Prof. Dr . Erman Coşkun Sakarya Üniversitesi İşletme Fakültesi

1

Prof. Dr. Erman CoşkunSakarya Üniversitesi

İşletme FakültesiYönetim Bilişim Sistemleri Bölüm Başkanı

Email:[email protected]

Sivil Savunma Uzmanları Derneği Eğitim Semineri 24 Nisan 2013, Çarşamba, Antalya

2

Konuşma Planı

1- Türkiye’de Afet Riskleri

2- Zarar Görebilirlik Tanımı

3- Afet Yönetiminde Zarar Görebilirlik

4- Geliştirilen İl ve Mahalle Bazlı Zarar Görebilirlik Endeksleri

-Fiziki -Ekonomik -Sosyal

5- Afet Müdahalesinde Karar Vermenin ve Karar Destek Sistemlerinin Önemi

6-Eğitim ile İlgili Konular,

Sonuçlar

Sorular ve Tartışma Konuları

3

Nüfus Artışı ve Afetlerdeki Artış

• Nüfus artışı ile birlikte, afet sayısı da artıyor. • Daha önce risk oluşturmayan tehlikeler artık afet riski

oluşturuyor • Çevreye ve doğaya verilen zarar Afet sayısını ve çeşidini

hızla artırıyor• Afet sayısı zarar görebilirlik riskini de artırıyor• Gerekli tedbirler alınmadığı ve kaynaklar eşit

dağıtılmadığı için zarar görebilir nüfus miktarı artış gösteriyor

SONUÇ: DÜNYA DAHA TEHLİKELİ VE RİSKLİ

GERÇEK: Ülkemiz birçok afet türüne göre riskli bir ülke

Deprem

Heyelan

Çığ

Kaya Düşmesi

Su Baskını

Ekstrem Hava Koşulları

4

5

PROBLEM Biz bu afetlere yeterince hazırlıklı

değiliz, olmadık, ol(a)mıyoruz!AFETİ YÖNETEMİYORUZ, YÖNETMEYİ BİLMİYORUZ

AMA YÖNETTİĞİMİZİ ZANNEDİYORUZ

Doğru tanımlamadığınız ve tam ölçemediğiniz şeyleri

yönetemezsiniz

NEDEN: Pekçok neden olmakla birlikte en önemlileri

1- Afet Yönetimine yanlış ve tek yönlü bakış açısı

(Tek afet deprem, depremde de fiziki zarar

görebilirlik)

2- Yetersiz ve yanlış eğitim

3- Kültürün etkisi

4- Ekonomik etkiler

5- Siyasal etkiler

6- Teknoloji ile ilgili konular (bilişim)6

7

KavramlarAfetAfet yönetimiZarar GörebilirlikSosyal Zarar GörebilirlikEkonomik Zarar Görebilirlik Tehlike Risk

•DEPREM BİR TEHLİKEDİR. SİZ ZARAR GÖREBİLİRLİĞİ HESAPLAYIP TEDBİR ALIRSANIZ TEHLİKE OLARAK KALIR, YÖNETMEZSENİZ AFET E DÖNÜŞÜR

Afet Yönetimine yanlış ve tek yönlü bakış açısı

8

• Ülkenin ve binaların fiziki yapısından kaynaklanan ve insan yerleşimine ve fiziksel yapının dayanıksızlığına işaret eden FİZİKİ ZARAR GÖREBİLİRLİK kadar, toplumun sosyal ve ekonomik yapısından kaynaklanan SOSYAL VE EKONOMİK ZARAR GÖREBİLİRLİK de o toplumun afetlerden (depremlerden) etkilenmesinde ve afetlerle (depremlerle) başa çıkabilmesinde belirleyicidir.

• Ancak uygulamada fiziki zarar görebilirlik çalışılmakta, kararlar buna göre verilmekte ve diğer zarar görebilirlikler göz ardı edilmektedir.

• Bu neden bir problem? Afet Öncesi, Afet Anı, ve Afet Sonrası

9

SOSYAL VE EKONOMİK ZARAR GÖREBİLİRLİK ENDEKSİ (Özceylan, 2011)

• Toplumun sosyal ve ekonomik yapısından kaynaklanan zarar görebilirliği nasıl ölçülebilir ?

• Sosyal ve ekonomik zarar görebilirliği belirleyen göstergeler nelerdir?

• Bu göstergeler zarar görebilirliği ne yönde ve hangi oranda etkiler?

• Bu göstergeler ve önem dereceleri, bütünleşik bir şekilde nasıl bir araya getirilebilir?

• Bu sonuçlar nerelerde, nasıl, kimler tarafından kullanılabilir?

10

Sosyal Zarar Görebilirlik Göstergeleri (Özceylan, 2011)

• Afetlere karşı sosyal olarak zarar görebilirlik ile sosyo-ekonomik sınıf, cinsiyet, ırk ve etnik köken, yaş, engellilik, nüfus yoğunluğu, göç hızı, bilinçlilik, korunma kültürüne sahip olma, hane halkı kompozisyonu, güvenli bir ortamın varlığı, sağlık koşulları, sosyal eşitlik, geleneksel değerler ve inançlar gibi karakteristikler arasında güçlü bir nedensel ilişki vardır.

(Borden, 2008; Cutter ve Finch, 2008; Borden ve diğ.2007; Cutter, 2006; Enarson ve diğ.2006; Cutter ve Emrich, 2006; Villagran De Leon, 2006:13; Wisner ve diğ. 2003; Cutter ve diğ.2003; Cutter ve diğ. 2000; Wisner ve Luce, 1993)

11

Ekonomik Zarar Görebilirlik Göstergeleri (Özceylan, 2011)

• Gelir düzeyi, yoksulluk sınırının altındaki nüfus, ev sahipliği, ortalama konut değeri, ortalama kira değeri, sosyal yardım alanların oranı, işsizlik, kadınların istihdamı, eşit olmayan toprak dağılımı, topraksız olma, sanayi kuruluşları sayısı, banka şube sayısı, araba sahipliği, telefon sahipliği, radyo sahipliği, yerel bütçe, borçlar-birikimler, yardım bütçesi, enflasyon (Borden ve diğ., 2007; Cannon, 1994:23; Lavell, 1994:55; Winchester, 1992) ekonomik zarar görebilirliğin önemli göstergeleridir.

Sosyal Zarar Görebilirlik (Özceylan, 2011)

12

Ekonomik Zarar Görebilirlik (Özceylan, 2011)

13

14

Sosyal ve Ekonomik Zarar Görebilirlik(Özceylan, 2011)

15

Çalışmanın Katkıları• Zarar görebilirlik kavramını tanımlıyor ve sadece fiziki zarar görebilirlik olmadığını vurguluyor

• Zarar görebilirlikle ilgili çalışmalarda sosyal ve ekonomik boyutlara önem verilmesi gerektiğini savunuyor

•Ekonomik ve sosyal zarar görebilirliğin doğru tespiti ile afetlere daha hızlı, daha doğru müdahale edilebileceğini gerekli tedbirlerin alınması ile afet zarar risklerinin minimize edileceği ve toplumun afet sonrası normal hayata dönebilmesi için yapılması gerekenlerin planlaması için bir araç

Mikro Bazlı Zarar Görebilirlik

• İlçe, mahalle, hatta sokak bazında zarar

görebilirlik ölçümleri

•İlk çalışmanın tamamlayıcısı ve daha yerel

bazda karar ve tedbirlerin alınması için bir araç

• Sakarya İli Merkez İlçe mahallelerinde

uygulama

•4 zarar görebilirlik türü hesaplaması

Fiziki, sosyal, ekonomik, ve toplam 16

MİKRO ÖLÇEKLİ ZARAR GÖREBİLİRLİK ANALİZLERİ

Sakarya İli Merkez İlçe Mahalle Bazlı Fiziksel Zarar Görebilirlik Tematik Haritası (Taşkın, 2012)

17

MİKRO ÖLÇEKLİ ZARAR GÖREBİLİRLİK ANALİZLERİ

Sakarya İli Merkez İlçe Mahalle Bazlı Sosyal Zarar Görebilirlik Tematik Haritası (Taşkın, 2012)

18

MİKRO ÖLÇEKLİ ZARAR GÖREBİLİRLİK ANALİZLERİSakarya İli Merkez İlçe Mahalle Bazlı Ekonomik Zarar

Görebilirlik Tematik Haritası (Taşkın, 2012)

19

MİKRO ÖLÇEKLİ ZARAR GÖREBİLİRLİK ANALİZLERİSakarya İli Merkez İlçe Mahalle Bazlı Toplam Zarar Görebilirlik

Tematik Haritası (Taşkın, 2012)

20

21

Tablo 1 : Mahalle Bazlı Depremden Zarar Görebilirlik Endeksi Tablosu

MAHALLE ADI XF*WF WS*XS WE*WE MDZGİ

SEMERCİLER 0.21 0.07 0.18 0.454

DİLMEN 0.28 0.08 0.07 0.436

KURTULUŞ 0.28 0.04 0.08 0.401

CUMHURİYET 0.24 0.01 0.14 0.392

YENİGÜN 0.25 0.10 0.04 0.389

TABAKHANE 0.28 0.06 0.04 0.387

TIĞCILAR 0.29 0.02 0.08 0.383

OZANLAR 0.25 0.07 0.05 0.374

YAHYALAR 0.29 0.02 0.06 0.370

ŞEKER 0.20 0.09 0.07 0.369

KÜPÇÜLER 0.20 0.08 0.09 0.366

YAĞCILAR 0.19 0.12 0.04 0.353

SAKARYA 0.23 0.06 0.06 0.351

AKINCILAR 0.24 0.06 0.05 0.342

ORTA 0.22 0.02 0.09 0.339

YENİ 0.12 0.14 0.07 0.333

YENİDOĞAN 0.25 0.03 0.05 0.329

TEPEKUM 0.20 0.08 0.04 0.322

PAPUÇÇULAR 0.23 0.03 0.06 0.320

HACIOĞLU 0.19 0.08 0.04 0.317

YENİCAMİ 0.24 0.02 0.05 0.314

KARAOSMAN 0.22 0.03 0.05 0.305

HIZIRTEPE 0.15 0.09 0.07 0.302

ERENLER 0.16 0.05 0.08 0.294

ÇUKURAHMEDİYE 0.24 0.02 0.03 0.294

MİTHATPAŞA 0.16 0.06 0.06 0.281

İSTİKLAL 0.20 -0.02 0.08 0.262

TEKELER 0.17 0.05 0.03 0.250

BAĞLAR 0.09 0.07 0.08 0.238

ŞİRİNEVLER 0.18 0.02 0.04 0.236

TUZLA 0.12 0.06 0.02 0.201

GÜLLÜK 0.11 -0.00 0.08 0.193

MALTEPE 0.06 0.08 0.05 0.192

YEŞİLTEPE 0.07 0.04 0.06 0.169

Tablo incelendiğinde mahalle bazlı depremden zarar görebilirlik endeksi en fazla

Türkiye’de Afet Eğitiminde Üniversitelerin Rolü:

Mevcut Durum Analizi, Sorunlar ve Çözüm Önerileri

22

Türkiye’de Durum

23

• 1 sürekli eğitim merkezi sertifika programı (ODTÜ)

• 1 önlisans programı (Erzincan Üniv.)• 2 lisans programı (18 Mart ve Namık Kemal

Üniversiteleri)• 3 yüksek lisans programı (İTÜ, ODTÜ,

KOCAELİ)• 2 araştırma merkezi veya enstitü (İTÜ ve

ODTÜ)

LİSANS

24

• ÇANAKKALE 18 MART ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK YÜKSEK OKULU

ACİL YARDIM VE AFET YÖNETİMİ BÖLÜMÜ acil tıp ağırlıklı, güvenlik ve yangına yönelik • NAMIK KEMAL ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK

YÜKSEKOKULU ACİL YARDIM VE AFET YÖNETİMİ

25

Lisansüstü ve Araştırma Merkezi

İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ Afet Yönetimi Araştırma ve Uygulama Merkezi DEPREM MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI DEPREM MÜHENDİSLİĞİ VE AFET YÖNETİMİODTÜ Afet Yönetimi ve Uygulama Araştırma Merkezi KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ Tıbbi Acil Durum Yönetimi ve Afet Tıbbı  Uzaktan Öğretim Programı BOĞAZİÇİ ÜNİVERSİTESİ Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü

26

ÖZET BULGULAR

Afetler çok yönlü olaylar ancak bizdeki üniversite programları özellikle lisans ve önlisansta sağlık yüksek okulları altında yapılanmış

ÇOK DİSİPLİNLİLİK?

Afet öncesi ve sonrası safhalar verilmişti.

Mevcut Programlar Afetin Hemen Sonrası Yani Müdahale Aşamasında mı Yoğunlaşıyor?

YA DİĞER SAFHALAR?

27

OLMASI GEREKENSÜREKLİ EĞİTİM MERKEZİ: Halka ve geniş

kitlelere eğitim vermek

ÖNLİSANS: Meslek Elemanı Yetiştirmek

LİSANS :Alt ve Orta Kademe Afet Yöneticisi Yetiştirmek

LİSANSÜSTÜ : Bilimsel Çalışmalar ve Yayınlar Yaparak Yenilikler Üretmek, Projeler Yapmak

HALK

UYGULAMACILAR

ALT DÜZEY EĞİTİCİLER

ORTA DÜZEY EĞİTİCİLER

PLANLAMA VE YÖNETİM

STRATEJİ GELİŞTİRME

STRATEJİ(LİSANSÜSTÜ)

TAKTİK(LİSANS)

OPERASYONEL(ÖNLİSANS)

SÜREKLİEĞİTİMMERKEZİ 28

29

OLMASI GEREKEN

• Üniversiteler eğiticileri eğitmeli HALKI DEĞİL

• Sürekli Eğitim Merkezlerinin rolü

Uzaktan Eğitim programları geniş kitlelere erişim imkanı sağlayacaktır. Öğretmenlere, imamlara, muhtarlara ve mahalle afet gönüllülerine bu programlar ile eğitim verilebilir

30

MEVCUT EKSİKLER VE OLMASI GEREKEN

Afetler çok boyutlu olaylardır (insan, doğa, teknoloji, sosyal yapı).Bu nedenle tüm bileşenler anlaşılmalı ve eğitimin parçası olmalı.

•Mevcut sistemde Mühendislik ve Sağlık önplana çıkıyorAncak : •Sosyal (Sosyoloji, psikoloji)•Ekonomik •Hukuki, yasal•Yönetsel•Planlama•Koordinasyon boyutları yeterince müfredata ve programlara giremiyor

ÖNERİ: MULTİDİSİPLİNER AFET YÖNETİMİ PROGRAMLARI OLUŞTURULMALI ve FARKLI BÖLÜMLERDEN TEMSİLCİ ÖĞRETİM ÜYELERİ BU PROGRAMLARDA BERABER ÇALIŞMALI

31

ARAŞTIRMA ve PROJE

Kurumlar arası bilgi paylaşımı ve koordinasyon eksikliği

TUIK

TUBITAK

MESLEK KURULUŞLARI

MERKEZİ VE YEREL YÖNETİMLER

ve ÜNİVERSİTELER arasında veri ve bilgi paylaşımı protokolleri hayata geçmeli. Akademisyenlerle bu bilgiler paylaşılmalı.

32

AFET YÖNETİMİNDE YENİ ALANLAR

• Afet Bilişimi (ISCRAM)

• Afet Lojistiği

• Afet Tıbbı

• Afet Ekonomisi

• Afet Koordinasyonu ve Yönetimi

• Sosyal Medya

• Afet İletişimi

• Afet Sosyolojisi, Afet Psikolojisi

alanlarında yetişmiş elemanlara ihtiyaç duyulmakta ve bunları yetiştirecek programlar açılmalı.

Tespitler1- Afeti yönetmiyoruz: AFAD yapılanması

2- Koordinasyon: Farklı ekipler, farklı teknolojiler ve farklı yönetimler

3- Eğitim ve yeterlilikler

4- Afet yönetimi olayla birlikte değil olaydan çok önce başlar

5- Planlama sistemleri geliştirilmeli

6- Eğitimde planlama yapılmalı

7- Zarar Görebilirliğin sadece fiziksel olmadığı Sosyal ve Ekonomik yönlerinin olduğu da dikkate alınmalı

33

Kaynakça

Özceylan, D. (2011) ‘Afetler İçin Sosyal ve Ekonomik Zarar Görebilirlik Endeksi Geliştirilmesi: Türiyedeki İller Üzerinde Bir Uygulama’

Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora tezi

Taşkın, K. (2012) ‘Mahalle Ölçekli Depremsel Zarar Görebilirlik Endeksi: Sakarya Örneği’ Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora tezi

34

Teşekkür ederim.

Sorular?

Tartışma konuları?

35