โพรไบโอติก : จุลินทรีย์ทางเลือกเพื่อสุขภาพ โพรไบโอติก จุลินทรีย์ทางเลือกเพื่อสุขภาพ PROBIOTICS Alternative Microorganisms for Health สำ�นักก�รแพทย์ท�งเลือก กรมพัฒน�ก�รแพทย์แผนไทยและก�รแพทย์ท�งเลือก กระทรวงส�ธ�รณสุข
May 28, 2015
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 1
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
โพรไบโอตก
จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
PROBIOTICS
Alternative Microorganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก
กรมพฒน�ก�รแพทยแผนไทยและก�รแพทยท�งเลอก
กระทรวงส�ธ�รณสข
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th2 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 3
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
ค�าน�า
โพรไบโอตก เปนจลชพไมกอโรคทสรางประโยชนตอรางกาย คอ ชวยใหสขภาพแขงแรง และสามารถท�างานไดด ปจจบนมจลชพมากกวา 20 ชนดทมคณสมบตเหลาน และใหประโยชนในการรกษาและปองกนโรคเกอบ 10 ชนดแมวาผลขางเคยงจากการใชจลชพเหลานจะมนอยเมอเทยบกบยาปฏชวนะ แตกยงตองระวงในการใชจลชพแตละประเภทใหตรงกบโรค และตองพจารณาการใชในแงปรมาณสวนประกอบและระยะเวลาในการรกษาแตละโรค
หนงสอ โพรไบโอตก จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ ฉบบนจดท�าขนโดยกรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก และผชวยศาสตราจารย ดร.ไชยวฒน ไชยสต เพอเผยแพรความรและเปนแนวทางในการพฒนา โพรไบโอตกและอาหารโพรไบโอตก ของไทยใหมความปลอดภยและมคณภาพเพอใหทดเทยมกบ โพรไบโอตกและผลตภณฑโพรไบโอตกของตางประเทศ และสามารถลดการใชยาปฏชวนะในอนาคตได
หวงเปนอยางยงวาหนงสอฉบบน จะเปนประโยชนส�าหรบผสนใจ ทงประชาชนผมปญหาสขภาพ นกวชาการ จะน�าไปศกษาและใชประโยชนในการดแลสขภาพตอไป
(นายสมชย นจพานช) อธบดกรมพฒนาการแพทยแผนไทย และการแพทยทางเลอก
ISBN 978-616-11-1639-2
โพรไบโอตก จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพPROBIOTICS Alternative Microorganisms for Health
พมพครงท 1 : สงหาคม พ.ศ. 2556
จ�านวน 5,600 เลม
ทปรกษา :
นพ.สมชย นจพานช อธบดกรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก
นพ.เทวญ ธานรตน ผอ�านวยการส�านกการแพทยทางเลอก
ผเขยน : ผชวยศาสตราจารย ดร.ไชยวฒน ไชยสต
คณะบรรณาธการ :
วนย แกวมณวงศ พนทพา พงศกาสอ
กลธนต วนรตน มณฑาทพย เพชรสสม
กฤษดา ปาส�าล กรกนก อนจตร
จดพมพโดย : สำานกการแพทยทางเลอก กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก กระทรวงสาธารณสข อาคาร 2 ถนนสาธารณสข 8 ถนนตวานนท ต�าบลตลาดขวญ อ�าเภอเมอง จงหวดนนทบร 11000 โทร. 0 2149 5636 โทรสาร 0 2149 5637 www.thaicam.go.th E-mail: [email protected]
ออกแบบ /รปเลม/ : เอนย ดไซน / โดยชลาวลย โชคประไพจตร
ประสานงานพมพ โทร. 08 7697 7393 E-mail:[email protected]
พมพท : โรงพมพสำานกงานพระพทธศาสนาแหงชาต
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th4 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 5
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
ค�าน�าผเขยน
ความตนตวและการจดระบบองคความรในเรองการแพทยทางเลอกอยางเอาจรงเอาจงในตางประเทศ และในประเทศตลอดระยะเวลากวาทศวรรษทผานมาโดยเนนสงเสรมการสรางหลกฐานทนาเชอถอเปนหลกฐานเชงประจกษในดานขอมลทางวทยาศาสตร ความปลอดภย ประสทธศกย และคณภาพของการดแลสขภาพโดยใชผลตภณฑทางเลอกตาง ๆ เพอจะใหความมนใจวาจะมคณภาพและมราคาทเขาถงไดส�าหรบประชาชน รวมทงการสงเสรมใหเกดการใชประโยชนทงผใหบรการและผมารบบรการ โพรไบโอตก จดเปนการใชสารชวภาพ ในระบบบ�าบดทใชสารชวภาพ (Biologically Based Therapies) ซงเปนระบบบ�าบดแบบหนงทถกจดจ�าแนกในระบบการแพทยทางเลอกในประเทศสหรฐอเมรกา โดยหนวยงาน National Center of Complementary and Alternative Medicine (NCCAM)
ผลตภณฑธรรมชาตจากจลนทรยในนาม “โพรไบโอตกและอาหาร -โพรไบโอตก” ถกน�ามาใชเพอการดแลสขภาพของสตวและมนษย ซงโพรไบโอตกตามนยามโดยส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) ของประเทศไทยหมายถง จลนทรยทมชวตซงเมอรางกายไดรบในปรมาณทเพยงพอจะทำาใหเกดผลทเปนประโยชนดานสขภาพ ในประเทศไทยโพรไบโอตกถกน�ามาใชทางดานปศสตวมาเปนเวลานาน แตส�าหรบการน�ามาใชกบมนษยนนพงเปนทนยมในชวงไมกปทผานมา เนองจากมขอจ�ากดหลายประการอกทงคนสวนใหญยงขาดความรความเขาใจเกยวกบ โพรไบโอตก และแนวทางการดแลสขภาพควบคกบการใช โพรไบโอตก อยางมประสทธภาพ ซงเมอเปรยบเทยบกบในตางประเทศแลว “โพรไบโอตกและอาหารโพรไบโอตก” ไดรบความนยมสงอกทงมรายงานถงการศกษาวจยโพรไบโอตกอยางตอเนองและกวางขวาง จงไมนาแปลกนกท
ผลตภณฑโพรไบโอตกของตางประเทศจะมความนาเชอถอและมความหลากหลายทงเครองดม ผลตภณฑเสรมอาหาร ผลตภณฑเวชส�าอาง และผลตภณฑยา ซงไดมการน�าเขามาจ�าหนายในประเทศไทยอยางแพรหลายอกดวย
หนงสอ โพรไบโอตก เลมนจดท�าขนเพอใหความรเบองตนเกยวกบนยามความหมาย การคดเลอก การประเมนความปลอดภย ผลของโพรไบโอตกตอสขภาพตลอดจนการใชโพรไบโอตกทเกยวของกบโรคระบบทางเดนอาหารในเดกซงมวตถประสงคเพอใหผอานและผทสนใจทางดานวทยาศาสตรสขภาพไดมความรความเขาใจทถกตองเกยวกบ โพรไบโอตก และใชเปนองคความรในการประกอบการตดสนใจเลอกใชผลตภณฑโพรไบโอตกควบคกบแนวทางการดแลสขภาพไดอยางมประสทธภาพ ตลอดจนเปนแนวทางในการพฒนาโพรไบโอตกและอาหารโพรไบโอตกของไทยใหมความปลอดภยและมคณภาพเพอใหทดเทยมกบโพรไบโอตกและผลตภณฑโพรไบโอตกของตางประเทศได ผเขยนขอขอบคณส�านกการแพทยทางเลอก กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกกระทรวงสาธารณสข ทไดเหนประโยชนของการใช โพรไบโอตก จงไดจดท�าหนงสอเลมน เพอเผยแพรองคความรแกสาธารณชน หากผอานมขอเสนอแนะประการใด ผเขยนยนดน�ามาปรบปรงและเพมเตมเนอหาในสวนอน ๆ ในการจดพมพครงตอ ๆ ไป
ไชยวฒน ไชยสต
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th6 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 7
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
บทท 1
ประวตและนยามของโพรไบโอตก
History and Definition of Probiotics
1.1 ประวตของโพรไบโอตก (History of Probiotics)
รากศพทของค�าวา “โพรไบโอตก” (probiotics = pro+biotos) มาจากภาษากรกของค�าวา “โพร” (pro) และ “ไบโอทอส” (biotos) ซงหมายถง “สำาหรบชวต” (for life) หรอ“สงเสรมชวต” ตรงขามกบค�าวา “แอนตไบโอตก”(antibiotics) ซงหมายถง “ตอตานชวต” หรอ “ปฏชวนะ” โดยยบยงหรอตอตานสงมชวตอกชนดหนงซงอาจหมายถงจลนทรยชนดกอโรค สวนโพรไบโอตกนนใชเพอสงเสรมสงมชวต (Suskovic et al., 2001;Vasiljevic and Shah, 2008) ผเขยนจงใครขอเสนอใหใชค�าวา“จลนทรยเสรมชวนะหรอจลชพเสรมชวนะ” เปนค�าแปลของ “โพรไบโอตก”
ค�าวา “โพรไบโอตก” นน ถกน�ามาใชครงแรกโดย Lilley และ Stillwell
ในป ค.ศ. 1965 สวนแนวคดเกยวกบประโยชนของจลนทรยกอนทจะมาเปนโพรไบโอตกนน เรมตนจากแนวคดของนกวทยาศาสตรชาวรสเซย ชอ Elie Metch-
nikoff ซงไดรบรางวลโนเบลในชวงตนศตวรรษท 20 โดยในป ค.ศ. 1908 นนMetchnikoff ไดสงเกตวาประชากรชาวบลแกเรยมอายยน โดยประชากรสวนมากมอายโดยเฉลยมากกวา 100 ป ซงเมอพจารณาถงพฤตกรรมการบรโภคของชาวบลแกเรย พบวาชาวบลแกเรยนยมบรโภคผลตภณฑนมเปรยว ซงปจจบนเรารจกกนดในนามโยเกรต โดยบรโภคปรมาณมาก ดงนนจงไดตงขอสนนษฐานวาการทชาวบลแกเรยบรโภคนมหมกในปรมาณมากเปนประจ�าจงนาจะเปนสาเหตทท�าใหมอายยนได (Suskovic et al., 2001)
สารบญ
หนา
ค�าน�า.......................................................................................................................... ก
สารบญ...................................................................................................................... ค
บทท 1
ประวตและนยามของโพรไบโอตก...............................................................................7History and Definition of Probiotics
บทท 2
การคดเลอกโพรไบโอตก........................................................................................... 16Selection of Probiotics
บทท 3
การประเมนความปลอดภยของโพรไบโอตก.......................................................... .. 39Safety Assessment of Probiotics
บทท 4
ผลของโพรไบโอตกตอสขภาพ.................................................................................. 53Effects of Probiotics on Health
บทท 5
โพรไบโอตกทเกยวของกบโรคระบบทางเดนอาหารในเดก....................................... 84Probiotics for pediatric gastrointestinal diseases
ดชนภาษาไทย........................................................................................................110
ดชนภาษาองกฤษ...................................................................................................124
ประวตผเขยน.........................................................................................................135
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th8 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 9
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
ในอจจาระและศกษาเกยวกบระบบทางเดนอาหารของสงมชวตเพอใหเขาใจถงสรระ พยาธสภาพ และการบ�าบดโรคตดเชอในระบบทางเดนอาหาร
ป ค.ศ. 1900 Tissier (Schrezenmier and de Verse, 2001) สามารถแยกแบคทเรยทมลกษณะเปนรปตววาย (Y shape) คลายกบมสองขา (bifid) ชนดไบฟโดแบคทเรยม ไบฟดม (Bifidobacterium bifidum) ไดเปนคนแรก โดยแยกแบคทเรยชนดนไดจากทารกทดมนมมารดา ซง Tissier พบวาแบคทเรยในกลมไบฟโดแบคทเรย (Bifidobacteria) มประโยชนสงตอทารก เนองจากชวยปองกนภาวะทองเสยในทารกไดอยางมประสทธภาพ เมอเปรยบเทยบกบจลนทรยชนดอน ๆ ทพบในล�าไสของทารกทไมไดดมนมมารดา ซงแบคทเรยกลมนจะไปแทนทแบคทเรยกอโรคในล�าไส เชน แบคทเรยทยอยโปรตนหรอโปรตโอไลตกแบคทเรยและแบคทเรยทเปนสาเหตของอาการทองรวงได
และใน ป ค.ศ. 1900 เชนกน Moro (Vasiljevic and Shah, 2008) ไดแยกแบคทเรย บาซลลส อะซโดฟลส (Bacillus acidophilus) จากบรเวณชองปากและระบบทางเดนอาหารของทารกทดมนมมารดา ซงแบคทเรยชนดนมความสามารถในการทนตอกรดไดสง
ตอมาในป ค.ศ. 1908 Metchnikoff (Schrezenmier and de Verse, 2001)
ตงขอสนนษฐานวา การทประชากรประเทศบลแกเรยรบประทานนมหมกหรอโยเกรตในปรมาณสงเปนประจ�านาจะเปนสาเหตทท�าใหประชากรของประเทศมอายยน ซงประชากรจ�านวนมากของประเทศมอายมากกวา 100 ป ทงทเมอเปรยบเทยบกบประเทศอนในแถบยโรปแลวนน บลแกเรยถกจดอยในกลมประเทศดอยพฒนา จงไมนาทจะอายยนดวยความกาวหนาทางการแพทย นอกจากขอ
สนนษฐานดงกลาว Metchnikoff ไดแยกแบคทเรยจากผลตภณฑนมหมก และพบแบคทเรยชนดแลกโตบาซลลสบลการคส (L. bulgaricus) ซงในปจจบนคอแบคทเรย แลกโตบาซลลส เดลบรคอซบสปชส บลการคส (L.delbrueckii sub-
species bulgaricus)
ภายในระบบทางเดนอาหารของสงมชวตมจลนทรยอาศยอยจ�านวนมากซงมทงจลนทรยชนดทเปนประโยชน ชนดทเปนกลาง (ไมกอใหเกดประโยชนหรอโทษ) และชนดทกอใหเกดโทษ จากความรน Metchnikoff มแนวความคดทจะทดแทนจลนทรยชนดทกอใหเกดโทษทอาศยอยในระบบทางเดนอาหารดวยจลนทรยชนดทมประโยชน เนองจากวาจลนทรยชนดทกอใหเกดโรคในระบบทางเดนอาหารนน มกเปนแบคทเรยชนดโปรตโอไลตก (proteolytic bacteria) หรอแบคทเรยทยอยโปรตนเพอใชในการเจรญ เชน แบคทเรย คลอสทรเดย (clostridia) โดยแบคทเรยกลมน จะยอยโปรตน และไดสารพษจากการยอย เชน สารกลมฟนอล (phenol) สารกลมอนโดล (indole) และสารกลมแอมโมเนย (ammonia) ซงสารเหลานเปนสาเหตส�าคญทท�าใหเกดปญหาสขภาพและความเสอมของรางกาย ดงนน Metchnikoff จงไดสนใจแบคทเรยทเปนประโยชนในกลมแบคทเรยกรดแลกตก (lactic acid bacteria) ซงมกพบในผลตภณฑนม เชน แลกโตบาซลลส บลการคส (Lactobacillus bulgaricus) ซงแบคทเรยชนดนสามารถเปลยนน�าตาลแลกโตสในนมใหเปนกรดแลกตกได และกรดแลกตกทเกดขนจากการหมกโดยแบคทเรยชนดนอาจชวยยบยงการเจรญของจลนทรยชนดทไมดหรอชนดทกอโรคในระบบทางเดนอาหาร ชวยปองกนการรกรานของจลนทรยกอโรคและยงลดความเปนพษของสารทอาจเกดจากการยอยอาหารประเภทโปรตนโดยแบคทเรยชนดทยอยโปรตนอกทางหนง จงนาจะเปนสาเหตในการสงเสรมสขภาพผบรโภคท�าใหอายยน และเพอพสจนสมมตฐานดงกลาว แมแต Metchnikoff เองกไดบรโภคนมเปรยวทกวนจนกระทงในวย 71 ป ในป ค.ศ. 1976 จงไดเสยชวต
นอกจากแนวความคดดงกลาว ยงมววฒนาการของการศกษาวจยตาง ๆ ทสนบสนนความรเกยวกบจลนทรยทสงผลตอสขภาพของมนษยและสตวดงน
ป ค.ศ.1885 Escherich (Vasiljevic and Shah, 2008) ศกษาแบคทเรย
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th10 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 11
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
1.2 นยามของโพรไบโอตก (Definition of Probiotics)
นยามความหมายของโพรไบโอตก โดยมากจะแสดงถงความสมพนธของโพรไบโอตกกบสงมชวตชนดอน ๆ ดงแสดงในตารางท 1.1
ตารางท 1.1 ววฒนาการของนยามและการอธบายรายละเอยดทแสดงถงลกษณะเฉพาะของโพรไบโอตก (ดดแปลงจาก Lee YK, et al. 1999 เอกสารอางองหมายเลข 2 และ Schrezenmeir J and de Vrese M. 2001 เอกสารอางองหมายเลข 5 และ Vasiljevic T and Shah NP. 2008 เอกสารอางองหมายเลข 7)
ป ค.ศ. นกวจย รายละเอยด
1953 Kollath โพรไบโอตก พบไดในอาหารประเภทผกเชนเดยวกนกบวตามน เอนไซม และสารอน ๆ ทเกยวของกบกระบวนการด�ารงชวตของพช
1954 Vergin โพรไบโอตกตรงขามกบแอนตไบโอตก (ปฏชวนะ)
1955 Kolb อนตรายทเกดจากการใชยาปฏชวนะสามารถปองกนโดยการใชโพรไบโอตก
1965 Lilly และ Stillwell สารคดหลงจากจลนทรยชนดหนงซงสามารถกระตนการเจรญของจลนทรยอกชนดหนงได
1971 Sperti สวนสกดของเนอเยอทสามารถกระตนการเจรญของจลนทรย
1973 Fujii และ Cook สวนประกอบทชวยตานทานการตดเชอในรางกาย แตไมยบยงการเจรญของจลนทรย เมอทดสอบในหลอดทดลอง
1974 Parker สงมชวตและสารทชวยปรบสมดลของล�าไส
หลงจากนนในป ค.ศ.1920 Rettger และ Cheplin (Vasiljevic and Shah,
2008) รายงานวามนษยและหนทดลองทไดรบประทานนมหรอแลกโตส จะมสวนปรบเปลยนจลชพประจ�าถนภายในล�าไสโดยจะชวยสงเสรมใหมการอยอาศยของแบคทเรยกลมอะซโดฟลส (acidophilus) และไบฟดส (bifidus) มากกวากลมอน ๆซงจากการรายงานครงน ท�าใหทางผผลตผลตภณฑนมหมก เพอการคาหนมาใหความสนใจ แบคทเรย แลกโตบาซลลส กลมอะซโดฟลสกนมากขน
จนกระทงในป ค.ศ.1930 Shirota (Vasiljevic and Shah, 2008) เปนผทถอไดวามความส�าคญในเรองการแพทยเชงปองกนและการปรบปรงจลชพในระบบทางเดนอาหาร Minoru Shirota สามารถคดแยกและเพาะเลยงแบคทเรยชนดแลกโตบาซลลส ทมความทนตอกรดและเกลอน�าดท�าใหสามารถอยรอดไดเมอผานเขาสระบบทางเดนอาหารของสงมชวต ซงแบคทเรยชนดดงกลาวไดถกน�าไปเทยบเคยงสายพนธในเวลาตอมาพบวาเปน แลกโตบาซลลส คาเซอ สายพนธ ชโรตะ (L. casei
strain Shirota) และกลายเปนตนเชอส�าคญในการผลตผลตภณฑหมกจากนม ซงปจจบนผลตภณฑนมหมกนมเปรยวทไดนน ไดถกกลาวอางวาเปนผลตภณฑเครองดมโพรไบโอตกซงเปนทรจกกนอยางกวางขวาง
หลงจากนน ในชวงปลาย ค.ศ. 1930 จนถงปลาย ค.ศ. 1950 โลกกไดเผชญกบภาวะสงครามโลกจงท�าใหการวจยตาง ๆ หยดชะงกจนถงชวงตน ค.ศ. 1960 จงไดเรมมการศกษาถงประโยชนของจลนทรยกนอยางจรงจงอกครง จงนบเปนจดเรมตนของการศกษาเกยวกบประโยชนของจลนทรยหรอจลนทรยโพรไบโอตกและมการใหนยามของโพรไบโอตกในความหมายตาง ๆ ดงตารางท 1.1
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th12 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 13
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
ตารางท1.1(ตอ)
ป ค.ศ. นกวจย รายละเอยด
1989 Fuller อาหารสตวทประกอบดวยจลนทรยทมชวตซงชวยปรบปรงสมดลของจลนทรยในล�าไสของสตวทบรโภคอาหารนน
1992 Havenaar และ Huis int’Veld
จลนทรยมชวตชนดเดยวหรอชนดผสมซงเมอใชกบคนหรอสตวจะสงผลตอสขภาพโดยการชวยปรบปรงคณสมบตของจลนทรยประจ�าถน
1996 Salminen จลนทรยทมชวตหรอผลตภณฑนมทมสวนผสมของจลนทรยมชวตทชวยสงเสรมสขภาพของผบรโภค (host) และชวยเพมคณคาสารอาหาร
1996 Schaafma จลนทรยทมชวตซงเมอบรโภคในปรมาณทเหมาะสมจะสงผลดตอสขภาพทนอกเหนอจากผลจากสารอาหารพนฐาน
1997 Reuter จลนทรยทไดจากการเตรยมจลนทรยทมชวตและ/หรอจลนทรยเซลลตาย ซงชวยปรบปรงสมดลของจลนทรยและเอนไซมในผนงเยอบ หรอชวยกระตนกลไกของระบบภมคมกน
1999 Salminen, Ouwehand, Benno และ Lee
เซลลจลนทรยหรอองคประกอบของจลนทรยทชวยสงเสรมสขภาพของผบรโภค
1999 Lee และคณะ แบคทเรยทมชวตทไดจากการเตรยม หรออาหารทผสมแบคทเรยทมชวตหรอสวนประกอบของเซลลแบคทเรยซงสามารถสงผลดานสขภาพตอผบรโภค
2001 Schrezenmeir และ de Vrese
เซลลจลนทรยหรอผลตภณฑทมสวนผสมของจลนทรยเมอบรโภคในปรมาณทเพยงพอจะชวยปรบเปลยนการอยอาศยของจลนทรยในล�าไสซงสงผลดตอสขภาพของผบรโภค
ตารางท1.1(ตอ)
ป ค.ศ. นกวจย รายละเอยด
2002 องคการอาหารและเกษตรแหงสหประชาชาต (FAO) และองคการอนามยโลก (WHO)
จลนทรยมชวตเมอบรโภคในปรมาณทเพยงพอจะชวยสงเสรมสขภาพของผบรโภค
2008 ส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) ประเทศไทย
จลนทรยทมชวตซงเมอรางกายไดรบในปรมาณทเพยงพอจะท�าใหเกดผลทเปนประโยชนดานสขภาพ
โดยภาพรวม โพรไบโอตก กคอ จลนทรยทมชวตซงอาจเปนชนดเดยวหรอชนดผสมและเปนประโยชนตอสขภาพ และ International Life Science
Institute (ILSI) ยงไดรวมความหมายถงอาหารทมโพรไบโอตกอกดวย ซงอาหารทมสวนผสมของจลนทรยทมชวตในปรมาณทสามารถสงผลดตอสขภาพผบรโภคกจดเปนอาหารโพรไบโอตก
นอกจากจลนทรยทมชวต (live cell) แลว การศกษาเพอกลาวอางประโยชนของจลนทรยตอสขภาพในรปแบบจลนทรยเซลลตาย (dead cell) และ/หรอสวนประกอบของจลนทรย (component of cell) เชน โปรตน (protein) ของเซลล สารพนธกรรมอยาง ดเอนเอ (DNA) หรอ อารเอนเอ (RNA) ผนงเซลล (cell wall) เยอหมเซลล (cell membrane หรอ cytoplasmic membrane) ซงอาจเปนน�าตาลหลายโมเลกล เรยกวา เอกโซโพลแซคคาไรด (exopolysaccharide; EPS) หรอสวนทเปนลปดหรอไขมนตอกบน�าตาลหลายโมเลกล เรยกวา ลโปโพลแซคคาไรด (lipopolysaccharide; LPS) หรอสวนประกอบอน ๆ ของเซลลกมบทบาทกบการพฒนาผลตภณฑสขภาพในปจจบน จงท�าใหนยามของโพรไบโอตกนนหมายรวมทงจลนทรย
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th14 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 15
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
เอกสารอางอง
1. Chuang L, Wu HG, Pai C, Hsieh PS, Tsai JJ, Yen JH, Lin MY. Heat-killed cells of lactobacilli skew the immune response toward T helper 1 polarization in mouse splenocytes and dendritic cell-treated T cells. J Agric Food Chem. 2007; 55: 11080-11086.
2. Lee YK, Nomoto K, Salminen S, Gorbach S. Handbook of probiotics. New York: John Wiley & Sons, Inc.; 1999.
3. Maeda N, Nakamura R, Hirose Y, Murosaki S, Yamamoto Y, Kase T, Yo-shikai Y. Oral administration of heat-killed Lactobacillus plantarum L-137 enhances protection against influenza virus infection by stimu-lation of type I interferon production in mice. Int Immunopharm. 2009; 9: 1122-1125.
4. Nan L, Russell WM, Douglas-escobar M, Hauser N, Lopez M, Neu J. Live and heat-killed Lactobacillus rhamnosus GG: effects on proin-flammatory and anti-inflammatory cytokines/chemokines in gastros-tomy-fed infant rats. Pediatr Res. 2009; 66: 203-207.
5. Schrezenmeir J, de Vrese M. Probiotics, prebiotics, and synbiotics - approaching a definition. Am J Clin Nutr. 2001; 73: 361S-364S.
6. Suskovic J, Kos B, Goreta J, Matosic S. Role of lactic acid bacteria and bifidobacteria in symbiotic effect. Food Technol Biotechnol. 2001; 39: 227-235.
7. Vasiljevic T, Shah NP. Probiotics from Metchnikoff to bioactives. Int Dairy J. 2008; 18: 714-728.
ในรปแบบเซลลทมชวตรปแบบเซลลตายและสวนประกอบของจลนทรยทสามารถกอใหเกดประโยชนตอสขภาพได (Chuang et al., 2007; Maeda et al., 2009;
Nan Li et al., 2009)
จากทไดเกรนน�าถงประวตและนยามของโพรไบโอตกในขางตนนน จะเหนไดวาในประเทศไทย ค�าวา “โพรไบโอตก” ยงไมมการใชกนอยางแพรหลายค�าภาษาไทยค�าแรกทใชแทนค�าวา โพรไบโอตก คอ “เชอชชพ” ซงเขยนเปนบทความโดยศาสตราจารยเกยรตคณ ดร.ไมตร สทธจตต เมอหลายปกอน และราชบณฑตสถานไดแปลความหมายของค�าวา โพรไบโอตก คอ สารเสรมชวนะ และผเขยนกเหนดวยกบความหมายน ซงสารเสรมชวนะ คอ สารทสงเสรมสขภาพหรอเสรมชวตได โดยไมไดหมายถงเพยงจลนทรยทมชวตเทานน แตยงรวมถงจลนทรยรปแบบเซลลตาย และสวนประกอบของจลนทรยทสามารถกอใหเกดประโยชนตอสขภาพได ดงนน ในหนงสอเลมน ผ เขยนจงใครเสนอค�าวา “จลนทรยเสรมชวนะ” หรอ “จลชพเสรมชวนะ” เปนค�าภาษาไทยเพมเตมใชแทนค�าวา “โพรไบโอตก”
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th16 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 17
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
นน ๆ ได (2) ไมเปนสายพนธทกอใหเกดโรค (3) สามารถเจรญเพมจ�านวนในทางเดนอาหารได (4) มปรมาณสงเพยงพอทจะกอใหเกดผลดตอสขภาพ (ประมาณ 107-109
cfu/ml ของผลตภณฑ) (Dunne et al., 2001; Vasiljevic and Shah, 2008) แตเมอจะใชโพรไบโอตกนนส�าหรบมนษย สงทตองมงเนนกคอ เรองความปลอดภย หลกเกณฑของการคดเลอกโพรไบโอตกตามหลกทฤษฎเบองตน จะครอบคลมถงเรองความปลอดภย ประโยชน และลกษณะทเหมาะสมทจะน�าโพรไบโอตกไปใชในทางอตสาหกรรมอาหารส�าหรบมนษยรายละเอยดแสดงดงรปท 2.1
รปท2.1คณลกษณะเบองตนของโพรไบโอตกเพอใชเปนเกณฑในการคดเลอกตามทฤษฎเบองตนในการคดเลอก (ดดแปลงจาก Saarela M, et al. 2000 เอกสารอางองหมายเลข 11)
บทท 2
การคดเลอกโพรไบโอตก
Selection of Probiotics
เกณฑการคดเลอกจลนทรยโพรไบโอตกนนไมมหลกการทตายตว หวใจส�าคญขนอยกบความปลอดภยเมอน�าไปใชกบสงมชวตโดยเฉพาะเมอน�าโพรไบโอตกไมวาจะเปนจลนทรยทมชวต หรอสวนของจลนทรย ซงอาจเปนไดทง แบคทเรย เชอรา ยสต ไปใชกบมนษย จะตองมขอควรค�านงถงในเรองความปลอดภย หรอผลขางเคยงทอาจเกดขนทนอกเหนอจากประโยชนของโพรไบโอตกเพยงอยางเดยวซงมความแตกตางกนกบเมอน�าไปใชทางการเกษตร ปศสตว สงแวดลอม อาทเชนในการน�าโพรไบโอตกไปใชเปนอาหารสตวเพอการเพมผลผลตและการสงเสรมสขภาพ ไดมการศกษาและน�าจลนทรยโพรไบโอตกหลายชนดทง แบคทเรย รา ยสต มาใช ซงสามารถใชไดอยางมประสทธภาพ แตเมอจะน�ามาใชกบมนษย อาจสงผลในเรองการระคายเคองหรอผลขางเคยงอน ๆ ได ดงนนในการทจะน�าจลนทรยชนดใดมาเปนโพรไบโอตก จะตองมการศกษาและทดสอบทางวทยาศาสตรเพอใหทราบขอมลทงในเรองคณสมบต ประสทธผลตอสขภาพ และความปลอดภย หรอไดรบการรบรองจากสถาบนทนาเชอถอ เชน องคการอนามยโลกกไดใหการรบรองวาจลนทรยใดเปนชนดทมความปลอดภย (Generally Regarded as Safe หรอ GRAS) ซงไดมการศกษาและน�ามาใชในสงมชวต มขอมลทางวทยาศาสตรรองรบถงความปลอดภยในการน�ามาใช
2.1 เกณฑในการคดเลอกโพรไบโอตก
โดยทวไป การคดเลอกจลนทรยโพรไบโอตกทจะน�ามาใชกบคนและสตวนนมแนวทางหลก ๆ คอ (1) สามารถอาศยอยในระบบทางเดนอาหารของมนษยหรอสตวชนด
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th18 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 19
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
ความปลอดภยตอมนษย
คณสมบตทเปนประโยชนตอการใชเทคโนโลย
การผลต
คณสมบตเบองตน
คณสมบตสงเสรมสขภาพทตองการ
รปท 2.2 เกณฑทใชในการคดเลอกคณสมบตโพรไบโอตกเพอน�าไปใชทางการคาและอตสาหกรรมการผลต (ดดแปลงจาก Lee YK, et al. 1999 เอกสารอางองหมายเลข 7 และ Morelli L.2000 เอกสารอางองหมายเลข 9 และ Vasiljevic T and Shah NP. 2008 เอกสารอางองหมายเลข 13)
- แหลงทมา - การกอโรค การท�าใหตดเชอ
- ปจจยทท�าใหเกดความเจบปวดหรอความรนแรง เชน ความเปนพษ กจกรรมเมแทบอลซมโดยธรรมชาต
การดอยาปฏชวนะ เปนตน
- ทนตอกรด สารทมในกระเพาะอาหาร สารทสรางจาก ตบออน
- ทนตอเกลอน�าด - สามารถเกาะตดบนผวเยอบในระบบทางเดนอาหาร
- สงผลดตอสขภาพ
- ปรบปรงระบบภมคมกน - ตานจลนทรยชนดกอโรคในระบบทางเดนอาหาร เชน
Helicobacter pylori, Clostridium difficile เปนตน - ลดโคเลสเตอรอล
- ใชน�าตาลแลกโตส - ตานการกอกลายพนธและการกอมะเรง - กจกรรมของเอนไซมทสงเสรมฤทธดทางชวภาพ - สงเสรมแบคทเรยชนดดและควบคมแบคทเรยชนด ไมด
- มความคงตวทางพนธกรรม - สามารถอยรอดไดเมอผานกระบวนการผลตและ การเกบรกษา
- สงเสรมลกษณะทางประสาทสมผสทด - ตานทานตอการตดเชอไวรสในกระบวนการผลต- สามารถขยายก�าลงการผลตขนาดใหญได
การคดเลอกโพรไบโอตกขนอยกบวตถประสงคของการน�าไปใชงาน และความเหมาะสมกบชนดของผบรโภคโพรไบโอตกนน ๆ ปจจบนทงนกวจยและผประกอบการอาหารเพอสขภาพใหความสนใจศกษาและใชประโยชนโพรไบโอตกกนมากขน จงท�าใหมการก�าหนดคณสมบตทมความหลากหลายเพอใชในการคดเลอกจลนทรยโพรไบโอตกทใชในทางอตสาหกรรม หรอเพอการคา (รปท 2.2) ทงน เพอผลกดนใหผลตภณฑไดรบการรบรองทางกฎหมาย สรางความเชอมนตอผลตภณฑของตนใหกบผบรโภคในการประกอบการตดสนใจเลอกผลตภณฑ รวมทงเพอการแขงขนเชงธรกจในเครอขายผลตภณฑโพรไบโอตกและอาหารโพรไบโอตกประเภทเดยวกน
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th20 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 21
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
ล�าไสมากกวาเดกทดมนมขวด ซงสายพนธทพบมากทสด คอ ไบฟโดแบคทเรยมอนแฟนทส (Bifidobacterium infantis) มมากถงรอยละ 99 เมอเดกมอายเรมตงแต 1 สปดาหขนไป ซงแบคทเรยชนดดเหลานท�าใหแบคทเรยกอโรค เชน โคลฟอรม(coli form) และเอนเทอโรคอคคส (Enterococcus) มจ�านวนนอย และเมอเดกทารกหยานมแมจนเขาสวยผใหญจะพบแบคทเรยไบฟโดแบคทเรยม ไบฟดมแทนทแบคทเรยไบฟโดแบคทเรยม อนแฟนทส
BifidobacteriuminfantisBifidobacteriumlongum
Lactobacilluscasei
รปท2.3 ลกษณะแบคทเรยกรดแลกตกเมอถายโดยกลองจลทรรศนอเลกตรอนก�าลงขยาย X15000 (รปแบคทเรย Lactobacillus plantarum และ Bifidobac-
terium longum) และ X20000 (รป Lactobacillus casei และ Bifidobacterium infantis) (ภาพโดย ไชยวฒน ไชยสต และคณะ (2011))
2.2 แบคทเรยกรดแลกตกทเปนโพรไบโอตก (Lactic acid probiotic bacteria)
แบคทเรยกรดแลกตกเปนแบคทเรยทสามารถผลตกรดแลกตกหรอกรดน�านมได ซงเปนแบคทเรยกลมทพบในทางเดนอาหารของคนและสตวและในอาหารหมกดองตาง ๆ ไดมการน�ามาศกษาและพฒนาเปนผลตภณฑโพรไบโอตกมากทสด ไดแก แบคทเรยในตระกลหรอจนส (Genus) แลกโตบาซลลส (Lactobacillus) เอนเทอโรคอคคส (Enterococcus) และไบฟโดแบคทเรยม (Bifidobacterium)
(Salminen et al., 1998; Klein et al., 1998) ตวอยางลกษณะแบคทเรย กรดแลกตกแสดงดงรปท 2.3 ในป ค.ศ. 1900 ไดแยกสายพนธแบคทเรยบรสทธ คอ แลกโตบาซลลสอะซโดฟลส (Lactobacillus acidophilus) ไดเปนครงแรก ตอมากไดมการแยกแบคทเรยแลกโตบาซลลส ไบฟดส (Lactobacillus bifidus) ซงตอมาจดอยในแบคทเรยกลมไบฟโดแบคทเรย (Bifidobacteria) ซงแบคทเรยทอยในกลมนเมอน�าไปยอมสและสองดภายใตกลองจลทรรศน จะมรปรางลกษณะคลายกลบรปตวอกษรเอกซ (X-shape) หรอสวนใหญจะเปนรปตวอกษรวาย (Y-shape) จงเรยกชอตามลกษณะ คอ ไบฟดส หมายถง แยก หรอเปนสองแฉก คลายกบแขนของตววาย สวนแลกโตบาซลลสนน จะมลกษณะเปนรปทอน หรอเรยงตอกนเปนสายโซสน หรอโซยาว ขนอยกบชนด (species) สายพนธ (strain) อาหาร หรอสภาวะในการเลยง ซงในปจจบนแบคทเรยทงสองกลมไดมการน�ามาใชในอตสาหกรรมอาหาร อตสาหกรรมผลตภณฑนมอยางกวางขวาง โดยเฉพาะในอตสาหกรรมอาหารเพอสขภาพ
แบคทเรยชนดแลกโตบาซลลส จะอาศยอยในรางกายมนษย โดยมกอาศยอยในล�าไสเลก ตงแตแรกเกดซงอาจถกสงผานมาทางแม แตแบคทเรยชนดไบฟโดแบคทเรยมมกอาศยอยในล�าไสใหญจะพบในเดกทดมนมมารดาตงแตอาย 7 วนขนไป ดงนนจงอาจเปนสาเหตทท�าใหทารกทดมนมมารดาตงแตแรกคลอดมสขภาพแขงแรงและมระบบภมคมกนทดกวาทารกทดมนมขวดหรอนมกระปอง เนองจากภายในล�าไสของเดกทดมนมมารดามแบคทเรย ไบฟโดแบคทเรย แบคทเรยซงเปนประโยชนตอ
Lactobacillusplantarum
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th22 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 23
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
ตารางท2.1 ตวอยางแบคทเรยกรดแลกตกทมรายงานความปลอดภยสามารถใชไดในอาหารส�าหรบมนษย (ดดแปลงจาก Mogensen G, et al. 2002 เอกสารอางองหมายเลข 8)
ป ค.ศ. ทมรายงานการใช
กลมหรอชนด ของแบคทเรย
ผลตภณฑหรอลกษณะการนำาไปใชประโยชน
Bifidobacterium sp.
1970 Bifidobacterium bifidum โพรไบโอตกทเปนสวนผสมในผลตภณฑนมหมก
1980 Bifidobacterium animalis ผลตภณฑนมหมกและโพรไบโอตก
1980 Bifidobacterium breveBifidobacterium infantis
โพรไบโอตกในผลตภณฑนมหมกและผลตภณฑส�าหรบทารก
1980 Bifidobacterium lactis (ชอสกลเรมใชป ค.ศ. 1997 เดมชอ B. animalis)
ผลตภณฑนมหมกทเปนโพรไบโอตก เปนชนดทใชในการผลตผลตภณฑนมหมกในยโรป
1980 Bifidobacterium longum ผลตภณฑนมหมกทเปนโพรไบโอตก
1991 Bifidobacterium adolescentis
ผลตภณฑนมหมกและโพรไบโอตก
Lactobacillus sp.
1930 Lactobacillus delbrueckii subsp. bulgaricus
โยเกรตและผลตภณฑนมหมกชนดอน ๆ
1930 Lactobacillus helveticus ตนเชอในการผลตและการบม เนยแขง
1949 Lactobacillus delbrueckii subsp. lactis
ผลตภณฑนมหมกและเนยแขง
1950 Lactobacillus acidophilus ผลตภณฑนมหมกและโพรไบโอตก
แบคทเรยกลมแลกโตบาซลลส และไบฟโดแบคทเรยม จดเปนแบคทเรยประจ�าล�าไส เนองจากพบในล�าไสมนษยตงแตแรกเกดจนเจรญเตบโตเปนผใหญ แตอาจมความหลากหลายในชนด สายพนธ และจ�านวนในแตละบคคลหรอชวงอาย ขนกบปจจยทเกยวของ เชน พฤตกรรมการบรโภคทไมเหมาะสม ความเครยดการดมเครองดมแอลกอฮอล การสบบหร การใชยาปฏชวนะ เปนตน แบคทเรยกรดแลกตก เปนกลมจลนทรยทมขอมลทางวทยาศาสตรรองรบ และใชประโยชนในทางอตสาหกรรมผลตภณฑเพอสขภาพในมนษยมากทสด เนองจากองคการอนามยโลกใหการรบรองวาเปนแบคทเรยกลมทมความปลอดภย (Generally Regar-
ded as Safe หรอ GRAS) ซงไดมการศกษาและน�ามาใชในสงมชวต มขอมลทางวทยาศาสตรรองรบถงความปลอดภยในการน�ามาใชกบมนษย และยงไดมการศกษาคณสมบตการเปนโพรไบโอตกสงเสรมสขภาพ และน�าไปใชประโยชนทางอตสาหกรรมอาหารเพอสขภาพมากมาย ตวอยางแบคทเรยกรดแลกตกทถกน�ามาใชประโยชนในอตสาหกรรมอาหารแสดงดงตารางท 2.1
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th24 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 25
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
ป ค.ศ. ทมรายงานการใช
กลมหรอชนด ของแบคทเรย
ผลตภณฑหรอลกษณะการนำาไปใชประโยชน
1996 Lactobacillus salivarius กระบวนการหมกเนยแขงและโพรไบโอตก
แบคทเรยกรดแลกตกชนดอน ๆ
1903 Lactococcus lactis subsp. cremosisLactococcus lactis subsp. lactisLactococcus lactis subsp. lactis biovar diacetilactisLeuconostoc lactisLeuconostoc mesenteroides subsp. cremosis
ตนเชอในการผลตผลตภณฑหมกจากนม
1930 Streptococcus thermophilus ตนเชอผลตเนยแขงและโยเกรต
1970 Pediococcus pentosaceus
ผลตภณฑหมกจากเนอ
1980 Streptococcus salivarius ผลตภณฑนมหมก และเนยแขง
1980 Enterococcus faecium ผลตเนยแขงและผลตภณฑนมหมกทมคณสมบตโพรไบโอตก
1982 Enterococcus durans ผลตเนยแขง หมกตนเชอขนมปง
และโพรไบโอตก
ตารางท2.1(ตอ)
ป ค.ศ. ทมรายงานการใช
กลมหรอชนด ของแบคทเรย
ผลตภณฑหรอลกษณะการนำาไปใชประโยชน
1950 Lactobacillus kefirgranum และ Lactobacillus kefiri
ผลตภณฑนมหมก (คเฟอร) และชวยลดรสขมในน�าผลไมตระกลสม
1960 Lactobacillus delbrueckii subsp. delbrueckii
ผลตภณฑนมหมก
1962 Lactobacillus johnsonii กระบวนการถนอมอาหารและโพรไบโอตก
1965 Lactobacillus plantarum กระบวนการหมกดองผก และกระบวนการหมกแบบมาโลแลกตก
1970 Lactobacillus casei ตนเชอในการผลตนมหมกและการบมเนยแขง
1970 Lactobacillus paracasei กระบวนการหมกเนยแขง เนยแขงโพรไบโอตก และโพรไบโอตก
1980 Lactobacillus fermentum ผลตภณฑนมหมก
1980 Lactobacillus gasseri Lactobacillus reuterLactobacillus rhamnosus
โพรไบโอตก
1988 Lactobacillus crispatus โพรไบโอตก
1996 Lactobacillus amylovorus การผลตขนมปงและการผลตกลโคอะไมเลส
ตารางท2.1(ตอ)
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th26 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 27
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
อยางกวางขวางในตางประเทศ
การคดเลอกโพรไบโอตกทมความเหมาะสมเพอใชในการผลตผลตภณฑหมกจากพช หรอผลตโพรไบโอตกโดยผลตภณฑอาหารทไดจากพช จงเปนอกแนวทางหนงในการพฒนาผลตภณฑโพรไบโอตกทไดจากพช ซงจะชวยเพมทางเลอกใหกบกลมผบรโภคทมภาวะไมยอยน�าตาลแลกโตสในนม (lactose intolerant) และผบรโภคมงสวรตไดอกทางหนง
ตารางท2.2คณสมบตโพรไบโอตกของสายพนธแบคทเรย L. plantarum SS2
ทแยกได เปรยบเทยบกบสายพนธ R ทแยกไดจากผลตภณฑนมทางการคา (ดดแปลงจาก ไชยวฒน ไชยสต และคณะใน Duangjitcharoen Y, et al. 2008
เอกสารอางองหมายเลข 1)
คณสมบตโพรไบโอตกสายพนธแบคทเรยทดสอบ
L.plantarumSS2 แบคทเรยอางอง (R)
การทนตอเกลอน�าดทความเขมขนรอยละ 0.15 และ 0.30
ทน ทน
การทนตอคาพเอชตาง ๆ ทน pH 3, 4, 5 และ 8
ทน pH 3, 4 และ 5
ความสามารถในการยอยสารอาหาร ยอยโปรตนและแปง ยอยโปรตน
ผลของการมและไมมออกซเจนตอการเจรญ
ไมมผล ไมมผล
การเพาะเลยงในอาหารทไมผสม Cobalamin
เจรญได เจรญได
ในปจจบนจลนทรยชนดอน ๆ ทไมใชแบคทเรยกลมแบคทเรยกรดแลกตกเชน Staphylococcus sciuri กมรายงานการใชประโยชนในกระบวนการผลตเนยแขง เนยแขงโพรไบโอตก และผลตเปนแบคทเรยโพรไบโอตก เรมตงแต ป ค.ศ. 1997 สวนยสตกไดมการน�ามาใชเปนโพรไบโอตกเชนกน เชน Saccharo-
myces cerevisiae subsp. boulardii กไดถกน�ามาศกษาคณสมบตความเปนโพรไบโอตกและใชกบมนษยเชนกน ตงแต ป ค.ศ. 1990 (Mogensen et al., 2002)
2.3 การคดเลอกแบคทเรยโพรไบโอตกเพอเปนตนเชอ สำาหรบผลตภณฑหมกทมสวนผสมของพช ในประเทศไทย การน�าโพรไบโอตกมาใชในการผลตอาหารส�าหรบมนษยยงมขอจ�ากดสง ทงในเรองของกระบวนการศกษาขอมลทางวทยาศาตรเพอการกลาวอางเปนโพรไบโอตก ตองอาศยขนตอนการศกษาในระดบสงมชวต ซงตองอาศยงบประมาณสงอกทงกฎหมายอาหารรบรองผลตภณฑทมสวนผสมของจลนทรยทมชวตและโพรไบโอตกยงจ�ากดเพยงในผลตภณฑทไดจากนมและเนอสตว ดงนนจงท�าใหมขอมลการคดเลอกและการใชประโยชนโพรไบโอตกในผลตภณฑนมและเนอสตวอยางแพรหลาย แตในการศกษาและคดเลอกโพรไบโอตก เพอใชกบผลตภณฑหมกทมสวนผสมของพชในประเทศไทยยงไมเปนทนยมเมอเปรยบเทยบกบผลตภณฑประเภทเดยวกนในตางประเทศ ทง ๆ ทประเทศไทยมความไดเปรยบในเรองความหลากหลายของผลผลตทางการเกษตร ทงพช ผกและผลไม อกทงผลตภณฑพชหมก เชน ผกดอง ผลไมดอง สมผก ยงเปนผลตภณฑพชหมกทมมานานสบทอดจากภมปญญาทองถนแตยงขาดการสรางมลคาเพม ซงแตกตางจากผลตภณฑทมลกษณะคลายคลงกนในตางประเทศ เชน กมจของประเทศเกาหล มะกอกดองของประเทศทางแถบยโรป ผกดองของประเทศญปน น�าหมกพช EM-X และ OM-X ส�าหรบบรโภคของประเทศญปน เปนตน ซงผลตภณฑเหลาน สามารถกลาวอางวาเปนผลตภณฑอาหารโพรไบโอตกและผลตภณฑอาหารเพอสขภาพทางการคาได
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th28 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 29
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
ตารางท2.3 ฤทธตานจลนทรยของแบคทเรย L. plantarum SS2 ทแยกไดเปรยบเทยบกบสายพนธทางการคา R ทดสอบตอแบคทเรยชนดทกอใหเกดโรคในระบบทางเดนอาหาร หรอชนดทท�าใหเกดการบดเนา (ดดแปลงจาก ไชยวฒน ไชยสต และคณะใน Duangjitcharoen Y, et al. 2008 เอกสารอางองหมายเลข 1)
แบคทเรยชนดกอโรคหรอ
ชนดททำาใหเกดการบดเนา
สายพนธแบคทเรยทดสอบ
L.plantarum SS2
แบคทเรยอางอง (R)
Staphylococcus aureus ATCC 25923 +++ +
Bacillus cereus ATCC 11778 +++ +
Shigella sonnei PSSCMI 0032 ++ ++
Shigella flexneri PSSCMI 0035 +++ +
Proteus vulgaris PSSCMI 0041 ++ ++
Proteus rettgeri PSSCMI 0044 ++ +
Enterococcus cloacae PSSCMI 0040 ++ -
Escherichia coli ATCC 25922 +++ +
E. coli O157:H7 ++ +
Salmonella typhimurium PSSCMI 0035 +++ +
Salmonella typhi PSSCMI 0034 +++ ++
Vibrio parahemolyticus VP4 ++ ++
+++ หมายถง บรเวณการยบยงมขนาดเสนผานศนยกลางมากกวาหรอ เทากบ 10 มลลเมตร++ หมายถง บรเวณการยบยงมขนาดเสนผานศนยกลาง 7-9 มลลเมตร+ หมายถง บรเวณการยบยงมขนาดเสนผานศนยกลางนอยกวา 7 มลลเมตร- หมายถง ไมแสดงบรเวณการยบยง
คณสมบตโพรไบโอตกสายพนธแบคทเรยทดสอบ
L.plantarum SS2
แบคทเรยอางอง (R)
การทดสอบความไว (susceptibility) ตอยาปฏชวนะ- Vancomycin- Bacitracin- Gentamicin- Kanamycin- Streptomycin- Norfloxacin- Polymycin B- Ampicillin- Cephalothin- Cefoperazone- Ceftazidime- Chloramphenicol- Erythromycin- Penicillin G- Tetracycline
RRRRRRRSSSSSSSS
RRRRRRRSSSSSS SS
การเพาะเลยงในอาหารทมสวนผสมทไดจากสตว (อาหารเหลว MRS) และอาหารทไมมสวนผสมทไดจากสตว (อาหาร SPY2)
เจรญไดในอาหารเพาะเลยงทง 2 ชนด
เจรญไดในอาหารเพาะเลยงทง
2 ชนด
ชวงระยะเวลาทใชในการแบงเซลล (Generation time)
51 นาท 71 นาท
หมายเหต R (resistance) หมายถง ดอยา S (susceptibility) หมายถง มความไวตอยา
ตารางท2.2(ตอ)
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th30 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 31
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
การคดเลอกแบคทเรยกรดแลกตกจากผลตภณฑหมกจากพชตาง ๆ ในกลมของอาหารหมกดองจากพชและกลมของน�าหมกชวภาพจากพช สามารถคดแยกแบคทเรยแลกตก คอ แบคทเรย L. plantarum SS2 เปนแบคทเรยทแยกไดจากผลตภณฑน�าหมกจากผลมะเฟอง (Avetthoa carambola) ซงคณลกษณะทใชเปนเกณฑในการคดเลอกโพรไบโอตกแบคทเรยกรดแลกตกทจะน�ามาใชกบมนษยมคณสมบตหลก ๆ ดงแสดงในตารางท 2.2 2.3 และรปท 2.4 ซงมรายละเอยดดงตอไปน (Lee et al. 1999; Morelli, 2000; Duangjitcharoen et al. 2008)
(1) ความสามารถในการเจรญไดในภาวะทมเกลอน�าดรอยละ 0.15และ 0.30 ทงนเพอใหสมพนธกบสภาวะการหลงเกลอน�าดภายในล�าไสเลกในระบบทางเดนอาหารของมนษย ทมความเขมขนของเกลอน�าดประมาณรอยละ 0.15 - 0.30 และเปนแหลงทโพรไบตกแบคทเรยอาศยอย ทงนแบคทเรย SS2 และแบคทเรยอางอง R สามารถเจรญไดในสภาวะดงกลาว (ตารางท 2.2)
(2) ความสามารถในการเจรญไดในภาวะความเปน กรด - ดาง (คาพเอช, pH unit) 2, 3, 4, 8 และ 9 ซงเปนระดบความเปน กรด - ดาง เชนเดยวกบทพบในกระเพาะอาหารของมนษยซงมความเปนกรดทระดบคาพเอชเทากบ 3 หรอต�ากวา และในล�าไสเลกทมความเปนดางในระดบคาพเอชประมาณ 8 ถง 9 ทงนจากการทดสอบพบวา แบคทเรย SS2 ทแยกไดจากพชสามารถเจรญไดในชวงความเปน กรด - ดาง ทกวางกวา คอ ทนตอคา pH 3 4 5 และ 8 ในขณะทแบคทเรย
รปท2.4 ความสามารถของแบคทเรย L. plantarum SS2 ในการเกาะตดและอาศยอยในล�าไสของหนขาว ก และ ข คอ ความเขมขนของการตดสยอมฟลออ- เรสเซนทแสดงความหนาแนนบรเวณทมการเกาะตดของแบคทเรย L. plantarum
SS2 ทบรเวณเยอบล�าไสของหนกลมควบคมทไมไดปอนแบคทเรย (ก) และกลมทปอนแบคทเรย (ข) (ดดแปลงจาก ไชยวฒน ไชยสต และคณะใน Duangjitcha-
roen Y, et al. 2008 เอกสารอางองหมายเลข 1 และ Duangjitcharoen Y, et al.
2009 เอกสารอางองหมายเลข 2)
ภาพก
ภาพข
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th32 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 33
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
ประโยชนตอผบรโภคกลมมงสวรตหรอผทรบประทานอาหารมงสวรตทไมดมนม ซงมกจะมระดบวตามนบ 12 ในรางกายต�า (ตารางท 2.2)
(6) ความสามารถในการยบยงการเจรญของแบคทเรยกอโรคในระบบทางเดนอาหารและแบคทเรยทเปนสาเหตของอาหารเนาเสยรวมทงหมด 13 ชนดพบวา แบคทเรย SS2 สามารถยบยงการเจรญของแบคทเรยทง 13 ชนดไดอยางมประสทธภาพเมอเปรยบเทยบกบแบคทเรยอางอง ซงคณสมบตนของแบคทเรยจะชวยใหแบคทเรย SS2 สามารถตานจลนทรยกอโรคในระบบทางเดนอาหาร อาจชวยในการลดการกอโรคโดยแบคทเรยชนดดงกลาว และปองกนปญหาสขภาพอน ๆ ทมแบคทเรยกอโรคดงกลาวเปนสาเหต (ตารางท 2.3)
(7) ประสทธภาพในการยบยงการเจรญของแบคทเรยกรดแลกตกจากยาปฏชวนะพบวาแบคทเรย SS2 มแนวโนมการตอบสนองตอประสทธภาพของยาปฏชวนะใกลเคยงกนกบแบคทเรยอางอง คอ ดอตอยาในกลมยบยงการสงเคราะหผนงเซลล ไดแก ยาปฏชวนะ vancomycin และ bacitracin ดอตอยาในกลมยบยงการสงเคราะหโปรตน ไดแก ยาปฏชวนะกลม aminoglycosides
เชน gentamicin kanamycin และ Streptomycin ดอตอยาในกลมยบยงการสงเคราะหกรดนวคลอก ไดแก ยาปฏชวนะกลม Quinolones เชน norfloxacin และดอตอยาในกลมยบยงการท�าหนาทของเยอหมเซลล ไดแกยาปฏชวนะ polymyxin B นอกจากน ทงแบคทเรย SS2 และแบคทเรยอางอง R ยงมความไวตอการตอบสนองยากลมยบยงการสงเคราะหผนงเซลล ไดแก ยาปฏชวนะกลม cephalosporins และ penicillin เชน ampicillin cephalothin cefoperazone และ ceftazidime และไวตอการตอบสนองยากลมยบยงการสงเคราะหโปรตน ไดแกยาปฏชวนะ tetracycline chloramphenicol และ erythromycin (ตารางท 2.2)
(8) อตราการเจรญเตบโต เมอเปรยบเทยบอตราการเจรญของแบคทเรยSS2 สายพนธทแยกไดจากผลตภณฑหมกพช และสายพนธอางอง R ทแยกไดจากผลตภณฑนมหมกเพอการคา เปรยบเทยบอตราการเจรญโดยอาศยคา generation time
อางอง R สามารถเจรญไดในชวงความเปนกรด - ดางเทากบ 3 4 และ 5 ความสามารถของแบคทเรยทเจรญไดในสภาวะดงกลาวบงบอกถงความสามารถในการเจรญรอดชวตจากภาวะความเปน กรด - ดาง ในระบบทางเดนอาหารของมนษยได ซงจากผลของการทดสอบแบคทเรย SS2 นาจะสามารถเจรญรอดชวตในทางเดนอาหารของมนษยไดมากกวาแบคทเรยอางอง R (ตารางท 2.2)
(3) ความสามารถในการยอยสารชวโมเลกลขนาดใหญ คอ โปรตน แปง และไขมน ซงแบคทเรย SS2 สามารถยอยไดทงแปงและโปรตน ขณะทแบคทเรยอางอง R สามารถยอยโปรตนไดเพยงอยางเดยว แตอยางไรกดไมพบสายพนธแบคทเรยกรดแลกตกทคดแยกจากผลตภณฑหมกจากพชในครงนทสามารถยอยไขมนได ซงความสามารถในการยอยสารชวโมเลกล คอ ความสามารถในการสงเสรมระบบการยอยสารอาหารเพอการดดซมไปใชประโยชนตอรางกายของมนษยได (ตารางท 2.2)
(4) แบคทเรย SS2 และแบคทเรยอางอง R สามารถเจรญไดทงในสภาวะทมและไมมอากาศ ทงนเนองจากในระบบทางเดนอาหารของมนษยยงลกลงไปยงมปรมาณอากาศทเบาบางหรอไมมอากาศเลย ดงนนสายพนธแบคทเรยแลกตกทสามารถเปนแบคทเรยโพรไบโอตกไดตองมคณลกษณะทสามารถเจรญไดทงสภาวะทมและไมมอากาศได ยงสามารถเจรญไดใกลเคยงกนในทงสองสภาวะ ยงเปนผลดตอการรอดชวตในระบบทางเดนอาหารของมนษย (ตารางท 2.2)
(5) การไมแกงแยงสารอาหารทจ�าเปนตอรางกายมนษย โดยการทดสอบความสามารถในการเจรญไดในอาหารเพาะเลยงทไมมวตามนบ 12 (cobalamin
free medium) ทงนเนองจากการดดซมวตามนเขาสรางกายมกเกดทล�าไสเลก และวตามนบ 12 เปนวตามนทละลายน�าชนดหนงทถกดดซมในบรเวณล�าไสเลก ซงแหลงทมาของวตามนบ 12 ในแหลงอาหารจากธรรมชาตนน พบวามเฉพาะในเนอสตวเทานน ดงนนเมอแบคทเรย SS2 สามารถเจรญไดในอาหารทไมมวตามนบ 12 ซงหมายถงแบคทเรยทดสอบน ไมตองอาศยวตามนบ 12 ในการเจรญจงนาจะเปน
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th34 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 35
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
จดจ�ามความทนทาน (oral tolerance) ยอมรบใหอยรวมกนโดยจลนทรยจะอาศยอาหารในการเจรญเตบโต และผลพลอยไดกคอท�าใหเจาบานอยางเราไดรบสงทเปนประโยชนรวมดวย เปนการอยรวมกนแบบพงพาอาศย โดยโพรไบโอตกสามารถท�าใหสภาพแวดลอมทอาศยอยมสภาพเปนกรดท�าใหเชอกอโรค ซงมกไมทนกรดนนไมสามารถเจรญเตบโตได นอกจากนโพรไบโอตกยงสามารถผลตเอนไซมทชวยยอยสารอาหารบางชนดและสามารถผลตวตามน สามารถผลตสารตานเชอแบคทเรยกอโรค เชน กรดอนทรย แบคเทอรโอซน ไฮโดรเจนเปอรออกไซด และสารชนดอน ๆ นอกจากนยงชวยปรบสมดลจลนทรยทมประโยชนใหสามารถควบคมจลนทรยกอโรคในระบบทางเดนอาหารไดซงอาจสงผลดตอสขภาพในดานอน ๆ เชน ชวยลดระดบโคเลสเตอรอลในเลอด ชวยกระตนหนาทของระบบภมคมกน ชวยปองกนการตดเชอ ลดการเกดโรคมะเรง (Ouwehand
et al., 1999; Zubillaga et al., 2001; Holzapfel and Schillinger, 2002; Grajek
et al., 2005) เพมคณคาทางอาหารโดยชวยใหระบบยอยอาหารท�างานไดด และชวยบงคบการเคลอนทภายในระบบทางเดนอาหาร (Vaughan et al., 1999) แตในทางกลบกน ถาเปนจลนทรยชนดทไมดหรอเปนเชอกอโรคระบบภมคมกนจะตอบสนองแบบตอตานโดยกลไกตาง ๆ เปนตนวา เหนยวน�าใหเซลลทเกยวของกบภมคมกนมาท�าลายหรอดกจบแลวขบออกจากรางกายหรออาจเหนยวน�าใหระบบภมคมกนสรางสารมาท�าลายเชอโรคซงถารนแรงอาจมการท�าลายเซลลของเราจนเกดภาวะการอกเสบรนแรงได ฉะนน คณสมบตการเกาะตดเซลลเยอบของโพรไบโอตกจงเปนคณสมบตทมความส�าคญทจะเปนตวขบเคลอนสงผลตอสขภาพของผบรโภค
และ specific growth rate นน แบคทเรย SS2 มอตราการเจรญทรวดเรวกวาแบคทเรยโพรไบโอตกสายพนธอางอง ทงนอตราการเจรญทรวดเรวกวาสามารถเชอมโยงกบการตอบสนองตอภาวะตาง ๆ ในการทดลองซงสามารถตอบสนองใหผลในระยะเวลาทรวดเรวกวาดวยเชนกน การทจลนทรยทจะน�ามาใชเปนโพรไบโอตกสามารถเจรญไดอยางรวดเรว สงผลใหสามารถขยายก�าลงการผลตขนาดใหญไดโดยงายและยงเปนการลดตนทนการผลตในระดบอตสาหกรรมอกดวย (ตารางท 2.2)
(9) ความสามารถในการเกาะตดและอาศยอยบรเวณล�าไสของสงมชวตของแบคทเรยโพรไบโอตก แบคทเรย SS2 สามารถเกาะตดและอาศยอยในล�าไสหนขาวได เมอทดสอบโดยการยอมสเรองแสง cFDA-SE ใหกบแบคทเรย SS2 และปอนใหหนขาวกน เมอเวลาผานไปจงน�าผนงล�าไสสวนตาง ๆ ของหนขาวมาตรวจสอบการเรองแสงดวยเครอง Flow cytometry พบวาแบคทเรยดงกลาวมการเกาะตดบรเวณล�าไสเลก ซงแสดงรปแบบการเรองแสงดงรปท 2.4 ข เมอเปรยบเทยบกบหนกลมควบคมทไมไดปอนแบคทเรยซงมรปแบบการเรองแสงแสดงดงรปท 2.4 กสอดคลองกบภาพการเรองแสงของแบคทเรยดงกลาวทสองดภายใตกลองจลทรรศนเรองแสง
ความสามารถในการเกาะตดผนงล�าไสของเจาบานเปนคณสมบตทมความส�าคญในการสงเสรมสขภาพของผบรโภค เพราะเปนการเรมตนของการอาศยในระบบทางเดนอาหารของสงมชวตและชวยปรบปรงระบบภมคมกนของเจาบานหรอผบรโภคได แบคทเรยทสามารถเกาะตดล�าไสผบรโภคได จะเปนตวขบเคลอนส�าคญใหรางกายผบรโภคเกดกลไกการตอบสนองของระบบภมคมกนของรางกาย โดยเฉพาะในล�าไสนนมเซลลทเกยวของกบระบบภมคมกนกวารอยละ 80 อยบรเวณน จงถอวาระบบทางเดนอาหารเปนแหลงทมบทบาทสงตอสขภาพของสงมชวต เมอแบคทเรยเขาไปในรางกายจะท�าใหระบบภมคมกนจดจ�าวาเปนจลนทรยชนดดหรอชนดทไมดและมการตอบสนองทแตกตางกน อยางเชน ถาเปนโพรไบโอตกซงเปนจลนทรยชนดดมประโยชน เมอผานเขามาในระบบทางเดนอาหาร และเกาะตดผวเยอบบรเวณล�าไส ระบบภมคมกนจะ
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th36 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 37
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
เอกสารอางอง
1. Duangjitcharoen Y, Kantachote D, Ongsakul M, Poosaran N, Chai-yasut C. Selection of probiotic lactic acid bacteria isolated from fermented plant beverages. Pak J Biol Sci. 2008; 11: 652-655.
2. Duangjitcharoen Y, Kantachote D, Ongsakul M, Poosaran N, Chai-yasut C. Potential use of probiotic Lactobacillus plantarum SS2 isolated from a fermented plant beverage: safety assessment and persistence in the murine gastrointestinal tract. World J Microbiol Biotechnol. 2009; 25: 315-321.
3. Dunne C, O’Mahony L, Murphy L, Thornton G, Morrissey D, O’Halloran S, Feeney M, Flynn S, Fitzgerald G, Daly C, Kiely B, O’Sullivan GC, Shanahan F, Collins JK. In vitro selection criteria for probiotic bacte-ria of human origin: correlation with in vivo findings. Am J Clin Nutr. 2001; 73: 386S-392S.
4. Grajek W, Olejnik A, Sip A. Probiotics prebiotics and antioxidants as functional foods. Acta Biochim Pol. 2005; 52: 665-671.
5. Holzapfel WH, Schillinger U. Introduction to pre and probiotics. Food Res Int. 2002; 35: 109-116.
6. Klein G, Pack A, Bonaparte C, Reuter G. Taxonomy and physiology of probiotic lactic acid bacteria. Int J Food Microbiol. 1998; 41: 103-125.
7. Lee YK, Nomoto K, Salminen S, Gorbach S. Handbook of probiotics. New York: John Wiley & Sons, Inc.; 1999.
8. Mogensen G, Salminen S, O’Brien J, Ouwehand A, Holzapfel W, Shortt C, Fonden R, Miller GD, Donohue D, Playne M, Crittenden R, Salvadori
BB, Zink R. Bulletin of the international dairy federation No377: In- ventory of Microorganisms with a documented history of use in food.
แบคทเรย L. plantarum SS2 ทแยกไดจากผลตภณฑหมกจากพชนนมคณสมบตบางประการทดกวาแบคทเรยอางอง เชน ภายใตเงอนไขและสภาวะการทดสอบเดยวกนนน แบคทเรยกรดแลกตกทคดเลอกได สามารถยบยงแบคทเรยกอโรคในระบบทางเดนอาหารไดดกวา รวมทงในการศกษาอตราการเจรญกพบวามอตราการเจรญทรวดเรวกวา โดยสรป แบคทเรย L. plantarum SS2 ทแยกไดจากผลตภณฑหมกจากพช สามารถผานเกณฑการประเมนโพรไบโอตกเบองตนในระดบหลอดทดลอง (in vitro) และสตวทดลองซงจากเกณฑตาง ๆ สามารถเลอกคดกรองคณสมบตตามความเหมาะสมกบเจาบานและการน�าไปใชงาน แตทงนในการกลาวอางเปนโพรไบโอตกทจะใชกบมนษยจะตองมการประเมนในมนษยในระดบตอไป เนองจากในประเทศไทยนน ผลตภณฑทจะใชค�าวาโพรไบโอตกไดตองมจลนทรยทผานเกณฑการประเมนคณสมบตโพรไบโอตกในสงมชวต (in vivo) ทงระดบสตวทดลองและมนษย เพอความปลอดภยตอผบรโภคหรอผทเปนเจาบานของโพรไบโอตกนน ๆ อกดวย
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th38 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 39
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
3.1 ความปลอดภยในการใชจลนทรยโพรไบโอตก
โพรไบโอตก คอ จลนทรยชนดด ชนดทมประโยชน ซงกอนทจะน�ามาใชจะตองมรายงานหรอการทดสอบวาเปนชนดและสายพนธทมความปลอดภยตอการน�ามาใชกบสงมชวต โดยเฉพาะเพอการบรโภค สายพนธของแบคทเรยทนยมน�ามาใชเปนแบคทเรยโพรไบโอตกมานาน อาทเชน แบคทเรยในตระกลไบฟโดแบคทเรยม และแบคทเรยในตระกลแลกโตบาซลลสเกอบทกชนด
แบคทเรยในตระกลไบฟโดแบคทเรยม ชนดทส�าคญทใชในปศสตวและคนซงไดรบการรบรองวามความปลอดภย ไดแก ไบฟโดแบคทเรยม อะนมอลส (B. animalis) ไบฟโดแบคทเรยม ไบฟดม (B. bifidum) และ ไบฟโดแบคทเรยม อนแฟนทส (B. infantis)
แบคทเรยในตระกล แลกโตบาซลลส ชนดทส�าคญทใชในปศสตวและคนซงไดรบการรบรองวามความปลอดภย ไดแก แลกโตบาซลลส อะซโดฟลส (L. acidophilus) แลกโตบาซลลส แกสเซอร (L. gasseri) แลกโตบาซลลส คาเซอ(L. casei) แลกโตบาซลลส พาราคาเซอ (L. paracasei) แลกโตบาซลลส แรมโนซส (L. rhamnosus) และ แลกโตบาซลลส แพลนทารม (L. plantarum)
บทท 3
การประเมนความปลอดภยของโพรไบโอตก
Safety Assessment of Probiotics
Brussels: International Dairy Federation; 2002.9. Morelli L. In vitro selection of probiotic lactobacilli: A critical appraisal. Curr Issues Intest Microbiol. 2000; 1: 59-67.10. Ouwehand AC, Kirjavainen PV, Shortt C, Salminen S. Probiotics: mecha- nisms and established effects. Int Dairy J. 1999; 9: 43-52.11. Saarela M, Mogensen G, Fonden R, Matto J, Mattila-Sandholm T. Pro- biotic bacteria: safety, functional and technological properties. J Bio- technol. 2000; 84: 197-215.12. Salminen S, Wright AV, Morelli L, Marteau P, Brassart D, De Vos WM,
Fonden R, Saxelin M, Collins K, Mogensen G, Birkeland S, Mattila-San- dholm T. Demonstration of safety of probiotics-a review. Int J Food Micro. 1998; 44: 93-106.13. Vasiljevic T, Shah NP. Probiotics from Metchnikoff to bioactives. Int Dairy J. 2008; 18: 714-728.14. Vaughan EE, Mollet B, De Vos, WM. Functionality of probiotics and
intestinal lactobacilli: light in the intestinal tract tunnel. Food Biot. 1999; 10: 505-510.15. Zubillaga M, Weil R, Postaire E, Goldman C, Caro R, Boccio J. Effect
of probiotics and functional foods and their use in different diseases. Nutr Res. 2001; 21: 569-579.
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th40 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 41
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
และกลมไบฟโดแบคทเรย รวมทงยสตบางชนดนนมประสทธผลดานสขภาพและมความปลอดภยสงตอการบรโภค และถงแมวาในการบรโภคโพรไบโอตกปรมาณสงเปนประจ�านนโพรไบโอตกกจะสามารถถกขบออกไปพรอมกบอจจาระไดโดยไมกอ
ใหเกดอนตราย เนองจาก โพรไบโอตกจะอาศยอยภายในระบบทางเดนอาหารของสง
มชวตได จะตองมพนทยดเกาะบนผวเยอบภายในระบบทางเดนอาหาร ซงถาโพรไบโอตก
มปรมาณมากเกนพนททจะสามารถยดเกาะไดกจะถกขบออกไปพรอมกบเศษอาหาร
หรออจจาระไดโดยไมกอใหเกดอนตราย แตอยางไรกด กควรเฝาระวงในเรองผลขางเคยง
ในมนษยทอาจเกดขนไดจากการใชโพรไบโอตก โดยเฉพาะในกลมเดกเลก กลมผสงอาย
กลมผปวยทมปญหาภมคมกนบกพรองหรอกลมผปวยทเปนโรคเกยวกบระบบภมคมกน
รางกายทตองไดรบยากดภมคมกนไว ซงมรายงานถงโอกาสการตดเชอแบคทเรย
แลกโตบาซลลสในกระแสเลอดได ในผปวยทไดรบยากดภมคมกน (Wright, 2005;
Salminen et al., 2004, 2006)
โพรไบโอตก ถกน�ามาใชในอาหารผลตภณฑเสรมอาหาร (dietary sup-
plement) และโภชนเภสชภณฑ (nutraceutical) ส�าหรบมนษยอยางแพรหลาย ซงในทางการคา กอนทจะกลาวอางวาเปนผลตภณฑโพรไบโอตกหรออาหารโพรไบโอตกไดนน จะตองศกษาคณสมบตความเปนโพรไบโอตกและประเมนความปลอดภยกอนจงจะสามารถน�ามาใชกบมนษยได ฉะนนความปลอดภยของโพรไบโอตกจงเปนเรองส�าคญอนดบตน ๆ ส�าหรบการประเมนความปลอดภยกอนน�ามาใชกบสงมชวตโดยเฉพาะการใชกบมนษยนน มหลกการประเมนความปลอดภยหลก ๆ 4 ประเดนทควรพจารณาดงน (Donohue et al., 1998; Salminen
et al., 1998; Wright, 2005)
(1) การศกษาการแสดงออกถงความสามารถในการอยรอดและอาศยอย เมอทดสอบในสภาวะเดยวกนกบระบบทางเดนอาหารและผวเยอบของระบบทางเดนอาหาร
(2) การศกษาเอกลกษณและคณลกษณะดงเดมของสายพนธจลนทรยนน ๆ
(3) การศกษาเภสชจลนศาสตรของสายพนธจลนทรย เชน ความสามารถในการอยรอด กจกรรมทเกดขนในระบบทางเดนอาหาร ปรมาณในการออกฤทธปรมาณทเหลอเกาะตดกบเยอบล�าไสกบปรมาณทถกขบออกมากบอจจาระปรมาณทเหมาะสมของแตละสายพนธทจะสงผลตอสขภาพ เปนตน
(4) การศกษาและตรวจตดตามปฏสมพนธระหวางสายพนธจลนทรยและผบรโภค
แบคทเรยกรดแลกตกในกลมแลกโตบาซลลส กลมไบฟโดแบคทเรยและ ยสต เปนจลนทรยทมรายงานถงความปลอดภยในการน�าไปใชในสงมชวตมาเปนเวลานาน (ดงตารางท 3.1) โดยเฉพาะในประเทศญปนและประเทศแถบยโรปซงถงแมวา มรายงานวาจลนทรยโพรไบโอตก อยางเชนแบคทเรยกลมแลกโตบาซลไล
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th42 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 43
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
รปท3.1 แสดงผลรวมการเปลยนแปลงน�าหนกอวยวะของสตวทดลองกลมควบคมและกลมทดลองทไดรบการปอนแบคทเรยโพรไบโอตก Lactobacillusplantarum SS2 เปนเวลา 14 วน (ดดแปลงจาก ไชยวฒน ไชยสต และคณะใน Duangjitcharoen Y, et al. 2009 เอกสารอางองหมายเลข 2)
ตวอยางการประเมนความปลอดภยของโพรไบโอตกแบคทเรย L. plantarum
SS2 (Duangjitcharoen et al., 2009) ทแยกไดจากน�าหมกชวภาพมะเฟองทผลตในภาคอสานตอนลางของประเทศไทย เพอคดเลอกสายพนธโพรไบโอตกทจะน�าไปใชกบผลตภณฑอาหารหมกทไดจากพช โดยศกษาผลของแบคทเรยสายพนธน โดยการปอนในหนขาวทความเขมขน 2 ระดบ คอ 1012 เซลลตอหน และ 109 เซลลตอหน โดยใหแบคทเรยเปนเวลา 14 วน และตรวจตดตามการเปลยนแปลงพฤตกรรมสตวทดลอง น�าหนกตว น�าหนกของตบและมาม และเพาะเชอจากตวอยางเลอดเพอประเมนวาโพรไบโอตกสามารถแพรเขาสกระแสเลอดหรอไม โดยเปรยบเทยบกบชดควบคม (control) ทไมไดรบการปอนแบคทเรย L. plantarum SS2 ซงหนกลม
ตารางท 3.1 ตวอยางชนดจลนทรยโพรไบโอตกทมรายงานความปลอดภยตอการใช (ดดแปลงจาก Salminen and von Wright, 1998 เอกสารอางองหมายเลข 7)
ชนดจลนทรย รายงานความปลอดภย
แบคทเรย Lactobacillus สวนใหญไมเปนเชอกอโรค แตมโอกาสพบเปนเชอฉวยโอกาสกอโรค ซงมกพบในผปวยโรคภมคมกนบกพรอง
แบคทเรย Lactococcus สวนใหญไมเปนเชอกอโรค
แบคทเรย Leuconostoc สวนใหญไมเปนเชอกอโรค แตมโอกาสพบในผปวยตดเชอ ซงมกพบในผปวยโรคภมคมกนบกพรอง
แบคทเรย Enterococcus บางสายพนธเปนเชอฉวยโอกาสกอโรคซงเปนสาเหตท�าใหเมดเลอดแดงแตกและดอตอยาปฏชวนะ
แบคทเรย Bifidobacterium สวนใหญไมเปนเชอกอโรค แตมโอกาสพบในผปวยตดเชอ ซงมกพบในผปวยโรคภมคมกนบกพรอง
ยสต Saccharomyces สวนใหญไมเปนเชอกอโรค แตมโอกาสพบในผปวยตดเชอ
ทถกปอนดวยแบคทเรยโพรไบโอตกนนยงคงมพฤตกรรมการกนอาหาร การดมน�า การขบถาย การนอนหลบ การอยรวมกน และการตอบสนองทปกต รวมทงยงคงมลกษณะทางสณฐานวทยา เชน ลกษณะขน สของเทา ทปกตเชนกน แตมน�าหนกตวโดยรวมต�ากวาในกลมควบคม ซงอาจเปนไปไดทโพรไบโอตกจะสามารถชวยควบคมน�าหนกได อาจเนองจากการชวยลดการดดซมกลโคสจากล�าไสหรอชวยเพมเมแทบอลซมของกลโคส เปนตน นอกจากนยงตรวจไมพบแบคทเรยจากการน�าเลอดมาเพาะเชอ และไมพบความแตกตางของน�าหนกของตบและมามระหวางหนกลมทดสอบกบกลมควบคม ดงนน โพรไบโอตกแบคทเรยสายพนธนจงมความปลอดภย ผลการศกษาแสดงดงรปท 3.1 และ 3.2
body
wei
ght g
ain
(g)
Time (days)
control 1012 lactobacili / mouse 109 lactobacili / mouse
u
10
0
20
30
1210 14
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th44 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 45
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
3.2 รปแบบและวธการศกษาความปลอดภยของโพรไบโอตก
3.2.1 การศกษาภายนอกกาย (ในหลอดทดลอง) และการศกษาในสตวทดลอง
ในการศกษาภายนอกกายนน โดยมากแลวจะศกษาคณสมบตเบองตนของโพรไบโอตก สวนการศกษาความปลอดภยและการประเมนความเสยงของการใชจลนทรยโดยประเมนในสตวทดลองเพอตอบค�าถามผลทจะเกดขนในมนษยนนยงมขอจ�ากด เนองจากมกจะมความแปรปรวนสงของผลการตอบสนองตอจลนทรยแตละชนด แตในบางเรองยงสามารถศกษาในสตวทดลองได เชน การเคลอนยายต�าแหนงของโพรไบโอตกในระบบทางเดนอาหาร ผลของโพรไบโอตกตอการยอยเยอบผวระบบทางเดนอาหาร ผลขางเคยงของโพรไบโอตกตอระบบภมคมกน ผลการตอบสนองตอปรมาณโพรไบโอตก ความเสยงในการบาดเจบของระบบทางเดนอาหารหรอมผลตอการกดภมคมกนจากการใชโพรไบโอตก การสงถายยนดอยาระหวางโพรไบโอตกกบจลนทรยชนดอนในระบบทางเดนอาหาร เปนตน
Sple
n we
ight i
ndex
or %
live
r weig
ht ra
ti
Spleen weight index Liver weight ratio
7
6
5
4
3
2
1
0
รปท3.2 การเปลยนแปลงน�าหนกมาม (spleen weight index) และตบ (liver
weight ratio) ของสตวทดลองกลมควบคมและกลมทดสอบทปอนแบคทเรยโพรไบโอตก Lactobacillus plantarum SS2 (ดดแปลงจาก ไชยวฒน ไชยสต และคณะ ใน Duangjitcharoen Y, et al. 2009 เอกสารอางองหมายเลข 2)
Control1012Lactobacilli / mouse109 Lactobacili/ mouse
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th46 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 47
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
3.2.2 การศกษาในมนษย
การประเมนความปลอดภยของโพรไบโอตกตอมนษย รวมทงผลขางเคยงทอาจเกดขนจากการใชโพรไบโอตกสามารถศกษาไดทงในอาสาสมครสขภาพด และผปวยทางคลนก ซงโดยมากจะประเมนผลขางเคยงของกลมทไดรบโพรไบโอตกเปรยบเทยบกบกลมทไดรบสารเลยนแบบ (placebo) เชน การประเมนผลวาการใชโพรไบโอตกนนสงผลตอการเกดภาวะผดปกตของระบบทางเดนอาหารหรอไม การศกษาความปลอดภยของโพรไบโอตกทเกยวของกบปจจยทางชวภาพอน ๆการประเมนความปลอดภยของผลตภณฑและผลขางเคยงของโพรไบโอตก เชน การประเมนผลขางเคยงระหวางการศกษาในมนษย การเฝาระวงระบาดวทยาของอบตการณทไมพงประสงคในผบรโภคโพรไบโอตกหลงออกจ�าหนาย การทดสอบสารพษและความเปนพษในกรณทเลอกใชชนดหรอสายพนธโพรไบโอตกทมรายงานการสรางสารพษตอสตวเลยงลกดวยนม
ในการน�าจลนทรยโดยเฉพาะโพรไบโอตกสายพนธใหมมาใชกบมนษย จะตองมการประเมนความปลอดภย ความเสยง และผลขางเคยง เมอน�ามาใชจรงในมนษยและแมวาจลนทรยโพรไบโอตกชนดนนจะมรายงานวาปลอดภย แตควรจะตองประเมนในเรองตาง ๆ แสดงดงรปท 3.3 และตวอยางการประเมนความปลอดภยของโพรไบโอตกและผลการศกษา แสดงดงตารางท 3.2
รปท 3.3 แนวทางการประเมนความปลอดภยของโพรไบโอตก (ดดแปลงจาก Salminen S, et al. 1998 เอกสารอางองหมายเลข 7 และ Saarela M, et al.
2000 เอกสารอางองหมายเลข 4)
ประเมนลกษณะทวไป
ประเมนความปลอดภยความเสถยร
ประเมนหนาทและประสทธผลตอสขภาพ
ประเมนผลจากประสบการณการใช
การตรวจตดตามหรอเฝาระวง
และ/หรอ
และ/หรอ
และ/หรอ
แหลงทมา/ ก�าหนดนยาม / ทราบลกษณะของสายพนธจลนทรย
เปนจนส ชนด และ สายพนธทมความปลอดภย
กจกรรมและการรอดชวตในผลตภณฑ ความสามารถในการเกาะตด และการกอโรค
ทนตอสภาวะตาง ๆ เชน คาพเอชต�า ของเหลวในกระเพาะอาหาร เกลอน�าด และของเหลวจากตบออน ความสามารถในการอยรอดและอาศยในระบบทางเดนอาหารของสงมชวตทเปนผถกอาศย
ความสามารถในการกระตนหรอกดการตอบสนองของระบบภมคมกน (ทดสอบในหลอดทดลอง ทดลองในสตวทดลอง การทดสอบทางคลนกโดยใชผปวยหรออาสาสมคร)
ความสามารถในการเกาะตดเยอบผวของระบบทางเดนอาหารและเนอเยอ และความรนแรงในการกอโรค
ความสามารถในการสงเสรมแบคทเรยชนดทเปนประโยชนและควบคมแบคทเรยชนดทเปนอนตราย
ตรวจตดตามผทใชโพรไบโอตกตอเนองเปนเวลานาน ทงในผปวยและผทมสขภาพด
ความสามารถในการตานจลชพและเชอกอโรค
เชอถอไดตามการกลาวอางทางสขภาพหรอไม
เปาหมายของการน�าไปใช มประโยชนหรอความเสยงหรอไม
มผลขางเคยงตอสขภาพของอาสาสมครหรอผปวยหรอไม
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th48 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 49
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
ตารางท3.2 ตวอยางการศกษาการประเมนความปลอดภยและผลการประเมนของโพรไบโอตก (ดดแปลงจาก Lee YK, et al. 1999 เอกสารอางองหมายเลข 3)
ชนดการประเมน ผลการประเมนทพงประสงค
การศกษาภายนอกกาย(invitro)
การรกรานของโพรไบโอตก สามารถเกาะตดแตไมรกรานและสามารถปองกนการรกรานของเชอกอโรคได โดยการแยงพนทในการยดเกาะ
การยอยสลายเยอบผวทางเดนอาหาร ตรวจไมพบ
ฤทธตานจลนทรยกอโรค สามารถยบยงการเจรญของจลนทรยกอโรคได
การศกษาในสตว(animalstudy)
ผลตอการพฒนาของเนองอกทถกเหนยวน�าโดยใชสารกอมะเรง
ท�าใหเนองอกพฒนาชาลง
ผลตอตบทถกเหนยวน�าใหเกดการท�าลายดวยแอลกอฮอล
ปองกนหรอบรรเทาการถกท�าลายของตบ
การศกษาทางคลนกในมนษย
การศกษาผลทางคลนก ปองกนและบ�าบดโรค หรอไมท�าใหเกดผลขางเคยงหรอผลทเปนอนตราย
การตงรกรากในทารกทคลอดกอนก�าหนด ในทารก และในเดก
พบการตงรกรากและมโอกาสเกดผลขางเคยงไดนอย
การศกษาทางดานระบาดวทยาและการเฝาระวงเมอผลตภณฑออกจ�าหนายในทองตลาด
การตดเชอทสมพนธกบการไดรบโพรไบโอตก
ตองไมพบการตดเชอทสมพนธกบโพรไบโอตกในประชากรปกตหรอผทมภมคมกนบกพรอง
3.3 ผลขางเคยงหรอโอกาสทอาจสงผลตอความปลอดภย ในการใชโพรไบโอตก
ผลขางเคยงทอาจมโอกาสเกดขนไดในการใชจลนทรยโพรไบโอตก สวนใหญมกพบในผปวยทมปญหาของระบบภมคมกนรางกายทอาจเกดจากโรคประจ�าตว หรอความบกพรองจากการรบประทานยากดภมคมกน เปนตน โดยผลขางเคยงทอาจเกดขนไดม 4 ลกษณะดงน (Salminen et al., 1998; Von Wright, 2005)
3.3.1 การตดเชอทางระบบทวไป (systemic infection)
โพรไบโอตกในกลมแบคทเรยกรดแลกตก เชน แลกโตบาซลไล ไบฟโดแบคทเรยนน โดยสวนมากไมพบเปนเชอกอโรคและไมท�าใหตดเชอทางระบบทวไปและทางกระแสเลอด แตมโอกาสเสยงทจะพบแบคทเรยกลมดงกลาวเปนแบคทเรยฉวยโอกาสซงพบเปนสวนนอย โดยจะพบในผทมภาวะภมคมกนบกพรอง ผทไดรบยากดภมคมกน เดกทารกซงมระบบปองกนของระบบทางเดนอาหารทยงไมสมบรณ ผปวยอาการหนกทนอนรกษาตวในโรงพยาบาลเปนตน ส�าหรบแบคทเรย แลกโตบาซลไล นน L. rhamnosus เปนชนดทควรเฝาระวงการตดเชอมากทสดเมอเปรยบเทยบกบแลกโตบาซลไล ชนดอน ๆ อาจเนองจากแบคทเรยชนดนพบมากในระบบทางเดนอาหารของมนษย
3.3.2 การเสอมลงทางเมแทบอลซม (deleterious metabolic activity)
เมอแบคทเรยโพรไบโอตกอาศยอยภายในระบบทางเดนอาหารเปนจ�านวนมากอาจเกดผลขางเคยงจากการยอยสลายเกลอน�าด (bile salt deconjugated activity) ทสงเกนปกตได นอกจากนยงมรายงานถงความเสยงทอาจเกดจากแบคทเรยบางสายพนธของชนดแบคเทอรอยเดส (bacteroides) และแลกโตบาซลไลบางชนดทสามารถสลายเยอบผวล�าไสหรอไกลโคโปรตน (glycoprotein) ได ดงนน อาจเกดผลขางเคยงจากการยอยสลายเมอกเหลานสงเกนปกต ซงอาจสงผลตอปราการปองกนของ
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th50 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 51
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
เยอบล�าไสได ซงการประเมนการสลายเยอบผว ล�าไสนนนบวาเปนอกหนงตวชวดของการประเมนความเปนพษ (toxicity) ของโพรไบตกตอล�าไสดวย
3.3.3 การกระตนภมคมกนสงเกนในผทมปญหาภมคมกนไวเกน (excessive immune stimulation in susceptible individual)
ในสวนประกอบของเซลลแบคทเรย เชน เพปทโดไกลแคน (peptidoglycan) ในสวนผนงเซลล เยอหมเซลล หรอสวนทเปนลโปโพลแซคคาไรด (lipopolysaccharide;
LPS) โปรตน (protein) ของเซลลลวนแตมรายงาน ถงผลการเหนยวน�าใหเกดการตอบสนองของระบบภมคมกนของผบรโภคหรอเจาบาน ดงนน ในผทมภาวะภมคมกนไวเกดตอสงเราเหลาน อาจเกดผลขางเคยงท�าใหมอาการไข อาการอกเสบรนแรง อาการบาดเจบทตบ หวใจ หลอดเลอด หรออาการจากโรคแพภมตวเอง (autoimmune diseases)
3.3.4 การสงถายยนหรอสารพนธกรรม (gene transfer)
การสงถายผานยนในการดอตอสารหรอยาปฏชวนะการดอยาหรอสารปฏชวนะของแบคทเรยทวไปและแบคทเรยโพรไบโอตก สมพนธกบการสงถายผานทางสารพนธกรรม เชน โครโมโซม (chromosome) ทรานสโพซอน (transposon)
ซงมขนาดเลกกวาโครโมโซมมาก และยนซงเปนทตงของต�าแหนงพลาสมด (plasmid
located gene) ทแสดงออกถงการดอตอยาปฏชวนะ การดอยาของแบคทเรยเกดขนจากการเปลยนแปลงทางพนธกรรม (mutation) ของแบคทเรยโดยการเปลยนแปลงนอาจเกดขนทสวนของสารพนธกรรมหลกของเชอทเรยกวาโครโมโซมสวนของโครโมโซมมขนาดใหญประกอบดวยยน (gene) ทจะแสดงออกเปนลกษณะตาง ๆ ของโพรไบโอตกรวมทงการดอยา ยนทควบคมการดอยาทอยบนพลาสมดและทรานสโพซอนของแบคทเรยชนดหนงสามารถถายทอดไปยงแบคทเรยชนดอน ๆ ไดงายท�าใหเกดการแพรกระจาย การดอยาจากเชอหนงไปสอกเชอหนงไดรวดเรว ดงนน แบคทเรยทสามารถสงถายสารพนธกรรมของการ
ดอยาไดนน ไมควรน�ามาใชในอาหารมนษย เนองจากยนดอยาดงกลาวอาจสามารถสงถายสแบคทเรยหรอจลนทรยสายพนธอน ชนดอน หรอแมกระทงกลมอนทเปนแบคทเรยชนดกอโรคได โดยเฉพาะแบคทเรยทเปนสาเหตของโรคทองรวง อาหารเปนพษ เปนตน ซงการสงถายยนดอยาของโพรไบโอตกน อาจสงผลขางเคยงรนแรงเมอน�าไปใชในผทตองใชยาปฏชวนะ
ทงนการประเมนประสทธผลและความปลอดภยของการผลตโพรไบโอตกอาหารโพรไบโอตก หรอผลตภณฑโพรไบโอตกเพอการคา จะตองอางองตาม กฎเกณฑสากลในการใชจลนทรย และ/หรอเกณฑอางองของประเทศนน ๆ ซงการใชประโยชนจากจลนทรยนน ถาใชอยางถกตองกจะเกดประโยชนสงสด ถาใชไมถกตองกอาจเกดอนตรายรายแรงได ดงนนในการทจะน�าโพรไบโอตกมาใชในรปแบบใด ควรมความรความเขาใจเกยวกบจลนทรยและผลตภณฑโพรไบโอตกเปนอยางด เพอความปลอดภยและไดรบประโยชนในการสงเสรมสขภาพสงสด
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th52 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 53
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
เอกสารอางอง
1. Donohue DC, Salminen S, Marteau, P. Safety of probiotic bacteria. In: Salminen S, Von Wright A, editor. Lactic acid bacteria: Microbiology and functional aspects. New York: Marcel Dekker, Inc.; 1998. p.369-383.
2. Duangjitcharoen Y, Kantachote D, Ongsakul M, Poosaran N, Chaiyasut C. Potential use of probiotic Lactobacillus plantarum SS2 isolated from a fermented plant beverage: safety assessment and persistence in the murine gastrointestinal tract. World J Microbiol Biotechnol. 2009; 25: 315-321.
3. Lee YK, Nomoto K, Salminen S, Gorbach S. Handbook of probiotics. New York: John Wiley & Sons, Inc.; 1999.
4. Saarela M, Mogensen G, Fonden R, Matto J, Mattila-Sandholm T. Pro-biotic bacteria: safety, functional and technological properties. J Bio-technol. 2000; 84: 197-215.
5. Salminen MK, Rautelin H, Tynkkynen S, Poussa T, Saxelin M, Valtonen V, Jarvinen A. Lactobacillus bacteremia, clinical significance, and
patient outcome, with special focus on probiotic L. rhamnosus GG. Clin Infect Dis. 2004; 38: 62-69.
6. Salminen MK, Rautelin H, Tynkkynen S, Poussa T, Saxelin M, Valtonen V, Jarvinen A. Lactobacillus bacteremia, species identification, and antimicrobial susceptibility of 85 blood isolates. Clin Infect Dis. 2006; 42: 35-44.
7. Salminen S, von Wright A. Current probiotics- safety assured Microb Ecol Health Dis. 1998; 10: 68-77.
8. Salminen S, von Wright A, Morelli L, Marteau P, Brassart D, de Vos WM, Fonden R, Saxelin M, Collins K, Mogensen G, Birkeland S, Mattila-Sandholm T. Demonstration of safety of probiotics-a review. Int J Food Micro. 1998; 44: 93-106.
9. Von Wright A. Regulating the safety of probiotics - the European approach. Curr Pharm Design. 2005; 11: 17-23.
บทท 4
ผลของโพรไบโอตกตอสขภาพ
Effects of Probiotics on Health
4.1 บทบาทของโพรไบโอตกในการดแลสขภาพเชงปองกน
บทบาทหลกของโพรไบโอตกตอสขภาพไมไดเปนการรกษาแตเนนแนวทางการปองกน โดยปองกนปญหาสขภาพตาง ๆ ทอาจเกดขนไดโดยการชวยรกษาสมดลของระบบทางเดนอาหาร โดยปกตคนสวนใหญมกจะใหความส�าคญเพยงวา ถาเราเพยงแตรบประทานอาหารทดกจะสงผลโดยตรงถงการมสขภาพทด เพราะเชอวา“การรบประทานอาหารทดกจะทำาใหมสขภาพทด” (You are what you eat) แตแทจรงแลวนน “สขภาพจะดไดไมใชเพยงเพราะแคเรารบประทานอาหารด ๆ เทานน” (We aren’t only what we eat) ในความเปนจรงแลวนน ความส�าคญของอาหารทเรารบประทานเขาไปขนอยกบระบบยอยอาหารของเราวาท�างานไดดเพยงใด ซงอาหารนนจะตองถกยอยและรางกายตองสามารถดดซมสารอาหารทถกยอยนนไปใชประโยชนไดจรงตลอดจนของเสยทเหลอจากการดดซมไปใชกจะถกรวบรวมและถกขบถายออกไป
ดวยเหตผลน ระบบทางเดนอาหารซงกคอตงแตปากทรบประทานอาหาร กระเพาะอาหารส�าหรบยอยสารอาหาร ล�าไสส�าหรบดดซมสารอาหาร น�า วตามน และเกลอแรจากกากอาหารเขาสรางกาย ท�าใหกากอาหารรวมตวกลายเปนกอนอจจาระระบบการกกเกบอจจาระ ระบบการควบคมความตองการในการถายอจจาระ และระบบการหมกยอยกากอาหารชนดทรางกายไมสามารถยอยไดโดยจลนทรยทอยในล�าไส จงเปนยทธศาสตรสขภาพทส�าคญ เปนสวนเชอมโยงกบสขภาพรางกายสวนอน ๆ ถาหากปจจยใดกตามทสงเสรมการท�างานของระบบทางเดนอาหารใหด�าเนนไปจนสนสดถงการขบถายอยางสมบรณ เปนการท�าความสะอาดล�าไสใหญ
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th54 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 55
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
ปจจยนนกสงเสรมใหรางกายมสขภาพทด ซงโพรไบโอตกกเปนปจจยหนงทส�าคญทชวยระบบการยอย และสงเสรมการท�างานของระบบขบถาย จงเปนเหตผลวาท�าไมโพรไบโอตกถงชวยสงเสรมสขภาพของเจาบานได
จลนทรยโพรไบโอตกอาศยรวมกบสงมชวตซงเรยกวาผบรโภคหรอเจาบาน(host) แบบพงพาอาศย (symbiosis) โดยอนทจรงแลว โพรไบโอตกไมไดใหประโยชนตอผบรโภคโดยตรง ซงประโยชนทไดกบผบรโภคนนถอวาเปนผลพลอยได ซงแตเดมนนรางกายของสงมชวตทงมนษยและสตวมความซบซอน มความตองการสารอาหารอน ๆ ทไมสามารถสรางไดดวยตวเอง แตเชอจลนทรยเปนสงมชวตทไมซบซอนสามารถใชอาหารไดจากสงมชวตทอาศยอย โดยจลนทรยเหลานจะยอยสลายสารอาหารในรางกาย สงมชวตเพอใชในการเจรญและสงมชวตทเปนเจาบานกจะไดประโยชนทเกดจากการยอยสารอาหารของจลนทรยนเอง ท�าใหไดสารอาหารทเปนประโยชน และใหพลงงานแกสงมชวตทจลนทรยนน ๆ อาศยอย เปนการอาศยผลประโยชนซงกนและกน โดยเรมตนจากจลนทรยทอาศยอยในระบบทางเดนอาหารซงสวนใหญกคอ แบคทเรย โดยจะอาศยอาหารทเจาบานรบประทานเขาไป แลวเอนไซมภายในปากจะยอยอาหารเปนอนดบแรก และถกสงตอไปยอยดวยกรดในกระเพาะอาหาร และในทสดจะถกยอยตอดวยเอนไซมจากตบออนไดเปนอนภาคขนาดเลก และตอจากนนแบคทเรยในล�าไสจะสรางน�ายอยออกมายอยสารอาหารอนภาคเลกตอจนถงระดบทแบคทเรยสามารถใชเปนสารอาหารเพอการเจรญเตบโตของแบคทเรยเอง ซงแททจรงแลวนน แบคทเรยไมไดยอยสารอาหารใหกบเราโดยตรง แตทงน เนองจากแบคทเรยมวงจรชวตสน ตายเรว จงท�าใหน�ายอยและสารส�าคญทเปนประโยชนอน ๆ ทแบคทเรยโพรไบโอตกผลตออกมา และแมกระทงเศษของเซลลแบคทเรยโพรไบโอตกทตายแลวทหลงเหลออยเปนประโยชนตอเจาบาน (แสดงดงรปท 4.1) ล�าไสเรากสามารถดดซมสารอาหารทไดจากการยอยของแบคทเรยไปใชประโยชนตอไดเชนกน จงเรยกไดวาเปนการอยอาศยแบบพงพากนนนเอง ดงนน ความสมดลของจลนทรยในระบบทางเดนอาหารจะท�าใหเกดการพฒนาในล�าไสและสงผลตอสขภาพของเจาบาน ท�าใหสงมชวตซง
เปนผบรโภคของโพรไบโอตกมความสามารถในการตานทานโรค โดยเฉพาะโรคทเกยวกบระบบทางเดนอาหาร (Isolauri et al., 2001; Suskovic et al., 2001)
รปท4.1 บทบาทของจลนทรยโพรไบโอตกทสงผลตอผบรโภคหรอเจาบาน
ผบรโภคเปนผถกอาศยหรอเรยกวา เจาบาน ไดรบโพรไบโอตก
โพรไบโอตกแทรกตวอยตามรองวลไลของล�าไส ผลตสารทม
ประโยชนตอเจาบาน เชน กรดอะมโน กรดอนทรย วตามน สารตานอนมลอสระ เปนตน
โพรไบโอตกทเกาะตดผนงล�าไสไดจะเจรญเตบโตหรอเกาะตด
กบผนงล�าไสทกสวน
โพรไบโอตกยอยสลายกากอาหารเพอน�าไปใชในการเจรญเตบโต
โพรไบโอตกแยงพนทไมใหเชอกอโรคเกาะตดได
สารอาหารทเปนประโยชนทไดจาก
การยอยโดยโพรไบโอตก
โพรไบโอตกผานกระเพาะอาหาร
แบคทเรยทเกาะไมไดจะถกขบถายออกไป
เซลลตายหรอสวนประกอบของโพรไบโอตกเหนยวน�า
ใหเกดการท�างานของระบบภมคมกน
ดงดดแมคโครฟาจ ซงเปนเซลลทท�าหนาทท�าลายเชอโรค หรอสงแปลกปลอม เปนการกระตน
ภมคมกนเฉพาะแหงไดดขน
โพรไบโอตกเหนยวน�าใหเกดการท�างานของระบบภมคมกน หรอสรางสารทเกยวของกบ
การก�าจดเชอโรคได
โพรไบโอตกสรางกรดแลกตก และ/หรอสารอนๆ ยบยงหรอท�าลาย
เชอกอโรค
ประโยชนหรอผลพลอยไดทเจาบานจะไดรบเมอมโพรไบโอตกในระบบทางเดนอาหาร
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th56 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 57
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
4.2 โพรไบโอตกกบระบบทางเดนอาหาร
มนษยและสตวถอวาเปนแหลงทอยอาศยขนาดใหญส�าหรบจลนทรย ซงแหลงชมชนขนาดใหญทเปนแหลงรวมของจลนทรยในรางกายคนเรากคอ บรเวณล�าไส เนองจากล�าไสของเรามพนทขนาดใหญมาก จงถอไดวาล�าไสซงเปนสวนหนงของระบบทางเดนอาหารนน เปนพนทสวนใหญของรางกายทจะสมผสกบจลนทรยเปนบรเวณทเปนระบบภมคมกนประมาณรอยละ 40 ของรางกาย และเปนปราการดานส�าคญทจะปกปองรางกายและตอบสนองตอจลนทรยชนดทเปนอนตราย ซงสงผลตอสขภาพรางกายสวนอน ๆ อกดวย โดยปกตล�าไสของทารกเมออยในครรภมารดาจะปลอดเชอจลนทรย แตพอแรกเกดทารกจะไดรบจลนทรยครงแรกตอนคลอดผานชองคลอดของมารดา และตอมาไดรบโดยตรงจากน�านมของมารดา สงผลใหจลนทรยชนดตาง ๆ เชน แบคทเรยโคลฟอรม (coliform) แบคทเรยกลมเอนเทอโรแบคเตอร (enterobacter) แบคทเรยกลมแลกโตบาซลไล (lactobacilli) เปนตน เขาไปยดพนทและอาศยอยภายในล�าไสของทารกโดยปรยาย และยงมโอกาสทจะไดสมผสและรบจลนทรยเขาสรางกายไดตลอดเวลา ไมวาจะเปนจากการกนอาหาร การหายใจ การสมผสกบสงแวดลอมทมจลนทรยนนอย (Heyman et al., 2000) เฉพาะในล�าไสของมนษยอาจมแบคทเรย
ถงประมาณ 10 ลานเซลล และมมากกวา 400 สปชส และมกเปนชนดไมชอบอากาศถงรอยละ 99.9 โดยมประมาณ 1011-1012 cfu/กรม (Simon and Gorbach,
1986) อยรวมกน เรยกวา ไมโครไบโอตา (microbiota) หรอ จลนทรยประจ�าถน (normalflora) ซง Bacteroides, Bifidobacteria, Eubacteria, Clostridium และ
Enterobacteriaceae คอ แบคทเรยทพบไดอยางเดนชดอาศยรวมกบเราซงถอเปนเจาบาน (Simon and Gorbach, 1986; Lee et al., 1999; Suskovic et al., 2001) ชนดและปรมาณแบคทเรยทพบภายในระบบทางเดนอาหารแสดงไดดงรปท 4.2
แหลงชมชนของจลนทรย (microbial colonization) ทเรยกวาไมโครไบโอตาภายในล�าไสของสงมชวตมความแตกตางกน ทงนขนอยกบปจจยตาง ๆ เชน วยสขภาพ วถชวต รปแบบการบรโภค เปนตน อยางเชนทารกเมอแรกคลอดจะพบจลนทรยชนดด คอ แลกโตบาซลลส จ�านวนมาก ซงตอมาจะลดลงเมอทารกมอายเพมขน ทารกทดมนมแมในชวง 7 วนแรก จะพบแบคทเรยชนดด คอ ไบฟโดแบคทเรยมภายในล�าไสสง โดยเฉพาะในทารกทดมนมมารดา จะพบแบคทเรยชนดนสงมาก แตส�าหรบทารกทคลอดกอนก�าหนด ทารกทไมไดดมนมมารดา และทารกทคลอดโดยวธผาตด จะพบแบคทเรยกลมฉวยโอกาส เชน แบคเทอรอยเดส และ เอนเทอโรแบคทเรยในปรมาณสงกวา และเมอทารกหยานมจนกระทงถงวยเจรญเตบโตกจะมแบคทเรยชนดอน ๆ รวมทงชนดทไมดหรอเชอโรคเพมมากขน เชน แบคทเรย คลอสตรเดยม แบคทเรย เอนเทอโรแบคเตอร ทกอโรคได เปนตน (Suskovic et
al., 2001)
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th58 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 59
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
รปท4.2ชนดและปรมาณของจลนทรยทพบภายในระบบทางเดนอาหาร (กระเพาะอาหาร ล�าไสเลก ล�าไสใหญ) (ดดแปลงจาก Ishibashi N., et al. 1997 เอกสารอางองหมายเลข 22 และ Isolauri E., et al. 2004 เอกสารอางองหมายเลข 25)
ลำาไสใหญ 1010 -1011cfu/g จลนทรย BacteroidesBacillusBifidobacteriumClostridiumEnterococcusStreptococcusEubacteriumFusobacterium
ลำาไสเลกสวนดโอดนม 103 -104 cfu/g จลนทรย Bacteroides Lactobacillus Streptococcus ยสต Candida albicans
ลำาไสเลกสวนเจจนม 105 -107 cfu/gจลนทรย BacteroidesLactobacillus StreptococcusยสตCandida albicans
ลำาไสเลกสวนไอเลยม 107 -108 cfu/gจลนทรย BacteroidesClostridiumEnterobacteraceaeEnterococcusLactobacillusVeillonella
กระเพาะอาหาร 104 cfu/gจลนทรย Helicobacter pylori Lactobacillus Streptococcus ยสต Candida albicans
จลนทรย อาหารทบรโภค และการท�างานของระบบทางเดนอาหารมความสมพนธตอกนเปนระบบทจะสงผลตอสขภาพของเจาบาน ซงถาสามารถควบคมใหระบบทางเดนอาหารของเรามปรมาณจลนทรยชนดทเปนประโยชนหรอโพรไบโอตก ใหมากกวาหรอสมดลกบจลนทรยชนดทเปนโทษได ควบคกบการบรโภคอาหารทเปนประโยชนตอรางกายอยางเชน อาหารประเภทใยอาหารสงซงไดจาก ผก ผลไม ธญพช กจะสามารถควบคมปญหาสขภาพและการเกดความเสอมของระบบทางเดนอาหารตลอดจนระบบอน ๆ ของรางกายได ซงจลนทรยบางชนดสามารถหมกยอยเปบไทดและหมกยอยอาหารประเภทโปรตนโดยการเกดปฏกรยาการสลายโปรตนแลวไดสารทท�าใหเกดกลนเหมนเนา เรยกวา ปฏกรยาพวตรแฟคชน (putrefaction) โดยจลนทรยบางชนดจะท�าใหเกดสารพษตาง ๆ ขน เชน แอมโมเนย (ammonia) เอมน (amine) ฟนอล (phenol) อนโดล (indole)
(Guarner and Malagelada, 2003; Salminen et al., 1998) พาราครซอล (p-cresol) และ สแกโทล (skatole) (Yokoyama and Carlson, 1979) แสดงดงรปท 4.3 ซงสารตาง ๆ เหลานอาจถกขบออกไปกบอจจาระหรอถกสะสมอยภายในล�าไสใหญ สารทงหมดดงกลาวน เมอถกสะสมจะเปนตวการท�าใหเกดกลนของอจจาระ และสามารถกอใหเกดมะเรงและ/หรอเปนพษตอรางกายไดหากอจจาระยงมกลนแรงมากเทาไรยงแสดงถงการเกดการหมกยอยโปรตนจากเนอสตวโดยจลนทรย และเกดสารพลอยไดดงกลาวมากเทานน
สารตาง ๆ ทเกดจากการยอยโปรตนดงกลาว ไมไดเกดขนจากการยอยโดยเอนไซมในระบบทางเดนอาหารของมนษยตามปกต แตเกดจากกระบวนการหมกยอยโดยจลนทรยแตละชนดทอาศยอยในระบบทางเดนอาหาร ซงสารเหลานมกเปนตนเหตท�าใหเกดกลนเหมน ทงทปนมากบอจจาระหรอออกมาทางลมหายใจ ลมปาก (กลนปาก) และทางผวหนง (กลนตว) สะทอนถงบคลกภาพภายนอกของคนเราไดดวย นอกจากอาหารโปรตน ไขมนแลว อาหารประเภทคารโบไฮเดรตบางชนดทรางกายไมสามารถยอยได และไมมจลนทรยชนดทเปนประโยชนในล�าไสมาชวยยอย กสามารถท�าใหเกดกลนไดเชนกน ยงบรโภคอาหาร
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th60 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 61
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
ประเภทเนอสตวมากขน สารเหลาน จะถกผลตมากขนและจะลดลงเมอบรโภคเสนใยหรอใยอาหารมากขน กลนของอจจาระจะเปนเสมอนดชนชวยชบงการเกดสารเหลานขนภายในล�าไสใหญของมนษย ยงถาเปนจลนทรยชนดทกอใหเกดโทษตอรางกายกจะสามารถยอยสารอาหารแลวกอใหเกดสารทเปนพษตอรางกายได ดงนนการทจะเกดสารใดในระบบทางเดนอาหารของเราเพอทรางกายจะดดซมไปใชประโยชนตอแลวเกดผลดตอสขภาพหรอไมนน ขนอยกบชนดและปรมาณจลนทรยทอาศยอยในระบบทางเดนอาหารของมนษยนนเอง
รปท4.3แสดงการหมกยอย (fermentation) สารอาหารประเภทตาง ๆ แลว ไดสารทท�าใหเกดกลนเหมนและอาจเปนสารพษ (ดดแปลงจาก Mackie RI, et al.
1998 เอกสารอางองหมายเลข 36)
อาหารถกหมกยอยโดยเอนไซมจากจลนทรยในระบบทางเดนอาหารและเอนไซมในระบบทางเดนอาหาร
สารททำาใหเกดกลนเหมน รนแรงและอาจเปนพษตอรางกายได
เซลลจลนทรย แกสมเทน แกสคารบอนไดออกไซด นำา
จลนทรย*** ในระบบทางเดนอาหารจะยอยเปนพลงงานเพอสรางเปนเซลลจลนทรย (cell mass)
จลนทรย*** เปนตวกลางส�าคญวาจะยอยสารทท�าใหเกดกลนเหมนและอาจเปนพษ ตอรางกายทเกดจากการยอยอาหารนนหรอไม ขนอยกบชนดจลนทรย วาเปนชนดทเปนประโยชนตอเจาบานหรอไม
ประเภท
ไขมน
กรดไขมน อนโดลและฟนอลแอมโมเนยและเอมน
ประเภท
โปรตน
ประเภท
คารโบไฮเดรต
สารทมซลเฟอรเปนองคประกอบ
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th62 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 63
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
จลนทรย เปนตวขบเคลอนส�าคญใหรางกายเราเกดกลไกการตอบสนองของระบบภมคมกนรางกาย โดยเฉพาะในล�าไสนนมเซลลทเกยวของกบระบบภมคมกนกวารอยละ 80 อยบรเวณน จงถอวาระบบทางเดนอาหารเปนแหลงทมบทบาทสงตอสขภาพของสงมชวต เมอจลนทรยเขาไปในรางกายจะท�าใหระบบภมคมกนจดจ�าวาเปนจลนทรยชนดดหรอชนดทไมด และมการตอบสนองแตกตางกน เชน ถาเปนโพรไบโอตก เมอผานเขามาในระบบทางเดนอาหาร และเกาะตดผวเยอบบรเวณล�าไส ระบบภมคมกนจะจดจ�าและมความตานทาน (oral tolerance) ยอมรบใหอยรวมกนโดยจลนทรยจะอาศยอาหารในการเจรญเตบโต ซงจะท�าใหผบรโภคไดรบสงทเปนประโยชนรวมดวย โดยโพรไบโอตกสามารถท�าใหสภาพแวดลอมทอาศยอยมสภาพเปนกรด ท�าใหเชอกอโรคซงมกไมทนกรดนน ไมสามารถเจรญได นอกจากน โพรไบโอตกยงสามารถผลตเอนไซมทชวยยอยสารอาหารบางชนด สามารถผลตสารทมฤทธตานเชอแบคทเรยกอโรคได เชน กรดอนทรย แบคเทอรโอซน ไฮโดรเจนเปอรออกไซด และสารชนดอน ๆ นอกจากน โพรไบตกยงชวยปรบสมดลจลนทรยทมประโยชนใหสามารถควบคมจลนทรยกอโรคในระบบทางเดนอาหารได นอกจากนยงอาจสงผลดตอสขภาพในดานอน ๆ เชน ชวยลดระดบโคเลสเตอรอลในเลอด ชวยกระตนหนาทของระบบภมคมกน ชวยปองกนการตดเชอ ลดการเกดมะเรง (Ouwehand et al., 1999; Zubillaga et al., 2001; Holzapfel and Schillinger, 2002; Grajek et al., 2005) เพมคณคาทางอาหารโดยชวยใหระบบยอยอาหารท�างานไดด และชวยบงคบการเคลอนทภายในระบบทางเดนอาหาร (Vaughan et al., 1999) แตในทางกลบกน ถาเปนจลนทรยชนดทไมดหรอเปนเชอกอโรค ระบบภมคมกนจะตอบสนองแบบตอตานโดยกลไกตาง ๆ เปนตนวา เหนยวน�าใหเซลลทเกยวของกบระบบภมคมกนมาท�าลายหรอดกจบแลวขบออกจากรางกาย หรออาจเหนยวน�าใหระบบภมคมกนสรางสารมาท�าลายเชอโรค ซงถารนแรงอาจมการท�าลายเซลลของเราจนเกดภาวะการอกเสบรนแรงได ฉะนน โพรไบโอตกจงมบทบาทส�าคญตอความสมดลของล�าไส ซงสงผลตอการมระบบภมคมกนของรางกายทมประสทธภาพ จงท�าใหเจาบานทโพรไบโอตกอาศยอยมสขภาพทดดวย
โพรไบโอตก
ปรบสมดลการตอบสนองตอภมคมกน
เกดปฏกรยาแตกตวของเกลอนำาดอยในรปอสระ
และถกขบออก
เกดปฏกรยาไฮโดรไลซสนำาตาลแลกโตส
ตานทานการจดตงโคโลน (colonisation resistance)
ลดระดบปฏกรยาททำาใหเกดความเปนพษและ
การกอกลายพนธในระบบทางเดนอาหาร
ผลตกรดไขมนสายสน (short chain fatty acid; SCFA) และวตามน (เชน โฟเลต)
จากกระบวนการหมกสผนงลำาไส
ปรบสมดลจลนทรยในล�าไส
ปรบเปลยนภมคมกน
ผลจากกระบวนการเมแทบอไลต
ลดปจจยเสยงตอมะเรงล�าไส
ควบคมภาวะโรคล�าไสอกเสบ(inflammatory bowel
diseases; IBD)
บรรเทาอาการแพอาหารในทารก
ปรบปรงภมคมกนทมมาแตก�าเนด
ลดระดบโคเลสเตอรอล
ในซรม
สามารถยอยน�าตาลแลกโตส
ควบคมภาวะโรคลำาไสทเกดจากการระคายเคอง
(irritable bowel syndrome; IBS)
ยบยงเชอกอโรคภายในล�าไส เชน เชอกลมทกอใหเกดโรคทองรวงทเกดรวมกบการไดรบการรกษา
ดวยยาปฏชวนะ
ยบยงเชอกอโรคทมาจากภายนอก เชน เชอกลมทกอใหเกดโรคทองรวงทตด
มากบนกทองเทยว (travellers diarrhoea)
รปท4.4บทบาทของโพรไบโอตกตอโรคตาง ๆ และสขภาพ (ดดแปลงจาก ParvezS, et al. 2006 เอกสารอางองหมายเลข 44)
4.3 บทบาทของโพรไบโอตกตอโรคตางๆ และสขภาพ
ปจจบนมการศกษาพฒนาอาหารและผลตภณฑเพอสขภาพ ทมสวนผสมของโพรไบโอตกอยางกวางขวาง ซงไดมรายงานถงผลของโพรไบโอตกตอโรคตาง ๆ และสขภาพไวมากมาย (ดงรปท 4.4) เพอกลาวอางถงประสทธภาพของโพรไบโอตกนนตอสขภาพของผบรโภค ซงจากรายงานการวจยและเอกสารตาง ๆ ไดกลาวถงโพรไบโอตกและผลตอสขภาพโดยรวมดงน
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th64 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 65
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
4.3.1 การปรบสมดลของระบบทางเดนอาหารและระบบขบถาย
สวนใหญภาวะทองเสยมสาเหตจากการตดเชอไวรสหรอแบคทเรยซงพบมากในเดกและผสงอายหรอในผทอาศยอยบรเวณทมความเสยงตอการตดเชอ เชน สถานเลยงเดก สถานพกฟน เปนตน ทงน โพรไบโอตกสามารถลดความถและระยะเวลาของอาการทองรวง ลดอาการตดเชอภายในล�าไส เนองจากโพรไบโอตกทอาศยอยในล�าไสจะใชอาหารประเภทคารโบไฮเดรตเพอสรางพลงงานแลวไดกรดแลกตก และกรดอะซตกซงกรดดงกลาวสามารถยบยงการเจรญเตบโตของเชอกอโรคได นอกจากน โพรไบโอตกทเจรญเตบโตดอาจผลตสารอน ๆ ทมฤทธยบยงการเจรญของเชอกอโรคได (Heyman, 2000) จากตวอยางรายงานการใชแบคทเรยกรดแลกตก เชน Lactobacillus rhamnosus strain GG (LGG) (Isolauri,1991; Ober-
helman, et al 1999) และ Bifidobacterium bifidum รวมกบ Streptococcus
thermophilus (Saavedra et al., 1994) เพอบรรเทาอาการทองเสยในทารก โดยเฉพาะทารกทไมไดดมนมมารดา พบวาสามารถลดระยะเวลาและความรนแรงของภาวะทองเสยทเกดจากอาหารเปนพษได และมประสทธภาพดในกลมทองเสยทเกดจากเชอไวรสโรตา (rotavirus) (Guandalini et al., 2000) และในผปวยสงอายทตดเชอแบคทเรย Clostridium difficile ในล�าไสหลงจากการไดรบยาปฏชวนะขณะพกรกษาตวทโรงพยาบาล (D’Souza et al., 2002; Huebner and Surawicz, 2006) นอกจากน โพรไบโอตก Lactobacillus casei strain Shirota (Koebnink et al, 2003) และ Bifidobacterium BB536 (Ogata et al., 1997) สามารถชวยปองกนและลดภาวะทองผก (constipation) โดยชวยปรบปรงความสามารถในการเคลอนไหวของล�าไส ชวยเพมความถของการเคลอนไหวของล�าไสและเพมความนมของอจจาระชวยใหขบถายไดคลองขน
4.3.2 การลดภาวะทรางกายไมสามารถยอยหรอไมทนตอน�าตาลแลกโตส(lactose intolerance)
ผทมภาวะทไมทนตอน�าตาลแลกโตส จะมอาการทองอด ทองเฟอ ทองเดน
ปวดทองเมอรางกายไดรบน�าตาลแลกโตสซงเปนน�าตาลทพบมากในน�านมววซงภาวะดงกลาวเกดจากรางกายไมสามารถยอยน�าตาลแลกโตสได เพราะขาด
เอนไซม b-galactosidase ซงเปนเอนไซมทชวยยอยน�าตาลแลกโตสหรอมปรมาณ
ของเอนไซม b-galactosidase ต�า จงท�าใหแลกโตสไมสามารถถกยอยในทางเดนอาหาร จงมกพบวามหลายคนทเมอดมนมแลวมอาการดงกลาว ซงโพรไบโอตกสามารถผลตน�ายอยเพอชวยยอยแลกโตสในนมได จงท�าใหมแลกโตสเหลอนอยกวาหรอไมมเลย จงท�าใหผทไมมการสรางน�ายอยดงกลาวสามารถดมนม และผลตภณฑนมไดโดยไมเกดอาการดงกลาว (De Vrese et al, 2001)
4.3.3 การปองกนหรอลดระดบการเกดสารกอมะเรง
โพรไบโอตก อาจเกยวของกบการปองกนมะเรงในล�าไส โดยอาศยกลไกตาง ๆ เชน อาจชวยกดการท�างานของสารกอมะเรง ลดสารเมแทบอไลตทไมพงประสงค เชน แอมโมเนยม อนโดล สแกโทล และลดปรมาณเอนไซมทเกยวของกบการกอมะเรง (procarcinogenic enzyme) ในล�าไสใหญ (Guerin-Danan et
al., 1998) โพรไบโอตกยงอาจควบคมหรอยบยงการเจรญของแบคทเรยทสรางสารหรอเอนไซมทเกยวของกบการกอมะเรงได และมผลตอการเคลอนไหวหรอการบบตวของล�าไส ท�าใหก�าจดสารกอกลายพนธ สารกอมะเรงใหออกจากรางกายไดเรวขน ซงมรายงานตวอยางแบคทเรย L. rhamnosus GG ท�าใหเกดการเพมปรมาณของแลกโตบาซลไล และ ไบฟโดแบคทเรยทพบจากตวอยางอจจาระได และในขณะเดยวกนพบเชอคลอสตเดย มปรมาณลดลง (Benno et al., 1996) และจากการศกษาโดยใชโพรไบโอตก L. acidophilus LBKV3 รวมกบ Propionibacterium freunderichii
Shermanii กบสตวทดลอง พบวาจะเกดสารตานจลชพทสามารถท�าลายเชอแบคทเรยกลมทท�าใหเกดการหมกเนาเหมนได (putrefactive bacteria) (Khedkar et al.,
2003)
4.3.4 การปรบเปลยนการท�างานของระบบภมคมกน
โพรไบโอตก สามารถกระตนการท�างานของระบบภมคมกนของรางกาย
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th66 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 67
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
ใหท�างานอยางมประสทธภาพยงขน โพรไบโอตกชวยเพมภมคมกนโดยการกระตนเมดเลอดขาวชนดโมโนไซตทมอยทกหนทกแหงไหลเวยนไปตามหลอดเลอดใหเคลอนมายงต�าแหนงทเชอโรครกล�าเขามาสรางกาย แลวโมโนไซตกเตบโตเปนแมคโครฟาจเพอจบกนเชอโรคนนนอกจากน ยงหลงสารเคมทเกยวของกบการท�าลายเชอโรค เชน ไซโตคายน ชนดแกมมาโกลบลน เอ (Immunoglobulin A; IgA)
(Kirjavainen et al., 1999; Herich and Levkut, 2002) อนเตอรลวคน (Interleukin) และทเมอนวโครซสแฟคเตอร แอลฟา (Tumor Necrosis Factor; TNF-a) (Kirjavainen
et al., 1999; Prisciandaro et al., 2009) ท�าใหรางกายปองกน ตอตานและก�าจดเชอโรคและสงแปลกปลอมตาง ๆ ทเขาสรางกายไดดยงขน ซงสารเหลานเปนสารคลายฮอรโมนท�าหนาทสอสารระหวางเซลลทเกยวของกบระบบภมคมกน เพอมาชวยกนตอสกบสงแปลกปลอม เชอโรค หรอผรกราน นอกจากโพรไบโอตกจะชวยเพมปรมาณสารตอตานเชอโรคในรางกายแลวยงท�าใหมการสอสารกบเนอเยอน�าเหลองในชนใตเยอบล�าไส (gut-associated lymphocyte tissue,
GALT) ดยงขน ท�าใหการสรางสารปองกนและการกระตนภมคมกนใหเขาสภาวะสมดล น�าไปสการตอบสนองของระบบภมคมกนแบบปองกนมากกวาการตอบสนองแบบกอการอกเสบหรอภมแพ ท�าใหเนอเยอทอกเสบบรรเทาลงและซอมแซมเซลลรางกายทบาดเจบใหฟนตวเรวขน (Ouwehand et al., 1999)
4.3.5 การลดภาวะภมแพและการอกเสบรนแรง
ภาวะโรคภมแพ (allergic diseases) เกดจากการตอบสนองของระบบภมคมกนตอสงทกอใหเกดอาการแพ โดยปกตรางกายจะสรางแอนตบอดตอบสนองตอภมแพของรางกายเมอไดรบสารกอภมแพ (allergen) เชน ฝนบาน ไรฝน ละอองเกสรดอกไม รงแค ขนสตว อาหาร เปนตน ซงมกพบอาการในเดก โดยเฉพาะอยางยงในเดกทมอายนอยกวา 1 ป และเมอรางกายไดรบสารกอภมแพกจะกระตนระบบภมคมกนใหสรางอมมโนโกลบลน ชนดอ หรอ แอนตบอด ไอจอ (IgE antibody) ออกมาแทนการสราง แอนตบอด ไอจจ (IgG antibody) ซงโดย
ปกตรางกายจะสรางแอนตบอด อมมโนโกลบลน ชนด จ (IgG) เพอตอบสนองภมคมกนของรางกาย โดยจะสรางออกมามากเพอท�าหนาทท�าลายแบคทเรย ไวรส เชอรา และสารพษตาง ๆ ของมนษยทมระบบภมคมกนปกต แตในสภาวะทมการตอบสนองตอสงแปลกปลอมทกอภมแพไดกจะกระตนใหสราง IgE เปนสาเหตใหเกดอาการของโรคภมแพ (allergic diseases) และปญหาสขภาพทเกยวเนองจากโรคภมแพชนดตาง ๆ ได ซงโพรไบโอตกอาจชวยในเรองของการ กระตนภมคมกนใหผลตสารตอบสนองทสามารถท�าลายสงแปลกปลอมทเขาสรางกายไดดขน (Kirjavainen et al., 1999)
โพรไบโอตก สามารถกระตนการสรางสารทเกยวของกบระบบภมคมกนของรางกาย โดยชวยลดหรอปองกนการสรางโปรตนหรอแอนตบอด (antibody)
ทเกยวของกบการตอบสนองตอสารกอภมแพและการอกเสบรนแรงของรางกายได ซงแอนตบอดดงกลาวทเกยวของกบการตอบสนองตอภมแพของรางกาย คอ IgE และโพรไบโอตกยงชวยกระตนใหรางกายสรางสารตอบสนองตอภมคมกนของรางกายเพอไมใหเกดการอกเสบรนแรง เชน อนเตอรลวคน-10 (IL-10) อกดวย (Isolauri
et al., 2001; Ezendam and Van Loveren, 2006) จากรายงานของ Kalliomki
(2005) พบวาในเดกอาย 2 ป ทไดรบ Lactobacillus GG สามารถลดการเกดภาวะผนแพไดรอยละ 50 เมอเปรยบเทยบกบกลมทไมไดรบแบคทเรยดงกลาว
4.3.6 การลดระดบโคเลสเตอรอลในเลอด
โคเลสเตอรอลเปนสารตงตนในการสงเคราะหเกลอน�าด โพรไบโอตกทสามารถสรางน�ายอยหรอเอนไซมทสามารถยอยเกลอน�าดไดจะท�าใหเกลอน�าดทถกยอยแลวเปนเกลอน�าดอสระ (deconjugated bile salt) สามารถถกขบออกทางอจจาระไดด ท�าใหรางกายใชโคเลสเตอรอลมาสงเคราะหเปนเกลอน�าดทดแทน จงสงผลใหลดระดบโคเลสเตอรอลในเลอดได นอกจากนอาจเนองจากการทโพรไบโอตกน�าเอาโคเลสเตอรอลไปใชไดโดยตรง เพอการสรางเปนสวนประกอบ
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th68 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 69
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
ของเซลล เชน ผนงเซลล เยอหมเซลล เปนตน ท�าใหปรมาณโคเลสเตอรอลในเลอดลดลง ซงสมมตฐานของกลไกการลดโคเลสเตอรอลโดยโพรไบโอตกอาจเกดจากกลไกการท�างานรวมกน ดงน
ตารางท4.1 แสดงปรมาณโคเลสเตอรอลทลดลงในสวนอาหารเพาะเลยงทผสมโคเลสเตอรอล และเพมขนในสวนตะกอนเซลลแบคทเรยโพรไบโอตก Lactobacillus (ดดแปลงจาก ไชยวฒน ไชยสต และคณะใน Sirilun S, et al. 2010 เอกสารอางอง
หมายเลข 52)
(1) ความสามารถของโพรไบโอตกในการผลตเอนไซม Bile Salt Hydrolase
(BSH) ซงเอนไซมชนดนสามารถเรงใหเกดปฏกรยาไฮโดรไลซสของเกลอน�าดทจบกบกรดอะมโน (conjugated bile salt) ไดเปนเกลอน�าดอสระ เกลอน�าดในรปอสระละลายไดนอยกวาเกลอน�าดทจบกบกรดอะมโน ท�าใหเกดการดดซมกลบเขาไปยงตบลดลง และยงสามารถลอดผานผนงล�าไสและเขาสกระแสเลอดได นอกจากนยงตกตะกอนไดด จงสามารถถกขบออกทางอจจาระไดด ดงนนจงท�าใหปรมาณของเกลอน�าดทจะถกสงกลบเขาไปยงตบ และหมนเวยนระหวางตบกบล�าไสเพอท�าหนาทยอยและดดซมไขมนนนลดลง ดงนน น�าดจะตองถกสรางขนใหมจากโคเลสเตอรอลภายในตบ จงสามารถลดระดบโคเลสเตอรอลภายในตบ และสามารถลดระดบปรมาณโคเลสเตอรอลทจะสงออกมาสกระแสเลอดได (Corzo
and Gilliland, 1999; Tanaka et al., 1999; Knarreborg et al., 2002; Lim et
al., 2004; Begley et al., 2006; Parvez et al., 2006) ตวอยางผลการวจยแสดงดง
ตารางท 4.1 และรปท 4.5
(2) โพรไบโอตกสามารถน�าโคเลสเตอรอลไปใชในการสรางเซลล (cholesterol
assimilation) ซงอาจดงโคเลสเตอรอลไปใชในการรวมสรางเปนเยอหมเซลล (cytoplasmic membrane) ใชในการเจรญของเซลลในขณะทแบคทเรยก�าลงอยในชวงเจรญ (Gilliland et al., 1985; Pereira and Gibson, 2002; Liong and
Shah, 2005; Park et al., 2007)
Strain pH
Cholesterol lowering in cell-free broth and increasing in cell pellet (ug/ml)
Active cells Resting cells Dead cells
broth pellet broth pellet broth pellet
TGCM
15
4.37 31.24±0.52A,a 4.77±0.46A,a 11.07±0.22B,a 2.02±0.06B,a 9.77±0.35C,a 1.81±0.22B,a
TGCM
26
5.46 11.81±0.71A,d 2.49±0.32A,c 9.05±0.84B,b 1.05±0.05B,c 7.84±0.61B,b 0.96±0.14B,c
TGCM
33
4.22 29.70±0.91A,b 3.32±0.40A,b 10.15±0.17B,a 1.77±0.13B,b 1.77±0.13B,b 1.48±0.10B,b
TGCM
128
4.88 14.36±0.64A,c 2.07±0.18A,c 7.55±0.64B,c 0.96±0.12B,c 6.96±0.14B,b 0.89±0.17B,c
หมายเหต ABCD ตวอกษรทตางกน หมายถง ผลการทดลองสวนนำ�หรอสวนตะกอนของ แตละการทดลองภายในแถวเดยวกนนน (ระหวางสวน active cells, resting
cells และ dead cell) มความแตกตางกนอยางมนยส�าคญทางสถตท p < 0.05abcd ตวอกษรทตางกน หมายถง ผลการทดลองสวนนำ�หรอสวนตะกอนของ แตละการทดลองภายในคอลมนเดยวกนนน (ระหวางTGCM 15,TGCM 26,
TGCM 33 และ TGCM 128) มความแตกตางกนอยางมนยส�าคญทางสถตท p < 0.05
(3) เซลลเมมเบรนของโพรไบโอตกอาจสามารถจบกบโคเลสเตอรอลได(cholesterol removal) ท�าใหปรมาณโคเลสเตอรอลทอยในเลอดลดลง (Gilliland
et al., 1985; Pereira and Gibson, 2002; Liong and Shah, 2005; Park et al., 2007)
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th70 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 71
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
จากตารางท 4.1 การศกษาความสามารถในการเปลยนแปลงปรมาณโคเลสเตอรอลของแบคทเรยโพรไบโอตก Lactobacillus จ�านวน 4 สายพนธ คอ TGCM 15 TGCM 26 TGCM 33 และ TGCM 128 และแตละสายพนธไดศกษาใน 3 สภาวะ คอ เซลลทมชวตหรอเซลลทอยในสภาวะทพรอมจะเจรญตอได (active
cell) เซลลตาย (dead cell) และเซลลทอยในสภาวะพกตวหรอยงไมตายและอยในสภาวะทไมเหมาะสมตอการเจรญ (resting cell) โดยไดเลยงเซลลในอาหารเพาะเลยงทผสมโคเลสเตอรอลส�าหรบเซลลเปนและเซลลตาย สวนเซลลพกตวนนเลยงในสารละลายบฟเฟอรทผสมโคเลสเตอรอล แลวตรวจวดปรมาณโคเลสเตอรอลทงในสวนน�าเลยงเซลลและสวนตะกอนเซลลแบคทเรย พบวาแบคทเรยสายพนธ TGCM 15 และ TGCM 33 ทผลตเอนไซม BSH ไดนน สามารถลดปรมาณโคเลสเตอรอลในสวนน�าเลยงเซลลไดสงกวา แบคทเรย TGCM 26 และ TGCM 128 ทไมสรางเอนไซม BSH และยงไปกวานน TGCM 15 และ TGCM 33 ในสภาวะเซลลมชวตนน สามารถลดปรมาณโคเลสเตอรอลไดมากกวารอยละ 50 แสดงดงรปท 4.5 แตอยางไรกตามพบวาแบคทเรยทง 4 สายพนธ สามารถลดปรมาณโคเลสเตอรอลในสวนน�าเลยงเซลลได ทงน ถงแมวาสายพนธแบคทเรยทไมมกจกรรมของเอนไซม BSH แตยงลดปรมาณโคเลสเตอรอลไดในปรมาณเลกนอย เนองจากแบคทเรยทง 4 สายพนธเปนแบคทเรยกรดแลกตก เมอหมกยอยน�าตาลแลวจะไดกรด ท�าใหน�าเลยงเซลลมความเปนกรด ซงอาจท�าใหโคเลสเตอรอลตกตะกอน (precipitate) ไดในสภาวะทเปนกรด สมพนธกบปรมาณโคเลสเตอรอลทเพมขนในสวนตะกอนเซลล และเมอพจารณาในสวนของเซลลทสภาวะเซลลตายและเซลลพกตวนน ถงแมวา จะไมสามารถสรางเอนไซม BSH และไมสามารถสรางกรดแลกตกทท�าใหน�าเลยงเซลลมความเปนกรดไดกตาม แตพบวายงสามารถลดปรมาณโคเลสเตอรอลในสวนน�าเลยงเซลลและเพมในสวนตะกอนเซลลไดในปรมาณต�า ทงน อาจเนองจากเซลลหรอสวนประกอบของเซลลแบคทเรยนนสามารถจบกบโคเลสเตอรอลได
จากการศกษาครงน อาจน�าไปสการลดปรมาณโคเลสเตอรอลในเลอด
A
ของสงมชวตทแบคทเรยโพรไบโอตกทง 4 สายพนธนอาศยอยไดอยางมประสทธภาพโดยอาศยกลไกการลดโคเลสเตอรอลทงจากความสามารถในการสรางเอนไซม BSH การหมกยอยน�าตาลแลวไดกรดชวยใหโคเลสเตอรอลตกตะกอนไดตลอดจนการน�าโคเลสเตอรอลไปใชในการสรางสวนประกอบของเซลลได ดงสมมตฐานกลไกการลดโคเลสเตอรอลโดยโพรไบโอตก ดงทกลาวมาแลว
รปท4.5 คารอยละการลดโคเลสเตอรอลของโพรไบตกแบคทเรย Lactobacillus
4 สายพนธ ซงแยกไดจากอาหารหมกของไทย โดยทดสอบในอาหารเพาะเลยง MRS ทผสมโคเลสเตอรอล (ดดแปลงจาก ไชยวฒน ไชยสต และคณะใน Sirilun
S, et al. 2010 เอกสารอางองหมายเลข 52)
C
D
ab
ax
yx
Active cellsResting CellsDead cells
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0C
hole
ster
ol-lo
wer
ing
(%)
TGCM15 TGCM26 TGCM33 TGCM128
Strains of Lactobacillus spp.
C
C
a
D
by
Xa
X
AB
y
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th72 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 73
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
4.3.7 บทบาทตอสขภาพดานอนๆ
มรายงานการศกษาผลของโพรไบโอตกตอสขภาพในดานตาง ๆ อกมากมายตวอยางผลของการศกษาแสดงดงตารางท 4.2
ตารางท4.2บทบาทของโพรไบโอตกตอโรคตาง ๆ และสขภาพ
บทบาทตอสขภาพ ชนด/สายพนธโพรไบโอตก อางอง
ภาวะทองเสยในเดก Lactobacillus rhamnosus GG Oberhelman RA, et al. 1999
ภาวะทองเสยจากไวรสโรตา
Bifidobacterium bifidum รวมกบการใช Streptococus thermophilus
Saavedra JM, et al. 1994 Guandalini S, et al. 2000
ภาวะทองเสยในนกทองเทยวและอาหารเปนพษ
Lactobacillus rhamnosus GG Isolauri E, 1991.
ทองเสยจากการตดเชอแบคทเรย Clostridium difficlie
Lactobacillus rhamnosus GG Hilton E, et al.1997
ปองกนการเกดซ�าของการตดเชอแบคทเรย Clostridium difficlie
Lactobacillus rhamnosus GGSaccharomyces boulardii
D’Souza AL, et al. 2002Huebner ES and Surawicz CM, 200
ทองเสยจากการไดรบยาปฏชวนะ
Saccharomyces boulardiiLactobacillus rhamnosus
Mc Farland LV, et al 1994 Vanderhoof JA, et al.1999; Thomas MR, et al. 2001
ภาวะตดเชอในระบบทางเดนหายใจ
Lactobacillus rhamnosus GGLactobacillus casei strain Shirota
Hatakka K, et al. 2001Koebnink C, et al. 2003
ภาวะตดเชอแบคทเรย Helicobacter pyroli
Bifidobacterium longum BB536
De Verse M. 2002
บทบาทตอสขภาพ ชนด/สายพนธโพรไบโอตก อางอง
ภาวะทไมยอยหรอไมทนตอน�าตาลแลกโตส
ใชทงกลม Lactobacillus acidophilus, Bifidobacterium bifidum และ Streptococus thermophilusLactobacillus rhamnosus GG, Bifidobacterium species 420, Lactobacillus acidophi-lus 145
De Verse M, et al. 2001
Gluck U. and Gebbers JO., 2003
ภาวะทองผก Bifidobacterium BB536Lactobacillus casei strain Shirota
Ogata T, et al.1997Koebnink C, et al. 2003
ภาวะตดเชอในระบบทางเดนปสสาวะ
Lactobacillus Strains Kontiokari T. 2003
ภาวะตดเชอในชองคลอด
Lactobacillus acidophilusLactobacillus rhamnosus GR-1 และ Lactobacillus reuteri RC 14
Elmer GW, et al. 1996Reid et al. 2001
ภาวะตบอกเสบ Lactobacillus rhamnosus GG Kalliomaki M. 2001
ภาวะภมแพ Lactobacillus casei Shirota Ishikawa H, et al. 2005
มะเรงล�าไสใหญ Lactobacillus rhamnosus GGและ Bifidobacterium anima-lis subsp. lactis Bb12
Van Loo J, et al. 2005
ภาวะล�าไสอกเสบและล�าไสขาดเลอด
Lactobacillus รวมกบ Bifidobacterium
Gionchetti P, et al. 2000
ตารางท4.2(ตอ)
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th74 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 75
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
4.4 บทบาทของโพรไบโอตกเซลลตายและสวนประกอบ ของเซลลโพรไบโอตกตอสขภาพ
จลนทรยเซลลตาย มบทบาทส�าคญในอตสาหกรรมอาหารและยา สามารถสงเสรมดานสขภาพไดใกลเคยงหรอดพอกนกบจลนทรยเซลลทมชวต โดยมรายงานวา เซลลและ/หรอองคประกอบของแบคทเรยเซลลตายนน สามารถกระตน ปรบปรงสมดลภมคมกนรางกายได ในตางประเทศมการน�าเซลลของแบคทเรยกรดแลกตก โดยเฉพาะแบคทเรยแลกโตบาซลไลหลายชนด และแลกโตบาซลลสหลายสายพนธไปผานกระบวนการท�าใหเปนเซลลตายดวยวธการตาง ๆ เชน การใหความรอน (heat-killed cell) การอาบดวยรงสยว การผานคลนเสยง (sonicated cell) เปนตน และน�าไปทดสอบผลการกระตนภมคมกนในมนษยเมอน�ามาบรโภค พบวา ผลของแบคทเรยเซลลตายสามารถสงเสรมดานสขภาพไดดใกลเคยงกนกบเซลลทมชวต ไมวาจะเปนความสามารถในการกระตนภมคมกนแบบไมจ�าเพาะ (non-specific immune system) ปองกนการตดเชอโรคในระบบทางเดนอาหาร ลดระดบโคเลสเตอรอลในเลอด ตานการเกดสารเมแทบอไลตทกอใหเกดมะเรง ตลอดจนเหนยวน�าใหแมคโครฟาจ (macrophage) มาจบกนเชอโรคได เชน มรายงานวจยวา เซลลและ/หรอสวนประกอบของเซลลตายของแลกโตบาซลลสชนดตาง ๆ เชน สวนประกอบของเซลลแบคทเรย แลกโตบาซลลส แพลนทารม (Lactobacillus plantarum) แลกโตบาซลลส แกสเซอร (Lactobacillus gasseri)
บางสายพนธ สามารถกระตนการสรางสารเคมชนด อนเตอลวคน-12 (Interleukin-12;
IL-12) เพอปรบปรงระบบภมคมกนของรางกายได
เซลลของแบคทเรย L. plantarum สายพนธ L-137 ทถกท�าใหเปนเซลลตายโดยการใหความรอนสง สามารถกระตนใหเกดการสรางแมคโครฟาจ เพอมาท�าลายเชอโรคได และยงกระตนใหเซลลมามสามารถผลตสารอนเตอลวคน-12 (IL-12) และสารอนเตอฟรอนแกมมา (interferon-g) ได เพอท�าลายสงแปลกปลอมหรอไวรส
ทเขาสรางกายได (Murosaki et al, 1998) นอกจากนยงสามารถเหนยวน�าใหระบบ
ภมคมกนสรางสาร อนเตอฟรอน เบตา (interferon-b) ซงชวยปองกนการตดเชอไขหวดใหญได (Maeda et al, 2009)
นอกจากน แบคทเรยเซลลตายยงชวยลดหรอปองกนการสรางโปรตนหรอแอนตบอด คอ อมมโนโกลบลน ชนดอ หรอ แอนตบอด ไอจอ (IgE antibody) ทตอบสนองตอสารกอภมแพในรางกาย เชน ฝน ไรฝน ละอองเกสรดอกไม รงแค ขนสตว อาหาร (อาการแพอาหารมกพบในเดก โดยเฉพาะอยางยงในเดกทมอายต�ากวา 1 ป) (Sashihara et al., 2006) ซงโดยปกตรางกายจะสรางแอนตบอด อมมโนโกลบลน ชนด จ (IgG) เพอตอบสนองภมคมกนของรางกาย ชวยท�าลายแบคทเรย ไวรส เชอรา สารพษตาง ๆ แตในสภาวะทมการตอบสนองตอสงแปลกปลอมทกอภมแพไดกจะกระตนใหสราง IgE เปนสาเหตใหเกดอาการของโรคภมแพ (allergic diseases) และปญหาสขภาพทเกยวเนองจากโรคภมแพชนดตาง ๆ ได
นอกจากบทบาทของจลนทรยเซลลตายดานสขภาพ จลนทรยเซลลตายยงมประโยชนในการสงเสรมคณภาพของผลตภณฑอาหารและยา เชน ชวยยดอายของผลตภณฑทมสวนผสมของจลนทรยรปแบบเซลลตาย ท�าใหงายตอการเกบรกษาและการขนสงผลตภณฑ สะดวกตอการน�าไปบรโภคประกอบกบในปจจบนความหลากหลายของรปแบบและผลตภณฑโพรไบโอตกมมากขน ทงยงไดมความนยมในการปรงแตงลกษณะกลนและรสชาตของผลตภณฑใหมความหลากหลายและเปนทพงพอใจของผบรโภคมากขน ดงนน ในการใชจลนทรยเซลลตายหรอสวนประกอบของจลนทรย สามารถชวยใหผลตภณฑมความคงตว เกบรกษาและขนสงไดงาย ชวยลดปญหาในกรณผลตภณฑเกดการเปลยนแปลงกรณทปรงแตงผลตภณฑดวยสารทสามารถเปนอาหารของจลนทรยมชวตไดอกดวย ท�าใหจลนทรยเซลลตายหรอสวนประกอบของจลนทรยเปนอกรปแบบของการใชประโยชนจากจลนทรย จงมในบางประเทศไดรวมจลนทรยเซลลตายและสวนประกอบของจลนทรยเปนโพรไบโอตกเชนเดยวกนกบจลนทรยทมชวตไดอกดวย
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th76 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 77
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
ท�าใหจลนทรยเซลลตายหรอสวนประกอบของจลนทรยเปนอกรปแบบของการใชประโยชนจากจลนทรย จงมในบางประเทศไดรวมจลนทรยเซลลตายและสวนประกอบของจลนทรยเปนโพรไบโอตกเชนเดยวกนกบจลนทรยทมชวต
จากทไดกลาวมา จลนทรยโพรไบโอตก มความส�าคญเกยวของกบมนษยทงทางตรงและทางออมและยงมประโยชนมากมายตอสงมชวต แตการทจะไดมาซงโพรไบโอตกทด มประสทธภาพ จะตองมการคดเลอก และศกษาคณสมบตของการเปนโพรไบโอตกทด จงจะไดสายพนธทมความปลอดภยและมประสทธภาพในการสงเสรมสขภาพผบรโภค โดยยงสมพนธกบปจจยตาง ๆ มากมายทตองค�านงถง เชน แหลงทมาของจลนทรยโพรไบโอตก ความสามารถในการเจรญ สภาวะทเหมาะสมในกระบวนการผลต ความสามารถในการผลตเอนไซมของจลนทรยโพรไบโอตก ระยะเวลาทเหมาะสมในการหมกเพอใหจลนทรยโพรไบโอตกเจรญมปรมาณสงสดและผลตสารส�าคญทตองการ เปนตน ดงนน ในการจะน�าโพรไบโอตกมาใชในรปแบบใดควรมความรความเขาใจเกยวกบจลนทรยและผลตภณฑโพรไบโอตกเปนอยางด เพอความปลอดภยและไดประสทธภาพในการสงเสรมสขภาพสงสด
เอกสารอางอง
1. Begley M, Hill C, Gahan CG. Bile salt hydrolase activity in probiotics. Appl Environ Microbiol. 2006; 72: 1729-1738.
2. Benno Y, Hosono M, Hashimoto H, Kojima T, Yamazaki K, Iino H. Ef-fects of Lactobacillus GG yoghurt on human intestinal microecology in Japanese subjects. Nutr Today. 1996; 31: 9S-12S.
3. Corzo G, Gilliland SE. Measurement of bile salt hydrolase activity from Lactobacillus acidophilus based on disappearance of conju-
gated bile salts. J Dairy Sci. 1999; 82: 466-471.4. De Vrese M, Schrezenmeir J. Probiotics and non-intestinal infectious
conditions. Brit J Nutr. 2002; 88: S59-S66.5. De Vrese M, Stegelmann A, Richter B, Fensalau S, Laue C, Schrezen-
meir J. Probiotics compensation for lactase insufficiency. Am J Clin Nutr. 2001; 73: 421S-429S.
6. D’Souza AL, Rajkumar C, Cooke J, Bulpitt CJ. Probiotics in prevention of antibiotic associated diarrhoea: meta-analysis. Brit Med J. 2002; 324: 1-6.
7. Elmer GW, Surawiz CM, Mc Farland LV. Biotherapeutic agents: a neglected modality for the treatment of selected intestinal and
vaginal infection. J Amer Med Assoc. 1996; 275: 870-876.8. Ezendam J, van Loveren H. Probiotics: Immunomodulation and
evaluation of safety and efficacy. Nutr Rew. 2006; 64(1): 1-149. Gilliland SE, Nelson CR, Maxwell C. Assimilation of cholesterol by
Lactobacillus acidophilus. Appl Environ Microbiol. 1985; 49: 377-381.
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th78 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 79
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
10. Gionchetti P, Rizzello F, Venturi A, Brigidi P, Mattezzi D, Bazzocchi G. Oral bacteriotherapy as maintenance treatment in patients with chronic pouchitis: a double blind, placebo controlled trial. Gastro-enterology. 2000; 119: 305-309.
11. Gluck U, Gebbers JO. Ingested probiotics reduce nasal colonization with pathogenic bacteria. Am J Clin Nutr. 2003; 77: 517-520.
12. Grajek W, Olejnik A, Sip A. Probiotics prebiotics and antioxidants as functional foods. Acta Biochim Pol. 2005; 52: 665-671.
13. Guandalini S, Pensabene L, Zikri MA, Dias JA, Casali LG, Hoekstra H, Kolacek S, Massar K, Micetic-Turk, D, Papadopoulou A, de Sousa JS, Sandhu B, Szajewska H, Weizman Z. Lactobacillus GG administered
in oral rehydration solution to children with acute diarrhea: a multi-center European trial. J Pediatr Gastroenterol Nutr. 2000; 30:54-60.
14. Guarner F, Malagelada JR. Gut flora in health and disease. Lancet. 2003; 361:512-519.
15. Guerin-Danan C, Chabanet C, Pedone C, Popot F, Vaissade P, Bouley C, Szylit O, Andrieux C. Milk fermented with yogurt cultures and Lactobacillus casei compared with yogurt and gelled milk: influ-ence on intestinal microflora in healthy infants. Am J Clin Nutr. 1998; 67:111-517.
16. Hatakka K, Savilahti E, Ponka A, Meurman JH, Poussa T, Nase L, Sax-elin M, Korpela R. Effect of long term consumption of probiotic milk on infections in children attending day care centres: double blind, randomized trail. Br Med J. 2001; 1-5.
17. Herich R, Levkut M. Lactic acid bacteria, probiotics and immune sys-tem. Vet Med. 2002; 47: 169-180.
18. Heyman M. Effect of lactic acid bacteria on diarrhea diseases.J Am Coll Nutr. 2000; 19: 137S-146S.
19. Hilton E, Kowalski P, Singer C, Smith M. Efficacy of Lactobacillus GG as a diarrheal preventive in travelers. J Travel Med. 1997; 4:41-43.
20. Holzapfel WH, Schillinger U. Introduction to pre and probiotics. Food Res Int. 2002; 35: 109-116.
21. Huebner ES, Surawicz CM. Treatment of recurrent Clostridium dificile diarrhea. J Gastroen Hepatol. 2006. 2: 203-208.
22. Ishibashi N, Yaeshima T, Hayasawa H. Bifidobacterium: their signifi-cance in human in testinal health. Mal J Nutr. 1997; 3: 149-159.
23. Ishikawa H, Akedo I, Otani T, Suzuki T, Nakamura T, Takeyama I, Ishiguro S, Miyaoka E, Sobue T, Kakizoe T. Randomized trial of di-etary fiber and Lactobacillus casei administration for prevention of colorectal tumors. Int J Cancer. 2005; 116: 762-767.
24. Isolauri E, Juntunen M, Rautanen T, Sillanaukee P, Koivula T. A hu-man Lactobacillus strain (Lactobacillus casei sp strain GG) promotes recovery from acute diarrhea in children. Pediatrics 1991; 88:90-97.
25. Isolauri E, Salminen S, Ouwehand AC. Probiotics. Best Pract Res Cl Ga. 2004; 18: 299-313.
26. Isolauri E, Sutas Y, Kankaanpaa P, Arvilommi H, Salminen S. Probiot-ics: Effect on immunity. Am J Clin Nutr. 2001; 73: 444S-450S.
27. Kalliomaki M, Isolauri E. Probiotics in atopic disease. In Proceedings of Institute Pasteur Euroconferences, held at Paris (France). 2005;1-5.
28. Khedkar CD, Patil MR, Gyananath G. Studies on implantationability of a probiotic culture of Lactobacillus acidophilus in gastrointestinal tract of tribal children. In Proceedings of International Seminar and Workshop on Fermented Foods, health status and social well-being, held at Anand (India). 2003; 62-63.
29. Kirjavainen PV, Apostolou E, Salminen SJ, Isolauri E. New aspects of probiotics a novel approach in the management of food allergy.
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th80 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 81
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
Allergy. 1999; 54: 909-915.30. Knarreborg A, Engberg RM, Jensen SK, Jensen BB. Quantitative de-
termination of bile salt hydrolase activity in bacteria isolated from the small intestine of chickens. Appl Environ Microbiol. 2002; 68: 6425-6428.
31. Koebnick C, Wagner I, Leitzmann P, Stem U, Zunft HJF. Probiotic beverage containing Lactobacillus casei Shirota improves gastroin-testinal symptoms in patients with chronic constipation. Can J Gas-troenterol. 2003; 17: 655-659.
32. Kontiokari T, Laitinen J, Jarv L, Pokka T, Sundqvist K, Uhari M. Dietary factors protecting women from urinary tract infection. Am J Clin Nutr. 2003; 7: 600-604.
33. Lee YK, Nomoto K, Salminen S, Gorbach S. Handbook of probio-tics. New York: John Wiley & Sons, Inc.; 1999.
34. Lim HJ, Kim SY, Lee WK. Isolation of cholesterol-lowering lactic acid bacteria from human intestine for probiotic use. J Vet Sci. 2004; 5: 391-395.
35. Liong MT, Shah NP. Acid and bile tolerance and cholesterol removal ability of lactobacilli strains. J Dairy Sci. 2005; 88: 55-66.
36. Mackie RI, Stroot PG, Varel VH. Biochemical identification and bio-logical origin of key odor components in livestock waste. J Anim Sci. 1998; 76:1331-1342.
37. Maeda N, Nakamura R, Hirose Y, Murosaki S, Yamamoto Y, Kase T, Yoshikai Y. Oral administration of heat-killed Lactobacillus planta-rum L-137 enhances protection against influenza virus infection by stimulation of type I interferon production in mice. Int Immuno-pharm. 2009; 9: 1122-1125.
38. Mc Farland LV, Surawicz CM, Greenberg RN, Fekety R, Elmer GW, Moyer KA. A randomized placebo-controlled trial of Saccharomyces boulardii in combination with standard antibiotics for Clostridium difficile. J Amer Med Assoc. 1994; 271: 1913-1918.
39. Murosaki S, Yamamoto Y, Ito K, Inokuchi T, Kusaka H, Ikeda H, Yo-shikai Y. Heat-killed Lactobacillus plantarum L-137 suppresses naturally fed antigen-specific IgE production by stimulation of IL-12 production in mice. J Allergy Clin Immunol. 1998; 102: 57-64.
40. Oberhelman RA, Gilman RH, Sheen P, Taylor DN, Black RE, Cabrera L, Lescano AG, Meza R, Madica G. A placebo-controlled trial of Lac-tobacillus GG to prevent diarrhea in undernourished Peruvian chil-dren. J Pediatr. 1999; 134:15-20.
41. Ogata T, Nakamura T, Anjitsu K, Yaeshima T, Takahashi S, Fukuwatari T, Ishibashi N, Hayasawa H, Fujisawa T, Iino H. Effect of Bifidobacte-rium longum BB536 administration on the intestinal environment, defecation frequency and fecal characteristics of human volunteers. Biosci Microflora. 1997; 16: 53-58.
42. Ouwehand AC, Kirjavainen PV, Shortt C, Salminen S. Probiotics: mechanisms and established effects. Int Dairy J. 1999; 9: 43-52.
43. Park YH, Kim JG, Shin YW, Kim SH, Whang KY. Effect of dietary inclu-sion of Lactobacillus acidophilus ATCC 43121 on cholesterol me-tabolism in rats. J Microbiol Biotechnol. 2007; 17: 655-662.
44. Parvez S, Kim HY, Lee HC, Kim DS. Bile salt hydrolase and choles-terol removal effect by Bifidobacterium bifidum NRRL 1976. World J Microb Biot. 2006; 22: 455-459.
45. Pereira DI, Gibson GR. Cholesterol assimilation by lactic acid bacteria and bifidobacteria isolated from the human gut. Appl Environ Micro-biol. 2002; 68: 4689-4693.
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th82 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 83
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
46. Prisciandaro L, Geier M, Butler R. Probiotics and their derivatives as treatment for inflammatory bowel disease. Clin Rev. 2009; 15: 1906-1914.
47. Reid G, Beuerman D, Beuerman D, Heinemann C, Bruce AW. Probiotic Lactobacillus dose required to restore and maintain a normal vagi-nal flora. FEMS Immunol Med Mic. 2001; 32: 37-41.
48. Saavedra JM, Bauman NA, Oung I, Perman JA, Yolken RH. Feeding of Bifidobacterium bifidum and Streptococcus thermophilus to infants in hospital for prevention of diarrhoea and shedding of rotavirus. Lancet. 1994; 344: 1046-1049.
49. Salminen S, Wright AV, Morelli L, Marteau P, Brassart D, De Vos WM, Fonden R, Saxelin M, Collins K, Mogensen G, Birkeland S, Mattila-Sandholm T. Demonstration of safety of probiotics-a review. Int J Food Micro. 1998; 44: 93-106.
50. Sashihara T, Sueki N, Ikegami S. An analysis of the effectiveness of heat-killed lactic acid bacteria in alleviating allergic diseases. J Dairy Sci. 2006; 89: 2846-2855.
51. Simon GL, Gorbach SL. The human intestinal microbiota. Dig Dis Sci. 1986; 31:147S-162S.
52. Sirilun S, Chaiyasut C, Kantachote D, Luxananil P. Characterisation of non human origin probiotic Lactobacillus plantarum with cholesterol-
lowering property. Afr J Microbiol Res. 2010; 4: 994-1000.53. Suskovic J, Kos B, Goreta J, Matosic S. Role of lactic acid bacteria and
bifidobacteria in symbiotic effect. Food Technol Biotechnol. 2001; 39: 227-235.
54. Tanaka H, Doesburg K, Iwasaki T, Mierau I. Screening of lacticacid bacteria for bile salt hydrolase activity. J Dairy Sci. 1999; 82: 2530-2535.55. Thomas MR, Litin SC, Osmon DR, Corr AP, WeaverAL, Lohse CM. Lack
of effect of Lactobacillus GG on antibiotic-associated diarrhea:a ran-domized, placebo-controlled trial. Mayo Clin Proc. 2001; 76: 883-889.
56. Vanderhoof JA, Whitney DB, Antonsen DL, Hanner TL,Lupo JV, Young RJ. Lactobacillus GG in the preventionof antibiotic-associated diar-rhea in children. J Pediatr. 1999; 135: 564-568.
57. Van Loo JY, Clune M, Bennett M, Collins JK. The SYNCAN project: Goals, set-up, firest result and settings of the human intervention study. Brit J Nutr. 2005; 93: S91-S98.
58. Vaughan EE, Mollet B, De Vos, WM. Functionality of probiotics and intestinal lactobacilli: light in the intestinal tract tunnel. Food
Biot. 1999; 10: 505-510.59. Yokoyama MT, Carlson JR. Microbial metabolites of tryptophan in
the intestinal tract with special reference to skatole. Am J Clin Nutr. 1979; 32: 173-178.
60. Zubillaga M, Weil R, Postaire E, Goldman C, Caro R, Boccio J. Effect of probiotics and functional foods and their use in different diseases. Nutr Res. 2001; 21: 569-579.
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th84 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 85
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
5.1 โพรไบโอตกกบระบบทางเดนอาหารในเดก (Probiotics for pediatric gastrointestinal tract)
ในระบบทางเดนอาหารของมนษยจะมจลนทรยอาศยอย ซงจลนทรย เหลานอาศยอยทล�าไสเลกและล�าไสใหญเปนสวนใหญ ซงในล�าไสเลกประกอบดวยจลนทรยเปนจ�านวนพนลานเซลล มทงจลนทรยชนดทกอโรค และชนดทไมกอโรคหรอเปนจลนทรยชนดด คอ แบคทเรย กลม Lactobacillus ซงแบคทเรยกลมนสามารถชวยปองกนภาวะอาหารเปนพษจากเชอกอโรค ผลตสารทมฤทธตานมะเรงและผลตวตามนได สวนในส�าไสใหญประกอบดวยจลนทรยเปนจ�านวนลาน ๆ เซลลรวมถงจลนทรยทด คอ แบคทเรยทชวยในการยอยอาหารและมประโยชนตอสขภาพ เชน ลดคาความเปน กรด - ดาง (คา pH) ของล�าไสใหญซงชวยในการท�าลายจลนทรยกอโรค และยงชวยเพมการบบตวของล�าไส (peristalsis) ได (Lipski, 2006)
เมอทารกอยในครรภมารดาจะยงไมมจลนทรยในล�าไส แตจะไดรบจลนทรยครงแรกเมอคลอดผานทางชองคลอดของมารดา หลงจากนนกจะไดรบจลนทรยจากกจกรรมตาง ๆ เชน การกนอาหาร การดมนมจากมารดา การหายใจ การสมผสกบสงแวดลอมทจลนทรยนนอย (Heyman et al.,2000) ซงจลนทรยทไดรบนนอาจมทงจลนทรยทดและไมด ทงนขนอยกบปจจยตาง ๆ ทเกยวของทงปจจยจากเชอและปจจยจากตวเดกเอง และในแตละชวงอายของเดกจะพบชนดของจลนทรยตาง ๆ โดยมการศกษากลมของแบคทเรยในอจจาระของเดก ซงแบงไดเปน 4 ระยะ ดงน (Mackie et al., 1999)
ระยะท 1 : ชวงแรกหลงคลอด และ ชวง 1-2 สปดาหแรก
บทท 5
โพรไบโอตกทเกยวของกบโรคระบบทางเดนอาหารในเดก
Probiotics for pediatric gastrointestinal diseases
ระยะท 2 : ชวงใหนมบตรจากมารดาอยางเดยว ระยะท 3 : ชวงเรมใหอาหาร ระยะท 4 : ชวงหลงหยานม ซงจะพบจลนทรยในทางเดนอาหาร เหมอนผใหญ
ระยะท 1 ชวงแรกหลงคลอดและชวง 1-2 สปดาหแรกอจจาระของเดกทไดรบนมมารดาและอจจาระเดกทไดรบนมชง มความแตกตางกน สรปไดดงตารางท 5.1
ตารางท5.1 การเปรยบเทยบอจจาระของเดกทไดรบนมจากมารดา (Breast
milk) กบ อจจาระของเดกทไดรบนมชง (Formula milk) ในระยะท 1 (Mackie
RI. 1999 เอกสารอางองหมายเลข 21)
อจจาระของเดกทไดรบนมจากมารดา
(Breast milk)
อจจาระของเดกทไดรบนมชง (Formula milk)
คาความเปน กรด-ดางของขเทา (meconium)
6.5-7.0 สงกวาคาความเปน กรด-ดาง ของขเทาในเดกทไดรบนมจากมารดาเลกนอย หลงจากนนคาความเปน กรด-ดาง จะลดลงเปน 6.5 - 7.0
คาความตางศกย / Eh (mV)
วนท 0 -1 : + 175 -
วนท 2 : - 113 -
ชนดของจลนทรยทพบในวนท 1-3
E. coli, streptococci (ปรมาณ 108-1010 CFUตออจจาระ 1 กรม)
เหมอนกนกบของเดกทไดรบนมจากมารดา
ชนดของจลนทรยทพบในวนท 4-7
Bifidobacterium, Clostrid-ium, Bacteroides (ปรมาณ 108-1010 CFU ตออจจาระ 1 กรม)
เหมอนกนกบของเดกทไดรบนมจากมารดา
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th86 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 87
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
หมายเหต
- คา Eh เปนบวก (+) หมายถง มแบคทเรยทตองการออกซเจน (aerobic bacteria)
- คา Eh เปนลบ (-) หมายถง มแบคทเรยทไมตองการออกซเจน (anaerobic bacteria)
- ขเทา (meconium) คอ อจจาระครงแรกสดของทารก- CFU คอ Colony forming unit
ตารางท5.1 (ตอ)
อจจาระของเดกทไดรบนมจากมารดา
(Breast milk)
อจจาระของเดกทไดรบนมชง (Formula milk)
ชวงสดทายของระยะท 1
จ�านวนของจลนทรย Clostridium, Bacteroides, E. coli, streptococci ลดลง (จลนทรยเหลานเปนจลนทรยทไมด)
ไมมการเปลยนแปลง
ลกษณะของอจจาระ เหลว มกลนเลกนอย แขง มกลนแรง
ระยะท2 ชวงใหนมบตรจากมารดาอยางเดยว อจจาระของเดกทไดรบนมจากมารดา มความแตกตางจากอจจาระของเดกทไดรบนมชง ดงแสดงในตาราง 5.2
ตารางท5.2 การเปรยบเทยบอจจาระของเดกทไดรบนมจากมารดา (Breast
milk) กบอจจาระของเดกทไดรบนมชง (Formula milk) ในระยะท 2 (Mackie
RI. 1999 เอกสารอางองหมายเลข 21)
อจจาระของเดกทไดรบนมจากมารดา
(Breast milk)
อจจาระของเดกทไดรบนมชง (Formula milk)
ลกษณะอจจาระ ไมแขงมาก เหมอนเนยแขง สเหลองเขยว
แขงกวา มกลนแรง
ชนดจลนทรยทพบ พบเดน ๆ คอ Bifidobacterium
Clostridium, Bacteroides, E. coli, streptococci, Bifidobacterium
ชนดกรดไขมนระเหย (VFA) ทพบ
acetic, butyric, propionic acid
-
ระยะท3 ชวงเรมใหอาหาร การเรมใหอาหารเปนสาเหตใหญทท�าใหจลนทรยทพบในอจจาระเปลยนแปลงไป จลนทรยทพบในอจจาระของเดกทไดรบนมจากมารดาจะคลายกนกบของเดกทไดรบนมชง คอ พบแบคทเรย Clostridium, E. coli,
streptococci ในจ�านวนทสงคลายกบระยะท 1 นอกจากนยงมจ�านวนของแบคทเรยชนดอน ๆ อกทเพมขนไดแก Bacteroides, Peptococcus, Peptostreptococcus
ระยะท4 ชวงหลงหยานม ระยะนอจจาระของทารกมจลนทรยคลายกบ
ผใหญ โดยจะมการเพม-ลดปรมาณของจลนทรยชนดตาง ๆ คลายกบในผใหญ กลมจลนทรยทมปรมาณเพมขน ไดแก Bacteroides, anaerobic cocci, Bifidobacterium และ Lactobacilli สวนแบคทเรย E. coli มจ�านวนลดลง นอกจากนยงมจลนทรย
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th88 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 89
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
ทมปรมาณคงทไมตางกน ไดแก Streptococcus, Clostridium ในระยะนมคา
Eh = -348 mV แสดงวาในล�าไสคอนขางเปนสภาวะทจ�ากดออกซเจน anaerobic
condition
หลงจากระยะนไปจลนทรยในทางเดนอาหารของเดกจะมลกษณะคลายกบของผใหญ ซงจลนทรยกลมหลก ๆ ทเปนแบคทเรยในล�าไสทพบไดสามารถแยกไดเปน 3 กลมใหญ ๆ คอ
1. กลมแบคทเรยทผลตกรดแลกตก
2. กลมแบคทเรยทไมตองการออกซเจน 3. กลมแบคทเรยทตองการออกซเจน ซงแสดงรายละเอยดดงตารางท 5.3
ตารางท5.3 จลนทรยกลมหลก ๆ ทเปนแบคทเรยในล�าไส (Mitsuoka T. 2000 เอกสารอางองหมายเลข 25)
กลมแบคทเรยทผลตกรดแลกตก (lactic acid bacteria )
กลมแบคทเรยทไมตองการออกซเจน
(anaerobic bacteria)
กลมแบคทเรยทตองการออกซเจน
(aerobic bacteria)
Lactobacillus
Bifidobacterium
Streptococcus
Bacteroidaceae
Anaerobic curve drods
Eubacterium
Peptococcaceae
Veillonella
Megasphaera
Gemmiger
Clostridium
Treponema
Enterobacteriaceae
Staphylococcus
Corynebacterium
Bacillus
Pseudomonas
Yeasts
แบคทเรยกลมไบฟโดแบคทเรยม จดเปนแบคทเรยประจ�าล�าไส พบไดตงแตแรกเกดจนถงวยผใหญ ซงมความหลากหลายของชนดสายพนธและปรมาณในแตละบคคลหรอชวงอาย และเปนแบคทเรยทมความปลอดภยและเปนประโยชนตอสขภาพของมนษย
รายละเอยดสายพนธของแบคทเรยกลมไบฟโดแบคทเรยมในอจจาระของมนษยในวยตาง ๆ แสดงดงตารางท 5.4
ตารางท5.4 ความถของการพบตระกลแบคทเรย Bifidobacteria ในอจจาระของมนษยในวยตาง ๆ (Mitsuoka T. 2000 เอกสารอางองหมายเลข 25)
สายพนธของตระกลแบคทเรย
Bifidobacteria
ทารก (infants)
(52)*
เดก (children)
(28)
ผใหญ (adults)
(42)
ผสงอาย (Elderly)
(18)
B. bifidum 12 11 8 4
B. infantis 32
B. breve 13 1
B. longum 19 20 27 6
B. adolescentis group
B. adolescentis
B. pseudolongum 15 35 67 27
B. dentium
B. catenulatum
หมายเหต : * คอจ�านวนผเขารวมการศกษา
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th90 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 91
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
จากผลการศกษาของ Mitsuoka เมอป พ.ศ. 2543 พบวาในวยทารก แบคทเรยไบฟโดแบคทเรยม สายพนธ B. infantis จะพบมากทสด รองลงมาคอสายพนธ B. longum เมอทารกเตบโตเปนเดก จะพบสายพนธของแบคทเรยไบฟโด-แบคทเรยม เหมอนในผใหญ นนคอพบสายพนธ B. longum มากทสด รองลงมาคอสายพนธ B. bifidum
ในประเทศไทย ผเขยนไดรวมกบนกวจยจากประเทศญปน ด�าเนนการส�ารวจชนดและปรมาณของแบคทเรยไบฟโดแบคทเรยม ในอจจาระของแมและลก จ�านวน 120 ค ในระหวางป พ.ศ. 2553 และ พ.ศ. 2554 (in submission) พบวาจ�านวนแบคทเรยไบฟโดแบคทเรยมในอจจาระของแมมความสมพนธกบจ�านวนแบคทเรยไบฟโดแบคทเรยมในอจจาระของทารกลกอยางมนยส�าคญ นนคอ แมทมจ�านวนแบคทเรยไบฟโดแบคทเรยมในทางเดนอาหารทมาก สงผลใหทารกทคลอดมจ�านวนแบคทเรยไบฟโดแบคทเรยมทมากดวย นอกจากนยงพบอกดวยวา ทารกทเกดจากแมทท�าคลอดโดยวธผาทอง (cesarean section) จะพบแบคทเรยไบฟโดแบคทเรยมในอจจาระในปรมาณทนอยกวา ทารกทเกดจากแมทท�าคลอดโดยวธปกต นอกจากนในลกทไดรบนมแม พบแนวโนมของการกอตวของประชากรแบคทเรยกลมทด หรอกลมไบฟโดแบคทเรยม ในอจจาระทารกจนถงอาย 1 เดอนในปรมาณทมากกวาในทารกทไดรบนมชงอกดวย
ไบฟโดแบคทเรยมจดเปนจลนทรยทมความส�าคญส�าหรบทารก เนองจากมผลตอการท�างานของเยอบทางเดนอาหาร และการปองกนการเกดภาวะภมแพ โดยเฉพาะภาวะผนแพ (allergic dermatitis) (Kukkonen et. al. 2007) และในปจจบนยงพบวาเปนจลนทรยทมความสมพนธกบประชากรจลนทรยในทางเดนอาหารมารดา วธการคลอด วธการใหนมและสภาพแวดลอมทารก
5.2 การใชโพรไบโอตกในเดก (Uses of Probiotics in Pediatrics)
การเกดโรคระบบทางเดนอาหารหรอการเกดความผดปกตในระบบทางเดนอาหารในเดก อาจเกดไดจากหลายสาเหต เชน การไดรบจลนทรยทไมดหรอเชอกอโรค ความไมสมดลของจลนทรยทดกบจลนทรยทไมด ความบกพรองของระบบภมคมกน เปนตน โรคระบบทางเดนอาหารหรอความผดปกตในระบบทางเดนอาหารทสามารถพบในเดก ไดแก ภาวะทองเสยหรอทองรวง (Diarrhea
disorder) ทองผก (Constipation) ความผดปกตของระบบทางเดนอาหาร (Digestive
problems) โรคล�าไสแปรปรวน (IBS/Irritable Bowel Syndrome) กลมโรคทมการอกเสบของทางเดนอาหาร (IBD/Inflammatory Bowel Disease)
โพรไบโอตกมบทบาทตอสขภาพในหลาย ๆ ดาน ดงทไดกลาวมาแลวในบทท 4 สวนในบทนจะกลาวถงการใชโพรไบโอตกในโรคระบบทางเดนอาหารหรอความผดปกตในระบบทางเดนอาหาร โดยเฉพาะภาวะทองเสยและภาวะทองผก
5.2.1 การใชโพรไบโอตกในภาวะทองเสย
ทองเสย (diarrhea) คอ การถายเหลวเปนนำ�ตงแต 3 ครงขนไปใน 24 ชวโมงหรอ เปนมกเลอดมากกวา 1 ครงใน 24 ชวโมง (สถาพร, 2012) ภาวะทองเสยแบงไดเปน 2 ชนด คอ ภาวะทองเสยเฉยบพลนและภาวะทองเสยเนองมาจากการใชยาปฏชวนะ
1) ภาวะทองเสยเฉยบพลน (acute infectious diarrhea)
ภาวะทองเสยเฉยบพลน (acute infectious diarrhea) จะมอาการทองเสยเกดขนอยางเฉยบพลน และมกจะหายภายใน 1-2 สปดาห ภาวะทองเสยเฉยบพลนทเกดขนในประเทศไทยมกมสาเหตสวนใหญมาจากเชอแบคทเรย เชน Escherichia
coli บางสายพนธ เชน Enterotoxigenic E. coli, Vibrio cholera, Shigella spp.,
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th92 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 93
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
Salmonella spp., Clostridium difficile เปนตน สวนนอยมาจากเชอไวรส เชน Rotavirus, Enteric adenovirus และพยาธบางชนด (สถาพร, 2012) และภาวะทองเสยนมกพบในเดกและผสงอาย โดยขนกบปจจยตาง ๆ เชน ทารกทดมนมมารดาจะมBifidobacteria ซงเปนจลนทรยทด มากกวาทารกทไมไดดมนมมารดาหรอดมนมขวด และทารกทไมไดดมนมมารดาจะมชนดจลนทรยมากกวาทารกทดมนมมารดารวมถงจลนทรยทไมดดวย เชน Clostridium spp. (McFarland, 2000b)
ภาวะทองเสยในเดกมกพบในชวงอาย 6 เดอน ถง 2 ป จากการตดเชอไวรสโรตาเปนสวนใหญ (Kullen and Bettler, 2005) และเชอไวรสโรตาจะท�าใหเกดภาวะทองเสยแบบถายเปนนำ� (watery diarrhea) จะไมมมกหรอเลอดปน
การรกษาทส�าคญ คอ การแกไขภาวะการขาดนำ�และเกลอแรโดยการใหผงนำ�ตาลเกลอแร (ORS/Oral Rehydration salts) สวนการใหยาปฏชวนะและยาแกทองเสยนน อาจจะไมมความจ�าเปนหรอมความจ�าเปนในบางกรณ เชน มอาการทองเสยอยางรนแรง ถายเหลวเปนนำ�สขนคลายนำ�ซาวขาวกควรไดรบยาปฏชวนะ (สถาพร, 2012)
การใชโพรไบโอตกกเปนอกทางเลอกหนงทมบทบาทในการปองกนและรกษาภาวะทองเสยเฉยบพลนในเดก ซงโพรไบโอตกจะมสมบต คอ รบกวนการเพมจ�านวนของจลนทรยทไมด (Colonization resistance) ซงจะมกลไกการรบกวนการเพมจ�านวนของจลนทรยแตกตางกนไปขนอยกบชนดหรอสายพนธของจลนทรย อาหาร และปจจยอน ๆ ของเดก (McFarland, 2000b) ดงแสดงรายละเอยดในตารางท 5.5
ตารางท5.5 กลไกการรบกวนการเพมจ�านวนของจลนทรยทไมดโดยโพรไบโอตก (ดดแปลงจาก McFarland LV.2000b เอกสารอางองหมายเลข 22 และ Ohland
CL and MacNaughton WK. 2010 เอกสารอางองหมายเลข 26)
กลไก (mechanism) ตวอยางเชอทด
สารหรอผลตภณฑท
เกยวของกบเชอทดแลว
ไปมผลตอเชอทไมด
ตวอยางเชอทไมด
หรอเชอทกอโรค
ทองเสย
สรางสารยบยงเชอ - แบคทเรย Lactobacillus
- Bacteriocins- Reuterin
- แบคทเรย Salmonella,- แบคทเรย Shigella
ท�าใหสภาพแวดลอม ไมเหมาะสม
- แบคทเรย Lactobacillus- แบคทเรย Bifidobacterium
- ผลตภณฑทเปนกรด- กรดไขมนสายสน
- แบคทเรย Escherichia coli- แบคทเรย Salmonella
แยงอาหารหรอสาร ตงตนของอาหาร
- แบคทเรย Escherichia coli สายพนธ F-18
- Monomeric glucose - แบคทเรย Clostridium difficile
รบกวนการเกาะตดผนงล�าไสของจลนทรยทไมด
- ยสต Saccharo- myces boulardii - แบคทเรย Escheri- chia coli สายพนธ ไมกอพษ
- เอนไซม (enzyme) (ยสต Saccharomyces boulardii สรางเอนไซม Protease)
- แบคทเรย Clostridium difficile- แบคทเรย enterotoxigenic Escherichia coli
กระตนระบบภมคมกน - แบคทเรย Lactobacillus- แบคทเรย Bifidobacterium- ยสต Saccharo- myces boulardii
- หลง Immunoglobulin A (Ig A)
- แบคทเรย Clostridium difficile- ไวรสโรตา (Rotavirus)
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th94 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 95
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
จากตารางท5.5 กลไกการรบกวนการเพมจ�านวนของจลนทรยทไมด ม 5 กลไกทส�าคญ ดงน
1. โพรไบโอตกสามารถสรางสารยบยงเชอ เชน แบคทเรย Lactobacillus
สรางสาร bacteriocin มายบยงแบคทเรย Salmonella และ แบคทเรย Shigella
2. โพรไบโอตกท�าใหสภาพแวดลอมไมเหมาะสมตอการเจรญของเชอ เชน แบคทเรย Lactobacillus และแบคทเรย Bifidobacterium สรางกรดไขมนสายสนซงกรดนท�าใหความเปน กรด - ดาง ลดลง ท�าใหสามารถยบยงเชอได เชน แบคทเรย Escherichia coli แบคทเรย Salmonella เปนตน
3. โพรไบโอตกไปแยงอาหารหรอสารตงตนของอาหารของเชอทไมด เชน แบคทเรย Clostridium difficile ถกแยงอาหารซงกคอ Monomeriglucose ท�าใหแบคทเรย Clostridium difficile มจ�านวนลดลง
4. โพรไบโอตกรบกวนการเกาะตดผนงล�าไสของจลนทรยทไมด เชน ยสต Saccharomyces boulardii สรางเอนไซม Protease ท�าลายตวรบของสารพษ A และ B ทอยทเซลลล�าไส ซงสารพษนเปนสารพษของแบคทเรย Clostridium
difficile
5. โพรไบโอตกกระตนระบบภมคมกน เชน แบคทเรย Lactobacillus
กระตนระบบภมคมกนใหมการหลง Immunoglobulin A (Ig A) ซงท�าหนาทปองกนการตดเชอทเยอบของระบบทางเดนอาหารและระบบทางเดนหายใจ
ตารางท5.6 ตวอยางรายงานเกยวกบผลของการใชโพรไบโอตก ในภาวะทองเสยเฉยบพลนทเกดขนในเดก
ชนด / สายพนธโพรไบโอตก ปรมาณ บทบาท
แบคทเรย Escherichia coli สายพนธ Nissle 1917 (EcN) (Henker J et al.,2007)
ปรมาณ 1–3 ml ตอวน โดย 1 ml มแบคทเรย
108 เซลล
รกษาภาวะทองเสย
แบคทเรย Lactobacillus rhamnosus 3 สายพนธคอ573L/1, 573L/2 และ 573L/3 (Szymanski et al.,2006)
ปรมาณ 1.2X1010 CFU ตอครง
ใหวนละ 2 ครง
ลดระยะเวลาของการเกดอาการทองเสยทมสาเหตมาจากเชอไวรสโรตา (rotavirus)
แบคทเรย Lactobacillus paracasei สายพนธ ST11(Sarker et al.,2005)
ปรมาณ 1010 CFU ตอวน
รกษาภาวะทองเสยทไมไดมสาเหตมาจากเชอไวรสโรตา (rotavirus)
แบคทเรย Bifidobacterium lactis สายพนธ BB-12 และแบคทเรย Lactobacillus reuteri สายพนธ ATCC 55730(Weizman et al.,2005)
- ลดระยะเวลาของการเกดทองเสยและลดความถในการถาย
แบคทเรย Bifidobacterium lactis สายพนธ BB-12 และ แบคทเรย Streptococcus thermophilus สายพนธ TH-4(Saavedra et al.,1994)
- ลดอบตการณการเกดภาวะทองเสยและลดไวรสโรตาทสองพบในอจจาระของเดก
แบคทเรย Lactobacillus rhamnosus GG (Basu et al., 2009)
ปรมาณ 1010 และ 1012 CFU ตอครง วนละ 2 ครง
ลดระยะเวลาของการเกดทองเสย แบบถายเปนนำ� (watery diarrhea) และลดความถในการขบถาย
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th96 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 97
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
จากตารางท 5.6 จะเหนวาโพรไบโอตกมบทบาทมากมายเกยวกบภาวะทองเสยในเดก ทงลดระยะเวลาของการเกดทองเสย ลดความถในการถาย ลดอบตการณการเกดภาวะทองเสย และรกษาภาวะทองเสย
โพรไบโอตก บางสายพนธเทานนทสามารถลดระยะเวลาของการเกดทองเสย โดยเฉพาะแบคทเรย Lactobacillus rhamnosus GG ซงมประสทธภาพมากทสด ทงนยงขนอยกบปรมาณทใหดวย โดยจะมประสทธภาพยงขนเมอใหโพรไบโอตกปรมาณมากกวา 1010 CFU (colony forming unit) ตอวน และมประสทธภาพมากทสดตอภาวะทองเสยแบบถายเปนนำ� (watery diarrhea) ซงมสาเหตสวนใหญมาจากไวรสโรตา แตไมคอยไดผลตอภาวะทองเสยแบบรนแรงจากการตดเชอ (invasive bacterial diarrhea) ซงมลกษณะอจจาระหลายแบบ เชน ถายเปนนำ� มมกหรอเลอด (Szajewska et al., 2006)
2) ภาวะทองเสยเนองมาจากการใชยาปฏชวนะ (antibiotic associated
diarrhea)
ในทางเดนอาหารของมนษยจะมจลนทรยอยเปนจ�านวนมาก บางชนดใหประโยชนในดานตาง ๆ ในดานทเกยวของกบระบบทางเดนอาหาร เชน ชวยยอยสารอาหาร (Surawicz, 2003) และชวยปกปองทางเดนอาหารจากเชอกอโรคตาง ๆ (McFarland, 2006)
ยาปฏชวนะ (antibiotic) เปนยาตานเชอจลนทรยทไมดหรอกอโรค เชน เชอแบคทเรย เชอไวรส เปนตน เมอไดรบยาปฏชวนะเขาสรางกาย ยาจะออกฤทธตอตานเชอจลนทรยทกอโรคนน ๆ ถายาออกฤทธไมเฉพาะเจาะจงกบเชอทกอโรคอยางเดยว เชน ยาปฏชวนะแบบออกฤทธกวาง (broad spectrum)
ยากอาจจะออกฤทธตานจลนทรยทดทอยในทางเดนอาหารดวย ท�าใหจลนทรยทดเหลานมจ�านวนลดลงซงอาจสงผลถงประโยชนของจลนทรยทดตอระบบทางเดนอาหารของมนษย เชน มการเปลยนแปลงการยอยอาหาร ตดเชอกอโรคไดงายขน เสยสมดลของจลนทรยในระบบทางเดนอาหาร ซงอาจสงผลตอการปรบ
เปลยนภมคมกนรางกายดวย ในทนจะเนนการเกดทองเสยจากการใชยาปฏชวนะ
(antibiotic associated diarrhea) ซงมกจะมอาการทองเสยเกดขนหลงไดรบยาปฏชวนะ 2 - 8 สปดาห
การเกดทองเสยจากการใชยาปฏชวนะ (antibiotic associated diarrhea) ขนอยกบปจจยหลายอยาง ไดแก ยาปฏชวนะแบบออกฤทธกวาง (broad spectrum)
เชน ยา cephalosporins ยา clindamycin เปนตน นอกจากนยงขนกบปจจยจากตวผปวยเอง รวมถงอาการปวย และการสมผสเชอกอโรคในโรงพยาบาล (McFarland, 2006) การเกดทองเสยจากการใชยาปฏชวนะ (antibiotic associated
diarrhea) มกเกดจากเชอแบคทเรย Clostridium difficile เรยกชอโรควา Clostridium
difficile-associated diarrhea ซงเชอนเปนเชอททนตอสภาพแวดลอมถง 40 วน(Schroeder, 2005) การตดเชอ Clostridium difficile นอกจากจะท�าใหเกดภาวะทองเสยแลวยงเกดอาการอน ๆ อก เชน อาการปวดทอง มไข อาเจยน เบออาหาร และอาจเกดล�าไสอกเสบจากยาปฏชวนะ (pseudomembranous colitis)
(Poutanen and Simon, 2004)
การรกษาแบงออกเปน 2 ระดบ (Bergogne-Be´re´zin, 2000; Schroeder,
2005) ไดแก
1. การรกษาภาวะทองเสยทมอาการเลกนอยถงปานกลาง เนองจากสาเหตการใชยาปฏชวนะ (antibiotic associated diarrhea) คอ การแกไขภาวะการขาดนำ�และเกลอแร อาจจะมการหยดยาปฏชวนะทท�าใหเกดทองเสย หรอ เปลยนเปนยาปฏชวนะตวอนทไมท�าใหเกดทองเสย เชน quinolones, metronidazole
และ tetracyclines เปนตน
2. การรกษาภาวะทองเสยทมอาการรนแรงเนองจากสาเหต เชอแบคทเรยClostidium difficile (Clostidium difficile-associated diarrhea) คอ การใหยา metronidazole ซงเปนทางเลอกแรกในการรกษา
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th98 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 99
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
การใชโพรไบโอตกกเปนอกทางเลอกหนงทมบทบาทในการปองกนและรกษาภาวะทองเสยจากการใชยาปฏชวนะ (antibiotic associated diarrhea) และ
เชอแบคทเรย Clostidium difficile (Clostidium difficile-associated diarrhea) ซงจะมกลไกดงน (Parker et al., 2009)
1. ชวยใหเชอจลนทรยทดมการเจรญเตบโตเพมมากขน
2. ขดขวางการเกาะตดของเชอกอโรคทผนงล�าไส 3. ผลตสารทชวยยบยงการเจรญเตบโตของเชอกอโรค เชน ผลตกรดไขมนสายสน (short-chain fatty acid) ซงเปนสารทท�าใหคาความเปน กรด-ดาง (คา pH) ในล�าไสลดลง แลวท�าใหสภาวะแวดลอมไมเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของเชอกอโรค
4. ผลตสารทชวยก�าจดสารพษทเชอกอโรคสรางขน เชน ผลตเอนไซม protease มาชวยก�าจด สารพษ A และ B ทสรางจากเชอ Clostridium difficile
5. กระตนภมคมกนของรางกาย ท�าใหรางกายปองกน ตอตานและก�าจดเชอโรคทเขาสรางกายไดดยงขน
ผทเขารวม
การศกษาวจย
ชนด/สายพนธ
โพรไบโอตก
ปรมาณ /
วนบทบาท
ผปวยเดกอาย 6 เดอน ถง 10 ป ทจ�าเปนตองไดรบยาปฏชวนะ(Vanderhoof, 1999)
แบคทเรย Lactobacillus rhamnosus สายพนธ GG
1-2´1010 CFU
ลดการเกดภาวะทองเสย จากการใชยาปฏชวนะเนองจากการตดเชอทวไป
ผปวยเดกอาย 1-36 เดอนทจ�าเปนตองไดรบยาปฏชวนะ(Szajewska, 2001)
แบคทเรย Lactobacillus rhamnosus สายพนธ GG
1´ 1010 CFU
ลดการเกดภาวะทองเสย จากการใชยาปฏชวนะในโรงพยาบาลได โดยเฉพาะภาวะทองเสยทเกดจาก ล�าไสอกเสบจากไวรสโรตา (rotavirus gastroenteritis)
ผปวยเดกทตดเชอทางเดนหายใจสวนบน (upper
respiratory tract infection)
หรอเปนล�าไสอกเสบ(gastroenteritis) (Seki, 2003)
แบคทเรย Clostridium butyricum
1- 4´ 107 CFU รกษาและปองกนการเกดภาวะทองเสย จากการใชยาปฏชวนะ
ผปวยเดกอาย 1-36 เดอนทไดรบยาปฏชวนะ(Jirapinyo, 2002)
แบคทเรย Lactobacillus acidophilus
และ Bifidobacterium infantis
6´ 109 CFU ปองกนการเกดภาวะทองเสย จากการใชยาปฏชวนะ
ผปวยเดกทจ�าเปนตองไดรบยาปฏชวนะ(Larosa, 2003)
แบคทเรย Lactobacillus
sporogenes และนำ�ตาล fructo-oligosaccharide
5.5´ 108 CFU
+ 250 mg
FOS
ปองกนการเกดภาวะทองเสย จากการใชยาปฏชวนะ
ผปวยเดกอาย 6-36 เดอนทไดรบยาปฏชวนะ(Correa, 2005)
แบคทเรย Bifidobacterium lactis และ
Streptococcus thermophilus
1´ 107 CFU ปองกนการเกดภาวะทองเสย จากการใชยาปฏชวนะ
ตารางท5.7 ตวอยางรายงานเกยวกบผลของการใชโพรไบโอตกในภาวะทองเสยจากการใชยาปฏชวนะ (antibiotic associated diarrhea) ในเดก
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th100 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 101
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
ตารางท5.8 ชนด/สายพนธของโพรไบโอตกทใชในการปองกนภาวะทองเสยจากการใชยาปฏชวนะ (antibiotic associated diarrhea) (ดดแปลงจาก Surawicz
CM. 2009 เอกสารอางองหมายเลข 34)
ชนด/สายพนธของโพรไบโอตก
แบคทเรย Lactobacillus rhamnosus GG
ยสต Saccharomyces boulardii
แบคทเรย Lactobacillus acidophilus
แบคทเรย Lactobacillus bulgaricus
แบคทเรย Lactobacillus acidophilus
แบคทเรย Lactobacillus casei
แบคทเรย Lactobacillus casei
แบคทเรย Lactobacillus bulgaricus
แบคทเรย Streptococcus thermophilus
แบคทเรย Bifidobacterium lactis
แบคทเรย Streptococcus thermophilus
แบคทเรย Bifidobacterium longum
แบคทเรย Clostridium butyricum
แบคทเรย Enterococcus faecium
หมายเหต: แบคทเรย Lactobacillus rhamnosus GG และยสต Saccharomyces
boulardii เปนโพรไบโอตกทมหลกฐานทดทสดวามประสทธภาพดในการปองกนภาวะทองเสย จากการใชยาปฏชวนะ
5.2.2 การใชโพรไบโอตกในภาวะทองผก
ทองผก (constipation) คอ การถายอจจาระนอยกวา 3 ครงตอสปดาหอจจาระมลกษณะแขงเปนกอน ตองใชแรงเบงในการถายอจจาระ และอาจรสกถายอจจาระไมสด ถายล�าบาก หรอ เจบขณะถายอจจาระ (Leung et al., 2011)
ภาวะทองผกเปนภาวะหนงทพบไดบอยในเดก โดยในเดกแตละวยจะมความถในการถายอจจาระปกตทแตกตางกน โดยเดกทารกอาย 1 เดอน จะถายอจจาระบอยกวาเดกวยอน ๆ เฉลย 3.3 ครงตอวน เมอเดกอายเพมขนเรอย ๆความถในการถายอจจาระจะลดลง เมอเดกอาย 4 ปจะถายอจจาระเฉลย 1 ครงตอวน (Osatakul et al., 1995)
ภาวะทองผกทเกดขนในเดกมหลายสาเหต ไดแก
1. ภาวะทองผกทมความผดปกตของระบบทางเดนอาหาร เชน เดกทมรทวารหนกผดปกต
2. ภาวะทองผกทมความผดปกตนอกระบบทางเดนอาหาร เชน เดกทมอาการทางจต หรอ ไดรบยาเชน ยากลม anticholinergics
3. ภาวะทองผกทไมมความผดปกตของระบบใด ๆ พบวาในเดกทมอาการทองผกเรอรงตงแตเกดมกมสาเหตมาจากความผดปกตของล�าไส แตสวนใหญของเดกทมอาการทองผกมกไมมความผดปกตของระบบใด ๆ (Loening-Baucke,
1993) แตอาการทองผกอาจเกดขนจากปจจยของตวเดกเอง เชน กลนอจจาระ ดมนำ�นอย รบประทานอาหารทมกากใยนอย ไมออกก�าลงกาย ไมเขาหองนำ�ใหเปนปกต เปนตน
การรกษาภาวะทองผกในเดก ควรมการปรบพฤตกรรม เชน ไมควรกลนอจจาระ ดมนำ�มากขน อยางนอย 1.5 ลตรตอวน รบประทานอาหารทมกากใยสง เชน ผก ผลไมตาง ๆ ออกก�าลงกาย และควรฝกถายอจจาระใหสมำ�เสมอ นอกจากนอาจใชยาระบายรวมดวย ไดแก ยาระบายกลม osmotic laxative เชน ยาระบาย
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th102 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 103
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
แมกนเซยม (milk of magnesia) ยาระบายแลคตโลส (lactulose) ยาระบายpolyethylene glycol (PEG) เปนตน หรออาจจะรกษาภาวะทองผกดวยการสวนทวาร (enema) กได (สมชาย, 2012)
การใชโพรไบโอตกกเปนอกทางเลอกหนงทมบทบาทในการปองกนและรกษาภาวะทองผกในเดก ซงจะมกลไกดงน
1. โพรไบโอตกจะยอยเสนใยอาหาร ท�าใหปรมาณอจจาระเพมขน (stool
bulk) ท�าใหถายอจจาระงายขน นอกจากนเสนใยอาหารยงท�าใหจลนทรยทดมการเจรญเตบโตเพมขนอกดวย เมอจลนทรยทดหรอโพรไบโอตกมจ�านวนเพมขนกจะยอยเสนใยอาหารเพมขน ท�าใหปรมาณอจจาระเพมขน ตวอยางโพรไบโอตกกลมน คอ แบคทเรย Bifidobacterium (Emmanuel et al., 2009)
2. แบคทเรย Bifidobacterium ทอยในล�าไสจะยอยแลคตโลส (lactulose)
ซงเปนยาระบายทใหเพอรกษาภาวะทองผก แลวท�าใหแลคตโลส (lactulose) กลายเปนโมเลกลเลก ๆ จากนนจะดดนำ�เขาหาตวท�าใหมปรมาตรของอจจาระเพมขน ท�าใหถายอจจาระงายขน (Harish and Varghese, 2006)
นอกจากนยงมตวอยางรายงานสนบสนนการใชโพรไบโอตกในการรกษาภาวะทองผกวา ในคนทองผกจะพบแบคทเรย Bifidobacterium และแบคทเรย Lactobacillus ในปรมาณตำ� (Leung et al., 2011) ซงปกตแบคทเรยทงสองนชวยในระบบทางเดนอาหารในดานตาง ๆ เชน การยอยเสนใยอาหาร เปนตน
ผทเขารวม
การศกษาวจย
ชนด/สายพนธ
โพรไบโอตก
ปรมาณ /
วนบทบาท
เดกอาย 3-16 ป (Tabbers et al.,
2011)
- แบคทเรย Bifidobacterium breve
108–1010CFU - จ�านวนครงในการถาย อจจาระตอสปดาหเพมขน- ความไมตอเนองของการ ถายอจจาระลดลง- ความเหนยวของอจจาระ เพมขน- อาการปวดทองลดลง- ไมพบอาการขางเคยง
เดกอาย 4-12 ป(Khodadad and
Sabbaghian, 2010)
- แบคทเรย Lactobacillus casei- แบคทเรย Lactobacillus rhamnosus- แบคทเรย Streptococcus thermophilus- แบคทเรย Bifidobacterium breve- แบคทเรย Lactobacillus acidophilus- แบคทเรย Bifidobacterium infantis - นำ�ตาล fructooligosaccharide
1´ 109 CFU
- จ�านวนครงในการถาย อจจาระเพมขน- ความเหนยวของอจจาระ เพมขน- อาการปวดทอง ไมสบาย ทองลดลง
เดกอายตำ�กวา10 ป
(Bu et al., 2007)
- แบคทเรย Lactobacillus casei rhamnosus, Lcr35
8´ 108 CFU - จ�านวนครงในการถาย อจจาระเพมขน- ลดการใชยาสวนทวาร กลเซอรน (glycerin enema)- อจจาระมความแขง นอยลง- ความถของอาการ ปวดทองลดลง
ตารางท5.9 ตวอยางรายงานเกยวกบผลของการใช โพรไบโอตกในภาวะทองผก
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th104 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 105
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
5.3 อาการไมพงประสงคจากการใชโพรไบโอตกในเดก
การใชโพรไบโอตกในเดกคอนขางมความปลอดภย (Michail, 2006) แตอยางไรกตามกยงมรายงานเกยวกบอาการไมพงประสงคบาง เชน อาจจะมการตดเชอแบคทเรยหรอเชอราในกระแสเลอดได (bacteremia and fungemia) โดยเฉพาะในผทมภาวะภมตานทานตำ� (immunocompromised host) (Herbrecht
and Nivoix, 2005; Land et al., 2005) นอกจากนอาจจะมอาการไมสบายทอง ทองอด มแกสในระบบทางเดนอาหาร โดยเฉพาะในเดกทเรมรบประทานโพรไบโอตกแตอาการเหลานจะลดลงหรอหายไปหลงจากรบประทานโพรไบโอตกประมาณ 1 อาทตย (Lipski., 2006)
จากทไดกลาวมาโพรไบโอตกมความส�าคญเกยวของกบโรคระบบทางเดนอาหารในเดก ซงในบทนไดเนนภาวะทองเสยเฉยบพลน ภาวะทองเสยจากการใชยาปฏชวนะ และภาวะทองผก โดยพบวาโพรไบโอตกมบทบาททง ปองกน รกษา และบรรเทาอาการของโรคระบบทางเดนอาหารเหลานในเดก ไมวาโดยทางตรงหรอทางออม แตทงน ไมใชโพรไบโอตกทกชนดจะสามารถใชไดผล เนองจากประสทธภาพของโพรไบโอตกอาจมความแตกตางกนขนกบชนด และปรมาณของโพรไบโอตกดวยการใชโพรไบโอตกคอนขางมความปลอดภย แตอาจพบอาการไมพงประสงคบาง ซงอาการไมพงประสงคจากการใชโพรไบโอตกในเดกนนพบวามนอย
เอกสารอางอง
1. สถาพร มานสสถตย. Acute diarrhea. Clinical Practice in Gastroenterology.
2555; หนา 108-119.2. สมชาย ลลากศลวงศ. Chronic constipation. Clinical Practice in Gastroenterology. 2555; หนา 152-162.3. Basu S, Paul DK, Ganguly S, Chatterjee M, Chandra PK. Efficacy of high- dose Lactobacillus rhamnosus GG in controlling acute watery diarrhea in Indian children: a randomized controlled trial. J Clin Gastroenterol. 2009 Mar;43(3):208-213.4. Bergogne-Be´re´zin E. Treatment and prevention of antibiotic as sociated diarrhea. Int J Antimicrob Agents. 2000 Dec; 16(4): 521-526.5. Bu LN, Chang MH, Ni YH, Chen HL, Cheng CC. Lactobacillus casei rhamnosus Lcr35 in children with chronic constipation. Pediatr Int. 2007 Aug; 49(4): 485-490.6. Corrêa NB, Péret Filho LA, Penna FJ, Lima FM, Nicoli JR. A rand omized formula controlled trial of Bifidobacterium lactis and Streptococcus thermophilus for prevention of antibiotic-associated diarrhea in infants. J Clin Gastroenterol. 2005;39(5):385-389.7. Emmanuel AV, Tack J, Quigley EM, Talleys NJ. Pharmacological management of constipation. Neurogastroenterol Motil. 2009;21(2): 41-54.8. Harish K, Varghese T. Probiotics in humans-evidence based review. Calicut Medical Journal. 2006; 4(4): 1-11.9. Henker J, Laass M, Blokhin BM, Bolbot YK, Maydannik VG, Elze M, Wolff C, Schulze JU. The probiotic Escherichia coli strain Nissle 1917 (EcN) stops acute diarrhoea in infants and toddlers. Eur J Pediatr. 2007; 166:311–318.
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th106 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 107
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
10. Herbrecht R, Nivoix Y. Saccharomyces cerevisiae fungemia: an adverse effect of Saccharomyces boulardii probiotic administration. Clin Infect Dis 2005;40:1635-1637.11. Heyman M. Effect of lactic acid bacteria on diarrhea diseases. J Am Coll Nutr.2000; 19: 137s-146s.12. Jirapinyo P, Thamonsiri N, Densupsoontorn N, et al. Prevention of antibiotic-associated diarrhea in infant by probiotics. J Med Assoc Thai. 2002;8:s739-742.13. Khodadad A, Sabbaghian M. Role of synbiotics in the treatment of childhood constipation: a double-blind randomized placebo controlled trail. Iran J Pediatr. 2010; 20(4): 387-392.14. Kukkonen K, Savilahti E, Haahtela T, Juntunen-Backman K, Korpela R, Poussa T, Tuure T, Kuitunen M. Probiotics and prebiotic galactooligo- saccharides in the prevention of allergic diseases: a randomized, double-blind, placebo-controlled trial. J Allergy Clin Immunol 2007; 119:192-198.15. Kullen MJ. Bettler J. The delivery of probiotics and prebiotics to infants. Curr Pharm Res. 2005; 11(1): 55-74.16. Land MH, Rouster-Stevens K, Woods CR, Cannon ML, Cnota J, Shetty AK. Lactobacillus sepsis associated with probiotic therapy. Pediatrics. 2005;115:178-181.17. Larosa M, Bottaro G, Gulino N, et al. Prevention of antibiotic-as sociated diarrhea with Lactobacillus sporo-gens and fructo-oligosaccarides in children. A multi-centric double-blind vs placebo study. Minerva Pediatr. 2003;55(5): 447-452.18. Leung L, Riutta T, Kotecha J, Rosser W. Chronic constipation: an evidence- based review. JABFM. 2011; 24(4): 436-451.
19. Lipski E. Digestive wellness for children. California: Basic health publications; 200620. Loening-Baucke V. Chronic constipation in children. Gastroente-rology 1993; 105: 1557-1564.21. Mackie RI, Sghir A, Gaskins HR. Developmental microbial ecology of the neonatal gastrointestinaltract. Am J Clin Nutr 1999; 69(suppl): 1035S–1045S.22. McFarland LV. Normal flora: diversity and functions. Microbial Ecology in Health and Disease;2000b ;12:193-207.23. Mcfarland LV. Meta-analysis of probiotics for the prevention of antibiotic associated diarrhea and the treatment of Clostridium difficile disease. Am J Gastroenterol. 2006 Apr; 101(4): 812-822.24. Michail S, Sylvester F, Fuchs G, Issenman R. Clinical efficacy of probiotics: review of the evidence with focus on children. J Pediatr Gastroenterol Nutr. 2006 Oct;43(4):550-557.25. Mitsuoka T. Significance of dietary modulation of intestinal microflora and intestinal environment. Biosci Microflora. 2000; 19: 15-25.26. Ohland CL, MacNaughton WK. Probiotic bacteria and intestinal epithelial barrier function. Am J Physiol Gastrointest Liver Physiol. 2010; 298: G807-G819.27. Osatakul S, Yossuk P, Mo-Suwan L. Bowel habits of normal Thai children. J Pediatr Gastroenterol Nutr 1995; 20: 339-342.28. Parker GC, Sanderson JD, Whelan K. The mechanism and efficacy of probiotics in the prevention of Clostridium difficile-associated diarrhoea. Lancet Infect Dis. 2009 Apr; 9(4):237-244.29. Poutanen SM, Simon AE. Clostridium difficile-associated diarrhea in adults. CMAJ. 2004 Jul 6;171(1):51-58.
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th108 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 109
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
30. Saavedra JM, Bauman NA, Oung I, Perman JA, Yolken RH. Feeding of Bifidobacterium bifidum and Streptococcus thermophilus to infants in-hospital for prevention of diarrhea and shedding of rotavirus. Lancet 1994;344:1046–1049.31. Sarker SA, Sultana S, Fuchs GJ, Alam NH, Azim T, Brüssow H, Ham- marström L. Lactobacillus paracasei Strain ST11 has no effect on rotavirus but ameliorates the outcome of nonrotavirus diarrhea in children from Bangladesh. Pediatr. 2005;116(2): e221-e228.32. Schroeder MS. Clostridium difficile-associated diarrhea. Am Fam Physician. 2005 Mar 1; 71(5): 921-928.33. Seki H, Shiohara M, Matsumura T, et al. Prevention of antibiotic- associated diarrhea in children by Clostridium butyricum MIYAIRI. Pediatr Int.2003;45:86-90.34. Surawicz CM. Probiotics, antibiotic-associated diarrhoea and Clostridium difficile diarrhoea in humans. Best Pract Res Clin Gas-troenterol.2003 Oct; 17(5): 755-783.35. Surawicz CM. Probiotics and antibiotic-associated diarrhea and Clostridium difficile infection. Prebiotics and probiotics science and technology. 2009; 2: 825-843.36. Szajewska H, Kotowska M, Mrukowicz JZ, et al. Efficacy of Lactobacillus GG in prevention of nosocomial diarrhea in infants. J Pediatr. 2001; 138: 361-365.37. Szymanski H, Pejcz J, Jawien M, Chmielarczk A,Strus M, Heczko PB.
Treatment of acute infectious diarrhoea in infants and children with
a mixture of three Lactobacillus rhamnosus strains–a randomized,
double-blind, placebo-controlled trial. Aliment Pharmacol Ther.2006;
15;23: 247–253.
38. Szajewska H, Setty M, Mrukowicz J, Guandalini S. Probiotics in gastro-
intestinal diseases in children: Hard and not-so-hard evidence of efficacy.
J Pediatr Gastroenterol Nutr.2006; 42: 454-475.
39. Tabbers MM, Milliano ID, Roseboom MG, Benninga MA. Is Bifidobacterium
breve effective in the treatment of childhood constipation? Results
from a pilot study. Nutrition Journal. 2011; 10(19): 1-5.
40. Vanderhoof JA, Whitney DB, Antonson DL, et al. Lacto-bacillus GG in
the prevention of antibiotic associated diar-rhea in children. J Pediatr.
1999;135:564-568.
41. Weizman Z, Asli G, Alsheikh A. Effect of a probiotic infant formula on
infections in child care centers: comparison of two probiotic agents.
Pediatr. 2005;115:5–9.
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th110 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 111
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
ก
กรดน�านม
กรดนวคลอก
กรดแลกตก
กรดอะซตก
กรดอะมโน
กรดอนทรย
กลไกการตอบสนองของระบบภมคมกน
กลโคอะไมเลส
กากอาหาร
การกอกลายพนธ
การกอมะเรง
การกอโรค
การเกาะตดเซลลผนงล�าไส
การคดเลอกโพรไบโอตก
การเคลอนยายต�าแหนงของโพรไบโอตก
การเจรญของจลนทรย
การดอยาปฏชวนะ
การดแลสขภาพเชงปองกน
การดดซม
การตดสยอมฟลออเรสเซนท
การทนตอกรด
การท�าใหตดเชอ
การประเมนความปลอดภยโพรไบโอตก
20
33
8, 20, 56, 64, 70, 74
64
55, 68
35, 55, 62
34, 66, 67
24
53
19
19, 65
19, 35, 51
34, 35, 36
16, 17, 18, 19, 20, 26, 27
45
8, 11
19
53
32, 43, 53, 54
30
9, 19
19
39, 42, 46, 47, 48
ดชน
การประเมนความเปนพษ
การประเมนผลขางเคยง
การเปลยนแปลงทางพนธกรรม
การพฒนาของเนองอก
การแพทยเชงปองกน
การเฝาระวงระบาดวทยา
การสงถายผานยน
การยอยโปรตน
การยอยสลายเกลอน�าด
การยอยสลายเยอบผวทางเดนอาหาร
การเรองแสง
การรกรานของแบคทเรย
การศกษาในระดบหลอดทดลอง
การศกษาภายนอกกาย
การสงถายยนดอยา
การหมกแบบมาโลแลกตก
การหมกยอย
การอยรวมกนแบบพงพาอาศย
การอกเสบ
กจกรรมของเอนไซม
เกณฑการคดเลอกโพรไบโอตก
เกลอน�าดอสระ
49, 50
48
50, 51
48
9
48
50, 51
59
49
48
34
48
36
45, 48
45, 50, 51
24
53, 59, 60, 61, 71
35
35, 50, 51, 62, 66, 67
19, 70
16, 17, 31
67, 68
ก
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th112 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 113
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
ข
ค
ไขมน 13, 32, 63, 68
ความคงตว
ความคงตวทางพนธกรรม
ความทนตอกรด
ความทนตอเกลอน�าด
ความเปนกรดดาง
ความสมดลของจลนทรย
คเฟอร
โครโมโซม
โคเลสเตอรอล
75
19
10
10, 31
31, 32
56, 57
24
50
19, 35, 67, 68,
69, 70, 71,74
จ
จลชพในระบบทางเดนอาหาร
จลชพประจ�าถน
จลนทรยชนดกอโรค
จลนทรยชนดทกอใหเกดโทษ
จลนทรยชนดทเปนกลาง
จลนทรยชนดทเปนประโยชน
จลนทรยชนดทมความปลอดภย
จลนทรยเซลลตาย
จลนทรยมชวต
10
10
7, 19
8, 59, 60
8
7, 8, 35, 39, 59
8, 39
12, 13, 74, 75, 76
12, 13, 74, 75, 76
จ
ช
เชอฉวยโอกาส
เชอชชพ
42
14
ซ
ซรม
เซลลจลนทรย
เซลลตาย
เซลลทมชวต
เซลลพกตว
ไซโตคายน
ทเมอนวโครซสแฟคเตอร แอลฟา
อนเตอฟรอน แกมมา
อนเตอฟรอน เบตา
อนเตอรลวคน
อนเตอรลวคน-10
อนเตอรลวคน-12
60
12, 13, 70
12, 13, 14, 70, 74, 75, 76
12, 13, 14, 70, 74, 76
70
66
66
75
75
66
67
74, 75
จลชพเสรมชวนะ
จลนทรยเสรมชวนะ
เจาบาน
8, 14
8, 14
34, 35, 54, 55,
56, 57, 61
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th114 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 115
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
ต
ตะกอนเซลล
ตานทานการจดตงโคโลน
ตานทานภาวะกอมะเรง
68, 69, 70
63
19, 65, 63
ท
ทรานสโพซอน
ทองรวง
ทางคลนก
50
9, 51, 64, 91
46, 47, 48
ธ
ธญพช 59
น
นมหมก
นยามความหมายของโพรไบโอตก
เนยแขง
เนอเยอน�าเหลอง
น�าตาลแลกโตส
น�าเลยงเซลล
น�าหมกชวภาพ
7, 8, 9, 23, 24, 25, 34
11
24, 25, 26
65
8, 19, 64, 65, 73, 74
70
31, 32, 42
บาซลลส อะซโดฟลส
แบคทเรยกรดแลกตก
แบคทเรยกลมไบฟโดแบคทเรย
แบคทเรยกลมอะซโดฟลส
แบคทเรยไบฟโดแบคทเรยม
- ไบฟโดแบคทเรยม ไบฟดม
- ไบฟโดแบคทเรยม อนแฟนทส
- ไบฟโดแบคทเรยม อะนมอลส
แบคทเรยรปตววาย
แบคทเรยแลกโตบาซลลส
- แลกโตบาซลลส แกสเซอร
- แลกโตบาซลลส คาเซอ
- แลกโตบาซลลส คาเซอ
สายพนธ ชโรตะ
- แลกโตบาซลลส เดลบรคอ
ซบสปชส บลการคส
- แลกโตบาซลลส บลการคส
- แลกโตบาซลลส ไบฟดส
- แลกโตบาซลลส พาราคาเซอ
- แลกโตบาซลลส แพลนทารม
- แลกโตบาซลลส แรมโนซส
- แลกโตบาซลลส อะซโดฟลส
9
8, 20, 21, 22, 23, 26, 31, 33,
40, 54, 64, 70, 74, 88, 100
9, 20, 21, 22, 39, 40, 42, 57
9, 10
20, 21, 22, 23
9, 21, 39
21, 39, 41
39
9
10, 20, 39, 74
39, 74
10, 39
10
9
8, 9
20
39
39, 74
39
9, 20, 39
บ
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th116 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 117
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
บ
แบคทเรยกลมเอนเทอโรแบคเตอร
แบคทเรย แบคเทอรอยเดส
แบคทเรยคลอสทรเดย
แบคทเรยคลอสตรเดยม
แบคทเรยโคลฟอรม
แบคทเรยฉวยโอกาส
แบคทเรยโปรตโอไลตก
แบคทเรยยอยโปรตน
แบคทเรยเอนเทอโรคอคคส
แบคเทอรโอซน
ไบฟดส
56, 57
57
57
56, 57
21, 56
57
9
8, 9, 32
20, 21
35, 62
10, 20
ปฏกรยาการสลายโปรตน
ปฏกรยาพวตรแฟคชน
ปฏกรยาไฮโดรไลซส
ปฏสมพนธ
ปรบเปลยนภมคมกน
ปรบสมดลของล�าไส
เปบไทด
โปรตโอไลตกแบคทเรย
โปรตนของเซลล
59
59
63, 68
40
63
11, 12
59
9
13
ป
ผนงเซลล
ผลไมดอง
ผลตภณฑนม
ผกดอง
ผวเยอบ
ผบรโภค
13, 33, 50, 68
26
8, 23
26
35, 40, 41, 42, 48, 50
12, 13, 33, 34, 40,
47, 54, 55, 59, 76
ผ
พลาสมด
พยาธสภาพ
เพปทโดไกลแคน
โพรไบโอตก
ตอตานชวต
ไบโอทอส
ปฏชวนะ
โพร
เสรมชวนะ
แอนตไบโอตก
50
9
50
7, 11, 12, 13, 14, 16, 17, 18
20, 21, 22, 23, 26, 27, 39,
40, 41, 45, 49, 53, 57, 63
65, 67, 69, 70, 74, 84,
7
7
7, 11, 22, 28, 33, 42, 50, 51
7
7, 14
7, 11
พ
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th118 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 119
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
โฟเลต 63
ภาวะตดเชอในชองคลอด
ภาวะตดเชอในระบบทางเดนหายใจ
ภาวะทองผก
ภาวะภมแพ
ภาวะไมทนตอน�าตาลแลกโตส
ภาวะล�าไสขาดเลอด
ภาวะล�าไสอกเสบ
ภมคมกนเฉพาะแหง
ภมคมกนแบบไมจ�าเพาะ
ภมคมกนบกพรอง
ภมคมกนไวเกน
เภสชจลนศาสตร
โภชนเภสชภณฑ
73
72
62, 73
65, 66, 67, 73
64, 65, 73
73
73
55
74
41, 42, 49
50
40
40
ภ
ฟ
โมโนไซต
เมแทบอลซม
เมแทบอไลต
แมคโครฟาจ
ไมโครไบโอตา
66
19, 43, 49
63, 65, 74
55, 66, 74
57
ม
ยากดภมคมกน
ยน
เยอบล�าไส
เยอหมเซลล
โยเกรต
41, 49
50, 51
30, 35, 40, 49, 50
13, 33, 50, 68
7, 9, 23, 25
ย
ระบบภมคมกน
ระยะเวลาในการแบงเซลล
รปตวอกษรวาย
รปตวอกษรเอกซ
โรคตดเชอในระบบทางเดนอาหาร
โรคทองรวงทตดมากบนกทองเทยว
โรคแพภมตวเอง
โรคล�าไสทเกดจากการระคายเคอง
โรคล�าไสอกเสบ
19, 34, 35, 45, 42, 49, 55,
56, 62, 65, 66, 67, 74, 75,
91, 93, 94
9, 20
20
20
8
72
50
63
63
ร
ฤ
ฤทธตานจลนทรยกอโรค 48
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th120 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 121
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
ลกษณะทางประสาทสมผส
ลโปโพลแซคคาไรด
ล�าไส
ล�าไสเลก
- ดโอดนม
- เจจนม
- ไอเลยม
ล�าไสใหญ
19
13, 50
9, 10, 11, 12, 21, 22,
34, 35, 43, 55, 57, 59
63, 65, 68, 84, 88, 94
20, 31, 32, 58
58
58
58
20, 54, 58, 59, 65, 84
ล
ว
วตามน
วตามนบ 12
วลไล
ไวรส
ไวรสโรตา
11, 32, 35, 53, 55
32, 33
55
19, 64, 67, 75, 98
64, 72, 93
ศ
เศษเซลลแบคทเรย 54
สปชส
สมผก
สวนสกดของเนอเยอ
สารกลมฟนอล
สารกลมอนโดล
สารกลมแอมโมเนย
อนโดล
เอมน
แอมโมเนย
สารกอภมแพ
สารคดหลงจากจลนทรย
สารจากการยอยโปรตน
พาราครซอล
ฟนอล
สแกโทล
สารชวโมเลกล
ไขมน
คารโบไฮเดรต
แปง
โปรตน
ลปด
สารตานอนมลอสระ
สารพนธกรรม
10, 57
26
11
8
8
8
8, 59, 65,
59, 65
8, 59, 65
67, 75
11
59
8, 59, 65
59, 65
32
13, 32, 59, 68
59, 64
32
8, 32
13
55
13, 50, 51
ส
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th122 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 123
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
ดเอนเอ
อารเอนเอ
สารละลายบฟเฟอร
สารเลยนแบบ
สารเสรมชวนะ
สารอาหารพนฐาน
สยอมฟลออเรสเซนท
ส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา
13
13
70
46
14
12
30
13, 34
ส
ห
แหลงชมชนของจลนทรย 56, 57
องคการอนามยโลก
องคการอาหารและเกษตรแหงสหประชาชาต
อตราการเจรญ
อาการทองรวง
อาสาสมคร
อาหารเพาะเลยง
อาหารโพรไบโอตก
อาหารประเภทใยอาหารสง
อาหารเปนพษ
อจจาระ
13, 16, 22
13
34, 36
9, 63
42, 47
28, 32, 68, 70, 71
13, 18, 26, 40, 51
60
51
8, 41, 53, 59, 60, 65, 84
อ
อบตการณ
เอกโซโพลแซคคาไรด
เอนไซม
แอนตบอด
อมมโนโกลบลนอ
อมมโนโกลบลนเอ
อมมโนโกลบลนจ
48
13
11, 62, 65, 68, 70, 75
66, 67, 75
66, 75
66
67, 75
อ
ไฮโดรเจนเปอรออกไซด 35, 62
ฮ
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th124 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 125
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
A
acidophilus allergen allergic diseases aminoglycosides antibiotics ampicillin bacitracin cefoperazone ceftazidime cephalosporins cephalothin chloramphenicol erythromycin gentamicin kanamycin norfloxacin penicillin G polymycin B quinolones streptomycin tetracycline vancomycin antibody Immunoglobulin A (IgA) Immunoglobulin E (IgE)
1066
65, 75337
28, 3328, 3328, 3328, 33
3328, 3328, 3328, 3328, 3328, 3328, 33
272833
28, 3328, 3328, 3367, 7566, 6767, 75
Index
A
Immunoglobulin G (IgG) autoimmune diseases Avetthoa carambola
67, 75
5031
B
Bacillus acidophilus Bacillus cereus ATCC 11778 bacteroides beta galactosidase bifid bifidus bile salt conjugated bile salt deconjugated bile salt bile salt deconjugated activity
bile salt hydrolase (BSH)
929
49, 5859
104968674968
C
Candida albicanscell mass cell membrane cell wall cFDA-SE cholesterol
5861131334
68, 69
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th126 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 127
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
cell conditions - active cell - dead cell - resting cell fraction - broth - pellet mechanisms - cholesterol assimilation - cholesterol lowering - cholesterol removal chromosome clostridia Clostridium difficile Cobalamin coliform colonisation resistance component of cell constipationcytokines Interferon beta Interferon gamma Interleukin Interleukin-12 Tumor Necrosis Factor Alpha (TNF-a) cytoplasmic membrane
69, 70, 7213, 69, 70, 72
69, 70, 72
6969
686969508
19, 7227, 3221, 56
631364
75756674
66
13, 68
C D
dead cell
heat-killed cell
sonicated cell
dietary supplement
DNA
13, 6974744013
Elie Metchnikoff EnterobacteriaceaeEscherichia coli ATCC 25922 Escherichia coli O157:H7 Eubacteria Eubacterium excessive immune stimulation exopolysaccharide (EPS)
757, 58
292958585013
E
F
fermentation flow cytometry Food and Agriculture Organization (FAO)Food and Drug Administration (FDA) Fusobacterium
613413
13, 2758
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th128 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 129
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
gene Generally Recognized or Regarded as Safe (GRAS) generation time gene transfer glycoprotein gut-associated lymphocyte tissue (GALT)
5016, 22
28, 34504966
G
Helicobacter pylori host
19, 58, 7212, 54
H
indole inflammation inflammatory bowel diseases (IBD) International Life Science Institute (ILSI) irritable bowel syndrome (IBS)
8, 59, 6563911391
I
lactic acid bacteria (LAB) Bifidobacteria
Bifidobacterium - Bifidobacterium adolescentis - Bifidobacterium animalis - Bifidobacterium bifidum - Bifidobacterium breve - Bifidobacterium infantis - Bifidobacterium lactis - Bifidobacterium longum
Enterococcus - Enterococcus cloacae - Enterococcus durans - Enterococcus faecium
Lactobacillus - Lactobacillus acidophilus- Lactobacillus amylovorus - Lactobacillus bifidus - Lactobacillus bulgaricus- Lactobacillus casei - Lactobacillus casei strain Shirota - Lactobacillus crispatus - Lactobacillus delbrueckii subsp. bulgaricus
89, 20
20, 21, 39, 64, 73, 9323
23, 39, 909, 23, 39, 64, 72, 89
2321, 23, 39
2321, 23, 72
20, 21, 42, 58292525
20, 23, 39, 42, 58, 68, 70, 73
20, 23, 39, 65, 732420
8, 921, 21, 39, 64
10, 64, 7324
9, 23
L
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th130 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 131
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
- Lactobacillus delbrueckii subsp. delbrueckii- Lactobacillus delbrueckii subsp. lactis - Lactobacillus fermentum - Lactobacillus gasseri - Lactobacillus helveticus - Lactobacillus johnsonii - Lactobacillus kefirgranum - Lactobacillus kefiri - Lactobacillus paracasei - Lactobacillus plantarum
- Lactobacillus reuter - Lactobacillus rhamnosus
- Lactobacillus salivariusLactococcus - Lactococcus lactis subsp. cremosis
- Lactococcus lactis subsp. lactis- Lactococcus lactis subsp. lactis biovar diacetilactis
24
2324
24, 39, 7423242424
24, 3921, 24, 27, 28, 29, 30, 31, 36, 39, 42
43, 7424
24, 39, 49, 64, 65, 74, 95
2524, 42
25
25
25
L
macrophage microbial colonization microbiota mutation
74575750
M
L
Leuconostoc - Leuconostoc lactis - Leuconostoc mesenteroides subsp. cremosis Pediococcus
- Pediococcus pentosaceus Propionibacterium
- Propionibacterium freunderichii Streptococcus
- Streptococcus salivarius - Streptococcus thermophilus
lactose intolerant lipopolysaccharide (LPS) live cell liver weight ratio
422525
252565
5825
25, 64, 7327
13, 501344
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th132 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 133
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
oral tolerance 35, 62
O
peptidoglycan placebo plasmid located gene probiotics biotos for life
pro procarcinogenic enzyme protein proteolytic bacteria Proteus rettgeri PSSCMI 0044 Proteus vulgaris PSSCMI 0041 Putrefaction
amine ammonia indole phenol
504650
7, 11, 14, 39, 53 777
6513, 50
8292959 59
8, 598, 598, 59
P
non-specific immune system normalflora nutraceutical
745740
N
resistance RNA rotavirus
281364
R
Saccharomyces Saccharomyces cerevisiae subsp. boulardii Salmonella typhi PSSCMI 0034 Salmonella typhimurium PSSCMI 0035 Shigella flexneri PSSCMI 0035 Shigella sonnei PSSCMI 0032 short chain fatty acid (SCFA) species specific growth rate spleen weight index Staphylococcus aureus ATCC 25923Staphylococcus sciuri
4226, 72
2929
292929
10, 5734442926
S
P
para cresol skatole
putrefactive bacteria
595965
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th134 สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th 135
โพรไบโอตก : จลนทรยทางเลอกเพอสขภาพ
toxicity transposon travellers diarrhoea
505063
T
Veillonella Vibrio parahemolyticus VP4
5829
V
X-shape 20
X
Y-shape 9, 20
Y
World Health Organization (WHO) 13, 16, 22
W
S
susceptibility symbiosis systemic infection
285449
ชอ ดร. ไชยวฒน ไชยสต
ต�าแหนง ผชวยศาสตราจารย
ประธานทปรกษาสถาบนนวตกรรม
สขภาพกาวหนา
การศกษา
พ. ศ. 2553 Certificate of Homeopathy (หลกสตรรวมมหาวทยาลยอบล - ราชธาน, LEICA ประเทศเบลเยยม และส�านกการแพทยทางเลอก กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก กระทรวงสาธารณสข)
พ. ศ. 2544 Ph.D Applied Biochemistry, Nagoya Institute ofTechnology, Nagoya ประเทศญปน
พ. ศ. 2539 เภสชศาสตรมหาบณฑต จฬาลงกรณมหาวทยาลย
พ. ศ. 2535 เภสชศาสตรบณฑต เกยรตนยมอนดบ 1 (เหรยญทอง)
มหาวทยาลยเชยงใหม
ประสบการณและผลงานทางวชาการประสบการณดานการสอน
- อาจารยประจ�าหลกสตรวทยาศาสตรเภสชกรรม
(ปรญญาตร โท และเอก) คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม
- ประธานควบคมและกรรมการควบคมวทยานพนธ ระดบปรญญาโทและเอก
รวมมากกวา 30 เรอง
งานบรการวชาการและงานถายทอดเทคโนโลย
- ใหความรเกยวกบน�าหมกชวภาพเพอการบรโภคผานสอตาง ๆ และถายทอด
เทคโนโลยการผลตน�าหมกชวภาพเสมอมา
ผเขยน
PROBIOTICS : Alternative Microoganisms for Health
สำ�นกก�รแพทยท�งเลอก http://www.thaicam.go.th136
สาขาทมความสนใจและมความช�านาญพเศษ
- การพฒนาผลตภณฑน�าหมกชวภาพทไดจากพชเพอการบรโภค
- โพรไบโอตก พรไบโอตก ซนไบโอตก และอาหารหมกเพอสขภาพ
- ระบบ HACCP และ GMP ส�าหรบอตสาหกรรมอาหารหมก
ผลงานวชาการ
ตพมพในวารสารไทยและตางประเทศมากกวา40เรอง
- หนงสอ โพรไบโอตก : จลนทรยเพอชวต
- หนงสอ อนมลอสระ และสารตานอนมลอสระ (โดย สมาคมเพอการวจยอนมล -
อสระไทย (สวอ.))
ผลงานเผยแพรโดยส�านกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต(สวทช.)
- หนงสอคมอน�าหมกชวภาพเพอการบรโภค (ฉบบชาวบาน)
- หนงสอน�าหมกชวภาพ (หนงสอชด สขภาพดและความงามเรมจากขางใน)
- หนงสอสขภาพดดวยโพรไบโอตก (หนงสอชดสขภาพดและความงามเรมจากขางใน)
- ซดสอการเรยนการสอนอเลกทรอนกส (e-Learning) : น�าหมกชวภาพเพอการบรโภค
- หนงสอน�าหมกชวภาพเทคโนโลยเพอความพอเพยงสนวตกรรมเพอสขภาพชมชน
ทยงยน
- หนงสอมาตรฐานและความปลอดภยของผลตภณฑน�าหมกชวภาพเพอการบรโภค
สถานททำางานของผเขยน
หนวยวจยและพฒนาผลตภณฑสขภาพคณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม
ต.สเทพ อ.เมองเชยงใหม จ.เชยงใหม 50200E-mail : [email protected]
โทรศพท 053-944340 โทรสาร 053-894163