Postbus 13318, 3507 Genitale - Pharos

• De WHO schat dat er 200 miljoen meisjes envrouwen in de wereld zijn besneden. Van een

aantal landen kennen we landelijke prevalentie -cijfers (zie tabel rechts). Deze cijfers zijn afkomstigvan Demographic and Health Surveys (DHS) en Mul-tiple Indicator Cluster Surveys (MICS), waarin aanvrouwen zelf gevraagd wordt of ze besneden zijn. Daarnaast zijn er landen waar gegronde vermoedenszijn dat VGV (onder bepaalde gemeenschappen of inspecifieke regio’s) voorkomt, maar waar landelijkeprevalentiecijfers ontbreken (tabel onder).

Door emigratie uit landen waar VGV van oudsher gepraktiseerd wordt, wordt ook de westerse samen-leving met VGV geconfronteerd.

VGV vindt meestal plaats op de leeftijd van 4 tot 12jaar, maar in een aantal gemeenschappen wordt eenpaar dagen na de geboorte al besneden. Ook tot vlakvoor het huwelijk of na een bevalling kan VGV nogplaatsvinden. Migratie kan ook bijdragen aan besnij-denis op een andere leeftijd.

Prevalentie in land van herkomst leeftijd 15-49

Benin 9% 2014Burkina Faso 76% 2010Centraal-Afrikaanse Republiek 24% 2010Djibouti 93% 2006Egypte 87% 2015Eritrea 83% 2010Ethiopië 65% 2016Gambia 75% 2013Ghana 4% 2011Guinee 97% 2012Guinee-Bissau 45% 2014Irak 8% 2011Indonesië 49% 2013*Ivoorkust 38% 2012Jemen 19% 2013

Kameroen 1% 2004Kenia 21% 2014Liberia 50% 2013Mali 91% 2013Mauritanië 67% 2015Niger 2% 2012Nigeria 25% 2013Oeganda 0,3% 2016Senegal 23% 2016Sierra Leone 90% 2013Noord-Soedan 87% 2014Somalië 98% 2006Tanzania 10% 2016Togo 5% 2014Tsjaad 38% 2015

Variatie in prevalentie: Zowel tussen landen als tussen regio’s binnen landen, kunnen grote verschillen bestaan in de

mate waarin VGV voorkomt.

* Cijfers van Indonesië hebben alleen betrekking op meisjes 0 t/m 11 jaar. Er zijn geen cijfers van meisjes en vrouwen

ouder dan 11 jaar beschikbaar.

Bron: gebaseerd op data van DHS (https://dhsprogram.com/) en MICS (http://mics.unicef.org/).

Achter het prevalentiecijfer staat het jaartal van de meting.

** (Tabel links) Prevalentiecijfers van deze landen ontbreken.

Mauretanië

Senegal

Gambia

Guinee-Bissau

Guinée

Sierra Leone

Liberia

Ivoorkust

TogoBenin

Ghana

Canada

Verenigde Staten

Europa

Mexico

Burkina Faso Dem. Rep. Congo

Zuid Afrika

Libië Egypte

NoordSoedanTsjaad

Niger

Nigeria

Kameroen

Cent. Afr. Republiek

Turkije

Irak

Somalië

Ethiopië

Oeganda

Kenia

Tanzania

Jemen

Djibouti

Oman

VAE

Saoudi Arabië

Eritrea India

Sri Lanka

Indonesië

Australië

Bangladesh Filipijnen

MaleisiëThailand

Pakistan

Iran

Georgië

Dagastan

Koeweit

Mali

Peru

Colombia

ZuidSoedan

Pharos, Focal point meisjesbesnijdenisPostbus 13318, 3507 lh UtrechtBereikbaar via de mail:[email protected]

Percentage vrouwen met VGV leeftijd van 15-49 jaar

75-100%

50-75%

25-50%

5-25 %

Minder dan 5 %

Komt voor in migranten populatie

Geen landelijke prevalentiecijfers beschikbaar/komt voor in specifieke gemeenschappen

Waar en wie?

Vrouwelijke Genitale Verminking

Standvan zaken

in Nederland

BangladeshColombia Dagestan Democratische Republiek CongoFilipijnen GeorgiëIndiaIranKoeweit

OmanMaleisiëPakistan Peru Saoedi ArabiëSri LankaThailandVerenigde Arabische Emiraten (VAE)Zuid Soedan

Landen met onderbouwde vermoedens van VGV in specifieke regio’s en/of in specifieke gemeenschappen**

© 2

019

Phar

os, U

trec

ht V

orm

gevi

ng; S

tudi

o Ca

sper

Kla

asse

•Mensen die het gebruik praktiseren, gevenonder meer de volgende redenen:

• het vergroot haar huwelijkskansen• het beschermt de maagdelijkheid van het meisje• het geeft haar status in de gemeenschap• een geïnfibuleerde vrouw is mooi• het is een teken van een goede opvoeding• het zou een religieus voorschrift zijn• het vergroot het seksuele genot voor de man

In een gemeenschap waar besnijdenis traditie is,kunnen de sociale gevolgen voor een onbesnedenmeisje groot zijn. De familie en de gemeenschap:• beschouwen het meisje als onrein• verdenken haar van seksueel ongeremd gedrag• oefenen sociale druk uit op de voortzetting van

de traditie. Een onbesneden, ‘open’ vrouw maaktde familie te schande, wordt doorgaans uitgesto-ten en heeft minder kans op een huwelijk

• In Nederland wordt de term Vrouwelijke Geni-tale Verminking (VGV) gebruikt, in navolging

van de WHO. Het gebruik van de term VGV positio-neert het probleem duidelijk als schending van kin-der- vrouwen- en mensenrechten. Maar de term VGVkan bij mensen uit de doelgroep zo confronterendwerken dat het een open gesprek belemmert. Hulp-verleners gebruiken daarom vaak de term meisjes -besnijdenis.Rondom het thema VGV worden enkele specifieke ter-men gebruikt. Soms hebben deze termen meerderebetekenissen. Het is van belang om daar alert op tezijn en te vragen wat men werkelijk bedoelt.

Aanvullende terminologie:Defibulatie Het vergroten van de opening of het opheffen van de vernauwing, meestal vóór het huwe-lijk, de bevalling of bij menstruatieklachten.Her- of reïnfibulatie Het opnieuw hechten van deresterende delen van de schaamlippen. Vaak na eenbevalling, waardoor de vaginale opening opnieuwwordt verkleind tot de opening van na de besnijdenis.Reconstructieve operatie Reconstructie van clitorisen/of kleine schaamlippen.

Terminologie met meerdere betekenissen:Herbesnijdenis Met deze term kan men verschil-lende dingen bedoelen:• Her- of reïnfibulatie (zoals hierboven beschre-

ven).• Van een mildere naar een zwaardere vorm van

besnijdenis.• Rond acht weken na besnijdenis (als men de

eerste poging niet als geslaagd beschouwt).Hersteloperatie Met deze term kan men verschil-lende dingen bedoelen:• Openingsingreep waarbij het litteken wordt open-

gesneden en snijvlakken zodanig worden ge-hecht dat ze niet meer aan elkaar kunnengroeien.

• Her- of reïnfibulatie (zoals hierboven beschre-ven).

• Reconstructieve operatie (zoals hierboven be-schreven).

Sunna Zou staan voor milde vorm van VGV of hetprikken in de clitoris tot een druppeltje bloed ontstaat. Echter, in praktijk blijkt ‘sunna’ een ver -zamelbegrip te zijn voor alle vormen van VGV. Goeddoorvragen wanneer men deze term gebruikt.

Wat is vrouwelijke genitale verminking (VGV)?

Vrouwelijke genitale verminking (VGV) is een ingreep aan de uitwendige geslachtsorganen,waar geen medische noodzaak voor is. De World Health Organization (WHO) definieert vier verschillende typen. De daadwerkelijke keuze voor een bepaalde vorm hangt af van het land, de gemeenschap en de besnijdster.

Type (1) Gedeeltelijke of totale verwijdering van de clitoris en/of de voorhuid (clitoridectomie).

Type (2) Gedeeltelijk of totale verwijdering van de clitoris en de kleine schaamlippen, met ofzonder verwijdering van de grote schaamlippen (excisie).

Type (3) Vernauwen van de vaginale opening door wegsnijden en aan elkaar hechten van dekleine schaamlippen en/of de grote schaamlippen, met of zonder verwijdering van de clitoris (infibulatie).

Type (4) Alle andere schadelijke handelingen aan de vrouwelijke geslachtsorganen voor niet-medische redenen, zoals prikken, piercing, kerven, schrapen en wegbranden.

• VGV kan lichamelijke, psychische en seksueleproblemen veroorzaken, zowel tijdens de in-

greep maar ook daarna. Bij infibulatie komen demeeste klachten voor. Vrouwen leggen bij eventuele klachten niet altijd hetverband met de besnijdenis. Soms zien zij klachtenals horend bij het ‘vrouw-zijn’, niet als gevolg van debesnijdenis. Dit kan samengaan met onbekendheidvan het menselijk lichaam. Het leggen van een ver-band tussen besnijdenis en gezondheidsrisico’shelpt om in gesprek te gaan over het verbod op VGVin Nederland.

Directe gevolgen tijdens en na de ingreep:• extreme pijn (wanneer de ingreep zonder verdo-

ving plaatsvindt)• klachten van urinewegen (pijn bij plassen, opho-

ping urine in de blaas)• overmatig bloedverlies• kans op infectie (lokaal, evt. met abcesvorming,

maar ook hepatitis, hiv en tetanus)• shock• overlijden

Mogelijke medische gevolgen (op langere termijn) nade ingreep:• menstruatieklachten (dit zie je vaker als de

opening kleiner is)• moeilijke en/of pijnlijke urinelozing (dit zie je

vaker als de opening kleiner is)• chronische pijn in de onderbuik

• chronische infecties, zowel urineweginfecties als vaginaal

• littekenvorming met keloïd en huidcysten• verhoogde kans op hiv-infectie als gevolg van ver-

wondingen (en dus meer sperma/bloedcontact)• moeilijk inwendig onderzoek (uitstrijkje)• moeizame bevalling• medisch ingrijpen om seksuele gemeenschap en

bevalling mogelijk te maken

Mogelijke psychosociale en seksuele gevolgen (oplangere termijn) na de ingreep:• angst en depressie• posttraumatische stressstoornis (PTSS)• negatieve invloed op seksualiteitsbeleving

Over de ontwikkeling van psychosociale klachten isnog niet veel bekend, maar de volgende factoren zijnrelevant:• type besnijdenis• leeftijd waarop een meisje besneden is• omstandigheden waaronder een besnijdenis is

uitgevoerd: met of zonder verdoving, waar?• overtuiging: hoe denkt het meisje zelf over be-

snijdenis?• cultuur op zich: hoe makkelijk praten mensen er-

over?• migratie naar landen waar besnijdenis verboden

is• houding van echtgenoot/partner bij seks• middelengebruik (o.a. qat)

Medische en psychische klachten en complicaties

• De exacte herkomst van VGV is niet duidelijk.Er zijn Egyptische mummies gevonden, besne-

den, daterend van 2000 jaar voor Christus, 2700 jaarvoor Mohammed. Waarschijnlijk is VGV een pre-christelijk, pre-islamitisch gebruik dat later in som-mige gebieden verweven is geraakt met het geloof.

VGV staat niet in de Koran of Bijbel vermeld als religieus voorschrift. De traditie wordt vaak gekop-peld aan de islam maar in veel landen waaruit in Nederland woonachtige moslims afkomstig zijn,komt VGV niet voor. Er zijn ook christelijke volken dieVGV toepassen.

• Het beleid in Nederland is een zero tolerancebeleid, alle vormen van VGV zijn verboden. De

Nederlandse ketenaanpak bestaat uit een combina-tie van preventie, wetshandhaving en aandacht voorgoede zorg voor vrouwen die een besnijdenis heb-ben ondergaan. Veel professionals hebben hier een rol in, waaronderde Jeugdgezondheidszorg, Veilig Thuis en verloskun-digen. De rol van sleutelpersonen is onmisbaar in depreventie van VGV. Via FSAN wordt een landelijk net-

werk van sleutelpersonen getraind en beheerd. Sleutelpersonen zijn afkomstig uit gemeenschappenwaar VGV voorkomt. Zij zijn getraind om VGV, de weten de medische gevolgen bespreekbaar te maken.Via GGD GHOR Nederland zijn laagdrempeligespreekuren ingesteld voor besneden vrouwen op verschillende plekken in Nederland.

Kijk voor een actueel overzicht van de spreekuren opwww.pharos.nl/meisjesbesnijdenis.

• VGV is een vorm van kindermishandeling. Erstaat een maximale gevangenisstraf van 12

jaar op. Als VGV door een ouder of verzorger wordtuitgevoerd kan de straf met een derde worden ver-hoogd. Ook wanneer ouders opdracht geven tot eenbesnijdenis, hiervoor betalen, middelen leverenwaarmee de besnijdenis wordt uitgevoerd en/ofmeehelpen tijdens de besnijdenis, zijn zij strafbaar.

De verjaringstermijn gaat in vanaf de 18e verjaardagvan het meisje en bij ernstige vormen van VGV 20jaar. Een vrouw heeft tot het moment waarop zij deleeftijd van 38 jaar bereikt de mogelijkheid om aan-gifte te doen van haar besnijdenis.

Ook een VGV die in het buitenland wordt gepleegd isstrafbaar als het slachtoffer de Nederlandse nationa-liteit heeft of een vaste woon- of verblijfplaats heeftin Nederland. Dit geldt ook als de dader niet de Nederlandse nationaliteit heeft en/of niet in Neder-land woont.

Artsen die meewerken aan VGV, kunnen worden be-recht op grond van het medisch tuchtrecht.

Meisjes en vrouwen kunnen vanwege een aantoon-bare dreiging van meisjesbesnijdenis een beroepdoen op een verblijfsvergunning asiel voor bepaaldetijd in Nederland.

• Professionals die te maken krijgen met (drei-ging op) VGV moeten handelen volgens hun

meldcode. Iedere organisatie en zelfstandige moetdeze hebben volgens de wet Verplichte meldcodehuiselijk geweld en kindermishandeling.

Het beleid in Nederland is vooral gericht op voorko-men dat een meisje besneden wordt. Als preventieniet gelukt is, komt repressie ofwel wetshandhavingin zicht.

Als u vermoedt dat een meisje besneden gaat wor-den of besneden is, kunt u uw vermoeden (ook ano-niem) melden bij Veilig Thuis. Het telefoonnummer is0800-2000. U kunt ook advies vragen bij Veilig Thuisen samen met Veilig Thuis overleggen over de ernstvan de situatie en wat de signalen zijn. Bij elke VeiligThuis is een aandachtsfunctionaris VGV werkzaam(dit is meestal een vertrouwensarts) die deskundig is

op het gebied van de signalering en aanpak van ge-vallen van VGV.

Voor een gesprek met de ouders en het meisje kun-nen de volgende aandachtspunten helpen:• toon begrip voor de persoon, de cultuur, de situa-

tie en zorg voor een veilige sfeer• investeer tijd en moeite in een vertrouwensrelatie

met betrokkene(n)• zorg voor duidelijkheid en uitleg over de conse-

quenties en de mogelijkheden van de situatie enieders rol daarin

• wees u bewust van uw eigen opvattingen, gevoe-lens en non-verbale communicatie en de invloedhiervan op het gesprek

• overweeg de inzet van een sleutelpersoon. Dezekunt u bereiken via FSAN (www.fsan.nl).

• Pharos houdt zich in nauwe samenwerkingmet onder andere VWS, FSAN, GGD GHOR

Nederland , regionale GGD’en en een internationaalnetwerk al meer dan vijftien jaar bezig met het be-strijden van VGV, onder meer door:• professionals en sleutelpersonen te trainen• voorlichtings- en lesmateriaal te ontwikkelen• expertmeetings op dit onderwerp te organiseren• onderzoek te doen• het (mede) ontwikkelen van richtlijnen en proto-

collen• op internationaal niveau kennis en ervaring uit te

wisselen

Bij het informatie- en adviespunt van Pharos/Focalpoint meisjesbesnijdenis kan iedereen terecht metvragen rondom VGV. De digitale Focal point kwartaal-nieuwsbrief informeert u over actuele ontwikkelin-gen, evenementen, discussies etc.• Via de mail: focalpointmeisjesbesnijdenis@

pharos.nl.• Richtlijnen en (voorlichtings)materialen over VGV

vindt u op op www.pharos.nl/meisjesbesnijdenis.

Gedeeltelijke of volledige verwijderingvan de clitoris.

Clitoris

Opening van de plasbuis

Ingang van de vagina

Kleine schaamlippen

Normale vrouwelijke genitale anatomie Cliterodectomie

Excisie Infibulatie

Grote schaamlippen

Verwijdering van de clitoris, gedeeltelijke

of volledige verwijdering van de kleine

schaamlippen en aaneenhechting van de

grote schaamlippen. Daardoorblijft er

een zeer kleine opening over voor urine

en menstruatiebloed.

Verwijdering van de clitorismet gedeeltelijke of volledigeverwijdering van de kleineschaamlippen.

Waarom wordt een meisje besneden?

Terminologie

Wetgeving in Nederland

Wat te doen bij een vermoeden van VGV?

Wat doet Pharos op het gebied van VGV?

Herkomst

• Op 1 januari 2018 woonden er ongeveer95.000 meisjes en vrouwen in Nederland,

afkomstig uit een van de 29 landen waar vgv-preva-lentiecijfers van beschikbaar zijn.Prevalentie Van deze vrouwen is naar schatting 43%besneden, bijna 41.000 vrouwen. Ongeveer 82% vande besneden vrouwen is afkomstig uit Somalië,Egypte, Ethiopië, Eritrea, Soedan en Irak. Bij 37% vande besneden vrouwen betreft het naar schatting

Type III, bijna 15.000 vrouwen. De meerderheid vande vrouwen met Type III is afkomstig uit Somalië. Risico Van de ongeveer 38.000 meisjes in de leeftijdvan 0 tot 19, lopen er naar schatting in het totaal4190 risico om besneden te worden. Hierbij moetworden opgemerkt dat het risico voor een deel vande meisjes pas echt reëel wordt wanneer zij het landvan herkomst bezoeken (Pharos, 2019).

VGV in Nederland

Overheidsbeleid in Nederland