-
Het paviljoen ligt verdiept in
het maaiveld. Het glas is inge
klemd in de betonnen wand.
De overgang van wand naar glas
ligt precies gelijk met maaiveld.
50 // Bouwwereld
// Project nieuwBouw tekstProductie Henk wind // FotograFie
CHristian van der kooy en Henk wind //tekenwerk Henk
Heusinkveld
50-51-52-53-54-55-56-57_vijversburg.indd 50 07-06-17 14:36
-
Glazen gevelsdragen paviljoenin een min of meer driehoekig
paviljoen op Park vijversburg ont
breekt een draagconstructie. de glazen gevels fungeren als
enige
dragers van het dak. dat werd mogelijk door bijzondere
glastechniek,
maar vroeg ook inventieve oplossingen voor onder meer het
klimaat.
Bezoekerscentrum Park Vijversburg// Locatie: swarteweisein,
tytsjerk// Opdrachtgever: stichting op
toutenburg // Bouwperiode: 2014 – 2017 (opening
mei 2017)
51Bouwwereld //
50-51-52-53-54-55-56-57_vijversburg.indd 51 07-06-17 14:36
-
Een van de drie uitlopers van het
paviljoen sluit aan op het land
huis, waar ook de installaties zijn
geplaatst.
Het dak van het paviljoen is door
zijn geringe bolling nauwelijks
zichtbaar vanaf maaiveld.
52 // Bouwwereld
50-51-52-53-54-55-56-57_vijversburg.indd 52 07-06-17 14:36
-
Park Vijversburg in het Friese Tytsjerk wil stevig aan de weg
timmeren. Daarom is de laatste jaren hard gewerkt aan grote
uitbreidingen van het park. Onderdeel daarvan is een nieuw
paviljoen dat dienstdoet als bezoekerscentrum. Een paviljoen met
een nogal gewaagd concept, zoals architecte Marieke Kums van Studio
Maks het zelf verwoordt. En terecht, want zowel constructief als
klimaattechnisch zijn grenzen opgezocht met een ontwerp waarin het
paviljoen nauwelijks zichtbaar is. Waar in het prijsvraagontwerp
het dak nog gedragen zou worden door een minimalistische
constructie, is uiteindelijk die draagconstructie volledig
weggelaten en wordt het dak uitsluitend gedragen door de volglazen
gevels met structurele voegen.Marieke Kums schreef als architecte
in voor de Europese tender van Groot Vijversburg. Zij maakte het
ontwerp samen met een bevriende Japanse architect, Junya Ishigami,
waar ze eerder mee samenwerkte toen ze zelf woonde en werkte in
Japan. Om de opdrachtgevers te overtuigen van de haalbaarheid
schakelde ze al snel adviesbureau ABT in om het ontwerp uit te
werken in al zijn aspecten, dus niet alleen constructief maar ook
bouwkundig, bouwfysisch en klimaattechnisch. Projectleider Jeroen
ter Haar zorgde voor de afstemming van al deze disciplines binnen
ABT.
StabiliteitDe aandacht van de opdrachtgever ging vooral uit naar
het klimaat en het comfort in een glazen gebouw, vertelt Marieke
Kums. Maar in de eerste uitwerking lag het accent vooral ook op de
constructie. “Minimalistisch blijkt in Japan behoorlijk minder te
zijn dan bij ons”, vertelt senioradviseur Han Krijgsman die het
constructieve ontwerp voor zijn rekening nam. “Uiteindelijk bleek
dat we alleen maar ruimte zouden krijgen om in de voegen tussen de
glasplaten stalen kolommetjes aan te brengen. Maar dat is wel heel
minimaal en bouwfysisch ook lastig vanwege de koudebrug. En hoe los
je dan de stabiliteit op? Toen kwam het besef dat het meer voor de
hand lag om de glasconstructie van het driehoekige gebouw daarvoor
te gebruiken en de stalen kolommetjes helemaal achterwege te
laten.”
Onder maaiveldHet ontwerp van het vloeiend driehoekige paviljoen
met glazen gevels komt
volgens Marieke Kums voort uit de omgeving. Het paviljoen mocht
visueel niet concurreren met het monumentale landhuis waar het op
aan moest sluiten en moest opgaan in het landschap. De
opdrachtgever koos daarom voor glas. Marieke volgde in haar ontwerp
lijnen vanuit het park, van een vijver, een lindenlaan en een tuin.
Daaruit vloeide een golvende driehoekige vorm voort, met op twee
hoeken lange uitlopers in de vorm van gangen. Eén van deze gangen
sluit aan op het landhuis; de andere op het park. Een uitloper op
de derde hoek vormt een glazen scherm dat het nieuwe terras omarmt.
Om de gebouwhoogte te beperken, situeerde Kums de vloer van het
paviljoen 900 mm onder maaiveld. De glasgevels beginnen direct op
maaiveld, terwijl de onderbouw bestaat uit een betonnen bak. Met
deze verdiepte aanleg verdwijnen de stoelen in het paviljoen uit
het zicht, terwijl er vanaf de zitplaatsen fraai uitzicht is over
maaiveld. Het verloop in vloerpeil is uitgevoerd door de vloeren
van de lange ganguitlopers af te laten lopen.
Het landhuis is helemaal gerenoveerd en gerestaureerd. De glazen
gang sluit aan op een zij-
ingang.
“ Het lag meer voor de hand om de glasconstructie van het
driehoekige gebouw te gebruiken en de stalen kolommetjes helemaal
achterwege te laten”
53Bouwwereld //
Project nieuwBouw //
50-51-52-53-54-55-56-57_vijversburg.indd 53 07-06-17 14:37
-
Mogelijk makenHan Krijgsman liet zich bij de uitwerking van de
glasconstructie in eerste instantie inspireren door het principe
van de glazen balustrades die aan de onderzijde worden ingeklemd.
“Dan moet het toch ook mogelijk zijn om twee glasplaten op enige
afstand van elkaar in te klemmen en daar een licht dak overheen te
leggen?” Om dat nader uit te werken schakelde hij ABTcollega Diana
de Krom in als glasconstructeur. Krijgsman: “Wat we nu gedaan
hebben, is nog niet eerder vertoond. Daarvoor moesten we wel een
mentale drempel over. Om te voorkomen dat de markt alleen risico’s
zou zien en met een veel te hoge prijs zou komen, moesten we alle
ins en outs uitwerken om de uitvoerbaarheid van het ontwerp aan te
tonen. Waarbij we het voordeel hadden van alle ervaring die we al
hebben met glasconstructies.” Jeroen ter Haar vult aan: “We moesten
ook de opdrachtgever overtuigen van de haalbaarheid en vragen
beantwoorden over de kwetsbaarheid, zoals wat gebeurt er als er een
ruit sneuvelt. Maar ook vragen over het comfort in de zomer en in
de winter en over akoestiek. Het is allemaal net anders dan bij een
ander gebouw met glazen gevels.”
Betonnen opstandHet idee van aan de onderzijde ingeklemde ruiten
is in de nadere uitwerking vastgehouden, maar vanwege de benodigde
stijfheid is ook aan de bovenzijde gekozen voor een inklemming. Aan
de onderzijde is de inklemming net onder maaiveld gelegd. Aan de
binnenzijde is een betonnen opstand gemaakt met daartegen een
meegestort gebogen staalprofiel. “De toleranties in glas zijn veel
kleiner dan in beton; dit wordt opgevangen door het meestorten van
een stalen profiel”, licht Diana de Krom deze keuze toe. De
toleranties tussen glas en staal zijn opgevangen door de sponning
te vullen met speciaal grout.Aan de buitenzijde is daartegen een
gebogen staalprofiel geplaatst, dat met bouten M10 door ruime gaten
in de (iso latie)ruiten aan de betonnen opstand is bevestigd. Dit
geheel is aan de buitenzijde afgewerkt met isolatie en is
onzichtbaar weggewerkt onder maaiveld. Van binnenuit is alleen
beton te zien dat overgaat in glas. Aan de buitenzijde is glas tot
op maaiveld te zien. Voor vervanging van een ruit zal dan wel
In de enkele glaswand is een dubbele glazen deur opgenomen, die
vanaf het park toegang geeft tot
het terras achter het landhuis.
Een van de uitlopers eindigt in een punt en gaat over in een
enkele glaswand.
54 // Bouwwereld
// Project nieuwBouw
50-51-52-53-54-55-56-57_vijversburg.indd 54 07-06-17 14:37
-
de isolatie onder maaiveld moeten worden verwijderd.Aan de
bovenzijde is de inklemming in principe op dezelfde wijze
uitgevoerd, met aan de binnenzijde van de ruiten een gebogen UNP200
als randligger. Aan deze bovenzijde blijven de bouten gewoon in het
zicht. Constructief is het overigens geen probleem om een ruit te
vervangen. De constructie is zo ontworpen dat de belasting uit het
dak dan gelijkmatig verspreid wordt over de naastliggende
ruiten.
Portaal- en spinconstructieGekozen is voor twee verschillende
constructieprincipes. Voor de vrij smalle gangen is gewerkt met
portaalconstructies, met houten balken in het dakvlak. Voor het
paviljoen met zijn veel grotere overspanningen moest een andere
oplossing worden gevonden, waarbij gestreefd is naar een zo beperkt
mogelijke dakbelasting. Hier is gekozen voor een stalen
dakconstructie in een soort spinvorm. Deze constructie is zo
uitgewerkt dat de belasting op de randliggers overal gelijk is. De
staalconstructie is ingevuld met houten balken en met geïsoleerde
dakdozen, die zich deels tussen de stalen liggers bevinden om
constructiehoogte te beperken. Dat was met name bij de dakrand
esthetisch van groot belang.De belasting uit het dak wordt middels
een aan de randligger gelaste horizontale lip overgebracht op de
bovenkant van de glasruiten. Er zijn twee drukpunten gecreëerd, op
1/4 en op 3/4
van elke ruit. “In de praktijk kun je de belasting niet spreiden
over de gehele ruit, doordat er ter plaatse van de dakliggers toch
altijd een hogere belasting ontstaat. Dan weet je dus niet waar je
de krachten op het glas krijgt. Daarom is het beter om op deze
manier de punten zelf te bepalen”, licht Diana de Krom toe.De
glazen ruiten zijn tot 3 meter hoog en ca. 2,5 meter breed. Gekozen
is voor low iron isolatieglas 8/12/10.10.2, waarbij de binnenruit
gelaagd is. Vanwege de rondingen in het paviljoen zijn een aantal
ruiten uitgevoerd in warmgebogen glas. Dit is in China
geproduceerd, omdat alleen daar deze grote afmetingen kunnen worden
verwerkt.
VentilatieHet feit dat het hele dak alleen door het glas wordt
gedragen, betekende ook dat er geen mogelijkheid was om kabels en
leidingen van vloer naar dak te brengen. Die lopen allemaal via de
vloer en het dak van de gang naar het landhuis, waar ook de
klimaatinstallaties staan.Ook het klimaatconcept is inventief. “Het
is een bezoekerscentrum. Mensen komen dus van buiten. Het
binnenklimaat mag daarom best enigszins de buitentemperatuur
volgen”, geeft Jeroen ter Haar aan. Met vloerverwarming/koeling in
de dekvloer wordt het basiscomfort op continupeil gehouden. Met de
ventilatie wordt de finetuning gedaan, afhankelijk van de weers
De enkele glaswand scheidt terras en park van elkaar.
55Bouwwereld //
50-51-52-53-54-55-56-57_vijversburg.indd 55 07-06-17 14:37
-
invloeden en van het gebruik.Voor de inblaas van verse lucht
zijn kanalen ingestort in de funderingsbalk. Door sleuven tussen de
dekvloer en de betonnen wanden wordt mechanisch ingeblazen. De
lucht wordt vervolgens weer afgevoerd via een sleuf langs de rand
van het plafond. Voor de regeling daarvan zijn kleppen opgenomen
boven het plafond. De lucht wordt afgevoerd via de dakrand. Het
gebouw heeft een strakke dakrand zonder ruimte voor zonwering of
een overstek. Wel kan er vitrage aan de binnenzijde worden
opgehangen, waarbij de ruimte tussen glas en vitrage gaat werken
als een klimaatgevel.
Optimaler procesArchitecte Marieke Kums is tevreden met de
unieke gebouwconstructie die uiteindelijk is gerealiseerd. Wel is
ze van mening dat het proces van ontwerp naar uitvoering optimaler
zou kunnen verlopen. “We hadden in de ontwerpfase al heel veel in
bouwkundig detail en 3D uitgewerkt. De uitvoerende partijen blijken
vervolgens zeer uiteenlopende methoden te hanteren: er is veel
verschil in gebruik van software, maar ook niet iedereen blijkt in
3D te kunnen of willen werken, waardoor er veel tijd verloren gaat
en menselijke fouten bij de vertaalslag tussen de verschillende
onderdelen moeilijk te vermijden zijn.”Het project had ook nog te
kampen met vertragingen door onder meer een faillissement van de
betrokken aannemer en met foutieve glasleveranties. “Zaken waar wij
als ontwerpteam niet per se iets aan konden doen. Maar inmiddels is
alles naar tevredenheid opgelost en is Nederland een bijzonder
gebouw rijker!”
voor de inblaas van verse lucht zijn kanalen ingestort in de
funderingsbalkEen dubbele deur aan het eind van deze uitloper geeft
toegang tot het park.
De derde uitloper is een gang die uitkomt in het park. De vloer
loopt op om uiteindelijk op
maaiveld te eindigen.
56 // Bouwwereld
// Project nieuwBouw
50-51-52-53-54-55-56-57_vijversburg.indd 56 07-06-17 14:37
-
HEA200
Peil=0
Sleuf voor luchttoevoer
Dekvloer
Luchtkanalen (aanvoer)
305 1900 305
175
422
61
Luchtkanalen (aanvoer)
HEA100
3388
12451245 5320
1:100
Zand
Grind
Drainageplaat 30mm
Geotextiel
Waterkerende folieDrainagepijp 80x100
EPS-isolatie
Oplegblok doorlopend, variabel in hoogte
Stalen strip 10mm
Injectiemortel 15mm
M18, hoh 300 verspringend
Neopreen
Siliconenkit in betonkleur
Stalen strip 230x10, verankerd in beton
Gehard glasArgonvullingGelaagd glas
8-12-10-10 15-10 150
Spacer
SiliconenkitPE rondschuim
UN
P20
0
Doorgaande aangelaste stalen strip 50x10
Verticale belasting ingeleid middels stelblok
Stalen inklemmingsplaat 10mmBout M10
Injectiemortel 15mm
Gezet aluRVS-clip
Grind in epoxyharsWaterdichte folieHarde isolatieMinerale wol
tussen de dakbalken
Dampdichte
folieDakbeschotPlafondconstructieGipsplaatStucwerk
315
1:10
Projectgegevens // Locatie: swarteweisein, tytsjerk //
Opdrachtgever: stichting op toutenburg, vijversburg.nl // Ontwerp:
Marieke kums, studio Maks, rotterdam, studiomaks.nl en Junya
ishigami & associates (Japan) // Bouwkundige uitwerking:
Marieke kums, studio Maks, rotterdam // Constructie, bouwfysica en
installaties: aBt delft, abt.eu // Projectmanagement: Mart lenis,
Bonne van der kooi // Hoofdaannemer: Friso Bouw / Jurriëns noord,
Groningen, jurriens noord.nl // Glasconstructie: steinfort B.v.,
Franeker, steinfort.nl // Glasleverancier: iFs sGt B.v., Zelhem,
ifssgt.com // Staalconstructie: Matel Metaal B.v., vriezenveen,
matelmetaal.com // Beton: imre deli, veenstra B.v., Jistrum,
veenstrabv.nl // E-installaties: Hiemstra B.v. sneek, hisneek.nl //
W-installaties: reekers installatiebedrijf, easterlittens,
dareekers.nl // Bouwperiode: 2014 – 2017 (opening mei 2017)
Marieke kums, studio Maks, rotterdam
57Bouwwereld //
50-51-52-53-54-55-56-57_vijversburg.indd 57 07-06-17 14:37