionie gospodarką
morską oraz przebiegającą na Odrze granicą państwową z Niemcami.
W regionie wodnym Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego przeszło 56% powierzchni obszaru
stanowią tereny rolne, lasy porastają prawie 37%, tereny zurbanizowane stanowią prawie 2,5%
obszaru regionu wodnego. Pozostały obszar zajmują tereny wodne oraz strefy podmokłe25
.
Największymi miastami regionu wodnego są Koszalin i Szczecin, który pełni również rolę dużego
morskiego portu handlowego. Północna część regionu wodnego w sezonie letnim jest intensywnie
wykorzystywana turystycznie.
Zagrożenie antropogeniczne dla jakości wód w regionie Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego
stanowią ścieki z punktowych i rozproszonych źródeł zanieczyszczeń oraz zanieczyszczenia
obszarowe, w tym niekontrolowane zrzuty ścieków komunalnych, gospodarczych i przemysłowych,
oraz zanieczyszczenia ładunkami azotu, fosforu i substancji biogennych pochodzących ze źródeł
rolniczych oraz hodowli zwierząt. Do istotnych presji antropogenicznych na terenie regionu wodnego
można również zaliczyć pobór wód powierzchniowych wykorzystywanych na cele, przemysłowe,
rolnicze, do zasilania stawów rybnych oraz na cele komunalne. Wody podziemne stanowią główną
podstawę zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia. Niewielka ilość ujmowanych wód
podziemnych wykorzystywana jest do celów przemysłowych.
3.2.1. Wody powierzchniowe
Odwzorowanie położenia granic części wód powierzchniowych
Na obszarze dorzecza Odry wyznaczonych jest obecnie:
1 735 jednolitych części wód rzek,
4 jednolitych części wód przejściowych,
4 jednolitych części wód przybrzeżnych,
422 jednolite części wód jezior.
Graficznie odwzorowanie jednolitych części wód powierzchniowych przedstawiono w załączniku nr 2.
24
Dynowska I., Odpływ rzeczny (w:) Atlas Rzeczypospolitej Polskiej, pod red. M. Najgrakowskiego, Polska Akademia Nauk, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego, Warszawa 1994 r. 25
Szczegółowe wymagania, ograniczenia i priorytety dla potrzeb wdrażania planu gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy w Polsce. Region wodny Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego, MGGP, Kraków 2010 r.
21
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Tabela 2. Długość jednolitych części wód powierzchniowych rzek na obszarze dorzecza Odry
status JCWP długość [km]
naturalne 22 802,08
sztuczne 839,14
silnie zmienione 17 923,45
razem 41 564,67
źródło: opracowanie własne na podstawie wyników wyznaczania SZCW i SCW oraz MPHP
Tabela 3. Zestawienie liczby jednolitych części wód powierzchniowych jezior na obszarze dorzecza
Odry z uwzględnieniem ich powierzchni
powierzchnia [km2] liczba JCWP jezior
<0,5 29
0,5-1 209
1-10 175
10-100 9
razem 422
źródło: opracowanie własne na podstawie MPHP
Odwzorowanie typów części wód powierzchniowych
Opracowanie typologii jest podstawowym krokiem na drodze do ustalenia oceny i klasyfikacji stanu
ekologicznego wód. Ze względu na różnorodność naturalnych warunków środowiskowych, które mają
wpływ na występowanie organizmów wodnych, konieczne jest wydzielenie różnych typów wód, które
w warunkach niezakłóconych działalnością człowieka charakteryzują się odrębnymi cechami
biologicznymi i będą stanowić wzorzec do określenia stopnia odchylenia przy ocenie stanu
ekologicznego wód. Warunki środowiskowe wynikają z takich czynników, jak m. in.: położenie
geograficzne, wysokość bezwzględna, geologia i morfologia terenu26
.
Zgodnie z RDW w zakresie prac związanych z ustalaniem typów części wód posługiwać się można
systemem A lub systemem B. W Polsce typy wód powierzchniowych wyznaczano na podstawie
systemu A uzupełnionego o wybrane parametry systemu B.
Obszar dorzecza Odry leży w obrębie 4 ekoregionów: Karpat, Równin Wschodnich, Równin
Centralnych i Wyżyn Centralnych.
Odwzorowanie położenia granic ekoregionów przedstawia załącznik nr 16.
Typy jednolitych części wód powierzchniowych rzek
Typy jednolitych części wód powierzchniowych rzecznych zostały ustalone przy zastosowaniu
systemu A wg RDW (Załącznik II RDW). Przy czym stosowanie systemu A zróżnicowano według
właściwych ekoregionów. W zakresie ustalenia typologii rzek przeanalizowano następujące
parametry: wielkość powierzchni zlewni cieków, wysokość nad poziomem morza oraz typ podłoża.
Wyniki wyznaczania typów dla rzek na obszarze dorzecza Odry przedstawiono w tabeli nr 4.
26
Typologia wód powierzchniowych i wyznaczenie części wód powierzchniowych i podziemnych zgodnie z wymogami RDW 2000/60/WE, Konsorcjum IMGW, IOŚ, PIG, Instytut Morski, Warszawa 2004 r.
22
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Tabela 4. Typy dla rzek na obszarze dorzecza Odry
typ opis wielkość zlewni
[km2]
wysokość
[m n.p.m]
liczba
JCWP
0 nie określono typu - - 96
3 potok sudecki 10-100 >800 7
4
potok wyżynny krzemianowy z substratem
gruboziarnistym – zachodni – ciek na skałach
krzemianowych
10-100 200-800 109
5 potok wyżynny krzemianowy z substratem
drobnoziarnistym – zachodni 10-100 200-800
11
6 potok wyżynny węglanowy z substratem
drobnoziarnistym na lessach i lessopodobnych 10-100 200-800 48
7 potok wyżynny węglanowy z substratem
gruboziarnistym na skałach węglanowych 10-100 200-800 9
8 mała rzeka wyżynna krzemianowa – zachodnia
– rzeki na skałach krzemianowych 100-1000 200-800 24
9 mała rzeka wyżynna węglanowa – rzeka na
lessach i skałach węglanowych 100-1000 200-800 6
10 rzeki średnie dla wyżyn i równin centralnych 1000-10000 200-800 2
12 potok fliszowy na piaskowcach 10-100 200-800 3
14 mała rzeka fliszowa – rzeka na strukturach
fliszowych 100-1000 200-800 1
16 potok nizinny lessowo-gliniasty 10-100 <200 201
17 potok nizinny piaszczysty na utworach
staroglacjalnych 10-100 <200 646
18 potok nizinny żwirowy 10-100 <200 143
19 rzeka nizinna piaszczysto – gliniasta na
utworach staroglacjalnych 100-10000 <200 120
20 rzeka nizinna żwirowa na utworach
młodoglacjalnych 100-10000 <200 57
21 wielka rzeka nizinna >10 000 <200 36
22 rzeka przyujściowa pod wpływem wód słonych niezróżnicowane
wielkościowo <200 7
cieki, których funkcjonowanie ekologiczne jest niezależne od ekoregionów
23 małe cieki na obszarze będącym pod wpływem
procesów torfotwórczych - -
121
24 małe i średnie rzeki na obszarze będącym pod
wpływem procesów torfotwórczych - - 37
25 cieki łączące jeziora - - 51
źródło: opracowanie własne na podstawie „Typologia wód powierzchniowych i wyznaczenie części wód
powierzchniowych i podziemnych zgodnie z wymogami RDW 2000/60/WE”
Typy jednolitych części wód powierzchniowych jeziornych
Typologia abiotyczna jezior została ustalona na podstawie analizy pełnych danych dla 749 jezior
w Polsce. Wydzielenia klas dla poszczególnych parametrów dokonano na podstawie analizy rozkładu
danych oraz analizy korelacji tych parametrów. Oprócz omówionych powyżej kryteriów abiotycznych
typologii, w toku prac przeanalizowano również szereg parametrów dodatkowych, mających
znaczenie weryfikujące, jak kategoria podatności zbiornika na degradację, klasa czystości wody, czy
23
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
podstawowe wskaźniki chemiczne. Parametry te były pomocne przy ustaleniu, czy pewne budzące
wątpliwości wartości parametrów typologii, jak niski odczyn, wysokie przewodnictwo czy zasadowość,
wynikają z naturalnych uwarunkowań danego ekosystemu (jego typu) czy raczej mogą być wynikiem
wpływu antropogenicznego i powinny zostać pominięte. W sumie na podstawie kombinacji przyjętych
klas wybranych parametrów wydzielono siedem typów podstawowych jezior, dodatkowo podzielonych
na podtypy pod względem stratyfikacji termicznej wód.
Tabela 5. Typy dla jezior na obszarze dorzecza Odry
typ opis liczba
JCWP
1a jezioro o niskiej zawartości wapnia, stratyfikowane 10
1b jezioro o niskiej zawartości wapnia, niestratyfikowane 2
2a jezioro o wysokiej zawartości wapnia, o małym wypływie zlewni, stratyfikowane
na Niżu Środkowopolskim 68
2b jezioro o wysokiej zawartości wapnia, o małym wypływie zlewni,
niestratyfikowane na Niżu Środkowopolskim 10
3a jezioro o wysokiej zawartości wapnia, o dużym wypływie zlewni, stratyfikowane
na Niżu Środkowopolskim 141
3b jezioro o wysokiej zawartości wapnia, o dużym wypływie zlewni,
niestratyfikowane na Niżu Środkowopolskim 184
4 jezioro przymorskie, pod wpływem wód słonych 7
źródło: opracowanie własne na podstawie Soszka H., Kolada A., Pasztaleniec A., Ochocka A., Kutyła S.,
Koprowska K., 2013. Ocena stanu jezior w latach 2010-2012 wraz z udziałem w ćwiczeniu interkalibracyjnym
oraz opracowaniem metodyki oceny stanu ekologicznego jezior na podstawie makrobezkręgowców bentosowych.
Etap V. Praca wykonana na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska i sfinansowana ze środków
Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy
Instytut Badawczy, Warszawa (maszynopis)
Typy wód przejściowych
Przy określaniu typów wód przejściowych wzięto pod uwagę dwa zasadnicze parametry abiotyczne,
tj. zasolenie, pływy oraz parametry dodatkowe określające warunki hydromorfologiczne.
W granicach polskiej strefy Bałtyku na obszarze dorzecza Odry wyróżniono dwa typy wód
przejściowych.
Tabela 6. Typy wód przejściowych na obszarze dorzecza Odry
typ opis liczba JCWP
TWI lagunowy z substratem mułowym i piaszczystym 2
TWV ujściowy z substratem piaszczystym 2
źródło: opracowanie własne na podstawie „Typologia wód powierzchniowych i wyznaczenie części wód
powierzchniowych i podziemnych zgodnie z wymogami RDW 2000/60/WE”
Typy wód przybrzeżnych
Przy określaniu typów wód przybrzeżnych wzięto pod uwagę dwa zasadnicze parametry abiotyczne,
tj. zasolenie, głębokość oraz parametry dodatkowe określające warunki hydromorfologiczne.
W granicach polskiej strefy Bałtyku na obszarze dorzecza Odry wyróżniono dwa typy wód
przybrzeżnych.
24
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Tabela 7. Typy wód przybrzeżnych na obszarze dorzecza Odry
typ opis liczba JCWP
CWII otwarte wybrzeże z klifami i substratem piaszczystym 2
CWIII otwarte wybrzeże z substratem piaszczystym z brzegiem
wydmowym 2
źródło: opracowanie własne na podstawie „Typologia wód powierzchniowych i wyznaczenie części wód
powierzchniowych i podziemnych zgodnie z wymogami RDW 2000/60/WE”
Typologię na obszarze dorzecza Odry przedstawiają załączniki nr 6, 11, 12.
3.2.2. Wody podziemne
Nowy podział terytorium Polski na 172 JCWPd związany jest z przyjętą w PIG-PIB definicją modelu
pojęciowego systemu hydrogeologicznego. W myśl tej definicji model pojęciowy opisuje strukturę
systemu i wskazuje zależności istniejące w jego obrębie (oddziaływanie – proces) i zachodzące
pomiędzy poszczególnymi składowymi systemu oraz interakcję systemu z otoczeniem. W tym ujęciu
model pojęciowy zbudowany jest z danych: [1] budowa geologiczna, [2] wykształcenie litologiczne,
rozmieszczenie i rozprzestrzenienie oraz parametry hydrogeologiczne warstw wodonośnych,
[3] elementy środowiskowe - presje antropogeniczne, [4] czynniki wpływające na przebieg
poszczególnych procesów w obrębie systemu.
W myśl powyższego, w nowym podziale przyjęto generalną zasadę ograniczenia liczby
uwzględnionych w modelu poziomów wodonośnych (przez łączenie ich w kompleksy wodonośne)
do maksymalnie trzech wydzieleń. Jest to zgodne z przyjętą w Programie monitoringu JCWPd
na terenie Polski zasadą, że w monitoringu obserwowane są następujące poziomy lub kompleksy
poziomów wodonośnych27
:
pierwszy od powierzchni terenu poziom wodonośny o zwierciadle swobodnym,
najsilniej narażony na oddziaływanie presji z powierzchni terenu;
użytkowe poziomy wodonośne o zwierciadle napiętym, stanowiące główne źródło
zaopatrzenia w wodę przeznaczoną do spożycia przez ludzi;
wgłębny poziom wód zwykłych, narażony na ascenzję wód słonych.
Według podziału na 172 JCWPd, pierwszy kompleks wodonośny stanowią wody pierwszego poziomu
wodonośnego bądź, w przypadku jego braku, głównego użytkowego poziomu wodonośnego.
Są to przeważnie poziomy wodonośne o zwierciadle swobodnym, lokalnie napiętym. Ich główną cechą
jest zwiększona podatność (duża wrażliwość) na oddziaływanie antropopresji na chemizm i stany wód
podziemnych.
Drugi kompleks wodonośny tworzą głębsze poziomy wodonośne, posiadające zwierciadło naporowe.
Są one izolowane od presji antropogenicznych zarówno nadległym pierwszym poziomem
wodonośnym, jak i warstwami słabo-, pół- i nieprzepuszczalnymi. W skali regionalnej mogą być
powiązane hydrodynamicznie z pierwszym kompleksem wodonośnym.
Trzeci kompleks wodonośny to wody, położonego najgłębiej w strukturze krążenia użytkowego,
poziomu wodonośnego. Zazwyczaj jest on zagrożony potencjalną ascenzją zmineralizowanych wód
głębszych.
27
Kazimierski B. i inni, Program monitoringu jednolitych części wód podziemnych Polski, 2005 r.
25
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Dodatkowo w celu nawiązania do istniejących scalonych części wód powierzchniowych oraz zlewni
poszczególnych rzek (za Mapą Podziału Hydrograficznego Polski) weryfikowano przebieg
poszczególnych JCWPd w celu unifikacji granic.
Na obszarze dorzecza Odry wyznaczono 66 jednolitych części wód podziemnych. Są to jednostki
Odwzorowanie położenia granic części wód podziemnych przedstawia załącznik nr 13.
Warunki występowania wód podziemnych na obszarze dorzecza Odry są zróżnicowane. Czynnikiem
mającym największy wpływ na warunki hydrogeologiczne regionu oraz zasoby wód podziemnych jest
budowa geologiczna. Większość znaczących zbiorników wód podziemnych zawiera przeciętne,
a nawet niewielkie zasoby. Na całym obszarze dorzecza tylko kilka niewielkich jednostek
hydrogeologicznych charakteryzuje wysokie zawodnienie. Wody podziemne występują głównie
w osadach kenozoiku, mniejszy jest udział wód w skałach triasu, górnej kredy i paleozoiku.
Na obszarze dorzecza Odry zlokalizowanych jest 77 głównych zbiorników wód podziemnych. Dla
56 z nich opracowano dokumentację hydrogeologiczną, która określa zasoby dyspozycyjne wód
podziemnych oraz zawiera propozycje, co do granic obszaru ochronnego GZWP. W opracowywanym
obecnie dokumencie aktualizacji Programu wodno-środowiskowego kraju przewidziano katalog
działań, mających na celu osiągnięcie wymaganego stanu jednolitych części wód powierzchniowych,
które jednocześnie będą przyczyniać się do poprawy stanu chemicznego i ilościowego jednolitych
części wód podziemnych. Ponadto dla części wód podziemnych zagrożonych nieosiągnięciem celów
środowiskowych zaproponowano szereg działań uzupełniających wraz z szczegółowym
harmonogramem ich realizacji. Na liście działań uzupełniających dla wód podziemnych znajduje się
między innymi zapis o konieczności wykonania dokumentacji ustalającej warunki hydrogeologiczne
dla ustanowienia obszaru ochronnego głównych zbiorników wód podziemnych, na podstawie której
dyrektorzy poszczególnych rzgw ustanawiają obszary ochronne GZWP.
3.3. Warunki referencyjne
Warunki referencyjne oznaczają stan, obecny lub w przeszłości, odzwierciedlający warunki zbliżone
do naturalnych oraz niewykazujący lub wykazujący jedynie minimalne zaburzenia na skutek
działalności człowieka. Warunki referencyjne stanowią podstawę klasyfikacji stanu ekologicznego
wód, będącego miarą odchylenia od stanu naturalnego (referencyjnego), gdzie brak lub bardzo
niewielkie odchylenie od stanu naturalnego oznacza bardzo dobry stan ekologiczny. Warunki
referencyjne reprezentowane są przez wartości poszczególnych biologicznych elementów jakości.
Dla poszczególnych kategorii wód ustalono:
Wody płynące
Warunki referencyjne dla jednolitych części wód powierzchniowych rzecznych, zostały ustalone dla
następujących biologicznych wskaźników oceny stanu ekologicznego wód:
Fitoplankton (wskaźnik fitoplanktonowy IFPL): dzięki dotychczas przeprowadzonym badaniom
wskaźnik fitoplanktonu IFPL został ustalony metodą statystyczną. Z uwagi na małą liczbę
dotąd zbadanych rzek nie podzielono ich na typy. Po odrzuceniu wszystkich rzek o zlewni
mniejszej niż 5 tys. km2, zostało 17 rzek, w tym 5 rzek, które do badań roku w 2011, były
wybrane jako rzeki o warunkach referencyjnych. Dla wybranych rzek policzono wartość
26
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
95 percentyla wskaźnika fitoplanktonu IFPL, celem ustalenia jego wartości referencyjnej.
Określono we wskazany sposób wartość 0,812 dla JCWP rzek o typie 19, 20, 21 oraz 2428
.
Fitobentos (multimetryczny indeks okrzemkowy IO): Multimetryczny indeks okrzemkowy IO dla
rzek został opracowany pod koniec 2006 roku i wdrożony do Państwowego Monitoringu Wód
Powierzchniowych w latach 2007-2009. Na podstawie uzyskanych wyników, metoda została
zweryfikowana i udoskonalona. Multimetryczny indeks okrzemkowy IO dla rzek został
skonstruowany zgodnie z wymogami RDW i jest średnią arytmetyczną z trzech modułów:
trofii, saprobii i gatunków referencyjnych. Na podstawie zbiorowiska fitobentosu, indeks
IO pozwala ocenić poziom żyzności wód rzeki, jej zanieczyszczenie organiczne oraz stopień
odchylenia od stanu referencyjnego (niezaburzonego). Wartości indeksu IO zmieniają się
w przedziale od 1 do 0; wartość 1 oznacza stan ekologiczny najlepszy, a wartość 0 – stan
najgorszy. Granice klas stanu ekologicznego wyznaczono dla czterech grup polskich cieków:
potoków górskich, potoków i małych rzek wyżynnych, potoków nizinnych oraz rzek nizinnych.
Wytypowano stanowiska referencyjne zgodnie z wytycznymi ECOSTAT oraz stanowiska
niereferencyjne reprezentujące każdą z pięciu klas stanu ekologicznego, aby zobrazować
pełne spektrum zmienności cieków. Łącznie przygotowano dane z 480 stanowisk. W wyniku
przeprowadzonego ćwiczenia interkalibracyjnego, wyznaczono następujące wartości
referencyjne IO29
:
o dla typów 17 i 18 wartość ta wynosi IO=0,76,
o dla typów 4 i 5 wartość ta wynosi IO=0,867,
o dla typów 19, 20, 24 i 25 o pow. zlewni 100-1000 km2 oraz 1000-10000 km
2 wartość
ta wynosi IO=0,67,
o dla typów 6, 7 i 12 wartość ta wynosi IO=0,825.
Makrofity: kryteria przyjęte, jako warunki referencyjne przy ocenie stanu rzek na podstawie
makrofitów dotyczyły szeregu parametrów takich jak: użytkowanie terenu, warunki
hydrologiczne, koryto rzeki i siedlisko, warunki fizyczne i chemiczne, roślinność brzegowa
i warunki biologiczne. Na podstawie przeprowadzonych analiz wyznaczono wskaźnik jakości
ekologicznej (WJE). Za stan bardzo dobry uznano WJE ≥ 0,9, co następnie zmodyfikowano
dla typu interkalibracyjnego R-C3 na WJE ≥ 0,91. Wyznaczono następujące wartości
referencyjne dla Makrofitów (MIR) 30
:
o dla typu 4 wartość ta wynosi 67,9,
o dla typu 5 wartość ta wynosi 53,1,
o dla typów 17 i 18 wartość ta wynosi 56,
o dla typu 24 wartość ta wynosi 49,4.
Makrobezkręgowce bentosowe (wskaźnik MMI): granice klas dla poszczególnych typów
biocenotycznych wyznaczono następująco: na podstawie otrzymanych wartości ICMi (średnia
ważona z wartości poszczególnych metr iksów wchodzących w skład indeksu) obliczonych dla
każdego badanego stanowiska z określonego typu biocenotycznego rzek, zostały
wytypowane stanowiska referencyjne. Wstępnie, dla każdego typu biocenotycznego
28
Błachuta J., Picińska - Fałtynowicz, J., Kotowicz J., Mazurek M., Strońska M., Wdrożenie metody oceny stanu ekologicznego rzek na podstawie badań fitoplanktonu oraz opracowanie klucza do oznaczania fitoplanktonu w rzekach i jeziorach. Sprawozdanie z realizacji II etapu, GIOŚ, Wrocław 2011 r. 29
Udział Polski w europejskim ćwiczeniu interkalibracyjnym w zakresie metod oceny stanu ekologicznego rzek i jezior w oparciu o fitobentos okrzemkowy, Materiały GIOŚ 30
Szoszkiewicz K., Zbierska J., Jusik Sz., Zgoła T., Opracowanie podstaw metodycznych dla monitoringu biologicznego wód powierzchniowych w zakresie makrofitów i pilotowe ich zastosowanie dla części wód reprezentujących wybrane kategorie i typy, Warszawa-Poznań-Olsztyn 2006 r.
27
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
wyznaczono granice klas wykorzystując do obliczeń od 4 do 24 stanowisk referencyjnych.
Na podstawie wartości ICMi dla stanowisk referencyjnych obliczono medianę wskaźnika ICMi
(REF EQR) – wartości ICMi mogły wychodzić poza przedział 0-1, stąd też mediana wartości
ICMi „najlepszych” stanowisk oscylowała wokół 1, kształtując się nieco poniżej lub powyżej
jedności. Korzystając z mediany wskaźnika ICMi dla stanowisk referencyjnych (REF EQR)
wyznaczono granice klas jakościowych dla rzek. Wyznaczono następujące wartości
referencyjne dla makrobezkręgowców bentosowych31
:
o typ abiotyczny 1, 2: wartość ta wynosi 0,819,
o typ abiotyczny 3, 4, 5, 8, 10: wartość ta wynosi 0,890,
o typ abiotyczny 6, 7, 9 oraz 11, 12, 13, 14, 15: wartość ta wynosi 0,931,
o typ abiotyczny 17 : wartość ta wynosi 1,001,
o typ abiotyczny 16, 18, 26 , 19, 20, 21, 22: wartość ta wynosi 0,956,
o typ abiotyczny 23, 24, 25: wartość ta wynosi 0,916.
Ichtiofauna – wyznaczono warunki referencyjne dla poszczególnych typów rzek, a ich wartość
jest tożsama z wartością graniczną dla bardzo dobrego stanu ekologicznego wód i wynosi
odpowiednio32
:
o wskaźnik EFI+_PL dla rzek z dominacją ryb łososiowatych: 0,911-1,000,
o wskaźnik EFI+_PL dla rzek z dominacją ryb karpiowatych – brodzenie: 0,939-1,000,
o wskaźnik EFI+_PL dla rzek z dominacją ryb karpiowatych - połów z łodzi: 0,917-1,000,
o wielkie rzeki nizinne (typ 21): 0,883-1,000,
o rzeki organiczne (typ 23 i 24): 0,883-1,000,
o rzeki łączące jeziora (typ 25): 0,883-1,000.
Wody przejściowe i przybrzeżne
Na analizowanym obszarze dorzecza występują wody przybrzeżne oraz przejściowe, które zostały
zakwalifikowane do 2 typów wód przejściowych (lagunowy z substratem mułowym i piaszczystym,
ujściowy z substratem piaszczystym) oraz 2 typy dla wód przybrzeżnych (otwarte wybrzeże z klifami
i substratem piaszczystym, otwarte wybrzeże z substratem piaszczystym z brzegiem wydmowym). Dla
wód przejściowych opracowano warunki referencyjne dla następujących wskaźników: Fitoplankton -
i okrytozalążkowe (wskaźnik SM), Makrobezkręgowce bentosowe.
Jeziora
Specyficzne dla typu warunki referencyjne wskazano w zakresie następujących elementów
biologicznych:
Fitoplankton: Podstawą oceny jezior na podstawie fitoplanktonu jest multimetriks
fitoplanktonowy PMPL (Phytoplankton Metric for Polish Lakes). Wskaźnik ten obligatoryjnie
obejmuje trzy parametry charakteryzujące zbiorowisko fitoplanktonu, w tym dwa wyrażające
jego zagęszczenie (koncentracja chlorofilu a, biomasa ogólna) i jeden skład taksonomiczny
(biomasa sinic w miesiącach letnich). Wartość indeksu waha się w zakresie
od 0 do 5 i wzrasta wraz z pogarszaniem się stanu ekologicznego. Opierając się
31
Przewodnik do oceny stanu ekologicznego rzek na podstawie makrobezkręgowców bentosowych, GIOŚ, Warszawa 2012 r. 32
Badania ichtiofauny w latach 2010-2012 dla potrzeb oceny stanu ekologicznego wód wraz z udziałem w europejskim ćwiczeniu interkalibracyjnym – rzeki – Etap IV, Instytut Rybactwa Śródlądowego, Żabieniec/Olsztyn 2013 r.
28
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
na wartościach referencyjnych wyznaczonych dla wymienionych parametrów wg procedury
opisanej przez Hutorowicza i Pasztaleniec (2014)33, wartość referencyjna multimetriksa PMPL
dla jezior stratyfikowanych wynosi 0,08 i 0,46, odpowiednio dla jezior o niskim (<2) i wysokim
(>2) współczynniku Schindlera, analogicznie dla jezior niestratyfikowanych wynosi ona 0,46
i 0,67.
Fitobentos: Podstawą oceny jezior na podstawie fitobentosu jest multimetryczny Indeks
Okrzemkowy (IOJ), który ocenia poziom żyzności wód i stopień odchylenia od zbiorowiska
referencyjnego: warunki referencyjne w odniesieniu do fitobentosu ustalono przy
zastosowaniu metody przestrzennej. Kryteria wyboru jezior referencyjnych były zgodne
z przewodnikiem REFCOND. Jako referencyjne wskazano siedem jezior stratyfikowanych
oraz 5 niestratyfikowanych. Jako wartość referencyjną przyjęto medianę z wartości Indeksu
Okrzemkowego (IOJ) ze stanowisk referencyjnych. Dla jezior stratyfikowanych wartość
referencyjna IOJ, wyrażana jako EQR, wyniosła 0,76, zaś dla niestratyfikowanych – 0,7934
Makrofity: Podstawą oceny jezior na podstawie makrofitów jest Makrofitowy Indeks Stanu
Ekologicznego (ESMI). Indeks służy do oceny jezior o wodach wysokozasadowych
(>25°mgCa/L), tzw. jezior ramienicowych. Nie stosuje się jej do jezior lobeliowych, dla których
klasyfikacji na podstawie makrofitów dotąd nie opracowano. Przy ustalaniu warunków
referencyjnych, a następnie przy opracowywaniu klasyfikacji jezior na podstawie makrofitów
zastosowano, podobnie jak w przypadku większości elementów biologicznych, metodę
przestrzenną, czyli przeanalizowano dane o roślinności z potencjalnych stanowisk
referencyjnych wyselekcjonowanych na podstawie kryteriów presji. Wartość indeksu zawiera
się pomiędzy 0 a 1. Jako wartość referencyjną przyjęto graniczną wartość dla stanu bardzo
dobrego i dobrego, wynoszącą w obu typach jezior 0,68035
.
Ichtiofauna: doboru metriksów, przydatnych zarówno do wyznaczenia modeli jezior
referencyjnych oraz do oceny jezior, dokonano analizując macierz korelacji zmiennych.
Zmiennymi były udziały gatunków lub grup funkcjonalnych ryb oraz zmienne charakteryzujące
presję na środowisko jeziorne: widzialność krążka Secchiego (SD), zawartość fosforu
całkowitego (Ptot), zawartość chlorofilu (Chl-a), a także wyliczone z tych wartości, wskaźniki
TSI (Trophic State Index) Carlsona. Do wyznaczenia modeli jezior referencyjnych posłużono
się historycznymi danymi o odłowach rybackich. Dla wybranych uprzednio wskaźnikowych
zmiennych przeprowadzono analizę rang i sum rang, znormalizowanych do przedziału od 0,00
do 1,00 oraz wyliczono ocenę średnią. Wyznaczona referencyjna wartość Jeziorowego
Indeksu Rybnego (LFI+) wynosi 0,7136
.
Warunki referencyjne dla makrobezkręgowców bentosowych (LMI) są obecnie w fazie
opracowywania.
33
Hutorowicz A., Pasztaleniec A., 2014. Phytoplankton metric of ecological status assessment for Polish lakes and its performance along nutrient gradients, Polish Journal of Ecology, 62: 525-542 34
Picińska-Fałtynowicz J., Błachuta J., Wytyczne metodyczne do przeprowadzenia oceny stanu ekologicznego jednolitych części wód rzek i jezior oraz potencjału ekologicznego sztucznych i silnie zmienionych jednolitych części wód płynących Polski na podstawie badań fitobentosu, Wrocław 2010 35
Ciecierska H., Kolada A., Soszka H., Gołub M., Opracowanie podstaw metodycznych dla monitoringu biologicznego wód
powierzchniowych w zakresie makrofitów i pilotowe ich zastosowanie dla części wód reprezentujących wybrane kategorie i typy.
Etap II: Opracowanie metodyki badań terenowych makrofitów na potrzeby rutynowego monitoringu wód oraz metoda oceny
i klasyfikacji stanu ekologicznego wód na podstawie makrofitów. Tom II – Jeziora, Ministerstwo Środowiska, Warszawa –
Poznań – Olsztyn 2006 36
Białokoz W. i inni, Warunki referencyjne – ichtiofauna jezior, GIOŚ, Giżycko-Olsztyn 2011
29
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
3.4. Podsumowanie działań realizowanych przez Polskę
w ramach współpracy międzynarodowej i koordynacji,
o której mowa w art. 3 RDW
Ramowa Dyrektywa Wodna obliguje państwa członkowskie do określenia pojedynczych dorzeczy
leżących na obszarze terytorium ich kraju oraz przydzielenia ich do określonych obszarów dorzeczy,
zapewniając przy tym odpowiednie uzgodnienia administracyjne i określenie właściwej władzy (art.
3 ust. 1 i 2 RDW). Na podstawie art. 3 ust. 3 ustawy Prawo wodne zostało wydane rozporządzenie
Rady Ministrów z dnia 27 czerwca 2006 r. w sprawie przebiegu granic obszarów dorzeczy i regionów
wodnych (Dz. U. nr 126 poz. 878 ze zm.).
Postanowienia art. 3 RDW odnoszą się również do problematyki współpracy międzynarodowej,
obejmującej stosowanie dyrektywy do międzynarodowych obszarów dorzeczy, dotyczącej przede
wszystkim koordynacji działań ukierunkowanych na osiągnięcie celów środowiskowych. Państwa
członkowskie mogą w tym celu wykorzystać istniejące struktury wynikające z umów
międzynarodowych (art. 3 ust. 3 i 4 RDW). W przypadku gdy obszar dorzecza wykracza poza
terytorium UE państwa członkowskie zostały również zobligowane do podjęcia starań na rzecz
ustalenia właściwej koordynacji z odpowiednimi państwami trzecimi dla osiągnięcia celów RDW
na obszarze dorzecza, a same zapewniają stosowanie zasad niniejszej dyrektywy na swoim
terytorium (art. 3 ust. 5 RDW). Każde państwo członkowskie zapewnia też odpowiednie uzgodnienia
administracyjne, w tym określenie właściwej władzy do wdrożenia celów RDW pełnionej przez organy
krajowe lub międzynarodowe.
Na obszarze dorzecza Odry taką funkcję pełni między innymi Międzynarodowa komisja ochrony Odry
przed zanieczyszczeniem, która została powołana na podstawie umowy podpisanej w dniu
11 kwietnia 1996 r. pomiędzy rządem Rzeczypospolitej Polskiej, rządem Republiki Czeskiej, rządem
Republiki Federalnej Niemiec i Unią Europejską. Umowa weszła w życie po ratyfikacji w dniu
26 kwietnia 1999 r., a w wyniku przystąpienia Polski i Czech do Unii Europejskiej w dniu 1 maja 2004
r. umowa uległa zmianie. Do jednych z podstawowych celów działań Komisji należy koordynacja
wdrażania RDW, w tym, między innymi: utworzenie skoordynowanego Planu gospodarowania wodami
w obrębie Międzynarodowego Obszaru Dorzecza Odry (MODO), kontynuacja działań mających
na celu zwiększenia bezpieczeństwa powodziowego oraz współpraca w sprawach związanych
z zanieczyszczeniami awaryjnymi.
Na etapie tworzenia PGW dla MODO z 2010 r. wyznaczanie jednolitych części wód odbywało się
zgodnie z metodyką obowiązującą w poszczególnych krajach. Jednocześnie zaznaczono w PGW dla
MODO, że niezbędne międzynarodowe uzgodnienia dotyczące jednolitych charakterystyk JCW
(granice, kategorie, oceny stanu, określanie celów do osiągnięcia) na MODO nie mogły zostać
zakończone do chwili opublikowania pierwszego Planu gospodarowania wodami. Z tego powodu
granicznym JCWP przypisano takie charakterystyki, jakie zostały wyznaczone przez poszczególne
państwa. W przypadku różnego zaklasyfikowania granicznych JCW przez poszczególne państwa
odpowiednie JCW zostały przedstawione na mapach za pomocą równoległych linii przy pomocy
różnych kolorów37
. Ze względu na istniejące rozbieżności i konieczność ujednolicenia charakterystyk
transgranicznych JCW, w ramach Międzynarodowej Komisji Ochrony Odry przed Zanieczyszczeniem
zostały powołane grupy robocze do prac, między innymi, nad tym zagadnieniem.
37
Plan Gospodarowania Wodami dla Międzynarodowego Dorzecza Odry. Raport dla Komisji Europejskiej, Międzynarodowa Komisja Ochrony Odry przed Zanieczyszczeniem, Wrocław 2010 r.
30
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
W ramach Komisji kluczową grupą roboczą odpowiadającą za wdrażanie RDW na obszarze MODO
jest Grupa Sterująca RDW (G1), która ponadto koordynuje działania następujących podgrup
roboczych:
podgrupa „Zarządzanie danymi” (GD), zajmująca się głównie gromadzeniem i zarządzaniem
danymi na potrzeby Komisji,
podgrupa „Monitoring” (GM), odpowiadająca za system monitoringu,
podgrupa „Planowanie gospodarowania wodami/RBMP (GP), odpowiadająca za identyfikację
problemów gospodarki wodnej, koordynację prac związanych z opracowywaniem części
krajowych planów gospodarowania wodami i programów działań w celu sporządzenia planu
gospodarowania wodami dla MODO według art. 13 pkt 2 RDW, wspieranie dwustronnej
współpracy na transgranicznych jednolitych częściach wód powierzchniowych, podziemnych
oraz w obszarach chronionych.
Grupy robocze zajmowały się głównie realizacją zadań związanych ze wspólnym rozwiązywaniem
istotnych problemów gospodarki wodnej, wdrażaniem programów działań na Międzynarodowym
Obszarze Dorzecza Odry, a także pracami nad ujednoliceniem charakterystyk granicznych
transgranicznych jednolitych części wód38
.
W ramach współpracy międzynarodowej prowadzonej przez Komisję, na podstawie analizy presji
antropogenicznych, zidentyfikowano i uzgodniono istotne oddziaływania mające znaczenie dla całego
obszaru dorzecza, które dotyczą głównie:
zmian hydromorfologicznych wód powierzchniowych,
znaczących zanieczyszczeń wód powierzchniowych substancjami biogennymi i szkodliwymi
pochodzącymi ze źródeł punktowych i obszarowych,
redukcji naturalnego przepływu wskutek poboru lub przerzutu wód.
W obecnym cyklu planistycznym na obszarze MODO podejmowane były działania podstawowe
(wynikające z obowiązku realizacji poszczególnych dyrektyw) oraz działania uzupełniające służące
rozwiązywaniu wyżej wymienionych problemów. W zależności od uwarunkowań administracyjnych
i finansowych panujących w poszczególnych państwach członkowskich realizowane są konkretne
przedsięwzięcia mające na celu:
zapewnienie ciągłości liniowej cieków (np. budowa przepławek),
poprawę lub zwiększenie wartości ekologicznej struktur podłużnych cieku oraz/lub
odtworzenie, lub zachowanie naturalnej retencji zlewni,
ochronę wód przed zanieczyszczeniem substancjami biogennymi oraz szkodliwymi poprzez
budowę nowych lub rozbudowę istniejących oczyszczalni ścieków, podłączenie
do oczyszczalni obszarów dotychczas nieskanalizowanych,
ochronę wód przed zanieczyszczeniem azotanami i fosforem pochodzącymi ze źródeł
rolniczych, związanych poprzez wdrażanie programów rolno-środowiskowych oraz kampanię
informacyjną wśród rolników,
zwiększenie kontroli poborów oraz przerzutów wody,
ograniczenie i redukcję poborów wody na potrzeby przemysłu, górnictwa, rolnictwa oraz
publicznego zaopatrzenia w wodę.
38
Sprawozdanie z działalności MKOOpZ za rok 2013, Wrocław 2014 r.
31
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Na potrzeby kolejnego cyklu planistycznego Komisja opublikowała też wstępną identyfikację istotnych
problemów gospodarki wodnej, opracowana zostanie też aktualizacja programów działań dla
MODO39
.
W odniesieniu do problematyki harmonizowania przebiegu transgranicznych JCWP oraz ich
charakterystyk określono, że z wyznaczonych na MODO 2147 JCWP rzecznych ponad
30 ma charakter graniczny bądź transgraniczny i wymaga odpowiednich uzgodnień. W porównaniu
z Planem gospodarowania wodami z roku 2010 osiągnięto znaczne postępy, w szczególności
w odniesieniu do lokalizacji oraz wyznaczenia JCWP jako SZCW, a także oceny stanu. Jednak do tej
pory nie uzgodniono jednolitej charakterystyki w przypadku wszystkich jednolitych części wód
transgranicznych i granicznych. Te jednolite części wód będą w dalszym ciągu przedstawione
na mapach w PGW w różny sposób zgodnie z metodyką i klasyfikacją obowiązującą
w poszczególnych krajach. Na obszarze dorzecza Odry wyznaczono również przygraniczne jednolite
części wód podziemnych.
Na obszarze dorzecza Odry, w celu wypełnienia postanowień Ramowej Dyrektywy Wodnej oraz umów
międzynarodowych dotyczących problematyki użytkowania i ochrony wód granicznych
i transgranicznych, prowadzona jest również współpraca bilateralna na podstawie umów z Republiką
Federalną Niemiec oraz Republiką Czeską.
Polsko-Niemiecka Komisja do spraw Wód Granicznych działa zgodnie z Umową o współpracy
w dziedzinie gospodarki wodnej na wodach granicznych podpisanej 19 maja 1992 r. w Warszawie.
W ramach Komisji pracuje 5 grup roboczych:
W1 ds. Hydrologii i Hydrogeologii Wód Granicznych,
W2 ds. Ochrony Wód Granicznych,
W3 ds. Awaryjnych Zanieczyszczeń Wód Granicznych (czasowo zawieszona),
W4 ds. Utrzymania Wód Granicznych,
W5 ds. Planowania Wód Granicznych.
W ramach prac poszczególnych grup realizowane są zadania związane z:
ochroną wód powierzchniowych i podziemnych przed zanieczyszczeniem,
prowadzeniem monitoringu, w tym wód podziemnych wzdłuż granicy w rejonie wyspy Uznam,
w strefie na zachód od Szczecina oraz w rejonie przygranicznym Gubina i Łęknicy (w strefie
wpływu odwadniania niemieckich kopalń węgla brunatnego)40
oraz oceną wyników
prowadzonych badań,
opracowywaniem i uzgadnianiem programów poprawy jakości wód,
planowaniem i realizacją zadań z zakresu gospodarki wodnej oraz przedsięwzięć
inwestycyjnych prowadzonych na wodach granicznych, zwłaszcza w kontekście ich wpływu
na stan wód.
Z kolei, za realizację Umowy między Rządem Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej a Rządem Republiki
Czechosłowackiej o gospodarce wodnej na wodach granicznych z dnia 21 marca 1958 r.,
odpowiadają Pełnomocnicy obu rządów. W ramach prowadzonej współpracy działają grupy
robocze41
:
39
Stan wdrażania programów działań na Międzynarodowym Obszarze Dorzecza Odry, MKOOpZ Wrocław 2013 r. 40
Biuletyn Państwowej Służby Hydrogeologicznej, Zadania Państwowej Służby Hydrogeologicznej w 2013 roku, Warszawa 2014 r. 41
Protokół z 15. rokowań Pełnomocników Rządu Rzeczypospolitej Polskiej i Rządu Republiki Czeskiej do współpracy w dziedzinie gospodarki wodnej na wodach granicznych, Praga (Republika Czeska), 16-18 grudnia 2013 roku
32
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
P ds. przygotowań koncepcji inwestycyjnych, głównie z zakresu ochrony przeciwpowodziowej,
HyP ds. hydrologii, hydrogeologii i osłony przeciwpowodziowej, zajmująca się problematyką
z zakresu sieci monitoringu hydrologicznego i meteorologicznego oraz wymiany danych
i informacji hydrologicznych, meteorologicznych oraz hydrogeologicznych,
R ds. regulacji przygranicznych cieków wodnych, zaopatrzenia w wodę i melioracji terenów
przygranicznych,
OPS ds. ochrony wód granicznych przed zanieczyszczeniem, zajmująca się problematyką
jakości wód granicznych oraz jej poprawą poprzez realizację przedsięwzięć
m. in. oczyszczalni ścieków wybudowanych po obu stronach granicy,
WFD ds. wdrażania Ramowej Dyrektywy Wodnej, przede wszystkim pracująca nad
ustaleniem celów środowiskowych dla JCWP i JCWPd oraz oceną ryzyka nieosiągnięcia tych
celów oraz ewentualnego wskazania odstępstwa. Grupa jest też zobowiązana do wymiany
informacji nt. stanu wdrażania programów działań opracowanych zgodnie z RDW
na obszarach obu państw oraz przeglądu istotnych problemów gospodarki wodnej.
Ponadto problematyką wód podziemnych znajdujących się w strefie przygranicznej Polski i Czech
zajmuje się grupa robocza ekspertów hydrologów i hydrogeologów Republiki Czeskiej oraz
Rzeczypospolitej Polskiej w dziedzinie problematyki wód podziemnych i powierzchniowych
na obszarach przygranicznych: Police nad Metují – Kudowa Zdrój (OPKu), Krzeszów – Adršpach
(OKrA) oraz w dorzeczu górnej i środkowej Ścinawki (OS), Zgodnie z jej ustaleniami prowadzony jest
monitoring wód podziemnych w strefie przygranicznej w rejonie niecki śródsudeckiej oraz Zapadliska
Kudowy42
.
Dodatkowo w trakcie spotkań przedstawicieli strony polskiej i czeskiej zaktualizowano i uzgodniono
metodykę tzw. harmonizacji wyznaczania cieków transgranicznych. Głównym założeniem metodyki
było docinanie cieków do granicy państwa, wyznaczanie wspólnych odcinków cieków biegnących
granicą państwa, określenie tzw. punktów przekazania na granicy państw oraz określenie obowiązku
danego państwa do raportowania do Komisji Europejskiej. W efekcie wspólnych prac i wymiany
informacji pomiędzy stroną polską i czeską stwierdzono, że należy dążyć do wyeliminowania
zaistniałych w pierwszym cyklu rozbieżności, tak aby wszelkie dane przekazywane do KE były
ujednolicone i spójne. Uzgodniono geometryczną reprezentację JCWP oraz uzgodniono, że JCWP
biegnące po granicy państwa będą raportowane przez kraje członkowskie niezależnie. Ustalono
również, że charakterystyki dla wspólnych, zharmonizowanych geometrycznie JCWP zostaną
uzgodnione na etapie konsultacji obecnych projektów PGW43
.
W celu ochrony środowiska morskiego przed wszelkiego rodzaju zanieczyszczeniami prowadzona jest
współpraca międzynarodowa w ramach tak zwanej Konwencji Helsińskiej. Konwencja o ochronie
środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego sporządzona w Helsinkach 9 kwietnia 1992 r.
(Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 346) została ratyfikowana przez Polskę 8 października 1999 r. i weszła
w życie 17 stycznia 2000 r. Stronami Konwencji są państwa nadbałtyckie czyli Królestwo Danii,
Republika Estonii, Republika Finlandii, Republika Litewska, Republika Łotewska, Republika Federalna
Niemiec, Rzeczpospolita Polska, Federacja Rosyjska, Królestwo Szwecji, oraz Unia Europejska.
Zgodnie z jej postanowieniami podejmowane są działania, które dotyczą wód morskich, wód
wewnętrznych oraz całego obszaru zlewiska Morza Bałtyckiego.
42
Biuletyn Państwowej Służby Hydrogeologicznej, Zadania Państwowej Służby Hydrogeologicznej w 2013 roku, Warszawa 2014 r. 43
Sprawozdanie z udziału w spotkaniu roboczym w sprawie harmonizacji polsko – czeskich (trans)granicznych jednolitych części wód powierzchniowych na potrzeby aktualizacji planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy, Praga 29-30 X 2013 r.
33
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Za wdrożenie celów Konwencji odpowiada jej organ wykonawczy, czyli Komisja ochrony środowiska
morskiego Morza Bałtyckiego (Komisja Helsińska, HELCOM), która koordynuje też prace pięciu
stałych międzynarodowych grup roboczych:
Grupy roboczej ds. wdrażania podejścia ekosystemowego (Gear)
Grupy roboczej ds. morskich (Maritime)
Grupy roboczej ds. ograniczenia zanieczyszczeń ze zlewiska Morza Bałtyckiego (Pressure)
Grupy roboczej ds. reagowania (Response)
Grupy roboczej ds. ochrony środowiska naturalnego (State)
oraz grup czasowych:
Grupy ds. zrównoważonego rolnictwa (Agri)
Grupy ds. zrównoważonego rybołówstwa (Fish)
Wspólnej grupy roboczej HELCOM-VASAB ds. Planowania Przestrzennego na Morzu
(HELCOM-VASAB MSP WG)
Taka struktura grup roboczych, których zadaniem jest, między innymi, wdrażanie polityk i strategii
na rzecz ochrony środowiska morskiego i zrównoważonego rozwoju oraz przedstawianie problemów,
które powinny zostać omówione na spotkaniach przewodniczących delegacji państw – stron
Konwencji, funkcjonuje od września 2014 r. Na rzecz wdrożenia Konwencji działa też szereg grup
ekspertów pracujących nad bardziej szczegółowymi zagadnieniami związanymi z ochroną wód Morza
Bałtyckiego44
.
Główne działania państw – stron Konwencji Helsińskiej skupiają się obecnie na realizacji Bałtyckiego
Planu Działań (BPD), przyjętego na Konferencji Ministerialnej HELCOM 15 listopada 2007 r.
w Krakowie, który zakłada osiągniecie dobrego stanu ekologicznego Bałtyku do 2021 r. W Polsce cele
tego planu mają zostać zrealizowane poprzez działania zawarte w Krajowym Programie Wdrażania
Bałtyckiego Planu Działań. Współpraca, zarówno na poziomie międzynarodowym, jak i krajowym
koordynowana jest przez Sekretariat ds. Morza Bałtyckiego (SMB) w GIOŚ45
.
44
www.helcom.fi 45
Sprawozdanie z realizacji zadań Sekretariatu ds. Morza Bałtyckiego za rok 2013,GIOŚ, Warszawa, marzec 2014
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
4. PODSUMOWANIE ZNACZĄCYCH ODDZIAŁYWAŃ
I WPŁYWÓW ANTROPOGENICZNYCH
Zgodnie z art. 5 RDW wymagane jest, aby każde z państw członkowskich dokonało w ramach
charakterystyki obszaru dorzecza przeglądu wpływu działalności człowieka na stan wód
powierzchniowych i podziemnych i uaktualniało ją w każdym kolejnym cyklu planistycznym. Wyniki
takiej analizy mają służyć dobraniu odpowiednich działań niezbędnych do poprawy stanu wód poprzez
eliminację bądź redukcję oddziaływań antropogenicznych, będących przyczyną nieosiągnięcia celów
środowiskowych. W związku z ww. wymogiem jednym z etapów prac nad aktualizacją planu
gospodarowania wodami było opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń
antropogenicznych w szczegółowym ujęciu wszystkich kategorii wód. Identyfikacja presji na obszarach
dorzeczy, w tym na obszarze dorzecza Odry, została wykonana w ramach pracy Opracowanie analizy
presji i wpływów zanieczyszczeń antropogenicznych w szczegółowym ujęciu wszystkich kategorii wód
dla potrzeb opracowania aktualizacji programów działań i planów gospodarowania wodami 46
.
Ponadto zidentyfikowane presje oceniono określając ich wpływ na stan wód i możliwość osiągnięcia
celów środowiskowych. Powyższe analizy przeprowadzono zgodnie z Wytycznymi do analizy presji
i oddziaływań zgodnie z Ramową Dyrektywą Wodną 47
z uwzględnieniem kluczowych etapów,
obejmujących:
identyfikację czynników sprawczych i presji antropogenicznych, w trakcie której wykorzystano
dane dotyczące części wód i ich zlewni. Określenie czynników sprawczych i porównanie tych
informacji z danymi pochodzącymi z monitoringu stanu wód pozwoliło na ocenę powiązań
czynników sprawczych z występującymi presjami,
identyfikację znaczących presji poprzez wskazanie presji, której oddziaływanie może zagrozić
osiągnięciu przez daną część wód celów środowiskowych przy uwzględnieniu charakterystyki
zlewni i wyników badań monitoringowych,
ocenę oddziaływań z wykorzystaniem dostępnych danych monitoringowych oraz wskaźników
dotyczących elementów jakości pozwalających na oszacowanie prawdopodobieństwa zmiany
warunków, która wiąże się z zagrożeniem dla ekosystemu danej części wód,
ocenę ryzyka poprzez oszacowanie prawdopodobieństwa nie osiągnięcia przez daną część
wód celów środowiskowych na podstawie aktualnej oceny stanu poszczególnych jednolitych
części wód oraz zidentyfikowanych znaczących presji antropogenicznych.
4.1. Identyfikacja presji i wpływów na jednolite części wód
powierzchniowych
W ramach identyfikacji znaczących oddziaływań antropogenicznych, mających wpływ na jednolite
części wód powierzchniowych, przeanalizowano wszystkie presje i podzielono je na następujące
kategorie :
punktowe źródła zanieczyszczeń,
rozproszone i obszarowe źródła zanieczyszczeń,
zmiany hydromorfologiczne.
46
Opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń antropogenicznych w szczegółowym ujęciu wszystkich kategorii wód dla potrzeb opracowania aktualizacji programów działań i planów gospodarowania wodami, IMGW, Kraków 2013 47
Wytyczne do analizy presji i oddziaływań zgodnie z Ramową Dyrektywą Wodną, opracowane przez Grupę Roboczą IMPRESS, 2002
35
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
W celu określenia lokalizacji źródeł zanieczyszczeń oraz określenia wielkości zrzutów ładunków
zanieczyszczeń wykorzystano dane zgromadzone przez poszczególne rzgw, Bank Danych Lokalnych,
GIOŚ oraz opracowania pt.: Szczegółowe wymagania, ograniczenia i priorytety dla potrzeb wdrażania
planu gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy w Polsce, Sformułowanie w warunkach
korzystania z wód regionu wodnego ograniczeń w korzystaniu z wód jezior lub zbiorników oraz
w użytkowaniu ich zlewni, Identyfikacja znaczących oddziaływań antropogenicznych wraz z oceną
wpływu tych oddziaływań na wody powierzchniowe i podziemne, wykonane na potrzeby
poszczególnych regionów wodnych.
Identyfikacja presji hydromorfologicznych została przeprowadzona na podstawie danych
pochodzących z ankietyzacji administratorów wód oraz z danych zawartych w warstwach SHP
zabudowy poprzecznej pochodzących z opracowań, w tym: Analiza obecnego systemu ochrony
przeciwpowodziowej na potrzeby opracowania planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla
obszarów dorzeczy i regionów wodnych 48
oraz opracowań wykonanych w zakresie weryfikacji
wyznaczenia silnie zmienionych części wód jeziornych.
4.1.1. Punktowe źródła zanieczyszczeń
Głównymi czynnikami sprawczymi punktowych źródeł zanieczyszczeń, mających wpływ na JCWP są:
gospodarka komunalna (w tym oczyszczalnie ścieków),
przemysł,
porty,
wody opadowe i roztopowe,
hodowla ryb (stawy rybne)49
,
składowiska odpadów,
zrzuty wód związanych z działalnością człowieka (wody zasolone, chłodnicze).
Na obszarze dorzecza Odry punktowe źródła zanieczyszczeń związane są głównie ze zrzutami
ścieków bytowych pochodzących z gospodarki komunalnej (oczyszczalnie ścieków). Na obszarze
Wprowadzanie do wód substancji biogennych, zawartych w ściekach komunalnych, jest czynnikiem
przyspieszającym eutrofizację wód. Na obszarach zurbanizowanych do wód odprowadzane
są oczyszczone ścieki komunalne o zmniejszonym ładunku azotu i fosforu oraz zawiesiny ogólnej,
które charakteryzują się mniejszym BZT5 i CHZT.
Zanieczyszczenia oddziaływujące na JCWP pochodzą także z przemysłu, w tym zakładów chemii
organicznej i nieorganicznej, produkcji papieru, przemysłu tekstylnego, hutnictwa żelaza i stali,
produkcji żywności, stoczni itp. Na obszarze dorzecza Odry zidentyfikowano 513 punktów zrzutów
ścieków przemysłowych 50
rysunek 2 Ścieki przemysłowe, oprócz substancji biogennych, nasilających
eutrofizację wód, mogą być źródłem substancji toksycznych dla organizmów wodnych.
Punktowe źródła zanieczyszczeń stanowią też zrzuty pochodzące ze stawów rybnych rysunek 3.
Na obszarze dorzecza Odry zidentyfikowano 702 takich punktów. Zrzuty ze stawów rybnych dominują
48
Analiza obecnego systemu ochrony przeciwpowodziowej na potrzeby opracowania planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych, konsorcjum MGGP S.A. i IMGW-PIB, Kraków 2013 49
Ścieki pochodzące z hodowli ryb w rozumieniu Art. 9, pkt. 1 ust. 14 lit. g ustawy z dnia 18 lipca 2001 Prawo wodne (tekst jednolity: Dz. U. 2012 poz. 145 ze zm.) 50
Opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń antropogenicznych w szczegółowym ujęciu wszystkich kategorii wód dla potrzeb opracowania aktualizacji programów działań i planów gospodarowania wodami, IMGW, Kraków 2013
36
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
w regionie wodnym Warty (422 punkty) i Środkowej Odry (143 punkty). Ścieki odprowadzane
ze stawów rybnych są również źródłem substancji biogennych, a jednocześnie mogą również
zawierać substancje toksyczne pochodzące z produktów weterynaryjnych. Często też są powodem
wprowadzenia do ekosystemów obcych gatunków ryb i modyfikacji łańcucha pokarmowego.
37
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Rysunek 1. Punkty zrzutów z gospodarki komunalnej na obszarze dorzecza Odry
źródło: opracowanie własne na podstawie „Opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń
antropogenicznych w szczegółowym ujęciu wszystkich kategorii wód dla potrzeb opracowania aktualizacji
programów działań i planów gospodarowania wodami”, IMGW, Kraków 2013 i MPHP
38
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Rysunek 2. Punkty zrzutów z przemysłu na obszarze dorzecza Odry
źródło: opracowanie własne na podstawie „Opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń
antropogenicznych w szczegółowym ujęciu wszystkich kategorii wód dla potrzeb opracowania aktualizacji
programów działań i planów gospodarowania wodami”, IMGW, Kraków 2013 i MPHP
39
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Rysunek 3. Punkty zrzutów ze stawów na obszarze dorzecza Odry
źródło: opracowanie własne na podstawie „Opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń
antropogenicznych w szczegółowym ujęciu wszystkich kategorii wód dla potrzeb opracowania aktualizacji
programów działań i planów gospodarowania wodami”, IMGW, Kraków 2013 i MPHP
40
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Potencjalnym zagrożeniem dla JCWP są również wody odciekowe z niezabezpieczonych
odpowiednio składowisk odpadów. Jednakże jedynie niewielka ich część nie posiada wystarczającego
zabezpieczenia przed przedostawaniem się odcieków do wód. Na obszarze dorzecza Odry
zidentyfikowano 687 składowisk komunalnych oraz 162 składowiska odpadów przemysłowych.
Odcieki ze składowisk odpadów, oprócz substancji biogennych, mogą być źródłem substancji
toksycznych dla organizmów wodnych.
Kolejną presją pochodzenia antropogenicznego są zrzuty wód pochodzących z odwodnienia kopalń
(55 punktów zrzutu) i zrzuty wód chłodniczych (140 punktów). Najwięcej punktów zrzutu wód
z odwodnienia kopalń zlokalizowanych jest w regionie wodnym Warty (41 punktów). W tym regionie
wodnym występuje również najwięcej punktów zrzutu wód chłodniczych (103 punkty).
Wody z odwadniania kopalń wnoszą do wód płynących znaczną ilość zawiesiny, powodują również
zwiększenie zasolenia. Zrzuty wód chłodniczych wprawdzie z reguły nie mają bezpośredniego wpływu
na jakość wód, jednak poprzez podwyższenie temperatury wpływają na zmniejszenie ilości tlenu
w wodzie i na przebieg szeregu procesów biochemicznych.
4.1.2. Rozproszone i obszarowe źródła zanieczyszczeń
Głównymi czynnikami sprawczymi rozproszonych i obszarowych źródeł zanieczyszczeń są:
rolnictwo,
ścieki pochodzące od ludności nie korzystającej z systemu kanalizacji sanitarnej,
depozycja atmosferyczna.
Rolnictwo jest jednym z głównych czynników sprawczych zanieczyszczeń ze źródeł obszarowych
na obszarze dorzecza Odry. Powierzchnia obszarów rolnych stanowi 60,4 % obszaru dorzecza
(rysunek 4)51
. Zanieczyszczenia pochodzące z powszechnie stosowanych nawozów (naturalnych
i mineralnych) oraz hodowli zwierząt dostają się do wód powierzchniowych poprzez spływ
powierzchniowy, erozję gleby, system melioracji szczegółowych i podstawowych oraz wymywanie
i są główną przyczyną nasilenia eutrofizacji wód powierzchniowych.
51
CORINE Land Cover 2006
41
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Rysunek 4. Obszary użytkowane rolniczo na obszarze dorzecza Odry
źródło: opracowanie własne na podstawie CORINE Land Cover 2006 oraz MPHP
42
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Kolejnym źródłem zanieczyszczeń obszarowych i rozproszonych są ścieki pochodzące od ludności nie
korzystającej z systemu kanalizacji zbiorczej. Dotyczy to głównie rozproszonej zabudowy wiejskiej
oraz rekreacyjnej położonej w zlewni bezpośredniej JCWP, ładunki zanieczyszczeń pochodzące
z tych źródeł nasilają głównie eutrofizację wód 52
. Źródłem azotu i fosforu organicznego jest także
depozycja atmosferyczna, prowadząca do zakwaszenia części wód powierzchniowych. Oba te rodzaje
presji występują na całym terytorium kraju.
4.1.3. Zmiany hydromorfologiczne
Główną przyczyną zmian hydromorfologii JCWP jest działalność człowieka służąca między innymi53
:
ochronie przeciwpowodziowej, w tym ochronie brzegów morskich
retencjonowaniu wód,
żegludze,
małej i dużej energetyce wodnej,
rolnictwu,
turystyce i rekreacji,
poborom kruszywa,
zagospodarowaniu dolin cieków i brzegów zbiorników (zabudowa komunalna i gospodarcza),
poborom wód (w szczególności na potrzeby gospodarki komunalnej, przemysłu, produkcji
energii elektrycznej, rolnictwa, hodowli ryb, górnictwa, żeglugi).
Do głównych zmian hydromorfologicznych należą:
zabudowa podłużna cieków polegająca głównie na zmianie profilu poprzecznego i podłużnego
cieków,
zabudowa brzegów jezior (zabudowa komunalna i gospodarcza),
umocnienie i zabudowa brzegów morskich pirsami, ostrogami, opaskami brzegowymi,
falochronami,
obwałowania,
zabudowa poprzeczna, obejmująca wszelkie budowle przegradzające koryto,
sztuczne zbiorniki wodne,
tory wodne,
melioracje.
Zabudowa podłużna cieków polegająca głównie na zmianie profilu poprzecznego i podłużnego rzeki,
powoduje zmiany struktury dna i brzegów, reżimu hydrologicznego oraz warunków fizykochemicznych,
co w rezultacie wywiera znaczący wpływ na stan wód płynących. Może spowodować przede
wszystkim pogorszenie warunków życia organizmów wodnych poprzez zmianę warunków
siedliskowych. W przypadku jednolitych części wód jeziornych, zmiany hydromorfologiczne tego typu
dotyczą głównie znaczących zmian w zakresie przekształcenia strefy brzegowej jezior, wynikających
z działalności rekreacyjnej i turystycznej. Wiąże się to z likwidacją nadbrzeżnej i wodnej roślinności,
umocnieniem brzegów, co skutkuje zmianą struktury brzegu jeziora, a co za tym idzie zmianą
warunków siedliskowych.
52
Opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń antropogenicznych w szczegółowym ujęciu wszystkich kategorii wód dla potrzeb opracowania aktualizacji programów działań i planów gospodarowania wodami, IMGW, Kraków 2013 53
Tamże
43
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Ubezpieczenie brzegów wód przejściowych i przybrzeżnych skutkuje zmianą struktury strefy pływów,
ekspozycji na fale oraz kierunku dominujących prądów, co powoduje zmiany warunków siedliskowych,
likwidację roślinności nadbrzeżnej i wodnej, zmiany w składzie gatunkowym. Z kolei budowa
falochronów, kierownic i pirsów wpływa na zmianę siły falowania, warunków fizykochemicznych
i w konsekwencji na zmianę warunków siedliskowych organizmów wodnych i od wody zależnych.
Obwałowania wprawdzie na ogół nie ingerują bezpośrednio w koryto cieku, jednak powodując
odcięcie części doliny cieku od naturalnych wezbrań i jednocześnie odcięcie zasilania cieku wodą
z obszaru zlewni, mogą być przyczyną zmiany poziomu wód gruntowych obszarów zalewowych.
Prowadzić to może do zaniku ekosystemów podmokłych, a co za tym idzie zmniejszenia stopnia
bioróżnorodności.
Zabudowa poprzeczna, obejmująca wszelkie budowle przegradzające koryto cieku (także na wypływie
z jezior przepływowych), zwłaszcza nie wyposażone w urządzenia typu przepławki, stanowi poważną
przeszkodę uniemożliwiającą migrację organizmów, w szczególności ryb. Powoduje też zmiany
reżimu hydrologicznego oraz warunków fizykochemicznych. Zmiany te przyczyniają się do modyfikacji
siedlisk oraz pogorszenia warunków bytowania organizmów wodnych (rysunek 5)
Sztuczne zbiorniki wodne na ciekach, oprócz negatywnego wpływu generowanego przez tworzące
je budowle poprzeczne, redukują lub modyfikują naturalne wezbrania powodziowe, ograniczają
naturalną zmienność przepływu poniżej zbiornika oraz trwale likwidują fragmenty doliny cieku
wraz z istniejącymi ekosystemami.
Pogłębianie torów wodnych skutkuje zmianą struktury dna i okresowym usuwaniem warstw osadów
dennych wraz z zasiedlającymi je organizmami. Prace pogłębiarskie wiążą się z wysokim ryzykiem
uruchomienia zdeponowanych w osadach dennych zanieczyszczeń, w tym metali ciężkich.
Melioracje, związane z prowadzeniem intensywnej gospodarki rolnej, prowadzą głównie do zmiany
poziomu wód gruntowych i zmiany retencji obszaru zlewni poprzez przyspieszone odprowadzenie wód
opadowych. Zmiany te prowadzą do zaniku obszarów podmokłych oraz przyspieszają proces
eutrofizacji poprzez zwiększenie odpływu substancji biogennych do wód powierzchniowych.
Na rysunku 5 przedstawiono lokalizację budowli poprzecznych na obszarze dorzecza Odry.
44
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Rysunek 5. Lokalizacja budowli poprzecznych na obszarze dorzecza Odry
źródło: opracowanie własne na podstawie „Opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń
antropogenicznych w szczegółowym ujęciu wszystkich kategorii wód dla potrzeb opracowania aktualizacji
programów działań i planów gospodarowania wodami”, IMGW, Kraków 2013 i MPHP
45
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Ponadto na obszarze dorzecza Odry zinwentaryzowano 1 608 ujęć wód powierzchniowych
zlokalizowanych na terenie 529 JCWP. Sumaryczna roczna wielkość poborów z tych ujęć wynosi
11 712 532 tys. m3. Na podstawie wielkości sumarycznych poborów wód na obszarach dorzeczy
stwierdzono, że na obszarze dorzecza Odry ujmuje się 5% wszystkich ujmowanych wód
powierzchniowych w Polsce54
. Pobory wód powierzchniowych wiążą się głównie z zmianami
morfologicznymi w postaci zabudowy podłużnej i poprzecznej w korycie cieków oraz modyfikacją
przepływu.
Tabela 8. Roczna wielkość poborów z ujęć wód powierzchniowych z podziałem na czynniki sprawcze
czynniki sprawcze pobór wody
[tys. m3/rok]
rolnictwo 105 490
gospodarka komunalna 161 239
przemysł 7 893 462
energetyka 1 319 113
hydroenergetyka 372 125
stawy rybne 1 338 613
kopalnie 0
żegluga 0
inne 522 490
suma 11 712 532
źródło: opracowanie własne na podstawie raportu „Opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń
antropogenicznych w szczegółowym ujęciu wszystkich kategorii wód dla potrzeb opracowania aktualizacji
programów działań i planów gospodarowania wodami”, IMGW, Kraków 2013
4.2. Ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych przez
jednolite części wód rzecznych
Ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych ma za zadanie zidentyfikowanie tych JCWP,
które z powodu występowania istotnych oddziaływań antropogenicznych mogą nie osiągnąć lub nie
utrzymać dobrego stanu. Zidentyfikowane JCWP rzeczne, w przypadku których ryzyko nieosiągnięcia
celów środowiskowych jest wysokie, wymagają wprowadzenia działań uzupełniających
zorientowanych na zredukowanie wskazanych presji. W związku z tym, by ocenić czy obecny poziom
presji może skutkować nieosiągnięciem celów środowiskowych, należy określić stopień oddziaływania
presji na wody. Podstawą oceny ryzyka była aktualna ocena stanu wód. Zależnie od charakteru presji
przyjmowano różne metody oceny ich wpływu na JCWP. Z powodu współwystępowania presji
w JCWP mogą być one zagrożone w związku z więcej niż jednym zidentyfikowanym oddziaływaniem
antropogenicznym.
Jak zobrazowano na rysunek 6- 60,4 % powierzchni obszaru dorzecza to tereny rolnicze. Jednakże
nie we wszystkich obszarach występowania rolnictwa wpływa ono na stan wód i możliwości
osiągniecia celów środowiskowych. Rolnictwo na obszarze dorzecza Odry nie we wszystkich
regionach jest na tyle intensywne, by uznać je za istotnie oddziałujące na stan środowiska, w tym
54
Opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń antropogenicznych w szczegółowym ujęciu wszystkich kategorii wód dla potrzeb opracowania aktualizacji programów działań i planów gospodarowania wodami, IMGW, Kraków 2013
46
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
wód. Obszary, na których rolnictwo wpływa znacząco na stan wód zidentyfikowane zostały w związku
z realizacją postanowień Dyrektywy Rady 91/676/EWG dotyczącej ochrony wód przed
zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego. W wyniku szczegółowych
analiz stanu wód oraz rolnictwa wyznaczone zostały zarówno wody wrażliwe na zanieczyszczenia
azotanami pochodzenia rolniczego oraz obszary szczególnie narażone na zanieczyszczenia
związkami azotu ze źródeł rolniczych (OSN). Uznano więc, że rolnictwo stanowi dominującą presję
w JCWP wskazanych w rozporządzeniach dyrektorów RZGW w sprawie określenia wód wrażliwych
na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszarów szczególnie narażonych,
z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód należy ograniczyć i tym samym wyznaczono
te JCWP jako zagrożone nie osiągnięciem celów środowiskowych.
Presja pochodząca ze źródeł komunalnych występuje na całym obszarze kraju. W związku z tym
Polska w ramach realizacji postanowień Dyrektywy Rady 91/271/EWG dotyczącej oczyszczania
ścieków komunalnych wyznaczona została jako obszar zagrożony eutrofizacją ze źródeł
komunalnych. Jednakże nie na wszystkie JCWP wpływ tej presji jest na tyle istotny, by był przyczyną
zagrożenia nieosiągnięciem celów środowiskowych. Wpływ presji komunalnej analizowany był
z uwzględnieniem zarówno źródeł punktowych, jak i rozproszonych. Podstawą oceny ryzyka
nieosiągnięcia celów środowiskowych dla presji komunalnej były wyniki monitoringu środowiska.
Za JCWP zagrożone nieosiągnięciem celów środowiskowych uznano te JCWP, których stan
ekologiczny oceniono poniżej dobrego i czynnikami determinującymi stan były przekroczenia stężeń
substancji biogennych (Nog, Pog, BZT5).
Dla JCWP, w których stwierdzono przekroczenia w zakresie substancji priorytetowych i innych
zanieczyszczeń, dla których zostały określone środowiskowe normy jakości, praktycznie nie było
możliwe jednoznaczne określenie źródła presji powodującej nieosiągnięcie dobrego stanu
chemicznego. W analizach przeprowadzonych dla poszczególnych regionów wodnych w Polsce
wykazano, że w większości przypadków można jedynie wskazać prawdopodobne źródła
zanieczyszczeń, co wynika z faktu, iż substancje te raz wprowadzone utrzymują się w środowisku
przez wiele lat, zanieczyszczając, zarówno wody powierzchniowe, ziemię i powietrze, a ustalenie ich
pierwotnego źródła jest praktycznie niemożliwe. Ponadto, tylko niewielka część tego typu
zanieczyszczeń w postaci metali ciężkich, np. z zakładów przemysłowych, dostarczana była do wód
ze ściekami lub spływami powierzchniowymi, a znaczna ich część dostawała się do środowiska
wodnego drogą depozycji atmosferycznej. Ze względu na stosowane obecnie urządzenia
zabezpieczające w większości zakładów przemysłowych, emisja substancji niebezpiecznych została
ograniczona, natomiast źródłem tych substancji jest prawdopodobnie nadal transport samochodowy
oraz indywidualne kotłownie i systemy grzewcze55
. W związku z tym nie ma w chwili obecnej
możliwości doboru odpowiednich działań naprawczych, ukierunkowanych na redukcję ww.
zanieczyszczeń. W myśl zasady przezorności oceniono więc te JCWP jako zagrożone
nieosiągnięciem celów środowiskowych. W celu identyfikacji źródła pochodzenia substancji
priorytetowych oraz innych substancji, dla których określono środowiskowe normy jakości wskazano
konieczność przeprowadzenia pogłębionej analizy presji w celu ustalenia przyczyn nieosiągnięcia
dobrego stanu wód.
Ponadto zgodnie z zasadą przezorności za zagrożone nieosiągnięciem celów środowiskowych
uznano także te JCWP, w których stwierdzono stan poniżej dobrego na podstawie przeniesienia
55
Sporządzenie wykazu wielkości emisji i stężeń substancji priorytetowych oraz innych zanieczyszczeń dla których zostały określone środowiskowe normy jakości w regionie wodnym, Pectore-Eco Sp. z o.o., Gliwice 2013
47
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
oceny. W związku z brakiem możliwości oceny wpływu występujących w ich zlewniach presji
na poszczególne elementy stanu, jako przyczynę zagrożenia wskazano nierozpoznane presje.
Weryfikacja oceny ryzyka dla tych JCWP zostanie wykonana po przeprowadzeniu monitoringu
badawczego.
Tabela 9. Liczba zagrożonych JCWP rzecznych z uwzględnieniem przyczyny zagrożenia w regionach
wodnych na obszarze dorzecza Odry
regiony wodne
region wodny
Górnej Odry
region wodny
Środkowej Odry
region wodny
Warty
region wodny Dolnej
Odry i Przymorza
Zachodniego
rolnictwo 0 40 103 35
gospodarka
komunalna 10 38 51 1
przekroczenia
substancji
priorytetowych
8 38 40 25
nierozpoznana
presja 25 339 229 111
suma 43 455 423 172
źródło: opracowanie własne
Przeprowadzona ocena stanu JCWP rzecznych w zakresie hydromorfologii wskazuje stan dobry
we wszystkich JCWP. Ocena oddziaływania presji hydromorfologicznej została wykonana zgodnie
z opisem w pkt 4.7 Wyznaczanie silnie zmienionych i sztucznych części wód powierzchniowych.
Wystąpienie znaczących zmian w hydromorfologii danej części wód, w wyniku sposobów użytkowania
wód wymienionych w art. 4.3 RDW, będących jedyną przyczyną nieosiągnięcia dobrego stanu
ekologicznego, jest bowiem podstawą wyznaczenia silnie zmienionej części wód.
Jednakże uznano, że presją hydromorfologiczną, mającą szczególny wpływ na stan wód rzecznych,
w tym przede wszystkim stan elementów biologicznych, jest zabudowa poprzeczna. Na podstawie
opracowania Ocena potrzeb i priorytetów udrożnienia ciągłości morfologicznej rzek w kontekście
osiągnięcia dobrego stanu i potencjału wód w Polsce 56
oraz Restytucja ryb wędrownych a drożność
polskich rzek 57
określone zostały cieki, dla których ciągłość morfologiczna jest warunkiem osiągnięcia
celów środowiskowych. Dla tych cieków niezbędne było uszczegółowienie celów środowiskowych
w zakresie hydromorfologii o wskazanie konieczności umożliwienia migracji organizmów wodnych.
W związku z powyższym jako zagrożone nieosiągnięciem celów środowiskowych ze względu
na presję hydromorfologiczną uznano JCWP istotne dla zachowania ciągłości morfologicznej,
na których występuje zabudowa poprzeczna, uniemożliwiająca migrację organizmów wodnych.
56
Błachuta i in., Ocena potrzeb i priorytetów udrożnienia ciągłości morfologicznej rzek w kontekście osiągnięcia dobrego stanu i potencjału wód w Polsce, 2010 57
Restytucja ryb wędrownych a drożność polskich rzek, WWF 2004
48
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Tabela 10. Zestawienie JCWP zagrożonych ze względu na presję hydromorfologiczną w podziale
na regiony wodne na obszarze dorzecza Odry
Region wodny
Liczba JCWP zagrożonych
ze względu na
hydromorfologię
region wodny Górnej Odry 1
region wodny Środkowej Odry 48
region wodny Warty 19
region wodny Dolnej Odry
i Przymorza Zachodniego 50
źródło: opracowanie własne na podstawie „Ocena potrzeb i priorytetów udrożnienia ciągłości morfologicznej rzek
w kontekście osiągnięcia dobrego stanu i potencjału wód w Polsce” oraz „Restytucja ryb wędrownych a drożność
polskich rzek”
Łącznie, na obszarze dorzecza Odry, wyznaczono 1 041 JCWP rzecznych zagrożonych
nieosiągnięciem celów środowiskowych.
Szczegółowe informacje na temat zidentyfikowanych presji, branych pod uwagę przy ocenie ryzyka
nieosiągnięcia celów środowiskowych przez JCWP, znajdują się w bazie danych aPGW (załącznik
nr 34).
Wyniki oceny ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych dla JCWP rzecznych na obszarze
dorzecza Odry przedstawiono na rysunku 6 oraz w załączniku 19 i 26.
49
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Rysunek 6. Ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych dla JCWP rzecznych na obszarze
dorzecza Odry
źródło: opracowanie własne na podstawie MPHP
50
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
4.3. Ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych przez
jednolite części wód jeziornych
Głównym czynnikiem sprawczym punktowych źródeł zanieczyszczeń jest ładunek zanieczyszczeń
pochodzący ze zrzutów ścieków komunalnych. Jednak dominują tu nie bezpośrednie zrzuty do jezior,
a ładunki pochodzące z zanieczyszczeń powstających w zlewni całkowitej i wprowadzanych do jezior,
przede wszystkim, przez dopływy oraz, rzadziej, w zlewni bezpośredniej jezior. Substancje biogenne,
pochodzące z gospodarki komunalnej, nasilają głównie ich eutrofizację.
Jednak najistotniejszym czynnikiem oddziaływującym na jakość jednolitych części wód jeziornych
są zanieczyszczenia pochodzące ze spływów obszarowych z terenów użytkowanych rolniczo. Ładunki
azotu i fosforu z terenów rolniczych (grunty orne, pastwiska, obszary intensywnej hodowli) oraz
z rozproszonej zabudowy wiejskiej oraz rekreacyjnej (położonej w zlewni bezpośredniej jezior) nasilają
eutrofizację wód jezior. W przypadku niektórych jezior ładunek biogenów pochodzących z depozycji
atmosferycznej oraz z terenów leśnych może mieć też istotny udział w całkowitym ładunku
powstającym w zlewni jeziora.
Ze względu na fakt, że wpływu presji obszarowych i punktowych nie da się rozdzielić, gdyż oddziałują
one na ekosystemy wód jezior synergicznie, możliwe jest jedynie określenie typu presji, która
ma największy udział w dostarczaniu ładunku do wód JCWP jeziornych. W porównaniu
do obszarowych źródeł zanieczyszczeń i ich wpływu na stan wód oddziaływanie punktowych źródeł
na JCWP jeziorne jest mniejsze.
Ze względu na szacunkowy charakter oceny nasilenia zidentyfikowanych presji, oceny ryzyka
nieosiągnięcia celów środowiskowych dokonano przede wszystkim na podstawie aktualnych wyników
monitoringowych badań jezior, o ile były dostępne. Przyjęto, że części wód zaliczone do stanu bardzo
dobrego i dobrego na podstawie badań monitoringowych traktowane są jako niezagrożone tym
ryzykiem, a jeziora reprezentujące stan gorszy niż dobry należą do zagrożonych. W przypadku jezior,
dla których brak było danych monitoringowych, ocenę ryzyka niespełnienia celów środowiskowych
przeprowadzono na podstawie analizy presji. W tym celu określono tzw. progi presji znaczącej
w odniesieniu do ładunków azotu i fosforu powstających w zlewni całkowitej każdego jeziora.
Wyznaczono je na podstawie analizy związku pomiędzy stanem jezior monitorowanych i nasileniem
presji oddziałującej na te jeziora. Innymi słowy, zidentyfikowanie tego związku umożliwiło określenie
ryzyka nieosiągnięcia celu środowiskowego przez jeziora, dla których nie prowadzono monitoringu
i nie były dostępne dane na temat stanu ich wód, natomiast dostępne były dane o oddziałujących
na nie presjach. Jako zagrożone zostały wskazane te niemonitorowane jeziora, dla których
przekroczenie specyficznego dla typu progu presji znaczącej nastąpiło dla obu tych parametrów
(ładunków P i N) lub któregokolwiek z nich 58
.
Zidentyfikowane na obszarze dorzecza Odry znaczące presje hydromorfologiczne JCWP jeziornych,
nie stanowiły podstawy do uznania JCWP jako zagrożonej nieosiągnięciem celów środowiskowych.
Wystąpienie znaczących zmian w hydromorfologii danej części wód w wyniku sposobów użytkowania
wód wymienionych w art. 4.3 RDW, będących jedyną przyczyną nieosiągnięcia dobrego stanu
ekologicznego, są bowiem podstawą wyznaczenia SZCW, co zostało dokładniej opisane w pkt 4.7
Wyznaczanie silnie zmienionych i sztucznych części wód powierzchniowych.
58
Metodyka opracowania aktualizacji Programu wodno - środowiskowego kraju, Mott MacDonald, Warszawa 2014
51
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Na obszarze dorzecza nie zidentyfikowano JCWP jeziornych wymagających ograniczenia presji
hydromorfologicznej.
Łącznie, na obszarze dorzecza Odry wyznaczono 315 JCWP jeziornych zagrożonych nieosiągnięciem
celów środowiskowych.
Wyniki oceny ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych dla JCWP jeziornych na obszarze
dorzecza Odry przedstawiono w załączniku 19 i 26 oraz na rysunku 7.
52
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Rysunek 7. Ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych dla JCWP jeziornych na obszarze
dorzecza Odry
źródło: opracowanie własne na podstawie MPHP
53
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
4.4. Ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych przez
jednolite części wód przejściowych i przybrzeżnych
W celu dokonania oceny wpływu presji na JCWP przejściowe i przybrzeżne w pierwszej kolejności
zidentyfikowano ich występowanie w poszczególnych JCWP z uwzględnieniem podziału na rodzaje
oddziaływań.
Zanieczyszczenia pochodzące z punktowych źródeł zanieczyszczeń, głównie z oczyszczalni ścieków,
w postaci związków azotu i fosforu, nasilają eutrofizację szczególnie w przypadku wód przejściowych.
Znamienne jest, że do JCWP przejściowych i przybrzeżnych niewiele zanieczyszczeń dostaje się
bezpośrednio z punktowych zrzutów do tych wód, natomiast zanieczyszczenia z tych źródeł dostają
się w znacznej ilości z wodami rzek, do których są wprowadzane ścieki.
W obszarze zlewni, które mogą mieć wpływ na jednolite części wód przejściowych i przybrzeżnych,
zidentyfikowano również składowiska odpadów komunalnych. Odcieki z niezabezpieczonych
składowisk odpadów mogą spowodować zwiększenie ilości substancji toksycznych, substancji
biogennych i związków organicznych i przedostawać się, z wodami rzek, do JCWP przejściowych
i przybrzeżnych.
Tabela 11. Zidentyfikowane punktowe źródła zanieczyszczeń zlokalizowane na obszarze zlewni
i oddziaływujące na wody przejściowe i przybrzeżne na obszarze dorzecza Odry
nazwa JCWP zidentyfikowane punktowe źródła
zanieczyszczeń
JCWP przejściowe
Ujście Dziwny składowiska odpadów komunalnych
Ujście Świny składowiska odpadów komunalnych
Zalew Szczeciński
oczyszczalnie ścieków i powiązana z nimi
dostawa zawiesiny oraz azotu ogólnego i fosforu
ogólnego, składowiska odpadów komunalnych i
przemysłowych
Zalew Kamieński
oczyszczalnie ścieków i powiązana z nimi
dostawa zawiesiny oraz azotu ogólnego i fosforu
ogólnego
JCWP przybrzeżne
Rowy – Jarosławiec Zachód składowiska odpadów komunalnych
Dziwna – Świna zanieczyszczenia pochodzenia rolniczego,
depozycja
źródło: opracowanie własne na podstawie raportu „Opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń
antropogenicznych w szczegółowym ujęciu wszystkich kategorii wód dla potrzeb opracowania aktualizacji
programów działań i planów gospodarowania wodami”, IMGW, Kraków 2013
59
Szczegółowe wymagania, ograniczenia i priorytety dla potrzeb wdrażania planu gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy w Polsce. Region wodny Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego, MGGP, Kraków 2010
55
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Tabela 13. Depozycja atmosferyczna azotu ogólnego i fosforu ogólnego na teren gmin leżących
w bezpośrednim sąsiedztwie wód przejściowych i przybrzeżnych na obszarze dorzecza Odry.
lp. nazwa JCWP azot ogólny
[kgN/ha]
fosfor ogólny
[kgP/ha]
wody przejściowe
1 Ujście Dziwny 9,30-11,57 0,435-0,589
2 Ujście Świny 9,30-11,57 0,435-0,589
3 Zalew Szczeciński 9,30-11,57 0,435-0,589
4 Zalew Kamieński 9,30-11,57 0,435-0,589
wody przybrzeżne
5 Rowy – Jarosławiec Zachód 9,30-11,57 0,435-0,589
6 Sarbinowo – Dziwna 9,30-11,57 0,435-0,589
7 Jarosławiec – Sarbinowo 11,57-13,48 0,435-0,589
8 Dziwna – Świna 9,30-11,57 0,435-0,589
źródło: „Opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń antropogenicznych w szczegółowym ujęciu
wszystkich kategorii wód dla potrzeb opracowania aktualizacji programów działań i planów gospodarowania
wodami”, IMGW, Kraków 2013
Do głównych zmian hydromorfologicznych należy zabudowa brzegów pirsami, ostrogami, opaskami
brzegowymi, umocnieniami nabrzeży, falochronami oraz zasilanie brzegu, naruszanie dna
spowodowane utrzymaniem i pogłębianiem torów wodnych, kotwiczeniem i bagrowaniem.
Na obszarze dorzecza Odry występują też historyczne działania antropogeniczne, które spowodowały
istotną zmianę w strukturze hydrodynamiki.
Charakterystyczne dla wód przejściowych i przybrzeżnych na obszarze dorzecza Odry są presje
hydromorfologiczne związane z funkcjonowaniem dużych portów morskich. Są to głównie tory wodne
pogłębiane w celu utrzymania żeglowności, zasilane i umacniane brzegi, między innymi: pirsami,
nabrzeżami, falochronami. Zmiany te największy wpływ mają na JCWP Zalew Szczeciński oraz
Sorbinowo - Dziwna.
56
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Tabela 14. Zidentyfikowane zmiany hydromorfologiczne wód przejściowych i przybrzeżnych
na obszarze dorzecza Odry
nazwa JCWP zidentyfikowane zmiany hydromorfologiczne
źródło: opracowanie własne na podstawie raportu „Opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń
antropogenicznych w szczegółowym ujęciu wszystkich kategorii wód dla potrzeb opracowania aktualizacji
programów działań i planów gospodarowania wodami”, IMGW, Kraków 2013
Na obszarze dorzecza Odry w JCWP przejściowych i przybrzeżnych zidentyfikowano również presje
związane z funkcjonowaniem kąpielisk. Największa liczba kąpielisk znajduje się w rejonie Zatoki
Pomorskiej, Koszalina, Kołobrzegu i Ustki.
Jako presję na JCWP przejściowe Zalew Szczeciński zidentyfikowano także zarybianie i hodowlę
ryb60
.
Po zidentyfikowaniu występowania presji w poszczególnych JCWP, z uwzględnieniem podziału
na rodzaje oddziaływań, dokonano oceny ich wpływu na wody przejściowe i przybrzeżne przy pomocy
czterostopniowej skali gdzie: 0 oznacza brak wpływu, 1 – wpływ słaby, 2 – wpływ znaczący, 3 – wpływ
bardzo silny61
. Za presje o znaczeniu istotnym dla JCWP uznano presje o znaczącym (ocena - 2)
i bardzo silnym wpływie (ocena - 3).
Podsumowanie przeprowadzonej oceny przedstawia tabela 15.
60
Opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń antropogenicznych w szczegółowym ujęciu wszystkich kategorii wód dla potrzeb opracowania aktualizacji programów działań i planów gospodarowania wodami, IMGW, Kraków 2013 61
Tamże
57
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Tabela 15. Zidentyfikowane presje o istotnym znaczeniu dla wód przejściowych i przybrzeżnych
na obszarze dorzecza Odry
nazwa JCWP zidentyfikowane presje o istotnym znaczeniu
dla wód przejściowych i przybrzeżnych
JCWP przejściowe
Ujście Dziwny zabudowa brzegu falochronami i nabrzeżami
Rowy – Jarosławiec Zachód nie występują presje o istotnym znaczeniu
Sarbinowo – Dziwna nie występują presje o istotnym znaczeniu
Jarosławiec – Sarbinowo zabudowa brzegu ostrogami
Dziwna – Świna nie występują presje o istotnym znaczeniu
źródło: opracowanie własne na podstawie raportu „Opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń
antropogenicznych w szczegółowym ujęciu wszystkich kategorii wód dla potrzeb opracowania aktualizacji
programów działań i planów gospodarowania wodami”, IMGW, Kraków 2013
Zgodnie z przyjętą metodyką 62
ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych przez JCWP
przejściowe i przybrzeżne została przeprowadzona w następujących krokach:
zidentyfikowano status JCWP przejściowych i przybrzeżnych. Na obszarze dorzecza Odry
wyznaczono 3 SZCW przejściowe nie wyznaczono natomiast sztucznych części wód.
przeprowadzono ocenę stanu na podstawie danych najbliższych roku 2013 (w zakresie
parametrów biologicznych oraz fizykochemicznych i chemicznych) naturalnych części wód
przejściowych i przybrzeżnych;
przeprowadzono ocenę potencjału na podstawie danych najbliższych roku 2013 (w zakresie
parametrów biologicznych oraz fizykochemicznych i chemicznych) silnie zmienionych części
wód przejściowych i przybrzeżnych;
ustalono przyczynę wyniku oceny stanu/potencjału ekologicznego jako poniżej dobrego
głównie ze względu na elementy biologiczne.
Ocenę ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych prowadzono w oparciu o najbardziej aktualne
dane dotyczące stanu wód. Jednolite części wód przejściowych lub przybrzeżnych, dla których
w wyniku przeprowadzonej oceny stan/potencjał ekologiczny oceniono jako poniżej dobrego zostały
uznane za zagrożone nieosiągnięciem celów środowiskowych.
Na podstawie badań przeprowadzonych w roku 2013 nie stwierdzono istotnych zmian w ocenie oraz
radykalnej poprawy jakości wód w porównaniu z oceną za poprzednie lata. Ocena stanu
62
Metodyka określająca procedury identyfikacji presji i oceny wpływów/oddziaływań oraz ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych w odniesieniu do wszystkich kategorii wód powierzchniowych [w] Opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń antropogenicznych w szczegółowym ujęciu wszystkich kategorii wód dla potrzeb opracowania aktualizacji programów działań i planów gospodarowania wodami, IMGW, Kraków 2013
58
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
ekologicznego i ogólnego w roku 2013 potwierdziła zły stan wszystkich monitorowanych JCWP
przejściowych i przybrzeżnych stwierdzony na podstawie badań monitoringowych z lat 2010 - 2012.
W związku z powyższym, na obszarze dorzecza Odry wszystkie JCWP przejściowe i przybrzeżne
oceniono jako zagrożone nieosiągnięciem celów środowiskowych. Wyniki oceny ryzyka nieosiągnięcia
celów środowiskowych przez JCWP przejściowe i przybrzeżne na obszarze dorzecza Odry
przedstawiono w załączniku nr 19 i 26 oraz na rysunku 8.
59
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Rysunek 8. Ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych dla JCWP przejściowe i przybrzeżne
na obszarze dorzecza Odry
źródło: opracowanie własne na podstawie MPHP
60
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
4.5. Identyfikacja presji i wpływów antropogenicznych na jednolite
części wód podziemnych
W ramach identyfikacji znaczących oddziaływań antropogenicznych, mających wpływ na stan JCWPd,
przeanalizowano wszystkie presje i podzielono je na następujące kategorie ze względu na czynniki
sprawcze:
punktowe źródła zanieczyszczeń,
rozproszone i obszarowe źródła zanieczyszczeń,
pobory wód na różne cele.
Wszystkie presje wymienione powyżej oddziałują na wody podziemne w różnym stopniu,
a ich oddziaływania mogą się kumulować i negatywnie wpływać na jakość wód oraz stan
ekosystemów zależnych od wód. W trakcie analizy presji wzięto pod uwagę przede wszystkim
ich wpływ na stan ilościowy i chemiczny na wody podziemne w poszczególnych JCWPd.
4.5.1. Punktowe źródła zanieczyszczeń
Głównymi czynnikami sprawczymi punktowych źródeł zanieczyszczeń są:
składowiska odpadów przemysłowych,
składowiska odpadów komunalnych,
gospodarka komunalna (zrzut ścieków bytowych),
przemysł (zrzut ścieków przemysłowych), w tym przemysł rafineryjny oraz emisja pyłów
i gazów.
Dane dotyczące lokalizacji i oddziaływania poszczególnych punktowych źródeł zanieczyszczeń
zostały zaczerpnięte z takich materiałów jak Antropopresja (Mapa geośrodowiskowa Polski w skali
1:50000 63
, wprowadzenie nowych treści wybranych warstw informacyjnych, PIG-PIB, 2012 r.), wyniki
ankiet rozsyłanych do organów administracji samorządowej (w ramach realizacji aPWŚK i aPGW),
wyniki monitoringu PSH oraz danych na temat presji w regionach uzyskanych z RZGW64
.
Punktowe źródła zanieczyszczeń analizowano głównie pod kątem ich wpływu na stan chemiczny
JCWPd. W większości przypadków, ze względu na małą powierzchnię obiektów punktowych
i związaną z nimi emisję zanieczyszczeń w stosunku do powierzchni JCWPd, nie uznano ich
za istotny czynnik sprawczy pogarszania się stanu chemicznego części wód podziemnych.
Szczegółowo analizowano rozmieszczenie i potencjalne oddziaływanie punktowych ognisk
zanieczyszczeń na obszarach gdzie główny użytkowy poziom wodonośny posiada izolacje typu „a”
(poziom wodonośny na głębokości od 0 do 15 m) oraz w strefach gdzie w opracowaniu na temat
wrażliwości wód podziemnych Polski na zanieczyszczenie65
wykazano wrażliwość wysoką lub bardzo
wysoką. Skutkiem zanieczyszczenia wód podziemnych, zwłaszcza w rejonach silnie zurbanizowanych
i wykorzystywanych gospodarczo, jest ich słaby stan chemiczny objawiający się głównie niską
wartością pH (spowodowane m. in. zrzutem kwaśnych wód kopalnianych), obecnością lekkich
węglowodorów, lokalnie występującymi podwyższonymi stężeniami metali ciężkich oraz zmianą typu
63
Antropopresja (Mapa geośrodowiskowa Polski w skali 1:50000, etap V lata 2008-2011 (kontynuacja i aktualizacja), część II – aktualizacja Mapy geośrodowiskowej Polski 64
Charakterystyka wód podziemnych zgodnie z zapisami załącznika II.2 Ramowej Dyrektywy Wodnej (RDW)[w] Opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń antropogenicznych w szczegółowym ujęciu wszystkich kategorii wód dla potrzeb opracowania aktualizacji programów działań i planów gospodarowania wodami – wody podziemne, IMGW, Kraków 2013 65
Duda R., Witczak S., Żurek A, 2011 [Rysunek wrażliwości wód podziemnych Polski na zanieczyszczenie 1:500000]
61
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
chemicznego wód, które przejawia się w podwyższonych stężeniach jonów: sodowych, potasowych,
chlorkowych, azotanowych i siarczanowych66
.
Rozmieszczenie składowisk przemysłowych i komunalnych na JCWPd w granicach obszaru dorzecza
Odry przedstawiono na rysunku 9.
66
Charakterystyka wód podziemnych zgodnie z zapisami załącznika II.2 Ramowej Dyrektywy Wodnej (RDW)[w] Opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń antropogenicznych w szczegółowym ujęciu wszystkich kategorii wód dla potrzeb opracowania aktualizacji programów działań i planów gospodarowania wodami – wody podziemne, IMGW, Kraków 2013
62
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Rysunek 9. Rozmieszczenie składowisk przemysłowych i komunalnych na JCWPd na obszarze
dorzecza Odry
źródło: opracowanie własne na podstawie raportu „Opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń
antropogenicznych w szczegółowym ujęciu wszystkich kategorii wód dla potrzeb opracowania aktualizacji
programów działań i planów gospodarowania wodami”, IMGW, Kraków 2013 i MPHP
63
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
4.5.2. Rozproszone źródła zanieczyszczeń/presji
Głównymi czynnikami sprawczymi rozproszonych i obszarowych źródeł zanieczyszczeń są:
rolnictwo (zwłaszcza zanieczyszczenia azotanami i fosforami pochodzenia rolniczego),
depozycja zanieczyszczeń chemicznych z atmosfery,
górnictwo (odwodnienie wyrobisk i odwodnienia wgłębne),
melioracje,
obszary bezpośrednio zagrożone powodzią,
aglomeracje miejsko-przemysłowe.
Rozproszone i obszarowe źródła zanieczyszczeń analizowano zarówno pod kątem ich wpływu na stan
chemiczny jak i ilościowy w poszczególnych JCWPd. Znaczący wpływ na stan ilościowy mają przede
wszystkim melioracje, odwodnienia górnicze (kopalnie i odkrywki) występujące głównie w regionie
Warty oraz aglomeracje miejsko - przemysłowe, co przejawia się obniżeniem zwierciadła wód
podziemnych, zarówno w użytkowym, jak i pierwszym poziomie wodonośnym (leje depresji).
Znaczące obniżenia zwierciadła wód podziemnych (swobodnego lub napiętego) mogą spowodować67
:
zmiany w ekosystemach zależnych od wód podziemnych,
ingresje/ascencję wód słonych i innych powodujących zanieczyszczenie wód podziemnych,
utrudnienia w eksploatacji ujęć wód podziemnych stanowiących źródło zaopatrzenia ludności
w wodę do spożycia.
Na stan chemiczny negatywnie wpływają przede wszystkim zanieczyszczenia azotanami pochodzenia
rolniczego oraz zanieczyszczenia przedostające się do wód podziemnych z atmosfery
wraz z opadami. Zwłaszcza na terenach intensywnie wykorzystywanych rolniczo można
zaobserwować zanieczyszczenie wód podziemnych związkami azotu i fosforu. Podobnie jak
w przypadku punktowych źródeł zanieczyszczeń skutkiem zanieczyszczenia wód podziemnych
zanieczyszczeniami pochodzącymi z obszarowych źródeł, zwłaszcza w rejonach silnie
zurbanizowanych i wykorzystywanych gospodarczo, jest ich słaby stan chemiczny.
4.5.3. Pobory wody
Intensywna eksploatacja wód podziemnych stanowi kolejne zagrożenie dla stanu ilościowego
jednolitych części wód podziemnych na obszarze dorzecza Odry. Sumaryczna ilość wody
eksploatowanej w skali całego obszaru dorzecza to 1 229 118 tys. m3/rok (pobór rejestrowany w roku
2011), przy czym prawie połowa związana jest z odwadnianiem kopalń.
67
Charakterystyka wód podziemnych zgodnie z zapisami załącznika II.2 Ramowej Dyrektywy Wodnej (RDW)[w] Opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń antropogenicznych w szczegółowym ujęciu wszystkich kategorii wód dla potrzeb opracowania aktualizacji programów działań i planów gospodarowania wodami – wody podziemne, IMGW, Kraków 2013
64
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Tabela 16. Roczna wielkość poborów z ujęć wód podziemnych z podziałem na czynniki sprawcze
czynniki sprawcze pobór wody [tys. m3/rok] udział procentowy
zaopatrzenie ludności w wodę,
przemysł i inne czynniki
sprawcze
691 281 51,6
z odwodnień kopalnianych 647 054 48,4
suma 1 338 335 100,0
źródło: opracowanie własne na podstawie Zadanie 25: Charakterystyka wód podziemnych zgodnie
z postanowieniami zał. II.2 RDW, PIG-PIB, 2013
Na obszarach JCWPd zlokalizowanych w obszarach związanych z występowaniem kopalin
odnotowuje się znacząco większy pobór wód podziemnych, który związany jest z odwadnianiem
kopalń. Jest to główna presja w stosunku do innych czynników sprawczych. Niekiedy udział
wskazanej presji stanowi 90%. Wobec powyższych faktów odwodnienia górnicze należy uznać
za jedną z głównych presji na obszarze dorzecza Odry.
Tabela 17. Zestawienie JCWPd, na obszarze których pobór wód podziemnych związany
z odwodnieniem kopalni przewyższa nad poborem związanym z innymi czynnikami sprawczymi
nr
JCWPd
pobór wody związany z pozostałymi
czynnikami sprawczymi
pobór wody związany z odwadnianiem
kopalni
tys. m3/rok % tys. m
3/rok %
62 16 633 14,1 101 600 85,9
77 10 339 36,5 18 000 63,5
83 15 739 6,0 244 000 94,0
105 652 8,2 7 293 91,8
127 15 918 44,3 20 000 55,7
129 7 612 12,1 55 350 81,9
143 5 249 17,4 24 857 82,6
155 800 16,3 4 118 83,7
źródło: opracowanie własne na podstawie Zadanie 25: Charakterystyka wód podziemnych zgodnie
z postanowieniami zał. II.2 RDW, PIG-PIB, 2013
Kolejnym istotnym problemem jest przeszacowanie zasobów wód podziemnych. W skali całego
obszaru dorzecza nie odgrywa tak dużej roli jak lokalnie, w poszczególnych JCWPd. Najczęściej
wykorzystanie zasobów wód podziemnych nie przekracza 20% zasobów danego JCWPd a średnia
wartość wynosi 27%. Zdecydowanie pobory przekraczają oszacowane zasoby na terenach
o intensywnej eksploatacji górniczej związanej z węglem kamiennym i brunatnym. Wysoką wartością
stopnia zczerpania zasobów charakteryzuje się również JCWPd nr 1 co wynika z dużej presji
eksploatacji na potrzeby mieszkańców i turystów przy niewielkiej ilości zasobów.
65
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Rysunek 10. Stopień wykorzystania zasobów wód podziemnych na obszarze dorzecza Odry,
z podziałem na JCWPd
źródło: opracowanie własne na podstawie Zadanie 25: Charakterystyka wód podziemnych zgodnie
z postanowieniami zał. II.2 RDW, PIG-PIB, 2013
66
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Głównymi czynnikami sprawczymi pojawiania się słabego stanu ilościowego są:
• odwodnienia (m. in. wyrobisk kopalnianych),
• ujęcia wód na cele komunalne,
• ujęcia wód na cele przemysłowe,
• aglomeracje miejsko-przemysłowe.
W przypadku skoncentrowanej i intensywnej eksploatacji ujęć wód podziemnych oraz odwodnień
górniczych może dojść do trwałego i stabilnego w czasie, regionalnego obniżenia zwierciadła wód
podziemnych (leje depresji). Najbardziej rozległe tego typu zjawiska mają miejsce na obszarze
intensywnej eksploatacji węgla kamiennego, brunatnego i złóż miedzi. Ujęcia wód podziemnych
na cele komunalne i przemysłowe generują leje depresji o zdecydowanie mniejszym zasięgu.
Znaczące obniżenia zwierciadła wód podziemnych (swobodnego lub napiętego) mogą spowodować
natomiast 68
:
zmiany w ekosystemach zależnych od wód podziemnych,
ingresję/ascencję wód słonych, słonawych i zmineralizowanych powodując zanieczyszczenie
wód podziemnych,
i innych powodujących zanieczyszczenie wód podziemnych,
utrudnienia w eksploatacji ujęć wód podziemnych stanowiących źródło zaopatrzenia ludności
w wodę do spożycia.
4.6. Ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych przez
jednolite części wód podziemnych
Podczas oceny ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych wzięto pod uwagę praktycznie wszystkie
elementy mające znaczenie dla oceny stanu wód podziemnych, zarówno ilościowego,
jak i chemicznego.
Pierwszym krokiem było przeanalizowanie występujących presji antropogenicznych, ich identyfikacja
i ocena wpływu na stan ilościowy i chemiczny jednolitych części wód podziemnych. Elementem
decydującym o wielkość zagrożenia wód podziemnych zanieczyszczeniem był, przede wszystkim,
sposób użytkowania terenu i rozmieszczenie źródeł zanieczyszczeń. W kolejnym etapie
przeanalizowano warunki hydrogeologiczne w poszczególnych JCWPd ze względu na naturalną
odporność systemu hydrogeologicznego przed zanieczyszczeniami. W tym przypadku zagrożenie
wód podziemnych zanieczyszczeniami pochodzenia antropogenicznego zależy m. in. od głębokości
występowania warstw wodonośnych, stopnia izolacji od powierzchni terenu (np. przez utwory słabo
przepuszczalne). W następnym, ostatnim etapie oceny porównano wcześniej uzyskane dane
z wynikami monitoringu wód podziemnych w JCWPd, które stanowiły wskaźnik wpływu presji na stan
wód podziemnych. Na tym etapie wykorzystano, zarówno wyniki monitoringu stanu ilościowego,
jak i wyniki monitoringu stanu chemicznego.
Na podstawie przeprowadzonych analiz stwierdzono, że w największym stopniu zagrożone są wody
gruntowe, których zwierciadło występuje na głębokości mniejszej niż 5 m znajdujące się w obrębie
aglomeracji miejsko-przemysłowych oraz terenów rolniczych intensywnie użytkowanych. Jednak
68
Charakterystyka wód podziemnych zgodnie z zapisami załącznika II.2 Ramowej Dyrektywy Wodnej (RDW) [w] Opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń antropogenicznych w szczegółowym ujęciu wszystkich kategorii wód dla potrzeb opracowania aktualizacji programów działań i planów gospodarowania wodami – wody podziemne, IMGW, Kraków 2013
67
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
to intensywna działalność górnicza miała największy wpływ na ocenę wybranych JCWPd jako
zagrożonych nieosiągnięciem celów środowiskowych69
.
Na obszarze dorzecza Odry wyznaczono 17 JCWPd zagrożonych nieosiągnięciem celów
środowiskowych.
Wyniki analizy ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych przez JCWPd na obszarze dorzecza
Odry zamieszczono w załączniku 19 i 26 oraz na rysunku 11.
69
Charakterystyka wód podziemnych zgodnie z zapisami załącznika II.2 Ramowej Dyrektywy Wodnej (RDW) [w] Opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń antropogenicznych w szczegółowym ujęciu wszystkich kategorii wód dla potrzeb opracowania aktualizacji programów działań i planów gospodarowania wodami – wody podziemne, IMGW, Kraków 2013
68
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Rysunek 11. Ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych dla JCWPd na obszarze dorzecza
Odry
źródło: opracowanie własne na podstawie raportu „Opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń
antropogenicznych w szczegółowym ujęciu wszystkich kategorii wód dla potrzeb opracowania aktualizacji
programów działań i planów gospodarowania wodami”, IMGW, Kraków 2013 i MPHP
69
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
4.7. Wyznaczanie silnie zmienionych i sztucznych części wód
powierzchniowych
Pojęcia silnie zmienionych i sztucznych części wód zostały wprowadzone przez Ramową Dyrektywę
Wodną (RDW) i zgodnie z jej art. 2 ust. 8 i art. 2 ust. 9 silnie zmieniona część wód oznacza jednolitą
część wód powierzchniowych, której charakter został znacznie zmieniony na skutek fizycznego
oddziaływania człowieka zaś sztuczna część wód oznacza jednolitą część wód powstałą w wyniku
działalności człowieka.
Zakwalifikowanie do wód silnie zmienionych lub sztucznych części wód, zgodnie z art. 4.3 RDW,
jest możliwe jeżeli:
a) zmiany charakterystyk hydromorfologicznych tej części wód, które byłyby konieczne
dla osiągnięcia dobrego stanu ekologicznego, mogłyby wywrzeć znaczący niekorzystny wpływ na:
środowisko w szerszym znaczeniu;
żeglugę, włączając urządzenia portowe, lub rekreację;
działalność, do której celów woda jest magazynowana, takie jak zaopatrzenie w wodę
inną jednakowo ważną działalność człowieka związaną ze zrównoważonym rozwojem;
b) korzystne cele, do których się dąży za pomocą charakterystyki sztucznej lub silnie zmienionej
części wód, nie mogą ze względu na możliwości techniczne lub nieproporcjonalne koszty, być
racjonalnie osiągnięte za pomocą innych środków, które stanowią opcję znacznie korzystniejszą
środowiskowo.
Powyższe postanowienia określają podstawowe kryteria wyznaczania silnie zmienionych oraz
sztucznych części wód i są podstawą przeprowadzenia testów prowadzących do ostatecznego ich
wyznaczenia poprzez zbadanie możliwości zastosowania działań restytucyjnych (test działań
restytucyjnych) oraz poprzez zbadanie możliwości uzyskania podobnych korzyści płynących
z użytkowania zmienionych antropogenicznie części wód przy zastosowaniu innych sposobów (test
alternatyw funkcjonalnych).
Wyznaczenie jednolitej części wód powierzchniowych jako sztucznej lub silnie zmienionej wymaga
szczegółowego uzasadnienia w planie gospodarowania wodami na obszarze dorzecza i podlega
weryfikacji co 6 lat70
.
Po raz pierwszy silnie zmienione i sztuczne części wód zostały wyznaczone w Polsce w 2007 r.
W I cyklu planistycznym na potrzeby wyznaczania SZCW i SCW rzek powstały 2 metodyki:
Weryfikacja wskaźników dla przeprowadzenia oceny stanu ilościowego
i hydromorfologicznego jednolitych części wód powierzchniowych wraz ze zmianą ich wartości
progowych dla uściślenia wstępnego wyznaczenia silnie zmienionych części wód;
Uszczegółowienie metodyki w zakresie ostatecznego wyznaczania silnie zmienionych
i sztucznych części wód w Polsce.
70
Dyrektywa 2000/60/We Parlamentu Europejskiego I Rady ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej z dnia 23 października 2000 r. (Dz. U.UE L z dnia 22 grudnia 2000 r.)
70
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
W I cyklu planistycznym nie została opracowana metodyka wyznaczania SZCW i SCW jezior oraz wód
przejściowych i przybrzeżnych. W związku z tym kwalifikacja została dokonana całkowicie metodą
ekspercką, co skutkowało brakiem spójności pomiędzy wynikami analiz przeprowadzonych
w poszczególnych RZGW.
W wyniku przeprowadzonych prac, na obszarze dorzecza Odry w I cyklu planistycznym, jako silnie
zmienione części wód zostało wyznaczonych:
594 jednolite części wód rzek,
2 jednolite części wód przybrzeżnych,
3 jednolite części wód przejściowych,
34 jednolitych części wód jezior.
Natomiast jako sztuczne części wód wyznaczono:
60 jednolitych części wód rzek.
Na potrzeby aktualizacji Planu gospodarowania wodami na lata 2015 - 2021, w latach 2012 - 2013
dokonano weryfikacji wyznaczania SZCW i SCW. Nadal obowiązuje metodyka wyznaczania SZCW
i SCW rzek, która powstała w I cyklu planistycznym. Weryfikacja wyznaczania SZCW i SCW
w przypadku rzek polegała na aktualizacji informacji odnośnie hydromorfologii oraz uwzględnieniu
zastrzeżeń środowisk związanych z ochroną przyrody. Natomiast dla wyznaczania SCZW i SCW
jezior oraz wód przejściowych i przybrzeżnych w roku 2011 powstały metodyki:
Opracowanie metodyki weryfikacji wyznaczenia silnie zmienionych i sztucznych części wód
jeziornych,
Opracowanie metodyki weryfikacji wyznaczenia silnie zmienionych i sztucznych części wód
przejściowych i przybrzeżnych.
Poniżej przedstawiono podejście przyjęte na potrzeby aPGW w celu weryfikacji SZCW i SCW.
Prace związane z wyznaczaniem silnie zmienionych i sztucznych części wód przeprowadzono
dwuetapowo. Pierwszy etap (wstępnego wyznaczania) SZCW i SCW polegał na zastosowaniu
szeregu wskaźników obrazujących skalę zmian hydromorfologicznych części wód dla określenia
zmian w hydromorfologii i hydrologii mogących mieć wpływ na możliwości osiągnięcia przez te części
wód dobrego stanu. Ponadto przy wstępnym wyznaczaniu silnie zmienionych części wód koniecznym
było spełnienie poniższych kryteriów:
nieosiągnięcie dobrego stanu ekologicznego musi być spowodowane jedynie fizycznymi
zmianami w hydromorfologii,
JCW musi być znacznie zmieniona w charakterze, zmiana ta musi być powszechna/rozległa
lub zupełna, trwała, skala zmian powinna być spójna ze skalą oddziaływań sposobów
użytkowania,
znaczna zmiana charakteru JCW musi być wynikiem sposobów użytkowania wód
wymienionych w art. 4.3 RDW, bądź sposobów użytkowania, które są równie ważne
dla zrównoważonego rozwoju społeczeństwa.
Powyższe wskazuje, że nie zawsze występowanie zmian w hydromorfologii, a zwłaszcza szeregu
małych zmian na obszarze JCWP, jest podstawą do wyznaczenia ich jako silnie zmienionych części
71
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
wód. Występujące zmiany hydromorfologiczne powinny być przyczyną zmiany charakteru JCWP,
aby można ją było uznać za silnie zmienioną71
.
Drugi etap wyznaczania (wyznaczanie ostateczne) miał za zadanie uzasadnienie wyznaczenia części
wód jako silnie zmienionych bądź sztucznych na podstawie wykonania wspomnianych wyżej testów
„działań restytucyjnych” i „alternatyw funkcjonalnych”. Test „działań restytucyjnych” polegał
na określeniu potencjalnych działań pozwalających na osiągnięcie „stanu naturalnego” oraz
określeniu, czy działania te będą miały znaczący negatywny wpływ na sposoby użytkowania wód
lub na środowisko w szerokim tego słowa znaczeniu. Jeżeli w wyniku przeprowadzonych analiz został
wykazany negatywny wpływ działań restytucyjnych na analizowane komponenty środowiska, należało
przejść do kolejnego testu „alternatyw funkcjonalnych”72
. Test „alternatyw funkcjonalnych” polegał
na identyfikacji „lepszych rozwiązań” możliwych do wykonania ze względu na możliwości
technologiczne, ekonomiczne i korzyści dla środowiska oraz akceptowalność kosztów. Jeżeli w wyniku
analiz w zakresie oceny alternatyw funkcjonalnych zostało dowiedzione, że nie istnieją możliwe
do wdrożenia działania alternatywne (pozwalające na osiąganie podobnych jak obecnie „korzyści”
z użytkowania wód), z uwagi na brak odpowiednich technologii bądź nieproporcjonalnie wysokie
koszty, to daną część wód należy zakwalifikować jako silnie zmienioną lub sztuczną73
.
4.7.1 Wyznaczanie silnie zmienionych i sztucznych jednolitych części wód
rzecznych
4.7.1.1. Wstępne wyznaczanie silnie zmienionych i sztucznych
jednolitych części wód rzecznych
Procedura wstępnego wyznaczania polegała na oszacowaniu skali zmian hydromorfologicznych
w poszczególnych JCW przy pomocy obliczonych wskaźników zmian74
.
a) wskaźniki hydrologiczne (i1, i2, i3, i4) - obrazują zmiany ilościowe, i obliczone zostały
na podstawie informacji dotyczących średnich (SSQ) i średnich niskich (SNQ) przepływów
charakterystycznych oraz danych o poborach wód pochodzących z pozwoleń
wodnoprawnych.
i1 - sumaryczna pojemność czynna zbiorników retencyjnych odniesiona do średniego
rocznego odpływu z wielolecia (1960-1980) w przekroju zamykającym zlewnię części wód;
i2 - łączna suma poborów bezzwrotnych wód powierzchniowych odniesiona do przepływu
średniego niskiego z wielolecia „pseudonaturalnego” (1960-1980) w przekroju zamykającym
zlewnię części wód;
i3 - wskaźnik zaburzenia reżimu hydrologicznego, wynikającego z istotnych zmian
w zagospodarowaniu zlewni części wód, wyrażony bezwzględną wartością dopełnienia
do 1 stosunku przepływu SSQ z ostatniego wielolecia (1981-2000) i przepływu SSQ
z wielolecia „pseudonaturalnego” (1960-1980);
i4 - wskaźnik zachowania kryterium przepływu nienaruszalnego;
71
Opracowanie metodyki weryfikacji silnie zmienionych i sztucznych części wód przejściowych i przybrzeżnych, IMGW, Gdynia 2011 r. 72
Uszczegółowienie metodyki w zakresie ostatecznego wyznaczania silnie zmienionych i sztucznych części wód w Polsce, RS-EKO Pracownia Projektowa i Konsultingowa, Kraków 2007 r. 73
Tamże 74
Identyfikacja znaczących oddziaływań antropogenicznych wraz z oceną wpływu tych oddziaływań na wody powierzchniowe i podziemne w regionie wodnym Dolnej Wisły, Pectore-Eco Sp. z o. o, Gliwice 2012 r.
72
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Wszystkie wskaźniki obliczone były dla scalonych części wód, dla których dostępne były niezbędne
dane hydrologiczne.
b) wskaźniki hydromorfologiczne (m1, m2, m3, m4) - obrazują skalę wpływu zmian
antropogenicznych na hydromorfologię cieku i obliczone zostały dla każdej jednolitej części
wód. Do obliczeń wskaźników hydromorfologicznych przyjęto następujące parametry: długość
obwałowania cieków istotnych, sumaryczną wysokość budowli piętrzących, sumaryczną
długość cieków odciętych przez budowle poprzeczne oraz długość uregulowanych odcinków
cieku.
m1 - łączna długość obwałowania cieków istotnych w zlewni części wód odniesiona
do sumarycznej długości brzegów cieków istotnych podwójna długość rzeki;
m2 - sumaryczna wysokość zinwentaryzowanych budowli piętrzących odniesiona do sumy
spadów cieków istotnych w zlewni części wód;
m3 - sumaryczna wysokość zinwentaryzowanych budowli piętrzących odniesiona do sumy
spadów cieków istotnych w zlewni części wód;
m4 - łączna długość odcinków rzek, na których prowadzone były prace regulacyjne (zabudowa
podłużna oraz udokumentowana zmiana biegu rzeki) odniesiona do sumarycznej długości
cieków istotnych.
Na podstawie obliczonych wskaźników dokonano wstępnej kwalifikacji jako SZCW. Należy tutaj
podkreślić, iż przekroczenie wartości granicznej jednego wskaźnika nie było automatycznie podstawą
do takiej kwalifikacji. Brano pod uwagę między innymi wielkość przekroczenia, liczbę przekroczonych
wskaźników, a także wskaźniki nieprzekroczone, ale o wartościach bliskich granicy przekroczenia.
4.7.1.2. Ostateczne wyznaczanie silnie zmienionych jednolitych
części wód rzecznych
Po przeprowadzeniu oceny skali zmian hydromorfologicznych JCW i wstępnym wyznaczeniu kolejnym
etapem była procedura ostatecznej kwalifikacji SZCW, która przeprowadzona była w dwóch etapach:
a) etap 1 - identyfikacja i test działań restytucyjnych,
b) etap 2 - identyfikacja i test alternatyw funkcjonalnych.
Działania restytucyjne
Pod pojęciem działania restytucyjne rozumie się wszelkie działania pozwalające na poprawę
warunków w zakresie biologicznych elementów jakości poprzez zniwelowanie presji w zakresie
hydromorfologii.
W pierwszym kroku identyfikowano działania restytucyjne pozwalające na przywrócenie „naturalności”
części wód. Następnie na podstawie opracowanego „testu działań restytucyjnych”, oceniono wpływ
zidentyfikowanych działań restytucyjnych na sposoby użytkowania wód, które są powodem dokonania
przekształceń w zakresie hydromorfologii. W przeprowadzonym teście analizowano wpływ
poszczególnych działań restytucyjnych na osiągane korzyści społeczno-gospodarcze oraz wpływ
na „szeroko rozumiane środowisko”.
Oceny wpływu dokonywano w następujących grupach:
I grupa – korzyści społeczno – gospodarcze:
a) realizacja zobowiązań wynikających z prawodawstwa UE i krajowego,
b) realizacja zobowiązań wynikających z umów międzynarodowych,
73
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
c) korzyści społeczne:
ilość osób korzystających bezpośrednio,
ilość osób korzystających pośrednio,
d) korzyści gospodarcze:
korzyści bezpośrednie,
korzyści pośrednie,
II grupa – wpływ na warunki społeczno-gospodarcze:
a) poczucie bezpieczeństwa społecznego.
b) aspekty społeczno – kulturowe,
c) funkcjonowanie gospodarki lokalnej,
d) funkcjonowanie gospodarki regionalnej i krajowej,
III grupa – wpływ na formy ochrony przyrody i funkcjonowanie ekosystemów:
parki i rezerwaty, NATURA 2000, rzadkie i unikalne gatunki i ekosystemy,
modyfikacja siedlisk,
korytarze i bariery,
IV grupa – wpływ na cechy fizyko-chemiczne środowiska:
– zaburzenia reżimu wodnego związane z utrzymaniem szlaku (tak/nie),
– inne zmiany hydromorfologiczne zaistniałe i zidentyfikowane po zakończeniu pierwszego
cyklu planistycznego (tak/nie – charakter zmian).
Wskaźnik biologiczny wspierający ocenę zmian hydromorfologicznych tj. makrofitowy indeks
stanu ekologicznego (Ecological State Macrophyte Index – ESMI) - wskaźnik może być pomocny
w celu potwierdzenia lub wyeliminowania bezpośredniego wpływu zmian hydromorfologicznych
na równowagę biologiczną w strefie brzegowej jezior, jednak samodzielnie nie może być podstawą
kwalifikacji JCWP jako silnie zmienionej.
Na podstawie wyżej wymienionych wskaźników dokonano wstępnej kwalifikacji JCWP jeziornych jako
SZCW. Sam fakt przekroczenia przez wskaźnik wartości granicznej nie był automatycznie podstawą
kwalifikacji jako SZCW. W ocenie eksperckiej brana była pod uwagę między innymi skala
przekroczenia oraz wartości pozostałych wskaźników. W przypadku braku występowania istotnych
zmian hydromorfologicznych jednolitą część wód jeziornych kwalifikowano jako naturalną część
wód76
.
W metodyce wyznaczenia silnie zmienionych i sztucznie zmienionych części wód jeziornych
uwzględniono możliwość występowania JCWP jeziornych sztucznych, a przy ich wyznaczeniu wzięto
pod uwagę kryterium: cel i sposób powstania części wód.
4.7.2.2. Ostateczne wyznaczanie silnie zmienionych i sztucznych
jednolitych części wód jeziornych
Ostateczne wyznaczanie silnie zmienionych i sztucznych części wód jeziornych zostało
przeprowadzone analogicznie jak w przypadku JCWP rzecznych i polegało na:
a) zbadaniu możliwości zastosowania działań restytucyjnych niemających znaczącego negatywnego
wpływu dla sposobu użytkowania wód, które stanowiły przyczynę dokonania lub na szeroko
rozumiane środowisko. Wykluczenie takich możliwości prowadzi do kolejnego testu;
76
Opracowanie metodyki weryfikacji silnie zmienionych i sztucznych części wód jeziornych, IMGW, Poznań 2011 r.
77
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
b) zbadaniu możliwości uzyskania podobnych korzyści jak te płynące z użytkowania wód przy
zastosowaniu środków wiążących się ze zmianami antropogenicznymi w hydromorfologii, przy
zastosowaniu innych sposobów (test „alternatyw funkcjonalnych”).
4.7.3. Wyznaczanie silnie zmienionych i sztucznych jednolitych części wód
przejściowych i przybrzeżnych
4.7.3.1. Wstępne wyznaczanie silnie zmienionych i sztucznych
jednolitych części wód przejściowych i przybrzeżnych
Podstawą wstępnego wyznaczania silnie zmienionych i sztucznych wód przejściowych
i przybrzeżnych była koncepcja odporności systemu na zmiany warunków hydromorfologicznych.
Miarą tych zmian jest wskaźnik odporności ekosystemów wód przejściowych i przybrzeżnych, który
określa jego możliwość do adoptowania się do działania różnych czynników – zmian
hydromorfologicznych. Metoda ta pozwala na dokonanie łącznej oceny wpływu różnych zmian
hydromorfologicznych77
.
Wstępne wyznaczanie silnie zmienionych i sztucznych jednolitych części wód przybrzeżnych
i przejściowych polegało na oszacowaniu skali i istotności zmian hydromorfologicznych za pomocą
tzw. wskaźników znaczenia zmian hydromorfologicznych dla następujących rodzajów zmian:
1. zmiany przepływu:
zmiany dopływu wód słodkich – wystąpienie hydromorfologicznych zmian historycznych
zmieniających całkowicie przepływ wód słodkich (budowa ujść, odcięcie ujść wody
rzecznej),
zmiana dopływu wód słodkich – zmiana wielkości dopływu wód słodkich,
zmiana dopływu innych wód – zrzut wód z oczyszczalni lub kolektorów ściekowych
oraz solanki,
2. naruszanie dna i osadów:
pogłębianie istniejących torów wodnych,
zmiany powierzchniowych osadów dennych,
składowanie urobku bagrowanego,
3. zabudowa hydrotechniczna:
pirsy, ostrogi,
zmiany kierunku przepływu – falochrony,
zmiany kierunku przepływu – tory wodne i kanały żeglugowe o dużej głębokości
na zalewach,
budowle osłonowe/blokujące,
nabrzeża torów wodnych,
4. zmiany na brzegu:
trwałe wzmocnienie brzegu (opaski),
nietrwałe wzmocnienie brzegu (zasilanie),
wały przeciwpowodziowe w odległości do 500 m od brzegu.
77
Opracowanie metodyki weryfikacji silnie zmienionych i sztucznych części wód przejściowych i przybrzeżnych, IMGW, Gdynia 2011 r.
78
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Proces wstępnego wyznaczania silnie zmienionych i sztucznych części wód dla wód przejściowych
i przybrzeżnych odbywał się w następujących krokach78
:
1. Screening - każda JCW została poddana weryfikacji pod kątem potencjalnej przynależności
do SZCW - krok miał na celu inwentaryzację zmian hydromorfologicznych w JCW;
2. ocena istotności zidentyfikowanych zmian w hydromorfologii i ich wpływu na ekosystemy;
3. ocena (metodą ekspercką) prawdopodobieństwa nieosiągnięcia dobrego stanu ekologicznego
przez JCW podlegające istotnym zmianom hydromorfologicznym W przypadku ustalenia,
że zmiany hydromorfologiczne są następstwem działalności człowieka i nie jest możliwe
dla danej części wód osiągnięcie dobrego stanu ekologicznego w zakresie hydromorfologii, daną
JCW uznaje się wstępnie za wyznaczoną jako silnie zmienioną79
.
4.7.3.2. Ostateczne wyznaczanie silnie zmienionych i sztucznych
jednolitych części wód przejściowych i przybrzeżnych
Ostateczne wyznaczanie silnie zmienionych i sztucznych części wód przejściowych i przybrzeżnych
zostało przeprowadzone analogicznie jak w przypadku JCWP rzecznych i polegało na:
zbadaniu możliwości zastosowania działań restytucyjnych bez znaczącego negatywnego
wpływu dla sposobu użytkowania wód, które stanowiły przyczynę dokonania zmian lub
na szeroko rozumiane środowisko. Wykluczenie takich możliwości prowadzi do kolejnego
testu;
zbadaniu możliwości uzyskania podobnych korzyści jak te płynące z użytkowania wód przy
zastosowaniu środków wiążących się ze zmianami antropogenicznymi w hydromorfologii, przy
zastosowaniu innych sposobów (test „alternatyw funkcjonalnych”).
4.7.4. Wyniki wyznaczania silnie zmienionych i sztucznych jednolitych części
wód
W wyniku przeprowadzonych prac na obszarze dorzecza Odry jako silnie zmienione części wód jest
wyznaczonych:
561 jednolitych części wód rzecznych,
102 jednolitych części wód jeziornych,
3 jednolite części wód przejściowych,
Natomiast jako sztuczne części wód wyznaczonych jest:
58 jednolitych części wód rzek.
Wśród JCWP rzecznych wyznaczonych jako silnie zmienione i sztuczne części wód najczęściej,
bo aż dla 335 JCWP, przekroczona została wartość graniczna wskaźnika m3 , dla 280 JCWP – wartość
graniczna wskaźnika m4, zaś dla 228 JCWP – wartość graniczna wskaźnika m2. Wskaźnik
m1 przekroczył wartość graniczną tylko dla 27 JCWP.
Wśród JCWP jeziornych wyznaczonych jako silnie zmienione części wód w 90 przekroczony został
wskaźnik przekształcenia brzegów Ba, w 60 przekroczony został wskaźnik zaburzenia przepływu
nienaruszonego Ab, w 28 przekroczony został wskaźnik zaburzenia reżimu hydrologicznego Ac.
78
Opracowanie metodyki weryfikacji silnie zmienionych i sztucznych części wód przejściowych i przybrzeżnych, IMGW, Gdynia 2011 r. 79
Weryfikacja wyznaczenia silnie zmienionych części wód przejściowych i przybrzeżnych wraz ze szczegółowym uzasadnieniem RZGW w Szczecinie, Szczecin 2012 r.
79
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
O zakwalifikowaniu jako silnie zmienionych jednolitych części wód przejściowych i przybrzeżnych
zadecydowało przekroczenie wskaźnika procentowej odporności ekosystemu na zmiany
hydromorfologiczne.
W tabeli 18 oraz w załączniku nr 7 przedstawiono podział JCWP na obszarze dorzecza Odry
ze względu na status.
Tabela 18. Podział JCWP w regionach wodnych obszaru dorzecza Odry ze względu na status
rodzaj JCWP łączna liczba
JCWP
w tym:
NAT SZCW SCW
region Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego
JCWP rzeczne 329 182 125 22
JCWP przejściowe 4 1 3 -
JCWP przybrzeżne 4 4 - -
JCWP jeziorne 112 83 30 -
region Środkowej Odry
JCWP rzeczne 683 428 245 10
JCWP jeziorne 24 22 2 -
region Warty
JCWP rzeczne 632 447 162 23
JCWP jeziorne 284 215 70 -
region Górnej Odry
JCWP rzeczne 91 59 29 3
łącznie obszar dorzecza Odry
JCWP rzeczne 1735 1116 561 58
JCWP przejściowe 4 1 3 -
JCWP przybrzeżne 4 4 - -
JCWP jeziorne 422 320 102 -
źródło: opracowanie własne na podstawie wyników wyznaczania SZCW i SCW
80
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
5. OKREŚLENIE I ODWZOROWANIE OBSZARÓW
CHRONIONYCH
Rejestr obszarów chronionych tworzony jest na podstawie art. 6 RDW. Artykuł ten obliguje państwa
członkowskie do utworzenia rejestru obszarów, względem których stwierdzono konieczność
wprowadzenia szczególnej ochrony, obejmującej zarówno wody powierzchniowe i podziemne, jak
i siedliska oraz gatunki zależne od wody, występujące na tych obszarach.
Pierwszy rejestr został sporządzony w 2003 roku. Od tego czasu jest on poddawany przeglądowi
i uaktualniany. Jego ostatnia aktualizacja miała miejsce w 2013 roku.
Postanowienia RDW nakazujące sporządzenie i uaktualnianie rejestru obszarów chronionych zostały
transponowane do prawa polskiego w ustawie Prawo wodne. Rodzaje obszarów chronionych
wymienione zostały w RDW w załączniku IV. Art. 113, pkt 4 ustawy Prawo wodne wymienia te obszary
w ramach transponowania postanowień RDW do prawa polskiego. Poniżej przedstawiono opis tych
obszarów:
obszary przeznaczone do poboru wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi na mocy
art. 7 (wg RDW)
jednolite części wód, przeznaczone do poboru wody na potrzeby zaopatrzenia ludności
w wodę przeznaczoną do spożycia, o których mowa w art. 49b ust. 3 (wg art. 113 ust. 4 pkt.
1 ustawy Prawo wodne)
Wody, które są wykorzystywane do zaopatrywania ludności w wodę do spożycia lub wody które mogą
być wykorzystywane w tym celu, muszą spełniać wymagania dotyczące jakości wody wyznaczone
w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie wymagań jakim powinny
odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną
do spożycia (Dz. U. 2002 nr 204 poz. 1728) oraz określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia
29 marca 2007 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. 2007 nr 61
poz. 471 z późn. zm.). Podstawą prawną niniejszych aktów prawnych jest ustawa Prawo wodne.
Jako obszary przeznaczone do poboru wody w celu zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną
do spożycia wyznaczane są obszary obejmujące jednolite części wód powierzchniowych i jednolite
części wód podziemnych. Wytypowane obszary objęte są ochroną w celu zapobieżenia pogarszania
się jakości pobieranej wody i co za tym idzie zminimalizowania potrzeby jej uzdatniania. Do ochrony
wyznaczane są jednolite części wód wykorzystywane do poboru wody przeznaczonej do spożycia,
dostarczające średnio więcej niż 10m3 na dobę lub służące więcej niż 50 osobom, a także jednolite
części wód, które są przewidywane do poboru w przyszłości. Sporządzenie wykazu tych obszarów
leży w kompetencjach dyrektorów RZGW.
Na obszarze dorzecza Odry wytypowano i umieszczono w rejestrze obszarów chronionych 53 JCWP
oraz 65 JCWPd przeznaczonych do poboru wody na potrzeby zaopatrzenia ludności w wodę
przeznaczoną do spożycia.
Graficzne przedstawienie JCWP i JCWPd wykorzystywanych do poboru wód na cele spożywcze
zaprezentowano w załącznikach nr 21 i 22, zaś ich zestawienie tabelaryczne zawarto w załącznikach
nr 21a i 22a.
81
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
obszary przeznaczone do ochrony gatunków wodnych o znaczeniu ekonomicznym
(wg RDW)
obszary przeznaczone do ochrony gatunków zwierząt wodnych o znaczeniu gospodarczym
(wg art. 113 ust. 4 pkt. 2 ustawy Prawo wodne)
Wody w obrębie których przewidziana jest ochrona gatunków zwierząt wodnych o znaczeniu
gospodarczym wyznaczane są na podstawie postanowień Dyrektywy Parlamentu Europejskiego
i Rady 2006/44/WE z dnia 6 września 2006 r. w sprawie jakości wód słodkich wymagających ochrony
lub poprawy w celu zachowania życia ryb (Dz. Urz. WE L 264 z 25.09.2006, str. 20 z późn. zm.) (tekst
mający znaczenie dla EOG), oraz na mocy Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/113/WE
z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie wymaganej jakości wód, w których żyją skorupiaki (Dz. Urz. WE
L 376 z 27.12.2006, str. 14 z późn. zm.)Postanowienia te transponowane zostały do prawa polskiego
ustawą Prawo wodne, a w szczególności przez rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia
4 października 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące
środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych (Dz. U. z 2002 r., nr 176, poz. 1455).
W ramach rejestru obszarów chronionych w Polsce nie wyznaczono obszarów przeznaczonych
do ochrony gatunków zwierząt wodnych mających znaczenie ekonomiczne z racji tego, iż hodowla
prowadzona poza urządzeniami do tego przeznaczonymi ma w naszym kraju znikome znaczenie
ekonomiczne.
części wód przeznaczone do celów rekreacyjnych, w tym obszary wyznaczone jako
kąpieliska na mocy dyrektywy 76/160/EWG z dnia 8 grudnia 1975 r. dotyczącej jakości
wody w kąpieliskach (wg RDW)
jednolite części wód przeznaczone do celów rekreacyjnych, w tym kąpieliskowych (wg art. 113
ust. 4 pkt. 3 ustawy Prawo wodne)
Wody przeznaczone do celów rekreacyjnych wyznacza się na podstawie postanowień Dyrektywy
2006/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 lutego 2006 r. dotyczącej zarządzania
jakością wody w kąpieliskach i uchylającej dyrektywę 76/160/EWG (Dz. Urz. WE L 64 z 04.03.2006,
str. 37 z późn. zm.; dalej Dyrektywa kąpieliskowa). Dyrektywa ta została transponowana
do prawodawstwa polskiego ustawą Prawo wodne.
Zgodnie z Prawem wodnym jako kąpielisko rozumie się wydzielony i oznakowany fragment wód
powierzchniowych, wykorzystywany przez dużą liczbę osób kąpiących się. Kąpielisko musi być ujęte
w uchwale rady gminy w sprawie wykazu kąpielisk. Ustawa Prawo wodne wymienia również inną
formę przeznaczoną do celów rekreacyjnych - miejsce wykorzystywane do kąpieli. W odróżnieniu
od kąpieliska jest to wydzielony i oznakowany fragment wód wykorzystywany do kąpieli jednak nie
wyznaczony formalnie poprzez uchwałę rady gminy. Do rejestru obszarów chronionych włączane
są wyłącznie kąpieliska.
Ewidencję kąpielisk oraz jej aktualizację prowadzi wójt, burmistrz lub prezydent miasta w zależności
od jednostki rejestrującej kąpielisko.
Na obszarze dorzecza Odry znajduje się 30 JCWP rzecznych, 20 JCWP jeziornych oraz 6 JCWP
przejściowych i przybrzeżnych przeznaczonych do celów rekreacyjnych, w tym kąpieliskowych, które
umieszczone zostały w rejestrze obszarów chronionych. Graficzne odwzorowanie położenia JCWP
i JCW morskich przeznaczonych do celów rekreacyjnych przedstawione zostało w załączniku nr 20,
zaś ich zestawienie tabelaryczne zawarto w załączniku nr 20a.
82
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
obszary wrażliwe na substancje biogenne, w tym obszary wyznaczone jako strefy
wrażliwe na mocy dyrektywy azotanowej oraz obszary wyznaczone jako tereny wrażliwe
na mocy dyrektywy ściekowej(wg RDW):
A. obszary wrażliwe na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł
komunalnych (wg art. 113 ust. 4 pkt 4. ustawy Prawo wodne).
Zgodnie z postanowieniami Dyrektywy ściekowej, konieczne jest wyznaczenie na terytorium kraju
obszarów wrażliwych na eutrofizację spowodowaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł
komunalnych. Stosowanie do ustaleń zawartych w sektorze Środowisko Traktatu o przystąpieniu
Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej, za obszar wrażliwy, ze względu na położenie w 99,7%
w zlewisku Morza Bałtyckiego, także na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniami pochodzącymi
ze źródeł komunalnych, uznany został obszar całego kraju.
Dyrektywa ściekowej wdrażana jest na terytorium kraju m.in. poprzez realizację postanowień
Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych, dokumentu służącego wykonaniu celów
dyrektywy, opracowanego w 2003 r. (AKPOŚK 2003) i zaktualizowanego w 2005 r. (AKPOŚK 2005),
2010 r. (AKPOŚK 2009) oraz w 2011 r. (AKPOŚK 2010; aktualizacja niepełna - zmianie uległy jedynie
terminy realizacji inwestycji). KPOŚK służy realizacji i monitoringowi osiągania celów ustalonych
w ww. dyrektywie. Program ten ma na celu identyfikację faktycznych potrzeb w zakresie
uporządkowania gospodarki ściekowej oraz uszeregowanie ich realizacji w taki sposób, aby Polska
wywiązała się ze zobowiązań traktatowych wynikających z wdrażania przepisów Dyrektywy ściekowej
(zgodnie z aneksem XII Traktatu akcesyjnego ustalono dostosowawcze okresy przejściowe
na wprowadzenie przepisów ww. dyrektywy do końca 2015 r.).
W związku z tym, że zasięg obszarów wrażliwych na substancje biogenne pochodzenia komunalnego,
stanowiącego element wdrażania dyrektywy ściekowej dotyczącej oczyszczania ścieków
komunalnych, obejmuje teren całego kraju mapa wykazu obszarów wrażliwych na substancje
biogenne pochodzenia komunalnego nie została załączona.
B. obszary narażone na zanieczyszczenia związkami azotu, pochodzącymi ze źródeł rolniczych
(wg art. 113 ust. 4 pkt. 5 ustawy Prawo wodne)
Obszary szczególnie narażone na zanieczyszczenia związkami azotu, pochodzącymi ze źródeł
rolniczych (OSN) stanowią obszary, z których mają miejsce spływy do wód powierzchniowych i/lub
podziemnych uznanych za wody wrażliwe (zawierających lub mogących zawierać ponad 50 mg/l
azotanów), jeżeli nie zostaną podjęte działania opisane w dyrektywie oraz mają miejsce spływy
do wód eutroficznych lub takich, które oceniono jako mogące stać się eutroficznymi, jeżeli nie zostaną
podjęte działania.
Dyrektywa azotanowa
ustawę Prawo wodne,
ustawę z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity: 2013 poz. 1232
ze zm.), dalej ustawa Prawo ochrony środowiska,
ustawę z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. 2007 nr 147 poz. 1033).
oraz rozporządzenia wykonawcze do ww. ustaw:
rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów
wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych
(Dz. U. 2002 nr 241 poz. 2093),
83
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych
wymagań, jakim powinny odpowiadać programy działań mających na celu ograniczenie
odpływu azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U. 2003 nr 4 poz. 44),
rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 kwietnia 2008 r. w sprawie
szczegółowego sposobu stosowania nawozów oraz prowadzenia szkoleń z zakresu ich
stosowania (tekst jednolity: Dz. U. 2014 poz. 393)
5 rozporządzeń dyrektorów RZGW w sprawie określenia wód wrażliwych na zanieczyszczenia
związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszarów szczególnie narażonych, z których
odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód należy ograniczyć,
12 rozporządzeń dyrektorów RZGW w sprawie wprowadzenia programu działań mających
na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych dla obszaru szczególnie narażonego.
W ramach wdrażania Dyrektywy azotanowej wyznaczono w Polsce dla pierwszego okresu jej
wdrażania (2004 – 2007) 21 obszarów OSN, obejmujących 2 % powierzchni kraju, a dla drugiego
okresu (2008 – 2011) – 19 OSN obejmujących 1,49 % powierzchni kraju.
Podstawą wyznaczenia OSN była:
ocena zanieczyszczenia wód azotanami, dokonana w oparciu o wyniki monitoringu wód
powierzchniowych i podziemnych, realizowanego zgodnie z programami Głównego Inspektora
Ochrony Środowiska,
ustalenia zakresu wpływu działalności rolniczej na jakość wód dokonane na podstawie
rozpoznania i oszacowania wielkości i rodzaju produkcji rolniczej oraz na podstawie analizy
warunków środowiskowych, obejmujących: klimat, warunki hydrogeologiczne, rodzaj
i zasobność gleb w składniki pokarmowe (azot i fosfor), ukształtowanie terenu,
uwarunkowania charakteryzujące zlewnię, z której spływają zanieczyszczenia do wód.
OSN umocowane zostały prawnie w pierwszym okresie wdrażania Dyrektywy azotanowej za pomocą
11 rozporządzeń dyrektorów poszczególnych regionalnych zarządów gospodarki wodnej (rzgw),
wydanych w większości w końcu 2003 r. i w I kwartale 2004 r., które w drugim okresie zastąpione
zostały 12 rozporządzeniami, wydanymi na początku 2008 r. Rozporządzenia dyrektorów rzgw zostały
opublikowane w Dziennikach Urzędowych poszczególnych województw. Dla wszystkich OSN
opracowane zostały programy działań, wprowadzone w życie również rozporządzeniami dyrektorów
RZGW. Rozporządzenia opublikowane zostały w dziennikach urzędowych województw, a tym samym
stały się prawem miejscowym. Do najistotniejszych działań planowanych do realizacji w ramach
programów, w okresie 4 lat, należą przede wszystkim: działania wynikające z zasad dobrej praktyki
rolniczej oraz zadań inwestycyjnych (np. budowa zbiorników i płyt do gromadzenia i przechowywania
nawozów naturalnych), edukacja rolników z zakresie obowiązywania prawa i zasad dobrej praktyki
rolniczej, pomoc organizacyjna i techniczna w realizacji inwestycji ochrony wód w gospodarstwach,
doradztwo rolne w tworzeniu planów nawozowych w gospodarstwach, kontrola realizacji zadań
wynikających z programów działania, monitoring jakości wód powierzchniowych i podziemnych
w obszarach szczególnie narażonych, w celu oceny efektów realizacji programów działań80
.
W okresie styczeń – czerwiec 2012 r. wszystkie RZGW dokonały kolejnej weryfikacji OSN, między
innymi na podstawie sporządzonej na zlecenie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi ekspertyzy
pn. Ocena presji rolniczej na stan wód powierzchniowych i podziemnych oraz wskazanie obszarów
szczególnie narażonych na zanieczyszczenia azotanami pochodzenia rolniczego. Konsekwencją
weryfikacji było zwiększenie powierzchni OSN z 4 630,47 km2 (1,48% powierzchni kraju) do 13 935,06
80
http://www.kzgw.gov.pl/Dyrektywa-Azotanowa.html
84
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
km2 (4,46 % powierzchni kraju), co stanowi 3-krotny (ok. 200 %) wzrost w stosunku do stanu z 2008 r.
W chwili obecnej na obszarze kraju ustanowionych jest 48 obszarów OSN.
W zasięgu obszaru dorzecza Odry wyznaczono 18 obszarów OSN. Wykaz obszarów szczególnie
narażonych na zanieczyszczenia związkami azotu pochodzącymi ze źródeł rolniczych (OSN),
zlokalizowanych na obszarze dorzecza Odry wraz z aktami prawnymi (rozporządzeniami dyrektorów
rzgw) ustanawiającymi poszczególne OSN, przedstawiony został w zamieszczonej w załączniku
nr 23a Graficzne odwzorowanie wykazu przedstawione zostało w załączniku nr 23.
obszary przeznaczone do ochrony siedlisk lub gatunków, gdzie utrzymanie lub poprawa stanu
wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie, w tym właściwe miejsca w ramach programu
Natura 2000, wyznaczone na mocy Dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r.
w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dz. Urz. WE L 206
z 22.07.1992, str. 7, z późn. zm., dalej Dyrektywa Siedliskowa)oraz Dyrektywy Parlamentu
Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego
ptactwa (Dz. Urz. WE L 20 z 26.01.2010, str. 7 z późn. zm.; dalej Dyrektywa Ptasia)obszary
przeznaczone do ochrony siedlisk lub gatunków, ustanowionych w ustawie o ochronie przyrody, dla
których utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie (wg art. 113 ust.
4 pkt. 6 ustawy Prawo wodne)
Analizowany rejestr obszarów chronionych obejmuje wyłącznie obszary przeznaczone do ochrony
siedlisk lub gatunków silnie związanych z wodami. Tereny te objęte są formami ochrony wynikającymi
z ustawy o ochronie przyrody.
Spośród tych obszarów wyróżnia się należące do sieci Natura 2000: obszary specjalnej ochrony
ptaków (OSO) oraz obszary mające znaczenie dla wspólnoty (OZW), utworzone na mocy:
Dyrektywy ptasiej (ze zm.), transponowanej przez ustawę z dnia 16 kwietnia 2004 roku
o ochronie przyrody (tekst jednolity: Dz. U. 2013 r. poz. 627), dalej ustawa o ochronie przyrody,
a w szczególności przez:
rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 stycznia 2011 r. w sprawie obszarów specjalnej
ochrony ptaków (Dz. U. z 2011 r., nr 25, poz. 133), oraz rozporządzenie Ministra Środowiska
z dnia 29 marca 2012 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie obszarów specjalnej ochrony
ptaków (Dz. U. 2012 poz. 358).
Dyrektywy siedliskowej (ze zm.), transponowanej przez ustawę o ochronie przyrody,
a w szczególności przez:
rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk
przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także
kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary
Natura 2000 (Dz. U. 2010 nr 77 poz. 510 ze zm.).
Na obszarze dorzecza Odry obszary o znaczeniu dla wspólnoty (268) zajmują powierzchnię 1277367
hektarów, co stanowi nieco ponad 10% obszaru tego dorzecza. Obszary specjalnej ochrony ptaków
(55) zajmują 1725487 hektarów obszaru dorzecza Odry, co stanowi 14% jego powierzchni. Obszary
o znaczeniu dla wspólnoty oraz obszary specjalnej ochrony ptaków zajmują pas przybrzeżnych wód
Bałtyku.
Oprócz obszarów należących do sieci Natura 2000 rejestr obejmuje obszary, których utworzenie
reguluje ustawa o ochronie przyrody. Są to: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe
oraz obszary chronionego krajobrazu.
85
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Parki Narodowe: Przepisy prawne dotyczące Parków Narodowych określa w ustawa o ochronie
przyrody, a także szereg przepisów wykonawczych, m. in.: rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia
18 maja 2005 r. w sprawie parków narodowych lub niektórych ich obszarów, gdzie za wstęp pobiera
się opłaty (Dz. U. nr 91 poz. 765).
Wszystkie Parki Narodowe na terytorium Polski włączone zostały do Europejskiej Sieci Ekologicznej
Natura 2000. Większość Parków Narodowych posiada otuliny.
Wszystkie polskie Parki Narodowe związane są ściśle z wodami, a wiele występujących na ich terenie
gatunków roślin, zwierząt oraz grzybów, jest zależna od wody bądź podlega w znacznym stopniu
wpływom gospodarki wodnej.
Parki Narodowe powoływane są na drodze rozporządzenia Rady Ministrów, która określa jego,
nazwę, przebieg granic, oraz otulinę. Likwidacja, zmniejszenie obszaru Parku Narodowego następuje
wyłącznie w razie bezpowrotnej utraty wartości przyrodniczych i kulturowych jego obszaru.
Na obszarze dorzecza Odry ustanowiono sześć parków narodowych. Zajmują one łącznie
powierzchnię 44595 hektarów. Część obszaru Wolińskiego Parku Narodowego znajduje się
na wodach Zatoki Pomorskiej i Zalewu Szczecińskiego (108 hektarów).
Rezerwaty przyrody: Rezerwaty przyrody są powoływane na drodze rozporządzenia wojewody.
Na obszarze dorzecza Odry występuje 278 rezerwatów przyrody, które zajmują łącznie powierzchnię
40261 hektarów tego dorzecza. Na obszarze dorzecza Odry jest 278 rezerwatów wodozależnych.
Parki Krajobrazowe: Parki krajobrazowe powoływane są na drodze rozporządzenia wojewody.
Na obszarze dorzecza Odry występuje 56 parków krajobrazowych, co stanowi ok. 7% powierzchni
tego dorzecza.
Obszary chronionego krajobrazu: Obszary chronionego krajobrazu wyznacza się na drodze
uchwały sejmiku województwa. Na obszarze dorzecza Odry wyróżniono 109 obszarów chronionego
krajobrazu, które zajmują ponad 18% powierzchni tego dorzecza.
Spośród obszarów chronionych zależnych od wód, na obszarze dorzecza Odry zlokalizowanych jest
323 obszarów należący do sieci Natura 2000 (55 OSO i 268 OZW), 6 parków narodowych, 278
rezerwatów, 56 parków krajobrazowych oraz 109 obszarów chronionego krajobrazu. Graficzne
odwzorowanie rozmieszczenia obszarów chronionych przedstawiono w załączniku nr 24, zaś ich
zestawienie tabelaryczne zawarto w załączniku nr 24a.
86
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
6. ZMIANY KLIMATU A GOSPODAROWANIE WODAMI
6.1. Klimat na obszarze dorzecza Odry na tle klimatu Polski
Z uwagi na dostępną skalę opracowań prognoz zmienności i zmian klimatu, modelowanych
w odniesieniu do terytorium kraju, zdecydowano o przedstawieniu cech klimatu obszaru dorzecza
na tle klimatu Polski. Zabieg ten umożliwia wyróżnienie swoistych cech klimatu obszaru dorzecza;
w tym cech wspólnych z innymi regionami kraju. Jednocześnie ułatwiona jest percepcja analizy
przestrzennej zmienności i zmian klimatu prognozowanych dla obszaru dorzecza w aspekcie presji
wynikającej ze zróżnicowania warunków prognozowanych dla kraju.
Polska położona jest w strefie klimatu umiarkowanego o charakterze przejściowym pomiędzy
klimatem lądowym i morskim, co jest efektem ścierania się mas wilgotnego powietrza znad Atlantyku
z suchym powietrzem z głębi kontynentu euroazjatyckiego. W konsekwencji klimat charakteryzuje się
dużą zmiennością pogody i zróżnicowaniem przebiegu pór roku w następujących po sobie latach.
Pogoda kształtowana jest przez stałe układy baryczne – niż islandzki i wyż azorski oraz sezonowo
zmieniające się ciśnienia baryczne znad Azji wyż wschodnioazjatycki (zima) i niż południowoazjatycki
(lato). Ilościowym przejawem przejściowości klimatu jest zachmurzenie sięgające 60-70% dni w roku.
Największe zachmurzenie notowane jest w listopadzie, najmniejsze w sierpniu i wrześniu. Średnia
liczba dni pochmurnych (zachmurzenie powyżej 80%) wynosi 120-160 dni w roku, zaś dni pogodnych
jest 30-50 w roku (zachmurzenie poniżej 20%).
Obszar Polski położony jest w strefie przeważających wiatrów zachodnich (60% wszystkich dni
wietrznych), ku wschodowi zwiększa się odsetek wiatrów wschodnich, w obrębie obszaru dorzecza
w górach – przeważa wiatr o składowej południowej.
Średnia roczna temperatura powietrza waha się od 5°C (Zakopane) do 9°C (Kotlina Sandomierska,
Nizina Śląska, Nizina Wielkopolska, Pojezierze Wielkopolskie oraz zachodnia część Pojezierza
Pomorskiego i Pobrzeża). Obszary górskie obszaru dorzecza należą do najchłodniejszych część kraju
(rysunek 12). Średnia roczna amplituda temperatury jest zmienna od 19°C (wybrzeże) do 23°C
(północny-wschód kraju). Przejawem zróżnicowania klimatu jest liczba dni mroźnych (temp. maks.
poniżej 0°C), wzrastająca z zachodu (poniżej 20 dni w roku nad dolną Odrą i wzdłuż wybrzeża)
na północny wschód (do ponad 50 dni na Pojezierzu Suwalskim), w górach do 192 na Śnieżce i 146
na Kasprowym Wierchu.. Najniższe w Polsce temperatury zanotowano w Siedlcach –41°C (1940)
i w Kotlinie Żywieckiej –40,6°C (1929). Zasadniczo termika Karpat w okresie chłodnym jest zbliżona
w całym paśmie, zatem również na obszarze dorzecza Odry notowane są dni z temperaturą
oscylującą poniżej -30°C. Liczba dni z przymrozkami (temp. min poniżej 0°C) waha się od 80 (nad
morzem) do 120 na północno-wschodnich obszarach, w górach ponad 200. Typowe dla
przejściowości klimatu Polski jest zróżnicowanie przestrzenne średniej temperatury miesięcznej
w wieloleciu (tabela 19). Rejon górski, na tym obszarze dorzecza, charakteryzuje wyraźne oddzielenie
pory chłodnej i ciepłej (tabela 19, wiersze pogrubione).
Na podstawie analizy średniej wieloletniej temperatury powietrza na obszarze Polski, w II połowie
XX w. wyróżnia się wyraźne ocieplenie, począwszy od lat 80 - tych. Wskazują na to dane dla
28 wybranych stacji meteorologicznych (tabela 20). Tendencja ta silnie zaznacza się również
w obszarach górskich (tabela 20, wiersze pogrubione). Warunki termiczne zmieniają się przestrzennie
z różną intensywnością w poszczególnych częściach kraju względem pór roku, ale co istotne – roczne
trendy wzrostu temperatury są istotne dla całego państwa (tabela 21), w tym Karpaty wyróżnia jeden
z najsilniejszych trendów w kraju (tabela 21, kolumna czerwona).
87
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Przyrost temperatury powietrza jest na obszarze dorzecza intensywniejszy dla pory chłodnej, słabiej
zaznacza się w porze letniej, ale nie przekracza 1°C. Ponadto, w tym samym okresie stwierdzono
przyrost częstości występowania ekstremalnych warunków termicznych, zarówno skrajnie wysokiej
temperatury maksymalnej i minimalnej dobowej, skrajnie niskiej temperatury dobowej, występowanie
dób tropikalnych81
.
Obserwuje się nasilanie się dynamiki zmian termicznych w kraju. Niekorzystne zjawiska termiczne
ujawniające się od lat 90-tych XX w. (uciążliwe dla ludności, środowiska i gospodarki) to: dotkliwe fale
upałów (dni z maksymalną temperaturą dobową powietrza ≥30°C utrzymującą się przez co najmniej
3 dni), dni upalne (z temperaturą maksymalną ≥30°), z najdłuższymi ciągami dni upalnych trwającymi
≥17 dni (Nowy Sącz, Opole, Racibórz). Na większości obszaru Polski obserwuje się tendencje
spadkowe liczby dni mroźnych i bardzo mroźnych, ale długość trwania okresów mroźnych
na przeważającym obszarze kraju wykazuje niewielką tendencję wzrostową. Najdłużej trwające okresy
bardzo mroźne typowe są w północno-wschodniej i wschodniej Polsce (10 - 20 w ostatnim 40-leciu).
Rysunek 12. Średnia temperatura powietrza w °C na obszarze Polski (1971 - 2000)
źródło: na podstawie „Atlas klimatu Polski” pod redakcją Haliny Lorenc, Instytut Meteorologii i Gospodarki
Wodnej, Warszawa 2005
81
Kossowska-Cezak U., Wawer J., Skrajności termiczne w klimacie Warszawy (1947-2013), 2014, Prace i Studia Geograficzne, WGSR UW, Warszawa 2014 r.
88
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Tabela 19. Średnie miesięczne i roczne wartości temperatur powietrza (°C) na obszarze Polski (1971 -
2000)
lp. stacja I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII rok
źródło: Dekadowy Biuletyn Agrometeorologiczny 2001-2 i Biuletyn Państwowej Służby Hydrologiczno-
Meteorologicznej 2003-2007, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Warszawa
Opad śniegu to od 15 do 20% rocznej sumy ogólnej opadów; występuje od listopada do kwietnia,
w górach notowany jest od września, w tym w wysokich partiach gór (Tatry) mogą sporadycznie
wystąpić w miesiącach letnich. Liczba dni z pokrywą śnieżną zwiększa się z zachodu i południowego -
zachodu ku północnemu wschodowi kraju z 30 - 60 do 80 - 90 dni i ponad 200 dni wysoko w górach.
W ostatnim 30-leciu we wschodnich Karpatach zauważalna jest tendencja do skracania się liczby dni
z opadem śniegu oraz czasu występowania pokrywy śnieżnej.
W literaturze nie ma zgodności co do występowania trendu zmiany sumy opadów (Kożuchowski,
Żmudzka 200382
, Zawora, Ziernicka 200383
, Kożuchowski 200484
). Z danych zestawionych przez
82
Kożuchowski K., Żmudzka E., 100-Year Series of Areally Averaged Temperatures and Precipitation Totals in Poland, [w:] J.L. Pyka, M. Dębicka, A. Szczepankiewicz – Szmryka, M. Sobik, M. Błaś (red.), Man and Climate in the 20th Century, Studia Geograficzne, 75, Acta Universitatis Wratislaviensis, 2542, Wrocław 2003 r.
93
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Wibig, Jakusik (2012)85
wynika silne zróżnicowanie średniej rocznej obszarowej sumy opadów,
z bardzo niewielką tendencją wzrostową w skali kraju (wykres 1). Regionalnie, obserwuje się
zmienność tendencji rocznych sum opadów (rysunek 13): w 5 z 14 regionów stwierdza się tendencję
wzrostu sumy rocznej opadów (największe przyrosty w regionach Pobrzeży Południowobałtyckich
i Pobrzeża Wschodniobałtyckiego oraz Zewnętrznych Karpat Zachodnich). Największe spadki opadów
dotyczą Wyżyny Śląsko-Krakowskiej, Nizin Sasko- Łużyckich, a także na Wyżyny
Środkowomałopolskiej – co jest szczególnie niekorzystne w kontekście korzystnych warunków
glebowych dla rozwoju rolnictwa.
Podobnie jak w przypadku temperatury powietrza, na przeważającym obszarze kraju stwierdza się
narastającą zmienność opadów oraz zmianę struktury opadów. W ostatnim 30-leciu zwiększa się
częstości występowania okresów z niedostatkiem i nadmiarem opadów. Wzrost współczynnika
zmienności opadów jest skorelowany ze wzrostem częstości zachmurzenia typu konwekcyjnego.
Oznacza to zwiększenie częstości występowania intensywnych, ale krótkotrwałych opadów typu
konwekcyjnego, co sprzyja występowaniu lokalnych powodzi błyskawicznych. Wzrost liczby dni
z opadem o dużym natężeniu (opad dobowy >50 mm) stwierdzono szczególnie w południowych
regionach Polski, co znajduje odzwierciedlenie również na obszarze dorzecza Odry. Opady ulewne
o natężeniach przekraczających 5 mm/min, z prawdopodobieństwem sezonowym (V–IX) ≥10%,
występują najczęściej w pasie Podkarpacia, Gór Świętokrzyskich, pasa od Opola i Częstochowy
do Olsztyna, zachodniego Roztocza oraz górną część obszaru dorzecza Nysy Kłodzkiej.
Wykres 1. Przebieg wieloletni średniej rocznej obszarowej sumy opadów dla Polski (1961 - 2009)
źródło: Wibig J., Jakusik E., Warunki klimatyczne i oceanograficzne w Polsce i na Bałtyku południowym
spodziewane zmiany i wytyczne do opracowania strategii adaptacyjnych w gospodarce krajowej, IMGW-PIB,
2012
83 Zawora T., Ziernicka A., Precipitation variability in time in Poland in the light of multi-annual mean values (1891-2000). Studia
Geograficzne 75 Acta Universitatis Wratislaviensis No 2542, Wrocław, 2003 r. 84
Kożuchowski K., Zmienność opadów atmosferycznych w Polsce w XX i XXI wieku, [w:] Kożuchowski K., (red.), Skala, uwarunkowania i perspektywy współczesnych zmian klimatycznych w Polsce, Łódź 2004 r. 85
Wibig J., Jakusik E., Warunki klimatyczne i oceanograficzne w Polsce i na Bałtyku południowym spodziewane zmiany i wytyczne do opracowania strategii adaptacyjnych w gospodarce krajowej, IMGW-PIB, 2012 r.
94
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Rysunek 14. Przebieg wieloletni średniej rocznej obszarowej sumy opadów w Polsce i regionach
źródło: na podstawie „Warunki klimatyczne i oceanograficzne w Polsce i na Bałtyku południowym. Spodziewane
zmiany i wytyczne do opracowania strategii adaptacyjnych w gospodarce krajowej”, Wibig J., Jakusik E., IMGW-
PIB, 2012
Zatem przy stwierdzonej stabilnej sumie opadów rocznych, zwiększeniu częstości opadów o dużej
intensywności towarzyszy wydłużanie się okresów suszy atmosferycznej (okresów bezopadowych).
Długości okresów bezopadowych (liczba dni bez opadu lub z opadem poniżej 1 mm) w latach 1991 -
2002 na wschód od Odry wydłuża się, nawet o 5 dni/10 lat. W tym rejonie w dziesięcioleciu 1991 -
2002 stwierdzono najczęściej występującą klęską suszy (atmosferycznej, glebowej i hydrologicznej).
Okresowe pojawianie się susz jest cechą charakterystyczną klimatu Polski, ale o ostatnim 30-leciu
obserwuje się wzrost częstości i czasu ich trwania; w latach 2001 – 2011, susze wystąpiły 9 razy
w różnych okresach roku. Na obszarze dorzecza Odry problem suszy atmosferycznej
ma bezpośrednie przełożenie na szybkie sczerpywanie zasobów wód powierzchniowych
i podziemnych. Karpaty charakteryzuje niska retencyjność podłoża (skały fliszowe zasadniczo nie
są korzystnym wodonośćcem), co przy skróconym okresie występowania pokrywy śnieżnej nie sprzyja
odnawianiu zasobów wód powierzchniowych i podziemnych. Na obszarze dorzecza Odry problem ten
będzie się nasilał w czasie.
Polska, należąca do regionu Europy Środkowej, wskazywana jest w literaturze przedmiotowej jako
obszar obserwowania silnych, istotnych statystycznie trendów zmniejszania się zachmurzenia
ogólnego (wykres 2).
95
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Wykres 2. Zmienność średniego obszarowego rocznego zachmurzenia ogólnego w Polsce w okresie
1966 - 2008
źródło: Wibig J., Jakusik E., Warunki klimatyczne i oceanograficzne w Polsce i na Bałtyku południowym
spodziewane zmiany i wytyczne do opracowania strategii adaptacyjnych w gospodarce krajowej, IMGW-PIB,
2012
6.2. Prognozowane zmiany i zmienność klimatu w Polsce,
horyzont czasowy do 2030 r.
Współczesne rozchwianie klimatu, polegające na wzroście częstości występowania skrajnych wartości
elementów pogody nawet w sąsiadujących latach i sezonach, potwierdzone jest wynikami badań
instrumentalnych od początku lat 80-tych XX w. Prognozy krótkoterminowe, o horyzoncie czasowym
5-10 lat, zawierają z reguły 2 rodzaje wniosków: globalnie – następuje proces ocieplenia klimatu
o zróżnicowanej intensywności zmian regionalnych, regionalnie – narasta rozchwianie klimatu
przejawiające się wzrostem częstości występowania stanów ekstremalnych. Lokalnie, niejednokrotnie
trudności sprawia rozdzielenie trendu zmiany klimatu, który jest maskowany jego narastającą
zmiennością – rozchwianie klimatu.
Prognozy zmian klimatu zostały w Polsce wykonane w ramach opracowań: Projekt KLIMAT - Wpływ
zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo (opracowane w IMGW, 2012) oraz Projekt
KLIMADA (MŚ, symulacje ICM, 2013). W Projekcie KLIMAT za podstawę rozważań przyjęto trzy
scenariusze rozwojowe IPCC o kodowych nazwach przyjętych w Special Report of Emission
Scenarios: A1B, A2 i B1:
1. scenariusz A2: zakłada rozwój w oparciu o kryteria ekonomiczne, zwiększenie różnic
między biednymi i bogatymi krajami, szybki wzrost ludności, szczególnie w krajach
rozwijających się, brak zaangażowania w kwestiach ekologicznych i postęp
technologiczny najsłabszy w porównaniu do innych scenariuszy;
2. scenariusz B1: zakłada wysoki poziom świadomości ekologicznej i społecznej, odejście
od postaw konsumpcyjnych, czysto ekonomicznych na rzecz zrównoważonego rozwoju;
rządy, biznes, media i ludzie przywiązuj do tego dużą wagę, świadomie i intensywnie
inwestuje się w technologie, efektywność, ekologię;
3. scenariusz A1B (wariant pośredni): zakłada bardzo szybki wzrost gospodarczy; populacja
rośnie do roku 2050 a następnie zmniejsza się, szybko są wdrażane nowe i efektywne
96
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
technologie, zwiększona współpraca gospodarcza i migracja ludności powodują
wyrównywanie poziomu cywilizacyjnego i poziomu dochodów między regionami świata –
wariant ten zakłada zrównoważony układ systemów energetycznych, powstały w wyniku
równomiernego rozwoju wszystkich form wytwarzania energii.
W ramach Projektu KLIMADA opracowano scenariusze zmian klimatu dla Polski, które stanowi opisy
prawdopodobnych przyszłych warunków klimatycznych przy zastosowaniu scenariusza globalnych
zmian emisji gazów cieplarnianych opracowanego przez IPCC SRES A1B. Scenariusz A1B
to odzwierciedlenie warunków „średnich”, zalecanych przy kształtowaniu polityki adaptacji
do nadchodzących zmian.
Dla obszaru Polski prognozy krótkoterminowe modeli klimatycznych scenariusza A1B wskazują
m. in. (projekt KLIMADA 2013):
1. powolny przyrost średniej rocznej temperatury powietrza, ale zmiana ta nie będzie istotnie
wyższa w stosunku do okresu referencyjnego;
2. wzrost liczby dni z temperaturą >25°C (wykres 3);
3. spadek liczby dni z temperaturą <0°C (wykres 4);
4. wydłużanie się czasu trwania okresu wegetacyjnego (wykres 5)
5. regionalnie i lokalnie wzrost czasu trwania ekstremalnie wysokiej temperatury >25°C;
6. regionalnie i lokalnie wzrost czasu trwania ekstremalnie niskiej temperatury <-10°C;
7. wzrost częstości występowania wiatru o dużych prędkościach (trąby powietrzne);
8. sumy roczne opadów nie będą się znacząco różniły w stosunku do warunków
historycznych (przewidywany wzrost jest spodziewany poniżej 5% dotychczasowej
średniej sumy rocznej);
9. przyrost letniej sumy opadów na niekorzyść opadów zimowych;
10. spadek liczby dni z opadami śniegu oraz czasu trwania pokrywy śnieżnej;
11. wzrost częstości występowania krótkotrwałych intensywnych opadów (opady
konwekcyjne), skrócenie czasu trwania okresów mokrych (opad >10 mm/doba) (rysunek
17);
12. przyrost natężenia opadów;
13. wzrost częstości występowania suszy atmosferycznej;
14. wydłużanie czasu trwania suszy atmosferycznej;
15. wzrost częstości występowania oraz przyrost czasu trwania suszy glebowej (deficyt wody
w glebie) i hydrologicznej (obniżanie zasobów wód podziemnych i powierzchniowych).
97
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Rysunek 15. Spodziewane zmiany średniej temperatury powietrza (°C) w Polsce w okresie 2011 -
2030
źródło: na podstawie „Warunki klimatyczne i oceanograficzne w Polsce i na Bałtyku południowym spodziewane
zmiany i wytyczne do opracowania strategii adaptacyjnych w gospodarce krajowej”, Wibig J., Jakusik E., IMGW-
PIB, 2012
98
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Wykres 3. Liczba dni z temperaturą maksymalną większą od 25°C w latach 1971 - 2030
źródło: SPA 2020, KLIMADA 2013
Wykres 4. Liczba dni z temperaturą minimalną ujemną poniżej 0°C w latach 1971 - 2030
źródło: SPA 2020, KLIMADA 2013
99
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Wykres 5. Długość okresu wegetacyjnego (śr. temp dobowa >5°C) w Polsce w dniach w okresie 1971
- 2030
źródło: SPA 2020, KLIMADA 2013
Rysunek 16. Przyrost liczby dni z temperaturą maksymalną większą niż 25oC w odniesieniu do okresu
referencyjnego
źródło: na podstawie SPA 2020, KLIMADA 2013
100
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Rysunek 17. Spadek liczby dni z temperaturą maksymalną mniejsza niż -10oC w odniesieniu
do okresu referencyjnego
źródło: na podstawie SPA 2020, KLIMADA 2013
Wykres 6. Liczba dni z pokrywą śnieżną w cm (lata 1971 - 2030)
źródło: SPA 2020, KLIMADA 2013
101
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Rysunek 18. Różnica między okresem 2001 - 2030 a referencyjnym: długość okresów mokrych
(>10 mm/d)
źródło: na podstawie SPA 2020, KLIMADA 2013
Wykres 7. Maksymalny opad dobowy w mm (średnie dziesięcioletnie) w okresie 1971 - 2030
źródło: SPA 2020, KLIMADA 2013
102
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Rysunek 19. Różnica między okresem 2001-2030 a referencyjnym: długość okresów suchych
(< 1mm/d)
źródło: na podstawie SPA 2020, KLIMADA 2013
Modele zmienności i zmian klimatu o dużej rozdzielczości (czyli przybliżające zmienność przestrzenną
parametrów klimatu dla powierzchni kilkusetkilometrowych, rozdzielczość 15’x15’, rozdzielczość
25 km x 25 km) wskazują na znaczące zróżnicowanie przestrzenne wymienionych powyżej
parametrów. Należy jednak pamiętać, iż w krótkim okresie gradient zmienności przestrzennej nie
odbiega od współczesnej zmienności elementów klimatycznych. Istotą różnicy dla krótkiego okresu
prognozy jest wzrost prawdopodobieństwa wystąpienia zjawisk i procesów wymienionych w tej krótkiej
liście w najbliższej przyszłości.
Wibig, Jakusik (2012) zwracają uwagę na konieczne w modelach regionalnych o dużej rozdzielczości
pozwala na znacząco lepszy opis parametrów podłoża (elementu sterującego lokalnymi parametrami
pogodowymi), ale wciąż nie spełniają kryteriów oczekiwanych dokładnością lokalnej prognozy.
103
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
6.3. Wpływ zmian klimatu na funkcjonowanie obszaru dorzecza
Odry, horyzont do 2020 r.
Obszar dorzecza Odry charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem warunków przyrodniczych
uczestniczących w kształtowaniu lokalnej zmienności i zmian klimatu. Z uwagi na położenie
w zachodniej części kraju, obszar dorzecza eksponowany jest na napływ mas powietrza atlantyckiego,
zaś cechy klimatu mają charakter bliższy morskiemu niż przejściowemu (Woś 1999). Pod względem
warunków obiegu wody oraz cech klimatu wyróżnić należy (1) obszar gór i przedgórza Sudetów,
(2) obszar nizinno-pojezierny środkowej Polski oraz (3) pobrzeża południowobałtyckie.
Obszar Sudetów i ich przedgórza wyróżnia się specyficznymi warunkami klimatycznymi oraz obiegiem
wody generowanym przez ukształtowanie powierzchni. Czas trwania okresów wilgotnych i suchych
zgodnie z prognozami scenariusza A1B pozostają bardzo zbliżone względem aktualnych. Jest
to najchłodniejszy region na obszarze dorzecza, ale również o prognozowanych stabilnych warunkach
termicznych w krótkim horyzoncie prognoz. Warunki termiczne skrajnie chłodne również nie będą
wykazywały znaczącej zmiany w przyszłości. Stwierdza się jednak tendencję do zwiększenia się liczby
Z uwagi na ekspozycję na napływ wilgotnych atlantyckich mas powietrza z zachodu i południowego
zachodu występują tu jedne z najwyższych sum opadów. W sezonie letnim częste są lokalne opady
nawalne, skutkujące błyskawicznymi wezbraniami lokalnymi. Region wyróżnia się dużą częstością
występowania powodzi w konsekwencji wystąpień bardzo intensywnych opadów w wyższych partiach
terenu; maksymalne stwierdzone natężenie dobowe opadów to 345,1 mm (780 m n.p.m.), 300 mm
(970 m n.p.m.), 278 mm (967) (Migoń 2010). Badania dowodzą, że 3-dniowe opady o łącznej sumie
powyżej 270 mm wywołują występowanie w regionie katastrofalną powódź. Szczególnie intensywne
opady występują w pasmie Gór Izerskich – najbardziej wysuniętych ku zachodowi, co sprzyja
intensywnej, bezpośredniej ekspozycji na napływ wilgotnych, oceanicznych mas powietrza (Migoń
2010).
W Sudetach równie typowe są opady o charakterze rozlewnym, obejmujące swym zasięgiem cały
region (Migoń 2010). Z uwagi na niską retencyjność podłoża, formują się w tych warunkach wezbrania
regionalne, sięgające zasięgiem obszar przedgórza, a w warunkach skrajnych – powodująca
powodziowy przybór wód Odry, oddziałując na obszar doliny Odry na całej jej długości
(np. katastrofalna powódź w 1997 r.). Fale wezbraniowe z deszczy nawalnych mają w Sudetach
charakter złożony: mogą być podwójne lub potrójne, co wynika z charakteru lokalnej struktury
hydrograficznej (Migoń 2010).
Wezbrania lokalne oraz regionalne zasadniczo występują oraz są prognozowane jako wystąpienia
w przyszłości głównie w sezonie letnim, ale w sprzyjających warunkach ciepłej zimy wystąpić mogą
również wezbrania opadowe i opadowo-śnieżne w sezonie chłodnym.
W zakresie gospodarki wodnej w sudeckiej części obszaru dorzecza Odry należy spodziewać się:
1. w okresach wilgotnych nasilenia: erozji gleb, procesów masowych na stokach, erozji
wodnej - ewolucja biegu koryt w wyniku erozji wgłębnej oraz bocznej, wzrostu transportu
rumowiska,
2. w okresach suchych: naruszenia przepływu środowiskowego – niezbędnego
do prawidłowego funkcjonowania flory i fauny, okresowego deficytu zasobów wód
104
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
powierzchniowych i podziemnych do celów komunalnych, potencjalnie przekroczeń
parametrów fizykochemicznych w wyniku wzrostu stężenia substancji rozpuszczonych.
Należy jednak wyraźnie podkreślić, że zmienność warunków klimatycznych stwierdzona w ostatnim
30-leciu i okresie poprzedzającym w regionie sudeckim nie będzie się istotnie zmieniać – pogłębiać
zgodnie ze scenariuszami krótkoterminowymi z horyzontem do 2020 roku oraz do 2030 r.
Kompendium danych zawarte jest w publikacji Migonia (2010).
Obszar nizinno-pojezierny obszaru dorzecza Odry wyróżnia się wyższą średnią roczną temperaturą
powietrza, istotnym trendem wzrostu rocznej temperatury powietrza oraz istotnie statystycznie
przyrastającą długością okresu wegetacyjnego. Jednocześnie notowane są tu najniższe roczne
i sezonowe sumy opadów, w tym stwierdzono malejące sumy roczne opadów w ostatnim 30 - leciu,
o istotnym statystycznie trendzie spadkowym. Korzystna dla tej części obszaru dorzecza jest
prognoza czasu trwania suszy atmosferycznej oraz zbliżony do współczesnego rozkład czasu trwania
okresów mokrych. Prognozowany jest krótki czas występowania pokrywy śnieżnej, jeden
z najkrótszych w skali kraju (SPA 2020, KLIMADA 2013), co będzie mieć niekorzystny wpływ
na zasoby retencji powierzchniowej i podziemnej regionu.
Warunki termiczne charakteryzuje duża jednorodność przestrzenna; prognoza zmian i zmienności
temperatury w krótkim horyzoncie naśladuje zasięgiem przestrzennym współczesny rozkład izoterm.
Typowy dla regionu jest nieznaczny przyrost liczby dni gorących oraz równie niewielkie zmiany liczby
dni skrajnie chłodnych. Modelowany wzrost temperatury powietrza skutkuje znaczącym wydłużeniem
okresu wegetacyjnego, nawet o 3 tygodnie (SPA 2020, KLIMADA 2013).
Reasumując, zgodnie z prognozami niekorzystne współczesne warunki termiczno-pluwialne będę się
stopniowo pogłębiać. Tempo zmian prognozowane jest jako powolna ewolucja ku warunkom
klimatycznym charakterystycznym termicznie dla klimatu oceanicznego, ale z pogłębiającym się
w czasie deficycie zasilania opadowego (SPA 2020, KLIMADA 2013).
W zakresie gospodarki wodnej w części nizinno-pojeziernej obszaru dorzecza Odry współcześnie
lokalnie występujący deficyt zasobów wodnych typowy dla lat suchych w przyszłości będzie narastał
jako zjawisko o zwiększającej się częstości. Deficyt będzie postępował w konsekwencji wydłużającego
się czasu trwania okresu wegetacyjnego, skutkującego wzrostem zapotrzebowania roślin na wodę.
Długość czasu trwania sprzyjających warunków dla wegetacji potencjalnie poprawi możliwości
prowadzenia działalności rolniczej.
Oczekiwać należy narastającego sprzężenia zwrotnego regionalne zasoby wodne – potrzeby wodne
na rzecz rolnictwa. Tendencja zmniejszania sumy opadów, zaznaczający się już współcześnie deficyt
opadów przypadających na wegetację, wzrost parowania, wzrost potrzeb wodnych roślin będzie
generował narastający deficyt zasobów wód powierzchniowych, prowadząc do pogłębiania suszy
glebowej i hydrologicznej. Zaleca się łagodzenie prognozowanego deficytu wód dla potrzeb rolnictwa
poprzez rozwijanie form retencji powierzchniowej oraz bieżące sterowanie zasobami dyspozycyjnymi.
Zaleca się ostrożne korzystanie z zasobów wód podziemnych w celu uzupełnienia zasobów wód
powierzchniowych do celów rolniczych. Prognozowane skrócenie czasu zalegania pokrywy śnieżnej
oraz opadów śniegu będzie miało niekorzystny wpływ na odnawianie zasobów wód podziemnych.
Intensywne użytkowanie rolnicze regionu będzie sprzyjało dopływowi zanieczyszczeń do wód
powierzchniowych i podziemnych. Przy malejącej objętości zasobów wodnych może następować
wzrost stężenia zanieczyszczeń w postaci roztworów wodnych. Zaleca się prowadzenie szkoleń
105
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
z zakresu dawkowania nawożenia mineralnego dostosowanego do zmienności warunków
środowiskowych.
Pobrzeża południowobałtyckie na obszarze dorzecza Odry pod względem warunków klimatycznych
znajdują się w strefie lokalnego, ocieplającego oddziaływania Morza Bałtyckiego (Wibig, Jakusik
2012). Pobrzeże jest termicznie najcieplejszym obszarem dorzecza (tabela 19), ze stwierdzonym,
istotnym statystycznie i najsilniejszym w skali kraju wzrostem temperatury powietrza: średniej rocznej
oraz poszczególnych pór roku. W regionie prognozowane jest zwiększenie liczby dni gorących, przy
zachowaniu dotychczasowych warunków występowania liczby dni zimnych. Generalnie, liczba dni
z temperaturą poniżej 0 0C jest tu regionalnie najniższa w Polsce. Prognozy na najbliższe lata
wskazują na sukcesywne wydłużanie się czasu trwania okresu wegetacyjnego (SPA 2020, KLIMADA
2013).
Wpływ Morza Bałtyckiego zaznacza się również w postaci wzrostu średniej rocznej sumy opadu
w regionie w porównaniu do obszarów południowych. Wyraźną granicą strefy podwyższonej sumy
opadów jest wał morenowy Pojezierza Pomorskiego, wymuszający lokalne opady orograficzne.
Prognozy nie stwierdzają istotnych zmian w rozkładzie opadów w regionie ani dla czasu trwania suszy
atmosferycznej, ani długości trwania okresów mokrych.
Prognozowane globalne ocieplenie klimatu będzie skutkowało w przyszłości podniesieniem się stanu
wód oceanicznych i morskich, co dotyczy również Morza Bałtyckiego. Proces przyrostu stanu wody
w Bałtyku nastąpi stopniowo i początkowo w niewielkim zakresie (prognoza 5 cm w horyzoncie
2030 r.) (Wibig, Jakusik 2012, SPA 2020 KLIMADA 2013). Z punktu widzenia gospodarowania
wodami na obszarze dorzecza Odry, oddziaływanie akwenu morskiego będzie niekorzystne
w aspekcie wzrostu prawdopodobieństwa występowania sztormów i wiatrów o dużej prędkości.
Odcinki ujściowe rzek podatne będą na występowanie cofki sztormowej, zaś brzeg morski będzie
narażony na proces erozji wodnej wynikającej z falowania. Należy spodziewać się również przyrostu
temperatury wód morskich.
6.4. Wskazania do wdrożenia adaptacji dla działań wrażliwych
klimatycznie na obszarze dorzecza
Pomimo, iż prognozowana zmiana klimatu będzie postępować ewolucyjnie, prognozy krótkoterminowe
dla obszaru dorzecza Odry wskazują na intensywne, zróżnicowane przestrzennie, narastanie
zmienności klimatu. Wnioski należy zatem formułować w tym przypadku regionalnie, stosownie
do wewnętrznego zróżnicowania warunków kształtujących zmienność klimatu oraz prognozowanego
zróżnicowania przestrzennego intensywności i konsekwencji zmiany klimatu w prognozach średnio-
i długoterminowych. Stosownie, weryfikację klimatyczną oraz wskazanie obszarów działań wrażliwych
na zmienność i zmianę klimatu prowadzono oddzielnie w 3 regionach, quasi-homogenicznych również
pod względem warunków obiegu wody: należy (1) obszar gór i przedgórza Sudetów, (2) obszar
nizinno-pojezierny środkowej Polski oraz (3) pobrzeża południowobałtyckie.
6.4.1. Obszar gór i przedgórza Sudetów
Najważniejsze tendencje w tej części obszaru dorzecza Odry to znaczący przyrost częstości
występowania i sumy opadów nawalnych, zagrożenie powodziami błyskawicznymi, skrócenie czasu
trwania pokrywy śnieżnej, wydłużanie suszy glebowej i hydrologicznej, postępujący deficyt dobrej
jakości zasobów wód powierzchniowych i podziemnych. Sudety są predystynowane do występowania
106
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
suszy glebowej i hydrologicznej jako konsekwencja budowy geologicznej: w podłożu występują skały
krystaliczne o niskiej wodonośności, dodatkowo o ograniczonej miąższości zwietrzeliny.
Weryfikacja klimatyczna wskazuje w tej części obszaru dorzecza grupę działań wyróżniających się
wrażliwością klimatyczną, wymagających jak najszybszego wdrożenia programu adaptacyjnego
w następujących obszarach:
1. gospodarka przestrzenna: wdrażanie planów miejscowych w celu zmniejszenia strat
materialnych (indywidualnych, przemysłowych i komunalnych) powodowanych
zwiększonym prawdopodobieństwem wystąpienia w regionie powodzi błyskawicznych
oraz powodzi z opadów rozlewnych, weryfikacji stref ochronnych ujęć wód
powierzchniowych i podziemnych, co wynika z tendencji do obniżania się ich zasobów;
2. gospodarka komunalna: weryfikacja pozwoleń wodno-prawnych na korzystanie z wód
powierzchniowych i podziemnych oraz zabezpieczenie dostępu do wody do celów
komunalnych jako konsekwencja pogłębiającej się tendencji do występowania
i wydłużania się okresów suszy glebowej i hydrologicznej;
3. gospodarka rolna i leśna: wdrażanie metod zwiększenia retencji powierzchniowej
i podziemnej w celu zapobiegania i niwelowania negatywnych skutków suszy
atmosferycznej oraz deficytu wód powierzchniowych, wprowadzanie narzędzi ochrony
gleb przed erozją;
4. infrastruktura komunikacyjna, techniczna, zabudowa mieszkalna i inna: uwzględnienie
w projektach zagrożeń wynikających ze zmienności i zmiany klimatu - zmian temperatury,
ulewnych opadów, oblodzenia i silnych wiatrów, wzrostu erozyjności rzek, aktywowania
osuwisk, wdrożenie programu ochrony przed powodzią górnej Odry (jako wzorcowy
można wskazać system zarządzania zagrożeniem powodziowym funkcjonujący w Kotlinie
Kłodzkiej), ochrona przeciwpowodziowa obszarów położonych na ternach zalewowych,
wdrażanie działań hydrotechnicznych zapobiegających intensyfikacji erozji wodnej
potoków górskich;
5. działalność gospodarcza, szczególnie turystyka: przygotowanie nowej oferty turystycznej,
uwzględniającej skrócenie okresu śnieżnego – dedykowanego sportom zimowym.
6.4.2. Obszar nizinno-pojezierny środkowej Polski
Najważniejsze tendencje w tej części obszaru dorzecza Odry to znaczący przyrost częstości
i wydłużania się okresów suszy glebowej i hydrologicznej, postępujący deficyt dobrej jakości zasobów
wód powierzchniowych i podziemnych do celów komunalnych, przemysłowych, a przede wszystkim
rolniczych. Prognozuje się występowanie i sumy opadów nawalnych, ale o charakterze lokalnym.
Istotne dla zasobów wodnych jest prognozowane skrócenie czasu trwania pokrywy śnieżnej oraz
dalsze wydłużanie się okresu wegetacyjnego.
Weryfikacja klimatyczna wskazuje w tej części dorzecza grupę działań wyróżniających się
wrażliwością klimatyczną, wymagających jak najszybszego wdrożenia programu adaptacyjnego
w następujących obszarach:
1. gospodarka przestrzenna: wdrażanie planów miejscowych w celu zmniejszenia strat
materialnych (indywidualnych, przemysłowych i komunalnych) powodowanych
zwiększonym prawdopodobieństwem wystąpienia w regionie powodzi z opadów
rozlewnych oraz powodzi o charakterze tranzytowym (głównie w dolinie Odry);
2. gospodarka komunalna: weryfikacja pozwoleń wodno-prawnych na korzystanie z wód
powierzchniowych i podziemnych oraz zabezpieczenie dostępu do wody do celów
107
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
komunalnych jako konsekwencja szybko pogłębiającej się tendencji do występowania
i wydłużania się okresów suszy glebowej i hydrologicznej;
3. gospodarka rolna i leśna: wdrażanie metod zwiększenia retencji powierzchniowej
i podziemnej w celu zapobiegania i niwelowania negatywnych skutków suszy
atmosferycznej oraz deficytu wód powierzchniowych, szczególnie dla małych, lokalnych
zlewni o niskich zasobach wodnych;
4. infrastruktura komunikacyjna, techniczna, zabudowa mieszkalna i inna: uwzględnienie
w projektach zagrożeń wynikających ze zmienności i zmiany klimatu - zmian temperatury
(szczególnie z uwagi na tendencję do wydłużania czasu trwania dni upalnych, temp.
>300C), oblodzenia i silnych wiatrów, wdrożenie programu ochrony przed powodzią
środkowej Odry, ochrona przeciwpowodziowa obszarów położonych na ternach
zalewowych.
6.4.3. Pobrzeża południowobałtyckie
Dla obszaru pojeziernego i przymorskiego dorzecza Odry prognozowany jest w rozpatrywanej skali
największy względny przyrost temperatury powietrza, pociągający za sobą wielorakie negatywne
konsekwencje środowiskowe: przyrost intensywności parowania skutkujący obniżaniem się lustra wód
jeziornych, wzrostem koncentracji roztworów w wodach powierzchniowych, wzrost korzystnych
warunków dla nasilenia eutrofizacji, inwazją nowych gatunków flory i fauny (nie tylko wodnej),
intensyfikacji działalności rolniczej w wyniku wydłużania się okresu wegetacyjnego, wreszcie – wzrost
poziomu wód Bałtyku skutkujący podniesieniem bazy erozyjnej rzek przymorskich oraz stanów wód
gruntowych w strefie przybrzeżnej morza.
Należy podkreślić konsekwentną politykę prowadzoną przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej
w Szczecinie w zakresie identyfikacji zmian zasobów wodnych, które będą prawdopodobnie istotnie
odczuwalne w konsekwencji prognozowanych zmian klimatu w aspekcie zmian długookresowych.
Wyniki przeprowadzonych badań dowodzą, iż w najbliższym horyzoncie do 2010 r. nie należy
spodziewać się istotnego zagrożenia niedoborów zasobów wodnych czy obniżenia ich jakości
w stosunku do warunków współczesnych. Wyjątek w tym zakresie stanowi strefa wybrzeża Bałtyku
w rejonie wysp Wolin oraz Uznam, gdzie stwierdzono w horyzoncie do 2030 r. zagrożenie zmiany
warunków hydrodynamicznych potencjalnie skutkujące zasoleniem wód86
. W działaniach
zaplanowanych uwzględnia się współpracę między obszarami dorzeczy Ücker oraz Odry.
Weryfikacja klimatyczna wskazuje w tej części obszaru dorzecza grupę działań wyróżniających się
wrażliwością klimatyczną, wymagających wdrożenia programu adaptacyjnego w następujących
obszarach:
gospodarka przestrzenna: wdrażanie planów miejscowych w celu zmniejszenia strat
materialnych (indywidualnych, przemysłowych i komunalnych) powodowanych zwiększonym
prawdopodobieństwem wystąpienia w regionie podniesienia się stanów wód
powierzchniowych i gruntowych w strefie przybrzeżnej Bałtyku oraz potencjalnej możliwości
wzrostu zasolenia wód gruntowych przy zmianie równowagi hydrodynamicznej, szczególnie
istotne jest podjęcia działań w strefie wysokiego brzegu morskiego, gdzie należy się
spodziewać aktywowania procesów stokowych (abrazja, osuwiska), powodzi o charakterze
tranzytowym w dolinie Odry;
86
Bącik A., Dobies M., Jezierski P., Wiśniowski Z., Hoc R., Fuszara P., Identyfikacja oddziaływań zmian poziomów wód podziemnych w obszarze RZGW Szczecin z uwzględnieniem zmian klimatu, RZGW Szczecin, 2012
108
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
gospodarka komunalna: weryfikacja pozwoleń wodno-prawnych na korzystanie z wód
powierzchniowych i podziemnych oraz zabezpieczenie dostępu do wody do celów
komunalnych jako konsekwencja pogłębiającej się tendencji do występowania i wydłużania się
okresów suszy glebowej i hydrologicznej;
gospodarka rolna i leśna: wdrażanie metod zwiększenia retencji powierzchniowej i podziemnej
w celu zapobiegania i niwelowania negatywnych skutków suszy atmosferycznej oraz
obniżania się zasobów wód powierzchniowych, wprowadzanie narzędzi ochrony gleb przed
erozją;
infrastruktura komunikacyjna, techniczna, zabudowa mieszkalna i inna: uwzględnienie
w projektach zagrożeń wynikających ze zmienności i zmiany klimatu - zmian temperatury –
w szczególności długich okresów gorących, rzadziej oblodzenia, spodziewanych silnych
wiatrów (szczególnie w strefie wybrzeża), wzrostu procesu akumulacji rzek w odcinkach
ujściowych do morza, ochrona przeciwpowodziowa obszarów położonych na ternach
zalewowych, wdrażanie działań hydrotechnicznych zapobiegających intensyfikacji deficytu
wód powierzchniowych.
6.4.4. Aglomeracje miejskie
Na obszarze dorzecza Odry położone są obszary o znaczącej koncentracji skupisk ludności w kraju:
Wrocław i Poznań położone w dolinach rzecznych, Łódź (położenie wododziałowe) oraz Szczecin
w dolny odcinku Odry. Są to ośrodki o zwartej zabudowie przestrzennej, dużym odsetku powierzchni
nieprzepuszczalnej, dla których prognozowany jest dalszy przyrost liczby ludności, zatem
w perspektywie – przyrost powierzchni antropogenicznie silnie przekształconej. Zwarte skupiska
miejskie wykazują bardzo dużą wrażliwość klimatyczną oraz silne sprzężenie zwrotne miasto-klimat,
negatywnie oddziałując na zmienność i zmianę klimatu w skali co najmniej regionalnej. Główne
obszary wzajemnej wrażliwości i sprzężenia miasto-klimat to:
1. miejska wyspa ciepła: odmienny bilans energetyczny miasta w stosunku do przestrzeni
przyrodniczej,
2. kontrasty termiczno-wilgotnościowe: przestrzenne, dobowe i sezonowe, pogarszające
sanitację miasta,
3. regionalne zaburzenia w warstwie tarciowej strumieni przemieszczanego powietrza
przypowierzchniowego,
4. zapylenie atmosfery pochodzenia antropogenicznego,
5. lokalny wzrost liczby dni z zachmurzeniem,
6. lokalne występowanie opadów konwekcyjnych o bardzo dużym natężeniu, krótkim czasie
trwania i ograniczonej lokalnie przestrzeni stanowiące duże zagrożenie dla ludności oraz
infrastruktury miejskiej,
7. występowanie lokalnych powodzi błyskawicznych, zaburzenie ustroju hydrologicznego
miejskich cieków,
8. obniżanie stanu wód gruntowych poprzez wprowadzanie wielkoobszarowych powierzchni
nieprzepuszczalnych, a w konsekwencji zerwanie łączności hydraulicznej.
Osiągnięcie odporności klimatycznej sprzężenia miasto-klimat nie jest współcześnie możliwe. Należy
jednak podejmować działania służące obniżeniu wrażliwości klimatycznej. Najważniejsze działania
programu adaptacyjnego winny koncentrować się w następujących obszarach:
gospodarka przestrzenna: wdrażanie planów miejscowych w celu tworzenia systemu korytarzy
wietrzeniowych miasta, ułatwiających wymianę powietrza i sanitację, zwiększanie
przepuszczalności powierzchniowej oraz retencyjności miasta poprzez wprowadzanie terenów
zieleni miejskiej,
109
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Monitoring wód podziemnych prowadzony jest także zgodnie z załącznikiem V RDW i wyróżniamy
następujące formy monitoringu jednolitych części wód podziemnych:
1. monitoring stanu chemicznego
a. monitoring diagnostyczny stanu chemicznego,
b. monitoring operacyjny stanu chemicznego,
c. monitoring badawczy stanu chemicznego;
2. monitoring stanu ilościowego.
W celu transpozycji Ramowej Dyrektywy Wodnej w ustawie Prawo wodne zawarto odpowiednie
postanowienia dotyczące monitoringu i oceny stanu wód. Na podstawie delegacji zawartej w art. 155 b
ust. 1 ustawy Prawo wodne Minister Środowiska wydał rozporządzenie z dnia 15 listopada 2011 r.
w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych
i podziemnych (Dz. U. 2011 nr 258, poz. 1550) oraz rozporządzenie z dnia 21 listopada 2013 r.
zmieniające rozporządzenie w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części
wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. 2013 poz. 1558). na podstawie których prowadzony jest
monitoring na obszarach dorzeczy w Polsce. Rozporządzenia te są zgodne z Dyrektywą Parlamentu
Europejskiego i Rady 2013/39/UE z dnia 12 sierpnia 2013 r. zmieniającą dyrektywy RDW
i 2008/105/WE z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie środowiskowych norm jakości w dziedzinie polityki
wodnej, w zakresie substancji priorytetowych w dziedzinie polityki wodnej (Dz. Urz. WE L 226
z 24.08.2013, str. 1).
Rozporządzenie to zostanie po raz kolejny zmienione w wyniku transpozycji Dyrektywy Parlamentu
Europejskiego i Rady 2013/39/UE z dnia 12 sierpnia 2013 r. zmieniająca dyrektywy RDW
i 2008/105/WE z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie środowiskowych norm jakości w dziedzinie polityki
111
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
wodnej, w zakresie substancji priorytetowych w dziedzinie polityki wodnej, w zakresie substancji
priorytetowych w dziedzinie polityki wodnej, Dz. U. UE L 226/l). Do tego czasu przy opracowywaniu
programów monitoringu służy tekst dyrektywy, w szczególności Załącznik II do niej oraz założenia
do transpozycji ww. Dyrektywy w wersji opracowanej przez GIOŚ w formie wytycznych.
Monitoring wód jest częścią funkcjonującego w Polsce Państwowego Monitoringu Środowiska,
a zasady organizacji i funkcjonowania monitoringu zawarte zostały w Programie Państwowego
Monitoringu Środowiska opracowanym przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska
i zatwierdzonym przez Ministra Środowiska. Program ten jest wypełnieniem przepisu art. 23 ust.
3 pkt 1 ustawy z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (tekst jednolity: Dz. U. 2013 r.
poz. 686), dalej ustawa o Inspekcji Ochrony Środowiska zgodnie z którym Główny Inspektor Ochrony
Środowiska jest odpowiedzialny za opracowanie wieloletnich programów Państwowego Monitoringu
Środowiska (PMŚ). Programy PMŚ są uchwalane od 1991 r. na okres liczący trzy lata. Aktualny
Program PMŚ obowiązuje w latach 2013-2015. Za wdrażanie Programu PMŚ odpowiedzialni
są: Główny Inspektor Ochrony Środowiska oraz Wojewódzcy Inspektorzy Ochrony Środowiska.
Zgodnie z art. 155a ustawy Prawo wodne badania wód powierzchniowych w zakresie elementów
hydrologicznych i hydromorfologicznych wykonuje państwowa służba hydrologiczno –
meteorologiczna i przekazuje wyniki tych badań właściwym wojewódzkim inspektorom ochrony
środowiska. Wojewódzki inspektor ochrony środowiska prowadzi obserwację elementów
hydromorfologicznych na potrzeby oceny stanu ekologicznego. Badania i ocena stanu wód
podziemnych w zakresie elementów fizykochemicznych i ilościowych wykonywane są przez
państwową służbę hydrogeologiczną (PIG – PIB).
7.1. Wody powierzchniowe
Monitoring wód powierzchniowych
Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie form i sposobu prowadzenie monitoringu jednolitych części
wód powierzchniowych i podziemnych Podstawowym celem jest:
uzyskanie spójnego i kompletnego obrazu stanu lub potencjału ekologicznego oraz stanu
chemicznego na każdym obszarze dorzecza;
przypisanie jednolitej części wód powierzchniowych jednej z pięciu klas;
ilościowe ujęcie zmienności elementów jakości i parametrów wskaźnikowych w czasie
i przestrzeni dla elementów biologicznych, hydromorfologicznych, fizykochemicznych
i chemicznych.
Zakres i częstotliwość pomiarów i badań wskaźników w ramach poszczególnych rodzajów monitoringu
ustalane są dla każdego punktu pomiarowo – kontrolnego osobno, z uwzględnieniem zakresu
wskaźników i częstotliwości określonych w rozporządzeniu w sprawie form i sposobu prowadzenia
monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych oraz rozporządzeniu
zmieniającym rozporządzenie w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części
wód powierzchniowych i podziemnych.
Sieć punktów pomiarowo kontrolnych ustalana jest na podstawie aktualnego wykazu JCWP oraz
wykazów wód będących charakterystyką JCWP określających status oraz typologię JCWP, cele
środowiskowe oraz zagrożenie nieosiągnięciem celów środowiskowych a także rodzaj presji
oddziaływującej na JCWP. Przy projektowaniu sieci monitoringu wykorzystuje się także uaktualnione
wykazy obszarów chronionych. Nową sieć monitoringu tworzy się poprzez weryfikację sieci istniejącej
w poprzednim cyklu gospodarowania wodami.
112
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Sieć punktów pomiarowo – kontrolnych, na którą składają się reprezentatywne diagnostyczne
i operacyjne punkty pomiarowo – kontrolne, stanowi podstawę oceny stanu jednolitych części wód.
Monitoring diagnostyczny
Monitoring diagnostyczny jednolitych części wód powierzchniowych prowadzi się w celu87
:
ustalenia stanu jednolitych części wód powierzchniowych, tak aby:
uzupełnić informacje na temat rodzajów i wielkości znaczących oddziaływań
antropogenicznych, na które narażone są jednolite części wód na danym obszarze dorzecza,
potwierdzić ocenę wpływu znaczących oddziaływań, w tym antropogenicznych;
zaprojektowania przyszłych programów monitoringu;
dokonania oceny długoterminowych zmian stanu jednolitych części wód powierzchniowych
w warunkach naturalnych;
dokonania oceny długoterminowych zmian stanu jednolitych części wód powierzchniowych
z powodu szeroko rozumianych oddziaływań antropogenicznych;
określenia długoterminowych trendów zmian stężeń substancji priorytetowych i innych
zanieczyszczeń ulegających bioakumulacji w osadach lub faunie i florze.
Wymienione wyżej rozporządzenie określa kryteria wyboru jednolitych części wód powierzchniowych
do monitorowania w ramach monitoringu diagnostycznego. Monitoring ten prowadzi się dla jednolitych
części wód powierzchniowych, gdy spełnione jest przynajmniej jedno z poniższych kryteriów88
:
w ciekach występuje znaczna zmienność przepływu wód;
powierzchnia zlewni, którą zamyka jednolita część wód powierzchniowych płynących, w tym
wyznaczonych jako silnie zmienione lub sztuczne, przekracza 2500 km2;
powierzchnia jednolitej części wód powierzchniowych, takiej jak jezioro lub inny naturalny
zbiornik wodny, w tym wyznaczone jako silnie zmieniona jednolita część wód
powierzchniowych, przekracza 50 ha;
pojemność maksymalna jednolitej części wód powierzchniowych, takiej jak sztuczny zbiornik
wodny lub silnie zmieniona część wód będąca zbiornikiem zaporowym, przekracza 10 mln m3;
dana jednolita część wód powierzchniowych przekracza granicę państwa lub jest
zlokalizowana przy granicy państwa;
jednolita część wód powierzchniowych uznana jest za referencyjną;
jednolita część wód powierzchniowych występuje w obszarze chronionym, przeznaczonym
do ochrony siedlisk lub gatunków, dla których utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym
czynnikiem w ich ochronie.
Zgodnie z typologią wielkościową, określoną w załączniku II do RDW (system typologii A), JCWP
płynących, które spełniają wymogi dyrektywy i mogą zostać objęte monitoringiem oraz oceną stanu
mają powierzchnię większą niż 10 km2. Dopuszcza się jednak objęcie mniejszych JCWP, ważnych dla
dorzecza z ekologicznego punktu widzenia. Obowiązujące przepisy dopuszczają również badanie
jezior i zbiorników oraz zbiorników zaporowych o powierzchni mniejszej niż wskazana.
W cyklu badawczym 2010 – 2012 na obszarze dorzecza Odry monitoring diagnostyczny prowadzony
był dla:
155 JCWP rzecznych,
87
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. Nr 258, poz. 1550) 88
Załącznik nr 1 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. Nr 258, poz. 1550)
113
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
34 JCWP jeziornych,
3 JCWP przejściowych,
3 JCWP przybrzeżnych.
Monitoring operacyjny
Monitoring operacyjny jednolitych części wód powierzchniowych prowadzi się w celu89
:
ustalenia stanu jednolitych części wód powierzchniowych, które uznano za zagrożone
niespełnieniem określonych dla nich celów środowiskowych;
dokonania oceny zmian stanu jednolitych części wód powierzchniowych uznanych
za zagrożone niespełnieniem celów środowiskowych, wynikających z działań realizowanych
w ramach programów mających na celu poprawę jakości jednolitych części wód
powierzchniowych;
obserwacji zmian objętości i natężenia przepływu w zakresie stosownym dla stanu lub
potencjału ekologicznego oraz stanu chemicznego.
Rozporządzenie określa kryteria wyboru jednolitych części wód powierzchniowych do monitorowania
w ramach monitoringu operacyjnego. Monitoring ten prowadzi się dla jednolitych części wód
powierzchniowych, gdy zostało spełnione przynajmniej jedno z poniższych kryteriów90
:
jednolita część wód powierzchniowych została uznana na podstawie oceny wpływu
znaczących oddziaływań na stan wód powierzchniowych lub monitoringu diagnostycznego
za zagrożoną niespełnieniem określonych dla niej celów środowiskowych;
jednolita część wód powierzchniowych jest zagrożona znacznym oddziaływaniem ze strony
źródła punktowego lub rozproszonego;
jednolita część wód powierzchniowych jest zagrożona znacznym oddziaływaniem
hydromorfologicznym;
do jednolitej części wód powierzchniowych odprowadzane są substancje z listy substancji
priorytetowych;
w jednolitej części wód powierzchniowych występują źródła zanieczyszczeń, o których mowa
w rozporządzeniu (WE) nr 166/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 stycznia
2006 r. w sprawie ustanowienia Europejskiego Rejestru Uwalniania i Transferu
Zanieczyszczeń i zmieniającym dyrektywę Rady 91/689/EWG z dnia 12 grudnia 1991 r.
w sprawie odpadów niebezpiecznych i 96/61/WE z dnia 24 września 1996 r. dotyczącą
zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli (Tekst mający znaczenie dla
Europejskiego Obszaru Gospodarczego) (Dz. Urz. UE L 33 z 04.02.2006 r., str. 1);
jednolita część wód powierzchniowych jest zlokalizowana na obszarze narażonym
na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych;
jednolita część wód powierzchniowych jest zlokalizowana na obszarze wrażliwym
na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych;
jednolita część wód powierzchniowych powinna być objęta monitoringiem zgodnie
z zaleceniami wynikającymi z planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy
i programu wodno-środowiskowego kraju;
jednolita cześć wód powierzchniowych na podstawie oceny wpływu znaczących oddziaływań
antropogenicznych na stan wód powierzchniowych i monitoringu diagnostycznego uznana jest
89
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. 2011 nr 258, poz. 1550) 90
Załącznik nr 1 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. 2011 nr 258, poz. 1550)
114
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
za zagrożoną niespełnieniem celów środowiskowych, a występuje w obszarze chronionym
przeznaczonym do ochrony siedlisk lub gatunków, dla których utrzymanie lub poprawa stanu
wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie.
Monitoring operacyjny musi być realizowany w odniesieniu do wszystkich JCWP, w przypadku których
uznano, w wyniku przeglądu wpływu działalności człowieka i/lub na podstawie wyników monitoringu
diagnostycznego, że istnieje ryzyko nieosiągnięcia celów środowiskowych. Musi również objąć
wszystkie części wód, do których odprowadzane są substancje priorytetowe. Postanowienia RDW są
w tym przypadku jednoznaczne i zobowiązują do objęcia monitoringiem operacyjnym wszystkich
JCWP zagrożonych. Ponadto monitoringiem operacyjnym należy objąć jednolite części wód, dla
których monitoring diagnostyczny wykazał przekroczenie środowiskowych norm jakości lub granic
dobrego stanu dla substancji priorytetowych (grupa 4.1.) i dla substancji z grup 3.6 i 4.2.
W cyklu badawczym 2010 – 2012 na obszarze dorzecza Odry monitoring operacyjny prowadzony był
dla:
600 JCWP rzecznych,
2 JCWP przejściowych.
Monitoring badawczy
Monitoring badawczy jednolitych części wód powierzchniowych prowadzi się w celu91
:
wyjaśnienia przyczyn przekroczeń wskaźników jakości i nieosiągnięcia celów środowiskowych
określonych dla jednolitych części wód powierzchniowych, jeżeli wyjaśnienie tych przyczyn
jest niemożliwe na podstawie danych z monitoringu diagnostycznego i operacyjnego;
wyjaśnienia przyczyn niespełnienia celów środowiskowych przez daną jednolitą część wód
powierzchniowych, jeżeli z monitoringu diagnostycznego wynika, że cele środowiskowe
wyznaczone dla danej jednolitej części wód powierzchniowych nie zostaną osiągnięte, i gdy
nie rozpoczęto realizacji monitoringu operacyjnego dla tej jednolitej części wód
powierzchniowych;
określenia wielkości i wpływów przypadkowego zanieczyszczenia;
ustalenia przyczyn wyraźnych rozbieżności między wynikami oceny stanu ekologicznego
na podstawie biologicznych i fizykochemicznych elementów jakości;
zebrania dodatkowych informacji o stanie wód w związku z uwarunkowaniami lokalnymi lub
umowami międzynarodowymi.
Dodatkowo monitoring badawczy może być wykorzystywany do optymalizacji sieci monitoringu,
weryfikacji presji oraz ich oddziaływania na jednolitą część wód, a także na potrzeby działań
kontrolnych i inne potrzeby lokalne.
Rozporządzenie określa kryteria wyboru jednolitych części wód powierzchniowych do monitorowania
w ramach monitoringu badawczego. Monitoring ten prowadzi się dla jednolitych części wód
powierzchniowych, gdy92
:
występują jakiekolwiek przekroczenia wskaźników jakości wód, o których mowa
w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie sposobu
klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości
dla substancji priorytetowych (Dz. U. 2011 nr 257 poz. 1545), których powód nie jest znany,
91
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. nr 258, poz. 1550) 92
Załącznik nr 1 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. nr 258, poz. 1550)
115
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
a wyniki badań monitoringu diagnostycznego do wyjaśnienia przyczyn nieosiągnięcia celów
środowiskowych określonych dla danej jednolitej części wód powierzchniowych
są niewystarczające;
konieczne jest ustalenie przyczyn, które mogą uniemożliwić osiągnięcie celów
środowiskowych w sytuacji, gdy dla danej jednolitej części wód powierzchniowych nie został
ustanowiony monitoring operacyjny;
konieczne jest określenie wielkości wpływu na środowisko przypadkowego zanieczyszczenia
wód powierzchniowych;
konieczne jest ustalenie przyczyn rozbieżności między wynikami oceny stanu ekologicznego
jednolitych części wód powierzchniowych na podstawie elementów biologicznych
i fizykochemicznych;
konieczne jest zebranie dodatkowych informacji o stanie wód w związku z uwarunkowaniami
lokalnymi lub umowami międzynarodowymi.
Wyniki monitoringu badawczego są wykorzystywane do opracowania programu działań naprawczych
(PWŚK) oraz realizowania konkretnych przedsięwzięć koniecznych do usunięcia skutków
przypadkowego zanieczyszczenia oraz do wypełnienia zobowiązań międzynarodowych. Monitoring
badawczy nie służy ocenie stanu wód, jednak dane pochodzące z tego monitoringu mogą być
wykorzystane w procedurze oceny, jeśli badawczy punkt pomiarowo-kontrolny zlokalizowany był
w tym samym miejscu, co punkt reprezentatywny, a zakres badanych parametrów był zgodny
z wymogami dla oceny.
Monitoringiem badawczym objęte są również wszystkie jednolite części wód obejmujące ujściowe
odcinki rzek Przymorza oraz Odry. Prowadzony w nich monitoring ma charakter monitoringu
intensywnego i realizowany jest w odrębnej grupie punktów pomiarowo-kontrolnych.
W cyklu badawczym 2010 – 2012 na obszarze dorzecza Odry monitoring badawczy prowadzony był
dla:
11 JCWP rzecznych,
55 JCWP jeziornych.
Monitoring obszarów chronionych
Monitoring obszarów chronionych prowadzi się w celu93
:
ustalenia stanu jednolitych części wód powierzchniowych występujących na obszarach
chronionych;
ustalenia stopnia spełniania dodatkowych wymagań określonych dla obszarów chronionych
w odrębnych przepisach;
oceny wielkości i wpływu odpowiednich znaczących oddziaływań na jednolite części wód
powierzchniowych należące do obszarów chronionych bądź z nimi powiązane;
oceny zmian stanu jednolitych części wód powierzchniowych występujących na obszarach
chronionych a uznanych za zagrożone nieosiągnięciem celów środowiskowych, które
to zmiany wynikają z działań realizowanych w ramach programów mających na celu poprawę
jakości jednolitych części wód powierzchniowych.
93
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. nr 258, poz. 1550)
116
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Rozporządzenie określa kryteria wyboru jednolitych części wód powierzchniowych do monitorowania
w ramach monitoringu obszarów chronionych. Monitoring ten prowadzi się dla jednolitych części wód
powierzchniowych, gdy94
:
jednolita część wód powierzchniowych przeznaczona jest do poboru wody na potrzeby
zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia, jeżeli dostarcza średnio powyżej 100 m3 na dobę
wody przeznaczonej do spożycia;
jednolita cześć wód powierzchniowych przeznaczona jest do celów rekreacyjnych, w tym
kąpieliskowych;
jednolita cześć wód powierzchniowych zlokalizowana jest na obszarze przeznaczonym
do ochrony gatunków zwierząt wodnych o znaczeniu gospodarczym;
jednolita cześć wód powierzchniowych zlokalizowana jest na obszarze narażonym
na zanieczyszczenia związkami azotu, pochodzącymi ze źródeł rolniczych;
jednolita cześć wód powierzchniowych zlokalizowana jest na obszarze wrażliwym
na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych i jest
odbiornikiem zanieczyszczeń ze źródeł komunalnych;;
jednolita cześć wód powierzchniowych zlokalizowana jest w obszarze chronionym,
przeznaczonym do ochrony siedlisk lub gatunków, dla którego utrzymanie lub poprawa stanu
wód jest ważnym czynnikiem w jego ochronie.
Obecnie nie wyznaczono w Polsce obszarów ochrony gatunków zwierząt wodnych o znaczeniu
gospodarczym, więc w latach 2016 – 2021 monitoring takich obszarów nie będzie prowadzony.
Monitoring JCWP zlokalizowanych na obszarach narażonych na zanieczyszczenia związkami azotu
pochodzącymi ze źródeł rolniczych nie musi obejmować wszystkich JCWP. Dopuszcza się
realizowanie tego programu monitoringu w wybranych JCWP, które są wskaźnikowe dla całego OSN,
przy czym monitoringiem powinny być objęte wszystkie OSN. Przyjęto, że monitoring powinien być
prowadzony na wodach wyznaczonych jako wrażliwe, nie zaś na wszystkich wodach występujących
na OSN.
Jednolite części wód występujące na obszarach wrażliwych na eutrofizację wywołaną
zanieczyszczeniami ze źródeł komunalnych monitorowane są w ramach dwóch rodzajów monitoringu:
monitoringu operacyjnego oraz (jednocześnie) monitoringu obszarów chronionych
Sieć monitoringu wód powierzchniowych na obszarze dorzecza Odry przedstawiono w załączniku
nr 17.W cyklu badawczym 2010-2012 na obszarze dorzecza Odry monitoring prowadzony był dla 763
W latach 2010 - 2013 badania monitoringowe prowadzono na 193 jeziorach spośród 422 JCWP
(w tym 102 SZCW) położonych na obszarze dorzecza Odry. Przeważająca ich część objęta była
zarówno monitoringiem diagnostycznym, jak i operacyjnym, przy czym typ prowadzonego monitoringu
mógł być inny w kolejnym roku badań. Monitoring badawczy prowadzony był incydentalnie i to
równolegle z monitoringiem diagnostycznym i operacyjnym. Wśród monitorowanych jezior obszaru
dorzecza Odry 117 związanych było z występowaniem obszaru chronionego.
Rozkład punktów sieci monitoringowej jest w miarę równomierny. Liczba punktów monitoringowych
kształtuje się następująco:
94
Załącznik nr 1 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. nr 258, poz. 1550)
117
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
monitoring operacyjny – 149,
monitoring diagnostyczny – 159,
monitoring badawczy – 8,
monitoring operacyjny/diagnostyczny – 113.
Ocena stanu wód powierzchniowych
Na podstawie postanowień RDW państwa członkowskie zobligowane są do przeprowadzenia oceny
stanu wód powierzchniowych. W celu transpozycji Ramowej Dyrektywy Wodnej w ustawie Prawo
wodne zawarto odpowiednie postanowienia dotyczące oceny stanu wód. Na podstawie art. 38a ust.
2 i 3 ustawy Prawo wodne Minister Środowiska wydał rozporządzenie z dnia 9 listopada 2011 r.
w sprawie klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych
części wód powierzchniowych (Dz. U. 2011 nr 258 poz. 1549) oraz rozporządzenie w sprawie
sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm
jakości dla substancji priorytetowych.
Ocena stanu/potencjału ekologicznego jednolitych części wód powierzchniowych
Stan/potencjał ekologiczny JCWP klasyfikuje się na podstawie danych uzyskanych w wyniku realizacji
badań monitoringowych w reprezentatywnym punkcie pomiarowo-kontrolnym.
Przy ocenie stanu ekologicznego jednolitych części wód powierzchniowych ocenie poddaje się
następujące elementy jakości95
:
elementy biologiczne (skład, liczebność i biomasa fitoplanktonu, skład i obfitość flory wodnej
w tym makrofitów i fitobentosu, skład i liczebność makrobezkręgowców bentosowych, skład,
liczebność i struktura wiekowa ichtiofauny);
elementy hydromorfologiczne (reżim hydrologiczny, warunki morfologiczne i inne);
elementy fizykochemiczne (warunki ogólne oraz substancje szczególnie szkodliwe dla
środowiska wodnego, czyli specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne).
Szczegółowy zakres ocenianych elementów jakości dla klasyfikacji stanu ekologicznego różni się
w zależności od typu abiotycznego i kategorii JCWP (jeziorne, rzeczne, przejściowe lub przybrzeżne).
Podstawę oceny każdej jednolitej części wód stanowią zawsze elementy biologiczne, zaś elementy
fizykochemiczne i hydromorfologiczne pełnią jedynie rolę wspomagającą w trakcie ich oceny.
Na podstawie oceny wyżej wymienionych elementów jakości badanej JCWP przypisuje się jedną
z pięciu klas jakości, odpowiadających konkretnemu stanowi ekologicznemu. Wartości graniczne
wskaźników jakości wód dla poszczególnych klas oraz procedurę prowadzenia oceny określa
rozporządzenie w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz
środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych.
95
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011r. w sprawie klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych (Dz. U. 2011 r. nr 258 poz. 1549)
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Tabela 23. Klasyfikacja stanu ekologicznego JCWP według klas jakości wód
klasa jakości wody stan ekologiczny
I bardzo dobry
II dobry
III umiarkowany
IV słaby
V zły
źródło: rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu
jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych
(Dz. U. 2011 nr 257 poz. 1545)
Potencjał ekologiczny jednolitych części wód powierzchniowych klasyfikuje się na podstawie
elementów fizykochemicznych, biologicznych i hydromorfologicznych, stosowanych w klasyfikacji
stanu ekologicznego tej kategorii naturalnych wód powierzchniowych, która najbardziej przypomina
odpowiednią silnie zmienioną lub sztuczną jednolitą część wód.
Na podstawie oceny elementów biologicznych jakości wód badanej JCWP przypisuje się jedną
z pięciu klas potencjału ekologicznego. Wartości graniczne wskaźników jakości wód dla
poszczególnych klas oraz procedurę prowadzenia oceny określa rozporządzenie w sprawie sposobu
klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla
substancji priorytetowych.
Tabela 24. Klasyfikacja potencjału ekologicznego JCWP według klas potencjału ekologicznego
klasa potencjału ekologicznego potencjał ekologiczny
I maksymalny
II dobry
III umiarkowany
IV słaby
V zły
źródło: opracowanie własne na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 r.
w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm
jakości dla substancji priorytetowych (Dz. U. 2011 nr 257 poz. 1545)
W ocenie ostatecznej potencjału ekologicznego JCWP przyjmuje się określenia: potencjał dobry
i powyżej dobrego (potencjały maksymalny i dobry), umiarkowany, słaby i zły.
Przed wykonaniem klasyfikacji stanu ekologicznego lub potencjału ekologicznego jednolitej części
wód dokonuje się oceny wiarygodności uzyskanych wyników pomiarów oraz badań i odrzuca się
wszystkie wyniki, które zostały uzyskane w warunkach odbiegających od normalnych (np. powódź,
inne klęski żywiołowe albo wyjątkowe warunki pogodowe, takie jak intensywne opady atmosferyczne,
wysokie temperatury powietrza, intensywne topnienie śniegu itp.).. Kolejnym etapem jest analiza
poszczególnych wartości wskaźników jakości wód uwzględnieniem zakresu w dotychczasowych
badaniach. W przypadku znacznych różnic dokonuje się analizy wskaźników oraz przyczyny tych
różnic. W szczególności tego, czy różnice te nie zostały spowodowane sytuacją nadzwyczajną np.
awarią oczyszczalni ścieków lub pracami budowlanymi w obrębie JCWP96
.
96
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz. U. 2011 nr 257 poz. 1545)
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniająca dyrektywy RDW i w sprawie
środowiskowych norm jakości w dziedzinie polityki wodnej, w zakresie substancji priorytetowych
w dziedzinie polityki wodnej wprowadza zmiany w wykazie substancji priorytetowych w dziedzinie
polityki wodnej oraz zmiany środowiskowych norm jakości (EQS) dla substancji priorytetowych
i niektórych innych substancji zanieczyszczających. Zmiany skutkują wprowadzeniem do badań
monitoringowych od 2016 roku 7 nowych substancji monitorowanych w wodzie (chinoksyfen,
aklonifen, bifenoks, cybutryna, cypermetryna, dichlorfos, tebutryna) oraz nowych substancji
monitorowanych w organizmach żywych. Ponadto badaniami w organizmach żywych zostaną objęte
niektóre substancje badane dotychczas tylko w wodzie.
Klasyfikacji stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych dokonuje się na podstawie
nie mniej niż 12 wyników pomiarów substancji priorytetowych oraz innych zanieczyszczeń98
.
Zgodnie z rozporządzeniem „przyjmuje się, że jednolita część wód jest w dobrym stanie chemicznym,
jeżeli dla każdego punktu pomiarowo – kontrolnego wartości średnioroczne pomierzonych stężeń
wskaźników wyrażone, jako średnia arytmetyczna oraz stężenia maksymalne wyrażone jako
90. percentyl z pomierzonych wartości stężeń nie przekraczają dopuszczalnych wartości odpowiednio
średniorocznych i dopuszczalnych stężeń maksymalnych określonych dla poszczególnych kategorii
97
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz. U. 2011 nr 257 poz. 1545) 98
Tamże
120
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
wód”99
. W przeciwnym razie stan chemiczny takiej jednolitej części wód określa się, jako poniżej
dobrego.
W celu uwzględnienia w ocenie stanu chemicznego jak największej puli wyników monitoringu
substancji chemicznych w cyklu badawczym 2010 – 2012 dopuszczono uwzględnienie w ocenie
wskaźników, dla których seria wyników była mniejsza od 12, nie mniejsza jednak niż 4.
Zgodnie z wytycznymi GIOŚ przy ocenie stanu chemicznego:
wskaźnikom, dla których ocenę wykonano na podstawie 12 lub więcej wyników przypisano
wysoki poziom ufności;
wskaźnikom, dla których ocenę wykonano na podstawie 11 lub 10 wyników przypisano średni
poziom ufności;
wskaźnikom, dla których ocenę wykonano na podstawie mniej niż 10, ale przynajmniej
4 wyników przypisano niski poziom ufności;
nie brano pod uwagę wskaźników badanych mniej niż 4 razy w roku, jako wskaźników
o niewystarczającym poziomie ufności.
Ocena ogólnego stanu jednolitych części wód powierzchniowych
Ocena ogólnego stanu JCWP dokonywana jest na podstawie analizy wyników oceny stanu/potencjału
ekologicznego oraz stanu chemicznego danej jednolitej części wód powierzchniowych. Ocena
ogólnego stanu JCWP jako dobry możliwa jest jedynie w przypadku dobrego stanu chemicznego
i jednocześnie co najmniej dobrego stanu/potencjału ekologicznego jednolitej danej części wód
powierzchniowych.
Sposób oceny stanu ogólnego JCWP przedstawiono w tabeli 25.
Tabela 25. Sposób oceny stanu ogólnego jednolitych części wód powierzchniowych
stan chemiczny
dobry poniżej dobrego
sta
n e
ko
log
iczny
pote
ncja
ł eko
log
iczny
bardzo dobry stan ekologiczny
maksymalny potencjał ekologiczny dobry stan wód zły stan wód
dobry stan ekologiczny
dobry potencjał ekologiczny dobry stan wód zły stan wód
umiarkowany stan ekologiczny
umiarkowany potencjał ekologiczny zły stan wód zły stan wód
słaby stan ekologiczny
słaby potencjał ekologiczny zły stan wód zły stan wód
zły stan ekologiczny
zły potencjał ekologiczny zły stan wód zły stan wód
źródło: rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu
jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych
(Dz. U. 2011 nr 257 poz. 1545)
Ocena stanu jednolitych części wód powierzchniowych na obszarach chronionych
Jednolite części wód występujące na obszarach chronionych ocenia się przez porównanie wyników
opisanej powyżej oceny stanu JCWP z oceną spełnienia wymagań dodatkowych, wykonaną w oparciu
o dane uzyskane z punktów pomiarowo-kontrolnych monitoringu obszarów chronionych.
Monitoring ten prowadzi się dla jednolitych części wód podziemnych, które na podstawie monitoringu
diagnostycznego oraz oceny wpływu oddziaływań uznane są za zagrożone niespełnieniem
określonych dla nich celów środowiskowych104
.
Monitoring badawczy stanu chemicznego
Monitoring badawczy stanu chemicznego jednolitych części wód podziemnych może być ustanowiony
w odniesieniu do danej jednolitej części wód podziemnych lub jej fragmentów. Monitoring ten prowadzi
się w celu105
:
wyjaśnienia przyczyn nieosiągnięcia celów środowiskowych przez jednolitą część wód
podziemnych, jeżeli wyjaśnienie tych przyczyn jest niemożliwe na podstawie monitoringu
diagnostycznego i operacyjnego stanu chemicznego jednolitych części wód podziemnych;
wyjaśnienia przyczyn niespełnienia celów środowiskowych przez daną jednolitą część wód
podziemnych, jeżeli z monitoringu diagnostycznego stanu chemicznego wynika, że cele
środowiskowe wyznaczone dla danej jednolitej części wód podziemnych nie zostaną
osiągnięte, i gdy nie rozpoczęto realizacji monitoringu operacyjnego stanu chemicznego
dla tej jednolitej części wód podziemnych;
określenia zasięgu i stężenia zanieczyszczeń , jeżeli wystąpiło przypadkowe zanieczyszczenie
jednolitej części wód podziemnych.
Rokiem bazowym, od którego określa się znaczące i utrzymujące się trendy wynikające zarówno
z warunków naturalnych, jak i oddziaływań antropogenicznych oraz utrzymujące się trendy wzrostu
stężenia wszelkich zanieczyszczeń spowodowanych oddziaływaniami antropogenicznymi, jest rok
2007. Przy określaniu trendów bierze się pod uwagę poziomy początkowe, które oznaczają przeciętne
stężenie zmierzone w roku bazowym 2007, ewentualnie 2008, w ramach monitoringu
diagnostycznego lub operacyjnego, lub w przypadku substancji wykrytych po upływie roku bazowego,
w pierwszym okresie, dla którego są dostępne reprezentatywne dane z monitoringu106
.
Monitoring stanu ilościowego
Monitoring stanu ilościowego jednolitych części wód podziemnych prowadzi się w celu oceny wpływu
poboru wód podziemnych między innymi na:
położenie zwierciadła wód podziemnych,
skład chemiczny wód podziemnych,
stan ekosystemów lądowych bezpośrednio zależnych od wód podziemnych.
103
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. nr 258, poz. 1550) 104
Tamże Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. nr 258, poz. 1550) 105
Tamże 106
Tamże
125
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Monitoring stanu ilościowego prowadzi się dla jednolitych części wód podziemnych, które dostarczają
średniorocznie powyżej 100 m3 na dobę wody przeznaczonej do spożycia
107.
Ocena stanu wód podziemnych
Na podstawie postanowień RDW państwa członkowskie zobligowane są do przeprowadzenia oceny
stanu wód podziemnych. W celu transpozycji Ramowej Dyrektywy Wodnej w ustawie Prawo wodne
zawarto odpowiednie zapisy dotyczące oceny stanu wód. Na podstawie art. 38a ust. 1 ustawy Prawo
wodne Minister Środowiska wydał rozporządzenie z dnia 23 lipca 2008 r. w sprawie kryteriów
i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. 2008 nr 143 poz. 896).
Ocena stanu chemicznego jednolitych części wód podziemnych
Klasyfikacji elementów fizykochemicznych stanu wód podziemnych, która obejmuje pięć klas jakości
wód podziemnych dokonuje się na podstawie wartości granicznych następujących elementów
fizykochemicznych:
elementy ogólne: odczyn, ogólny węgiel organiczny, przewodność elektrolityczna,
temperatura, tlen rozpuszczony;
elementy nieorganiczne: jon amonowy, azotany, azotyny, chlorki, fluorki, fosforany, magnez,
ołów, rtęć, wodorowęglany;
elementy organiczne: benzen, fenole (indeks fenolowy), substancje ropopochodne, pestycydy,
WWA.
Rozporządzenie określa następujące definicje klasyfikacji stanu chemicznego wód podziemnych:
dobry stan chemiczny wód podziemnych (dla I, II i III klasy jakości wód podziemnych),
słaby stan chemiczny wód podziemnych (dla IV i V klasy jakości wód podziemnych).
Stan chemiczny wód podziemnych w jednolitej części wód podziemnych uznaje się za dobry także
w przypadku, gdy przekroczenia wartości progowych dla dobrego stanu chemicznego występują, ale
są one związane z naturalnie podwyższonym tłem niektórych jonów lub ich wskaźników lub nie
stanowią ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych108
.
Ocena stanu ilościowego jednolitych części wód podziemnych
Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych klasyfikacji
elementów ilościowych stanu wód podziemnych dokonuje się porównując wielkość dostępnych
do zagospodarowania zasobów wód podziemnych ze średnim wieloletnim poborem rzeczywistym
z ujęć wód podziemnych w danej jednolitej części wód podziemnych.
Stan ilościowy określa się jako dobry, kiedy dostępne do zagospodarowania zasoby są wyższe niż
średni wieloletni pobór rzeczywisty z ujęć wód podziemnych oraz zwierciadło wód podziemnych nie
podlega wahaniom wynikającym z działalności człowieka, które powodowałyby: niespełnienie celów
dla wód powierzchniowych związanych z JCWPd,, wystąpienie znacznych szkód w ekosystemach
od nich zależnych lub znaczne obniżenie zwierciadła wód podziemnych.
Stan ilościowy określany jest jako słaby, kiedy dostępne do zagospodarowania zasoby są niższe niż
średni wieloletni pobór rzeczywisty z ujęć wód podziemnych lub kiedy wystąpią wymienione wyżej
negatywne skutki wahań zwierciadła wód podziemnych.
107
Tamże 108
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. 2008 nr 143 poz. 896)
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Ocena stanu ogólnego jednolitych części wód podziemnych
Zarówno ocena stanu chemicznego jak i ilościowego JCWPd jest tak samo ważna a za ostateczny
stan JCWPd przyjmuje się gorszą z tych dwóch ocen.
Przyjęta do oceny stanu JCWPd w 2012 r. metodyka zakłada wykonanie dziewięciu testów
klasyfikacyjnych pozwalających ocenić stan ilościowy i chemiczny, a ostatecznie stan JCWPd,
dla każdej jednolitej części wód podziemnych109
. Dodatkowo, na początku procedury oceny stanu
wykonuje się dwie analizy wspomagające dotyczące zmian długoterminowych – analizy tendencji
zmian stężeń zanieczyszczeń oraz analizy położenia zwierciadła wody. Wyniki tych analiz wspierają
pozostałe testy oraz końcową ocenę stanu wód podziemnych.
Analiza tendencji zmian stężeń zanieczyszczeń
Celem analizy tendencji zmian stężenia zanieczyszczeń jest identyfikacja trendów zmian stężeń
zanieczyszczeń, w tym znaczących i utrzymujących się trendów wzrostowych stężeń zanieczyszczeń,
przez które rozumie się:
istotne statystycznie wzrosty stężenia zanieczyszczeń, które zostały zidentyfikowane przy
pomocy powszechnie uznawanych metod statystycznych z wykorzystaniem szeregów
czasowych
istotne pod względem środowiskowym wzrosty stężenia zanieczyszczeń, które są istotne
statystycznie, oraz których nieodwrócenie może doprowadzić do nieosiągnięcia celów
środowiskowych.
Jako znaczące trendy wzrostowe uznaje się trendy rosnące, w których stężenie zanieczyszczeń
przekracza 75% wartości progowej dobrego stanu chemicznego określonego w odpowiednich
przepisach. Wartość tą uznaje się za punkt początkowy inicjowania działań mających na celu
odwrócenie tendencji wzrostowej.
Testy klasyfikacyjne wykonywane przy ocenie stanu chemicznego JCWPd:
C.1. ogólna ocena stanu chemicznego – celem testu jest zidentyfikowanie wskaźników
wpływających na słaby stan chemiczny JCWPd oraz zasięgu zanieczyszczenia wód
podziemnych;
C.2. ingresja/ascenzja wód słonych lub innych zdegradowanych – celem testu jest
stwierdzenie, czy przekroczenie wartości progowych dobrego stanu chemicznego jest
wynikiem intruzji wód słonych lub innych zanieczyszczonych, wynikającej z nadmiernej
eksploatacji JCWPd lub presji antropogenicznej;
C.3. ochrona ekosystemów lądowych zależnych od wód podziemnych – celem testu jest
stwierdzenie, czy stan chemiczny wód podziemnych ma negatywny wpływ na funkcjonowanie
ekosystemów lądowych zależnych od wód podziemnych;
C.4. ochrona stanu wód powierzchniowych – celem testu jest stwierdzenie, czy stan
chemiczny JCWPd ma negatywny wpływ na stan/potencjał ekologiczny lub stan chemiczny
JCWP będących z nią w powiązaniu hydraulicznym;
C.5. ochrona wód podziemnych przeznaczonych do spożycia przez ludzi – celem testu jest
ustalenie, czy w wyniku presji antropogenicznej dochodzi do pogorszenia jakości wód
podziemnych przeznaczonych do spożycia przez ludzi, które może skutkować koniecznością
uzdatniania ujmowanych wód podziemnych lub modyfikacjami w procesach uzdatniania.
109
PIG - PIB, Synteza wyników oceny stanu wód podziemnych w dorzeczach według danych z 2012 r., Warszawa 2013 r.
127
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Analiza położenia zwierciadła wody
Analiza położenia zwierciadła wody polega na ustaleniu, czy nie doszło do niekorzystnych zmian
położenia zwierciadła wody lub kierunków przepływu wód podziemnych, które mogą być wynikiem
działań antropogenicznych.
Testy klasyfikacyjne wykonywane przy ocenie stanu ilościowego JCWPd:
I.1. bilans wodny z uwzględnieniem analizy położenia zwierciadła wody – celem testu jest
ustalenie, czy pobór wód podziemnych nie przekroczył dostępnych do zagospodarowania
zasobów wód podziemnych w JCWPd;
I.2. ingresja/ascenzja wód słonych lub innych zdegradowanych – test wykonywany jest razem
z testem C.2.;
I.3. ochrona ekosystemów lądowych zależnych od wód podziemnych – celem testu jest
ustalenie wpływu poboru wód podziemnych lub zmiany warunków krążenia tych wód
na chronione ekosystemy lądowe, w szczególności ustalenie czy wpływ ten nie powoduje
w ich obrębie niekorzystnych zmian stosunków wodnych;
I.4. ochrona stanu wód powierzchniowych - celem testu jest stwierdzenie, czy pobór wód
podziemnych w JCWPd ma negatywny wpływ na stan ekologiczny JCWP będących z nią
w powiązaniu hydraulicznym.
Warunkiem koniecznym do uznania dobrego stanu badanej JCWPd jest dobra ocena stanu
we wszystkich testach klasyfikacyjnych.
Ważnym elementem procedury oceny stanu jednolitych części wód podziemnych jest ekspercka
analiza wyników, która przeprowadzona jest we wszystkich testach klasyfikacyjnych. Krytyczna
analiza wyników jest konieczna ze względu na nie zawsze wystarczającą ilość i jakość dostępnych
danych oraz konieczność porównania wyników testów klasyfikacyjnych ze zidentyfikowanymi presjami
i zagrożeniami JCWPd. Ocena ekspercka pozwala też na określenie, czy uzyskane wyniki
są następstwem. naturalnych procesów czy też oddziaływań antropogenicznych.
Kolejnym ważnym elementem oceny stanu JCWPd jest określenie jej wiarygodności. Wiarygodność
podawana jest przy prezentowaniu wyników testów klasyfikacyjnych i dla większości z nich opisana
jest jako dostateczna (DW) lub niska (NW). Tylko w nielicznych przypadkach wiarygodność wyników
uznawana jest za wysoką (WW). O wiarygodności oceny stanu w poszczególnych testach
klasyfikacyjnych decyduje między innymi: liczba i rozmieszczenie punktów pomiarowych
w poszczególnych JCWPd, gęstość sieci monitoringu, długość ciągów pomiarowych. Przy końcowej
ocenie stanu chemicznego, ilościowego i ogólnego JCWPd nie podaje się wiarygodności wyniku
oceny. Ze względu na kompleksowość procedury oceny stanu ostateczną wiarygodność oceny
przyjmuje się jako dostateczną.
Wyniki oceny stanu dla JCWPd według podziału na 172 JCWPd
Analiza długoterminowych zmian wskaźników fizykochemicznych na obszarze kraju dla JCWPd
monitorowanych wykazała 175 znaczących trendów rosnących dla wskaźników fizykochemicznych
oraz 767 przypadków trendów malejących. Scharakteryzowano poszczególne wskaźniki, dla których
zidentyfikowano co najmniej 3 przypadki znaczących trendów rosnących, wraz z podaniem możliwych
źródeł pochodzenia podwyższonych stężeń danego wskaźnika w wodach podziemnych. Na podstawie
wykonanych charakterystyk ustalono, że zaobserwowane trendy rosnące tylko w niektórych
przypadkach, są spowodowane wyłącznie oddziaływaniem antropogenicznym. W odniesieniu
128
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
do większości wskaźników podwyższenie stężeń może być spowodowane zarówno naturalnymi
procesami jak i oddziaływaniem antropogenicznym110
.
Na obszarze dorzecza Odry zidentyfikowano 11 znaczących trendów rosnących stężeń
zanieczyszczeń pochodzenia antropogenicznego.
Ocenę stanu jednolitych części wód podziemnych na obszarze dorzecza Odry wykonano
na podstawie wyników pomiarów z 445 punktów pomiarowych.
Przy sporządzaniu oceny stanu JCWPd w roku 2012 brak było danych umożliwiających
przeprowadzenie testu I.4. – ochrona wód powierzchniowych.
Wyniki poszczególnych testów klasyfikacyjnych dla JCWPd na obszarze dorzecza Odry111
:
C.1. – dla 61 JCWPd stan oceniony jako dobry (dla 46 DW, dla 15 NW);
C.2. – dla 64 JCWPd stan oceniono jako dobry (dla 51 DW, dla 13 NW);
C.3. – dla 24 JCWPd stan oceniono jako dobry (DW);
C.4. – dla 55 JCWPd stan oceniono jako dobry (DW);
C.5. – dla 36 JCWPd stan oceniono jako dobry (dla 6 DW, dla 30 NW);
I.1. – dla 60 JCWPd stan oceniono jako dobry;
I.2. – dla 64 JCWPd stan oceniono jako dobry (dla 52 DW, dla 12 NW);
I.3. – dla 58 JCWPd stan oceniono jako dobry (dla 49 DW, dla 9 NW).
Końcowe wyniki oceny stanu JCWPd na obszarze dorzecza Odry przedstawiono w tabeli nr 26.
Tabela 26. Końcowa ocena stanu JCWPd na obszarze dorzecza Odry
liczba JCWPd na
obszarze dorzecza
liczba JCWPd o stanie
chemicznym
ocenionym jako dobry
liczba JCWPd o stanie
ilościowym ocenionym
jako dobry
liczba JCWPd o stanie
ogólnym ocenionym
jako dobry
66 56 58 51
źródło: opracowanie własne na podstawie „Raport o stanie chemicznym oraz ilościowym jednolitych części wód
podziemnych w dorzeczach w podziale na 161 i 172 JCWPd, stan na rok 2012”, Warszawa 2013
Wyniki oceny stanu JCWPd na obszarze dorzecza Odry przedstawiono w załącznikach nr 14 i 15.
7.3. Jakość pomiarów i badań w monitoringu jednolitych części
wód powierzchniowych i podziemnych
Badania i pomiary w ramach monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych
prowadzone muszą być zgodnie z wymogami jakości zawartymi w rozporządzeniu w sprawie form
i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych.
Rozporządzenie określa następujące warunki zapewnienia jakości pomiarów i badań112
:
dwustopniowy system zapewnienia jakości badań obejmujący:
o wewnętrzną kontrolę jakości wyników badań,
o zewnętrzną kontrolę jakości wyników badań,
110
PIG - PIB, Raport o stanie chemicznym oraz ilościowym jednolitych części wód podziemnych w dorzeczach w podziale na 161 i 172 JCWPd, stan na rok 2012, Warszawa 2013 r. 111
PIG - PIB, Raport o stanie chemicznym oraz ilościowym jednolitych części wód podziemnych w dorzeczach w podziale na 161 i 172 JCWPd, stan na rok 2012, Warszawa 2013 r. 112
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. 2011 nr 258, poz. 1550)
129
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
zapewnienie jakości i porównywalności wyników analiz zgodnie z międzynarodowymi
praktykami systemu zarządzania jakością,
objęcie systemem jakości i porównywalności wyników analiz wszystkich etapów prowadzenia
pomiarów i badań, a w szczególności: poboru, utrwalania, transportu próbek, przechowywania
próbek przed oddaniem ich do laboratorium, wykonywania oznaczeń fizykochemicznych lub
taksonomicznych,
stosowanie do badań i pomiarów, realizowanych w ramach monitoringu JCW, metodyk
referencyjnych zawartych w rozporządzeniu, oraz zapewnienie walidacji i dokumentowania
wszystkich metod analizy stosowanych w programach monitorowania stanu wód,
oparcie minimalnych kryteriów w zakresie wyników na niepewności pomiaru równej lub
mniejszej 50%, szacowanej na poziomie odpowiednich norm jakości środowiska oraz
zapewnienie granicy oznaczalności nieprzekraczającej 30% odpowiednich norm jakości
środowiska dla wszystkich stosowanych metod analizy parametrów fizykochemicznych
i chemicznych,
dopuszczenie przekroczenia wartości granicy oznaczalności równej 30% odpowiednich norm
jakości środowiska w sytuacji gdy najlepsze dostępne techniki badawcze nie zapewniają
spełnienia wymogów zawartych w powyższym punkcie z zastrzeżeniem, aby nie była ona
wyższa niż najbardziej rygorystyczna norma jakości środowiska określona dla danego
parametru,
dla parametru, dla którego nie istnieje odpowiednia norma jakości środowiska lub metoda
analizy spełniająca minimalne kryteria w zakresie poziomu niepewności pomiaru i granicy
oznaczalności, prowadzenie monitorowania przy wykorzystaniu najlepszych dostępnych
technik badawczych, zwalidowanych i opisanych w procedurach badawczych oraz
spełniających wymóg pozytywnych wyników badań biegłości lub porównań
międzylaboratoryjnych, jako potwierdzenie, że stosowana technika i procedura badawcza
spełniają wymagania w zakresie jakości wyników oraz kompetencji laboratorium do ich
stosowania,
podawanie, wraz z wynikami badań, poziomów niepewności pomiaru dla elementów
fizykochemicznych i chemicznych oraz szacowanych poziomów ufności i dokładności wyników
dla elementów biologicznych.
W monitoringu wód powierzchniowych stosuje się metodyki referencyjne pomiarów i badań zawarte
w załączniku nr 2 do rozporządzenia zmieniającego rozporządzenie w sprawie form i sposobu
prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych lub inne wskazane
przez GIOŚ.
Badania laboratoryjne próbek wód podziemnych pobranych w 2012 r. zostały wykonane przez
17025:2005 w zakresie akredytacji nr AB 283 z dnia 26 stycznia 2011 r. Przyjęte w CLCh granice
oznaczalności w większości wskaźników nie przekraczają 30% odpowiednich norm jakości
środowiska113
.
113
Synteza wyników oceny stanu wód podziemnych w dorzeczach według danych z 2012 r
130
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
8. OKREŚLENIE CELÓW ŚRODOWISKOWYCH DLA
WSZYSTKICH JCWP I JCWPd
Cele środowiskowe dla wód powierzchniowych, podziemnych i obszarów chronionych określa art.
4 Ramowej Dyrektywy Wodnej. Postanowienia tego artykułu zostały przetransponowane
do prawodawstwa polskiego poprzez ustawę Prawo wodne, ustawę Prawo ochrony środowiska oraz
akty wykonawcze tych ustaw.
Określenie „dobry stan” czy też „dobry potencjał” w przypadku części wód o różnych typach może
oznaczać całkiem inne warunki, tak więc zupełnie inaczej będą się kształtowały parametry dobrego
stanu dla górskiego potoku, a inaczej dla ujściowego odcinka rzeki nizinnej. Z oczywistych względów
dyrektywa nie precyzuje konkretnych celów dla poszczególnych części wód w krajach członkowskich,
w związku z tym zachodzi konieczność indywidualnego wskazania wartości granicznych dla
parametrów charakteryzujących te cele.
W 2013 na lecenie Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej zostało wykonane opracowanie Ustalenie
celów środowiskowych dla jednolitych części wód powierzchniowych (JCWP), podziemnych (JCWPd)
i obszarów chronionych. Było to pierwsze w kraju podejście do szczegółowego wskazania celu
indywidualnie dla każdej JCW. Cel taki uwzględniał wartości graniczne elementów oceny stanu
zależne od typu części wód, ale również aktualny stan danej JCW oraz obszary chronione, w obręb ie
których jest położona. Metodyka ustalania celów środowiskowych bazowała na analizie odpowiednich
postanowień Ramowej Dyrektywy Wodnej, Wytycznych WFD CIS oraz doświadczeniach innych
krajów europejskich, uwzględniając jednocześnie obecne uwarunkowania i ograniczenia krajowe
w tym zakresie.
W dalszej części rozdziału opisano sposób podejścia do wskazywania celów środowiskowych dla
poszczególnych części wód, zastosowany w ww. pracy114
.
Dla części wód dla których możliwe będzie osiągnięcie dobrego stanu do 2015 r. oraz dla takich, które
już w chwili obecnej pozostają w stanie ekologicznym co najmniej dobrym oraz w dobrym stanie
chemicznym, zostały przypisane tylko odpowiednie parametry zgodne z załącznikiem V do RDW ,
co w praktyce krajowej przekłada się na zgodność z zapisami odpowiednich aktów wykonawczych
do ustawy Prawo wodne. Dla części wód, które są obecnie w stanie ekologicznym lepszym niż dobry
(przynajmniej w odniesieniu do niektórych elementów jakości) przy opisywaniu celu środowiskowego
należy posiłkować się osiągniętymi wskaźnikami oceny stanu. Zgodnie z przyjętą zasadą
niepogarszania stanu – w żadnym przypadku nie przypisano celu „niższego” niż obecny stan danej
część wód.
W przypadku gdy obecny stan część wód jest gorszy od stanu dobrego a istnieją przesłanki
do stwierdzenia, iż z różnych względów osiągnięcie tego stanu nie będzie możliwe wówczas wzorując
się na Wytycznych należy przejść do odpowiednich procedur sprawdzających i poddać ocenie czy
i z jakiego wyłączenia, w kontekście osiągnięcia celów środowiskowych, należy skorzystać.
Zgodnie z at. 4 ust. 2 RDW, jeśli do danej części wód odnosi się więcej niż jeden z celów, ustalony
został cel najbardziej rygorystyczny. Cel dla JCW jak i cel dla obszaru chronionego stosuje się dla tych
części wód, które znajdują się w obszarze chronionym. Nie zawsze cel środowiskowy dla obszaru
114
Hobot A. i inni (praca zbiorowa): Ustalenie celów środowiskowych dla jednolitych części wód powierzchniowych (JCWP), podziemnych (JCWPd) i obszarów chronionych, Gliwice 2013 r.
131
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
chronionego musiał być bardziej rygorystyczny od celu ogólnego. W większości przypadków cel dla
obszaru chronionego nie uległ zaostrzeniu, a jedynie rozszerzył ogólny cel środowiskowy dla danej
części wód. Cele dotyczące tego samego elementu środowiska nie zawsze dało się poddać integracji,
a tym samym wskazania jednego z nich jako celu bardziej rygorystycznego.
8.1. Cele środowiskowe dla jednolitych części wód
powierzchniowych
Wyznaczając cele środowiskowe dla poszczególnych JCWP, uwzględniono następujące
uwarunkowania:
stan ekologiczny i chemiczny wszystkich JCWP jest wskazany na podstawie dostępnych
danych monitoringowych (GIOŚ),
ocena stanu JCWP na lata 2010-2012 wykonana w oparciu o zweryfikowane wartości
wskaźników, ale nie uwzględnia aktualnego wyznaczenia SCZW / SCW,
typologia abiotyczna, niepełna lub wymaga zweryfikowania (w przypadku jezior
monitorowanych w latach 2010-2012 typologia została zweryfikowana),
warunki referencyjne są niepełne.
Ponadto uwzględniono wyniki przeglądu w zakresie wyznaczania silnie zmienionych i sztucznych
części wód, realizowanego przez regionalne zarządy gospodarki wodnej na potrzeby aktualizacji
planów gospodarowania wodami. W wyniku nowego wyznaczenia status niektórych JCW uległ
zmianie. W związku z czym, wszystkim JCW, które zgodnie z nowym wyznaczeniem osiągnęły status
SCZW/SCW, przypisano parametry charakteryzujące dobry potencjał, a tym które posiadają status
naturalny, przyporządkowano parametry dobrego stanu. Parametry dla dobrego potencjału wód,
ustalone w projekcie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 8 maja 2013 r., różnią się
od parametrów dla oceny stanu z 2012 r. w zakresie niektórych wskaźników biologicznych
i fizykochemicznych.
JCWP rzeczne
Dla JCWP rzecznych ustalono cele dla następujących elementów biologicznych:
fitoplankton - Wskaźnik Fitoplanktonu IFP (wskazany dla JCWP , dla których wskaźnik ten
został zbadany oraz dla wszystkich JCWP o typie 21),
wskaźniki MZB oraz FLORA, (dla zbiorników zaporowych).
W zakresie wspierających elementów fizykochemicznych uwzględnione zostały nowe, zweryfikowane
wartości graniczne klas dla wspierających elementów fizykochemicznych115
.
Cel środowiskowy dla specyficznych substancji syntetycznych i niesyntetycznych oraz substancji
priorytetowych (stan chemiczny) wskazano na podstawie aktualnie obowiązującego rozporządzenia
115
Weryfikacja wartości granicznych dla oceny stanu ekologicznego rzek i jezior w zakresie elementów fizykochemicznych z uwzględnieniem warunków charakterystycznych dla poszczególnych typów wód
132
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych
norm jakości dla substancji priorytetowych.
Przypisując cele środowiskowe w zakresie elementów fizykochemicznych stosowano następujący
schemat:
jeżeli ocena stanu ekologicznego w zakresie elementów biologicznych danej JCWP
wskazywała na stan dobry lub poniżej dobrego – wtedy wszystkim elementom
fizykochemicznym, w zakresie parametrów określających cel środowiskowy, przypisane
zostały wartości graniczne dla stanu D/U,
jeżeli ocena stanu ekologicznego w zakresie elementów biologicznych danej JCWP
wskazywała na stan bardzo dobry – wtedy elementom fizykochemicznym (które mają
charakter wspierający elementy biologiczne) będącym w stanie bardzo dobrym, jako
parametry charakteryzujące cel środowiskowy zostały przypisane wartości graniczne dla
stanu BD/D. Wszystkim pozostałym elementom fizykochemicznym, jako parametry
charakteryzujące cel środowiskowy, zostały przypisane wartości graniczne dla stanu D/U.
Celem środowiskowym dla JCWP rzecznych w zakresie elementów hydromorfologicznych jest
osiągnięcie dobrego stanu wód (II klasa). W przypadku JCWP monitorowanych, które zgodnie
z wynikami oceny stanu przeprowadzonej przez GIOŚ osiągają bardzo dobry stan ekologiczny, celem
środowiskowym jest utrzymanie tego stanu – a więc I klasy jakości wód.
Ponadto dla osiągnięcia celów środowiskowych istotne jest zachowanie lub przywrócenie ciągłości
ekologicznej cieków poprzez możliwość swobodnej migracji organizmów wodnych. Plan udrażniania
rzecznych korytarzy powinien opierać się na gatunkach kluczowych, wodach priorytetowych i etapach
udrożnień. Opracowania Błachuty116
oraz WWF117
wskazują cieki istotne z punktu migracji ryb
dwuśrodowiskowych, na których konieczne jest zachowanie ciągłości hydromorfologicznej. Dlatego
też, dla JCWP rzek wskazanych w ww. opracowaniach, wskazano uszczegółowiony cel
środowiskowy, jakim jest osiągnięcie dobrego stanu ekologicznego oraz możliwość migracji
organizmów wodnych.
JCWP przybrzeżne i przejściowe
Cele środowiskowe dla JCWP przybrzeżnych i przejściowych ustalone zostały zgodnie
z postanowieniami Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/56/WE z dnia 17 czerwca 2008
r. ustanawiającej ramy działań Wspólnoty w dziedzinie polityki środowiska morskiego (Dyrektywa
Ramowa w sprawie Strategii Morskiej - MSFD). Zgodnie z art. 10 w/w dyrektyw cele środowiskowe
są zbieżne z celami Ramowej Dyrektywy Wodnej tzn. państwa członkowskie określają w odniesieniu
do każdego regionu lub podregionu morskiego kompleksowy zestaw celów środowiskowych
i związanych z nim wskaźników odnoszących się do ich wód morskich.
Dla JCWP przybrzeżnych i przejściowych ustalono cele dla następujących elementów biologicznych
Błachuta J, Rosa J., Wiśniewolski W., Zgrabczyński J., Ocena potrzeb i priorytetów udrożnienia ciągłości morfologicznej rzek w kontekście osiągnięcia dobrego stanu i potencjału części wód w Polsce, Warszawa 2010 r. 117
Restytucja ryb wędrownych a drożność polskich rzek, WWF, Warszawa 2004 r.
133
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Cele dla wspierających elementów fizykochemicznych określono zgodnie z Projektem
Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia z dnia 8 maja 2013 r., o zmianie rozporządzenia
w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych
norm jakości dla substancji priorytetowych.
Ze względu na fakt, iż żadna JCWP przejściowa/przybrzeżna nie osiągnęła bardzo dobrego stanu
ekologicznego w zakresie elementów biologicznych, dlatego też elementom fizykochemicznym, jako
cel środowiskowy zostały przypisane wartości graniczne dla stanu D/U.
Celem środowiskowym dla jednolitych części wód przejściowych i przybrzeżnych w zakresie
elementów hydromorfologicznych jest osiągniecie dobrego stanu wód (II klasa). Natomiast dla JCWP
monitorowanych, które według oceny stanu przeprowadzonej przez GIOŚ osiągnęły bardzo dobry
stan ekologiczny, celem jest utrzymanie obecnego stanu - I klasy jakości wód.
JCWP jeziorne
Cele środowiskowe dla jezior oparto na kryteriach zgodnych z w sprawie sposobu klasyfikacji stanu
jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji
priorytetowych, zaś częściowo na nowych, zweryfikowanych kryteriach. Przeanalizowane w ramach
ćwiczenia interkalibracyjnego wartości graniczne klas stanu objęły wskaźniki: fitoplanktonowy,
makrofitowy i okrzemkowy.
Badania monitoringowe prowadzone w ostatnich latach w ramach programu PMŚ objęły znaczną
część tych jezior, dla których wcześniej brakowało danych „typologicznych”, zatem przy ustalaniu
celów środowiskowych zweryfikowana została typologia tych jezior.
Dla JCWP jeziornych ustalono cele dla następujących elementów biologicznych:
fitoplankton - multimetriks fitoplanktonowy PMPL,
fitobentos - multimetriks fitobentosowy IOJ,
makrofity - multimetriks makrofitowy ESMI,
makrozoobentos – z uwagi na trwający proces weryfikacji multimetriksu LMI, aktualnie jako cel
środowiskowy podana została definicja stanu dobrego,
ichtiofauna - metriks LFI+.
Cele dla wspierających elementów fizykochemicznych określono na podstawie nowych,
zweryfikowanych wartości granicznych klas dla wspierających elementów fizyczno - chemicznych.
Cel środowiskowy dla specyficznych substancji syntetycznych i niesyntetycznych oraz substancji
priorytetowych (stan chemiczny) wskazano na podstawie aktualnie obowiązującego rozporządzenia
w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych
norm jakości dla substancji priorytetowych.
Jako cel dla elementów hydromorfologicznych, z uwagi na brak przeprowadzonej oceny w tym
zakresie, wskazano definicję stanu bardzo dobrego – w odniesieniu do omawianego elementu –
zawartą w rozporządzeniu w sprawie klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego
i stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych.
Ustalenie celów środowiskowych dla JCW jezior, o stanie co najmniej dobrym, opierało się
na zasadzie niepogarszania stanu wraz z zachowaniem wartości wskaźników nie niższych niż
wartości graniczne stanu dobrego i umiarkowanego. Mając na uwadze niską wiarygodność wartości
wskaźników elementów oceny lub ich zbliżone wartości do wartości granicznej klas, interpretacja
134
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
wyników została dokonana przez eksperta. Jeżeli jeden z elementów charakteryzował się stanem
poniżej dobrego, a pozostałe zakwalifikowano jako dobre, wówczas taki element, może być odrzucony
i nie wpływał na obliczenie klasy stanu do umiarkowanego. Celem środowiskowym dla takiego
elementu jest dobry stan. W sytuacji gdy stan JCW jest poniżej dobrego i brak danych
do przeprowadzenia pełnej procedury sprawdzającej, wskazano części wód jezior, w których
uzasadnione jest ustalenie mniej rygorystycznego celu, a dla pozostałych celem środowiskowym jest
osiągniecie dobrego stan ekologicznego. Wyłączenie z art. 4 ust. 5 RDW uprawnia do pozostawienia
jakiegokolwiek elementu jakości w stanie poniżej dobrego, ze wskazaniem wskaźników opartych
na tych elementach, które powinny być mniej rygorystyczne.
Silnie zmienione i sztuczne części wód
Podstawą ustalenia celu środowiskowego dla SZCW oraz SCW rzecznych w zakresie elementów
biologicznych były zapisy projektu rozporządzenia o zmianie rozporządzenia w sprawie sposobu
klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla
substancji priorytetowych.
Biologiczne parametry charakteryzujące cel środowiskowy dla dobrego potencjału wód zostały
przypisane zgodnie z załącznikiem nr 2 do powyższego projektu rozporządzenia, zawierającego
wartości graniczne wskaźników jakości wód, odnoszące się do jednolitych części wód
powierzchniowych takich jak kanał, struga strumień, potok oraz rzeka, wyznaczonych jako sztuczne
lub silnie zmienione.
Przy ustalaniu parametrów charakteryzujących cel środowiskowy w zakresie elementów
fizykochemicznych, dla SZCW i SCW rzecznych, opierano się wskaźnikach zawartych w opracowaniu
pn. Weryfikacja wartości granicznych dla oceny stanu ekologicznego rzek i jezior w zakresie
elementów fizykochemicznych z uwzględnieniem warunków charakterystycznych dla poszczególnych
typów wód. Opracowanie to nie wskazuje wartości granicznych dla JCW o typie 0, dlatego SZCW
i SCW o tym typie nie przypisano parametrów charakteryzujących cel środowiskowy w zakresie
elementów fizykochemicznych.
Podstawą ustalenia celu środowiskowego dla SZCW oraz SCW przejściowych i przybrzeżnych
w zakresie elementów biologicznych były zapisy projektu rozporządzenia o zmianie rozporządzenia
w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych
norm jakości dla substancji priorytetowych. Parametry charakteryzujące cel środowiskowy dla dobrego
potencjału wód zostały przypisane zgodnie z załącznikami 3 (dla JCWP przejściowych) i 4 (dla JCWP
przybrzeżnych) do rozporządzenia, zawierającymi wartości graniczne wskaźników zarówno dla JCWP
naturalnych jak i silnie zmienionych. Zgodnie z zapisami projektu rozporządzenia, kryteria oceny stanu
ekologicznego JCWP przejściowych i przybrzeżnych są zatem tożsame z kryteriami oceny potencjału
ekologicznego. Podstawą ustalenia celu środowiskowego dla SZCW oraz SCW jeziornych jest dobry
potencjał ekologiczny i dobry stan chemiczny. Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie sposobu
klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla
substancji priorytetowych kryteria oceny stanu ekologicznego są tożsame z kryteriami oceny
potencjału ekologicznego.
W tabeli nr 27 przedstawiono zbiorcze zestawienie liczby JCWP poszczególnych kategorii w podziale
na te, dla których osiągnięty został co najmniej dobry stan i wymagane jest jego utrzymanie oraz
te, dla których celem jest jego osiągnięcie. W przypadku JCW ze stanem dobrym, które maja cenę
stanu z przeniesienia, poziom ufności tej oceny jest niski, dlatego celem dla tych JCW jest osiągniecie
dobrego stanu.
135
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Tabela 27. Cele środowiskowe dla jednolitych części wód powierzchniowych na obszarze dorzecza
Odry
lp. kategoria
JCW liczba
cel środowiskowy - stan/potencjał ekologiczny cel środowiskowy - stan
chemiczny
utrzymanie
dobrego lub
bardzo dobrego
stanu/potencjału
ekologicznego
osiągniecie co
najmniej
dobrego lub
dobrego
stanu/potencjału
ekologicznego
cel ekologiczny
mniej
rygorystyczny -
odstępstwo art.
4(4)-5
utrzymanie
dobrego
stanu
chemicznego
osiągniecie
dobrego
stanu
chemicznego
1 rzeczne 1735 236 1499 0 69 1666
2 przejściowe 4 0 4 0 0 4
3 przybrzeżne 4 0 4 0 0 4
4 jeziorne 422 122 290 10 24 398
suma 2165 358 1797 10 93 2072
źródło: Hobot A. i inni (praca zbiorowa): Ustalenie celów środowiskowych dla jednolitych części wód
powierzchniowych (JCWP), podziemnych (JCWPd) i obszarów chronionych, Gliwice 2013, załączniki nr 3, 4, 5, 6
Cele środowiskowe dla wszystkich JCWP zamieszczono w załączniku nr 26. W poszczególnych
kategoriach jednolitych części wód powierzchniowych celem środowiskowym jest głównie osiągnięcie
co najmniej dobrego lub dobrego stanu/potencjału ekologicznego i utrzymanie dobrego stanu
chemicznego.
8.2. Cele środowiskowe dla jednolitych części wód podziemnych
W oparciu o artykuł 4 ust.1 lit. b Ramowej Dyrektywy Wodnej zostały określone cele środowiskowe
w odniesieniu do wszystkich części wód podziemnych.
Celem środowiskowym dla JCWPd jest dobry stan ilościowy i chemiczny, charakteryzowany
wartościami wskaźników zgodnie z rozporządzeniem w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód
podziemnych. Stan ilościowy obrazuje wpływ poboru wody na części wód podziemnych. Natomiast
stan chemiczny odnosi się do parametrów fizyko-chemicznych wód podziemnych (zarówno
traktowanych jako zanieczyszczenia jak i skażenie).
Określenie celów środowiskowych dla wód podziemnych zostało wykonane w oparciu o coroczne
wyniki oceny stanu obejmujące stan chemiczny i ilościowy opracowany w ramach Państwowego
Programu Monitoringu. Opracowanie to na zlecenie GIOŚ wykonuje PSH.
Zgodnie z metodyką wyznaczania celów środowiskowych w latach 2012 - 2013, w sytuacji gdy
JCWPd zidentyfikowano jako niezagrożone nieosiągnięciem celów środowiskowych, celem dla wód
jest dobry stan chemiczny i ilościowy. Cel ten został określony przy pomocy kryteriów
charakteryzujących dobry stan chemiczny lub ilościowy zgodnie z rozporządzeniem w sprawie
kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych. Natomiast dla JCWPd zagrożonych
nieosiągnięciem celów środowiskowych, ale będących zgodnie z oceną stanu na rok 2012 w stanie
dobrym, brakowało podstaw do wskazania przesłanek do ustalenia odstępstw. Celem środowiskowym
jest dobry stan chemiczny i ilościowy, zidentyfikowany przy pomocy parametrów cechujących dobry
stan chemiczny i ilościowy. W przypadku JCWPd, które zostały zidentyfikowane jako zagrożone
i będące w stanie słabym zgodnie z oceną stanu na rok 2012, wykonano wstępną procedurę
wyłączeń, czyli ustalenia odstępstw od celów środowiskowych. Wstępnie zaproponowano odstępstwa
136
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
od celów środowiskowych z art. 4 ust. 4 (przedłużenie terminu) oraz z art. 4 ust 5 (ustalenie mniej
rygorystycznych celów), które powinny zostać ostatecznie potwierdzone analizami presji i wpływów.
Podczas wskazywania odstępstwa w pierwszej kolejności musiało zostać udowodnione wykluczenie
przedłużania terminu, a następnie można rozważyć ustalenie mniej rygorystycznych celów.
W tabeli nr 28 przedstawiono zbiorcze zestawienie liczby JCWPd w podziale na te, dla których
osiągnięty został dobry stan i wymagane jest jego utrzymanie oraz te, dla których celem jest jego
osiągnięcie. Dla 58 JCWPd celem środowiskowym względem stanu chemicznego jest utrzymanie
dobrego stanu, dla 8 cel środowiskowy został określony jako osiągnięcie dobrego stanu chemicznego.
Biorąc pod uwagę stan ilościowy, celem środowiskowym dla 60 JCWPd jest utrzymanie dobrego stanu
ilościowego, dla 1 JCWPd cel środowiskowy stanowi osiągnięcie dobrego stanu ilościowego.
Względem 5 JCWPd ustalono mniej rygorystyczny cel, ochrona stanu ilościowego przed dalszym
pogorszeniem.
Tabela 28. Cele środowiskowe dla jednolitych części wód podziemnych na obszarze dorzecza Odry
kategoria
JCW liczba
cel środowiskowy - stan
chemiczny cel środowiskowy - stan ilościowy
utrzymanie
dobrego
stanu
chemicznego
osiągnięcie
dobrego stanu
chemicznego
utrzymanie
dobrego
stanu
ilościowego
osiągnięcie
dobrego
stanu
ilościowego
mniej
rygorystyczny cel:
ochrona stanu
ilościowego przed
dalszym
pogorszeniem
JCWPd 66 58 8 60 1 5
źródło: Hobot A. i inni (praca zbiorowa): Ustalenie celów środowiskowych dla jednolitych części wód
powierzchniowych (JCWP), podziemnych (JCWPd) i obszarów chronionych, Gliwice 2013, załącznik nr 8
Cele środowiskowe dla wszystkich JCWPd zamieszczono w załączniku nr 26.
8.3. Cele środowiskowe dla obszarów chronionych
Artykuł 4 ust. 1 lit. c Ramowej Dyrektywy Wodnej dla obszarów chronionych jako cel wskazuje
osiągnięcie zgodności ze wszystkimi normami i celami, chyba że inaczej ustalono w prawodawstwie
wspólnotowym, zgodnie z którym obszary te zostały ustanowione. Implementacją tego artykułu jest
artykuł 38f Prawa wodnego, który określa, iż celem środowiskowym dla obszarów chronionych
wskazanych w art. 113 ust.4, jest osiągniecie norm i celów wynikających z przepisów szczególnych,
na postawie których zostały utworzone.
Poniżej scharakteryzowano cele dla poszczególnych rodzajów obszarów chronionych wymienionych
w załączniku IV RDW.
Obszary przeznaczone do poboru wody na potrzeby zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną
do spożycia
Wskaźniki jakości wody przeznaczonej do poboru na potrzeby zaopatrzenia ludności w wodę
przeznaczoną do spożycia ujęte w rozporządzeniu w sprawie wymagań jakim powinny odpowiadać
wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia,
stanowią dodatkowy wymóg celu środowiskowego dla jednolitej części wód. Wody powierzchniowe
przeznaczone na potrzeby zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia, których stan jest zagrożony
pogorszeniem, należy chronić poprzez ustanowienie strefy ochronnej ujęcia, tak aby jakość wody nie
137
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
uległa pogorszeniu. Zgodnie z art. 58 ustawy Prawo wodne, strefy ochronne ustanawia się w drodze
aktu prawa miejscowego, na wniosek i koszt właściciela ujęcia wody. Tak więc dodatkowy cel nie
dotyczy całej JCWP.
Dla jednolitych części wód podziemnych ujmowanych na potrzeby zaopatrzenia ludności w wodę
przeznaczoną do spożycia, przypisano dodatkowy cel środowiskowy, którym jest utrzymanie stałych
wartości wskaźników fizykochemicznych wód przeznaczonych do spożycia, aby zapobiec
konieczności modyfikacji procesów uzdatniania wód lub wprowadzeniem uzdatniania wód
podziemnych na ujęciach wód podziemnych. Wody zagrożone pogorszeniem stanu, należy chronić
przez ustanowienie strefy ochronnej ujęcia na podstawie aktu prawa miejscowego. Strefy ochronne
powinny stanowić obszar skierowany na przyczyny zagrażające pogorszeniu stanu wód, aby jakość
wody nie uległa pogorszeniu.
Obszary przeznaczone do ochrony gatunków wodnych o znaczeniu ekonomicznym – z uwagi na brak
takich obszarów nie wyznaczono elementów dla których cele środowiskowe mogłyby być
zastosowane.
Obszary przeznaczone do celów rekreacyjnych, w tym obszary wyznaczone jako kąpieliska
Dla JCWP przeznaczonych dla celów rekreacyjnych, w tym kapieliskowych, wskazano dodatkowy cel,
jakim jest poprawa warunków sanitarnych dla wyznaczanego kąpieliska. Wymagania, jakim powinna
odpowiadać woda w kąpielisku, określa rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 8 kwietnia 2011 r.,
w sprawie prowadzenia nadzoru nad jakością wody w kąpielisku i miejscu wykorzystywanym
do kąpieli (Dz. U. 2011 nr 86 poz. 478). Cel dla tego obszaru chronionego powinien obowiązywać dla
wyznaczonego kąpieliska, ale nie dla całej JCWP.
Obszary wrażliwe na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł
komunalnych
Osiągnięcie dobrego stanu JCW zapewnia dotrzymanie wymagań dla tych obszarów, w związku
z czym nie został wskazany dodatkowy cel.
Obszary narażone na zanieczyszczenia związkami azotu, pochodzącymi ze źródeł rolniczych
Osiągnięcie dobrego stanu JCW zapewnia dotrzymanie wymagań dla tych obszarów, w związku
z czym nie został wskazany dodatkowy cel.
Obszary przeznaczone do ochrony siedlisk lub gatunków, ustanowionych w ustawie o ochronie
przyrody, dla których utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie
„Normy i cele” w przypadku obszarów chronionych przeznaczonych do ochrony dla gatunków i siedlisk
oznaczają cele, które określone są w akcie tworzącym daną formę ochrony przyrody lub logicznie
wynikające z takiego aktu w świetle przepisów ogólnych i wiedzy merytorycznej. Dla parków
narodowych, rezerwatów przyrody i parków krajobrazowych, cele określane są na podstawie ustawy,
aktu prawnego tworzącego dana formę ochrony przyrody, zaś w przypadku obszarów Natura 2000 cel
wynika z ustawy i dyrektyw UE. Cele mogą być uszczegółowione w procesie planowania ochrony
danego obszaru.
Dla obszarów Natura 2000 celem jest właściwy stan ochrony poszczególnych siedlisk i gatunków
przyrodniczych. Oznacza to zachowanie warunków wodnych, które są niezbędne do osiągnięcia lub
utrzymania na obszarze Natura 2000 właściwego stanu ochrony dla występujących w obszarze
siedliskowym - siedlisk oraz w obszarze ptasim - ptaków. Dla parku narodowego celem jest
zachowanie różnorodności biologicznej, właściwego stanu zasobów i składników przyrody,
odtworzenie zniekształconych siedlisk przyrodniczych, siedlisk roślin i zwierząt oraz grzybów. W parku
138
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
krajobrazowym istotne jest zachowanie wartości przyrodniczych w warunkach zrównoważonego
rozwoju. Dla rezerwatu przyrody i obszaru chronionego krajobrazu cel określony jest indywidualnie
w akcie tworzącym dany obszar.
Pierwszym krokiem przy wyznaczaniu celów środowiskowych było sporządzenie rejestru
przyrodniczych obszarów chronionych, dla których warunki wodne odgrywają istotną rolę w jego
ochronie i ustaleniu celów wynikających z aktów prawnych tworzących te obszary. Następnie
wskazano jednolite części wód pokrywające się z tymi obszarami.
Drugim krokiem było wyszukanie siedlisk przyrodniczych i gatunków od wód zależnych i przypisanie
każdemu obszarowi listy ww. gatunków i siedlisk.
Kolejnym krok polegał na wykonaniu listy „standardowych wymagań wodno - przyrodniczych” dla
każdego gatunku i typu siedliska.
Czwartym krokiem było uszczegółowienie celów dla poszczególnych obszarów na podstawie
zidentyfikowanych wymagań. Po przypisaniu celów przeprowadzono weryfikacje określonych celów
środowiskowych.
Ostatni etap polegał na wskazaniu JCW, które nie pokrywają się z obszarem ochronionym, ale
stanowią szlak migracyjny gatunków dwuśrodowiskowych dla obszaru Natura 2000 wyznaczonego dla
ochrony tarlisk tego gatunku.
Szczegółowe cele dla poszczególnych siedlisk lub gatunków, dla których utrzymanie lub poprawa
stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie przedstawiono w załączniku nr 27.
139
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
9. IDENTYFIKACJA ODSTĘPSTW OD OSIĄGNIĘCIA CELÓW
ŚRODOWISKOWYCH
9.1. Uwarunkowania prawne
W rozdziale 8 opisano cele środowiskowe, które zostały wskazane w Ramowej Dyrektywie Wodnej,
a uszczegółowione dla wszystkich JCW w naszym kraju w 2013 roku w ramach projektu Ustalenie
celów środowiskowych dla jednolitych części wód powierzchniowych (JCWP), podziemnych (JCWPd)
i obszarów chronionych.
Jednakże obowiązek osiągnięcia tych celów przez JCW nie jest bezwzględny. Ramowa Dyrektywa
Wodna w szczególnych przypadkach dopuszcza zastosowanie odstępstwa od ich osiągnięcia.
Odstępstwo takie jednak powinno być stosowane jedynie w wyjątkowych sytuacjach i jest uzależnione
od spełnienia ściśle określonych warunków, wskazanych w art. 4 ust. 4 do 9 dyrektywy.
Zgodnie z zapisami ww. artykułów możliwe jest zastosowanie następujących rodzajów odstępstw:
przedłużenie terminu osiągnięcia celu (warunki odstępstwa określone w art. 4 ust. 4);
ustanowienie mniej rygorystycznego celu (warunki odstępstwa określone w art. 4 ust. 5);
tymczasowe pogorszenie stanu w wyniku wystąpienia zdarzeń nieprzewidzianych
(warunki odstępstwa określone w art. 4 ust. 6);
nieosiągnięcie celu w wyniku nowych form zrównoważonej działalności człowieka (warunki
odstępstwa określone w art. 4 ust. 7).
Dwa pierwsze przypadki dotyczą sytuacji, kiedy obecny stan JCW jest poniżej dobrego i nie jest
możliwa jego wystarczająca poprawa. Ramowa Dyrektywa Wodna dopuszcza wówczas zastosowanie
odstępstw, jednak uzależnia je od spełnienia warunków określonych w art. 4 ust. 4 oraz 5:
Art. 4 ust. 4 Terminy ustalone na mocy ust. 1 mogą być przedłużone dla stopniowego osiągnięcia
celów dla części wód, pod warunkiem że nie zachodzi dalsze pogarszanie się stanu zmienionej części
wód, gdy wszystkie z następujących warunków są spełnione:
a) Państwa Członkowskie ustalają, że wszystkie niezbędne poprawy stanu części wód nie
mogą być w sposób racjonalny osiągnięte w okresie czasu wymienionym w tym ustępie
ze względu na przynajmniej jedną z następujących przyczyn:
i) ze względu na możliwości techniczne skala wymaganych popraw może być
osiągnięta tylko w etapach przekraczających określony czas;
ii) zakończenie poprawy w tej skali czasowej byłoby nieproporcjonalnie kosztowne;
iii) naturalne warunki nie pozwalają na zgodne z czasem poprawienie się stanu części
wód.
b) Przedłużenie terminu oraz jego przyczyny są szczegółowo określone i wyjaśnione w planie
gospodarowania wodami w dorzeczu wymaganym na mocy art. 13.
c) Przedłużenie powinno być ograniczone do maksimum dwóch dalszych uaktualnień planu
gospodarowania wodami w dorzeczu, z wyjątkiem przypadków gdy warunki naturalne
uniemożliwiają osiągnięcie celów w tym okresie.
d) Podsumowanie środków wymaganych na mocy art. 11, które są przewidywane jako
konieczne do spowodowania, żeby część wód przywracana była stopniowo do wymaganego
stanu w przedłużonym terminie, przyczyny dla każdego znacznego opóźnienia w czynieniu
140
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
tych działań operacyjnymi, oraz oczekiwany harmonogram ich wdrożenia jest wymieniony
w planie gospodarowania wodami w dorzeczu. Przegląd wdrożenia tych środków
i podsumowanie każdych dodatkowych jest włączane w uaktualnienia planu gospodarowania
wodami w dorzeczu.
Art. 4 ust. 5. Państwa Członkowskie mogą zmierzać do osiągnięcia mniej restrykcyjnych celów
środowiskowych niż te wymagane na mocy ust. 1, dla określonych części wód, w przypadku gdy jest
on tak zmieniony przez działalność człowieka, jak ustalono zgodnie z art. 5 ust. 1, lub jego warunki
naturalne są takie, że osiągnięcie tych celów byłoby niemożliwe lub nieproporcjonalnie kosztowne,
a wszystkie z następujących warunków są spełnione:
a) potrzeby ekologiczne lub społeczno-ekonomiczne zaspakajane przez taką działalność
człowieka nie mogą być osiągnięte za pomocą innych środków, które są znacznie
dla wód powierzchniowych jest osiągnięty najlepszy możliwy stan ekologiczny i chemiczny
przy wpływach, których nie można było racjonalnie uniknąć na skutek charakteru
działalności człowieka czy zanieczyszczenia,
dla wód podziemnych, zachodzą możliwie najmniejsze zmiany dobrego stanu wód
podziemnych, przy wpływach, których nie można było racjonalnie uniknąć na skutek
charakteru działalności człowieka czy zanieczyszczenia;
c) nie zachodzi dalsze pogorszenie stanu części wód;
d) ustalenie mniej rygorystycznych celów środowiskowych i powody ich ustalenia
są szczegółowo wymienione w planie gospodarowania wodami w dorzeczu wymaganym
na mocy art. 13, a cele te poddawane są kontroli co sześć lat.
Kolejne dwa przypadki dotyczą sytuacji, kiedy następuje pogorszenie stanu, w przypadku wystąpienia
nieprzewidzianych sytuacji, którym nie można było zapobiec (np. susza) lub też w wyniku nowych
zmian hydromorfologicznych wprowadzonych przez człowieka. Warunki zastosowania ww. odstępstw
regulują art. 4 ust. 6 oraz 7 RDW.
Art. 4 ust. 6 RDW mówi o dopuszczeniu pogorszenia stanu w wyniku zjawisk nieprzewidzianych, pod
następującymi warunkami:
Czasowe pogorszenie się stanu części wód nie jest naruszeniem wymogów niniejszej dyrektywy, jeśli
jest ono wynikiem okoliczności charakteru naturalnego czy sił wyższych, które są wyjątkowe lub nie
mogły być w sposób racjonalny przewidziane, w szczególności ekstremalnych powodzi
i przedłużających się susz, czy wynikiem okoliczności na skutek awarii, które nie mogły być w sposób
racjonalny przewidziane, jeśli spełnione są wszystkie następujące warunki:
podjęte zostały wszystkie praktyczne kroki, aby zapobiec dalszemu pogarszaniu się stanu
oraz, aby nie przeszkadzać osiągnięciu celów niniejszej dyrektywy w innych częściach wód,
których takie okoliczności nie dotyczą;
warunki, w których takie okoliczności wyjątkowe lub niedające się racjonalnie przewidzieć
mogą być ogłoszone, włączając przyjęcie właściwych wskaźników, zawarte są w planie
gospodarowania wodami w dorzeczu;
141
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
działania, jakie powinny być podjęte w takich wyjątkowych okolicznościach, są włączone
w program działań i nie zagrażają odzyskaniu jakości przez część wód po ustaniu tych
okoliczności;
skutki okoliczności wyjątkowych lub takich, które nie mogły być przewidziane, podlegają
corocznej ocenie i, z zastrzeżeniem dla przyczyn wymienionych w ust. 4 lit. a), podejmowane
są tak szybko jak to możliwe wszystkie praktyczne działania w celu przywrócenia części wód
do jej stanu przed zaistnieniem skutków tych okoliczności; oraz
podsumowanie skutków tych okoliczności oraz działań podjętych lub które będą podjęte
zgodnie z lit. a) oraz d), zawarte jest w następnym uaktualnieniu planu gospodarowania
wodami w dorzeczu.
Odstępstwo określone w art. 4 ust. 7 jest specyficznym rodzajem odstępstwa, ponieważ nie dotyczy
bezpośrednio jednolitych cześci wód, a działań, które mogą na nie wpłynąć negatywnie powodując
pogorszenie ich stanu, bądź też uniemożliwiając osiągniecie celów środowiskowych.
Zgodnie z zapisami tego artykułu:
Państwa Członkowskie nie naruszają niniejszej dyrektywy, gdy:
nieosiągnięcie dobrego stanu lub dobrego potencjału części wód,
niezapobieganie pogarszaniu się stanu części wód powierzchniowych czy podziemnych
będące wynikiem nowych zmian w charakterystyce fizycznej części wód
powierzchniowych lub zmian poziomu części wód podziemnych,
niezapobieganie pogorszeniu się ze stanu bardzo dobrego do dobrego danej części wód
powierzchniowych jest wynikiem nowych zrównoważonych form działalności gospodarczej
człowieka;
nie stanowi naruszenia przepisów RDW, jeżeli łącznie spełniono następujące warunki:
a) zostały podjęte wszystkie praktyczne kroki, aby ograniczyć niekorzystny wpływ na stan części
wód (art. 4 ust. 7 lit. a RDW);
b) przyczyny tych modyfikacji lub zmian są szczegółowo określone i wyjaśnione w planie
gospodarowania wodami w dorzeczu, a cele podlegają ocenie co sześć lat (art. 4 ust. 7 lit.
B RDW);
c) przyczyny tych modyfikacji lub zmian stanowią nadrzędny interes społeczny i/lub korzyści dla
środowiska i dla społeczeństwa płynące z osiągnięcia celów środowiskowych, są przeważone
przez wpływ korzyści wynikających z nowych modyfikacji czy zmian na ludzkie zdrowie,
utrzymanie ludzkiego bezpieczeństwa lub zrównoważony rozwój (art. 4 ust. 7 lit. c RDW);
d) korzystne cele, którym służą te modyfikacje lub zmiany części wód, nie mogą, z przyczyn
możliwości technicznych czy nieproporcjonalnych kosztów być osiągnięte innymi środkami,
stanowiącymi znacznie korzystniejszą opcję środowiskową (art. 4 ust. 7 lit. d RDW).
Zastosowanie wszystkich powyższych odstępstw, włączając wyznaczanie silnie zmienionych oraz
sztucznych części wód (opisane w rozdziale 4), oprócz spełnienia przesłanek określonych
w odpowiadających im ustępach artykułu 4, uwarunkowane jest również spełnieniem przesłanek
wskazanych w art. 4 ust. 8 oraz 9:
142
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
8. Przy stosowaniu ust. 3, 4, 5, 6 i 7, Państwo Członkowskie zapewnia, że stosowanie to nie wyklucza
lub nie przeszkadza w osiągnięciu celów niniejszej dyrektywy w innych częściach wód w tym samym
obszarze dorzecza i jest zgodne z wdrażaniem innego prawodawstwa wspólnotowego dotyczącego
ochrony środowiska.
9. Należy podjąć kroki celem zapewnienia, że stosowanie nowych przepisów, włączając stosowanie
ust. 3, 4, 5, 6 i 7 gwarantuje przynajmniej taki sam poziom bezpieczeństwa, jak istniejące
prawodawstwo wspólnotowe.
Ogólne zasady prowadzenia analizy opisanych powyżej odstępstw dla poszczególnych kategorii wód
przedstawiono w dalszej części niniejszego rozdziału.
9.2. Odstępstwa na podstawie art. 4 ust. 4 - 5
Wody powierzchniowe
Zgodnie z RDW, przedłużenie terminu osiągnięcia celu środowiskowego do roku 2021 lub 2027 czy
też ustanowienie mniej rygorystycznego celu możliwe jest w sytuacji, gdy działania niezbędne
do osiągnięcia stanu dobrego są nierealne z technicznego punktu widzenia lub nieproporcjonalnie
kosztowne, a także gdy wszystkie działania naprawcze mają być wdrożone do roku 2015, ale efekty
tych działań nie są oczekiwane do tego czasu ze względu na warunki naturalne. Wskazane jest tutaj
w pierwszej kolejności rozpatrzenie możliwości osiągnięcia celu w późniejszym terminie i dopiero gdy
szczegółowe analizy wykażą, iż jest to niemożliwie – wskazanie mniej rygorystycznego celu.
Identyfikacja i uzasadnienie takiego odstępstwa wymaga indywidualnego podejścia do każdej JCWP,
jednak aby zapewnić porównywalność wyników, wdrożone będą ogólne zasady. Zasady
te, w odniesieniu do poszczególnych kategorii JCW, zostaną opisane w dalszej części niniejszego
rozdziału.
Ogólny algorytm postępowania przy wskazywaniu odstępstw dla wód powierzchniowych
przedstawiono na poniższym schemacie (rysunek 20).
143
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Rysunek 20. Algorytm postępowania podczas identyfikacji odstępstw z art. 4 ust 4 i 5 RDW dla wód
powierzchniowych
źródło: opracowanie własne
Jednolite części wód rzeczne
Analiza konieczności oraz możliwości zastosowania odstępstw wg RDW dla JCWP rzecznych została
przeprowadzona na podstawie:
aktualnej oceny stanu poszczególnych jednolitych części wód,
zidentyfikowanych oddziaływań antropogenicznych,
zagrożenia nieosiągnięciem przez te części wód celów środowiskowych,
programów działań zidentyfikowanych dla części wód.
144
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Spośród JCWP rzecznych analizie poddano jedynie te, których ocena stanu jest wynikiem badań
monitoringowych. W przypadku, gdy o ocenie stanu poniżej dobrego decydowała tzw. ocena
z przeniesienia118
, staranie się o ustanowienie odstępstwa, a przede wszystkim jego uzasadnienie jest
praktycznie niemożliwe. Nie posiadając wiedzy, jaki jest rzeczywisty stan JCW, a także nie znając
konkretnych parametrów wpływających na jego kwalifikację, nie będzie możliwe prawidłowe określenie
przyczyn zastosowania odstępstwa. Wprawdzie możliwe byłoby uzasadnienie go na podstawie
zidentyfikowanych w zlewni JCWP oddziaływań antropogenicznych, jednak przy braku danych
na temat korelacji tych oddziaływań oraz aktualnego stanu JCW, analizy takie byłyby obarczone
bardzo dużym błędem.
Jednolite części wód rzecznych, których stan w latach 2010-2012 został oceniony jako dobry nie będą
podlegać odstępstwom z art. 4 ust. 4 oraz 5 RDW. Wynika to z faktu, iż najważniejszym celem RDW
jest niepogarszanie stanu, tak więc wbrew podstawowej zasadzie byłoby przyjęcie, iż JCWP w stanie
dobrym nie osiągnie celów środowiskowych. Sytuacja ta dotyczy również JCWP, dla których
w pierwszym cyklu planistycznym ustanowiono odstępstwo, a wyniki monitoringu wskazują, że ich
stan się poprawił i w obecnej chwili nie ma takiej konieczności.
Konieczność zastosowania odstępstw nie była również analizowana dla JCWP rzecznych, które
w ramach oceny ryzyka zostały ocenione jako niezagrożone nieosiągnięciem celów środowiskowych.
Ocena taka oznacza, iż dobry stan najprawdopodobniej zostanie osiągnięty w wymaganym terminie,
tak więc stosowanie jakiegokolwiek odstępstwa byłoby tutaj niezasadne. Ocena ryzyka została
przeprowadzona w ramach prac nad programami działań, określanymi zgodnie z art. 11 RDW, których
podsumowanie zawarto w rozdziale 11 niniejszego dokumentu.
Jako JCWP zagrożone ze względu na wpływ rolnictwa wskazano JCWP, w których zlewni
zlokalizowane są obszary szczególnie narażone na zanieczyszczenie azotem pochodzenia rolniczego
(OSN-y). Obszary te zostały wyznaczone na podstawie szczegółowych analiz, pozwalających
na stwierdzenie, gdzie działalność rolnicza jest na tyle istotną presją, że ma znaczący wpływ
na zawartość azotanów w wodach w ilościach powodujących nieosiągnięcie dobrego stanu JCWP.
Dla powyższych części wód nie wskazano jednak odstępstw, gdyż przyjęte dla nich programy działań
zostały sformułowane w taki sposób, aby ograniczyć wpływ zanieczyszczeń rolniczych w stopniu
pozwalającym na osiągnięcie dobrego stanu.
Sektorem mającym wpływ na zagrożenie nieosiągnięciem dobrego stanu JCWP jest również
gospodarka komunalna. Presja ta występuje praktycznie na całym obszarze dorzecza, jednak
w przypadku większości JCWP możliwe jest wdrożenie działań umożliwiających taką jej redukcję, aby
ograniczenie odpływu zanieczyszczeń z tego źródła pozwoliło na osiągnięcie dobrego stanu. Działania
te obejmują zapewnienie oczyszczania 100% powstających w zlewni ścieków zgodnie
z obowiązującymi przepisami oraz dostępnymi technologiami, poprzez objęcie wszystkich
mieszkańców zlewni JCWP systemem kanalizacji, szczelnych zbiorników na ścieki lub też
przydomowych oczyszczalni ścieków i wraz z oceną ich skuteczności zostały wskazane w Programie
wodno-środowiskowym kraju. Jednakże w przypadku niektórych JCWP, w szczególności tych o gęsto
zaludnionych zlewniach, wprowadzenie powyższych działań może się okazać niewystarczające, aby
zredukować dopływający tą drogą ładunek zanieczyszczeń w stopniu pozwalającym na osiągnięcie
przez wody parametrów zgodnych z warunkami dobrego stanu. Ponieważ aktualnie brak jest
sprawdzonych technologii umożliwiających oczyszczenie ścieków w wyższym stopniu, zostały one
118
dotyczy to JCWP niemonitorowanych, a także tych, dla których monitoring obejmował tylko część elementów, zaś o ocenie stanu poniżej dobrego decydują elementy niemonitorowane, ocenione na podstawie przeniesienia.
145
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
wskazane jako zagrożone nieosiągnięciem dobrego stanu i zaproponowano dla nich odstępstwo
polegające na przedłużeniu terminu osiągnięcia celu do roku 2027.
Trzecią grupą JCWP zagrożonych nieosiągnięciem dobrego stanu są te części wód, których stan
chemiczny został, na podstawie badań monitoringowych oceniony poniżej dobrego. W takich
przypadkach niezwykle trudne jest powiązanie wyników oceny stanu z konkretną presją. Elementy
determinujące taką ocenę to na ogół substancje powszechnie występujące w środowisku będącym
pod wpływem działalności antropogenicznej, jak na przykład wielopierścieniowe węglowodory
aromatyczne, czy też metale ciężkie, przedostające się do wód między innymi ze spływem
powierzchniowym czy też w drodze depozycji atmosferycznej. Dlatego też przy obecnym stanie
wiedzy nie ma możliwości jednoznacznego wskazania przyczyny zanieczyszczenia daną substancją.
W związku z powyższym dla takich części wód zaproponowano odstępstwo polegające
na przedłużeniu terminu osiągnięcia celu do roku 2027. W celu prawidłowego zaplanowania
i wdrożenia działań naprawczych w przyszłości zaplanowano również działania uzupełniające -
monitoring operacyjny wód oraz przeprowadzenie pogłębionej analizy presji w celu szczegółowego
rozpoznania przyczyn zanieczyszczenia.
Zgodnie z powyżej opisanym podejściem na obszarze dorzecza Odry przeanalizowano 763 JCWP
rzeczne, dla których prowadzone były badania monitoringowe. Spośród ww. JCWP dla 184 wskazano
odstępstwo polegające na przedłużeniu terminu osiągnięcia celu.
Najczęstszą przyczyną zastosowania odstępstwa był brak technicznych możliwości wystarczającej
redukcji presji ze strony gospodarki komunalnej.
Liczbę JCWP rzecznych podlegających odstępstwom w poszczególnych regionach wodnych
przedstawiono w tabeli nr 29.
Tabela 29. Zestawienie ilości JCWP rzecznych podlegających odstępstwom w poszczególnych
regionach wodnych
region wodny liczba JCWP rzecznych
Dolna Odra i Przymorze Zachodnie 29
Warta 79
Środkowa Odra 96
Górna Odra 44
źródło: opracowanie własne
W przypadku JCWP rzecznych, dla których w PGW wskazano odstępstwo, zaś obecna ocena
wskazuje stan dobry i brak zagrożenia nieosiągnięciem celów, z opisanych wyżej przyczyn nie będzie
ono kontynuowane. Takich JCWP na obszarze dorzecza Odry jest 69.
Zestawienie wszystkich JCWP rzecznych wraz ze wskazaniem odstępstw oraz ich uzasadnieniem
znajduje się w załączniku nr 28.
Jednolite części wód jeziorne
W przypadku JCWP jeziornych, w przeciwieństwie do JCWP rzecznych, analizie konieczności
zastosowania odstępstw poddano również jeziora, dla których w latach 2010 - 2012 nie był
prowadzony monitoring, jednak dostępne są wyniki badań monitoringowych z lat 1997 - 2009. Wynika
to ze znacznie mniejszego tempa zmian stanu jezior, w szczególności jeżeli chodzi o jego poprawę,
nawet w przypadku wdrożenia działań naprawczych. Powoduje to, iż można przyjąć, że jeziora
będące w stanie złym w tym okresie, nadal nie osiągają stanu dobrego.
146
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Dla każdej części wód jezior, wskazanej jako zagrożona została przeprowadzona analiza
konieczności zastosowania odstępstw zgodnie z art. 4 ust 4 oraz 5. Pod uwagę zostały wzięte:
stan ekologiczny jeziora, oceniony na podstawie badań monitoringowych z lat 2010 - 2013
wraz ze wskazaniem elementu/elementów nieosiągających stanu dobrego;
uwarunkowania naturalne jeziora, wyrażone jego podatnością na degradację według SOJJ;
analiza presji i oddziaływań na jezioro, umożliwiająca określenie prawdopodobnych przyczyn
pogorszenia stanu ekologicznego;
rozpoznanie prowadzonych działań ochronnych i naprawczych (bezpośrednio w JCW i/lub
na terenie jej zlewni) i efektów tych działań (podstawa - informacje pochodzące od władz
lokalnych, inwestorów, analizy przebiegu realizacji inwestycji służących poprawie jakości wód,
piśmiennictwo, etc.).
analiza wpływu programu działań ustalonego na kolejny cykl wodny na możliwość osiągnięcia
stanu dobrego w oczekiwanym czasie.
Podobnie jak w przypadku rzek, nie rozważano stosowania odstępstwa w przypadku jezior, które
zostały ocenione podczas analizy ryzyka jako niezagrożone nieosiągnięciem celów środowiskowych;
oraz te, których stan został oceniony jako co najmniej dobry.
W przypadku jezior najsilniej zdegradowanych (w stanie słabym i złym), których stan najbardziej
odbiega od zakładanego celu środowiskowego, poprawa jakości wód może okazać się procesem
długotrwałym (trwać może, jak wskazują dane z piśmiennictwa, nawet kilkanaście-kilkadziesiąt lat,
przy założeniu wdrożenia intensywnych działań naprawczych). Ze względu na bardzo powolne tempo
regeneracji jezior silnie zdegradowanych i podatnych na degradację (o niekorzystnych
uwarunkowaniach naturalnych) oraz konieczność wdrożenia dla nich kosztownych i długotrwałych
działań naprawczych, zostaną wskazane odstępstwa czasowe. Dotyczy to także jezior, dla których
niezbędne może być przeprowadzenie działań rekultywacyjnych. Decyzja o sensowności podjęcia
rekultywacji musi być poprzedzona wykonaniem specyficznych rocznych badań wód jeziora i jego
osadów dennych, dalece wykraczających swoim zakresem poza rutynowy program monitoringowy.
Analiza wyników tych badań powinna odpowiedzieć na pytanie, jakie są szanse na poprawę jakości
wód jeziora i jaki program działań rekultywacyjnych powinien zostać zrealizowany (jakie metody
rekultywacji powinny zostać zastosowane: chemiczne, mechaniczne, biologiczne). Rozpoczynanie
rekultywacji jeziora bez uporządkowania gospodarki wodno-ściekowej w całej jego zlewni
i ograniczenia spływów powierzchniowych jest marnotrawstwem sił i niebagatelnych środków. Jeśli
zakres działań wskazany w PGW dla jeziora i cieków je zasilających rozłożony jest w czasie,
to oczywistym jest, że na przeprowadzenie rekultywacji i tym bardziej na osiągnięcie jej efektów
niezbędny jest okres wieloletni, co uzasadnia odstępstwo czasowe.
Zdarza się, że działania mogą nie przynieść zamierzonych efektów. W przypadku silnie
zeutrofizowanych zanikających jezior, których procesu sukcesji nie da się odwrócić, ze względu na ich
dużą podatność na degradację, wynikającą przede wszystkim z cech morfometrycznych, należy się
spodziewać, iż możliwe do podjęcia działania przede wszystkim będą zapobiegać pogarszaniu się
stanu jezior. Jeżeli w zlewniach tego typu jezior nie zidentyfikowano oddziaływań, których
zredukowanie bądź zlikwidowanie wpłynęłoby znacząco na poprawę ich stanu, zgodnie z art. 4, ust.
5 RDW zostanie ustalony dla nich mniej rygorystyczny cel środowiskowy.
Należy także zwrócić uwagę na to, że proces odnowy wód jeziora w wyniku podjętych działań
(również rekultywacyjnych) nie jest prostą odwrotnością procesu degradacji. Wiele zależności
147
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
pomiędzy elementami biologicznymi powstałych w zdegradowanym ekosystemie utrwala się i jezioro
wykazuje swojego rodzaju odporność na zmiany, czyli np. zabiegi rekultywacyjne119
. Może to być
przyczyną ustalenia mniej rygorystycznych celów środowiskowych w przyszłych planach
gospodarowania, jeśli realizacja działań rekultywacyjnych wskazanych w aPGW nie przyniesie
oczekiwanych skutków.
Na obszarze dorzecza Odry położone są 422 JCWP jezior, spośród których 107 zostało ocenione,
jako niezagrożone, a 315 jako zagrożone ryzykiem nieosiągnięcia celu środowiskowego. Inaczej, niż
to było przyjęte w PGW na lata 2010-2015, w aktualizacji PGW nie wszystkie jeziora ocenione, jako
zagrożone niespełnieniem ryzyka osiągnięcia celów środowiskowych zostały wskazane do odstępstw.
W przypadku 171 jezior zagrożonych na obszarze dorzecza Odry uznano, że wdrożenie
zaplanowanych działań w zlewni umożliwi osiągnięcie celu środowiskowego do 2021 (jeziora
o umiarkowanym stanie/potencjale ekologicznym, w niewielkim stopniu odbiegające od stanu dobrego
oraz takie, dla których podjęcie działań daje szansę na osiągnięcie zamierzonego efektu ekologiczny
w ciągu najbliższych siedmiu lat).
Odstępstwa wskazano natomiast dla 114 zagrożonych JCWP, dla których dostępne były aktualne
wyniki badań monitoringowych. W zdecydowanej większości przypadków (139 jezior) wskazano
odstępstwo czasowe z uwagi na możliwości techniczne (art. 4 ust. 4 pkt i) i/lub niekorzystne
uwarunkowania naturalne (art. 4 ust. 4 pkt iii), determinujące zbyt długi czas konieczny do uzyskania
poprawy jakości wód, nawet po wprowadzeniu wszystkich niezbędnych działań. W 5 jeziorach (w tym
czterech przymorskich), głównie płytkich i silnie zarastających, o zlewni zalesionej, w której nie
zidentyfikowano żadnych oddziaływań, których zredukowanie bądź likwidacja wpłynęłaby znacząco
na poprawę stanu wód, ze względu na niekorzystne uwarunkowania naturalne wprowadzono mniej
rygorystyczny cel środowiskowy (art.4ust 5).
Zestawienie wszystkich JCWP jeziornych wraz ze wskazaniem odstępstw oraz ich uzasadnieniem
znajduje się w załączniku nr 28.
Jednolite części wód przybrzeżne i przejściowe.
W roku 2013 w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska badaniami objęto 4 JCWP przejściowe
- Świna, Sarbinowo - Dziwna, Jarosławiec – Sarbinowo).Badania wód przejściowych i przybrzeżnych
prowadzono w sieci 7 punktów pomiarowych objętych monitoringiem operacyjnym, na które składało
się łącznie 19 stanowisk badawczych. Wszystkie punkty pomiarowe objęte były również monitoringiem
obszarów chronionych.
Podstawę oceny stanowiły wyniki bieżących badań uzyskane z poszczególnych punktów
pomiarowych orz wyniki oceny przeniesione z lat ubiegłych z wykorzystaniem tzw. zasady
dziedziczenia Na podstawie badań prowadzonych w roku 2013 oraz w latach 2010-2012 stan wód
przejściowych i przybrzeżnych na obszarze dorzecza Odry sklasyfikowano jako zły, w wyniku oceny
przeprowadzonej dla jednolitych części wód, oraz dla stanowisk pomiarowych. Na podstawie badań
przeprowadzonych w roku 2013 nie stwierdzono poprawy jakości wód w porównaniu z oceną
za poprzednie lata. Porównując wyniki klasyfikacji poszczególnych wskaźników jakości wód
w ostatnich latach obserwuje się wyraźny wzrost zawartości biogenów odpowiedzialnych
za eutrofizację wód w wodach estuarium Odry. W przypadku wód przejściowych oraz pasa wód
przybrzeżnych pomiędzy cieśniną Świny i Dziwny, odnotowano znaczący wzrost zawartości związków
119
Duarte C. M., Conley D. J., Carstensen J., Sanchez-Camacho M.Return to Neverland: Shifting Baselines Affect eutrophication restoration targets. Estuaries and Coasts, 32:29-36, 2009 r.
148
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
azotu, a w zalewach również wzrost fosforu ogólnego. W przypadku wód przybrzeżnych środkowego
wybrzeża zawartość biogenów pozostawała na poziomie zbliżonym do lat ubiegłych. Ocena stanu
ekologicznego i ogólnego w roku 2013 przedstawia niezadawalający stan wszystkich monitorowanych
JCWP przejściowych i przybrzeżnych. Ocena stanu wód została oparta na wynikach oceny
stanu/potencjału ekologicznego i stanu chemicznego. Na podstawie przeprowadzonych ocen dla
wszystkich JCWP przejściowych i przybrzeżnych na obszarze dorzecza Odry stwierdzono zły stan
wód.
Ocena stanu środowiska morskiego południowego Bałtyku w roku 2013 dokonana została
z zastosowaniem kryteriów rekomendowanych przez Ramową Dyrektywę ws. Strategii Morskiej
na podstawie wskaźników podstawowych wyznaczonych dla każdej z cech. Dane uzyskane w roku
2013 pochodzą z realizacji programu monitoringu wód Bałtyku w strefie głębokowodnej
wg wytycznych HELCOM. Sumaryczna ocena agregująca dane charakteryzujące poszczególne
obszary wskazuje między innymi, że w żadnym z ocenianych akwenów w polskiej strefie Bałtyku stan
eutrofizacji nie uzyskał oceny 4,0 określającej stan dobry (GES). Za stan taki odpowiedzialne
są głównie stężenia fosforu całkowitego, azotu całkowitego, chlorofilu-a oraz przeźroczystość wód,
a także zawartość tlenu rozpuszczonego przy dnie.
Kilkudziesięcioletnie oddziaływanie antropogeniczne doprowadziło do zakumulowania w JCW
przejściowych i przybrzeżnych związków biogennych i substancji zanieczyszczających, których
dostawy z lądu są kontynuowane. Z tego względu proponuje się ustanowienie odstępstwa czasowego
w celu identyfikacji efektu działań podjętych w zlewniach odprowadzających wody do wód
przejściowych lub przybrzeżnych. Odstępstwo czasowe przewiduje się zweryfikować w następnym
cyklu planistycznym.
Poprawa jakości wód morskich jest procesem długotrwałym i skomplikowanym oraz obejmuje
wdrożenie bardzo szerokiego wachlarza działań naprawczych. Działania te w większości
są długotrwałe i kosztowne. Podstawowym działaniem jest realizacja Krajowego Programu Wdrażania
Bałtyckiego Planu Działań HELCOM w zakresie redukcji dopływu związków biogennych z obszaru
lądu do Bałtyku. Wymiana wód w polskiej strefie Bałtyku zachodzi zarówno w skali lokalnej,
w warstwie powierzchniowej rejonów przybrzeżnych, jak i regionalnej w warstwie przydennej.
W pierwszym przypadku wiąże się ona z dopływem wód rzecznych do morza, podczas gdy w drugim
wynika z występowania nieregularnych wlewów słonych wód przydennych z Morza Północnego przez
Cieśninę Kattegat.
Podstawa analizy:
stan / potencjał ekologiczny JCW przejściowej i przybrzeżnej, ustalony zgodnie z Oceną stanu
wód powierzchniowych za lata 2010 - 2012 wykonaną na podstawie badań w ramach
Państwowego Monitoringu Środowiska oraz zgodnie z opracowaniem pt. Ustalenie celów
środowiskowych dla jednolitych części wód powierzchniowych (JCWP), podziemnych
(JCWPd) i obszarów chronionych, opracowanie KZGW, 2013,
uwarunkowania naturalne stanu części przejściowych i przybrzeżnych,
analiza presji i oddziaływań, umożliwiających określenie prawdopodobnych przyczyn
stanu / potencjału ekologicznego poniżej dobrego lub pogorszenia stanu ekologicznego,
programy działań zidentyfikowanych dla części wód.
Ze względu na odmienność wód przejściowych i przybrzeżnych od pozostałych wód
powierzchniowych, to jest wód rzecznych oraz jeziornych, metodyka ustanawiania odstępstw dla wód
przejściowych i przybrzeżnych jest odmienna od metodyki dla pozostałych wód powierzchniowych.
Presje, które oddziałują na wody przejściowe i przybrzeżne pochodzą w niewielkim stopniu
z bezpośredniego dopływu z lądu. Zdecydowanie przeważa spływ ciekami, dla których programy
149
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
działań są opracowywane w ramach JCWP. Z tego względu proponuje się ustanowienie odstępstwa
czasowego w celu identyfikacji efektu działań podjętych w zlewniach odprowadzających wody do wód
przejściowych lub przybrzeżnych. Odstępstwo czasowe przewiduje się zweryfikować w następnym
cyklu planistycznym120
.
Zestawienie wszystkich JCWP przybrzeżnych i przejściowych wraz ze wskazaniem odstępstw oraz ich
uzasadnieniem znajduje się w załączniku nr 28.
Wody podziemne
W ramach aktualizacji PGW konieczna była analiza odstępstw dla JCWPd, które zostały nałożone
w poprzednim okresie obowiązywania planu, oraz które zostały zaproponowane w opracowaniu Hobot
A. i inni (2013): Ustalenie celów środowiskowych dla jednolitych części wód powierzchniowych
(JCWP), podziemnych (JCWPd) i obszarów chronionych, Gliwice. Odstępstwa proponowane były dla
JCWPd w poprzednim podziale na 161 jednostek, o czym należało pamiętać rozpatrując je w podziale
na 172 jednostki.
Zgodnie z art. 4 RDW cele środowiskowe powinny zostać osiągnięte w możliwie najkrótszym terminie.
Jednakże RDW przewiduje możliwość wprowadzenia odstępstwa od założonych celów
środowiskowych, jeżeli ich osiągnięcie nie będzie możliwe z określonych przyczyn. Integralną częścią
celów środowiskowych określonych w art. 4 są tzw. wyłączenia obejmujące: [1] przedłużenie terminu -
dobry stan musi zostać osiągnięty najpóźniej do 2021 lub 2027 r. (art. 4 ust. 4), albo w najkrótszym
terminie, na jaki pozwalają warunki naturalne, po 2027 roku; [2] osiągnięcie mniej rygorystycznych
celów (art. 4 ust. 5); [3] tymczasowe pogorszenie się stanu z przyczyn naturalnych lub w wyniku
działania siły wyższej (art. 4 ust. 6); [4] nowe zmiany charakterystyki fizycznej części wód
powierzchniowych lub zmiany poziomu części wód podziemnych, lub też niezapobieżenie pogorszeniu
się stanu części wód powierzchniowych (z bardzo dobrego do dobrego) w wyniku nowych form
zrównoważonej działalności gospodarczej człowieka (art. 4 ust. 7).
Zgodnie z RDW art. 4, ust. 4 i 5 metodyka identyfikacji odstępstw od celów środowiskowych powinna
mieć charakter planowania cyklicznego, który zasadza się na takim zaplanowaniu działań by osiągnąć
dobry stan wód w skali JCWPd w czasie możliwie jak najkrótszym (do 2021 lub w trakcie kolejnych
cykli obowiązywania PGW).
W uzasadnionym wypadku, jeżeli nie istnieje możliwość osiągnięcia stanu dobrego w wyniku
zaproponowanych działań zalecane jest rozpatrzenie ustalenia celów mniej rygorystycznych.
Zgodnie z przyjętymi założeniami (PIG–PIB 2013 r.) na terenie całej Polski zidentyfikowano
39 JCWPd zagrożonych nieosiągnięciem celów środowiskowych, którym zostały przypisane
odstępstwa w PGW z 2010 r.
Podczas analizy poszczególnych presji na JCWPd, wzięto pod uwagę skalę jej oddziaływania,
z reguły zamykającą się w obrębie jednej części wód, wyjątkowo obejmującą kilka JCWPd
(np. regionalne leje depresji związane z odwodnieniami górniczymi) lub nawet obszar sąsiedniego
państwa. Nie mniej ważny jest potencjalny wpływ oddziaływania na obszary chronione
ze szczególnym uwzględnieniem obszarów Natura 2000, parków narodowych i rezerwatów, zwłaszcza
tych, które są zależne od wód podziemnych.
120
Opracowano na podstawie: Ocena stanu środowiska morskiego Polskiej Strefy Ekonomicznej Bałtyku na podstawie danych
monitoringowych z roku 2013 na tle z dziesięciolecia 2003-2012 (Inspekcja Ochrony Środowiska, 2014 r.)
150
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
W ramach proponowanych działań ogólnokrajowych, podstawowych i uzupełniających, jako element
zmniejszający presję brano także pod uwagę obecnie realizowane lub planowane inwestycje
z zakresu ochrony przeciwpowodziowej, zmian w typach produkcji rolnej i przekształcenia produkcji
wynikające z realizacji różnych wariantów programów rolnośrodowiskowych oraz inwestycje związane
z górnictwem i mające znaczący wpływ na wody podziemne.
W celu ustalenia odstępstwa od wyznaczonych celów środowiskowych wykorzystano 9 etapowy cykl
postępowania mający w efekcie końcowym doprowadzić do wyznaczenia i uzasadnienia odstępstwa.
Etap 1. Wyznaczenie JCWPd zagrożonych nieosiągnięciem celów środowiskowych. Wszystkie
wskazane przez PIG-PIB (2013 r.) zagrożone JCWPd zostały poddane szczegółowej analizie
i ponownej weryfikacji pod kątem presji, które desygnują je do statusu zagrożonej nieosiągnięciem
celów środowiskowych. W przypadkach negatywnego wyniku weryfikacji (brak powodu do utrzymania
zagrożenia) proponuje się zmianę statusu badanej JCWPd.
Etap 2. Analiza działań zastosowanych w poszczególnych JCWPd. Poddano analizie skuteczność
działań które zostały wykazane w PWŚK w 2010 r dla poszczególnych JCWPd w celu uzyskania stanu
dobrego.
Etap 3. Analiza 172 JCWPd w celu wskaźnikowego zidentyfikowania działań dla JCWPd. W celu
zidentyfikowania zakresu działań dla JCWPd (ogólnokrajowych, podstawowych i uzupełniających)
opracowana została metodyka programów działań. W wyniku analizy presji z etapu 1 zidentyfikowano
JCWPd wymagające rozszerzonego zakresu działań podstawowych i uzupełniających prowadzących
do utrzymania lub uzyskania statusu niezagrożonych nieosiągnięciem celów środowiskowych
(uzyskanie/utrzymanie stanu dobrego). W celu przypisania działań poszczególnym JCWPd dokonano
parametryzacji JCWPd w oparciu o 21 wartości opisujących JCWPd.
Etap 4. Ogólna ocena trendów zmian stanu chemicznego i ilościowego JCWPd. Zgodnie z Metodyką
Klasyfikacja JCWPd pod względem potencjalnego zakresu działań podstawowych i uzupełniających
(Knyszyński F., Stępień M., E. Janigacz 2014 r.) nie rozpatrywano poszczególnych wartości
wskaźników czy parametrów fizyko-chemicznych a ogólną ocenę stanu chemicznego i ilościowego
w poszczególnych JCWPd w okresie 2010 – 2012 r. Jako materiały źródłowe przyjęto opracowania
PIG-PIB wykonywane na zlecenie PMŚ. W uzasadnionych wypadkach dokonywano oceny wartości
pojedynczych oznaczeń w punktach monitoringu które zaważyła na zaliczeniu JCWPd do kategorii
zagrożonych.
Etap 5. Ocena presji i oddziaływań w obrębie JCWPd. Stwierdzenie istnienia presji i jej ciągłego
oddziaływania, powstania nowej lub zniknięcia wcześniejszej miało wpływ na ocenę konieczności
utrzymania dotychczasowych odstępstw, ich zmiany na łagodniejsze lub radykalniejsze albo
zaproponowanie nowych (w JCWPd dotychczas nieobjętych odstępstwami).
Etap 6. Stworzenie katalogu działań dla JCWPd. W oparciu o metodykę: Klasyfikacji JCWPd pod
względem potencjalnego zakresu działań podstawowych i uzupełniających przedstawiono propozycję
typów działań ogólnych z alternatywami działań szczegółowych, które przyczynią się do utrzymania
lub poprawy stanu wód JCWPd.
Etap 7. Ocena kosztów proponowanych działań. Analiza kosztów została przeprowadzona w oparciu
o alternatywne scenariusze działań szczegółowych prowadzących do uzyskania stanu dobrego (lub
niepogarszania istniejącego stanu JCWPd). W ramach oceny odrzucone zostały nieefektywne
kosztowo działania.
151
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Etap 8. Ustalenie zakresu odstępstw dla JCWPd. Zaproponowano możliwe wyłączenia dla JCWPd
charakteryzujących się w świetle dotychczasowej analizy niekorzystnymi oddziaływaniami na wody
podziemne.
Etap 9. Zweryfikowanie odstępstw z uwzględnieniem wyników analizy ekonomicznej. Wskazane
odstępstwa zostały, po odrzuceniu wariantów działań w analizie ekonomicznej zweryfikowane pod
kątem zarówno właściwości hydrogeologicznych JCWPd, wrażliwości i odporności
na zanieczyszczenia antropogeniczna oraz istniejących presji. Pozwoliło to na ostateczne ustalenie
zakresu odstępstw: przedłużenie terminu (art. 4.4) lub osiągnięcie mniej rygorystycznych celów (art.
4.5).
Na obszarze dorzecza Odry analiza została przeprowadzona dla wszystkich JCWPd zagrożonych
nieosiągnięciem celów środowiskowych, to jest dla 17 jednolitych części.
Spośród JCWPd zagrożonych nieosiągnięciem celów środowiskowych na obszarze dorzecza Odry dla
jednolitych części wód podziemnych, które charakteryzowały się zarówno dobrym stanem ilościowym
jak i chemicznym zaproponowano nie nakładania odstępstw. Takich JCWPd było pięć: 70, 71, 93, 127
oraz 128. Ich stabilny, dobry stan oraz odpowiednio dobrany zestaw działań gwarantuje osiągnięcie
celów środowiskowych. Wśród JCWPd o dobrym stanie chemicznym i ilościowym dla jednej (71)
zaproponowano odstępstwa z art. 4.5 RDW
Spośród pozostałych JCWPd odstępstwa z art. 4.4 RDW proponowane były z reguły dla tych
jednolitych części, które charakteryzowały się słabym stanem chemicznym a dobrym stanem
ilościowym (trzy takie przypadki, oraz jeden przypadek o słabym stanach ilościowych i chemicznym).
Bezpośrednimi przyczynami takiego stanu rzeczy była ingresja wód morskich oraz ascenzja wód
słonych (solanek) z podłoża mezozoicznego, niedostatecznie oczyszczone ścieki komunalne, zbyt
mały stopniem skanalizowania, nieprawidłowa gospodarka wodno-ściekową na terenach rolniczych,
stacje paliw o złym stanie technicznym.
Odstępstwa z art. 4.5 RDW proponowane były z reguły dla tych JCWPd, które charakteryzowały się
albo dobrym stanem chemicznym, ale słabym jakościowym, albo słabym stanem chemicznym, ale
dobrym stanem ilościowym. Sytuacje takie były spowodowane działalnością dużych obiektów
przemysłowych w postaci kopalń węgla kamiennego i brunatnego lub miedzi, dla których konieczne
było prowadzenie rozległych odwodnień górniczych, co prowadziło do powstawania regionalnych
lejów depresji. W każdym z tych przypadków odstępstwa były związane z brakiem możliwości
technicznych i ekonomicznych zaprzestania odwodnieni.
Zestawienie wszystkich JCWPd wraz ze wskazaniem odstępstw oraz ich uzasadnieniem zostało
przedstawione w załączniku nr 29.
9.3. Odstępstwo na podstawie art. 4 ust. 6
Art. 4 ust. 6 RDW mówi o pogorszeniu stanu w wyniku zjawisk nieprzewidzianych i wskazuje szereg
uwarunkowań, które należy spełnić, aby można było zastosować takie odstępstwo. Zgodnie
z Wytycznymi CIS nr 20 nie jest on wykorzystywany do określenia celów alternatywnych w czasie
procesu planowania poprawy stanu, a raczej jest stosowany po fakcie jako „argument obrony”, mający
uzasadniać, dlaczego nie został osiągnięty cel określony w planie gospodarowania wodami
na obszarze dorzecza. Takie uzasadnienie należy podać w następnym (uaktualnionym) planie
gospodarowania wodami na obszarze dorzecza. W związku z powyższym, a także z faktem,
iż odstępstwo takie wiąże się ze zjawiskami nieprzewidzianymi, brak jest możliwości wcześniejszego
ustalenia metodyki postępowania przed wystąpieniem sytuacji wymagającej zastosowania tego
152
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
odstępstwa. Możliwe jest jednak wstępne wskazanie zjawisk, mogących być przyczyną czasowego
pogorszenia stanu wód. Zgodnie z Wytycznymi nr 20 najważniejszymi zjawiskami pozwalającymi
na zastosowanie tego odstępstwa są „ekstremalne zjawiska powodziowe” i „długotrwała susza”.
W Polsce najczęstszym z tych czynników jest wystąpienie nawalnych deszczów oraz będąca często
ich następstwem powódź. Zjawisko to, w zależności od skali, może powodować spływ zanieczyszczeń
z powierzchni terenów zurbanizowanych do wód, a także w przypadku zalania obiektów
przemysłowych lub np. oczyszczalni ścieków – poważne skażenie bakteriologiczne lub też
substancjami niebezpiecznymi. W celu zapobiegania skutkom zjawiska, jest przede wszystkim
prawidłowe zarządzanie ryzykiem powodziowym.
Z kolei w przypadku długotrwałej suszy pogorszenie stanu wód może wynikać na przykład
z konieczności poboru wody, w celu zapewnienia ludności wody do spożycia. Skutkować to będzie
zmniejszeniem przepływu w cieku znacznie poniżej przepływu środowiskowego lub też dalszym
obniżaniem zwierciadła wód podziemnych, jednakże będzie nieuniknione, aby zapewnić
społeczeństwu zaspokojenie jego podstawowych potrzeb.
9.4. Odstępstwo z art. 4 ust. 7
Ocena inwestycji, dla których konieczne jest zastosowanie odstępstwa.
Ocena spełnienia przesłanek z art. 4 ust. 7 RDW dla zgłoszonych przez inwestorów inwestycji
zostanie wykonana w oparciu o dostępne dane oraz dokumentacje przekazane przez inwestorów.
Analiza zostanie dokonana poprzez sformułowanie odpowiedzi na następujące pytania:
czy zostały podjęte wszystkie możliwe kroki zmierzające do ograniczenia niekorzystnego wpływu
na stan części wód, jeżeli tak, to jakie?
czy przyczyny tych zmian lub modyfikacji są szczegółowo określone i wyjaśnione w planie
gospodarowania wodami na obszarze dorzecza?
czy przyczyny tych zmian lub modyfikacji stanowią nadrzędny interes społeczny i/lub korzyści dla
środowiska naturalnego i dla społeczeństwa płynące z osiągnięcia celów ochrony wód, są mniejsze
niż korzyści dla zdrowia ludzi, utrzymania bezpieczeństwa ludzi lub zrównoważonego rozwoju,
wynikające ze zmian lub modyfikacji, jeżeli tak to jakie?
czy korzystne cele, którym służą te zmiany lub modyfikacje części wód, nie mogą, ze względu
na możliwości techniczne czy nieproporcjonalne koszty, być osiągnięte za pomocą innych działań,
znacznie korzystniejszych z punktu widzenia środowiska naturalnego? jeżeli tak, to dlaczego?
Spełnienie warunku zawartego w pytaniu czy zostały podjęte wszystkie możliwe kroki zmierzające
do ograniczenia niekorzystnego wpływu na stan części wód? oznacza, że zostały zaplanowane
działania minimalizujące negatywne oddziaływania na stan części wód, zarówno na etapie budowy jak
i eksploatacji danej inwestycji, oraz ocenie, czy działania te zapewnią jej właściwą ochronę. Działania
takie mogą obejmować zarówno rozwiązania projektowe, jak i sposób realizacji robót, a także etap
eksploatacji. Działania te powinny być wykonalne technicznie i nie powodować nieproporcjonalnych
kosztów.
Spełnienie warunku zawartego w pytaniu czy przyczyny tych zmian lub modyfikacji stanowią
nadrzędny interes społeczny i/lub korzyści dla środowiska naturalnego i dla społeczeństwa płynące
z osiągnięcia celów ochrony wód, są mniejsze niż korzyści dla zdrowia ludzi, utrzymania
bezpieczeństwa ludzi lub zrównoważonego rozwoju, wynikające ze zmian lub modyfikacji?. oznacza,
153
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
że osiągnięcie tego celu jest na tyle istotne, że przeważa on nad korzyściami dla środowiska, które
wystąpiłyby w przypadku braku jego realizacji. Przesłanka ta analizowana była z punktu widzenia
szeroko pojętego społeczeństwa, a nie jednostki bądź wąskiej grupy podmiotów o określonych
oczekiwaniach. Zgodnie z Wytycznymi KE dotyczącymi wyłączeń z realizacji celów środowiskowych,
nadrzędny interes społeczny stanowią działania mające na celu ochronę podstawowych wartości
życia obywateli (zdrowia, bezpieczeństwa, środowiska naturalnego), mające podstawowe znaczenie
dla państwa i społeczeństwa, lub też dotyczące działalności o charakterze gospodarczym lub
społecznym, spełniające konkretne zadania w ramach usług publicznych.
Spełnienie warunku zawartego w stwierdzeniu, że korzystne cele, którym służą te zmiany lub
modyfikacje części wód, nie mogą, ze względu na możliwości techniczne czy nieproporcjonalne
koszty, być osiągnięte za pomocą innych działań, znacznie korzystniejszych z punktu widzenia
środowiska naturalnego wymagało szczegółowego określenia celu, który ma zostać osiągnięty oraz
określenia możliwych sposobów jego osiągnięcia. Co ważne, rozpatrywane były tutaj nie tylko różne
opcje realizacji zaplanowanego przedsięwzięcia, ale również całkiem inne rozwiązania, w tym
nietechniczne.
Ostatnim warunkiem realizacji inwestycji mogącej mieć negatywny wpływ na stan JCW oraz
zastosowania odstępstwa zgodnie z art. 4 ust. 7 RDW jest, aby przyczyny tych zmian lub modyfikacji
zostały szczegółowo określone i wyjaśnione w planie gospodarowania wodami na obszarze dorzecza.
Warunek ten został wypełniony w niniejszym dokumencie, dla wszystkich inwestycji, które opisano
w załączniku 31 .
Na obszarze dorzecza Odry zidentyfikowano 251 JCWP rzecznych oraz 1 JCWP jeziornych, dla
których konieczne jest zastosowanie odstępstwa określonego w art. 4 ust. 7 ze względu na realizację
nowych inwestycji. Dla wszystkich ww. JCWP zaplanowane w nich inwestycje spełniają warunki
zastosowania tego odstępstwa. W wyniku przeprowadzonych analiz, na obszarze dorzecza Odry
zidentyfikowano 5 JCWPd, w których byłoby konieczne zastosowanie przedmiotowego odstępstwa.
W aktualizacji Planu gospodarowania wodami zamieszczono inwestycje, które uzyskały odstępstwo
z art. 4.7. RDW.
Na obszarze dorzecza Odry odstępstwo z art. 4.7. RDW uzyskało 219 inwestycji, celem tych
inwestycji jest głównie ochrona przeciwpowodziowa. Szczegółowy opis zawarty jest w załączniku
nr 31.
Dokonując przeglądu oddziaływań wynikających z działalności człowieka na stan wód należy wziąć
pod uwagę potencjalną presję związaną z aktualnie prowadzonym w Polsce procesem poszukiwania
i rozpoznawania gazu ze złóż niekonwencjonalnych (tzw. gaz z łupków - ang. Shalegas lub gaz
zamknięty – ang. tightgas) oraz możliwą w przyszłości eksploatację tego typu złóż. Wpisuje się
to w obowiązek dokonania na etapie aktualizacji planów gospodarowania wodami na obszarze
dorzeczy przeglądu rozwoju gałęzi przemysłu, które mogą nastąpić w kolejnym cyklu wodnym. Fakt
udzielenia w latach 2008-2014 blisko 100 koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie
niekonwencjonalnych złóż gazu w Polsce oraz wykonanie w ramach tych koncesji kilkudziesięciu
otworów rozpoznawczych jest podstawą do przeprowadzenia analizy możliwości rozwoju tego sektora
w Polsce w latach 2016-2021, a w szczególności dokonania przeglądu możliwych oddziaływań
na stan wód w wariancie rozpoczęcia eksploatacji.
154
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Rysunek 21. Mapa koncesji na poszukiwanie gazu ziemnego typu shalegas (stan na 30.06.2014 r.)
źródło: www.lupki.mos.gov.pl
Według stanu na dzień 4 sierpnia 2014 r. w Polsce obowiązują 72 koncesje na poszukiwanie i/lub
rozpoznawanie złóż węglowodorów, w tym gazu z łupków121
. Najbardziej perspektywiczny obszar
występowania niekonwencjonalnych złóż węglowodorów, objęty wydanymi koncesjami, ciągnie się
od północno-wschodniego Pomorza, poprzez wschodnie Mazowsze aż po Lubelszczyznę. W ramach
udzielonych koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie niekonwencjonalnych złóż gazu dotychczas
odwierconych zostało 65 otworów, w których przeprowadzono pierwsze zabiegi stymulacji złoża
(szczelinowanie hydrauliczne wykonano w 23 otworach) oraz testy gazowe. W ciągu najbliższych lat
firmy posiadające koncesje będą wykonywały kolejne odwierty oraz zabiegi stymulujące złoże.
Zgodnie z zawartymi umowami koncesyjnymi do 2021 r. planowane jest wykonanie 342 otworów
rozpoznawczych (85 obowiązkowych oraz 257 opcjonalnych), przy czym możliwe są zmiany
udzielonych koncesji oraz zakresów ich prac geologicznych. Wraz z zaawansowaniem prac
badawczych wzrasta liczba oraz wiarygodność informacji, w oparciu o które określane są zasoby gazu
z łupków i podejmowane ewentualne decyzje o jego eksploatacji. Dane geologiczne na temat
możliwości wydobywania gazu łupkowego w Polsce będą dostępne po zakończeniu prac badawczych
prowadzonych przez operatorów koncesji. Potwierdzone informacje o obecności gazu łupkowego
w Polsce powinny się pojawić w ciągu najbliższych 4 - 5 lat. Wtedy możliwe będzie określenie
możliwości wydobywania gazu z łupków – jego opłacalność i zainteresowanie inwestorów. Aby
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
wydobywać gaz z łupków niezbędne będzie uzyskanie przez inwestorów, w trybie określonym ustawą
Prawo geologiczne i górnicze, koncesji na wydobycie oraz określenia warunków eksploatacji
(zagospodarowania złoża).
Ze względu na niewielką skalę oraz rozproszone na znacznym obszarze kraju miejsca, w których
aktualnie prowadzone są prace, na etapie poszukiwania i rozpoznawania potencjalne zagrożenia dla
wód zarówno podziemnych jak i powierzchniowych są niewielkie (przy założeniu prowadzenia
działalności w sposób prawidłowy i z zachowaniem dostępnych działań minimalizujących ryzyko
wystąpienia zagrożenia). Natomiast rozpatrując presję spowodowaną eksploatacją gazu ze złóż
niekonwencjonalnych należy wziąć pod uwagę szereg elementów wynikających z jednej strony
ze stosowanych technologii, ale przede wszystkim ze skali przedsięwzięcia.
Rozpatrując wariant podjętej eksploatacji gazu ze złóż niekonwencjonalnych należy podkreślić, że jest
to ogromne przedsięwzięcie, wymagające praktycznie na każdym etapie prac dostępu do wody.
Ocena możliwych źródeł jej pozyskania, w tym dostępnych do zagospodarowania zasobów wód jest
konieczna już w fazie planowania inwestycji. W trakcie działań związanych z poszukiwaniem
i rozpoznawaniem oraz ewentualną eksploatacją złóż gazu z łupków woda wykorzystywana jest
na etapie:
budowy zakładu górniczego – woda do celów socjalno-bytowych,
wiercenia otworów – woda do przygotowania płuczki wiertniczej (ilość wykorzystanej wody
zależy od rodzaju zastosowanej płuczki i długości otworu),
zabiegu szczelinowania hydraulicznego – woda stanowi podstawę do sporządzenia płynu
szczelinującego (ponad 90 % jego składu),
działalności zakładu górniczego – woda do celów socjalno-bytowych dla pracowników wiertni.
Gospodarowanie wodami w fazie eksploatacji gazu z łupków stanowi ważną kwestię nie tylko
ze względu na środowisko przyrodnicze, ale przede wszystkim ze względu na lokalną społeczność.
W grę wchodzą tu zagadnienia związane zarówno z aspektami ilościowymi (potrzeby wodne), jak
również jakościowymi (potencjalna możliwość zanieczyszczenia wód w rejonie prowadzonych prac).
W zależności od intensyfikacji prac w przyszłości może pojawić się konieczność tzw. skumulowanego
poboru wód w stosunkowo krótkim czasie. Spowodowane jest to wymaganiami technologicznymi,
zgodnie z którymi do przygotowania cieczy szczelinującej niezbędne jest zgromadzenie odpowiedniej
ilości wody. Podczas zabiegu stymulacji złoża na 1 km odcinku otworu (założywszy, że szczelinuje się
kilka - kilkanaście sekcji otworu) zużywa się średnio kilkanaście tysięcy metrów sześciennych wody.
Część tej wody (średnio około 12-30%) wraca na powierzchnię jako płyn pozabiegowy, który może
być ponownie wykorzystany. Aktualnie na potrzeby wykonania zabiegu szczelinowania
hydraulicznego najczęściej wykorzystuje się wody podziemne, ujmowane studniami wierconymi
wykonanymi przez inwestora na terenie placu wiertni lub w jego pobliżu (po uzyskaniu stosownego
pozwolenia wodno-prawnego) lub też ujęciami wodociągów miejskich lub wiejskich. Lokalnie
do zabiegu szczelinowania hydraulicznego wykorzystuje się również wody powierzchniowe (np. woda
z nieczynnych wyrobisk górniczych).
W Polsce wody podziemne stanowią główne źródło zaopatrzenia ludności w wodę pitną. Ponad 60%
wód wykorzystywanych na cele konsumpcyjne to wody podziemne. Sumaryczna ilość zasobów
zwykłych wód podziemnych możliwych do zagospodarowania według stanu rozpoznania
na 31.12.2013 r. wynosi w Polsce około 36,5 mln m3/dobę, w tym prawie 20 mln m
3/dobę ustalonych
jako dyspozycyjne dla obszarów stanowiących 58 % powierzchni kraju (źródło danych: PIG-PIB, PSH
2013). Obecnie wykorzystanie dostępnych do zagospodarowania zasobów wód podziemnych
156
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
w Polsce wynosi 19,6 %.Zasoby dyspozycyjne wód płynących (przy uwzględnieniu wymagań
przepływu nienaruszalnego) szacuje się w Polsce na ok. 10 mld m3/rok
122. Mimo dużej zmienności
przestrzennej tych zasobów nie ma obecnie ryzyka, że znaczny pobór wód powierzchniowych wpłynie
na zmianę reżimu hydrologicznego wód w zlewni.
Pomimo jednak znacznych rezerw zasobów wód na obszarze kraju istnieje konieczność szczegółowej
analizy wpływu poboru wód na potrzeby eksploatacji gazu ze złóż niekonwencjonalnych na stan
części wód. Zidentyfikowane są bowiem obszary zagrożone deficytem wód, na obszarze których
znaczny pobór może stanowić zagrożenia dla dobrego stanu części wód. Na obecnym etapie prac
poszukiwawczo-rozpoznawczych w ramach udzielonych koncesji nie jest jednak możliwe określenie
na jakich obszarach będzie prowadzona eksploatacja. Dlatego też bardzo istotne jest aby dostępne
do zagospodarowania zasoby wód, będące podstawą do udzielenia pozwoleń wodno-prawnych, były
udokumentowane na całym obszarze objętym koncesjami.
Obszar dorzecza Odry
Na obszarze dorzecza Odry aktualnie udzielonych jest 20 koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie
niekonwencjonalnych złóż gazu ziemnego i ropy naftowej w tym 5 częściowo położonych na obszarze
omawianego dorzecza (rysunek 22). Obszary, gdzie prowadzone są prace badawcze obejmuję
centralną i południowo-wschodnią część obszaru dorzecza. Dostępne do zagospodarowania zasoby
wód podziemnych na obszarze dorzecza wynoszą 14,904 mln m3/dobę, zaś stopień ich wykorzystania
kształtuje się na poziomie 24.2%. Na obszarze dorzecza w1regionie wodnym (Górnej Odry)
zidentyfikowano zagrożenie deficytem wód (stopień wykorzystania zasobów powyżej 75 % - bardzo
niskie rezerwy). Wysokie wartości rocznego wykorzystania zasobów w tym regionie wynikają przede
wszystkim z prowadzenia w jego granicach działalności górniczej (odwodnienia górnicze) (Informacja
Państwowej Służby Hydrogeologicznej na temat stanu zasobów wód podziemnych w Polsce (stan
na dzień 31.12.2013 r.), marzec 2014 r.).
122
Diagnoza aktualnego stanu gospodarki wodnej, KZGW 2010
157
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Rysunek 22. Lokalizacja koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie niekonwencjonalnych złóż gazu
na obszarze dorzecza Odry (stan na sierpień 2014 r.)
źródło: opracowanie własne
9.4.1. Realizacja działań inwestycyjnych w gospodarce wodnej w latach
2016 – 2021 (w okresie obowiązywania aPGW)
Planowane inwestycje w gospodarce wodnej obejmują zarówno te działania, które służą bezpośrednio
poprawie jakości wód oraz działania służące innym celom, społecznym lub gospodarczym,
wymagające ingerencji w środowisko wodne. Zatem, plan gospodarowania wodami na obszarze
dorzecza zawiera przede wszystkim program działań, dzięki któremu dążymy do osiągnięcia celów
środowiskowych zgodnie z RDW, ale także działania mogące zakłócić ten proces, konieczne
do realizacji z uwagi na właściwe zrównoważone gospodarowanie wodami.
Ponadto, zgodnie z art. 4 ust. 7 RDW plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza zawiera
szczegółowe uzasadnienie realizacji wszystkich inwestycji mogących uniemożliwić osiągnięcie
dobrego stanu JCWP lub też pogorszyć ten stan. Należy podkreślić także, iż szereg niewielkich
w swojej skali i zakresie inwestycji związanych z ingerencją w hydromorfologię cieków charakteryzuje
158
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
się tak znikomym oddziaływaniem w skali JCWP, iż nie będą miały znaczącego wpływu na stan
ekologiczny, a tym samym – nie są przedmiotem rozważań w ramach niniejszego dokumentu.
Powyższe uwarunkowania dotyczą wszystkich krajów członkowskich, a ich realizacja ukierunkowana
jest na ochronę zasobów wodnych.
W Polsce do końca 2015 r. obowiązuje opracowany w 2009 r. pierwszy plan gospodarowania wodami
na obszarze dorzecza Wisły, jednakże dokument ten w ocenie KE, nie zawiera wystarczającego
uzasadnienie dla działań inwestycyjnych, które mogły spowodować nieosiągnięcie celów
środowiskowych, zatem przesłanki wynikające z art. 4 ust. 7 RDW nie zostały właściwie i szczegółowo
przedstawione. W związku z zaistniałą sytuacją został opracowany w Polsce dokument „przejściowy”
pn. MasterPlan dla obszaru dorzecza Wisły, który jest wynikiem ustaleń z KE zawartych w uchwale
Rady Ministrów - Plan działania w zakresie planowania strategicznego w gospodarce wodnej z dnia
2 lipca 2013 roku nr 118/2013. W MasterPlanie poddano analizie wszystkie zrealizowane, w trakcie
realizacji oraz planowane inwestycje pod kątem zgodności z RDW123
.
W aPGW wśród inwestycji z zakresu gospodarki wodnej, które mogą negatywnie wpłynąć na stan
JCW, najliczniejszą grupę stanowią inwestycje przeciwpowodziowe. Oznacza to, że zarówno
w MasterPlanie, jak i w aPGW zawarto i uzasadniono szereg takich inwestycji.
Równolegle z aPGW opracowywane są plany zarządzania ryzykiem powodziowym (PZRP) [patrz:
rozdział 9.4.2.]. Jednym z zadań powyższych planów jest wskazanie działań kluczowych z punktu
widzenia ochrony przeciwpowodziowej na obszarach dorzeczy i w regionach wodnych. Wśród tych
działań znajdują się zarówno zadania typowo techniczne – inwestycyjne, jak i działania „miękkie”,
na przykład prewencyjne, organizacyjne czy też edukacyjne. Wśród wszystkich inwestycji mogą
znaleźć się:
działania mogące negatywnie wpłynąć na stan JCW (np. zbiorniki zaporowe),
działania neutralne z punktu widzenia wpływu na stan JCW (np. suche zbiorniki
przeciwpowodziowe),
działania sprzyjające poprawie stanu JCW (np. odtwarzanie terenów zalewowych, zakaz
zabudowy na terenach zalewowych).
Pierwsza z powyższych grup, to zadania wymagające zastosowania odstępstwa na podstawie art.
4 ust. 7 RDW, dlatego też uzasadnienie konieczności ich realizacji musi zostać wskazane w aPGW.
Druga grupa to zadania nie będące przedmiotem aPGW, z uwagi na brak znaczącego oddziaływania
na stan JCW. Z kolei trzecia z wymienionych grup zadań przeciwpowodziowych, to zadania będące
elementem programów działań mających na celu osiągnięcie celów środowiskowych, czyli będące
przedmiotem aPWŚK.
Opisana powyżej sytuacja jest dość skomplikowana, dlatego podstawową kwestią jest zapewnienie
właściwej koordynacji opracowania samych dokumentów planistycznych, wyartykułowanie ich
współzależności a następnie właściwe wdrożenie działań z nich wynikających. Zależności pomiędzy
poszczególnymi dokumentami planistycznymi przedstawiono na schemacie stanowiącym załącznik nr
36.
123
Inwestycje zrealizowane i w trakcie realizacji od 2010 r. Inwestycje planowane – do 2021 r. dla których zakres i stopień szczegółowości dostarczonych informacji umożliwiał dokonanie oceny
159
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Realizacja działań inwestycyjnych a zapisy aPGW
Ocena, czy planowane działanie może mieć negatywny wpływ na stan JCW należy do zadań
inwestora. W przypadku stwierdzenia, że zaplanowana inwestycja, z uwagi na swoją skalę i zakres,
nie będzie stanowiła zagrożenia dla osiągnięcia celów środowiskowych RDW, będzie ona mogła być
realizowana, bez konieczności umieszczania jej uzasadnienia w aPGW.
Przepisy prawa dzielą inwestycje na trzy zasadnicze grupy. Wyróżnia się przedsięwzięcia mogące
zawsze znacząco oddziaływać na środowisko, dla których przeprowadzenie oceny oddziaływania jest
niezbędne. W przypadku przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko,
o obowiązku przeprowadzenia oceny decyduje właściwy organ, po przeprowadzeniu tak zwanego
screeningu, czyli wstępnego badania planowanej inwestycji i jej możliwego wpływu na środowisko.
Przedsięwzięcia zakwalifikowane do obu powyższych kategorii zostały wymienione w rozporządzeniu
Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać
na środowisko (Dz. U. z 2010 r. Nr 213, poz. 1397 z późn. zm.). Inwestycje niewskazane w ww.
rozporządzeniu nie będą wymagały przeprowadzenia postępowania w sprawie oceny oddziaływania
na środowisko. Należy jednak odnotować, że organ właściwy do wydania decyzji inwestycyjnych
będzie zobowiązany do rozważenia potencjalnego wpływu na obszar Natura 2000, co może
skutkować koniecznością przeprowadzenia analogicznej procedury oceny oddziaływania na obszar
Natura 2000.
Możliwa jest zatem sytuacja, w której dla danego przedsięwzięcia nie zostanie przeprowadzona ani
ocena oddziaływania na środowisko, ani ocena oddziaływania na obszar Natura 2000. W takim
wypadku weryfikacja wpływu inwestycji na stan wód nastąpi na ogólnych warunkach, w ramach
uzyskiwania kolejnych decyzji inwestycyjnych, w tym przede wszystkim przed uzyskaniem pozwolenia
wodnoprawnego. Zgodnie z art. 125 ust. 1 prawa wodnego, pozwolenie takie nie może bowiem
naruszać m.in. ustaleń planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza, z wyjątkiem
okoliczności, o których mowa w art. 38j ustawy. Także prawo budowlane przewiduje konieczność
sprawdzenia zgodności projektu budowlanego z wymaganiami ochrony środowiska (art. 35 ust. 1 pkt
1 ustawy), co stanowi podstawę prawną dla weryfikacji wpływu inwestycji na stan wód również na tym
etapie inwestycyjnym.
W przypadku zadań inwestycyjnych, wymagających przeprowadzenia oceny oddziaływania
na środowisko na podstawie ustawy lub wobec wyników screeningu, ocena ich wpływu na stan JCW
dokonywana jest w ramach tej procedury, zgodnie z ustawą O udostępnianiu informacji o środowisku.
W ramach oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko określa się, analizuje oraz ocenia:
bezpośredni i pośredni wpływ danego przedsięwzięcia na środowisko, zdrowie i warunki życia ludzi,
dobra materialne, zabytki, wzajemne oddziaływanie pomiędzy powyższymi elementami oraz
dostępność do złóż kopalin. Przedmiotem oceny są ponadto sposoby zapobiegania i zmniejszania
negatywnego oddziaływania przedsięwzięcia oraz wymagany zakres monitoringu.
Podstawą przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko jest raport przygotowywany przez
inwestora, zgodnie z art. 66 O udostępnianiu informacji o środowisku. Możliwe jest przy tym
wcześniejsze złożenie karty informacyjnej przedsięwzięcia wraz z wnioskiem o ustalenie zakresu
takiego raportu (tzw. scoping).
Ocenę oddziaływania na środowisko przeprowadza się w większości przypadków w ramach
postępowania w sprawie wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji
160
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
przedsięwzięcia. Po otrzymaniu wniosku wraz z raportem i pozostałymi załącznikami, właściwy organ
występuje do innych jednostek o wymagane uzgodnienia i opinie (zazwyczaj są to: regionalny dyrektor
ochrony środowiska i państwowy powiatowy inspektor sanitarny, w razie potrzeby także dyrektor
urzędu morskiego). Przeprowadzane jest także postępowanie z udziałem społeczeństwa,
umożliwiające zainteresowanym podmiotom przedstawienie uwag i wniosków, a jednocześnie
Tabela 38. Organy współpracujące z Prezesem KZGW w zakresie wdrażania RDW ....................... 220
Tabela 39. Podległość dyrektorów RZGW odpowiednich dla obszaru dorzecza Odry, siedziby oraz
strony www .......................................................................................................................................... 221
Tabela 40. Akty prawne ustanawiające statuty RZGW oraz przynależne regiony wodne dla obszaru
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
25. SPIS WYKRESÓW
Wykres 1. Przebieg wieloletni średniej rocznej obszarowej sumy opadów dla Polski (1961 - 2009) ... 93 Wykres 2. Zmienność średniego obszarowego rocznego zachmurzenia ogólnego w Polsce w okresie
1966 - 2008 ........................................................................................................................................... 95 Wykres 3. Liczba dni z temperaturą maksymalną większą od 25°C w latach 1971 - 2030 .................. 98 Wykres 4. Liczba dni z temperaturą minimalną ujemną poniżej 0°C w latach 1971 - 2030 ................. 98 Wykres 5. Długość okresu wegetacyjnego (śr. temp dobowa >5°C) w Polsce w dniach w okresie 1971
- 2030 ..................................................................................................................................................... 99 Wykres 6. Liczba dni z pokrywą śnieżną w cm (lata 1971 - 2030)...................................................... 100 Wykres 7. Maksymalny opad dobowy w mm (średnie dziesięcioletnie) w okresie 1971 - 2030 ......... 101 Wykres 8. Procent udziału poszczególnych działań niezrealizowanych i w trakcie realizacji
na obszarze dorzecza Odry................................................................................................................. 239
254
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
26. SPIS ZAŁĄCZNIKÓW
Załącznik nr 1. Granica obszaru dorzecza
Załącznik nr 2. Jednolite części wód powierzchniowych
Załącznik nr 3. Ocena stanu JCWP rzecznych
Załącznik nr 4. Ocena stanu chemicznego JCWP rzecznych
Załącznik nr 5. Ocena stanu/potencjału ekologicznego JCWP rzecznych
Załącznik nr 6. Typy JCWP rzecznych
Załącznik nr 7. Status JCWP rzecznych
Załącznik nr 8. Ocena stanu JCWP jeziornych, przejściowych i przybrzeżnych
Załącznik nr 9. Ocena stanu chemicznego JCWP jeziornych, przejściowych i przybrzeżnych
Załącznik nr 10. Ocena stanu/potencjału ekologicznego JCWP jeziornych, przejściowych i
przybrzeżnych
Załącznik nr 11. Typy JCWP jeziornych
Załącznik nr 12. Typy JCWP przybrzeżnych i przejściowych
Załącznik nr 13. Jednolite części wód podziemnych
Załącznik nr 14. Ocena stanu chemicznego JCWPd
Załącznik nr 15. Ocena stanu ilościowego JCWPd
Załącznik nr 16. Ekoregiony
Załącznik nr 17. Sieć monitoringu wód powierzchniowych
Załącznik nr 18. Sieć monitoringu wód podziemnych
Załącznik nr 19. Ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych przez jednolite części wód
Załącznik nr 20. Wykaz wód przeznaczonych do celów rekreacyjnych, w tym kąpieliskowych
(załącznik mapowy)
Załącznik nr 20a. Wykaz wód przeznaczonych do celów rekreacyjnych, w tym kąpieliskowych (plik MS
Excel)
Załącznik nr 21. Wykaz wód powierzchniowych przeznaczonych do poboru wody w celu zaopatrzenia
ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (załącznik mapowy)
Załącznik nr 21a. Wykaz wód powierzchniowych przeznaczonych do poboru wody w celu
zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (plik MS Excel)
255
Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry
Załącznik nr 22. Wykaz wód podziemnych przeznaczonych do poboru wody w celu zaopatrzenia
ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (załącznik mapowy)
Załącznik nr 22a. Wykaz wód podziemnych przeznaczonych do poboru wody w celu zaopatrzenia
ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (plik MS Excel)
Załącznik nr 23. Obszary szczególnie narażone na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł
rolniczych – OSN
Załącznik 23a - Obszary szczególnie narażone na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł
rolniczych – OSN
Załącznik nr 24. Obszary przeznaczone do ochrony siedlisk lub gatunków, dla których utrzymanie lub
poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie (załącznik mapowy)
Załącznik nr 24a. Obszary przeznaczone do ochrony siedlisk lub gatunków, dla których utrzymanie lub
poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie (plik MS Excel)
Załącznik nr 25. Ocena stanu/potencjału ekologicznego JCWP w obszarach chronionych
Załącznik nr 26. Cele środowiskowe JCW powierzchniowych i podziemnych wraz z analizą ryzyka
nieosiągnięcia celów środowiskowych
Załącznik nr 27. Cele środowiskowe dla gatunków i siedlisk
Załącznik nr 28. Zestawienie wszystkich JCWP rzecznych, jeziornych, przejściowych i przybrzeżnych
wraz ze wskazaniem odstępstw oraz ich uzasadnieniem
Załącznik nr 29. Zestawienie wszystkich JCWPd wraz ze wskazaniem odstępstw oraz ich
uzasadnieniem
Załącznik nr 30. Katalog działań aPWŚK
Załącznik nr 31. Inwestycje, które mogą spowodować nieosiągnięcie dobrego stanu wód lub
pogorszenie stanu/potencjału i dla których należy rozważyć zastosowanie odstępstwa
Załącznik nr 32. Efekt skumulowany zlewni bilansowych
Załącznik nr 33. Wykaz wielkości stężeń i emisji substancji priorytetowych oraz innych
zanieczyszczeń, dla których zostały określone środowiskowe normy jakości dla wód w dorzeczu Odry
Załącznik nr 34. Baza danych (wersja elektroniczna)
Załącznik nr 35. Aktualizacja Programu wodno – środowiskowego kraju
Załącznik nr 36. Zależności pomiędzy poszczególnymi dokumentami planistycznymi