Polskie prawo stanów szczególnych 1918-1939 / The Polish Law of the State of Emergency 1918-1939

Piotr Krzysztof Marszałek

POLSKIE PRAWOSTANÓW

SZCZEGÓLNYCH1918-1939

WYBÓR ŹRÓDEŁ

Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego

Polskie prawostanów szczególnych

1918-1939

WYBÓR ŹRÓDEŁ

Acta Universitatis Wratislaviensis No 2607

PIOTR KRZYSZTOF MARSZAŁEK

Polskie prawostanów szczególnych

1918-1939WYBÓR ŹRÓDEŁ

Wrocław 2004Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego

RecenzenciAlfred Konieczny, Włodzimierz Suleja

Redaktor WydawnictwaKrzysztof Uściński

Redaktor technicznyBożena Sobota

Na okładcePierwsza strona Dziennika Praw Państwa Polskiego Nr 2 z 1919 roku

Wydanie książki dofinansowane przez Komitet Badań Naukowych

© Copyright by Piotr Krzysztof Marszałekand Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego Sp. z o.o., Wrocław 2004

ISSN 0239-6661ISBN 83-229-2469-0

Przygotowano do druku w Zakładzie Usług Wydawniczych — CompedWydrukowano we Wrocławskiej Drukarni Naukowej PAN im. S. Kulczyńskiego Sp. z o.o.

Ewie Cichowicz

Wykaz użytych skrótów

CAW WGW

DzPKPDzPPPDz. Rozp. C. i K.

Jen. Gub. Wojsk.

Dz. Rozp. PKLDzRWDz. Urzed. RNŚ1CDzU RPGS KPSMPRGB1 (austriacki)RGB1 (niemiecki)TUNRL

Centralne Archiwum Wojskowe, zespół Wojskowego Gubernatora War-szawyDziennik Praw Królestwa PolskiegoDziennik Praw Państwa PolskiegoDziennik Rozporządzeń Cesarskiego i Królewskiego Jeneralnego Guberna-torstwa Wojskowego dla austro-węgierskiego obszaru okupowanego w Pol-sceDziennik Rozporządzeń Polskiej Komisji LikwidacyjnejDziennik Rozkazów WojskowychDziennik Urzędowy Rady Narodowej Śląska CieszyńskiegoDziennik Ustaw Rzeczypospolitej PolskiejGesetz Sammlung fur die Kóniglichen PreuBischen StaatenMonitor PolskiReichsgesetzblatt fiir das Kaiserthum OsterreichReichsgesetzblattTygodnik Urzędowy Naczelnej Rady Ludowej

Wprowadzenie

Stan zagrożenia państwa jako pojęcie prawno-ustrojowe pojawia się w pol-skim ustawodawstwie wraz z Konstytucją kwietniową z 1935 r.1 Użyto gow tytule rozdziału XII, w którym zawarto dwa artykuły określające przesłankiwprowadzenia stanów wyjątkowego i wojennego. W przeciwieństwie do wcześ-niej obowiązującej Konstytucji marcowej z 1921 r.2, skutków zastosowania tychregulacji nie wiązano bezpośrednio z ograniczeniem lub zawieszeniem wolnościi praw obywatelskich. Pojęcie to poddaje szczegółowej analizie StanisławGebethner3. W jego ujęciu należałoby używać określenia „stany szczególnegozagrożenia", gdyż stanowią one swoistą odpowiedź na zaistnienie zagrożenia..określonego dobra publicznego wymagającego specjalnej i natychmiastowejochrony przy pomocy zastosowania nadzwyczajnych środków". Jest to poglądpowszechnie akceptowany4. Owymi nadzwyczajnymi środkami są prawneregulacje będące odstępstwem od funkcjonowania porządku prawnego przyję-tego w danym społeczeństwie jako normalny.

Normy regulujące funkcjonowanie państwa i jego obywateli w warunkachszczególnych pojawiają się już w starożytności, w instytucji rzymskiego dyk-tatora5. Rozwój konstytucjonalizmu na przełomie XVIII i XIX w. przyczynił siędo wprowadzania w ustawodawstwach poszczególnych państw odrębnych aktówprawnych regulujących zmienioną sytuację wolnościową obywateli oraz upraw-nienia władz państwowych6. Użycie środków przewidzianych w prawnych re-gulacjach stanów szczególnego zagrożenia państwa następuje wówczas, gdypowstaje zagrożenie funkcjonowania konstytucyjnych organów państwa, jegointegralności terytorialnej oraz bezpieczeństwa obywateli i porządku publicz-

1 Ustawa Konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1935 r. (DzURP Nr 30, poz. 227).2 Ustawa z dnia 17 marca 1921 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (DzURP Nr 44,

poz. 267).3 S. Gebethner, Stany szczególnego zagrożenia państwa jako instytucja prawa konstytu-

cyjnego, „Państwo i Prawo", nr 8 z 1982 r.4 P.K. Marszałek. Regulacje prawne stanów szczególnego zagrożenia państwa w II Rzeczy-

pospolitej, http://www.pkm.neostrada.pl/regulacje%20prawne.htm; zob. też A. Cieszyński, Stanynadzwyczajne w prawie konstytucyjnym doby II Rzeczypospolitej, [w:] Prawa człowieka w sy-tuacjach nadzwyczajnych, pod red. T. Jasudowicza, Toruń 1997.

5 P.K. Marszałek, op. cit., s. 30 i n.; zob. też K. Koranyi, Powszechna histońa państwa i pra-wa, Warszawa 1961, t. 1, s. 130 i n.

6 Już w 1799 r. we Francji uchwalono ustawę przewidującą możliwość wprowadzenia stanuoblężenia w przypadku wewnętrznej rebelii i obcej inwazji.

10 Wprowadzenie

nego. Zachodzi zatem bezpośrednia konieczność opanowania i przezwyciężeniakryzysowej dla państwa sytuacji. Pojawia się ona zwykle, gdy następuje zbiegzdarzeń będących rezultatem bardziej lub mniej świadomych działań człowieka,o charakterze społecznym, politycznym, gospodarczym, oraz takich, na któreczłowiek nie ma bezpośredniego wpływu i w rezultacie których może dojść dodysfunkcji struktur państwowych i zakłóceń codziennego życia obywateli.

Do zdarzeń tych zaliczyć należy przede wszystkim wszelkiego rodzajuzamachy na życie i mienie obywateli, na funkcjonowanie instytucji i urzędówpaństwowych i samorządowych, w tym na ich przedstawicieli, na funkcjo-nowanie gospodarki narodowej, w tym infrastruktury, na obronność państwa.W katalogu tym znajdują się również wszelkiego rodzaju zaburzenia na tlenarodowościowym, rasowym, wyznaniowym itp. Innym rodzajem zdarzeń mo-gą być akty agresji ze strony jednego państwa lub ich grupy na inne państwolub ich grupę sprzeczne z prawem międzynarodowym, takie jak ataki propa-gandowe z wywołaniem psychozy zagrożenia ze strony atakowanych, restrykcjegospodarcze, interwencja zbrojna. Wreszcie wspomnieć należy o zdarzeniach,w których zaistnieniu człowiek bezpośrednio nie uczestniczy. Są nimi bez wąt-pienia zjawiska wywołane siłami natury, takie jak trzęsienia ziemi, powodzie,susze, pożary itp. Zaprezentowany tutaj przykładowy zestaw zdarzeń nie wy-czerpuje z natury rzeczy wszelkich możliwości.

Pamiętać jednak należy, że samo pojawienie się podobnych zdarzeń niepociąga jeszcze za sobą powstania sytuacji szczególnie zagrażających państwu.Istotą jest, aby ich liczba na określonym obszarze powodowała powstaniezagrożenia, którego opanowanie i przezwyciężenie może być niemożliwe przyzastosowaniu środków zwyczajnych.

Sytuacja szczególna staje się stanem szczególnego zagrożenia wówczas,gdy jej znamiona wypełniają dyspozycje określone w stosownych normachprawnych. Ponadto sytuacja stanowiąca odstępstwo od zwykłych norm narzucaobowiązek działania pod groźbą naruszenia interesu powszechnego, z czegowypływa zwolnienie z zachowania zwykłych norm. Uzasadnienia jej są dwo-jakie: przerwanie połączeń z władzą zwierzchnią lub ryzyko opóźnienia ko-niecznej akcji, doprowadzające do jej nieskuteczności7.

Powstanie szczególnych okoliczności implikuje nowe upoważnienia dlawładz wykonawczych. Według teorii francuskiej administracja zwolniona jestz przestrzegania tych norm obowiązującego ustawodawstwa, które w jaki-kolwiek sposób uniemożliwiłyby jej działanie. Przede wszystkim dotyczy tonorm kompetencyjnych. W takim ujęciu egzekutywa uzyskuje możliwośćdziałania poza zakresem swoich normalnych kompetencji. Modyfikacja takadotyczy również norm proceduralnych oraz norm fundamentalnych. Stąd jużtylko krok do upoważnienia organów wykonawczych do swobodnego modelo-

7 J. Rivero, Droit administratif, Paris 1973, s. 85.

Wprowadzenie 11

wania praw wolnościowych obywateli. Poglądowi temu towarzyszy koncepcjalegalności kryzysu. Wymaga ona od administracji, aby akty wydane przez niąw czasie kryzysu zmierzały do jego likwidacji, a zastosowane środki były do-stosowane do celu, jakiemu mają służyć. Stanowisko takie wypływa z przyjętejzasady, że przetrwanie państwa sankcjonuje każdą legalność, a formalistyczneprzywiązanie do powszechnej normy zniszczyłoby podstawę legalności8.

W polskiej literaturze można odnaleźć pogląd zbliżony, który podkreślazwiększenie uprawnień władz administracyjnych, zwłaszcza policji, kosztemuszczuplenia praw obywateli. Uprawnienia powyższe miałyby realizować siępoprzez wydawanie specjalnych rozporządzeń. Rozróżniano przy tym dwa ichrodzaje. Rozporządzenia nadzwyczajne, o tymczasowym charakterze, wyda-wane, gdy państwo znajduje się w stanie zagrożenia, ciała ustawodawcze niesą zebrane, a zachodzi konieczność użycia środków dla zażegnania zagrożenia.Akty te najczęściej wymagają następczej akceptacji parlamentu. Drugim rodza-jem są rozporządzenia wyjątkowe kreujące nową sytuację prawną, nierzadkonaruszające zasady konstytucyjne9.

Polscy autorzy na ogół nie wypowiadają się odnośnie do okoliczności wy-wołujących sytuacje szczególnie zagrażające państwu. Swoje zainteresowaniakoncentrują przede wszystkim na skutkach, jakie za sobą pociągają. S. Gebethnerwskazuje, że istota stanu szczególnego zagrożenia polega na wprowadzeniuograniczeń praw i swobód obywatelskich lub ich częściowym bądź całkowitymzawieszeniu. Jednocześnie ograniczeniu i zawieszeniu ulegają demokratycznemechanizmy sprawowania władzy. Cały bowiem sens jego wprowadzenia polegana tym, że dla ratowania dobra nadrzędnego poświęca się inne dobro10. Z koleiJ. Maślanka zwraca uwagę, że stany szczególne mają charakter nadzwyczajny,a tymczasowe skutki polegają na czasowej zmianie sytuacji prawnej obywateli,organów państwowych i organizacji społecznych11.

Prawo konstytucyjne zna wiele konstrukcji stanów szczególnego zagrożeniapaństwa, które ze względu na swoje zróżnicowanie przyjmują różne nazwy.Historycznie rzecz biorąc, najstarsze określenie nosi nazwę stanu oblężenia i wy-wodzi się z francuskiego ustawodawstwa regulującego sytuację prawną w oblę-żonej twierdzy. Stany wyjątkowe, nadzwyczajne, zagrożenia bezpieczeństwapaństwa, wojenne, klęski żywiołowej stanowią różne odmiany wynikające z róż-nic materialnoprawnych oraz obostrzeń przewidzianych w sankcjach. Najczęś-ciej jednak w ustawodawstwie występuje stan wyjątkowy i stan wojenny.

8 Ibidem, s. 86 i n.9 E. Grafowski, Z dziedziny teorji i praktyki stanów wyjątkowych, Warszawa 1911, s. 3 i n.

10 Prawo państwowe Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, pod red. J. Zakrzewskiej, Warszawa1964. s. 139.

11 J. Maślanka, Możliwości wprowadzenia stanu wojennego — warunki mateiialne, istotai właściwość organów w pańsrwie, „Myśl Wojskowa" nr 8 z 1973 r.

12 Wprowadzenie

Stan wyjątkowy jest instytucją prawną o charakterze administracyjno-po-licyjnym, zakładającą możliwość czasowego ograniczenia lub zawieszenia prawi wolności obywatelskich. Katalog tych ograniczeń zawarty jest z reguływ ustawach rangi konstytucyjnej. Przesłankami jego zastosowania są wewnętrz-ne niepokoje i zamieszki społeczne na różnym tle, znaczny wzrost przestępczoś-ci kryminalnej skierowanej przeciwko życiu i mieniu obywateli, porządkowiprawnemu i bezpieczeństwu publicznemu, ale także konflikt zbrojny lub jegorealna groźba. W ostatnim okresie wśród przesłanek uzasadniających wprowa-dzenie stanu wyjątkowego pojawiły się również zdarzenia o charakterze klęskżywiołowych.

Stan wojenny natomiast jest instytucją prawną stosowaną w razie koniecz-ności wzmocnienia egzekutywy wewnętrznej, szczególnie wojskowej, w sytuacjigroźby inwazji zewnętrznej. Polega zwykle zarówno na czasowym ogranicze-niu lub zawieszeniu praw i wolności obywatelskich, jak i na zwiększeniuobowiązków związanych np. ze świadczeniami osobistymi lub rzeczowymi narzecz wojska. Z reguły zmianie ulegają wówczas także kompetencje organówpaństwowych i samorządowych oraz organizacji społecznych, polegające naj-częściej na przejściu uprawnień z rąk władz cywilnych w ręce władz wojsko-wych, bądź podporządkowaniu władz cywilnych władzom wojskowym.

Pomiędzy tymi dwoma podstawowymi rodzajami w ustawodawstwachróżnych państw spotykamy stosunkowo obszerny katalog zróżnicowanych podwzględem przedmiotowym stanów szczególnych. W konstytucjonalizmie Nie-miec odnajdujemy stan obrony, stan napięcia, stan zagrożenia wolnościowegoi demokratycznego ustroju, stan nadzwyczajny wprowadzany w celu utrzymaniaustroju lub przywrócenia porządku bądź bezpieczeństwa publicznego, stanzagrożenia ogólnogospodarczej równowagi, stan klęski żywiołowej. Natomiastw konstytucji hiszpańskiej przewidziano stan pogotowia, stan wyjątkowy i stanoblężenia. We Francji obowiązuje nadal pochodząca z końca XVIII w. ustawao stanie oblężenia, a ponadto instytucje stanu zagrożenia państwa i jego porządkukonstytucyjnego, stanu nagłej konieczności i stanu gotowości mobilizacyjnej12.

Należy przy tym pamiętać, że obok wspomnianych wyżej instytucji państwodysponuje także innymi środkami, bywa, że pozakonstytucyjnymi, zapewnia-jącymi utrzymanie porządku prawnego, bezpieczeństwa obywateli oraz funkcjo-nowania organów państwowych i gospodarki. Należą do nich: postępowaniedoraźne, osadzanie osób w miejscach odosobnienia, wyposażanie formacji po-licyjnych w specjalne uprawnienia oraz używanie wojska w sytuacjach nad-zwyczajnych.

W rozwoju polskich instytucji stanów szczególnych odnajdujemy regulacjestanów wyjątkowego, wojennego, oblężenia oraz zapewnienia bezpieczeństwapaństwa i utrzymania porządku publicznego w czasie wojny. Ich stosowanie

12 S. Gebethner, op. r/7., s. 7.

Wprowadzenie 13

naznaczone było zaistnieniem zdarzeń o charakterze nadzwyczajnym, wywo-łujących sytuacje kryzysowe — zagrażające bezpieczeństwu obywateli, porząd-kowi prawnemu i funkcjonowaniu państwa. Należały do nich: zamach stanupłk. Mariana Januszajtisa w 1919 r., zamach na życie prezydenta Narutowiczaw 1922 r.. zamach majowy w 1926 r., konflikty zbrojne z lat 1918-1921, agresjahitlerowskich Niemiec w 1939 r. Kreowanie prawnych instytucji stanówszczególnych w Polsce lat II Rzeczypospolitej możemy podzielić na trzy okre-sy: odbudowy państwa polskiego, życia pod rządami Konstytucji marcowejz 1921 r. i pod rządami Konstytucji kwietniowej z 1935 r. Każdy z nichcharakteryzował się innymi warunkami społecznymi, politycznymi i, w mniej-szym stopniu, ekonomicznymi.

W pierwszym okresie, gdy kształtowały się granice i ustrój odrodzonegopaństwa, niestabilna sytuacja wewnętrzna i zewnętrzna zmuszały rząd do kreo-wania instytucji prawnych wzmacniających organa państwowe oraz mobilizu-jących społeczeństwo do obrony odzyskanej państwowości. W dobie Konsty-tucji marcowej, szczególnie po zamachu majowym, klasa polityczna wyko-rzystywała regulacje prawne stanów szczególnych do budowania swojej supre-macji w życiu publicznym Polski. Natomiast rozwiązania oparte na unormowa-niu Konstytucji kwietniowej wyraźnie noszą znamię zbliżającego się konfliktuzbrojnego.

* * *

Pierwsze lata po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. miały dla państwapolskiego znaczenie zasadnicze. W okresie tym bowiem kształtowały się graniceterytorium, zręby ustroju i organizacji odrodzonego organizmu państwowego.Rozkład cywilnych i wojskowych struktur państw zaborczych na ziemiachpolskich z chwilą zakończenia działań wojennych oraz słabość organów two-rzonej dopiero własnej administracji sprzyjały powstawaniu chaosu, stanowią-cego podatny grunt dla działań uzbrojonych grup dezerterów, dokonującychnapadów rabunkowych. Niestabilna sytuacja polityczna i gospodarcza pociągałaza sobą wzrost przestępczości pospolitej, zagrażającej życiu i mieniu praktyczniebezbronnej ludności. Nie stanowiły należytej ochrony organizowane samo-rzutnie straże obywatelskie. Nie bez znaczenia był katastrofalny stan gospodarki,rabunkowo eksploatowanej przez okupantów. Przyczyniał się on do wzrostunastrojów rewolucyjnych w dużych skupiskach robotniczych, ale i do wrzeniana wsi. Obok napiętej sytuacji wewnętrznej istotne zagrożenie dla młodegopaństwa polskiego stanowiły ogniska zapalne na granicach obszarów kontro-lowanych przez rząd w Warszawie i ośrodki dzielnicowe.

W tym czasie nie istniały jeszcze w Polsce własne instytucje prawne stanówszczególnych. Korzystano z pochodzących z ustawodawstw okupacyjnych władzniemieckich i austriackich. Józef Piłsudski jako naczelny wódz zarządzał stan

14 Wprowadzenie

wojenny i stan oblężenia na obszarach zagrożonych działaniami wojennymi13.Z chwilą wprowadzenia stosownych zarządzeń na obszarach objętych stanamiszczególnymi ludność cywilną oraz osoby wojskowe poddawano rygoromwojennych sądów doraźnych. Podobnie przedstawiała się sytuacja na obsza-rach pozostających poza jurysdykcją rządu warszawskiego. W dniu 31 paź-dziernika 1918 r. szef wojsk polskich w Galicji gen. Bolesław Roją wydał roz-kaz o poddaniu ludności cywilnej sądownictwu wojskowemu. Został on coprawda już następnego dnia cofnięty przez Prezydium Polskiej Komisji Likwi-dacyjnej, lecz wkrótce wprowadzono cywilne sądy doraźne. Najpierw w Chrza-nowie i powiecie brzeskim, a z dniem 28 listopada na całym obszarze Gali-cji14. Na terenach byłego zaboru pruskiego stosowano ustawę o stanie oblężeniaz 1851 r. Śląski obszar plebiscytowy podlegał jej rygorom do czasu przyłączeniado Polski, co nastąpiło w maju 1922 r.15 Natomiast na obszarach Wielkopolskikontrolowanych przez Naczelną Radę Ludową obowiązywała od 5 czerwca1919 r. ustawa o stanie wyjątkowym16.

W następstwie wystąpień antyrządowych, do jakich doszło w rocznicępowstania listopadowego 29 listopada 1918 r. oraz miesiąc później, rząd podjąłdyskusję nad projektami dekretów o wprowadzeniu stanu wyjątkowego, o sądachdoraźnych i o używaniu wojska w wypadkach wyjątkowych. Ostatecznieprzepisy o sądach doraźnych dołączono do dekretu o stanie wyjątkowym i dwadekrety zostały uchwalone w ostatnich minutach 1918 r. Na ich podstawie RadaMinistrów zarządziła kilka dni później stan wyjątkowy w Warszawie i powie-cie warszawskim w odpowiedzi na nieudaną próbę zamachu stanu płk. M. Ja-nuszajtisa.

W pierwszych miesiącach niepodległości rząd w Warszawie nie dysponowałśrodkami pozwalającymi na skuteczną egzekucję stanowionych praw. W konse-kwencji samorzutnie powstawały tworzone przez społeczności lokalne strażei milicje obywatelskie. Ujednoliceniu formacji policyjnych podległych rządo-wi służyć miały przepisy o organizacji milicji ludowej, zastąpione w lipcu1919 r. ustawą o policji państwowej. Słabe siły bezpieczeństwa wzmacniałamożliwość użycia w sytuacjach wyjątkowych wojska.

13 Dekret Naczelnego Wodza z dnia 3 stycznia 1919 r. (DzRW Nr 1, poz. 5), dekretNaczelnego Wodza z dnia 3 stycznia 1919 r. (DzRW Nr 2, poz. 94), dekret Naczelnego Wodzaz dnia 23 lutego 1919 r. (DzRW Nr 25, poz. 812), zarządzenie Naczelnego Wodza z dnia 27 mar-ca 1919 r. (DzRW Nr 37, poz. 1195).

14 P.K. Marszałek, Sądy doraźne na ziemiach polskich po I wojnie światowej (listopad 1918-luty 1919), Acta Universitatis Wratislaviensis. Prawo CXLIX, Wrocław 1989, s. 136 i n. Zob.też ..Czas" z 9. 14 i 28 listopada 1918 r.

15 P.K. Marszałek, Stany wyjątkowe na Śląsku w latach 1918-1922, Acta UniversitatisWratislaviensis. Prawo CCLXXXV. Wrocław 2003, s. 289 i n.

16 Ustawa o stanie wyjątkowym z dnia 2 czerwca 1919 r. (TUNRL Nr 19 z 6 czerwca 1919 r.).

Wprowadzenie 15

Tląca się już od 1918 r. wojna na wschodzie wybuchła w pierwszychmiesiącach 1919 r. I chociaż początkowo nic nie zapowiadało katastrofy, rządjuż w początkach lipca przesłał do Sejmu projekt ustawy w przedmiocie za-pewnienia bezpieczeństwa państwa i utrzymania porządku publicznego w czasiewojny. W istocie jednak przepisy ustawy odpowiadały bardziej charakterowistanu wyjątkowego aniżeli stanu wojennego. Późniejszy niekorzystny rozwójdziałań militarnych pociągnął za sobą konieczność przekazywania na zagro-żonych obszarach państwa władzy cywilnej w ręce dowódców wojskowych.W tym też kierunku szły między innymi rozporządzenia Rady Obrony Państwao ustanowieniu stanu oblężenia oraz powołaniu wojskowego gubernatora War-szawy w sierpniu 1920 r.

Uchwalenie Konstytucji marcowej w 1921 r. zakończyło proces budowanianowożytnych struktur naszego państwa, choć nie zamykało dyskusji nad osta-tecznym jego kształtem. Rozdrobnione siły polityczne, baczące przede wszyst-kim na partykularne interesy swoich partyjek, nie potrafiły skonstruować silnejwiększości w parlamencie, a więc i silnego rządu, zdolnego zapanować nadrozgorączkowanym społeczeństwem. Zajadła rywalizacja o wpływy w odro-dzonym państwie doprowadziła 16 grudnia 1922 r. do zamachu na życiepierwszego prezydenta Rzeczypospolitej Gabriela Narutowicza. Jeszcze tegosamego dnia rząd kierowany przez gen. Władysława Sikorskiego zarządziłw Warszawie stan wyjątkowy. W dniach następnych wprowadzono sądownic-two doraźne. Stan wyjątkowy zniesiono stosunkowo szybko. Nie oznacza tojednak, że państwo nie stosowało środków nadzwyczajnych. Bez wątpienianależał do nich instrument sądów doraźnych.

Obowiązywały one w Polsce bez przerwy od 1919 do końca 1927 r. Ichwłaściwość miejscowa ulegała zmianom. Początkowo był to obszar apelacjiwarszawskiej i lubelskiej. W następnych latach ustawodawstwu doraźnemupoddawno ludność pozostałych okręgów apelacyjnych. Najdłużej jednak, bo do31 grudnia 1927 r., utrzymano sądy doraźne na obszarach sądów apelacyjnychwarszawskiego, lubelskiego i wileńskiego. Materialną podstawą działania sądówdoraźnych były przepisy — o przywróconej w 1919 r. mocy obowiązującej —części IV rosyjskiego kodeksu karnego z 1903 r., zatytułowanej „zdrada stanu",a ponadto części V — „rozruch", części XII — „pogwałcenie przepisówzabezpieczających porządek publiczny", części XXII — „pozbawienie życia",części XXIII —„uszkodzenie ciała i gwałt na osobie", części XXXII —„kradzież,rozbój i wymuszenie**.

Połowa lat dwudziestych charakteryzowała się słabością struktur demo-kratycznego państwa opartych o postanowienia Konstytucji marcowej. Ilustracjątego mogą być wybory parlamentarne z listopada 1922 r. oraz wybory pierw-szego prezydenta Rzeczypospolitej w miesiącu następnym17. Brak wyrazistej

17 A. Albert [Wojciech Roszkowski], Najnowsza historia Polski 1914-1993, t. 1, Warszawa1995. s. 141-146.

16 Wprowadzenie

większości parlamentarnej pociągał za sobą konieczność tworzenia rządówkoalicyjnych, z natury słabych i zależnych od koniunktury politycznej. Powoła-ny kilka godzin po zamachu na prezydenta Narutowicza rząd gen. Sikorskiegow maju 1923 r. został zastąpiony gabinetem Wincentego Witosa. Ten z koleizastąpił pod koniec grudnia 1923 r. rząd Władysława Grabskiego18. Wysiłkitego ostatniego w sferze ekonomicznej doprowadziły do ustabilizowania pienią-dza wewnętrznego, a w rezultacie do wzrostu gospodarczego. Jednakże stabili-zacja gospodarcza kraju nie wpłynęła na uspokojenie sytuacji politycznej.

Punktem zapalnym w relacjach rządu z wpływową grupą polityczną zwią-zaną z Piłsudskim były działania piastującego tekę ministra spraw wojskowychgen. Sikorskiego, zmierzającego do wzmocnienia parlamentarnej kontroli nadtym, co działo się w wojsku. Po upadku rządu Grabskiego Piłsudski złożyłwizytę prezydentowi Stanisławowi Wojciechowskiemu i przestrzegł go przedlekceważeniem „interesów moralnych polskiej armii"19. Powołany 20 listopada1925 r. rząd Aleksandra Skrzyńskiego musiał zmierzyć się z pogarszającą sięsytuacją gospodarczą oraz konfliktami związanymi z kierowaniem wojskiem.W początkach 1926 r. sytuacja polskiej gospodarki uległa pewnej poprawiedzięki wzrostowi eksportu. Nie zapobiegło to jednak wyjściu w końcu kwiet-nia ministrów związanych z Polską Partią Socjalistyczną z rządu. W rezultaciew początkach maja rząd Skrzyńskiego podał się do dymisji. Powołany wkrótcegabinet Witosa dzień po zaprzysiężeniu 11 maja stanął w obliczu zamachustanu. Wydane 12 maja 1926 r. rozporządzenia nie uchroniły go przed upadkiem.W dniu 15 maja, już po rozmowie Piłsudskiego z marszałkiem Sejmu MaciejemRatajem, premierem został Kazimierz Bartel. W rządzie tym Piłsudski objąłtekę ministra spraw wojskowych.

Najistotniejszą konsekwencją zamachu majowego była zmiana Konstytucjimarcowej dokonana 2 sierpnia 1926 r. Wzmacniała ona istotnie pozycję władzwykonawczych w stosunku do parlamentu. Prezydent zyskiwał prawo wyda-wania rozporządzeń z mocą ustawy oraz rozwiązania parlamentu przed upły-wem kadencji; ograniczeniu uległy uprawienia Sejmu przy podejmowaniuuchwał w sprawie wotum nieufności dla rządu, izby utraciły prawo samorozwią-zania się. Po zamachu majowym odrzucono reguły funkcjonowania rządówparlamentarnych. Był to pierwszy krok do odsunięcia przeciwników poli-tycznych od władzy.

Po przejęciu władzy piłsudczycy przystąpili do sanacji stosunków społecz-no-politycznych. Przejawem tego były między innymi próby eliminacji prze-ciwników politycznych. Początkowo działania władz wymierzone były w orga-nizacje lewicy rewolucyjnej. W pierwszych miesiącach 1927 r. rozwiązanobiałoruską Hromadę i Niezależną Partię Chłopską. Na porządku dziennym były

18 A. Ajnenkiel, Od rzqdów ludowych do przewrotu majowego, Warszawa 1978, s. 338 i n.19 Ibidem, s. 447.

Wprowadzenie 17

represje policyjne wobec działaczy lewicowych i mniejszości narodowych. Niechronił przed nimi nawet immunitet poselski.

Tuż po przejęciu władzy przez zwolenników Piłsudskiego uregulowanow drodze rozporządzeń na nowo stan wyjątkowy i wojenny, a także wiele innychograniczeń praw i wolności obywatelskich oraz regulacji zwiększających upraw-nienia władz policyjnych. Sam Piłsudski był przeciwnikiem wprowadzania stanuwyjątkowego. Uważał, że fakt taki niepotrzebnie podkreślałby znaczenie śro-dowisk opozycyjnych w życiu politycznym kraju20. Zmieniono również ustawęo sądach doraźnych i wprowadzono je na całym obszarze Rzeczypospolitejrozporządzeniem Rady Ministrów z 2 września 1931 r. w odpowiedzi na wzrostnapięć społecznych spowodowanych polityką władz i pogłębiającym się kryzy-sem ekonomicznym. Działania te zmierzały do wzmocnienia pozycji politycznejgrupy, która przejęła władzę w Polsce po zamachu majowym, i do usunięciaopozycji ze sceny politycznej. Nie miało znaczenia, czy opozycja reprezento-wała prawicę, czy lewicę. Instrumentem walki politycznej stało się powołaniew 1934 r. obozu odosobnienia w Berezie Kartuskiej21. Podstawą umieszczaniaw nim osób było postanowienie sędziego śledczego wydane na podstawiewniosku organu administracji ogólnej22.

Uchwalenie Konstytucji kwietniowej w 1935 r. wzmacniało tylko pozycjęorganów wykonawczych. Na czoło wysunął się prezydent Rzeczypospolitej,któremu podporządkowany był i rząd, i parlament. Głowa państwa skupiałaniepodzielną władzę ustawodawczą, wykonawczą i kontrolną. Prezydent zostałtakże wyposażony w specjalne prerogatywy na wypadek wojny. Państwodemokratyczno-liberalne, z wybieralnymi organami odpowiedzialnymi przedspołeczeństwem i wyraźnym zakreśleniem praw i wolności obywatelskich, za-stąpiono państwem autorytarnym, obejmującym reglamentacją wszelkie prze-jawy życia zbiorowego. Jednostkę podporządkowano państwu, które określałozasady jej zachowania i postępowania23. W konstytucji znalazły się zapisy nawypadek zaistnienia sytuacji nadzwyczajnych. Dawały one legitymację dookreślenia w drodze ustawy ograniczeń swobód obywatelskich oraz zwiększeniauprawnień władz wykonawczych. Przewidziano następczą kontrolę parlamentunad decyzjami egzekutywy, jednakże przyjęta konstrukcja stosowania stanówszczególnych stanowiła w praktyce częściowe zawieszenie konstytucji.

Zmiana konstytucji pociągała za sobą konieczność nowelizacji ustaw regu-lujących instytucje stanów szczególnych. Dokonano tego ustawami z 22 lute-

2 0 W. Pobóg-Malinowski, Najnowsza histońa polityczna Polski, Opole 1990, t. II, s. 715.21 P. Siekanowicz, Obóz odosobnienia w Berezie Kartuskiej J934-1939, Warszawa-Chicago

1991.:; K.W. Kumaniecki. J.S. Langrod, S. Wachholz, Zarys ustroju, postępowania i prawa

administracyjnego w Polsce, Kraków-Warszawa 1939, s. 795 i n.23 J. Bardach. B. Leśniodorski, M. Pietrzak, Histońa ustroju i prawa polskiego, Warszawa

2001, s. 500 i n.

18 Wprowadzenie

go 1937 r. o stanie wyjątkowym i z 23 czerwca 1939 r. o stanie wojennym.W przypadku stanu wyjątkowego jego konstrukcja niewiele różniła się od tejregulowanej rozporządzeniem. Natomiast w regulacji stanu wojennego wyraźniewidać zmiany wynikające z nowej konstytucji i zbliżającego się konfliktu.

Rada Ministrów zarządziła za zezwoleniem prezydenta stan wyjątkowy nacałym obszarze Rzeczypospolitej 1 września 1939 r.24 W tym samym dniuprezydent zarządził stan wojenny, mianował naczelnym wodzem marszałkaEdwarda Rydza-Śmigłego oraz zmienił dekretem zasady zwierzchnictwa nadsiłami zbrojnymi i organizację najwyższych władz wojskowych. W dniachnastępnych rząd i minister spraw wewnętrznych wydali wiele rozporządzeńwyjątkowych, wprowadzających sądy doraźne oraz ograniczenia w ruchuosobowym i pojazdów, organizowaniu zgromadzeń i imprez z udziałem lud-ności, a także pomocniczą służbę bezpieczeństwa.

* * *

W ustawodawstwie II Rzeczypospolitej obowiązywały dwa rodzaje stanówszczególnych: stan wyjątkowy i stan wojenny. W literaturze spotkać można po-gląd wyróżniający jeszcze jeden rodzaj — stan oblężenia25. Wydaje się jednak,że instytucja ta, przejęta z ustawodawstwa niemieckiego, stanowiła jedyniemodyfikację stanu wyjątkowego, polegającą na objęciu zwierzchnictwa nadadministracją cywilną przez dowódcę wojskowego. Zwrócić jednak należyuwagę na fakt, że obok regulacji tych dwóch instytucji obowiązywało równieżkilka innych, dających władzy wykonawczej instrumenty rozszerzające jejkompetencje oraz zwiększające skuteczność egzekutywy. Wśród nich wymienićnależy przepisy o policji państwowej, o możliwości użycia wojska w sytuacjachwyjątkowych czy wreszcie o sądach doraźnych, orzekających w trybie są-downictwa powszechnego lub poddających osoby cywilne sądom wojskowym.

W pierwszych latach niepodległości państwo polskie, narażone na niebez-pieczeństwo konfliktów zewnętrznych i borykające się z trudnościami we-wnętrznymi, musiało uciekać się do rozwiązań wzmacniających władzę wyko-nawczą, chroniących suwerenność oraz służących bezpieczeństwu obywatelii chroniących porządek publiczny. Własnych regulacji nie było. Początkowosięgano zatem do znanych instytucji byłych państw zaborczych. Stosunkowoszybko jednak pojawiły się własne, dyktowane zapewne potrzebą chwili, stądulegające częstym zmianom, jednak dzięki praktyce stanowiące dobrą podstawędla rozwiązań doby konstytucyjnej.

Mimo iż Konstytucja marcowa określiła wyraźnie zakres praw i wolnościobywatelskich oraz możliwość ich czasowego ograniczenia w interesie państwa

24 J. Szembek. Diariusz wrzesień-gmdzień J939, Warszawa 1989, s. 19.25 A. Cieszyński, op. cit., s. 115 i n.

Wprowadzenie 19

i obywateli, powstałe w oparciu o nią regulacje stanów wyjątkowego i wojennegostanowiły już wyraz innego poglądu na państwo i demokratyczne mechanizmyrządzenia. I chociaż w praktyce nie korzystano z tych instytucji, władzewykonawcze stosowały inne instrumenty o charakterze szczególnym, nierzadkow > chodzące poza ramy konstytucyjne, dla kształtowania swojej pozycji w życiuspołeczno-politycznym kraju.

Konstytucja kwietniowa odrzuciła ideę określenia praw i wolności obywatelijako suwerena na rzecz prezydenta uosabiającego państwo. Wyrażała w tensposób stosunek obywateli do życia publicznego kształtowany w dobie rządówsanacyjnych. Stany szczególne miały ochraniać ten porządek. Na ich ostatecz-nym kształcie swoje wyraźne piętno odcisnęła zbliżająca się wojna.

Zawarty w niniejszej publikacji zbiór źródeł, przedstawiający rozwój pol-skiego ustawodawstwa stanów szczególnych, zawiera ponad sto aktów prawnycho różnej randze, pochodzących z lat 1918-1939. Początkową cezurę przesuniętodo czasów nieco wcześniejszych, a to z uwagi na konieczność uwzględnieniaustawodawstwa niemieckiego i austriackiego obowiązującego w różnym zakre-sie w pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości. Regulacje te zachowałymoc prawną na ziemiach polskich opuszczanych przez władze państw zabor-czych i stopniowo włączanych w obszar odradzającej się Rzeczypospolitej.Zabieg ten w zamyśle autora ma zobrazować ciągłość prawa obowiązującegow odbudowywanym państwie polskim —jego recypowanie wprost, jako pozosta-łości państw zaborczych i okupacyjnych, zastępowanych następnie już własnymiregulacjami. Stąd również prezentacja ustaw konstytucyjnych i kompetencyj-nych zawierających określenie podmiotów uprawnionych do stanowienia pra-wa i jego egzekwowania na poszczególnych obszarach państwa polskiego.

Obok ustawodawstwa ukazującego rozwój instytucji stanów szczególnychzaprezentowano przepisy przybliżające funkcjonowanie innych instytucji pań-stwowych, związanych ściśle ze stosowaniem stanów szczególnych. Należą donich przede wszystkim przepisy o policji oraz o używaniu wojska w sytuacjachwyjątkowych. Ze stanami szczególnymi powiązane bywa sądownictwo w trybiedoraźnym, i to zarówno wykonywane przez sądy powszechne, jak i przez sądywojskowe czy wojenne. Instytucje stanów szczególnych i powiązane z nimiprawodawstwo wyjątkowe wykorzystywane bywa do wewnętrznej walki poli-tycznej, polegającej na stwarzaniu różnorodnych ograniczeń dla działaniaopozycji. Celowi temu służył w II Rzeczypospolitej obóz odosobnienia w Be-rezie Kartuskiej.

Prezentowany zbiór ma za zadanie przede wszystkim przybliżyć tę proble-matykę wszystkim interesującym się zagadnieniami ustroju i prawa dobyII Rzeczypospolitej i zwrócić uwagę na złożoność regulacji tworzących insty-tucje prawne stanów szczególnych.

W publikowanych dokumentach dokonano uaktualnienia pisowni uwzględ-niającego współczesną ortografię i interpunkcję w zakresie niezbędnym, jeśli

20 Wprowadzenie

wziąć pod uwagę fakt, że niniejszy wybór nie będzie podstawą dociekańfilologicznych, ale w pierwszym rzędzie pomocą dla studentów i badaczy prawa,a więc dokumenty te powinny być dla tego współczesnego czytelnika przedewszystkim jednoznacznie zrozumiałe.

Część niekonsekwencji edytorskich ubiegłowiecznych wydawców aktówprawnych pozostawiono jako swoiste signum temporis - znamię epoki, w którejprawo tworzono często w warunkach wojennych, a więc w pośpiechu i bezspecjalnej troski o formę.

Przytaczane dokumenty noszą tytuły i nagłówki, pod jakimi zostały opubli-kowane w epoce (w dziennikach promulgacyjnych czy ówczesnej prasie co-dziennej), natomiast w spisie treści dano informację z reguły szerszą - tak byjak najbardziej ułatwić czytelnikowi orientację w zawartości wertowanegozbioru.

Autor opracowania pragnie podziękować Panu Profesorowi Alfredowi Ko-niecznemu oraz Panu Profesorowi Włodzimierzowi Sulei za niezwykle cenneuwagi i sugestie wykorzystane przy nadawaniu ostatecznego kształtu tej publi-kacji.

CZĘŚĆ I

Okres odbudowypaństwa polskiego

1PROKLAMACJA

z dnia 5 listopada 1916 r.(Dz. Rozp. C. i K. Jen. Gub. Wojsk., część XV)

Do mieszkańców lubelskiego Jeneralnego Gubernatorstwa!Przejęci niezłomną ufnością w ostateczne zwycięstwo ich broni i życzeniem

powodowani, by ziemie polskie, przez waleczne ich wojska ciężkimi ofiaramipanowaniu rosyjskiemu wydarte, do szczęśliwej wywieść przyszłości, JegoCesarska i Królewska Mość, Cesarz Austrii i Apostolski Król Węgier, orazJego Cesarska Mość, Cesarz Niemiecki, ułożyli się, by z ziem tych utworzyćpaństwo samodzielne z dziedziczną monarchią i konstytucyjnym ustrojem. Do-kładniejsze oznaczenie granic zastrzega się. Nowe Królestwo znajdzie w łącz-ności z obu sprzymierzonymi mocarstwami rękojmie potrzebne do swobodnegosił swych rozwoju. We własnej armii nadal żyć będą pełne sławy tradycje wojskpolskich dawniejszych czasów i pamięć walecznych polskich towarzyszy broniwe wielkiej obecnej wojnie. Jej organizacja, wykształcenie i kierownictwo ure-gulowane będą we wspólnym porozumieniu.

Sprzymierzeni monarchowie, biorąc należyty wzgląd na ogólne warunkipolityczne Europy, jako też na dobro i bezpieczeństwo własnych krajów i ludów,żywią niepłonną nadzieję, że obecnie spełnią się życzenia państwowego i na-rodowego rozwoju Królestwa Polskiego.

Wielkie zaś, od zachodu z Królestwem Polskim sąsiadujące, mocarstwaz radością ujrzą u swych granic wschodnich wskrzeszenie i rozkwit wolnego,szczęśliwego i własnym narodowym życiem cieszącego się państwa.

Z najwyższego rozkazu Jego Cesarskiej i Królewskiej Mości, Cesarza Aus-trii i Apostolskiego Króla Węgier.

Kuckjeneralny gubernator wojskowy

24 Część pierwsza

USTAWAo stanie oblężenia

z dnia 4 czerwca 1851 r.

(GS KPS Nr 26, poz. 3419)

tłum. Alfred Konieczny

My, Fryderyk Wilhelm, z łaski Bożej Król Prus etc, etc, za aprobatą izbpostanawiamy, co następuje:

§ 1. Na wypadek wojny w prowincjach zagrożonych lub częściowo jużzajętych przez nieprzyjaciela każdy komendant twierdzy dla powierzonej mutwierdzy wraz z jej okręgiem, a dowodzący generał dla okręgu korpusuarmijnego lub jego części, jest upoważniony w celach obrony do ogłoszeniastanu oblężenia.

§ 2. Także na wypadek rozruchów, w razie poważnego zagrożenia bezpie-czeństwa publicznego, stan oblężenia może być ogłoszony zarówno w czasiewojny, jak i pokoju.

Ogłoszenia stanu oblężenia dokonuje wówczas rząd, może nastąpić to jednakprowizorycznie, z zastrzeżeniem niezwłocznego potwierdzenia lub odwołaniaprzezeń w poważnych przypadkach. Odnośnie do poszczególnych miejscowościi okręgów przez naczelnego dowódcę wojskowego w tychże na wniosek szefaadministracji okręgu rejencyjnego, a w razie niebezpieczeństwa zwłoki takżebez tego wniosku.

W twierdzy prowizorycznego ogłoszenia stanu oblężenia dokonuje komen-dant twierdzy.

§ 3. Ogłoszenie stanu oblężenia następuje przy dźwięku bębnów lub trą-bek, a ponadto winno być niezwłocznie podane do wiadomości publicznejprzez powiadomienie władzy gminnej, rozplakatowanie na publicznych placachi przez publiczną prasę. Zniesienie stanu oblężenia podaje się do ogólnej wiado-mości przez powiadomienie władzy gminnej i przez publiczną prasę.

§ 4. Z chwilą obwieszczenia o ogłoszeniu stanu oblężenia pełnia władzywykonawczej przechodzi na dowódców wojskowych. Cywilne władze admi-nistracyjne i władze gminne winne respektować zarządzenia i polecenia dowód-ców wojskowych.

Okres odbudowy państwa polskiego 25

Za swe zarządzenia właściwi dowódcy wojskowi są osobiście odpowie-dzialni.

§ 5. Jeśli ogłoszenie stanu oblężenia uznaje się za niezbędne, a celowe jestzawieszenie na pewien czas i dla jakiegoś okręgu artykułów 5, 6, 7, 28, 29, 30i 36 konstytucji, lub niektórych z nich, wówczas postanowienia o tym muszązostać wyraźnie zawarte w obwieszczeniu o ogłoszeniu stanu oblężenia, albozostać ogłoszone w specjalnym rozporządzeniu z zachowaniem formy przewi-dzianej w § 3.

Zawieszenie wymienionych artykułów lub niektórych z nich jest dopusz-czalne tylko dla okręgu objętego stanem oblężenia i tylko na czas stanu oblę-żenia.

§ 6. W czasie stanu oblężenia wojskowi podlegają ustawom wydanym dlastanu wojennego. Wobec nich mają zastosowanie również §§ 8 i 9 niniejszegorozporządzenia.

§ 7. W miejscowościach i okręgach objętych stanem oblężenia dowódcawojskowy (w twierdzach komendant) sprawuje wyższe sądownictwo wobecwszystkich podległych mu wojskowych.

Przysługuje mu również prawo potwierdzenia prawnowojennych ustaleńw stosunku do tych osób. Wyłączone spod tego są jedynie w czasie pokojuwyroki śmierci; te podlegają zatwierdzeniu przez dowodzącego generała pro-wincji.

Odnośnie do wykonywania niższego sądownictwa w mocy pozostają prze-pisy wojskowego kodeksu karnego.

§ 8. Kto w miejscowości lub okręgu objętym stanem oblężenia dopuści sięumyślnego podpalenia, umyślnego spowodowania powodzi, ataku lub oporuprzeciwko sile zbrojnej lub przedstawicielom władz cywilnych lub wojskowychsiłą jawną i bronią lub przy pomocy niebezpiecznych narzędzi, podlega karześmierci.

Jeśli zachodzą okoliczności łagodzące, zamiast kary śmierci może być orze-czona kara od dziesięciu do dwudziestu lat ciężkiego więzienia.

§ 9. Kto w miejscowości lub okręgu objętym stanem oblężeniaa) kolportuje lub rozpowszechnia nieprawdziwe pogłoski dotyczące liczby,

kierunku marszu lub rzekomych zwycięstw nieprzyjaciół lub powstań-ców, które mogą wprowadzić w błąd władze cywilne i wojskowe przypodejmowanych przez nie środkach, lub

b) naruszy zakaz wydany przy ogłoszeniu stanu oblężenia lub podczas jegotrwania przez dowódcę wojskowego w interesie bezpieczeństwa publicz-nego, lub wzywa albo nakłania do jego naruszenia, lub


c) wzywa albo podjudza do przestępstwa powstania, czynnego oporu, uwol-nienia więźnia, albo innych przestępstw stosownie do § 8, nawet bezsku-tecznego, lub

d) próbuje nakłonić osoby stanu wojskowego do przestępstwa przeciwkosubordynacji lub wykroczeń przeciwko dyscyplinie wojskowej,

winien zostać, jeśli obowiązujące ustawy nie przewidują wyższej karypozbawienia wolności, ukarany więzieniem do jednego roku.

§ 10. Jeżeli w razie zawieszenia artykułu 7 konstytucji dojdzie do ustano-wienia sądów wojennych, wówczas należy do nich dochodzenie i rozpatrywa-nie przestępstw zdrady głównej, zdrady kraju, morderstwa, powstania, czyn-nego oporu, zniszczenia kolei żelaznych i telegrafów, uwolnienia więźniów,buntu, rabunku, plądrowania, wymuszenia, doprowadzenia żołnierza donieposłuszeństwa oraz przestępstw i wykroczeń zagrożonych karą stosowniedo §§ 8 i 9, o ile wymienione przestępstwa i wykroczenia zostały popełnionepo ogłoszeniu i obwieszczeniu stanu oblężenia, albo stanowią przestępstwaciągłe.

Jako zdradę główną i zdradę kraju, aż do czasu wprowadzenia kodeksukarnego dla całej monarchii, należy traktować przestępstwa i wykroczenia prze-ciwko wewnętrznemu i zewnętrznemu bezpieczeństwu państwa obowiązującew okręgu Reńskiego Trybunału Apelacyjnego w Kolonii (artykuły od 75 do108 Reńskiego Kodeksu Karnego).

Jeśli zawieszenie art. 7 konstytucji nie zostało ogłoszone przez rząd,wówczas w czasach pokoju egzekucja wyroku wydanego na podstawie docho-dzeń sądów wojennych ulega zawieszeniu do czasu zatwierdzenia tego zawie-szenia.

§ 11. Sądy wojenne składają się z pięciu członków, z których dwaj winnizostać mianowani przez kierownictwo miejscowego sądu cywilnego z gronasędziów cywilnych, a trzej przez dowódcę wojskowego, który w danej miej-scowości dowodzi, z grona oficerów. Oficerowie winni być co najmniej w stop-niu kapitana; jeśli brak oficerów tego wyższego stopnia, wówczas należy uzu-pełnić ich liczbę oficerami kolejnego stopnia.

Jeśli w okrążonej przez nieprzyjaciela twierdzy brakuje niezbędnej liczbysędziowskich urzędników cywilnych, dowodzący wojskowy uzupełniają człon-kami przedstawicielstwa gminnego. Jeśli w twierdzy nie ma żadnego sędziegocywilnego, wówczas zawsze jeden audytor jest cywilnym członkiem sąduwojennego.

Liczbę sądów wojennych określa się wedle potrzeby, w zależności odogłoszenia stanu oblężenia dla całej prowincji lub jej części, a okręg sądowyposzczególnych sądów ustala dowodzący generał.


§ 12. Posiedzeniom sądów wojennych przewodniczy sędzia.Przed wszczęciem postępowania przez sąd przewodniczący zaprzysięga

oficerów wyznaczonych na jego członków oraz ewentualnie tych członkówcywilnych, którzy nie należą do stanu sędziowskiego, iż

..Powierzone im powinności stanu sędziowskiego będą wypełniali su-miennie i bezstronnie, zgodnie z ustawami".

Dowódca wojskowy, który mianuje członków sądu wojennego spośródoficerów, powierza obowiązki sprawozdawcy audytorowi, a w razie jego brakuoficerowi. Zadaniem sprawozdawcy jest czuwać nad stosowaniem prawa, a po-przez wnioski popierać dochodzenie do prawdy. Nie przysługuje mu prawo dogłosowania.

Jako pisarza sądowego dla prowadzenia protokołu przewodniczący sąduwojennego wyznacza urzędnika administracji cywilnej i go zaprzysięga.

§ 13. W postępowaniu przed sądami wojennymi obowiązują następującepostanowienia:

1) Postępowanie jest ustne i jawne; jawność może zostać wyłączona przezsąd wojenny przez publicznie ogłoszone postanowienie, jeśli ten uzna toza właściwe z uwagi na dobro publiczne.

2) Obwiniony może korzystać z pomocy obrońcy. Jeśli nie dobiera sobieobrońcy, wtedy z urzędu zostanie mu taki wyznaczony przez przewod-niczącego sądu, gdy ma miejsce przestępstwo lub wykroczenie, którewedług powszechnego prawa karnego jest zagrożone wyższą karą aniżelijeden rok więzienia.

3) Sprawozdawca przedstawia w obecności obwinionego zarzucany mu stanfaktyczny.Obwiniony zostaje wezwany do ustosunkowania się do zarzutu, poczemprzystępuje się do postępowania dowodowego.Następnie udziela się głosu sprawozdawcy celem przedstawienia wyni-ków przesłuchań i opinii odnośnie do zastosowania prawa, a na koniecobwinionemu i jego obrońcy.Wyrok zostaje ustalony po natychmiastowej i jawnej naradzie sąduwiększością głosów i bezpośrednio po tym ogłoszony obwinionemu.

4) Sąd orzeka ustawową karę lub uniewinnienie, albo przekazanie sędziemupowszechnemu.Uniewinniony zostaje natychmiast zwolniony z aresztu. Przekazanie sę-dziemu powszechnemu ma miejsce, gdy sąd wojenny uznaje się za nie-właściwy; wówczas odnośnie do podtrzymania lub zniesienia aresztupodejmuje się w wyroku odpowiednie zarządzenie.

5) Wyrok, który musi zawierać datę posiedzenia, nazwiska sędziów, suma-ryczne oświadczenie obwinionego odnośnie do zarzucanego mu czynu,


wzmiankowanie postępowania dowodowego oraz decyzję odnośnie dokwestii czynu i jego prawnej kwalifikacji, jak i przepis, którym uzasad-niono wyrok, podpisują wszyscy sędziowie i pisarz sądowy.

6) Przeciwko wyrokom sądów wojennych nie przysługują środki prawne.Ustalenia uzasadniające karę śmierci podlegają jednak zatwierdzeniuprzez dowódcę wojskowego określonego w § 7, a mianowicie w czasiepokoju generała dowodzącego w prowincji.

7) Wszystkie kary, z wyjątkiem kary śmierci, podlegają wykonaniu w ciągu24 godzin po ogłoszeniu ich orzeczenia, wyroki śmierci w tym samymczasie po ogłoszeniu obwinionemu zapadłego zatwierdzenia.

8) Wyrok śmierci wykonuje się przez rozstrzelanie. Orzeczenia przewidu-jące karę śmierci, nie poddane egzekucji do momentu zniesienia stanuoblężenia, zostają zamienione przez sądy powszechne na karę, któraniezależnie od stanu oblężenia byłaby ustawową konsekwencją czynuustalonego przez sąd wojenny.

§ 14. Działalność sądów wojennych ustaje wraz ze zniesieniem stanu oblę-żenia.

§ 15. Po zniesieniu stanu oblężenia wszystkie wyroki wydane przez sądwojenny wraz z kopiami oraz odnośnymi aktami dochodzeniowymi, jak i spra-wy toczących się jeszcze śledztw, zostają przekazane sądom powszechnym; tew sprawach jeszcze nie zakończonych wyrokami przez sąd wojenny rozpoznająje według powszechnych przepisów karnych i przewidzianych w nich kar, aletylko w przypadkach określonych w § 9.

§ 16. Nawet jeśli nie został ogłoszony stan oblężenia, w razie wojny lubpowstania, przy poważnym zagrożeniu bezpieczeństwa publicznego, rząd możezawiesić artykuły 5, 6, 27, 28, 29, 30 i 36 konstytucji, lub niektóre z nich, naokreślony czas lub na określonym obszarze.

§ 17. O ogłoszeniu stanu oblężenia, jak też o każdym towarzyszącym mu(§ 5) lub bez niego (§ 16) zapadłym zawieszeniu choćby jednego z artykułówkonstytucji wymienionych w §§5 i 16, należy natychmiast względnie na naj-bliższym posiedzeniu złożyć sprawozdanie izbom parlamentu.

§ 18. Wszystkie przepisy niezgodne z niniejszą ustawą zostają uchylone.Niniejsza ustawa wstępuje w miejsce rozporządzenia z 10 maja 1849 r. i de-

klaracji z 4 lipca 1849 r. (Gesetz-Sammlung, strona 165 i 250).

częciąZatwierdzono naszym własnym podpisem i opatrzono królewską pię-cia.


Dan w pociągu [relacji — przyp. A.K.] Poczdam-Magdeburg, dnia 4 czerwca1851 r.

Friedrich Wilhelm

v. Manteuffel v. D. Heydt v. Rabę Simons v. Stockhausen v. Raumerv. Westphalen

USTAWAz dnia 5 maja 1869 r.

którą na podstawie artykułu 20 Ustawy Zasadniczej Państwaz dnia 21 grudnia 1867 r. (RGB1 Nr 142)

ustala się uprawnienia odpowiedzialnej władzy państwowejdo wydawania postanowień o czasowych i lokalnych

wyjątkach od istniejących ustaw

(RGBl austriacki z 1869 r., poz. 66)

tłum. Renata Bij as

Za zgodą obu izb Rady Państwa zarządzam, co następuje:

§ 1. W przypadku wojny, oraz gdy wybuch działań wojennych może wkrót-ce nastąpić, wtedy w przypadku wewnętrznych zamieszek, oraz gdy zostanieujawniona zdrada stanu w rozległym zakresie lub spisek zagrażający konstytucjilub osobistemu bezpieczeństwu, postanowienia artykułów 8, 9, 10, 12 i 13Ustawy Zasadniczej Państwa mogą, czasowo i lokalnie, stosownie do obowiązu-jącej ustawy na podstawie art. 20 Ustawy Zasadniczej Państwa z dnia 21 grud-nia 1867, RGBl Nr 142, o powszechnych prawach obywateli państwa, zostaćcałkowicie lub częściowo zawieszone, oraz mogą zostać wydane zarządzeniawyjątkowe dotyczące postępowania policji i sprawowania władzy państwowejz mocą obowiązującą zgodnie z §§ 8 i 9 niniejszej ustawy.

Te postanowienia wyjątkowe są dopuszczalne tylko na podstawie uchwałyMinisterstwa Generalnego po otrzymanej zgodzie Cesarza, o ile w niniejszejustawie nie zostało postanowione inaczej.

Muszą one zostać ogłoszone zgodnie z przepisami tej ustawy.W ogłoszeniu należy dokładnie oznaczyć zakres obszaru, na którym postano-

wienia wyjątkowe mają obowiązywać.


§2. Jeśli zgodnie z § 1 niniejszej ustawy artykuły 8, 9, 10, 12 i 13 UstawyZasadniczej Państwa z dnia 21 grudnia 1867, RGB1 Nr 142, lub pojedyncze jejartykuły, zostaną zawieszone, występują wtedy skutki wymienione w następnych§§ 3-7, o ile te skutki nie zostały w postanowieniu wyraźnie ograniczone domniejszego rozmiaru.

Postanowienie musi zawierać oznaczenie artykułów Ustawy ZasadniczejPaństwa, które zostają zawieszone, i odwołanie się do ich postanowień obowią-zującej ustawy, które regulują skutek zawieszenia.

Postanowienie musi zostać ogłoszone w Dzienniku Ustaw Państwa i za-mieszczone w urzędowej gazecie kraju, w którym położony jest obszar, dlaktórego to postanowienie ma obowiązywać.

§ 3. Zawieszenie art. 8 Ustawy Zasadniczej Państwa z dnia 21 grudnia 1867,RGB1 Nr 142, ma taki skutek, że:

a) 48-godzinny okres, ustalony w § 4 ustawy z dnia 27 października 1862(RGB1 Nr 87) na wypadek, gdy organy władzy publicznej bez nakazusędziowskiego aresztują osobę z powodu podejrzenia popełnienia czynukaralnego, przedłuża się do 8 dni;

b) osobom, które są aresztowane z powodu jednego z czynów karalnych usta-lonych w suplemencie do niniejszej ustawy, nie przysługuje zwolnienieza kaucją lub poręczeniem (§§ 7-10 ustawy z dnia 27 października 1862,RGB1 Nr 87);

c) osoby, które zagrażają bezpieczeństwu publicznemu, mogą zostać wyda-lone przez Urząd Bezpieczeństwa z okręgu zawieszenia lub z jakiegośmiejsca w tym okręgu, o ile urząd ten nie jest właściwy akurat w tymmiejscu lub akurat w tym okręgu; poza tym osoby, które w jakimś miej-scu tego okręgu są właściwe, mogą być zmuszone przez Urząd Bezpie-czeństwa bez urzędowej zgody do nieopuszczania tego miejsca.

§ 4. Zawieszenie art. 9 Ustawy Zasadniczej Państwa z dnia 21 grudnia 1867,RGB1 Nr 142, skutkuje tym, że Urzędy Bezpieczeństwa w celu zabezpieczeniasądów karnych mogą w każdej chwili zarządzić rewizje w mieszkaniach beznakazu sądowego w związku z czynami karalnymi podanymi w suplemenciedo tej ustawy.

§ 5. Jeśli art. 10 Ustawy Zasadniczej Państwa z dnia 21 grudnia 1867, RGB1Nr 142, zostanie zawieszony, konfiskata i otwarcie listów mogą zostać wykonanerównież poza przypadkami rewizji w mieszkaniach lub aresztowania i beznakazu sądowego.

§ 6. Z zawieszeniem art. 12 Ustawy Zasadniczej Państwa z dnia 21 grudnia1867, RGB1 Nr 142, związany jest następujący skutek:


a) że stowarzyszenia i stowarzyszenia afiliowane, które podlegają postano-wieniom ustawy z dnia 15 listopada 1867, RGB1 Nr 134, nie mogą byćzakładane bez zgody urzędu, i że urzędy polityczne zawieszają działalnośćtakich już istniejących stowarzyszeń, w szczególności odbywanie zgro-madzeń, lub uzależniają kontynuację tej działalności i odbywanie zgro-madzeń od szczególnych warunków.Działalność stowarzyszeń innego rodzaju pozostaje nienaruszona. Urządpolityczny może jednak wysłać na ich posiedzenia i zgromadzeniakomisarza, który jest uprawniony do zamknięcia posiedzenia lub zgroma-dzenia, jeśli dyskusja będzie dotyczyła spraw, które leżą poza statutowymzakresem działania stowarzyszenia. Urząd polityczny może równieżwstrzymać wykonanie uchwał, którymi stowarzyszenie przekracza swójstatutowy zakres działania.

b)że zgromadzenia w rozumieniu §2 ustawy z dnia 15 listopada 1867,RGB1 Nr 135, nie mogą odbywać się w ogóle, a stowarzyszenia i pochodyw rozumieniu §§4 i 5 wymienionej ustawy mogą odbywać się tylko zazgodą urzędu politycznego.

§ 7. Poprzez zawieszenie art. 13 Ustawy Zasadniczej Państwa z dnia 21 grud-nia 1867, RGB1 Nr 142, urząd administracji jest uprawniony do:

a) wstrzymania wydawania lub dystrybucji pism, wydania wobec nich za-kazu pocztowego i wstrzymania działalności przemysłu, który zagrażaporządkowi publicznemu poprzez powielanie wydawnictw literackichi artystycznych lub poprzez handel nimi;

b) ustanowienia okresu deponowania egzemplarzy obowiązkowych w rozu-mieniu § 17 ustawy o prasie, który w przypadku czasopism może byćwydłużony do trzech godzin, w przypadku innych pism do 8 dni przedwydaniem.

§8. Poprzez zawieszenie artykułów 8, 9, 10, 12 i 13 Ustawy ZasadniczejPaństwa z dnia 21 grudnia 1867, RGB1 Nr 142, lub pojedynczych artykułówtej ustawy mogą zostać wydane ograniczające zarządzenia policyjne z mocąobowiązującą:

a) dotyczące produkcji, sprzedaży, posiadania i noszenia broni i amunicji,b) dotyczące spraw związanych z paszportami i meldunkiem,c) dotyczące zachowania w miejscach publicznych i zgromadzeń ludzi,d) dotyczące podejmowania działań demonstracyjnych i stosowania odznak.Takie zarządzenia mogą zostać wydane również później, a w nagłych

wypadkach nawet przez zarządcę kraju. Ma on jednak obowiązek doniesieniao tym bezzwłocznie Ministerstwu Spraw Wewnętrznych z podaniem powodów;o okresie obowiązywania wydanych zarządzeń Ministerstwo Generalne musinatychmiast podjąć uchwałę.


Uzupełniająco wydane zarządzenia należy ogłosić w Dzienniku Ustaw kraju.

§ 9. Naruszenie postanowień nakazowych i zakazowych zawartych w §§ 3-7oraz postanowień i zaleceń wydanych przez urząd w celu wykonania tychpostanowień i naruszenie wydanych na podstawie § 8 zarządzeń policyjnychpodlega, o ile nie podlega według istniejących przepisów ciężkiej karze, karzegrzywny, która w zależności od przypadku może zostać wymierzona przezpowołane do tego ustawowo urzędy do kwoty 1000 florenów lub aresztu do6 miesięcy.

§ 10. Postanowienia wyjątkowe podjęte w oparciu o tę ustawę należy uchylić,jeśli i o ile ustaną przyczyny, które spowodowały konieczność ich wydania.

Całkowite lub częściowe uchylenie następuje poprzez uchwałę MinisterstwaGeneralnego i po otrzymaniu zgody Cesarza.

Wydane przez Ministerstwo uchylenie należy ogłosić w Dzienniku UstawPaństwa.

Skutki związane z postanowieniem wyjątkowym zgodnie z tą ustawąprzestają obowiązywać stosownie do wydanego uchylenia postanowienia wyjąt-kowego.

W takim przypadku zarządzenia wchodzące w skład postanowienia wyjątko-wego, wydane w oparciu o tę ustawę i dotyczące postępowania policji i spra-wowania władzy państwowej tracą swoją moc obowiązującą.

§ 11. Jeśli Ministerstwo w oparciu o tę ustawę podjęło postanowieniawyjątkowe lub zadecydowało o ich kontynuacji, ma ono obowiązek w przy-padku wygaśnięcia innych podjętych postanowień złożyć relację RadziePaństwa natychmiast, gdy się zgromadzi, ewentualnie natychmiast na jejnastępnym zgromadzeniu; w obu przypadkach w pierwszym rzędzie IzbiePosłów na jej pierwszym posiedzeniu, z podaniem powodów decyzji o po-stanowieniach wyjątkowych i ubiegać się o podjęcie uchwały przez RadęPaństwa.

§ 12. Niniejsza ustawa wchodzi w życie z dniem jej ogłoszenia; w tym dniurozporządzenie cesarskie z dnia 7 października 1868, RGB1 Nr 136, traci swojąmoc.

Wykonanie niniejszej ustawy zleca się Ministerstwu Generalnemu.

Wiedeń, dnia 5 maja 1869.

Franz Joseph m.p.

Taasse m.p. Plener m.p. Hasner m.p. Potocki m.p. Giskra m.p.Herbst m.p. Brestel m.p. Berger m.p.


SUPLEMENT

Czyny karalne, w stosunku do których mają zastosowanie § 3 lit. b) i § 4,są następujące:zdrada stanu (§§ 58-62 Ustawy Karnej), obraza majestatu i obraza członkówDomu Cesarskiego (§§ 63 i 64), zakłócanie porządku publicznego (§ 65),powstanie i rewolta (§§68-75), przemoc publiczna w przypadkach §§76-94,98 i 99 Ustawy Karnej, morderstwo (§§ 134-138), zabójstwo w przypadku§ 143, ciężkie uszkodzenie ciała w przypadku § 157, podpalenie (§§ 166-169),rabunek (§§ 190-196), udzielanie pomocy w popełnieniu przestępstw (§§ 212-221), wykroczenie i naruszenie spokoju i porządku publicznego (§§ 278-310),wykroczenia wobec instytucji i zarządzeń publicznych, które należą do wspól-nego bezpieczeństwa (§§312-330), i naruszenie §§478-484 Ustawy Karnej;poza tym czyny karalne według ustawy z dnia 17 grudnia 1862 (RGB1 z roku1863, Nr 8), dotyczącej kilku uzupełnień ustawy powszechnej i wojskowejustawy karnej, według patentu dotyczącego broni z dnia 24 października 1852(RGB1 Nr 223) oraz według niniejszej ustawy.

4USTAWA

z dnia 23 maja 1873 r.w sprawie czasowego zawieszenia sądów przysięgłych


tłum. Renata Bijas

Za zgodą obu izb Rady Państwa w celu uzupełnienia art. 11 Ustawy Za-sadniczej Państwa z dnia 21 grudnia 1867 (RGBl Nr 144) o władzy sędziow-skiej zarządzam, co następuje:

§ 1. Sądy przysięgłych mogą być czasowo zawieszane ze względu nawszystkie rozpatrywane przez nie czyny karalne lub pojedyncze ich rodzaje,najdłużej na okres jednego roku na danym terytorium, jeśli wystąpiły zdarzenia,które pozwalają uznać to za konieczne w celu zapewnienia bezstronnego i nie-zależnego orzecznictwa sądowego.

Po wysłuchaniu Sądu Najwyższego następuje zawieszenie rozporządzeniemRządu w ramach jego kompetencji.


Rząd jest zobowiązany do przedłożenia niniejszego zarządzenia z przed-stawieniem powodów obu izbom Rady Państwa niezwłocznie na ich [naj-bliższym — P.K.M.] zgromadzeniu, w przeciwnym razie bezpośrednio po ichzgromadzeniu, i do natychmiastowego uchylenia go, gdy tylko jedna z obu izbRady Państwa tego zażąda.

Jeśli na jakimś terytorium obowiązywanie sądów przysięgłych zostanie za-wieszone rozporządzeniem, wtedy to zawieszenie nie może zostać ani przedłu-żone na drodze rozporządzenia, ani ponowione przy następnym otwarciu po-siedzeń Rady Państwa.

§ 2. Zarówno zawieszenie sądów przysięgłych, jak i jego uchylenie należyogłosić w Dzienniku Ustaw Państwa.

§ 3. Postanowienie wymienione w § 1 ma taki skutek, że rozprawa głównaz powodu czynów karalnych stanowiących jej przedmiot, i środki prawne,przeciwko którym z tego samego powodu wydano postanowienia, kierują siętymi przepisami, które obowiązują w związku z przestępstwami, których nierozpatruje się przed ławą przysięgłych. Jeśli sprawa dotyczy przestępstwazagrożonego karą śmierci lub dłuższą niż 5 lat karą pozbawienia wolności,wtedy rozprawa główna odbywa się przed sześcioma sędziami, z których jedenprowadzi rozprawę; w przypadku równości głosów rozstrzyga korzystniejszaopinia na rzecz oskarżonego.

§ 4. Wobec czynów karalnych, w odniesieniu do których w dniu ogłoszeniarozporządzenia wymienionego w § 1 rozprawa główna przed ławą przysięgłychjuż się odbyła lub właśnie się rozpoczęła, postanowienie § 3 znajduje zasto-sowanie tylko o tyle, o ile musi nastąpić powtórzenie rozprawy głównej. Po-stępowania karne, w których w dniu, w którym przestały obowiązywać sądyprzysięgłych, odbyła się już lub właśnie się rozpoczęła rozprawa głównapierwszej instancji, należy doprowadzić do końca w sposób podany w § 3.

§ 5. Ustawa nabiera mocy obowiązującej równocześnie z nowym Kodek-sem Postępowania Karnego.

Wiedeń, dnia 23 maja 1873.

Franz Joseph m.p.

Auersperg m.p. Lasser m.p. Banhans m.p. Stremahr m.p.Glaser m.p. Unger m.p. Chłumecky m.p. Pretis m.p.

Horst m.p. Ziemiałtowski m.p.


ROZPORZĄDZENIE CESARSKIEz dnia 25 lipca 1914 r.

o czasowym poddaniu osób cywilnych sądom wojskowym


tłum. Renata BijasJ

W oparciu o § 14 Ustawy Zasadniczej Państwa z dnia 21 grudnia 1867,RGBl Nr 141, zarządzam, co następuje:

§ 1. Sądownictwo karne wobec osób, które po rozpoczęciu obowiązywanianiniejszego rozporządzenia cesarskiego będą winne popełnienia czynów karal-nych wymienionych w § 2 na obszarze wojskowym, na którym została zarzą-dzona mobilizacja, przekazane zostanie sądom wojskowym.

W sytuacjach wyjątkowych w miejsce sądów wojskowych wstępują sądypołączonych sił zbrojnych, jeśli wojskowe sądownictwo karne nie może byćwykonywane w pojedynczym przypadku na skutek wydarzeń wojennych.

§ 2. Są to następujące czyny karalne:1. Zdrada stanu (§§ 58-62a Ustawy Karnej), obraza majestatu (§ 63), obra-

za członków Domu Cesarskiego (§ 64), zakłócanie porządku publicz-nego (§65), powstanie (§§68-72), rewolta (§§73-75), przemoc wobeczgromadzenia zwołanego przez rząd w celu omówienia spraw publicz-nych, wobec sądu lub innego urzędu publicznego (§§ 76, 77, 80), złośliweuszkodzenie kolei żelaznych, należących do nich mechanizmów, środ-ków transportu, maszyn, urządzeń lub innych przedmiotów służących doich eksploatacji (§§ 85c i 86), złośliwe działanie i zaniechanie działania,dokonane na kolejach żelaznych w szczególnie niebezpiecznych okolicz-nościach (§§87, 88), złośliwe uszkodzenia lub zakłócenia telegrafówpaństwowych (§89), udzielenie pomocy poprzez zatajenie lub innepopieranie dezertera (§§220, 221).

2. Przemoc lub niebezpieczne grożenie zwierzchnikom w sprawach urzędo-wych (§§81, 82a Ustawy Karnej), morderstwo (§§ 134-138), zabójstwo(§§140-142), ciężkie uszkodzenie ciała (§§143, 152-157), rabunek(§§ 190-196), gdy te czyny karalne popełnione zostaną wobec osóbwojskowych, marynarki wojennej, wojsk lądowych, pospolitego ruszenia,będących w służbie czynnej, wobec organów żandarmerii polowej lubwobec innych osób należących do związku żandarmerii, o ile osoby te


są w zorganizowanej wojskowo służbie ochrony kolei lub telegrafu(telefonu), lub w zorganizowanej wojskowo służbie ochrony granic(wybrzeża).

3. Inne przypadki pogwałcenia porządku publicznego według §§ 85-88aUstawy Karnej oraz podpalenia (§§ 166-168), gdy te czyny karalnezostaną popełnione wobec majątku należącego do wojska lub do obro-ny kraju, lub będącego w administracji, lub użyciu wojskowym, lub z za-grożeniem osób wymienionych w pkt. 2.

4. Dalsze czyny karalne:a) według art. I, II i IX ustawy z dnia 17 grudnia 1862, RGB1 Nr 8 z roku

1863;b) według ustawy o materiałach wybuchowych z dnia 27 maja 1885,

RGB1 Nr 134;c) według ustawy z dnia 30 marca 1888, RGB1 Nr 41, o ochronie kabli

podmorskich;d) według §§ 66-69 ustawy o wojsku z dnia 5 lipca 1912, RGB1 Nr 128.

5. Udzielenie pomocy w popełnieniu wymienionych przestępstw (§§ 211-219a Ustawy Karnej).

Czyny karalne wymienione w pkt. 2 i 3 podlegają wyłącznej właściwościsądów wojskowych również wtedy, jeśli jeden i ten sam czyn zostanie popeł-niony nie tylko wobec podanych tam osób, wobec podanego tam majątku lubz zagrożeniem tych osób, lecz również wobec innych osób, wobec ich majątkulub z zagrożeniem innych osób.

§ 3. Sądy wojskowe stosują powszechne prawo karne i uzupełniające jepostanowienia karno-prawne.

Postępowanie kieruje się postanowieniami i przepisami ustawowymi obo-wiązującymi sądy wojskowe.

Pisma, na które z powodu czynów karalnych wymienionych w § 2 zostałnałożony areszt przez Urząd Bezpieczeństwa lub na polecenie prokuratora,należy niezwłocznie przekazać sądowi wojskowemu.

§4. Postępowanie sądów wojskowych należy ograniczyć do przypisa-nych im czynów karalnych (§ 2) i nie uwzględniać żadnych innych czynówkaralnych. Jeśli te ostatnie ścigane są przez sądy cywilne, muszą one przywymierzaniu kary odpowiednio uwzględnić karę nałożoną przez sąd woj-skowy.

§ 5. Uchylenie obowiązywania niniejszego rozporządzenia cesarskiego po-dejmowane jest przez rząd w drodze rozporządzenia. Postępowania, które w tymmomencie nie będą ostatecznie rozstrzygnięte przez sąd wojskowy, przechodządo sądów cywilnych.


§ 6. Cesarskie rozporządzenie wchodzi w życie z dniem ogłoszenia.

§ 7. Wykonanie zleca się ministrom spraw wewnętrznych, sprawiedliwościi obrony kraju w porozumieniu z ministrem wojny.

Bad Ischl, dnia 25 lipca 1914.

Frani Joseph m.p.

Sturgkh m.p. Georgi m.p.Hochenburger m.p. Heinold m.p.Forster m.p. Hussarek m.p.7>w/:a m.p. Schuster m.p.Zenker m.p. Engel m.p.

Morawski m.p.

6

ROZPORZĄDZENIE CESARSKIEz dnia 4 listopada 1914 r.

o podporządkowaniu osób cywilnychsądownictwu wojskowemu


tłum. Renata Bijas

W oparciu o § 14 Ustawy Zasadniczej Państwa z dnia 21 grudnia 1867(RGBl Nr 141) zarządzam, co następuje:

§ 1. Osoby podlegające sądownictwu cywilnemu z powodu przestępstw mor-derstwa (§§ 134-138 Ustawy Karnej), zabójstwa (§§ 140-142), napadu (§§ 190-196) i podłożenia ognia (§§ 166-168), jak również w owych przypadkach, którejuż zgodnie z § 2 pkt 2 i 3 rozporządzenia cesarskiego z dnia 25 lipca 1914,RGBl Nr 156, mają być rozstrzygane przez sądy wojskowe, zostają podpo-rządkowane wojskowemu sądownictwu karnemu, jeśli popełnią wymienioneczyny karalne po rozpoczęciu obowiązywania niniejszego rozporządzenia naterytorium, na którym trybunał pierwszej instancji powołany do sądownictwapowszechnego wstrzyma swoją działalność na skutek działań wojennych.


Pod takim samym warunkiem przestępstwo kradzieży zgodnie z § 174, I,lit. a, b i c Ustawy Karnej w ujęciu ustawy z dnia 9 kwietnia 1910 podlegawłaściwości sądów wojskowych, w przypadku § 174,1, lit. c jednak tylko wtedy,gdy wartość dobra, które sprawca ukradł lub spróbował ukraść, przekraczakwotę 50 koron.

§ 2. Należy zastosować postanowienia drugiego akapitu § 1 i §§ 3 i 4 roz-porządzenia cesarskiego z dnia 25 lipca 1914, RGB1 Nr 156.

§ 3. Sądownictwo sądów wojskowych zarządzone w § 1 przestaje obowiązy-wać, gdy tylko na tym terytorium trybunał pierwszej instancji podejmieponownie swoją działalność. Postępowania, które w tym momencie nie będąostatecznie rozstrzygnięte orzeczeniem sądu wojskowego, przechodzą do sądupowszechnego.

§ 4. Niniejsze rozporządzenie cesarskie wchodzi w życie z dniem ogłosze-nia. Ustanie jego obowiązywania ustalane jest rozporządzeniem wydanym przezrząd.

§ 5. Wykonanie zleca się ministrom sprawiedliwości i obrony kraju w po-rozumieniu z ministrem wojny.

Wiedeń, dnia 4 listopada 1914.

Franz Joseph m.p.

Sttirgkh m.p. Georgi m.p.Hochenburger m.p. Heinold m.p.Forster m.p. Hussarek m.p.Tmka m.p. Schuster m.p.Zenker m.p. Engel m.p.

Morawski m.p.


USTAWAdotycząca aresztowania i ograniczenia wolności

w czasie stanu wojennego i stanu oblężeniaz dnia 4 grudnia 1916 r.

(RGBl niemiecki Nr 275, poz. 5592)

tłum. Renata Bijas

Ja, Wilhelm, z łaski Bożej cesarz Niemiec, król Prus,rozporządzam w imieniu Rzeszy, po uzyskaniu zgody Rady Związku i Sejmu

Rzeszy, co następuje:

§ 1. Wobec obywatela Niemiec dopuszczalny jest areszt lub ograniczeniewolności przez władzę wykonawczą z powodu stanu wojennego lub stanuoblężenia tylko wtedy, gdy jest to konieczne dla zażegnania niebezpieczeństwazagrażającego Rzeszy.

§ 2. Nakaz aresztowania należy wydać pisemnie i poinformować o nimaresztowanego przy aresztowaniu, a jeśli nie jest to możliwe, niezwłocznie poaresztowaniu; na żądanie należy mu wydać odpis. W nakazie aresztowanianależy podać fakty leżące u podstaw aresztowania.

§ 3. Przeciwko aresztowaniu przysługuje aresztowanemu w każdej chwiliśrodek prawny w postaci zażalenia do sądu wojskowego Rzeszy. Należyaresztowanego o tym poinformować w chwili dostarczenia nakazu areszto-wania. Sąd wojskowy Rzeszy orzeka w składzie czterech sędziów i trzechwojskowych.

Sąd wojskowy Rzeszy może zarządzić ustną rozprawę i musi to uczynić,jeśli aresztowany złoży taki wniosek. Aresztowany może być przesłuchiwanyprzez sędziego delegowanego lub sędziego wezwanego.

§ 4. Aresztowany musi najpóźniej w dniu następnym po jego aresztowaniuzostać przesłuchany przez sędziego w sprawie, czy i jakie wnosi on zarzutywobec aresztowania.

§ 5. Nakaz aresztowania należy uchylić, jeśli jego powód lub cel stał siębezprzedmiotowy lub stan wojny albo stan oblężenia został zniesiony, lub gdyminęły trzy miesiące od dnia aresztowania.


Kontynuowanie aresztu po upływie każdorazowo trzech miesięcy możezostać zarządzone tylko na podstawie ponownego sprawdzenia merytorycznegoi nowego nakazu aresztowania. Ponadto musi być załączona decyzja sąduwojskowego Rzeszy (§3) o kontynuowaniu aresztu, również, gdy nie zostałozłożone zażalenie.

§ 6. Odnośnie wykonania aresztu znajdują odpowiednie zastosowanie prze-pisy § 116 Kodeksu Postępowania Karnego.

§7. Aresztowany może w każdej chwili wezwać obrońcę. Przepisy §§ 137ustęp 2 i 138 Kodeksu Postępowania Karnego znajdują tutaj odpowiedniezastosowanie.

§ 8. Sędzia sądu rejonowego, w którego okręgu nastąpiło aresztowanie lubaresztowany się znajduje, może na wniosek lub z urzędu wezwać dla areszto-wanego obrońcę. Wezwanie obrońcy musi nastąpić, jeśli oskarżony złoży o niewniosek po dwutygodniowym okresie aresztu; o tym prawie do złożenia wnioskunależy aresztowanego pouczyć przy jego aresztowaniu. Wezwanie obrońcynależy odwołać, jeśli zostanie wybrany inny obrońca i przyjmie on ten wybór.

§ 9. Obrońcy należy udostępnić akta powstałe w sprawie aresztowania. Aresz-towanemu należy umożliwić pisemny i ustny kontakt z obrońcą.

§ 10. Należy dopuścić ustawowego przedstawiciela aresztowanego i mał-żonka aresztowanej jako doradcę procesowego, a na jego żądanie należy gowysłuchać.

§ 11. Postanowienia §§2-5 i 7-10 niniejszej ustawy znajdują odpowiedniezastosowanie wobec ograniczenia pobytu.

§ 12. Areszt odbyty w oparciu o niniejszą ustawę może zostać w wyrokuorzekającym całkowicie lub częściowo zaliczony na poczet kary.

§ 13. Jeśli sąd wojskowy Rzeszy uchyli ograniczenie wolności, ponieważnie było przesłanek do jego zarządzenia lub utrzymania, ma on obowiązekprzyznać poszkodowanemu prawo do odszkodowania.

Sąd wojskowy Rzeszy może przyznać prawo do odszkodowania na wniosekrównież w innych przypadkach, także wtedy, gdy sam nie zniósł aresztu lubograniczenia wolności.

Gdy zarządzenie aresztu lub ograniczenia wolności zostało wydane przezdowódcę wojskowego lub urzędnika Rzeszy, prawo to skierowane jest przeciwkoRzeszy, w innych przypadkach przeciwko temu krajowi związkowemu, któregourzędnik wydał to zarządzenie. W pozostałych sprawach obowiązują w stosun-


ku do tego prawa i jego realizacji postanowienia ustawy Rzeszy z dnia 14 lipca1904. Wymagane postanowienia dotyczące wykonania wydaje Rada Związku.

Dokument autentyczny, poświadczony moim własnoręcznym podpisem i za-łączoną pieczęcią cesarską.

Wydano — Wielka Kwatera Główna, dnia 4 grudnia 1916.

Wilhelm

Dr Helfferich

8USTAWA

z dnia 4 grudnia 1916 r.o stanie wojennym

(RGBl niemiecki, Nr 275, poz. 5593)

Ja, Wilhelm, z łaski Bożej cesarz Niemiec, król Prus,rozporządzam w imieniu Rzeszy, po uzyskaniu zgody Rady Związku i Sejmu

Rzeszy, co następuje:

Pojedynczy artykuł

Aż do wydania zapowiedzianej w art. 68 Konstytucji Rzeszy ustawy o sta-nie wojennym zostaje utworzona dla zarządzeń dowódców wojskowych cen-tralna instancja wojskowa jako jednostka nadzorcza i odwoławcza.

Bliższe zarządzenia wydawane są rozporządzeniem cesarskim.Powyższe postanowienie nie znajduje zastosowania w Królestwie Bawarii.

Dokument autentyczny, poświadczony moim własnoręcznym podpisem i za-łączoną pieczęcią cesarską.


Wilhelm

Dr Helfferich


ROZPORZĄDZENIEdotyczące wykonania ustawy o stanie wojennym

z dnia 4 grudnia 1916 r.

(RGBl niemiecki, Nr 275, poz. 5594)

tłum. Renata Bijas

Ja, Wilhelm, z łaski Bożej cesarz Niemiec, król Prus,rozporządzam w imieniu Rzeszy, na podstawie ustawy o stanie wojennym

z dnia 4 grudnia 1916 (RGBl strona 1331), co następuje:

§ 1. Wobec zarządzeń, które podejmują dowódcy wojskowi na podstawieogłoszonego w rozporządzeniu z dnia 31 lipca 1914 (RGBl strona 263) stanuwojennego, jednostką nadzorczą i odwoławczą jest Naczelny Dowódca Woj-skowy z siedzibą w Berlinie.

§ 2. Wobec skarg kierowanych do Naczelnego Dowódcy Wojskowego obo-wiązuje, co następuje:

1. Skarga jest dopuszczalna wobec postanowień, które w pojedynczym przy-padku mają za przedmiot:a) ograniczenia wolności osobistej, o ile nie znajduje zastosowania usta-

wa dotycząca aresztowania i ograniczenia wolności w czasie stanuwojennego i stanu oblężenia z dnia 4 grudnia 1916;

b) działania cenzury wobec prasy oraz wobec teatru, kinematografu i in-nych widowisk;

c) ograniczenia wolności stowarzyszeń i zgromadzeń.2. Prawo do wniesienia skargi przysługuje temu, kogo dotyczy wydane po-

stanowienie dowódcy wojskowego.3. Skargę należy-wnieść do tego dowódcy wojskowego, który wydał posta-

nowienie.Jeśli uzna on skargę za uzasadnioną, ma obowiązek ją uwzględnić, w in-nym wypadku ma przedłożyć ją natychmiast Naczelnemu DowódcyWojskowemu.

4. Skarga ma skutek odraczający, jednak wykonanie zaskarżonego postano-wienia może zostać odroczone zarówno przez dowódcę wojskowego, jaki Naczelnego Dowódcę Wojskowego.

5. Jeśli Naczelny Dowódca Wojskowy uzna skargę za uzasadnioną, wówczasmoże on sam podjąć wymagane postanowienie lub zlecić jego wykona-nie dowódcy wojskowemu.


Dokument autentyczny, poświadczony moim własnoręcznym podpisemi załączoną pieczęcią cesarską.


Wilhelm

Dr Helfferich

10

PATENTz dnia 12 września 1917 r.

w sprawie władzy państwowej w Królestwie Polskim(Dz. Rozp. C. i K. Zarządu Wojsk w Polsce, część L. 75)

Art. 1. 1) Najwyższą władzę państwową w Królestwie Polskim aż do jejobjęcia przez króla lub regenta oddaje się Radzie Regencyjnej, z zastrzeżeniemstanowiska mocarstw okupacyjnych według prawa międzynarodowego.

2) Rada Regencyjna składa się z trzech członków, których urzędowaniewprowadzą monarchowie mocarstw okupacyjnych.

3) Akty rządowe Rady Regencyjnej wymagają kontrasygnatury odpowie-dzialnego Prezydenta Ministrów.

Art. 2. 1) Władzę ustawodawczą w ramach tego patentu i według ustaw,które na jego podstawie będą wydane, wykonywa Rada Regencyjna przywspółdziałaniu Rady Stanu Królestwa Polskiego.

2) We wszystkich sprawach, których zarząd nie jest jeszcze oddany polskiejwładzy państwowej, wnioski ustawodawcze mogą być traktowane w Radzie Stanutylko za zgodą mocarstw okupacyjnych. W sprawach tych aż do dalszego zarzą-dzenia może obok organów Królestwa Polskiego, według liczby 1, także generał-gu-bernator wydawać rozporządzenia z mocą ustawową, jednak tylko po wysłuchaniuRady Stanu. Prócz tego generał-gubernator może dla strzeżenia ważnych intere-sów wojennych wydawać nieodzowne zarządzenia z siłą ustawodawczą, jako teżzarządzać ich obowiązujące obwieszczenie i przeprowadzenie także przez organypolskiej władzy państwowej. Rozporządzenia generał-gubernatora mogą być znie-sione lub zmienione tylko w tej drodze, w której zostały wydane.

3) Ustawy i rozporządzenia polskiej władzy państwowej, które mają byćpodstawą praw i obowiązków ludności, muszą być przed ich wydaniem podane


do wiadomości generał-gubernatora tego mocarstwa okupacyjnego, w któregoobszarze administracyjnym wejść mają w życie, i mogą osiągnąć moc obowią-zującą tylko wtedy, jeżeli w ciągu 14 dni po przedłożeniu nie założy sprzeciwu.

Art. 3. Rada Stanu utworzona będzie według postanowień specjalnej usta-wy, którą wyda Rada Regencyjna za zgodą mocarstw okupacyjnych.

Art. 4. 1) Zadania wymiaru sprawiedliwości i administracji, o ile oddanesą polskiej władzy państwowej, spełniane będą przez polskie sądy i władze,zresztą zaś, póki trwa okupacja, przez organy mocarstw okupacyjnych.

2) W sprawach, które odnoszą się do praw lub interesów mocarstwokupacyjnych, może generał-gubernator zarządzić rewizję zgodności z ustawąi prawomocności rozstrzygnięć i zarządzeń polskich sądów lub władz w drodzeustawowego toku instancji; o ile chodzi o wyroki lub rozstrzygnięcia najwyż-szych instancji, może u niej samej przez swego przedstawiciela zawarować oweprawa lub interesy.

Art. 5. Międzynarodowa reprezentacja Królestwa Polskiego i prawo zawie-rania umów międzynarodowych mogą być wykonywane przez polską władzępaństwową dopiero po ukończeniu okupacji.

Art. 6. Patent niniejszy wchodzi w życie z chwilą ustanowienia RadyRegencyjnej.

hrabia Szeptycki, von Beseler

11

DEKRET RADY REGENCYJNEJz dnia 3 stycznia 1918 r.

o tymczasowej organizacjiwładz naczelnych w Królestwie Polskim

(DzPKP Nr 1, poz. 1)

My. Rada Regencyjna Królestwa Polskiego, postanowiliśmy i stanowimy,co następuje:

Art. 1. Władze naczelne Królestwa Polskiego funkcjonować będą wedługponiżej wyłuszczonych przepisów.


Art. 2. Rada Regencyjna, jako władza zwierzchnia, wydawać będzie dekretyi reskrypty. Wszelkie ustawy wydawane będą według przepisów Ustawy o Ra-dzie Stanu.

Art. 3. Dekrety, niemające charakteru ustaw, normować będą stosunkiw sposób ogólny.

Art. 4. Wszelkie zarządzenia Rady Regencyjnej niemające charakteru normogólnych będą wydawane w formie reskryptów.

Art. 5. Zarówno dekrety, jak i reskrypty zaopatrzone być winny w podpisyRady Regencyjnej i Prezydenta Ministrów i zaopatrzone w odciski pieczęcikoronnej. Dekrety i reskrypty Rady Regencyjnej są ważne, skoro są zaopatrzonepodpisami co najmniej dwóch członków Rady Regencyjnej.

Art. 6. Rada Regencyjna sprawuje rządy przez Prezydenta Ministrów, RadęMinistrów oraz poszczególnych Ministrów.

Art. 7. Prezydent Ministrów jest naczelnikiem rządu Państwa Polskiegoi reprezentuje ten rząd wewnątrz i na zewnątrz; kontrasygnuje wszelkie dekretyi reskrypty Rady Regencyjnej, ogłasza je i czuwa nad ich wykonaniem;przechowuje pieczęć koronną; zwołuje posiedzenia Rady Ministrów i na nichprzewodniczy, kieruje jej pracami i czuwa nad wykonaniem jej uchwał; czuwanad działalnością poszczególnych Ministrów, przedstawia Radzie Regencyjnejkandydatów na Ministrów, składa Radzie Regencyjnej sprawozdania z dzia-łalności rządu; przedstawia Radzie Regencyjnej do zatwierdzenia przyjęty przezRadę Ministrów projekt ustawy o Radzie Stanu, a po zgromadzeniu się RadyStanu przedstawi jej ogólne sprawozdanie z działalności rządu do czasu jejpowstania.

Art. 8. Rada Regencyjna na wniosek Prezydenta Ministrów zamianujespośród Ministrów Wiceprezydenta Ministrów, który zastępować będzie Prezy-denta we wszystkich jego czynnościach, w razie gdyby Prezydent z jakich-kolwiek powodów czynnym być nie mógł.

Art. 9. Rada Ministrów jest naczelnym organem zbiorowym, stanowią-cym Rząd Państwa Polskiego. Zwołuje ją Prezydent Ministrów bądź z własnejinicjatywy, bądź na żądanie poszczególnych Ministrów. Żądaniu zwołaniaRady, zgłoszonemu przez trzech Ministrów, Prezydent Ministrów zadośćuczyni.

Art. 10. Rada Ministrów składa się z Prezydenta oraz wszystkich Ministrów.


Art. 11. Na Radzie Ministrów przewodniczy Prezydent, a w jego zastępstwieWiceprezydent Ministrów. Posiedzenie Rady jest prawomocne, gdy uczestniczyw nim większość Ministrów. Wszelkie kwestie decydowane będą prostą większoś-cią głosów obecnych; w razie równości zdań głos przewodniczącego przeważa.

Art. 12. Rada Ministrów rozpoznawać będzie opracowane przez Prezydentalub poszczególnych Ministrów projekty ustaw, dekretów i reskryptów, które poprzyjęciu przez Radę Ministrów będą przedkładane Radzie Regencyjnej.

Art. 13. Rada Ministrów uchwalać będzie rozporządzenia wykonawcze dodekretów Rady Regencyjnej, a także regulaminy tak samej Rady Ministrów,jak i poszczególnych Ministerstw.

Art. 14. Budżet Państwa przed przedstawieniem go Radzie Regencyjneji Radzie Stanu, gdy ta powołana zostanie, uchwalony będzie przez Radę Mi-nistrów na wniosek Ministra Skarbu.

Art. 15. Sposób przejmowania władzy przez dane Ministerstwo, organiza-cja i zakres kompetencji tegoż Ministerstwa ulegają zatwierdzeniu Rady Mini-strów na wniosek odnośnego Ministra.

Art. 16. Rada Ministrów ustala program rządowy oraz ogólne zasadypolityki rządowej.

Art. 17. Rada Ministrów rozpoznaje sprawozdania poszczególnych Mini-strów i uzgadnia ich działalność.

Art. 18. Wszelkie sprawy wychodzące poza zakres kompetencji poszcze-gólnych Ministrów lub też dotyczące kilku Ministerstw rozstrzygane będą przezRadę Ministrów.

Art. 19. Poszczególni Ministrowie w przekazanych im zakresach służbypublicznej stanowią naczelną władzę rządzącą. Oprócz działalności ściśle rzą-dzącej oraz opracowywania projektów ustawodawczych Ministrowie opraco-wują też organizacje władz w swoim zakresie i sposób jej przejmowania odrządów okupacyjnych. W razie jeżeli Minister z jakichkolwiek bądź powodówczynnym być nie może. zastępuje go we wszystkich jego funkcjach Podsekre-tarz Stanu, w Ministerstwach zaś, w których takiego urzędu nie będzie, jedenz naczelników Sekcji przez Ministra do tego naznaczony.

Art. 20. Przy Prezydencie Ministrów funkcjonować będzie DepartamentSpraw Politycznych, który załatwia wszelkie sprawy ogólnopolityczne, Komisja


Wojskowa do czasu ostatecznego zorganizowania Wydziału Wojskowego orazKomisja Urzędnicza Państwa Polskiego.

Art. 21. Pod zwierzchnictwem Prezydenta Ministrów wydawana będziegazeta rządowa. Minister Sprawiedliwości wydawać będzie Dziennik Praw.Ustawy zatwierdzone przez Radę Regencyjną i Dekrety Rady Regencyjnej będąobowiązujące z chwilą ogłoszenia ich w Dzienniku Praw, o ile w samym dekrecieinna data nie będzie przewidziana.

Reskrypty oraz postanowienia Rady Ministrów i Prezydenta Ministrówogłaszane będą w gazecie rządowej i stają się obowiązujące od chwili ogłoszenialub daty w postanowieniu wskazanej.

Art. 22. Poszczególni Ministrowie mogą wydawać dzienniki urzędowecelem ogłaszania w nich wewnętrznych zarządzeń swoich, dotyczących dane-go Ministerstwa, oraz przedrukowywania dekretów, reskryptów i postanowieńdo danego Ministerstwa się odnoszących. Art. 32 „Przepisów Tymczasowych0 Urządzeniu Sądownictwa w Królestwie Polskim", o ile dotyczy mocyobowiązującej ustaw, zachowuje ważność tylko w zastosowaniu do wewnętrz-nych zarządzeń Ministra i obwieszczeń publicznych.

Art. 23. Do Ministra Sprawiedliwości należą wszelkie sprawy dotyczącezarządu wymiaru sprawiedliwości i z tym zarządem związane, a w tej liczbieprzygotowanie objęcia, a następnie kierownictwo więzieniami.

Art. 24. Do Ministra Spraw Wewnętrznych należą przygotowanie, a następ-nie objęcie i prowadzenie wszelkich spraw wchodzących w zakres ogólnegozarządu krajowego i dozoru nad samorządem miejscowym, policji wszelkie-go rodzaju, służby zdrowia, budownictwa i odbudowy kraju, koncesjonowanie1 zarząd sił wodnych, zawiadywanie dróg lądowych, poczt, telegrafów i telefo-nów oraz wszelkich w ogóle środków komunikacji, niepozostających pod zarzą-dem wojskowym albo Ministra Przemysłu i Handlu, sprawy naturalizacji państwo-wej, statystyki ogólnej, zarządu ubezpieczeń państwowych, nadzór nad prasą,wreszcie sprawy natury wewnętrznej, dla innych Ministerstw niezastrzeżone.

Art. 25. Do Ministra Skarbu należy przygotowanie, a następnie objęciei zarząd wszelkich spraw wchodzących w zakres skarbowości państwowej orazpolityki finansowej państwa, podatków, ceł, spraw budżetowych, kredytowych,monetarnych i emisyjnych, nadzoru nad zakładami kredytowymi i asekura-cyjnymi oraz wszelkiego rodzaju stowarzyszeniami kredytowymi.

Art. 26. Do Ministra Oświaty i Wyznań należy zarząd szkolnictwa wszelkichstopni i typów, opieka nad nauką, literaturą i sztuką, nad archiwami, bibliotekami


publicznymi, czytelniami, muzeami i teatrami oraz wykonywanie wszelkichpraw i opieki Państwa w sprawach wyznaniowych.

Art. 27. Do Ministra Rolnictwa i Dóbr Koronnych należą sprawy rolnictwa,leśnictwa, spółek rolniczych, zarówno wytwórczych, jak i handlowych, orazzarząd wszelkiego rodzaju dóbr państwowych lub znajdujących się pod admini-stracją rządową.

Art. 28. Do Ministra Przemysłu i Handlu należy organizacja przemysłu,nadzór nad wykonaniem ustaw przemysłowych i handlowych i ochrona handlu;sprawy górnictwa; miary i wagi; sprawy przemysłowych i handlowych towa-rzystw akcyjnych, spółek i stowarzyszeń; zarząd kolei i dróg wodnych niepo-zostających pod zarządem wojskowym.

Art. 29. Do Ministra Opieki Społecznej i Ochrony Pracy należą sprawydobroczynności publicznej, opieki państwowej nad ofiarami wojny, sprawystosunków robotniczych, opieki nad emigracją robotniczą, sprawy inspekcjifabrycznej oraz przygotowanie prawodawstwa ochrony pracy i ubezpieczeńspołecznych.

Art. 30. Do Ministra Aprowizacji należy sprawa zaopatrzenia ludnościw artykuły żywnościowe oraz przedmioty pierwszej potrzeby.

Art. 31. Rada Regencyjna mianuje wyższych urzędników, a mianowicie:Ministrów, Podsekretarzy Stanu, Naczelników Sekcji w Ministerstwach, a takżeDyrektora Departamentu Spraw Politycznych, Prezesa Komisji Wojskowej,Prezesa Komisji Urzędniczej, Dyrektora Kancelarii Rady Ministrów oraz Redak-torów dziennika praw i gazety rządowej. Mianowania Podsekretarzy Stanu i Na-czelników Sekcji mają miejsce na wniosek właściwego Ministra, uchwalonyna Radzie Ministrów i przedstawiony Radzie Regencyjnej przez PrezydentaMinistrów, pozostałe mianowania — na wniosek Prezydenta Ministrów.

Art. 32. Mianowanie pozostałych urzędników Ministerstwa należy do wła-ściwych Ministrów.

Art. 33. W zakresie sądownictwa Rada Regencyjna mianuje urzędnikówwymienionych w art. 20 „Przepisów Tymczasowych o urządzeniu sądow-nictwa", z wyjątkiem sędziów śledczych i sędziów pokoju, których mianowanienależy do Ministra Sprawiedliwości.

Art. 34. W zakresie szkolnictwa Rada Regencyjna mianuje wizytatoraNaczelnego, Inspektorów Szkolnych, Dyrektorów średnich szkół rządowych


oraz zatwierdza wybór Rektorów Uniwersytetu i Politechniki i profesorówtychże. Mianowanie pozostałych urzędników zarządu szkolnego należy doMinistra Oświaty i Wyznań.

Art. 35. Z chwilą przekazania danego działu służby publicznej w zawiady-wanie władz polskich wydany zostanie dekret Rady Regencyjnej określającytryb mianowania właściwych urzędników.

Art. 36. Mianowanie przez Radę Regencyjną wyznaczonym jest na danąkategorię urzędu, zaś miejsca urzędowania oraz przeniesienie w tej samejkategorii należy do właściwego Ministra. Zwolnienie urzędnika z urzędu bezprośby z jego strony należy do władzy, która go mianuje. Zwolnienie na skutekpodania — do właściwego Ministra.

Art. 37. O ile w niniejszym dekrecie inaczej nie przepisano, atrybucjeadministracyjne Wydziału Wykonawczego byłej Tymczasowej Rady Stanu orazKomisji Przejściowej przechodzą na Radę Ministrów; atrybucje MarszałkaKoronnego i Przewodniczącego Komisji Przejściowej — na Prezydenta Mini-strów; atrybucje Dyrektorów Departamentów — na Ministrów, Wicedyrektorów— na Podsekretarzy Stanu, Rad Departamentowych — na Radę Ministrów.Dzienniki urzędowe Departamentów otrzymują nazwę dzienników urzędowychwłaściwych Ministerstw.

Art. 38. Z chwilą wejścia w życie niniejszego dekretu Ministrowie obejmu-ją poszczególne departamenty, przekształcają je na Ministerstwa, z wyjątkiemDepartamentu Spraw Politycznych i Komisji Wojskowej. Minister Sprawiedli-wości obejmuje w swe zawiadywanie Departament Sprawiedliwości, MinisterSpraw Wewnętrznych — Departament Spraw Wewnętrznych, Minister Skarbu— Departament Skarbu, Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego— Departament Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, Minister Opie-ki Społecznej i Ochrony Pracy — Departament Pracy, Ministrowie: Rolnictwai Dóbr Koronnych, Przemysłu i Handlu oraz Aprowizacji obejmują DepartamentGospodarstwa Społecznego, którego agendy dzielą pomiędzy siebie, stosowniedo art. 27, 28 i 30 niniejszego dekretu.

Art. 39. Wszyscy urzędnicy Departamentów stają się z mocy niniejszegodekretu, tymczasowo na podstawie obecnych warunków, urzędnikami odnoś-nych Ministerstw, w których zajmują stanowiska poprzednio zajmowane w De-partamentach. Urzędnicy Sekretariatu i Kancelarii byłej Tymczasowej RadyStanu stają się urzędnikami Kancelarii Rady Ministrów.

Art. 40. Urzędy państwowe noszą tytuł królewsko-polskich i działająw imieniu Korony Polskiej.


Art. 41. Postanowienia powyższe, o ile dotyczą wykonywania władzyw dziedzinach nieprzekazanych dotychczas Państwu Polskiemu, wchodząw życie w miarę objęcia przez władze polskie odpowiednich gałęzi admini-stracji.

Dan w Warszawie, dnia 3 stycznia 1918 r.

Aleksander Kakowski, arcybiskupZdzisław Lubomirski

Józef Ostrowski

Prezydent Ministrów:Jan Kuchaizewski

12WNIOSKI KOMPROMISOWE

komisji zgromadzenia posłów polskichdo parlamentu wiedeńskiego,

Kraków, dnia 29 października 1918 r.(proklamacja utworzenia Polskiej Komisji Likwidacyjnej,

opublikowana w dzienniku „Czas", nr 481 z dnia 29 października 1918 r.)

Posłowie polscy z austriackiej Rady Państwa stwierdzają, że ziemie polskie,pozostające dotychczas w obszarze monarchii austriackiej, należą do PaństwaPolskiego.

Dla ziem tych stwarza się Komisję Likwidacyjną złożoną z 23 posłów wedlenastępującego klucza: 6 ludowców, 4 narodowych demokratów, 4 socjalistów,3 polskich demokratów, 2 polskich konserwatystów, 1 ze Śląska, 1 ze Zjedno-czenia Narodowego, 1 z partii postępowej, 1 z partii katolicko-ludowej.

Siedzibą Komisji jest Lwów.Komisja obejmuje wszystkie czynności niecierpiące zwłoki ze współudzia-

łem sił fachowych.Komisja wybierze prezydium z 4 członków, po jednym ze stronnictwa

ludowego, narodowo-demokratycznego, socjalistów i polskiej demokracji.Na kierowników działów i zastępców desygnować będą stronnictwa tak,

aby w każdym wszystkie główne były reprezentowane. Komisja nie uznajeżadnego mianowania ze strony rządu austriackiego.

Komisja nie uznaje żadnego przez rząd austriacki uczynionego kroku w spra-wie pokoju, gdyż jedynie rząd polski jest przedstawicielem Polski na zewnątrz.


Do 10 tygodni ma być zwołany Sejm konstytucyjny, oparty na obszernejpodstawie demokratycznej.

Należy zapewnić swobodę druku i zgromadzeń.Pułki polskie i żołnierze polscy mają wrócić do kraju, a równocześnie pułki

obce mają być z kraju wycofane.Ma być zniesione zmilitaryzowanie kolei, kopalń i przedsiębiorstw przemy-

słowych. Ma być zakazany wszelki wywóz żywności z kraju.Polityczni więźniowie i więzieni za dezercję mają być zwolnieni.Komisja obejmuje całą służbę aprowizacyjną.W głosowaniu uchwalono wszystkie powyższe wnioski jednogłośnie.

13PROKLAMACJA

Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiegoz dnia 30 października 1918 r.

(Dz. Urzęd. RNŚ1C Nr 1, poz. 1)

Ludu Śląski!Rada Narodowa dla Księstwa Cieszyńskiego, opierając się na zasadach

prezydenta Stanów Zjednoczonych Wilsona, uznanych przez wszystkie narodyi państwa, i na jednomyślnej woli i zgodzie ludności Śląska, wyrażonej ostatniona wiecach ludowych w Orłowej, w Boguminie i Cieszynie, proklamuje uro-czyście przynależność państwową Księstwa Cieszyńskiego do wolnej, niepo-dległej, zjednoczonej Polski i obejmuje nad nim władzę państwową.

Ze względu na dążenia narodu czeskiego Rada Narodowa Księstwa Cieszyń-skiego oświadcza, iż ustanowienie ostatecznej granicy pomiędzy oboma bratniminarodami, polskim i czeskim, pozostawia się porozumieniu pomiędzy rządami:polskim w Warszawie, a czeskim w Pradze, w tym głębokim przekonaniu, iżrządy te będą się kierowały przy ustalaniu granicy istotną przynależnością na-rodową i wolą ludności.

Zadaniem naszym będzie: poprowadzić lud śląski ku szczęśliwej przyszłościw wolnej, niepodległej, zjednoczonej Polsce; bezpośrednią i najważniejszą naszątroską: utrzymanie porządku i bezpieczeństwa oraz należyte wyżywienie lud-ności miejskiej z zagłębia węglowego, ku czemu przyznaną mamy wydatnąpomoc polskiego narodu w Galicji i w Królestwie.

Zwracamy się także do wszystkich mniejszości narodowych z wezwaniem,aby zachowaniem swoim przyczyniły się do utrzymania spokoju i zgody.


Ażeby zadanie nasze co do utrzymania spokoju i poszanowania własnościw całej pełni wykonane zostało, nakazujemy wydziałom gminnym w poro-zumieniu z ludnością, jako też z organizacjami rolniczymi i robotniczymi,bezzwłoczne utworzenie straży obywatelskich, na których ciążyć będzie obo-wiązek pilnowania porządku publicznego i bezpieczeństwa mienia i osoby.

Niech żyje polski Śląsk!Niech żyje wolna, niepodległa, zjednoczona Polska!

Cieszyn, 30 października 1918 r.

Rada Narodowa dla Księstwa Cieszyńskiego:dr Jan Michejda, ks. Józef Lodzin, Tadeusz Reger, Franciszek Halfar,

Paweł Bobek, dr Wacław Olczak, Franciszek Tomiczek,dr Leon Wolf, ks. Eugeniusz Bizuska, Maria Sojkowa, Kazimieiz Piątkowski,Jan Jaś, Rudolf Kolaczek, J. Kotas, Zofia Kiedroniowa, dr Ryszard Kunicki,

Emanuel Chobot, Jeizy Kantor, Piotr Komuta, Franciszek Czyi,Dorota Kłuszxńska, Władysław Jezierski

14PROKLAMACJA

Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiejz dnia 7 listopada 1918 r.

Do ludu polskiego! Robotnicy, włościanie i żołnierze polscy! Nad skrwa-wioną i umęczoną ludzkością wschodzi zorza pokoju i wolności. W gruzy waląsię rządy kapitalistów, fabrykantów i obszarników, rządy militarnego uciskui społecznego wyzysku mas pracujących. Wszędzie lud pracujący dochodzi dowładzy. I nie zaświta lepsza dola nad narodem polskim, jeżeli rdzeń i olbrzymiajego większość, lud pracujący, nie ujmie w swoje ręce budowy podwalin naszegożycia społecznego i państwowego. Nie może losem narodu polskiego nadalkierować Rada Regencyjna, przez obce i wrogie czynniki nam narzucona, któraswoją ugodową i reakcyjną polityką, oddając jednocześnie niemal dyktatorskąwładzę w ręce austriackiego żołdaka, Rozwadowskiego, pcha naród polski kuprzepaści.

Ludu polski! Polski chłopie i robotniku!Jeżeli chcesz zająć należne ci miejsce w rodzinie wolnych narodów, jeżeli

chcesz sam być gospodarzem na swojej własnej ziemi, to musisz w swoje ręceująć władzę w Polsce, musisz sam budować gmach niepodległej i zjednoczonejLudowej Rzeczypospolitej Polskiej.


W przekonaniu, iż sprostasz temu wielkiemu a świętemu zadaniu, z pole-cenia ludowych i socjalistycznych stronnictw b. Królestwa i Galicji ogłaszamysię za Tymczasowy Rząd Ludowy Polski i do chwili zwołania Sejmu ustawo-dawczego władzę całkowicie i niepodzielnie obejmujemy, ślubując sprawowaćją sprawiedliwie ku dobru i pożytkowi ludu i Państwa Polskiego, nie cofającsię jednak przed surową i bezwzględną karą wobec tych, którzy nie zechcąuznać w Polsce władzy demokracji polskiej. Jako Tymczasowy Rząd LudowyPolski postanawiamy i ogłaszamy poniższe prawa, obowiązujące cały naródpolski od chwili wydania niniejszego dekretu:

1) Państwo Polskie obejmuje sobą wszystkie ziemie zamieszkałe przez ludpolski, z własnym wybrzeżem morskim, stanowić ma po wszystkie czasy PolskąRepublikę Ludową, której pierwszego prezydenta obierze Sejm ustawodawczy;

2) Rada Regencyjna, działająca na szkodę narodu polskiego, z dniem dzi-siejszym z woli ludu polskiego przestaje istnieć. W razie gdyby Rada Regencyjnaoraz rząd. przez nią stworzony, tej woli ludu polskiego nie chciały się poddać,ogłoszone będą za wyjęte spod prawa. Ściganie i ujęcie w ręce naszych władzwykonawczych będzie obowiązkiem każdego obywatela Państwa Polskiego;

3) Istniejącemu obecnie w Warszawie prowizorycznemu rządowi urzędni-czemu rozkazujemy niniejszym natychmiast podporządkować się nam i sprawo-wać swe funkcje aż do chwili otrzymania od nas bliższych instrukcji, w prze-ciwnym razie będą postawieni w stan oskarżenia przed trybunałem ludowym,którego skład i kompetencje będą niebawem ogłoszone;

4) Sejm ustawodawczy zwołany będzie przez nas jeszcze w roku bieżącymna podstawie powszechnego, bez różnicy płci, równego, bezpośredniego, tajnegoi proporcjonalnego głosowania. Ordynacja wyborcza będzie ogłoszona w ciągunajbliższych kilku dni. Czynne i bierne prawo wyborcze będzie przysługiwałokażdemu obywatelowi i obywatelce, mającym 21 lat skończonych;

5) Z dniem dzisiejszym ogłaszamy w Polsce całkowite polityczne i obywa-telskie równouprawnienie wszystkich obywateli bez różnicy pochodzenia, wiaryi narodowości, wolność sumienia, druku, słowa, zgromadzeń, pochodów, zrze-szeń, związków zawodowych i strajków;

6) Wszystkie w Polsce donacje i majoraty ogłaszamy niniejszym za włas-ność państwową. Dla przeciwdziałania spekulacji ziemią będą wydane osobneprzepisy;

7) Wszystkie lasy, zarówno prywatne, jak i dawne rządowe, ogłaszamy zawłasność państwową; sprzedaż i wyrąbywanie lasów bez specjalnego zezwoleniaod chwili ogłoszenia niniejszego dekretu jest wzbroniona;

8) W przemyśle, rzemiosłach i handlu wprowadzamy niniejszym ośmio-godzinny dzień roboczy;

9) Po ukonstytuowaniu się ostatecznym przystąpimy natychmiast do reorga-nizacji na zasadach szczerze demokratycznych rad gminnych, sejmików powia-towych i samorządów miejskich, jak również do organizowania po miastach


i wsiach milicji ludowej, które by zapewniły ludności ład i bezpieczeństwo,a posłuch i wykonanie zarządzeń naszych organów wykonawczych i należytepostawienie sprawy aprowizacji ludności. Zapewnienie jej niezbędnych po taniejcenie artykułów spożywczych uważamy za jeden z pierwszych naszych obo-wiązków. W tępieniu zbrodniczej spekulacji i ukrywania zapasów i w ułatwia-niu dostarczania żywności oprzemy się na organizacjach samorządowych i spo-łecznych.

Na sejm ustawodawczy wniesiemy projekty następujących reform spo-łecznych:

a) przymusowe wywłaszczenie i zniesienie wielkiej i średniej własnościziemskiej i oddanie jej w ręce ludu pracującego pod kontrolą państwową;

b) upaństwowienie kopalń, salin, przemysłu naftowego, dróg komuni-kacyjnych oraz innych działów przemysłu, gdzie się to da od razu uczynić;

c) udział robotników w administracji tych zakładów przemysłowych, którenie zostaną od razu upaństwowione;

d) prawo o ochronie pracy, ubezpieczeniu od bezrobocia, chorób i na starość;e) konfiskaty kapitałów powstałych w czasie wojny ze zbrodniczej spekula-

cji artykułami pierwszej potrzeby i dostaw dla wojska;f) wprowadzenie powszechnego, obowiązkowego i bezpłatnego świeckiego

nauczania szkolnego.Polaków zamieszkałych na ziemiach b. Księstwa Litewskiego wzywamy,

aby w braterskiej zgodzie z narodami litewskim i białoruskim dążyli doodbudowania państwa litewskiego w dawnych jego historycznych granicach,Polaków zaś ze wschodniej Galicji i na Ukrainie do pokojowego załatwieniakwestii spornych z narodem ukraińskim aż do ostatecznego ich uregulowaniaprzez miarodajne czynniki obu narodów.

Ludu polski! Te reformy polityczne i społeczne, które pragniemy w życiewcielić, są najniezbędniejsze. Bez urzeczywistnienia ich Polska nigdy niedźwignie się z dzisiejszej nędzy, bezwładu i upokorzenia. Urzeczywistnieniutych reform na obszarze całej Polski stoi na przeszkodzie to, iż część jej jeszczeznajduje się w posiadaniu rabujących ją i niszczących wojsk niemieckich.Dlatego też nie mamy w swym składzie przedstawicieli ludu z Poznańskiego,dlatego też chwilowo nie urzędujemy w Warszawie, stolicy Polski.

Wierzymy, iż lud niemiecki, który z takim trudem dochodzi u siebie w do-mu do władzy, rozkaże swym wojskom bezzwłocznie opuścić wszystkie ziemiepolskie, odda nam naszych najlepszych obywateli z Piłsudskim na czele, jakrównież jeńców wojennych i robotników, więzionych dotychczas w Niemczech.Ale gdyby wojska niemieckie nie ustąpiły dobrowolnie z całej ziemi polskiej,to wezwiemy cię, ludu polski, abyś z bronią w ręku szedł ją uwalniać odniemieckiego najazdu, jednoczyć w całość państwową. Dlatego też organizowa-nie regularnej armii ludowej uważamy za jedno z najważniejszych i najpil-


niejszych naszych zadań. Wierzymy, że młodzież wiejska i robotnicza staniew szeregi rewolucyjnej armii polskiej, z ludu wyszłej, politycznych i społecz-nych praw ludu pracującego broniącej, rządowi ludowemu wiernie i całkowicieoddanej, jedynie jego rozkazom podległej.

Tworzenie tej armii, wobec nieobecności Józefa Piłsudskiego, powierza-my jego zastępcy, pułkownikowi I brygady legionów polskich, Edwardowi Ry-dzowi-Smigłemu.

Ludu polski! Wybiła godzina twego czynu. Weź wielkie dzieło wyzwoleniatwej ziemi, przesiąkłej potem i krwią twych ojców i praojców, w swe spraco-wane, mocne dłonie i przekaż następnym pokoleniom wielką i wolną, zjedno-czoną Ojczyznę. Stań, jak jeden mąż, do czynu, nie poskąp wielkiemu dziełuwyzwolenia Polski i pracującego w niej człowieka ani mienia, ani ofiar, aniżycia.

Was, bratnie narody: litewski, białoruski, ukraiński, czeski i słowacki, wzy-wamy do zgodnego z nami współżycia i wzajemnego wspierania się w wielkimdziele tworzenia związku wolnych i równych narodów.

Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki PolskiejTomasz Arciszewski, Ignacy Daszyński, Medard Downarowicz,

Gabiyel Dubiel, Marian Malinowski, Jędrzej Moraczewski, Tomasz Nocznicki,Juliusz Poniatowski, Edward Rydz-Śmigły, Wacław Sieroszewski,

Błażej Stolarski, Stanisław Thugutt, Wincenty Witos i Bronisław Ziemięcki

Lublin-Kraków, dnia 7 listopada 1918 roku

15ODEZWA

Rady Regencyjnej do Narodu Polskiegoz dnia 11 listopada 1918 r.

(DzPPPNr 17, poz. 38)

Wobec grożącego niebezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego, dlaujednostajnienia wszelkich zarządzeń wojskowych i utrzymania porządku w kra-ju. Rada Regencyjna przekazuje władzę wojskową i naczelne dowództwo wojskpolskich jej podległych brygadierowi Józefowi Piłsudskiemu.

Po utworzeniu Rządu Narodowego, w którego ręce Rada Regencyjnazgodnie ze swymi poprzednimi oświadczeniami zwierzchnią władzę państwową


złoży, brygadier J. Piłsudski władzę wojskową, będącą częścią zwierzchniejwładzy państwowej, temuż Rządowi Narodowemu zobowiązuje się złożyć, costwierdza podpisaniem tej odezwy.

Dan w Warszawie, dnia 11 listopada 1918 roku


Józef OstrowskiJózef Piłsudski

16PISMO

Rady Regencyjnejdo Naczelnego Dowódcy Wojsk Polskich Józefa Piłsudskiego

z dnia 14 XI 1918 r.(DzPPP Nr 17, poz. 39)

Stan przejściowy podziału zwierzchniej władzy państwowej, ustanowionyodezwą z dnia 11 listopada 1918 roku, nie może trwać bez szkody dla powsta-jącego Państwa Polskiego.

Władza ta powinna być jednolita.Wobec tego, kierując się dobrem Ojczyzny, postanawiamy Radę Regencyjną

rozwiązać, a od tej chwili obowiązki nasze i odpowiedzialność względem narodupolskiego w Twoje ręce, Panie Naczelny Dowódco, składamy do przekazaniaRządowi Narodowemu.

Dan w Warszawie, dnia 14 listopada 1918 r.


Józef Ostrowski


17ODEZWA

Komisariatu Naczelnej Rady Ludowejz dnia 14 listopada 1918 r.

(Dziennik Polskiego Sejmu Dzielnicowego w Poznaniu, s. 5)

Polacy!Pękły okowy, krępujące wolność naszą. Z całą ufnością odczekamy wyroku

kongresu pokojowego, który z naszym współudziałem ustali zachodnie graniceojczyzny naszej: Polski.

Dosyć polało się krwi polskiej w tej wojnie morderczej. Toteż pokojową drogąpragniemy dojść do upragnionego celu — do utworzenia Zjednoczonej Polski.

Z tego stanowiska nie pozwolimy się zepchnąć przez prowokacje, którychnie skąpią ci, co dotąd podżegali naród niemiecki przeciw nam.

Stwierdzamy jednakże, że cierpliwość ludu polskiego na ciężką byłabywystawioną próbę, gdyby przedstawiciele dawnych władz, którzy dotąd nasdręczyli i uciskali, mieli nie zaniechać swej podziemnej roboty. Nie można teżzaiste wymagać od ludu polskiego, aby współpracował z tymi, co dotąd bylijego krzywdzicielami i ciemiężycielami.

Lud Polski ma prawo domagać się, aby usunięto tych, którzy starali sięwydzierać mu gwałtem mienie, język, ideały narodowe i religijne.

Lud Polski ma prawo domagać się poszanowania dla swych świętości, jakosam szanuje ideały cudze.

Lud Polski ma prawo domagać się zwrotu tego, co narodu jest własnością.Zbrodnia rozbioru woła bowiem o naprawę krzywdy dziejowej.

Interesy nasze domagają się koniecznie jednolitego ośrodka kierowniczegow ruchu polskim dzielnic naszych.

Uznając tę potrzebę, zleciły Koła Poselskie i Wydział Wykonawczy dotądnie ujawnionego Centralnego Komitetu Obywatelskiego podpisanym komisa-rzom utworzenie

NACZELNEJ RADY LUDOWEJ

jako przedstawicielstwa wszystkich Polaków zamieszkałych na ziemiach obję-tych dotąd granicami państwa niemieckiego. Równocześnie przekazano namtymczasowo wykonanie jej czynności.

Utworzenie Naczelnej Rady Ludowej dokona się na podstawie szczerzedemokratycznej, przez delegatów Narodu Polskiego wybranych głosami wszyst-kich mężczyzn i niewiast polskich, które skończyły 20. rok życia. Wybranychdelegatów i delegowane zwołujemy na


POLSKI SEJM DZIELNICOWY

który odbędzie się we wtorek, 3 grudnia w Poznaniu o godz. 11-tej przedpołudniem w sali Lamberta.

Otwarcie Sejmu poprzedzi o godzinie pół do 10-tej uroczyste nabożeństwoz kazaniem sejmowym w kościele parafialnym.

Przeprowadzenie wyborów przekazujemy w porozumieniu z prezesemCentralnego Komitetu Wyborczego dotychczasowym organizacjom wybor-czym i tam, gdzie brak organizacji względnie jej kierowników, należy się donas zwrócić po wskazówki.

Szczegółową instrukcję ogłosimy później.Wybory należy przeprowadzić do niedzieli 1 grudnia włącznie. Sejm Dziel-

nicowy wytknie nam drogę działania na najbliższą przyszłość:1. Wybierze Naczelną Radę Ludową jako zwierzchnią władzę naszą aż do

chwili objęcia dzielnic naszych przez Rząd Polski;2. Określi zasady sprawowania jej rządów tymczasowych;3. Zatwierdzi nasze żądania narodowe, tylokrotnie nieugięcie wypowiadane

przez koła poselskie.Do czasu ustanowienia Naczelnej Rady Ludowej przez Polski Sejm Dzielni-

cowy powstaje kierownictwo spraw polskich w rękach niżej podpisanych ko-misarzy.

Wobec braku czasu i naglących potrzeb załatwiać będziemy wyłączniesprawy najważniejsze i niezbędnie konieczne.

W ręce Polskiego Sejmu Dzielnicowego zdamy po złożeniu sprawozdaniapowierzone nam urzędy.

Celem zorganizowania naszych dzielnic polecamy, co następuje:1) Istniejące w powiatach Komitety Obywatelskie ujawnią swą działalność

i przybiorą nazwę Powiatowych Rad Ludowych.2) Wiece wyborcze, które przeznaczone są dla wyboru delegatów na Polski

Sejm Dzielnicowy, wybiorą ostatecznie, zorganizują i uzupełnią powiatowerady ludowe.

3) Utworzenie rady ludowej, gminnych i miejskich, przez wybory ludnościdokona się na zebraniach, zwołanych przez powiatowe rady ludowe.

Rady ludowe powiatowe, miejskie i gminne obejmą sprawy polskie w swo-ich obwodach i:

1) Czuwać będą nad utrzymaniem ładu, porządku oraz bezpieczeństwapublicznego.

2) Tam, gdzie istnieją rady żołnierzy i robotników, postarają się o porozu-mienie z nimi i wprowadzenie do nich przedstawicielstwa polskiego.

3) Wejdą w porozumienie z dotychczasowymi władzami celem współ-działania w kierownictwie sprawami publicznymi, rozciągając opiekę swojątakże na osoby i mienie ludności niepolskiej.


4) Zajmą się żołnierzami, wracającymi z wojska albo przechodzącymi przezpowiat, udzielając im pomocy w miarę potrzeby, również wracającymi rodakamizakordonowymi.

Polacy! Z morza krwi unosi się Biały Orzeł Odrodzonej Polski, spełnienienaszych tęsknot, pragnień i nadziei, które nas krzepiły w ciężkich przejściachnarodowych.

Stańmy więc do szeregu, by utrwalać podwaliny nowej Polski!Polacy! Chwila obecna żąda od nas spokoju, napięcia wszystkich sił, po-

święceń materialnych, karności i zgody!

Poznań, 14 listopada 1918 roku

Komisariat Naczelnej Rady Ludowejks. Stanisław Adamski, Wojciech Korfanty, Adam Poszwiński

18DEKRET

o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiejz dnia 22 listopada 1918 r.

(DzPPP Nr 17, poz. 41)

Na podstawie dekretu z dnia 14 listopada rb. przedłożył mi PrezydentMinistrów uchwalony przez Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiejprojekt utworzenia najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej ażdo czasu zwołania Sejmu Ustawodawczego.

Zatwierdzając przedłożony mi projekt, stanowię, co następuje:

Art. 1. Obejmuję, jako Tymczasowy Naczelnik Państwa, najwyższą władzęRepubliki Polskiej i będę ją sprawował aż do czasu zwołania Sejmu Ustawo-dawczego.

Art. 2. Rząd Republiki Polskiej stanowią mianowani przeze mnie i odpowie-dzialni przede mną aż do zebrania się Sejmu Prezydent Ministrów i Ministrowie.

Art. 3. Projekty ustawodawcze uchwalone przez Radę Ministrów ulegająmojemu zatwierdzeniu i uzyskują moc obowiązującą, o ile sama ustawa inaczejnie stanowi, z chwilą ogłoszenia w Dzienniku Praw Państwa Polskiego; tracąone moc obowiązującą, o ile nie będą przedstawione na pierwszym posiedzeniuSejmu Ustawodawczego do jego zatwierdzenia.


Art. 4. Akty rządowe kontrasygnuje Prezydent Ministrów.

Art. 5. Sądy wydają wyroki w imieniu Republiki Polskiej.

Art. 6. Wszyscy urzędnicy Państwa Polskiego składają przysięgę jia wier-ność Republice Polskiej według ustalić się mającej przez Radę Ministrów roty.

Art. 7. Mianowanie wyższych urzędników państwowych, zastrzeżone w myślprzepisów dotychczasowych Głowie Państwa, wychodzić będzie ode mnie, napropozycję Prezydenta Ministrów i właściwego Ministra.

Art. 8. Budżet Republiki Polskiej na pierwszy okres budżetowy uchwaliRząd i przedłoży mi do zatwierdzenia.

Dan w Warszawie, dnia 22 listopada 1918 roku

Prezydent Ministrów: J. Moraczewski Józef Piłsudski

19

ROZPORZĄDZENIE L. 701/18 prez.z dnia 27 listopada 1918 r.

Zaprowadzenie sądów doraźnych w Galicji(Dz. Rozp. PKL Nr 2, poz. 3)

Od dłuższego czasu napływają z różnych okolic kraju wiadomości o zbrod-niczych czynach przeciw bezpieczeństwu życia i mienia, popełnianych przezwiększe lub mniejsze bandy indywiduów zwyrodniałych lub zbrodniczą agitacjąobałamuconych. Jeżeli tego rodzaju czyny nawet w normalnych czasach wy-magają szczególnych zarządzeń, to w chwili, jak obecna, kiedy rozchodzi się0 byt Narodu Polskiego, nakaz użycia najenergiczniejszych środków do przywró-cenia porządku i zapewnienia bezpieczeństwa przemawia ze zdwojoną siłą.

PKL, licząc na zdrowe instynkty mas, na prawość charakteru narodowegopolskiego, wreszcie na miłość Ojczyzny, która wymaga w obecnej chwilizachowania jak największego spokoju i wytężenia wszystkich sił do zbiorowej1 owocnej pracy, broniła się dotąd przeciw głosom nawołującym do użycianajostrzejszych środków i oddawała się nadziei, że zaprowadzenie sądówdoraźnych w dwóch najbardziej narażonych powiatach powstrzyma występnych,otrzeźwi obałamuconych i sprowadzi uspokojenie kraju.


Nadzieje te zawiodły niestety dotychczas —wieści o niepokojach napływa-ją dalej; w ostatnim czasie zdarzył się w najbliższej okolicy Krakowa nawetwypadek zamordowania oficera wojsk polskich. Okazało się, że zbrodniczeindywidua po zaprowadzeniu sądów doraźnych w jednym powiecie przenosząsię do drugiego, aby dalej prowadzić swe niszczące dzieło.

Gdy ponadto ze wschodniej części kraju przyszły urzędowe wiadomości,iż z tamtejszych więzień rozpuszczono setki bandytów, którzy rozbiegli się pocałym kraju, aby łupić i rabować, nadeszła chwila, w której poczucie ciężkiejodpowiedzialności nie pozwala dalej na wahanie — lecz wymaga energicznychczynów — wskutek tego PKL widziała się zmuszona zaprowadzić na całymobszarze Galicji

SĄDY DORAŹNE

z powodu zbrodni:morderstwa (§ 135, 136 i 137 u.k.)rabunku (§ 190, 192, 194 i 195 u.k.)podpalenia (§ 166 i 167 u.k.) igwałtu publicznego przez uszkodzenie cudzej własności, popełnione naśrodkach komunikacyjnych (koleje, telegrafy, telefony, mosty), na kopal-niach, zakładach przemysłowych, własności państwowej i prywatnej, o ilew tym ostatnim wypadku nastąpiła szkoda wyżej K. 5000, lub narażonebyło także ludzkie życie, lub faktycznie nastąpiło choćby ciężkie uszko-dzenie ciała (§ 85 i 87 u.k.).Do postępowania przed sądem doraźnym mają zastosowanie przepisy

rozdziału XXV p.k.Kto po należytym ogłoszeniu niniejszego rozporządzenia stanie się winnym

jednej z wymienionych zbrodni, stawionym będzie przed sąd doraźny i ulegniekarze śmierci przez rozstrzelanie.

Winnym tych zbrodni staje się nie tylko ten, kto je sam popełnia lub w nichbezpośrednio współdziała, ale także każdy, kto do nich nakłania, pobudza, ktonapady organizuje, kto ze sprawcami z góry co do rozdziału zysku i korzyścisię umawia, lub im pomoc przyrzeka po spełnieniu zbrodni (§ 5 u.k.).

Ostrzega się przy tym, że wszelkie czynności prowokatorskie, które zdolnesą tego rodzaju wykroczenia wywołać, masy rozjątrzać i uspokojeniu przeciw-działać, będą także z największą surowością karane, a w niektórych ciężkichwypadkach mogą nawet w myśl § 87 u.k. przed zwykłym sądem ściągnąć karęśmierci na winnego.


20PRZEPISY

o organizacji Milicji Ludowej(DzPPPNr 19, poz. 53)

Art. 1. Dla ochrony i zapewnienia spokoju i bezpieczeństwa ludności miasti wsi oraz walki ze wszelkimi przejawami bezładu społecznego, dla przepro-wadzenia zarządzeń Władz Państwowych, Tymczasowy Rząd Republiki Ludo-wej powołuje do życia Milicję Ludową, wykonawczą siłę, wojskowo zorga-nizowaną, zależną bezpośrednio od Ministra Spraw Wewnętrznych.

W Ministerstwie Spraw Wewnętrznych tworzy się wydział Milicji Ludowej.Techniczne kierownictwo Milicji Ludowej obejmuje Komenda Główna

Milicji Ludowej, wyznaczona przez Ministra Spraw Wewnętrznych w porozu-mieniu z Naczelnym Dowództwem.

Art. 2. Milicja Ludowa obejmuje pieczę nad utrzymaniem porządku i bez-pieczeństwa w kraju, współdziała w razie potrzeby z zależnymi od ciałsamorządnych milicjami miejskimi i powiatowymi, do których należy przedewszystkim spełnianie zadań policji miejscowej. Stosunki wzajemne MilicjiLudowej do wojska i milicji miejskiej oraz powiatowej określą specjalneprzepisy i postanowienia.

Art. 3. Kraj podzielony jest na okręgi Milicji Ludowej, dostosowane dopodziału administracyjnego. Na czele okręgów stoją komendanci okręgów Mi-licji Ludowej, wyznaczeni przez Komendę Główną i zatwierdzeni przez Mini-stra Spraw Wewnętrznych. Komendanci okręgowi wyznaczają w porozumieniuz Komisarzami Rządu komendantów powiatowych Milicji Ludowej.

Art. 4. Milicja Ludowa jest formacją o charakterze wojskowym, jednolicieumundurowaną, uzbrojoną, w zasadzie skoszarowaną i pozostającą na żołdzie.

Oddziały Milicji Ludowej dyslokowane są w miastach i powiatach RepublikiPolskiej.

Zmiana dyslokacji w granicach powiatów i okręgów następuje na zarzą-dzenie komend powiatowych, względnie okręgowych, w porozumieniu z odnoś-nymi władzami administracyjnymi; przerzucenie z jednego okręgu do drugiegonastępuje na zarządzenie Komendy Głównej, zaaprobowane przez MinistraSpraw Wewnętrznych.

Art. 5. Formowanie i skompletowanie Milicji Ludowej przeprowadzi wy-dział Milicji Ludowej przez założenie biur werbunkowych i odnośne komendy.


Każdy członek Milicji Ludowej winien mieć odpowiednie kwalifikacjefizyczne i moralne.

Członków Milicji Ludowej obowiązuje przyjęcie i podpisanie odpowiedniejdeklaracji, zobowiązującej do ochrony porządku i ładu w Polskiej RepubliceLudowej.

Art. 6. Milicji Ludowej dozwala się ćwiczyć zgłaszających się ponad normęochotników. Broń, jedynie na czas ćwiczeń, dostarcza Milicja Ludowa.

Art. 7. Przy przystąpieniu do formowania Milicji Ludowej rozwiązuje sięwszystkie dotychczasowe, samorzutnie zorganizowane, ochotnicze formacjestraży, obron i milicji obywatelskich. Przepis ten rozciąga się na milicje ciałsamorządnych miejskich i powiatowych.

Członkowie rozwiązanych formacji znajdą miejsce w szeregach wojska,Milicji Ludowej lub milicji ciał samorządnych.

Art. 8. Wykonanie niniejszego dekretu i oznaczenie terminu rozwiązaniaistniejących milicji ochotniczych w poszczególnych miejscowościach poruczasię Ministrowi Spraw Wewnętrznych.

Dan w Warszawie, d. 5 grudnia 1918 r.

Naczelnik Państwa:J. Piłsudski

Prezydent Ministrów:Moraczewski

Minister Spraw Wewnętrznych:Thugutt

21ODEZWA

Komendanta Głównego Milicji Ludowej(MP Nr 232, s. 3)

OBYWATELE!

Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej, pragnąc zapewnić ład i po-rządek w kraju, dekretem z dnia 5 grudnia 1918 r. powołał do życia Milicję


Ludową, która będzie organem wykonawczym Rządu w regulowaniu sprawżycia społecznego.

Minister Spraw Wewnętrznych w porozumieniu z Naczelnym DowództwemWojsk Polskich mianował mnie Komendantem Głównym Milicji Ludowej.

Obywatele! W tej przełomowej chwili dziejowej żywioły nieodpowie-dzialne usiłują wywołać i u nas anarchię i zamęt. Paskarstwo, bandytyzm,lichwa mieszkaniowa itp. objawy zwyrodnienia moralnego i społecznegocoraz więcej się szerzą. Walka bezwzględna z tymi objawami będzie na-czelnym zadaniem Milicji Ludowej.

Ciężkie i odpowiedzialne zadanie polecono mi spełnić! Mam stworzyćsiłę. która ma zapewnić Ojczyźnie ład i porządek. Zadanie ponad siły, jeżelikoło mnie nie zszeregują się ludzie silni, którzy dobro Ojczyzny stawiająponad życie. Do walki z wewnętrznym wrogiem Republiki Polskiej wzywamWas!

Pierwszeństwo w przyjmowaniu do Milicji Ludowej mieć będą ochotnicyz wykształceniem wojskowym, mający od 20 do 30 lat życia, nieżonaci, umiejącyczytać i pisać.

Kandydatów obowiązuje:1. podpisanie deklaracji,2. obowiązkowa służba, aż do czasu określenia jej terminu przez Sejm Usta-

wodawczy,3. okazanie następujących dokumentów:

a) dowód osobisty,b) poręczenie kilku poważnych i znanych obywateli (przynajmniej dwóch),

względnie miarodajnej instytucji społecznej.Bliższe warunki i zasady służby będą podawane do wiadomości przy zapisie.W Warszawie biura zaciągowe czynne będą od dnia 18-go do 31-go grud-

nia 1918 r. w godzinach od 9-tej rano do 2-ej po południu (z wyjątkiem 24, 25i 26 grudnia) i mieszczą się:

XII Komisariat Milicji Miejskiej — ul. Elektoralna 28,X Komisariat Milicji Miejskiej — ul. Przeskok 2,XI Komisariat Milicji Miejskiej — ul. Wielka 33,XIV Komisariat Milicji Miejskiej —Praga, ul. Wileńska 11.Komisja lekarsko-wojskowa będzie czynna od 19-go do 31-go grudnia 1918 r.

w godzinach od 9-tej do 2-ej po południu w gmachu Komisariatu XII przyul. Daniłowiczowskiej Nr 10.

Do szeregu, Obywatele!

Komendant Główny Milicji Ludowej:(-) Ignacy Boemer

kapitan Wojsk Polskich


22DEKRET

o wprowadzeniu stanu wyjątkowego(DzPPP Nr 1, poz. 79)

Art. 1. Rada Ministrów, na wniosek Ministra Spraw Wewnętrznych, możewprowadzić na czas nie dłuższy niż trzy miesiące stan wyjątkowy w każdejmiejscowości, w której ze względu na bezpieczeństwo publiczne zastosowanietego środka okaże się nieodzownym.

Art. 2. Z chwilą ogłoszenia stanu wyjątkowego przysługuje MinistrowiSpraw Wewnętrznych lub wyznaczonemu przez niego nadzwyczajnemu komisa-rzowi prawo:

a) wydawania nadzwyczajnych rozporządzeń obowiązujących w przedmio-cie utrzymania bezpieczeństwa publicznego;

b) wymierzania za przekroczenie tych rozporządzeń kary do wysokościtrzech miesięcy więzienia lub trzech tysięcy marek grzywny, z zamianągrzywny na areszt do trzech miesięcy w razie niewypłacalności;

c) zakazywania wieców, zebrań i zgromadzeń publicznych oraz pochodówpublicznych, a w razie sprzeciwienia się zakazowi rozpraszania ich siłązbrojną;

d) zarządzania rewizji, gdzie ku temu zajdzie potrzeba, oraz internowaniaczasowego osób, których działalność zagraża bezpieczeństwu i spokojowipublicznemu;

e) zarządzania konfiskaty wszelkich wydawnictw, zagrażających bezpie-czeństwu publicznemu, i zamykania na czas trwania stanu wyjątkowegodrukarni służących do ich rozpowszechniania.

Art. 3. Przepis ustępu c) art. 2-go nie stosuje się do zgromadzeń przedwy-borczych publicznych, odbywających się dla przygotowania wyborów do Sejmui ciał samorządowych.

Art. 4. Zarządzenia wydane na mocy art. 2-go mogą być uchylone przezRadę Ministrów na skutek skargi strony zainteresowanej, przy czym wniesienieskargi nie wstrzymuje wykonania zaskarżonych zarządzeń.

Art. 5. Wraz z ogłoszeniem danej miejscowości w stanie wyjątkowymtworzy się doraźny sąd wojskowy, któremu Minister Spraw Wewnętrznychmoże przekazać do osądzenia sprawy karne:


a) o przestępstwa wymienione w art. 108-133, 297 cz. 1 ust. 2 i 3, gdychodzi o bandy w celu kradzieży i rozbojów, 453-456, 467 cz. 2, 471cz. 1 ust. 3, 562-564, 582 cz. 1 ust. 3, 584 cz. 1 ust. 2, 589, 590 cz. 2ust. 4 Kodeksu Karnego z roku 1903;

b) o zamachy na bezpieczeństwo wojska polskiego, na całość urządzeń ko-munikacyjnych, materiałów wojskowych, amunicyjnych i prowianto-wych.

Art. 6. Skład i tryb postępowania doraźnych sądów wojskowych określająspecjalne przepisy.

Art. 7. W razie wynikłej potrzeby Rada Ministrów może przekazywać do-raźnym sądom wojskowym również inne kategorie przestępstw przeciwkowłasności lub bezpieczeństwu publicznemu albo osobistemu, niewymienionew niniejszym dekrecie.

Art. 8. W wypadkach, gdy wprowadzenie stanu wyjątkowego w całejrozciągłości nie jest konieczne, mogą być wprowadzone doraźne sądy wojskowez wymienionym powyżej zakresem działalności, bez ogłaszania stanu wyjątko-wego ze wszystkimi jego skutkami prawnymi.

Art. 9 Stan wyjątkowy i sądy doraźne znoszą się na mocy uchwały RadyMinistrów.

Art. 10. Dekret niniejszy wchodzi w życie z dniem dzisiejszym.


Naczelnik Państwa:J. Pihudski




23DEKRET

o używaniu wojska w wypadkach wyjątkowych(DzPPP Nr 1, poz. 80)

Art. 1. Minister Spraw Wewnętrznych czuwa nad utrzymaniem ładu i po-rządku w Państwie. W wypadkach szczególnych, gdy porządek publiczny okażesię niedostatecznie zabezpieczonym przez podległe Ministrowi Spraw We-wnętrznych organy, może być użyte wojsko.

Art. 2. We wskazanych w art. 1 wypadkach występuje wojsko na żądanieMinistra Spraw Wewnętrznych, który uprawnienia swe w tym względzie przelaćmoże na podwładne sobie organy za wiedzą Rady Ministrów.

Art. 3. Minister Spraw Wewnętrznych i Minister Spraw Wojskowychwypracują szczegółowe przepisy, określające sposób użycia wojska dla za-bezpieczenia porządku publicznego i przedłożą je do zatwierdzenia RadyMinistrów.

xArt. 4. Dekret niniejszy wchodzi w życie z dniem dzisiejszym.


Naczelnik Państwa:J. Pihudski




24DEKRET

w przedmiocie przywrócenia mocy obowiązującejczęści czwartej Kodeksu Karnego z r. 1903


Art. 1. Z chwilą ogłoszenia niniejszego Dekretu w Dzienniku Praw zysku-ją moc obowiązującą przepisy art. 108-119 części czwartej Kodeksu Karnegoz roku 1903.

Art. 2. W związku z przepisem artykułu poprzedniego i w myśl art. 28przepisów przechodnich do Kodeksu Karnego z 7-go sierpnia 1917 roku, Nr 1Dz. Urz. DS TRS, wyrazy „Rosja" i „rosyjski" zastąpić należy wyrazami„Polska" i „polski".

Art. 3. Równocześnie wchodzą w życie w odniesieniu do tych przepisówKodeksu Karnego, które mają moc obowiązującą, artykuły 11, 163, 164, część2 art. 166, część 3 art. 168, część 4 art. 173, część 2 i 3 art. 643, część 4 art.644, część 4 art. 645, część 3 art. 652 Kodeksu Karnego.

Art. 4. W części 2 art. 53 K.K. po wyrazach „przewidziane w art." dodaćnależy „108, 110".




Minister Sprawiedliwości:Supiński


25DEKRET

[Naczelnego Wodza Wojsk Polskich — przyp. P.K.M.](DzRW Nr 1, poz. 5)

Art. 1. W okręgach i miejscowościach, w których ogłoszono stan wojenny,Naczelne Dowództwo Wojsk Polskich lub Dowództwo właściwego okręgugeneralnego ustanawia wojenne sądy doraźne i przekazuje tym sądom wszystkiesprawy o przestępstwa w art. 18 dekretu niniejszego wymienione w wypadkach,gdy sprawcę ujęto na gorącym uczynku lub gdy czyn występny jest na tyleoczywisty, że nie wymaga śledztwa wstępnego, o ile nadto oskarżony w chwilipopełnienia zbrodni nie miał* przynajmniej siedemnastu lat życia i o ile stanjego nie wywołał wątpliwości co do normalności jego władz umysłowych.

Art. 2. Dowództwo w art. 3 wymienione, uprawnione jest pełnomocnictwaswe w zakresie sądów doraźnych przekazywać podległym dowódcom, nieniższym jednak od dowódców pułku lub detaszowanego batalionu. W razieprzerwania łączności ustanowienie wojennego sądu doraźnego, jako też odda-wanie pod ten sąd, wkłada się na dowódców twierdz i garnizonów lub oddziałówpozbawionych łączności, niezależnie od upoważnienia właściwego dowództwawyższego.

Art. 3. Sformowanie doraźnego sądu wojennego następuje z rozkazuwłaściwego dowódcy i ma miejsce dla każdej sprawy z osobna lub dla kolejnegorozpatrzenia kilku spraw, wynikłych w jednym czasie i w tym samym okręgu.

Art. 4. Rozkaz o sformowaniu wojennego sądu doraźnego, jak równieżsamo sformowanie tegoż, winny mieć miejsce natychmiast i w każdym raziew ciągu godzin 24 po ujęciu przestępcy. W rozkazie wymienia się przedmiotsprawy, osoby pod sąd oddane i skład osobowy sądu.

Art. 5. Sąd doraźny składa się z 5 członków, z których każdy ma miećprzynajmniej 21 lat, powołanych przez właściwego dowódcę spośród oficerówmających przynajmniej 2 lata i żołnierzy mających przynajmniej 1 rok służbyw szeregu, w następującym komplecie orzekającym:

* Prawdopodobnie niezręczność stylistyczna. Powinno być: „miał przynajmniej siedem-naście lat".


1) oficer sztabowy lub kapitan, względnie rotmistrz, jako przewodniczący,2) dwóch oficerów niższego stopnia,3) podchorąży lub sierżant, względnie równy temuż stopniem,4) podoficer lub starszy żołnierz, albo też szeregowiec.

Art. 6. Wyłączenie sędziów jest dopuszczone na zasadach ogólnych,ustanowionych dla wyłączenia sędziów i asesorów pułkowych.

Art. 7. Sąd doraźny przystępuje do rozprawy przy drzwiach zamkniętych,bez przeprowadzenia śledztwa wstępnego, przy udziale: 1) przedstawiciela wła-ściwego dowódcy, jako oskarżyciela, 2) obrońcy oskarżonego, którego przydzie-la się z urzędu spośród oficerów miejscowych jednocześnie z powołaniem są-du, oraz 3) protokolanta. Sędziowie i protokolant przy rozpoczęciu czynnościskładają przepisaną dla nich przysięgę.

Art. 8. Przewód sądowy musi być rozpoczęty w ciągu 24 godzin od czasusformowania sądu i trwa o ile możności bez przerwy do chwili wydania decy-zji lub wyroku, lecz musi być zakończony w ciągu 48 godzin od czasu sformo-wania sądu.

Art. 9. Rozprawę główną rozpoczyna się odczytaniem rozkazu ustana-wiającego sąd doraźny oraz aktów dochodzenia władz wojskowych lub policyj-nych, po czym sąd przechodzi do rozpoznania materiału dowodowego i wysłu-chania oskarżyciela, obrońcy i samego oskarżonego. Rozpatrywanie pretensjicywilnych nie jest dopuszczone.

Art. 10. Protokół sporządza protokolant pod kierunkiem przewodniczące-go. Wszystkie zeznania powinny być przez właściwe osoby podpisane. W razieniepiśmienności zeznającego zeznanie odczytuje mu się i czyni wzmiankę o je-go niepiśmienności. Zgłoszone zarzuty zapisuje się do protokółu.

Art. 11. Wezwanie świadka dla zbadania lub odrzucenia tegoż zależy oduznania sądu doraźnego. Świadków wzywa się przez ich zwierzchność lub przezpolicję, w razie zaś niepiśmiennictwa doprowadza się przymusowo. Wyłączenieświadka jest dopuszczone na zasadach ogólnych przyjętych w sądach pułko-wych. Badanie świadka następuje po poprzednim zaprzysiężeniu.

Art. 12. O ile sąd doraźny w czasie przewodu sądowego stwierdzi, żeoskarżony nie ukończył siedemnastu lat wieku, jest jawnie ciężko chory, alboże oskarżona pozostaje w stanie brzemiennym, dalej, o ile sąd poweźmiewątpliwość co do normalnego stanu władz umysłowych oskarżonego, o ile


również okaże się, że przestępstwo popełnione przez oskarżonego nie podle-ga właściwości sądu doraźnego w art. 18 dekretu niniejszego określonej— wówczas postępowanie doraźne umarza się, a sprawę skierowuje się zapośrednictwem właściwego dowództwa na drogę zwykłego postępowaniakarnego.

Art. 13. Postępowanie doraźne kończy się wyrokiem skazującym, albo teżdecyzją o umorzeniu postępowania doraźnego w wypadkach w art. 12 i 16wskazanych.

Art. 14. Wojenny sąd doraźny postępuje i wydaje wyroki jedynie wedługwłasnego sumienia. Wyroki zapadają jednogłośnie lub większością 4 głosów,w formie krótkich sentencji bez przytoczenia motywów.

Art. 15. Odwołanie się stron od wyroków doraźnych w żadnej formie niejest dopuszczone.

Art. 16. O ile za wyrokiem skazującym wypowiada się mniej niż 4 sędziów,lub gdy sąd doraźny nie ustala winy podsądnego, dochodzenie doraźne umarzasię, a sprawę i oskarżonego skierowuje właściwe dowództwo do ProkuratoraWojskowego miejscowego okręgu generalnego dla dalszego zwykłego postę-powania.

Art. 17. Wyroki sądów doraźnych uprawomocniają się niezwłocznie poogłoszeniu i podlegają wykonaniu z rozkazu dowódcy miejscowego w ciągu24 godzin od chwili ogłoszenia.

Art. 18. Właściwości sądów doraźnych podlegają: cała bez wyjątku ludnośćcywilna i oddziały wojskowe w obrębie okręgu, w którym ogłoszono stanwojenny, za przestępstwa wymienione w art. 122, 123, 279 cz. 1 ust. 2 i 3,453-456, 467 cz. 2, 471 cz. 1 ust. 3, 562-564, 582 cz. 1 ust. 3, 584 cz. 1 ust. 2,589, 590 cz. 2 ust. 4 Kodeksu Karnego z 1903 r., obowiązującego w Króle-stwie Kongresowym oraz w art. 57-63, 73, 97, 99 cz. 1, 100, 106-110, 111cz. 1 ust. 3, 128-132 i 135 Kodeksu Karnego Wojskowego dla Rzeszy Niemiec-kiej z dnia 20 czerwca 1872 r.

Art. 19. Winni przestępstw, objętych art. prawa w art. 18 wskazanymi, bezwzględu na to, czy są głównymi sprawcami, podżegaczami lub pomocnikami,ulegają karze śmierci przez rozstrzelanie. W wypadkach wyjątkowych dowódcyokręgu generalnego służy prawo odnieść się do Naczelnika Państwa o ułaska-wienie skazanego lub złagodzenie mu kary.


Art. 20. W wypadkach wątpliwości prawnych dowódcy i sądy doraźnekierują się przepisami ogólnymi, ustanowionymi w zakresie wymiaru sprawie-dliwości dla Wojska Polskiego.

Warszawa, dnia 3 stycznia 1919 r.

Wódz Naczelny(-) Józef Piłsudski

Za zgodnośćKierownik Ministerstwa Spraw Wojskowych

Wroczyńskipułkownik

26DEKRET

[Naczelnego Wodza Wojsk Polskich — przyp. P.K.M.](DzRW Nr 2, poz. 94)

Celem zapobieżenia szerzeniu się w Wojsku Polskim czynów zbrodniczych,zagrażających moralnemu zdrowiu Armii, a więc i bezpieczeństwu Państwa,którego Armia jest ostoją i obroną, ja, Naczelnik Państwa i Wódz Naczelny,postanowiłem i stanowię, co następuje:

Art. 1. Minister Spraw Wojskowych, za zezwoleniem Naczelnego Wodza,ma prawo dla poszczególnych okręgów wojskowych wewnątrz państwa, nieza-leżnie od ogłoszenia ich w stanie wojny lub oblężenia, zarządzić wprowadzeniewojennych sądów doraźnych.

Art. 2. Dotyczące zarządzenie wydaje się na czas nie dłuższy od 3 miesięcyi ogłasza się w Dzienniku Praw Państwa, Dzienniku Rozkazów Wojskowychoraz Rozkazach miejscowych i wchodzi w życie niezwłocznie po ogłoszeniuna miejscu.

Termin zarządzenia może być przedłużony za zgodą Naczelnego Wodza.

Art. 3. Sądy doraźne, zarządzone w drodze art. I, formowane będą i posformowaniu działają ściśle w myśl przepisów o wojennych sądach doraźnych,ustanowionych dla miejscowości stanem wojennym objętych.

Art. 4. Właściwości sądu doraźnego w tym razie podlegają wszyscy woj-skowi, znajdujący się na terenie wskazanym w zarządzeniu ministerialnym, za


zbrodnie wyszczególnione w art. 18 przepisów, oraz za wszystkie inne zbrodnie,które Minister Spraw Wojskowych sądom doraźnym czasowo, niezależnie odprzepisów art. 18, przekazać uzna za właściwe.


Wódz Naczelny(-) Józef Piłsudski

Za zgodnośćKierownik Ministerstwa Spraw Wojskowych

Wwczyńskipułkownik

27ROZPORZĄDZENIE

Rady Ministrów(DzPPP Nr 2, poz. 82)

Na podstawie art. 1 dekretu Naczelnika Państwa z dnia 2 stycznia roku1919 Rada Ministrów postanawia niniejszym wprowadzić w st.m. Warszawiei w powiecie warszawskim stan wyjątkowy na 3 miesiące.

Jednocześnie na zasadzie art. 5 tegoż dekretu utworzone zostają na wymie-nionym obszarze doraźne sądy wojskowe, którym przez czas trwania stanuwyjątkowego podlegać będą wszystkie sprawy karne:

a) o przestępstwa wymienione w art. 108-133, 297 cz. 1 ust. 2 i 3, gdychodzi o bandy w celu kradzieży i rozbojów, 453-456, 467 cz. 2, 471 cz. 1ust. 3, 562-564, 582 cz. 1 ust. 3, 548 cz. 1 ust. 2, 589, 590 cz. 2 ust. 4 KodeksuKarnego z r. 1903;

b) o zamachy na bezpieczeństwo wojska polskiego, na całość urządzeń ko-munikacyjnych, materiałów wojskowych, amunicyjnych i prowiantowych.

Poleca się organom, zaopatrzonym w pełnomocnictwa wyjątkowe na podsta-wie niniejszego rozporządzenia, stosowanie ograniczeń względem wydawnictwprasowych oraz zebrań publicznych tylko w razie istotnej konieczności zewzględu na zbliżające się wybory do Sejmu Ustawodawczego.





28STATUT

Komisji Rządzącej dla Galicji i Śląska Cieszyńskiegooraz Górnej Orawy i Spiszu


Art. 1. 1) Komisja Rządząca składa się z 48 przedstawicieli kraju, delego-wanych na podstawie porozumienia stronnictw.

2) Komisja Rządząca, jako tymczasowy organ Rządu Centralnego w War-szawie, posiada — oprócz zakresu działania przedstawionego w artykule 2-im— kompetencję prawodawczą i kontrolującą.

3) Normalną formą aktów Komisji Rządzącej, mających moc obowiązującąna jej terytorium działania, będzie forma rozporządzeń tymczasowych. Rozpo-rządzenia te, jeżeli są zmianą istniejących przejętych ustaw państwowych albokrajowych, mogą być wydane jedynie za aprobatą Naczelnika Państwa napodstawie wniosku właściwego Ministerstwa. Zaprowadzenie nowych daninpublicznych i zaciąganie zobowiązań trwałych wymaga takiego samego zatwier-dzenia.

4) Komisja Rządząca nie może wydawać rozporządzeń sprzecznych z istnie-jącymi ustawami lub rozporządzeniami, wydanymi przez Rząd z mocą obowią-zującą dla całego Państwa.

Art. 2. Na czele wykonawczej władzy krajowej stanie wybrany przezKomisję Rządzącą Wydział wykonawczy pod przewodnictwem Komisarza Ge-neralnego i 2 do 4 jego zastępców. Komisarza Generalnego i jego zastępcówmianuje na propozycję Komisji Rządzącej Naczelnik Państwa aktem kontr-asygnowanym przez Prezydenta Ministrów. Istniejący dotąd aparat admini-stracyjny władz krajowych i powiatowych podlega Wydziałowi wykonaw-czemu, przy czym będzie przeprowadzone odpowiednie zespolenie ich dzia-łalności z działalnością dotychczasowych organów samorządu krajowegoi powiatowego.

Art. 3. W wypadkach, w których sprawy administracyjne dopuszczały tokinstancji aż do trzeciej, tj. do dawnych ministerstw w Wiedniu, zasadniczątrzecią instancją będzie właściwe ministerstwo w Warszawie. O ile RządCentralny w Warszawie na razie nie będzie wykonywał funkcji III-ciej instancji,to tak długo wykonywa je z ramienia Rządu Warszawskiego Wydział wyko-nawczy. Unormowanie rozdziału kompetencji w tej mierze nastąpi na propozycjęKomisji Rządzącej dekretem Naczelnika Państwa.


Art. 4. Komisja Rządząca ma — oprócz załatwienia spraw bieżących — zazadanie przygotowanie w porozumieniu z Rządem jak najszybszego zupełnegozespolenia byłego zaboru austriackiego z resztą ziem polskich.

Art. 5. Sprawy polityki zagranicznej, jak również sprawy administracjiwojskowej, nie należą do zakresu działania Komisji Rządzącej.

Całkowicie wyłączone z zakresu działania Komisji Rządzącej są sprawydowództwa wojskowego.

Art. 6. Urządzenie administracji na Śląsku Cieszyńskim odbywa się napodstawie dotychczasowego stosunku między Rządem Warszawskim, RadąNarodową w Cieszynie i byłą Polską Komisją Likwidacyjną. Zmiany tego sto-sunku wymagać będą w każdym wypadku zgody Rządu Warszawskiego.

Art. 7. W miarę możności Rząd obejmować będzie poszczególne działyadministracji w byłym zaborze austriackim. Czas przejęcia będzie ustalonyw każdym poszczególnym wypadku osobnym rozporządzeniem Rady Mini-strów. Równolegle z objęciem pewnego działu pod bezpośrednie zawiadywanieRządu Centralnego, dział ten przestaje podpadać pod kompetencję KomisjiRządzącej.

Art. 8. Siedzibą Komisji Rządzącej jest Lwów.

Art. 9. Komisja Rządząca rozpoczyna działalność z dniem dzisiejszym.Z tą chwilą ustaje zarówno działalność Polskiej Komisji Likwidacyjnej, jak

i tymczasowego Komitetu Rządzącego, a dotychczasowe ich agendy wraz z pra-wami i obowiązkami przechodzą na Komisję Rządzącą w terminie, który będzieprzez Komisję Rządzącą oznaczony.





29DEKRET


Zgodnie z uchwałą Rady Ministrów stanowię niniejszym, co następuje:W miejscowości, ogłoszonej w stanie wyjątkowym, winny przechowywania

broni palnej bez pozwolenia odpowiedniej władzy ulegnie karze więzienia od1 do 3 lat; winny przechowywania materiałów wybuchowych bez pozwoleniaodpowiedniej władzy ulegnie karze od 2 do 5 lat, zaś winny użycia tej bronilub materiałów wybuchowych przy dokonaniu przestępstwa przeciw życiu lubmieniu ulegnie karze ciężkiego więzienia bezterminowego.

Dekret niniejszy otrzymuje natychmiast moc obowiązującą.




Minister Spraw Wewnętrznych:wz. N. Barlicki

30DEKRET


Uznając konieczność przywrócenia mocy obowiązującej artykułom 99-102Kodeksu Karnego z 1903 roku, uchylonym przez przepisy przechodnie przywprowadzaniu sądownictwa polskiego na skutek pozostawania kraju pod oku-pacją, postanawiam niniejszym, że artykuły wymienione odzyskują moc obowią-zującą w brzmieniu następującym:

Art. 99. Winny zamachu na życie, zdrowie lub wolność osoby piastującejNajwyższą Władzę Państwową w Polsce ulegnie

karze ciężkiego więzienia bezterminowego.

Art. 100. Winny zamachu na ustalony w drodze praw zasadniczych ustrójpaństwowy Polski albo na całość jej terytorium państwowego ulegnie

karze ciężkiego więzienia bezterminowego.


Jeżeli zamach taki ujawniony był od razu i został stłumiony bez użyciaśrodków nadzwyczajnych, winny ulegnie

zamknięciu w ciężkim więzieniu do lat 15.Jeżeli celem zamachu było usunięcie przemocą członków sprawującego

władzę rządu i zastąpienie ich przez inne osoby, wszakże bez zmiany zasad-niczego ustroju państwowego w Polsce, winny ulegnie

zamknięciu w ciężkim więzieniu na czas od lat 10 do 15.Przez zamach rozumiane będzie zarówno dokonanie jednej z powyższych

zbrodni, jak jej usiłowanie.

Art. 101. Winny przygotowania do zbrodni przewidzianej w art. 100 ulegniezamknięciu w ciężkim więzieniu do lat 10.

Jeżeli winny posiadał przy tym skład broni lub materiałów wybuchowych, ulegniezamknięciu w ciężkim więzieniu do lat 15.

Art. 102. Winny udziału w spisku zawiązanym dla dokonania zbrodniprzewidzianej w art. 100 ulegnie karze

ciężkiego więzienia do lat 8.Jeżeli spiskowi rozporządzali składem broni lub materiałów wybuchowych,

winni ulegną karzeciężkiego więzienia bez terminu.

Winny namawiania do spisku, mającego na celu zbrodnię przewidzianąw 99 lub 100 artykule, jeśli spisek ten nie został zawiązany, ulegnie karze:

w stosunku do zbrodni przewidzianej w art. 100 — zamknięciu w cięż-kim więzieniu do lat 4;w stosunku do zbrodni przewidzianej w art. 99 — zamknięciu w ciężkimwięzieniu do lat 8.

Art. 15 przepisów przechodnich do Kodeksu Karnego otrzymuje brzmienienastępujące:

Za zbrodnie zagrożone karą w art. 99, 100, 453, 454, 455, 456, 467,472, 555, 562, 563, 584, 589, 590 winna być wyrzeczona kara zamknię-cia w ciężkim więzieniu, terminowa lub bezterminowa; przepis ten nieubliża przepisom ogólnym o okolicznościach łagodzących. Może byćjednak wyrzeczona w powyższych wypadkach kara śmierci, jeżeli karytej wymagać będą wyjątkowe warunki danego wypadku.


Naczelnik Państwa:/. Piłsudski


Minister Spraw Wewnętrznych:wz. N. Barlicki


31DEKRET

w przedmiocie uzupełnienia przepisówo organizacji Milicji Ludowej


W uzupełnieniu dekretu z dnia 5 grudnia 1918 r. o organizacji MilicjiLudowej na wniosek Rady Ministrów stanowię, co następuje:

Art. 1. Funkcjonariusze Milicji Ludowej do czasu wydania specjalnychprzepisów służbowych podlegają przepisom w następujących artykułach wy-szczególnionym.

Art. 2. Kandydat na funkcjonariusza Milicji Ludowej winien odpowiadaćnastępującym warunkom:

1) wiek nie niżej 25 lat,2) należyte uzdolnienie,3) nieskazitelność obywatelska,4) zdrowie fizyczne,5) poprawna znajomość języka polskiego w słowie i piśmie, i musi przebyć

dwumiesięczny okres służby próbnej, po ukończeniu której jest obowią-zany do dalszej służby.

Art. 3. Funkcjonariusze Milicji Ludowej umundurowani będą według wzo-rów, które określi Minister Spraw Wewnętrznych.

Art. 4. Funkcjonariusze Milicji Ludowej przyjmowani są na okres czasuco najmniej dwuletni. Winni porzucenia służby przed upływem 2-ch latodpowiadać będą jak za pogwałcenie przepisów o służbie wojskowej.

Funkcjonariusze Milicji Ludowej, zwerbowani przed ogłoszeniem niniej-szego dekretu, mogą być na własne żądanie zwalniani ze służby przed upływemdwuletniego terminu.

Art. 5. Do funkcjonariuszy Milicji Ludowej stosują się wojskowe przepisyo karach dyscyplinarnych oraz wojskowa procedura karna.

Art. 6. Upoważnia się Ministra Spraw Wewnętrznych do wydawania in-strukcji i przepisów opartych na niniejszym dekrecie oraz na dekrecie z dnia


5 grudnia 1918 r., dotyczących organizacji i czynności Milicji Ludowej orazodpowiedzialności.

Dan w Warszawie, dnia 7 lutego 1919 r.


Prezydent Ministrów:U. Paderewski

Minister Spraw Wewnętrznych:S. Wojciechowski

32DEKRET

o częściowej zmianie dekretu z dn. 2 stycznia 1919 r.o wprowadzeniu stanu wyjątkowego


Na wniosek Rady Ministrów stanowię, co następuje:

Art. 1. Ustęp e art. 2 Dekretu z dn. 2-go stycznia 1919 r. o wprowadzeniustanu wyjątkowego otrzymuje brzmienie następujące:

„Na czas trwania stanu wyjątkowego zarządzania konfiskaty wszelkich wy-dawnictw i zawieszenia czasopism, zagrażających bezpieczeństwu i spokojo-wi publicznemu, oraz zamykania drukarni, służących do rozpowszechnianiawspomnianych druków".

Art. 2. Artykuły 5 i 6 Dekretu rzeczonego ustala się w nowym brzmieniunastępującym:

„Art. 5. Wraz z ogłoszeniem danej miejscowości w stanie wyjątkowymtworzy się zarówno dla ludności cywilnej, jak i dla wojskowych wojenny sąddoraźny, którego organizacja, tryb postępowania i wymiar kar przewidziane sąosobnymi przepisami.

Art. 6. Do właściwości sądów doraźnych są odniesione przestępstwa wy-mienione w art. 99, 108 cz. 2 p. 2 i cz. 3, 119 (gdy chodzi o zbrodnie przewidzia-ne w art. 108 cz. 2 p. 2 i cz. 3), 297 cz. 1 ust. 2 i 3, gdy chodzi o bandy w ce-lu kradzieży i rozbojów, 453-456, 467 cz. 2, 471 cz. 1 ust. 3, 562-564, 582


cz. 1 ust. 3, 584 cz. 1 ust. 2, 589, 590 cz. 2 ust. 4 Kodeksu Karnego z 1903 r.,obowiązującego w b. Królestwie Kongresowym, jak również przestępstwa,wymienione w art. 57, 62, 99 cz. 1, 100, 111 (gdy chodzi o czynne targnięciesię na wartę) i 132 Niemieckiego Karnego Kodeksu Wojskowego z 1872 r.w Wojsku Polskim obowiązującego, popełnione przez osoby wojskowe lubcywilne, i nadto w art. 73, 97, 106-110, 128, 129 134, 135 tegoż Kodeksu,popełnione przez osoby wojskowe".

Art. 3. Art. 7 tegoż Dekretu uchyla się.

Art. 4. Ustanawia się dodatkowy nowy artykuł tegoż Dekretu w brzmie-niu następującym:

„Art. 8a. Gdy sprawa karna po umorzeniu postępowania doraźnego przecho-dzi na drogę postępowania karnego zwykłego, kary wymierzone być mają wedleprzepisów Kodeksu Karnego z 1903 r., lecz z obostrzeniem następującym:zamiast kary grzywny lub aresztu — wymierzana będzie kara więzienia; zamiastwięzienia — domu poprawy; zamiast domu poprawy lub twierdzy — ciężkiegowięzienia; zamiast ciężkiego więzienia terminowego — takiegoż więzieniabezterminowego i zamiast ciężkiego więzienia bezterminowego — kara śmierciprzez rozstrzelanie".

Art. 5. Brzmienie art. 10 tegoż Dekretu ustala się w sposób następujący:„Art. 10. Dekret niniejszy wchodzi w życie z dniem dzisiejszym i rozciąga

się na terytorium b. Królestwa Kongresowego".

Dan w Warszawie, dn. 7 lutego 1919 r.


Prezydent Ministrów:U. Paderewski



33UCHWAŁA SEJMUz dnia 20 lutego 1919 r.

o powierzeniu Józefowi Piłsudskiemudalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa

(DzPPP Nr 19. poz. 226)

ISejm przyjmuje oświadczenie Józefa Piłsudskiego, że składa w ręce Sejmu

urząd Naczelnika Państwa, do wiadomości i wyraża Mu podziękowanie za peł-ne trudów sprawowanie urzędu w służbie dla Ojczyzny.

IIAż do ustawowego uchwalenia tej treści Konstytucji, która określi zasad-

niczo przepisy o organizacji naczelnych władz w Państwie Polskim. Sejm po-wierza dalsze sprawowanie urzędu Naczelnika Państwa Józefowi Piłsudskiemuna następujących zasadach:

1. Władzą suwerenną i ustawodawczą w Państwie Polskim jest Sejm Usta-wodawczy; ustawy ogłasza Marszałek z kontrasygnacją Prezydenta Ministrówi odnośnego ministra fachowego.

2. Naczelnik Państwa jest przedstawicielem Państwa i najwyższym wyko-nawcą uchwał Sejmu w sprawach cywilnych i wojskowych.

3. Naczelnik Państwa powołuje Rząd w pełnym składzie na podstawie po-rozumienia z Sejmem.

4. Naczelnik Państwa oraz Rząd są odpowiedzialni przed Sejmem za spra-wowanie swego urzędu.

5. Każdy akt Naczelnika Państwa wymaga podpisu odnośnego ministra.

Marszałek: Trąmpczyński Prezydent Ministrów:U. Paderewski


34ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW

o sposobie użycia wojskadla zabezpieczenia porządku publicznego


Na zasadzie art. 3-go dekretu z dnia 2 stycznia 1919 r., Dz. Pr. Nr 1 poz. 80,o używaniu wojska w wypadkach wyjątkowych Rada Ministrów zatwierdzanastępujące przepisy, określające sposób użycia wojska dla zabezpieczeniaporządku publicznego.

I. ZASADY OGÓLNE

Art. 1. Wojsko do pomocy władzom cywilnym może być wezwane tylkow ostateczności, gdy siły i środki władzy cywilnej okażą się niewystarczającymi,i tylko w wypadkach następujących:

1) dla celów zapobiegawczych i ratowniczych podczas klęsk żywiołowych;2) dla uprzedzenia lub stłumienia zbiorowych aktów gwałtu publicznego,

zbrojnych wystąpień przeciw Państwu, bezpieczeństwu życia i całościmienia obywateli;

3) we wszystkich innych wypadkach przewidzianych w poszczególnych usta-wach administracyjnych lub sądowych.

Art. 2. Wzywać pomocy wojska mogą przedstawiciele władzy publicznejupoważnieni do tego z mocy prawa.

Art. 3. Udzielenie pomocy wojskowej następuje z rozkazu dowódcy właści-wego Okręgu Generalnego.

Art. 4. Żądanie pomocy wojska należy kierować do dowódcy miejscowegolub najbliższego garnizonu, który żądanie to z własnym w tymże przedmiociewnioskiem przedstawia do decyzji dowódcy Okręgu Generalnego; dowódcagarnizonu może udzielić na własną odpowiedzialność pomocy tylko w razachnagłych, niecierpiących żadnej zwłoki.

Art. 5. Żądanie pomocy wojska musi być w zasadzie zgłoszone na piśmie,a w razach nagłych ustnie osobiście przez odnośnego przedstawiciela władzylub osobę w tym celu upoważnioną. W tym ostatnim razie osoba zgłaszająca


wezwanie pozostaje przy oddziale wojska aż do chwili przybycia na miejsce zajśći wyjaśnienia okoliczności, które spowodowały wezwanie wojska. W razie niemoż-ności piśmiennego i ustnego porozumienia się żądanie pomocy musi być zgłoszo-ne telefonicznie lub innym sposobem wyłączającym możliwość mistyfikacji.

Art. 6. W żądaniu pomocy wojskowej muszą być podane:1) cel interwencji wojskowej,2) miejsce interwencji oraz3) liczebność żądanego oddziału i inne dane uzupełniające.

Art. 7. We wszystkich wypadkach określenie stanu liczebnego oddziału,rodzaju broni i innych warunków, dotyczących wystąpienia lub skonsygnowaniawojska przeznaczonego do pomocy władzy cywilnej, zależy wyłącznie od de-cyzji dowództwa wojskowego.

Art. 8. Władze cywilne po zawezwaniu wojska obowiązane są poczynićniezbędne zarządzenia do jak najszybszego przewozu tegoż do miejsca przezna-czenia. Koszta przewozu wojska ponosi Skarb Państwa na rachunek tej władzy,która interwencji wojska zażądała.

Art. 9. Wojska, wezwane do pomocy władzom cywilnym do miejscowościleżących poza obrębem ich stałego stacjonowania, mają tam być rozlokowanew skupieniu o najobszerniejszych pomieszczeniach i bezwzględnie nie każdyżołnierz z osobna. Kwatery oficerów powinny się znajdować w bezpośredniejłączności z kwaterami żołnierzy.

II. ZARZĄDZENIA W PRZEWIDYWANIU ROZRUCHÓW

Art. 10. W przewidywaniu rozruchów wolno jest wzywać wojsko wyłącz-nie do miejscowości nieposiadających załogi miejscowej lub posiadającychliczebnie niewystarczającą. W tym wypadku wysłany oddział po przybyciu dowskazanej miejscowości pozostaje w pogotowiu w wyznaczonych kwaterach,występuje zaś czynnie nie wcześniej, aż nastąpią okoliczności i warunkiprzewidziane w art. 1 przepisów niniejszych.

Art. 11. W oczekiwaniu rozruchów władze cywilne mają prawo żądać, byczęść lub cały stan liczebny załogi miejscowej pozostały w koszarach w staniezupełnej gotowości do czynnego wystąpienia na każde żądanie i wskazać punktyzagrożone, w których może zajść potrzeba interwencji wojska. Czynnie jednakwojsko wystąpić może tylko po rzeczywistym zajściu okoliczności przewi-dzianych w art. 1.


Art. 12. Przy wykonaniu zarządzeń wymienionych w art. 10 i 11 obowią-zują przepisy art. 4 i 5; wojsko jednak, nie czekając nadejścia decyzji dowód-cy Okręgu Generalnego, może być skonsygnowane natychmiast.

Art. 13. W wypadkach mniejszej wagi dowódca garnizonu wysyła domiejsc, wskazanych przez władze bezpieczeństwa publicznego, patrole i podjaz-dy w takiej ilości i składzie liczebnym oraz na taki przeciąg czasu, jak to uznaza potrzebne.

Art. 14. W razie zauważenia niebezpieczeństwa patrole zawiadamiają naj-bliższy punkt zborny siły wojskowej lub służby bezpieczeństwa, ukrócając zaśjakikolwiek nieporządek na ulicy, skierowują opornych do najbliższego urzędubezpieczeństwa publicznego.

Art. 15. W przedmiocie użycia broni patrole i podjazdy kierują się przepisa-mi art. 113, 114, 115 służby garnizonowej (Tymcz. Reg. z 9/12.18).

III. POMOC WOJSKOWA W CZASIE ROZRUCHÓW

Art. 16. Pomoc wojskowa ma być tak silna, by dawała pod każdym wzglę-dem rękojmię, że zadanie spełnione zostanie i honor oręża nie będzie narażonyna szwank.

Art. 17. Zasadniczo pomoc wojskowa przeznaczona jest na to, by daćwładzom publicznym i ich organom należytą ochronę, a ich zarządzeniomzapewnić bezwzględny posłuch; nigdy zaś do sprawowania bezpośrednichfunkcji policji (milicji) lub tych urzędów, do pomocy którym wojsko danezostało.

Art. 18. Dowódca wezwanego przez władze cywilne oddziału ma prze-strzegać:

1) by wojskowe i wszelkie inne uznane za ważne obiekty obsadzone zostałyprzez oddziały wojska;

2) by przystęp do nich był zamknięty i należycie przeciwko niespodziewa-nemu opanowaniu zabezpieczony;

3) by dyspozycje alarmowe szczegółowo były uregulowane;4) by służby wart nie ograniczać tylko do najniezbędniejszej potrzeby, lecz

zarządzić tak, by ronty danego oddziału miały w obserwacji równieżrejony sąsiednie:

5) by dostateczna siła zbrojna stale była w pogotowiu;


6) by żołnierze stale wychodzili z koszar i trzymali się razem co najmniejpo dwóch;

7) by stosunki ludności z wojskiem ograniczyć do minimum i energicznieprzeciwdziałać wszelkim próbom wzajemnego ich komunikowania się;

8) by osobom cywilnym dozwalać wstępu do koszar i zajętych przez wojskoobiektów tylko z pisemnym pozwoleniem dowódcy oddziału;

9) by patrole wysyłać w dostatecznej ilości.

Art. 19. Po przybyciu wojska na miejsce wypadków władze cywilnepowiadamiają dowódcę o stanie rzeczy, wskazując cel, jaki ma być przywspółudziale wojsk osiągnięty, i upoważniają go do odpowiednich zarządzeń;następnie zaś ze wszystkimi żądaniami swoimi zwracają się do dowódcyoddziału, warty, patrolu lub podjazdu, nie czyniąc dyspozycji bezpośrednich;w czasie zaś działania wojska obowiązane są do czynnego współdziałaniaz dowództwem.

Art. 20. W razie nieobecności władz cywilnych na miejscu zajść oraz wewszystkich wypadkach, kiedy działalność ich jest faktycznie uniemożliwiona,dowódca oddziału obowiązany jest po przybyciu na miejsce poczynić wszystkiezarządzenia podług własnego uznania.

Art. 21. Dowództwo wojskowe powinno w celu przerwania rozruchówzastosować wszelkie możliwe środki, by o ile możności uniknąć użycia bronii niepotrzebnego przelewu krwi.

Art. 22. Każdy dowódca działa na miejscu wypadków zupełnie samodziel-nie, z zupełnym zdecydowanym spokojem, energicznie, wytrwale i nigdy po-łowicznie, interweniując szybko i z takimi siłami, by nie pozostawało wątpli-wości co do sukcesu, lub też broni się bezwzględnie tak długo, dopóki nieprzybędzie odpowiednia pomoc. Wojsko pozostaje na miejscu wypadku do tejchwili, gdy dowództwo uzna zadanie wojskowe za spełnione.

IV. UŻYCIE BRONI PODCZAS ROZRUCHÓW

Art. 23. Należy użyć broni:1) przy rozruchach lub manifestacjach o charakterze rozruchów na wyraźne

a umotywowane żądanie uprawnionych przedstawicieli władzy cywilnejw każdym wypadku, kiedy ich poprzednie wezwania do przywróceniastanu prawnego pozostały bez skutku, a dowódca oddziału tego rodzajuinterwencję wojska uzna za konieczną;


2) gdy oddział wojska czynnie lub zbrojnie zostanie napadnięty; jak również,gdy tłum przeszkadza wojsku w posuwaniu się lub pełnieniu akcji, doktórej wojsko zostało powołane.

Art. 24. Gdy przy oddziale wojska lub jego części albo patrolu, wyzna-czonym do przywrócenia porządku i bezpieczeństwa, nie ma przedstawicielawładzy cywilnej, lecz wobec wojska mają miejsce wypadki gwałtu przeciwkobezpieczeństwu życia i mienia obywateli lub urządzeń publicznych, wówczasdowódca wojskowy z własnej inicjatywy ma wezwać (kogo należy) do porządkui, gdyby temu wezwaniu nie uczyniono zadość, jąć się środków gwałtownych,nawet gdy wojsko nie było zaczepione.

Art. 25. Gdy przyszło już do użycia broni, to w konsekwencji nastąpićwinno zupełne rozpędzenie tłumu i schwytanie podżegaczy; bezwzględnienie wolno się wdawać w układy, a tym bardziej doprowadzić do kapitulacjiwojska.

Art. 26. Do rozpędzenia tłumu używa się piechoty i, pod osłoną rezerwy,działa się przeważnie bagnetem, oszczędzając w miarę możności kobiet i dzieci,starców i osób niebiorących udziału w rozruchach. Na wypadek, gdyby natarciebagnetem nie dało rezultatu, lub gdy strzelano do wojska, albo zmuszano je doobrony koniecznej, należy użyć broni palnej, nie wolno wtedy jednak już strzelaćw górę.

Art. 27. Natarcie bagnetem lub salwę poprzedzić winien potrójny sygnałtrąbką.

Art. 28. Bez poprzedniego sygnału ostrzegawczego wolno użyć broni w wy-padkach następujących:

1) dla samoobrony, gdy wojsko zostanie napadnięte;2) w razie zbrodni i gwałtów, popełnianych w obecności wojska;3) przeciwko czynnie opierającym się lub przeszkadzającym działaniu woj-

ska.

Art. 29. Kawalerii — z uwagi na jej zdolność szybkiego poruszania sięi przerzucania się — używa się do usunięcia tłumów z placów i ulic nawet bezkonieczności użycia broni; patrole kawaleryjskie mają za zadanie przeszkadzaćformowaniu się tłumu.

Art. 30. W razie poważniejszych rozruchów piechota i kawaleria występująz karabinami maszynowymi, a w wypadkach szczególnych do pomocy piechociei kawalerii dodana może być artyleria, w sile co najmniej 2 armat. Artyleria


może być również użyta w razie braku w danej miejscowości kawalerii lubpiechoty; w tym wypadku należy wyznaczyć oddziały uzbrojonych artyle-rzystów bez armat, lecz o ile możności konno.

Art. 31. Aresztowań dokonują w zasadzie organy bezpieczeństwa publicz-nego, jeśli jednak wyjątkowo wypadnie to czynić wojsku, to do tego celu prze-znaczyć należy patrole pod wodzą energicznych, silnych podoficerów lub żoł-nierzy, zaopatrując ich w odpowiednie szczegółowe instrukcje.

Art. 32. Do osobistej osłony przedstawiciela władzy oraz dowódcy, jakoosób interweniujących w rozruchach, należy dać specjalne patrole ochronne.

Warszawa, dnia 18 kwietnia 1919 r.

Prezydent Ministrów:wz. S. Wojciechowski

Minister Spraw Wojskowych:J. Leśniewski

35USTAWA

o stanie wyjątkowym(TUNRL Nr 19, poz. 67)

Art. 1. Stan wyjątkowy zarządza się tylko w razie niebezpieczeństwa gro-żącego krajowi z zewnątrz lub z wewnątrz.

Art. 2. Stan wyjątkowy zarządza i znosi na obszar, podlegający jego władzy,w całości lub częściowo Komisariat Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu przezogłoszenie w Tygodniku Urzędowym.

Dalsze obwieszczenie następuje przez władzę wojskową w sposób uznanyprzez nią za właściwy.

Art. 3. Po ogłoszeniu stanu wyjątkowego przechodzą wszelkie prawa,przysługujące władzom cywilnym ku utrzymaniu porządku i bezpieczeństwapublicznego, na władzę wojskową.

W tym zakresie sprawują władze cywilne nadal swe funkcje o tyle, o ilenie obejmie ich władza wojskowa.


Art. 4. Po ogłoszeniu stanu wyjątkowego przysługują władzy wojskowejmianowicie następujące prawa:

a) tworzenie sądów polowych, których właściwość, organizację, tryb postę-powania i wymiar kar określa osobna ustawa, wydana przez KomisariatNaczelnej Rady Ludowej,

b) odbywanie rewizji domowych za dnia i w nocy,c) internowanie osób, których działalność lub zachowanie według uznania

władzy wojskowej zagraża bezpieczeństwu publicznemu,d) wydalanie osób niemieszkających stale w miejscowości objętej stanem

wyjątkowym.e) nakaz oddania broni i amunicji oraz wszelkiego materiału wojskowego,f) zakaz odezw, ogłoszeń, dalej pochodów i zgromadzeń publicznych, któ-

re wedle jej uznania mogłyby zakłócić ład i porządek publiczny, z wyjąt-kiem zgromadzeń dotyczących wyborów do Sejmu i ciał samorządowychpo ogłoszeniu terminu wyborów,

g) ograniczenie lub znoszenie komunikacji kolejowej i pocztowej, włącz-nie telefonów i telegrafów, oraz tajemnicy pocztowej,

h) zaprowadzenie cenzury prewencyjnej dla wiadomości i ogłoszeń w spra-wach wojskowych, zawieszanie prasy periodycznej oraz wszelkich publi-kacji, dalej zamykanie drukarń, służących do rozpowszechniania wspom-nianych publikacji.

Art. 5. Wykonywanie praw, wynikających ze stanu wyjątkowego, przezwładze wojskowe kontroluje Komisariat Naczelnej Rady Ludowej, wobec któ-rego władze wojskowe i ich funkcjonariusze osobiście są odpowiedzialni zaprawidłowe wydawanie i stosowanie przepisów o stanie wyjątkowym.

Komisariat określa w razie wątpliwości granice kompetencji władz wojsko-wych i cywilnych, jemu też przysługuje po porozumieniu się z DowództwemGłównym częściowe lub zupełne zniesienie zarządzeń władz wojskowychwydanych na skutek ogłoszenia stanu wyjątkowego.

Art. 6. Wykroczenia przeciw zarządzeniom władz wojskowych, wydanymw myśl tej ustawy, podlegają karom przewidzianym w rozporządzeniachKomisariatu Naczelnej Rady Ludowej o sądach doraźnych z dnia 13 styczniai 4 lutego 1919 r.

Art. 7. Przeciw zarządzeniom władz wojskowych przysługuje zaintereso-wanym prawo zażalenia. O zażaleniu rozstrzyga Komisja dla Stanu Wyjąt-kowego, składająca się z trzech członków. Jednego mianuje DowództwoGłówne, dwóch Komisariat Naczelnej Rady Ludowej, z tychże jeden musi byćprawnikiem.

Okres odbudowy państwa polskiego

Art. 8. Wszelkie dotychczasowe przepisy o stanie oblężenia uchyla się.

Art. 9. Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem ogłoszenia.

Poznań, dnia 2 czerwca 1919 r.

Komisariat Naczelnej Rady LudowejW. Seyda W. Korfanty X. Adamski

Adam Poszwiński Dr St. Łaszewski

36

DEKRETo ogłoszeniu stanu wyjątkowego

(TUNRL Nr 19, poz. 68)

Na mocy ustawy z dnia 2 czerwca 1919 r. ogłasza się, co następuje:Na cały obszar podlegający władzy Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej

zarządza się stan wyjątkowy.


Komisariat Naczelnej Rady LudowejAdam Poszwiński X. Adamski

37ROZPORZĄDZENIE

o sądach polowych(TUNRL Nr 22, poz. 74)

Art. 1. Sądom polowym, utworzonym w myśl ustawy o stanie wyjątkowymz dnia 2 czerwca 1919 r., podlega ludność cywilna bez względu na narodowośći przynależność państwową oraz wojskowi polskich sił zbrojnych za czynykaralne, popełnione na obszarze objętym stanem wyjątkowym, jeżeli przestępcazostaje schwycony na gorącym uczynku.


Art. 2. Do właściwości (kompetencji) sądów polowych należą następująceczyny karalne:

1. Zdrada, tj. rozmyślne wspieranie w jakikolwiek sposób nieprzyjacielalub w jakikolwiek sposób rozmyślne szkodzenie polskiej sile zbrojnejlub jej sprzymierzeńcom.Zdradę popełnia mianowicie ten, kto:a) fortece, miejsca obronne, części albo członków sił zbrojnych polskich

lub sprzymierzonych wydaje w ręce nieprzyjaciela,b) forty, pieniądze publiczne, zapasy broni i amunicji, mosty, koleje, te-

legrafy, telefony, tabory i statki wodne wydaje w ręce nieprzyjaciela,zniszczy lub uszkodzi na jego korzyść,

c) powoduje osoby przynależne do polskich lub sprzymierzonych siłzbrojnych do przejścia na stronę nieprzyjacielską,

d) plany operacyjne lub plany fortec lub obronnych miejsc wydaje nie-przyjacielowi,

e) nieprzyjacielowi służy jako szpieg, szpiegów nieprzyjaciela przyjmu-je u siebie lub daje im pomoc,

f) wywołuje bunty lub rozruchy między polską siłą zbrojną,g) nie należąc do nieprzyjacielskich sił zbrojnych, bierze udział w walce

z bronią w ręku przeciwko polskim lub sprzymierzonym siłom zbrojnym.2. Podburzanie polskich lub sprzymierzonych wojskowych do nieposłuszeń-

stwa wobec władz.3. Rozbój przez użycie gwałtu na ludziach.4. Rozmyślne podpalenie.5. Rozmyślne i z rozwagą popełnione zabójstwo.6. Gwałcenie kobiet.7. Przekroczenie rozporządzenia Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej o wy-

daniu broni z dnia 3 czerwca 1919 r.8. Przekroczenie karnych rozporządzeń właściwej władzy wojskowej, mają-

cych na celu bezpieczeństwo wojska.9. Rozsiewanie fałszywych wiadomości o liczbie, ruchach wojennych nie-

przyjaciela lub rzekomych jego zwycięstwach, mogących wywołać zanie-pokojenie między ludnością.

10. Przekroczenie linii frontu operacyjnego w kierunku nieprzyjaciela.

Art. 3. Władzom wojskowym, które mają prawo tworzyć sądy polowe,pozostawia się prawo, w wypadkach przewidzianych poprzednim artykułem,oddawać sprawę do rozpatrzenia sądowi polowemu lub doraźnemu.

Art. 4. Sądom polowym zawyrokować wolno:a) na karę śmierci,b) na karę domu karnego dożywotniego lub do lat 15,


c) na karę więzienia do lat 5,d) na grzywnę do 100 000 marek, w której miejsce wstępuje w razie nie-

możności zapłaty dzień więzienia za każde 20 marek, najwyżej jednak2 lata,

e) na uwolnienie.Na karę śmierci zawyrokować wolno tylko w wypadkach art. 2, nr 1-8

włącznie, w wypadku nr 6 art. 2 jednakże wtedy, jeżeli w odnośnym rozpo-rządzeniu kara śmierci jest przewidziana.

Art. 5. Sąd polowy formuje dowódca batalionu lub wyższej jednostki bo-jowej, do której przestępcę przyprowadzono.

Pochwyconego przestępcę należy oddać najbliższej komendzie wojskowej.

Art. 6. Rozkaz piśmienny o sformowaniu sądu polowego, wydany w myślart. 5, jak również rozpoczęcie rozprawy sądowej winny nastąpić natychmiastpo oddaniu przestępcy władzy wojskowej właściwej do sformowania sądu po-lowego. W rozkazie wymienia się przedmiot sprawy, osobę pod sąd oddanąi skład sądu.

Art. 7. Sąd polowy składa się z trzech członków:1) oficera lub audytora jako przewodniczącego,2) podoficera lub szeregowca w wieku nie niżej 21 lat,3) osoby cywilnej lub oficera albo podoficera.

Art. 8. Oskarżyciel i osobny protokolant nie są potrzebni. Nieodzownymnatomiast jest w wypadkach, w których wolno zawyrokować na karę śmierci,obrońca, którego wyznacza przewodniczący, jeżeli obwiniony nie ma obrońcywłasnego. Obrońcą może być każda nieposzlakowana i niepodejrzana osoba.

W razie potrzeby powołuje się tłumacza.

Art. 9. Postępowanie przed sądem polowym jest jawne. Przewodniczącymoże jednak ze względów na bezpieczeństwo publiczne lub moralność wedleswego uznania jawność uchylić.

Art. 10. Rozprawa sądowa rozpoczyna się zaprzysiężeniem sędziów i tłu-macza.

Przewodniczący składa następującą przysięgę:„Przysięgam Panu Bogu Wszechmogącemu i Wszystkowiedzącemu, żeobowiązki sędziego w sprawie tej sprawować będę sumiennie i bez-stronnie. Tak mi dopomóż, Panie Boże".

Następnie tę samą przysięgę odbiera przewodniczący od reszty sędziów, i tood każdego z osobna.

Tłumacz składa przysięgę następującą:


..Przysięgam Panu Bogu Wszechmogącemu i Wszystkowiedzącemu, żesumiennie i wiernie będę tłumaczył. Tak mi dopomóż, Panie Boże".

Art. 11. Piśmiennego aktu oskarżenia nie potrzeba sporządzać. Po przeczy-taniu rozkazu o sformowaniu sądu polowego (art. 6) przewodniczący zaznajamiaustnie obwinionego z zarzutem mu czynionym i daje mu sposobność oświad-czenia się nań. Potem przystępuje się do przedłożenia dokumentów i przed-miotów dowodowych i do słuchania świadków oraz w danym razie rzeczo-znawców, których — z wyjątkiem osób niżej 16 lat, bliskich krewnych obwi-nionego i podejrzanych o wspólnictwo — po przesłuchaniu zaprzysięga przewod-niczący na następującą rotę:

świadków:„Przysięgam Panu Bogu Wszechmogącemu i Wszystkowiedzącemu, żewedług najlepszej wiedzy zeznałem czystą prawdę, niczego nie dodałemi niczego nie zamilczałem. Tak mi dopomóż, Panie Boże";

rzeczoznawców:..Przysięgam Panu Bogu Wszechmogącemu i Wszystkowiedzącemu, żeżądaną ode mnie opinię zdałem według najlepszej wiedzy. Tak midopomóż. Panie Boże".

Po przedłożeniu każdego dokumentu i przedmiotu dowodowego i po każdymzeznaniu obwiniony musi mieć sposobność wypowiedzenia się. Obwinionemuprzysługuje ostatni głos.

Art. 12. Postępowanie musi być przekazane sądowi doraźnemu, w któregoobwodzie obwinionego pochwycono, jeżeli:

1) przestępstwo, zarzucone obwinionemu, nie podlega właściwości (kompe-tencji) sądu polowego,

2) obwiniony w chwili czynu nie dokończył lat 16,t̂an umysłowy obwinionego budzi wątpliwości co do poczytalności,

4) obwiniony jest ciężko chory lub obwiniona znajduje się w stanie ciąży,5) sąd ma jakiekolwiek wątpliwości co do interpretacji dotyczącej prawa.

Art. 13. Narada sędziów odbywa się w nieobecności obwinionego. Głosowa-nie odbywa się w ten sposób, że najprzód oddaje głos członek sądu wojskowy,następnie cywilny lub tegoż zastępca, a na końcu przewodniczący.

Art. 14. Wyroki śmierci zapadają jednogłośnie; inne wyroki oraz uchwałysądu większością głosów.

Wszelkie orzeczenia sądu musi przewodniczący w obecności wszystkichsędziów obwieścić obwinionemu.

Art. 15. Rozprawa sądowa musi być załatwiona w ciągu 24 godzin poutworzeniu sądu.


Art. 16. Z rozprawy sądowej spisuje jeden z członków sądu, wyznaczonyprzez przewodniczącego, protokół, który zawierać powinien:

1) miejscowość i datę,2) nazwiska sędziów,3) personalia obwinionego, mianowicie datę jego urodzenia,4) przy przestępcach w wieku 16 do 18 lat uwagę, czy sąd stwierdził u ob-

winionego świadomość karygodności czynu,5) uwagę o zaprzysiężeniu sędziów, tłumacza, świadków i rzeczoznawców,

a nareszcie6) wyrok.Wyrok nie potrzebuje zawierać motywów, lecz musi obejmować dokładny

opis czynu oraz wyszczególnienie jego miejsca i daty.Protokół musi być przez wszystkich członków sądu podpisany.

Art. 17. Przeciwko wyrokom sądów polowych nie ma odwołania. Wyrokite stają się prawomocnymi z zatwierdzeniem ich piśmiennym przez bezpo-średniego przełożonego tego dowódcy, który utworzył sąd polowy. Jemu teżprzysługuje prócz prawa niezatwierdzenia wyroku prawo złagodzenia kary.

Prawo ułaskawienia przysługuje Głównodowodzącemu.

Art. 18. Protokół z rozprawy sądowej odsyła drogą służbową przewodni-czący w przeciągu trzech dni po nadejściu decyzji o zatwierdzeniu wyroku doGłównego Sądu Wojennego, który wykonuje czasowe i pieniężne kary.

Art. 19. Kary czasowe i pieniężne wymierza się natychmiast po zatwierdze-niu wyroku: kara śmierci zostaje wykonana przez rozstrzelanie, w przeciągu24 godzin po zatwierdzeniu wyroku.

Art. 20. Wykonanie wyroku śmierci musi być przez przewodniczącego sądupolowego, w sposób uznany przezeń za właściwy, obwieszczone w miejsco-

wi, w której lub w pobliżu której sąd się zebrał. Inne wyroki mogą byćw ten sposób opublikowane wedle uznania przewodniczącego.

Art. 21. W razie niezatwierdzenia wyroku postępowanie dalsze przekazujeMe sadowi doraźnemu, w którego obwodzie obwinionego pochwycono.

Art. 22. W razie uwolnienia obwinionego sądowi przysługuje prawo prze-kazania go Dowództwu Głównemu celem internowania.


Komisariat Naczelnej Rady LudowejAdam Poszwiński W. Seyda W. Korfanty


38USTAWA

z dnia 30 czerwca 1919 r.w przedmiocie sądów doraźnych


Art. 1. Sądownictwu doraźnemu poddane mogą być przestępstwa przewi-dziane w artykułach 123, 222, 279 część pierwsza ust. 2 i 3, o ile chodzi o ban-dy w celu rozboju, kradzieży i wymuszeń, 453-456, 556 i 557, o ile w obutych wypadkach uszkodzenie dotyczy urządzenia służącego do użytku publicz-nego lub rządowego, 558, 562-564, 584, 585, o ile przestępstwo to popełnionow okolicznościach wymienionych w art. 583 lub 584, tudzież przestępstwaprzewidziane w artykułach 589 i 590 część druga ust. 3 i 4 kodeksu karnegoz roku 1903.

Art. 2. Wprowadzenie sądów doraźnych może nastąpić bądź na całymobszarze, gdzie ustawa niniejsza obowiązuje, bądź w poszczególnych miejsco-wościach, względem wszystkich lub niektórych przestępstw w artykule 1 prze-widzianych.

Sądy doraźne wprowadzone będą mocą uchwały Rady Ministrów, powziętejna wniosek Ministra Sprawiedliwości w porozumieniu z Ministrem SprawWewnętrznych, na okres czasu nie przenoszący miesięcy sześciu, gdy prze-stępstwa w art. 1 wymienione szerzyć się będą w sposób szczególnie niebez-pieczny dla ładu i bezpieczeństwa publicznego.

W razie potrzeby utrzymania sądów doraźnych na okres dalszych sześciumiesięcy nastąpić powinna osobna w tym względzie uchwała Rady Ministrów.

Art. 3. O wprowadzeniu sądów doraźnych, jak również o ich utrzymaniuna czas dalszy (art. 2), ogłasza się każdorazowo w Dzienniku Praw, a nadtopodaje do powszechnej wiadomości na miejscu, drogą ogłoszenia, rozlepieniaobwieszczeń lub innymi sposobami przystępnymi dla szerokich mas ludności.

Art. 4. Uchwała Rady Ministrów w przedmiocie wprowadzenia lub dalsze-go utrzymania sądów doraźnych wchodzi w życie w poszczególnych miejsco-wościach dnia następnego po jej podaniu do powszechnej wiadomości (art. 3)we właściwym mieście powiatowym.

Art. 5. Z dniem wejścia w życie sądów doraźnych (art. 4) podlegająpostępowaniu doraźnemu wszyscy wspólnicy przestępstw (art. 51 K.K.), popeł-


nionych na obszarze, dla którego sądy doraźne ogłoszono, bez względu na to,czy chodzi o przestępstwa dokonane, czy też usiłowane.

Wyjęte są osoby ulegające sądownictwu wojskowemu.

Art. 6. Z chwilą ogłoszenia sądów doraźnych prezes właściwego sąduokręgowego, powołanego do pełnienia funkcji sądu doraźnego, wyznaczaspośród sędziów swego okręgu przewodniczącego i sędziów wyrokujących orazpotrzebną ilość zastępców, tudzież sekretarza.

Sąd doraźny wyrokuje w składzie trzech sędziów. W skład jego wchodzićmusi przynajmniej dwóch sędziów okręgowych, z których jeden przewodniczy;trzeci sędzia może być wyznaczony także spośród sędziów śledczych lubsędziów pokoju.

Art. 7. Posiedzenia sądu doraźnego odbywają się bądź w siedzibie sąduokręgowego, bądź w miarę potrzeby w innym miejscu okręgu sądowego.

Najbliższa władza wojskowa na czas trwania posiedzeń sądowych wyślena żądanie przewodniczącego oddział wojska dla ochrony sądu, utrzymaniaporządku oraz wykonania wszelkich zarządzeń sądu.

Art. 8. Postępowanie doraźne stosuje się wyłącznie do przestępstw podlega-jących sądowi doraźnemu, z pominięciem wszelkich innych przestępstw oskar-żonemu zarzuconych, i winno być przeprowadzone nawet wtedy, gdy inniwspólnicy przestępstwa nie podlegają sądom doraźnym.

Postępowanie doraźne nie może być wdrożone przeciw osobom, którew czasie popełnienia przestępstwa nie ukończyły lat 17, oraz przeciw kobietombrzemiennym.

Art. 9. O każdym czynie zawierającym cechy przestępstwa podlegającegosądowi doraźnemu władze bezpieczeństwa niezwłocznie zawiadamiają proku-ratora sądu okręgowego, przesyłając mu przy tym zebrane wiadomości i do-kumenty.

Art. 10. Postępowanie doraźne odbywa się bez śledztwa wstępnego, wsze-lako prokurator w miarę potrzeby mocen jest zwracać się do sędziów śledczychlub sędziów pokoju o dokonanie poszczególnych czynności śledczych, tudzieżzarządzić zebranie odpowiednich wiadomości przez władze bezpieczeństwa lubwładze administracyjne. W szczególności prokurator jest obowiązany wnieśćw ciągu 24 godzin o przesłuchanie przez sędziego śledczego lub sędziego pokojukażdego zaaresztowanego oskarżonego, o ile przesłuchanie takie już przedtemnie nastąpiło.

Dochodzenia nie mogą trwać dłużej nad 14 dni, licząc od dnia zawiadomieniaprokuratora o przestępstwie.


Wnioskami prokuratora co do zastosowania, uchylenia lub zmiany środkazapobiegawczego sędziowie śledczy i sędziowie pokoju są związani.

Art. 11. Jeśli prokurator uzna, że sprawa nie podlega sądowi doraźnemu(art. 1, 4, 5, 8) lub że zebrane doraźnie poszlaki są niewystarczające, lub żezachodzi wątpliwość co do poczytalności oskarżonego, wówczas kieruje sprawęna drogę postępowania zwyczajnego.

Art. 12. Rozprawa główna w postępowaniu doraźnym odbywa się bezwygotowania aktu oskarżenia, w zamian którego prokurator sporządza jedyniewniosek co do stawienia oskarżonego przed sądem doraźnym, wyłuszczającyistotę oskarżenia, wskazujący zebrane w tej mierze dowody i wymieniającyosoby, które zdaniem prokuratora wezwać należy w charakterze świadków lubbiegłych. Wniosek ten wraz z aktami winien wpłynąć do przewodniczące-go sądu doraźnego w przeciągu 48 godzin po ukończeniu dochodzeń w myślart. 10.

Art. 13. Przewodniczący sądu doraźnego wyznacza w ciągu 24 godzin pootrzymaniu wniosku prokuratora rozprawę główną i zarządza potrzebne do tejrozprawy przygotowania i wezwania; wyznacza oskarżonemu, o ile on nie maobrońcy z wyboru, obrońcę z urzędu spośród adwokatów, a w braku tychżespośród aplikantów sądowych lub obrońców, i orzeka o wezwaniu lub odmowiewezwania podanych przez oskarżonego świadków, jako też o ściągnięciu lubpominięciu wskazanych przezeń dowodów; przepis art. 557 U.P.K. nie będziestosowany.

Jeżeli zachodzi obawa uchylenia się świadków lub biegłych od stawien-nictwa, przewodniczący sądu może zabezpieczyć ich przybycie, wydając wła-dzom policyjnym polecenie czuwania nad ich stawieniem się do sądu. Prze-wodniczący może także zarządzić, aby świadków lub biegłych dla rozprawyniezbędnych przymusowo do niej sprowadzono.

Art. 14. W rozprawie głównej przed sądem doraźnym udział obrońcy jestkonieczny.

Art. 15. Powództwo cywilne w postępowaniu doraźnym jest niedopusz-czalne.

Art. 16. Z chwilą wyznaczenia rozprawy głównej przed sądem doraźnymoskarżony nie może pozostawać na wolnej stopie; jeżeli więc nie był jużpoprzednio uwięziony, przewodniczący sądu doraźnego zarządzi zaaresztowaniejego własną władzą. Uwolnienie z aresztu przed ukończeniem postępowaniadoraźnego nie jest dopuszczalne.


Art. 17. Rozprawa główna, po załatwieniu czynności formalnych związa-nych z otwarciem posiedzenia (art. 636-645 U.P.K.), rozpoczyna się ododczytania przez przewodniczącego wniosku prokuratora w przedmiocie posta-wienia oskarżonego przed sądem doraźnym, po czym dalszy przewód sądowyodbywa się według ogólnych zasad postępowania karnego (art. 620-635 i 679-749 U.P.K.).

W razie koniecznej potrzeby mogą być odczytane akta dochodzeń; sądrozważy jednak ze szczególną starannością, w jakiej mierze akta te stanowićmogą dowód dostateczny.

Art. 18. Po zamknięciu rozprawy głównej sąd doraźny wydaje wyrokw myśl art. 771 U.P.K. lub też decyzję przekazującą sprawę na drogę postępowa-nia zwyczajnego, jeżeli uzna, że w danej sprawie postępowanie doraźne jestniedopuszczalne w myśl art. 1, 4, 5, 8, lub też jeżeli wątpliwości co dopoczytalności oskarżonego w toku rozprawy głównej nie mogą być usunięte,albo gdy wina oskarżonego ustalona została niejednomyślnie.

Przepisy art. 750-764 U.P.K. nie będą stosowane w postępowaniu doraźnym.

Art. 19. Za przestępstwa podlegające sądowi doraźnemu wymierzyć należykarę śmierci przez rozstrzelanie w tych przypadkach, w których w postępowaniuzwyczajnym przestępstwo zagrożone jest co najmniej karą ciężkiego więzienia.

W innych przypadkach sąd doraźny wymierza karę ciężkiego więzieniabezterminowego lub terminowego na czas nie krótszy od lat ośmiu.

W postępowaniu doraźnym przepis art. 53 i 53a K.K. nie będzie stosowany.Gdy atoli zachodzą nader ważne okoliczności łagodzące, sąd władny będzie

karę, w części pierwszej niniejszego artykułu wymienioną, złagodzić na bezter-minowe ciężkie więzienie.

Art. 20. Wyroki i decyzje sądu doraźnego są prawomocne z chwilą ichogłoszenia. Wyroki śmierci nie wymagają zatwierdzenia.

Art. 21. Wyroki i decyzje sądu doraźnego winny być uzasadnione na piśmiew ciągu 24 godzin po ich ogłoszeniu.

Przepisy o ogłaszaniu wyroków zawarte w art. 829-834 U.P.K. nie majązastosowania w postępowaniu doraźnym.

Art. 22. Wyrok śmierci wykonany będzie najpóźniej w ciągu 24 godzin poogłoszeniu. Wykonanie wyroków skazujących należy do prokuratora, któremuprzewodniczący sądu doraźnego przesyła odpis sentencji wyroku.

Art. 23. O wykonanie wyroku śmierci zwrócić się należy do najbliższejkomendy wojskowej.


Wykonanie wyroku nastąpi niepublicznie, w obecności prokuratora i leka-rza: prokurator spisze odpowiedni protokół, stwierdzający wykonanie wyrokui podpisze go wraz z lekarzem.

Art. 24. O każdym wykonaniu wyroku śmierci podać należy do powszechnejwiadomości przez obwieszczenie z wymieniem sądu orzekającego, osobyskazanego, tudzież istoty, miejsca i czasu przestępstwa.

Art. 25. Z chwilą uchylenia sądów doraźnych sprawy nieukończone przeka-zać należy na drogę postępowania zwyczajnego.

Art. 26. Wznowienie sprawy, osądzonej doraźnie, jest dopuszczalne nazasadach ogólnych postępowania karnego (art. 934-940 U.P.K.), wszelakopodanie prośby o wznowienie nie wstrzymuje wykonania wyroku.

Gdy dopuszczono wznowienie, sprawa nie może być po raz wtóry sądzonadoraźnie.

Art. 27. O ile ustawa niniejsza nie zawiera odmiennych postanowień,stosować zresztą należy w postępowaniu doraźnym przepisy ustawy postę-powania karnego.

Art. 28. Ustawa niniejsza obowiązuje na ziemiach b. zaboru rosyjskiego.Wykonanie jej należy do Ministra Sprawiedliwości w porozumieniu z MinistremSpraw Wewnętrznych.

Marszałek:Trąmpczynski

wz. Prezydenta MinistrówMinister Spraw Wewnętrznych:

S. Wojciechowski



39

ROZPORZĄDZENIEMinistra Sprawiedliwości i Ministra Spraw Wewnętrznych

z dnia 21 lipca 1919 r.,dotyczące wykonania ustawy w przedmiocie sądów doraźnych


Na podstawie art. 28 ustawy z dnia 30 czerwca 1919 r., Nr 55 DzPr., poz. 341,postanawia się, co następuje:

Art. 1. Ogłoszenie o wprowadzeniu sądownictwa doraźnego (art. 3 i 4 usta-wy w przedmiocie sądów doraźnych), nastąpi przez rozlepienie obwieszczeń,w których podana będzie do powszechnej wiadomości uchwała Rady Ministrówzarządzająca postępowanie doraźne, z określeniem w sposób ogólnie przystępnytych przestępstw, które poddane zostały sądowi doraźnemu, z oznaczeniemgrożącej kary, tudzież z wezwaniem, by wystrzegano się popełniania takichprzestępstw pod groźbą stawienia winnych przed sąd doraźny.

Art. 2. Po nadesłaniu przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych wymie-nionych w art. 1 ogłoszeń, powiatowy Komisarz rządowy natychmiast zarządzirozlepienie tychże w mieście powiatowym; w szczególności czuwać należy nadtym, by rzeczone ogłoszenia umieszczone zostały na budynkach, w którychmają siedzibę władze sądowe i administracyjne.

Art. 3. Ogłoszenia o wprowadzeniu sądów doraźnych powiatowy Komi-sarz rządowy prześle również wszystkim gminom powiatu, na które rozciągnię-to sądownictwo doraźne, celem natychmiastowego rozlepienia tychże ogłoszeńw gminie, tudzież sądom pokoju, celem ogłoszenia przy wejściu do sądu.

Art. 4. Powiatowy Komisarz rządowy zarządzi ogłoszenie o wprowadzeniusądów doraźnych w miarę uznania także innym sposobem (ustne ogłoszenia zapośrednictwem organów policji itp.), powołując do współdziałania władzegminne.

Art. 5. O dniu rozlepienia ogłoszeń w mieście powiatowym (art. 4 ustawy)powiatowy Komisarz rządowy niezwłocznie zawiadomi właściwy sąd okręgowyi prokuratora tegoż sądu. Zawiadomienie takie powinno się znajdować w rękuwładz sądowych i prokuratorskich dnia następnego po dniu rozlepienia obwiesz-czeń w mieście powiatowym.


Zawiadomienie nastąpi na piśmie, z oznaczeniem daty rozlepienia obwiesz-czeń w mieście powiatowym, tak liczbami, jak literami; zawiadomienia telegra-ficzne są dopuszczalne, muszą być atoli natychmiast powtórzone przez prze-słanie zawiadomienia na piśmie.

Art. 6. Z chwilą wprowadzenia sądów doraźnych powiatowy Komisarzrządowy przypomni władzom policyjnym powiatu, że o przestępstwach podle-gających sądom doraźnym winny zawiadomić władze prokuratorskie; zawia-domienie sędziów śledczych w myśl art. 250 U.P.K. nie jest potrzebne.

Art. 7. Przewidziane w art. 24 ustawy w przedmiocie sądów doraźnychogłoszenie o wykonaniu wyroku śmierci rozlepione będzie w siedzibie sąduokręgowego, który wyrok wydał, a jeśli wyrok wydano poza siedzibą sądu okrę-gowego, także w miejscu wydania wyroku.

Obwieszczenie nastąpi również w miejscowości, w której przestępstwopopełniono.

Art. 8. Prokurator sądu okręgowego prześle przygotowane już do rozlepieniaobwieszczenia, o których mowa w art. 7, właściwym władzom policyjnym lubgminnym z wezwaniem rozlepienia tychże i zawiadomienia o wykonaniuzlecenia.

Art. 9. W miastach stanowiących samodzielne jednostki administracyjneczynności przewidziane w art. 2 i 5 niniejszego rozporządzenia należą doprzedstawiciela państwowej władzy administracyjnej.

Art. 10. Koszta sporządzenia ogłoszeń przewidzianych w art. 7 pokrywanebędą z budżetu Ministerstwa Sprawiedliwości, koszta sporządzenia innych ogło-szeń z budżetu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.




40USTAWA

z dnia 24 lipca 1919 r.o policji państwowej

(DzPPPNról, poz. 363)

Art. 1. Policja jest państwową organizacją służby bezpieczeństwa.

Art. 2. Policja państwowa jest organem wykonawczym władz państwowychi samorządowych i ma za zadanie ochronę bezpieczeństwa, spokoju i porządkupublicznego.

Art. 3. Koszta utrzymania policji państwowej ponosi bezpośrednio skarbpaństwa, z tym jednak, że organy samorządu: komunalne związki powiatoweoraz gminy miast wydzielonych z powiatów, zwracają państwu 1/4 częśćwszelkich kosztów utrzymania policji. Sposób pobierania należnej od samorząduczęści kosztów utrzymania policji określą przepisy, wydane przez MinistraSpraw Wewnętrznych w porozumieniu z Ministrem Skarbu.

Gminy obowiązane są dostarczyć za opłatą na żądanie powiatowych i miej-skich władz administracyjnych lokali potrzebnych na umieszczenie biur i poste-runki policji.

Wysokość wspomnianych opłat ustalą przepisy wykonawcze, wydane przezMinistra Spraw Wewnętrznych w porozumieniu z Ministrem Skarbu.

ORGANIZACJA POLICJI

Art. 4. Policja jest organizowana i wyszkolona na wzór wojskowy i podlegaMinistrowi Spraw Wewnętrznych.

Art. 5. Organizacja policji jest przystosowana do administracyjnego po-działu państwa; stosownie do tego policja dzieli się na:

a) komendy okręgowe, łączące kilka lub kilkanaście komend powiatowych,b) komendy powiatowe, odpowiadające terytorialnie powiatom,c) komisariaty, obejmujące większe miasta w powiatach lub dzielnice w du-

żych miastach,d) posterunki stałe w gminach.W miastach stanowiących samodzielną jednostkę administracyjną policja

organizowaną jest na prawach komendy powiatowej lub okręgowej.


Przy komendach okręgowych do spraw dochodzenia przestępstw istniejąurzędy śledcze.

Art. 6. Na czele policji w państwie stoi główny komendant policji, zależnyod Ministra Spraw Wewnętrznych. Do zadań głównego komendanta należączynności wykonawcze w zakresie organizacji, administracji, zaopatrzenia,uzbrojenia oraz uzupełnień i wyszkolenia policji w państwie.

Art. 7. Komendantowi głównemu policji podlegają bezpośrednio komen-danci okręgowi.

Okręgowi komendanci są zwierzchnią władzą policji w okręgu i załatwiająwszystkie sprawy związane z organizacją, administracją, uzupełnieniem i wy-szkoleniem policji w okręgu.

Na czele urzędów śledczych stoją naczelnicy policji śledczej, podleglikomendantom okręgu.

Art. 8. Na czele policji w powiecie stoi komendant powiatowy policji. Naczele komisariatu — komisarz policyjny.

Art. 9. Organizację głównej komendy i okręgowych komend policji okreś-lają specjalne przepisy, wydane przez Ministra Spraw Wewnętrznych.

Art. 10. Funkcjonariusze policji dzielą się na wyższych i niższych.Zasadnicze płace wyższych funkcjonariuszy policji odpowiadają płacom

kategorii urzędniczych.Płace zatrudnionego w biurach policji personelu biurowego normują się

stosownie do etatów urzędników i funkcjonariuszy Ministerstwa Spraw We-wnętrznych.

Wyżsi funkcjonariusze:

Komendant Główny kategoria IVZastępca Komendanta Głównego „ Va, VbKomendant Okręgowy „ Va, Vb, VIZastępca Komendanta Okręgowego „ VI, VIIKomendant Powiatowy „ VII, VIII, IXZastępca Komendanta Powiatowego „ VIII, IX, XKomisarz „ VIII, IX, XZastępca Komisarza „ IX, XNaczelnik Urzędu Śledczego M Vb, VI, VII, VIIIInni wyżsi funkcjonariusze otrzymują kategorię płacy i nazwę stosownie

do pełnionych funkcji.


Niżsi funkcjonariusze:

Starszy przodownikPrzodownikStarszy posterunkowyPosterunkowy

ZALEŻNOŚĆ SŁUŻBOWA ORAZ STOSUNEKDO WŁADZ PAŃSTWOWYCH I SAMORZĄDOWYCH

Art. 11. W zakresie organizacji, administracji, zaopatrzenia, uzupełnieńi wyszkolenia policja podlega głównemu komendantowi i okręgowym komen-dantom.

W zakresie zaś służby bezpieczeństwa i czynności wykonawczych władzpaństwowych policja podlega w powiatach komisarzom rządowym, w miastachstanowiących odrębną jednostkę administracyjną — miejscowym przedstawi-cielom władzy administracyjnej, zależnym w tym zakresie od Ministra SprawWewnętrznych. Funkcjonariusze policji państwowej, winni popełnienia czy-nów objętych ustawami karnymi, podlegają sądownictwu karnemu dla osóbcywilnych.

Art. 12. O rozmieszczeniu komisariatów w granicach powiatu decydujekomisarz rządowy w porozumieniu z miejscowym komendantem policji.

O rozmieszczeniu komisariatów i posterunków w miastach i gminach de-cyduje miejscowy przedstawiciel władzy administracyjnej po porozumieniu sięz przedstawicielem miejscowego samorządu i komendantem policji.

Art. 13. Urzędy prokuratorskie i władze sądowe mają prawo wydawaniabezpośrednich zleceń policji, zgodnie z przepisami zawartymi w ustawie po-stępowania karnego.

W czynnościach dochodzenia przestępstw policja jest w bezpośredniejzależności od urzędów wymiaru sprawiedliwości.

Instrukcja dotycząca czynności dochodzenia przestępstw wydana będzieprzez Ministra Sprawiedliwości w porozumieniu z Ministrem Spraw Wewnętrz-nych.

Art. 14. Inne władze państwowe, zarówno cywilne, jak i wojskowe, znosząsię z policją za pośrednictwem komisarza rządowego lub przedstawiciela władzyadministracyjnej w miastach stanowiących odrębną jednostkę administracyjną.

W zakresie kompetencji władz samorządowych obowiązana jest miejscowapolicja udzielać im pomocy na ich wezwanie w granicach zadań policji,określonych artykułem 2-im.


Art. 15. W razie potrzeby użycia oddziałów policji jednego powiatu w gra-nicach drugiego powiatu decyduje Minister Spraw Wewnętrznych.

Art. 16. Głównego komendanta policji mianuje Naczelnik Państwa nawniosek Ministra Spraw Wewnętrznych.

Art. 17. Wyższych funkcjonariuszy policji od kategorii XI mianuje MinisterSpraw Wewnętrznych na przedstawienie głównego komendanta.

Art. 18. Niższych funkcjonariuszy policji mianuje okręgowy komendantna przedstawienie komendantów powiatowych.

Art. 19. Zwolnienia z urzędów należą do właściwej władzy mianującej.

Art. 20. Przeniesienia służbowe funkcjonariuszy policji w granicach okręguzarządza okręgowy komendant.

Przeniesienia powiatowych oraz okręgowych komendantów policji zarządzaMinister Spraw Wewnętrznych.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ DYSCYPLINARNA

Art. 21. Za wykroczenia służbowe stosowane będą do funkcjonariuszypolicji następujące kary dyscyplinarne według trybu ustalonego w przepisachwydanych przez Ministra Spraw Wewnętrznych:

1) nagana.2) areszt do dni 7-miu,3) przeniesienie na urząd o mniejszych dodatkach funkcyjnych,4) degradacja,5) wydalenie.

Art. 22. Powiatowi komisarze rządowi, a w miastach wydzielonych z po-wiatów przedstawiciele władzy administracyjnej mają prawo zarówno z włas-nej inicjatywy, jak na wniosek przedstawiciela organu samorządu zawieszaćw czynnościach służbowych podwładnych im powiatowych komendantów i kie-rowników komisariatów policji, pod warunkiem natychmiastowego zawiado-mienia okręgowego komendanta o zawieszeniu, celem wszczęcia postępowaniadyscyplinarnego.

LICZEBNOŚĆ POLICJI

Art. 23. Ilość członków policji określi w stosunku do liczby ludności i po-trzeb miejscowych Minister Spraw Wewnętrznych w porozumieniu z MinistremSkarbu.


Przy ustalaniu liczby funkcjonariuszy policji dla poszczególnych powiatówi miast Ministerstwo Spraw Wewnętrznych zasięga w tej mierze opinii ciałsamorządowych.

UZUPEŁNIENIE POLICJI

Art. 24. Korpus policji uzupełnia się drogą dobrowolnego zgłaszania siękandydatów.

Art. 25. O możności przyjęcia kandydatów orzekają komisje kwali-fikacyjne, utworzone przy powiatowych i miejskich komendach policji. Składi tryb postępowania komisji określi instrukcja Ministra Spraw Wewnętrznych,z tym że w skład komisji mają wejść przedstawiciele organów samorządo-wych.

WARUNKI PRZYJĘCIA DO POLICJI

Art. 26. Warunkiem przyjęcia do policji jest:1) obywatelstwo polskie,2) nieskazitelna przeszłość,3) wiek od 23 do 45 lat,4) zdrowa i silna budowa ciała oraz wzrost odpowiedni,5) znajomość języka polskiego w piśmie i w słowie i umiejętność liczenia.

Art. 27. Kandydaci na wyższych funkcjonariuszy policji muszą prócz wa-runków zdrowia i moralności posiadać wykształcenie: do zastępcy komendantaokręgowego włącznie — co najmniej świadectwo z ukończenia średniego za-kładu naukowego, na komendantów okręgowych, zastępcę głównego komen-danta i głównego komendanta — wykształcenie wyższe.

Oficerowie rezerwy, o ile nie posiadają wyższego wykształcenia, mająprawa kandydatów z wykształceniem średnim.

Starsi przodownicy, niemający wykształcenia średniego, w uznaniu za-sług i zdolności mogą awansować na wyższe urzędy, o ile złożą odpowiedniegzamin.

Art. 28. Wszyscy funkcjonariusze policji muszą ukończyć specjalne szkoły.

Art. 29. Nominację do policji poprzedza półroczna służba próbna.Służba próbna zalicza się do czasu służby w policji.

Art. 30. Każdy nowo wstępujący do policji funkcjonariusz musi złożyćprzysięgę według załączonej roty.


UPOSAŻENIE POLICJI

Art. 31. Uposażenie policji określają specjalne etaty, ułożone przez MinistraSpraw Wewnętrznych w porozumieniu z Ministrem Skarbu.

SZKOŁY

Art. 32. Przy każdej okręgowej komendzie istnieją szkoły dla posterun-kowych i przodowników policji.

Szkoły te prowadzone są metodą wojskową. Komendanci szkół winni po-siadać wojskowe wyszkolenie.

Szkoły policyjne podlegają bezpośrednio okręgowym komendom policji.Nadto okręgowe komendy organizują kursy dla wywiadowców policji

śledczej.

Art. 33. Szkoły dla wyższych funkcjonariuszy zorganizowane będą w miej-scach, które określi rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych.

Art. 34. Organizację i programy szkół ustalą przepisy wydane przez MinistraSpraw Wewnętrznych w porozumieniu z Ministrami Sprawiedliwości i SprawWojskowych.

Art. 35. Dla skontrolowania i pogłębienia wojskowego wychowania i wy-szkolenia policji wyznacza Minister Spraw Wojskowych na wniosek MinistraSpraw Wewnętrznych komisje wojskowe, które przeprowadzają doraźne inspek-cje oraz stawiają swoje wnioski.

Minister Spraw Wojskowych na wniosek Ministra Spraw Wewnętrznychodkomenderowuje do policji oficerów w charakterze instruktorów.

PRAWA I OBOWIĄZKI FUNKCJONARIUSZY POLICJI

Art. 36. Funkcjonariusze policji korzystają z wszelkich praw i prerogatywsłużących urzędnikom i funkcjonariuszom państwowym.

Art. 37. Funkcjonariusz policji, winny samowolnego opuszczenia służbybez uzyskania uprzedniego zwolnienia ze swego urzędu od właściwej władzy,ulegnie w drodze sądowej karze więzienia od trzech do sześciu miesięcy. Naziemiach, gdzie obowiązuje austriacka ustawa karna, czyn ten stanowi występek,ulegający karze ścisłego aresztu od trzech do sześciu miesięcy.

Art. 38. Sprawę zaopatrzenia funkcjonariuszy policji, którzy wskutek peł-nienia służby stali się niezdolnymi do pracy, oraz wdów i sierot po funkcjonariu-


szach policji, którzy ponieśli śmierć wskutek czynności służbowych, określidodatkowa ustawa o odszkodowaniu funkcjonariuszy policji i ich rodzin.

Art. 39. Obowiązki funkcjonariuszy policji oraz tryb postępowania służbo-wego określi instrukcja Ministra Spraw Wewnętrznych.

Art. 40. Przepisy o umundurowaniu i uzbrojeniu policji wydaje MinisterSpraw Wewnętrznych w porozumieniu z Ministrem Spraw Wojskowych.

Art. 41. Ustawa niniejsza otrzymuje moc obowiązującą z dniem ogłoszeniaw Dzienniku Praw.

Art. 42. Wykonanie niniejszej ustawy poleca się Ministrowi Spraw We-wnętrznych.

PRZEPISY PRZEJŚCIOWEDO USTAWY O POLICJI PAŃSTWOWEJ

Art. 1. Z chwilą wprowadzenia w życie niniejszej ustawy tracą mocobowiązującą dekrety o organizacji Milicji Ludowej z dnia 5 grudnia 1918 r.i 7 lutego 1919 r. oraz dekret o organizacji policji komunalnej z dnia 9 stycznia1919 r.

Art. 2. Funkcjonariusze policji komunalnej, państwowej, samorządowej,Milicji Ludowej, straży kolejowej oraz istniejących urzędów śledczych wcielenizostaną do policji państwowej na ogólnych zasadach kwalifikacyjnych, przewi-dzianych niniejszą ustawą.

W drodze wyjątku w okresie 1 roku mogą być odnośnie do wykształcenia,wieku i okresu służby próbnej czynione wyjątki od tej ustawy.

Funkcjonariusze policji komunalnej, samorządowej, Milicji Ludowej, strażykolejowej i urzędów śledczych uchylający się od wstąpienia do policji państwo-wej nie otrzymują odprawy, nieprzyjęci do policji otrzymują 3-miesięcznąodprawę.

Art. 3. W miarę obejmowania przez władze centralne administracji ziemb. zaborów austriackiego, pruskiego i ziem wschodnich b. zaboru rosyjskie-go, istniejące na tych ziemiach organizacje państwowej służby bezpieczeństwa,a w miarę wprowadzania na tych ziemiach jednolitej ustawy samorządowejistniejące samorządowe organizacje służby bezpieczeństwa, wcielone zostanądo policji państwowej w myśl zasad niniejszej ustawy i przepisów przej-


ściowych. Przepisy wykonawcze w tej mierze wyda Minister Spraw We-wnętrznych.

Art. 4. Siedziby komend okręgowych wyznacza Minister Spraw Wewnętrz-nych. W razie zaś wprowadzenia w życie prawa ustanawiającego jednostki ad-ministracyjne wyższego rzędu niż powiat, okręgi policji przystosowane zostanądo tych jednostek administracyjnych, a siedziby komend okręgowych znajdo-wać się będą w miejscach siedzib naczelników tych jednostek.

Art. 5. W razie ustanowienia naczelników jednostek administracyjnychwspomnianych w art. poprzednim, uprawnienia Ministra Spraw Wewnętrznychz art. 11 i art. 15 ustawy o policji państwowej przechodzą na tych naczelników.

Art. 6. W miastach stanowiących odrębną jednostkę administracyjną możeMinister Spraw Wewnętrznych, aż do wprowadzenia w życie ustawy o admini-stracji państwa, względnie aż do zmiany ustroju samorządu miejskiego, poruczycsprawowanie władzy administracyjnej I instancji komendantom policji na temiasta mianowanym.

ANEKS DO ART. 30USTAWY O POLICJI PAŃSTWOWEJ

ROTA PRZYSIĘGI SŁUŻBOWEJ

..Przysięgam Panu Bogu Wszechmogącemu na powierzonym mi stanowiskupożytek Państwa Polskiego oraz dobro publiczne mieć zawsze przed oczyma;Władzy zwierzchniej Państwa Polskiego wierności dochować; wszystkich oby-wateli kraju w równym mając zachowaniu, przepisów prawa strzec pilnie,obowiązki swoje spełniać gorliwie i sumiennie, rozkazy przełożonych wykonaćdokładnie, tajemnicy urzędowej dochować.

Tak mi Panie Boże dopomóż".

Marszałek:Trąmpczyński


S. Wojciechowski


41USTAWA

z dnia 25 lipca 1919 r.w przedmiocie zapewnienia bezpieczeństwa Państwai utrzymania porządku publicznego w czasie wojny


Art. 1. Dla zapewnienia bezpieczeństwa państwa i utrzymania porząd-ku publicznego w czasie wojny może Rada Ministrów na wniosek MinistraSpraw Wewnętrznych upoważnić go na okres czasu ściśle oznaczony, nieprzenoszący 3 miesięcy, do wydawania zarządzeń wyjątkowych, ograni-czających prawa obywatelskie. Upoważnienie udzielone być może bądź dlacałego obszaru b. zaboru rosyjskiego, bądź dla poszczególnych jego miejsco-wości.

W razie potrzeby upoważnienie może być przedłużone uchwałą RadyMinistrów, każdorazowo na czas nie przenoszący 3 miesięcy.

Art. 2. Rozporządzenia wydane przez Ministra Spraw Wewnętrznych napodstawie upoważnienia z art. 1 mogą obejmować:

a) wysiedlanie z granic państwa cudzoziemców, których obecność zagrażabezpieczeństwu Państwa lub porządkowi publicznemu;

b) pozbawianie wolności na przeciąg czasu nie dłuższy niż 3 miesiące osóbprzez swą działalność czy też przez przygotowanie do takiej działalnościszkodzących lub zagrażających bezpieczeństwu Państwa lub porządkowipublicznemu;

c) konfiskowanie i zawieszanie wydawnictw i czasopism zagrażającychbezpieczeństwu Państwa lub porządkowi publicznemu;

d) rewizje i poszukiwania w wypadkach, w których wymaga tego wzglądna bezpieczeństwo Państwa lub porządek publiczny;

e) uzależnienie urządzenia manifestacji ulicznych, pochodów i wszelkichzebrań pod gołym niebem od uprzedniego zezwolenia władz, oraz zebrańw zamkniętych pomieszczeniach od zawiadomienia właściwej władzypolicyjnej na 48 godzin przed zebraniem o celu, miejscu, dniu i godziniezebrania, na które władza policyjna ma prawo wysłania 2 przedstawi-cieli celem kontroli przebiegu zebrania. Stowarzyszenia zarejestrowanew składzie swoich członków wolne są od obowiązku zgłaszania zebrańw zamkniętych lokalach. Od ograniczeń powyższych wyłączona jestdziałalność posłów;

1 10 Część pierwsza

f) wydawanie w postaci bądź nakazów, bądź zakazów rozporządzeń zmie-rzających do utrwalenia bezpieczeństwa Państwa lub porządku publicz-nego, a mianowicie do utrzymania nieprzerwanego i prawidłowego ruchupoczt, telegrafów, telefonów, kolei, tramwajów i wszelkich urządzeńobliczonych na zaspokojenie koniecznych potrzeb ludności, wreszcie dozapewnienia normalnej działalności zakładów i urzędów rządowych i sa-morządowych, a w szczególności wszelkich biur, składów i zakładówwojskowych.

Art. 3. Wykonanie rozporządzeń wydanych przez Ministra Spraw Wewnętrz-nych w myśl art. 2, z wyjątkiem wysiedlania cudzoziemców z granic Państwa,należy do miejscowej władzy administracyjnej.

Art. 4. O udzieleniu upoważnienia w myśl pierwszej części art. 1-go, jakrównież i przedłużeniu upoważnienia w myśl drugiej części art. 1-go RadaMinistrów ogłasza każdorazowo w Dzienniku Praw.

Rozporządzenia wydane przez Ministra Spraw Wewnętrznych w myślart. 2-go ogłoszone będą w Monitorze Polskim, w Dzienniku Rozporządzeń Mi-nisterstwa Spraw Wewnętrznych, oraz na obszarze, dla którego zostały wydane,drogą rozlepiania plakatów lub innymi sposobami przystępnymi dla szerokichmas ludności. Rozporządzenia te obowiązują od dnia następnego po ich podaniudo powszechnej wiadomości we właściwym mieście powiatowym.

Art. 5. Za wykroczenia przeciwko rozporządzeniom wydanym w myślart. 2 e), f) wymierzone będą w drodze administracyjnej kary

aresztu na czas do 3-ch miesięcy lub grzywny do 3000 mk, a w częścikraju, w której ma obieg waluta w koronach, do 3000 mk lub 4500koron.

Art. 6. Na wszelkie zarządzenia i postanowienia władzy administracyjnejwydane na mocy art. 2 b), c), d), e), f) oraz art. 5 służy zainteresowanymosobom lub instytucjom skarga do Ministra Spraw Wewnętrznych w terminie7-dniowym od daty oznajmienia zaskarżonej decyzji, a w razach, gdy decyzjęwykonano bez uprzedniego oznajmienia, od daty wykonania.

Minister Spraw Wewnętrznych mocen jest przekazać rozstrzyganie skarg,w myśl części pierwszej artykułu tego wnoszonych, władzom administracyjnymII instancji, o ile one w międzyczasie zostaną zorganizowane na ziemiachRzeczypospolitej Polskiej.

Skargę składa się do władzy, która zaskarżoną decyzję wydała.Wniesienie skargi nie powstrzymuje wykonania decyzji.W razie nadużycia niniejszej ustawy przez organy administracyjne przysłu-

guje poszkodowanym prawo pociągnięcia winnych do odpowiedzialności sądo-


u e«j. przy czym śledztwo w sprawach, wynikłych z tego rodzaju oskarżeń, winnobyć zakończone w przeciągu 1 miesiąca.

Art. 7. W par. 1 i 10 obowiązującej w b. zaborze austriackim ustawy z 5 ma-ja 1869 r. (Nr 66 Dz. Pr. p.), skreśla się słowa: „po uzyskaniu zatwierdzeniaprzez cesarza".

Art. 8. Wykonanie niniejszej ustawy poleca się Ministrowi Spraw We-wnętrznych.

Art. 9. Ustawa uzyskuje moc obowiązującą od dnia ogłoszenia w Dzienni-ku Praw.

Równocześnie przestają obowiązywać:1) dekret z dnia 2 stycznia 1919 r. o wprowadzeniu stanu wyjątkowego

(Dz. Pr. Nr 1 za rok 1919, poz. 79);2) dekret z dnia 7 lutego 1919 r. o częściowej zmianie dekretu z dnia 2 sty-

cznia 1919 r. o wprowadzeniu stanu wyjątkowego (Dz. Pr. Nr 14 za rok1919, poz. 159).



S. Wojciechowski

42

ROZPORZĄDZENIERady Ministrów w przedmiocie upoważnieniaMinistra Spraw Wewnętrznych do wydawania

na całym obszarze b. zaboru rosyjskiegozarządzeń wyjątkowych


W myśl art. 1-go ust. 1 ustawy z dnia 25 lipca 1919 r. (Dz. Pr. Nr 61poz. 364) w przedmiocie zapewnienia bezpieczeństwa Państwa i utrzymania


porządku publicznego w czasie wojny Rada Ministrów upoważnia niniejszymMinistra Spraw Wewnętrznych na okres 3-ch miesięcy, od dnia 2-go sierp-nia 1919 r. do dnia 2-go listopada 1919 r., do wydawania na całym obszarzeb. zaboru rosyjskiego zarządzeń wyjątkowych, ograniczających prawa obywa-telskie, przewidzianych w art. 2 tejże ustawy.

Warszawa, dnia 1 sierpnia 1919 r.

Prezydent Ministrów:wz. S. Wojciechowski

43

ROZPORZĄDZENIERady Ministrów w przedmiocie wprowadzenia

sądów doraźnych w okręgach sądów apelacyjnychWarszawskiego i Lubelskiego


Na wniosek Ministra Sprawiedliwości w porozumieniu z Ministrem SprawWewnętrznych, w myśl art. 2 Ustawy Sejmowej z dnia 30 czerwca 1919 r. (Nr 55Dz. Praw, poz. 341)'Rada Ministrów postanawia wprowadzić na 6 miesięcy,licząc od daty niniejszej uchwały, sądy doraźne w okręgach sądów apelacyjnychWarszawskiego i Lubelskiego względem przestępstw przewidzianych w ko-deksie karnym z r. 1903:

w art. 123 i 222;w art. 279 cz. 1 ust. 2 oraz cz. 1 ust. 3 tegoż artykułu, o ile chodzi o ban-

dy w celach kradzieży, rozboju i wymuszeń;w art. 453, 454 i 455;w art. 556, gdy chodzi o uszkodzenie telegrafu i telefonu przeznaczone-

go do użytku publicznego lub rządowego;w art. 557, gdy chodzi o uszkodzenie mostu;w art. 558, gdy chodzi o uszkodzenie toru lub taboru drogi żelaznej lub

znaku ostrzegawczego ustanowionego dla ochrony bezpieczeństwakomunikacji kolejowej;

w art. 562, 563, 564 ust. 1 i 3, 584;w art. 585, jeśli to przestępstwo popełniono w warunkach przewi-

dzianych w art. 583 z wyłączeniem ustępu 2, lub w art. 584;


w art. 589;wreszcie w art. 590 cz. 2 ust. 3 i 4.

Warszawa, d. 1 sierpnia 1919 r.

Prezydent Ministrów:LJ. Paderewski



44ROZPORZĄDZENIE

Ministra Spraw Wewnętrznych w przedmiociezapewnienia bezpieczeństwa

i utrzymania porządku publicznego w czasie wojny(MP Nr 172, s. 1)

Na podstawie art. 1, punktów e i f art. 2 Ustawy z dnia 25 lipca 1919 rokuw przedmiocie zapewnienia bezpieczeństwa Państwa i utrzymania porządkupublicznego w czasie wojny oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 sierp-nia 1919 roku zarządzam niniejszym, na okres 3 miesięcy, od dnia 2 sierpnia1919 roku do dnia 2 listopada 1919 roku, w następujących miejscowościach:I) w m. Warszawie i pow. warszawskim, 2) pow. łódzkim z m. Łodzią, 3) błoń-skim, 4) opatowskim, 5) pułtuskim, 6) płońskim, 7) sochaczewskim oraz w po-wiatach pogranicznych, 8) będzińskim, 9) częstochowskim, 10) wieluńskim,II) nieszawskim, 12) lipnowskim, 13) rypińskim, 14) mławskim, 15) przas-nyskim, 16) ostrołęckim, 17) kolneńskim, 18) szczuczyńskim, co następuje:

1) Urządzanie zebrań pod gołym niebem, manifestacji ulicznych i pochodówuzależnia się od uprzedniego zezwolenia władz administracyjnych, wobec czegowszelkie zgromadzenia pod gołym niebem i wszelkie pochody uliczne i ma-nifestacje, urządzone bez zezwolenia władzy odnośnej, będą rozpraszane przypomocy siły zbrojnej.

2) Wszelkie zebrania w zamkniętych pomieszczeniach są dozwolone z wa-runkiem zawiadomienia właściwej władzy policyjnej na 48 godzin przedzebraniem o celu, miejscu, dniu i godzinie zebrania, na które władza policyjnama prawo wysłania dwóch przedstawicieli celem kontroli przebiegu zebrania.


Stowarzyszenia zarejestrowane w składzie swoich członków wolne są odobowiązków zgłaszania zebrań w zamkniętych lokalach. Od ograniczeń powyż-szych wyłączona jest działalność posłów sejmowych.

3) Restauracje, kawiarnie itp. zakłady mogą być otwarte najdłużej do go-dziny 12 w nocy.

Przedstawienia w teatrach i kinematografach muszą być ukończone najpóź-niej o godzinie 11 wieczorem.

Winni przekroczenia przepisów powyższych ulegną w drodze administra-cyjnej karze aresztu na czas do 3 miesięcy lub grzywny do 3000 marek,względnie 4500 koron.

Minister Spraw Wewnętrznych:(-) S. Wojciechowski


45ROZPORZĄDZENIE

Ministra Spraw Wewnętrznych(MP Nr 172, s. 1)

Na podstawie art. 1 i 2 ustawy z dnia 25 VII rb. w przedmiocie zapewnieniabezpieczeństwa Państwa i utrzymania porządku publicznego w czasie wojnyoraz Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 sierpnia rb. w miejscowościach,wyszczególnionych w art. 2 niniejszego rozporządzenia, zarządzam na okres3-miesięczny, od dnia 2 VIII do dnia 2 XI rb., następujące ograniczenia prawobywatelskich:

Art. 1. a) pozbawianie wolności na przeciąg czasu nie dłuższy niż 3 miesiąceosób przez swą działalność czy też przez przygotowanie do takiej działalności,szkodzących lub zagrażających bezpieczeństwu Państwa lub porządkowi pu-blicznemu:

b) konfiskowanie i zawieszanie wydawnictw i czasopism zagrażającychbezpieczeństwu Państwa lub porządkowi publicznemu;

c) rewizja i poszukiwania w wypadkach, w których wymaga tego wzglądna bezpieczeństwo Państwa lub porządek publiczny;

d) zakazywanie manifestacji, pochodów i wszelkich zebrań pod gołymniebem, oraz zebrań w zamkniętych pomieszczeniach bez zachowania warunkóww Rozporządzeniu moim z dnia 2 sierpnia rb. wyszczególnionych.


Art. 2. Ograniczenia, w artykule poprzednim powołane, stosowane będąw miastach Warszawie i Łodzi, oraz w powiatach: 1) warszawskim, 2) łódz-kim, 3) błońskim, 4) opatowskim, 5) pułtuskim, 6) płońskim, 7) sochaczewskim,8) będzińskim, 9) częstochowskim, 10) wieluńskim, 11) nieszawskim, 12) lip-nowskim, 13) rypińskim, 14) mławskim, 15) przasnyskim, 16) ostrołęckim,17) kolneńskim i 18) szczuczyńskim.

Art. 3. Wykonanie niniejszego rozporządzenia należy do Komisarzy Rzą-dowych.

Minister Spraw Wewnętrznych:(-) 5. Wojciechowski

Warszawa, dn. 2 sierpnia 1919 r.

46ROZPORZĄDZENIE

Rady Ministrów z dnia 10 maja 1920 r.w przedmiocie wprowadzenia w życie

na obszarze Rzeczypospolitejustawy wojskowego postępowania karnego

dla wspólnej siły zbrojnejz dnia 5 lipca 1912 r.

(w wyjątkach)

(DzU RP Nr 59, poz. 368)

5. SĄDY DORAŹNE

Art. 59. Postępowanie doraźne względem osób podlegających sądownictwuwojskowemu jest dopuszczalne tylko po poprzednim ogłoszeniu postępowaniadoraźnego co do przestępstw popełnionych po tym ogłoszeniu, a mianowiciew wypadkach popełnienia zbrodni przewidzianych w par. 96, 97, 103, 106, 107,110 i w wypadkach zbrodni lub występków przewidzianych w par. 69 i 78Wojskowego Kodeksu Karnego, tudzież w wypadku szpiegostwa na rzeczpaństwa obcego lub nieprzyjaciela, nieuprawnionego werbunku, tchórzostwaprzed nieprzyjacielem lub plądrowania.


Art. 60. Postępowanie doraźne względem osób podlegających sądownictwuwojskowemu może być nadto zastosowane tylko po poprzednim ogłoszeniu codo przestępstw popełnionych po tym ogłoszeniu, a w szczególności:

a) w b. zaborze austriackim — co do zbrodni, morderstwa, rabunku, pod-palenia i gwałtu publicznego przez złośliwe uszkodzenie cudzej włas-ności;

b) w b. zaborze rosyjskim —co do rozboju, zabójstwa, podpalenia lub in-nego rozmyślnego uszkodzenia cudzego mienia, jeżeli przestępstwo jestzbrodnią;

c) w b. zaborze pruskim — co do morderstwa, rabunku, podpalenia i uszko-dzenia lub zniszczenia cudzej własności, jeżeli przestępstwo jest zbrodnią.

Orzeczenie o potrzebie wprowadzenia sądów doraźnych we wszystkichwypadkach należy do Ministra Spraw Wojskowych, który ze względu na szcze-gólne warunki może przekazać upoważnienie to poszczególnym właściwymdowódcom okręgów generalnych. W wypadkach takich należy oznaczyć for-macje lub okręg wojskowy, dla którego wprowadzenie postępowania doraźnegouznano za potrzebne.

Art. 61. Prawa właściwego dowódcy, wynikające z ustawy wojskowegopostępowania karnego, służą dowódcy właściwemu w postępowaniu doraźnymw całej pełni.

Art. 62. Właściwy dowódca zarządza sądy doraźne i ogłasza o tym w roz-kazie.

Art. 63.0 ogłoszeniu sądów doraźnych właściwy dowódca donosi w każdymwypadku Ministrowi Spraw Wojskowych bezzwłocznie, według możnościtelegraficznie.

Art. 64. Do przeprowadzenia postępowania doraźnego jest właściwy sąddoraźny, zbierający się przy sądzie okręgu generalnego bez względu na innesprawy karne toczące się przeciw obwinionemu w sądach zwyczajnych.

Art. 65. Sąd doraźny składa się z tych samych osób, co sąd wojskowy przysądach okręgów generalnych, w myśl art. 44 niniejszego rozporządzenia.

Utrzymanie pewnego porządku kolejnego przy wyznaczaniu członków sądudoraźnego jest wskazane tylko o tyle, o ile jest to możliwe bez zwłoki.

Sąd doraźny może według uznania właściwego dowódcy obrać siedzibęswoją w każdym miejscu okręgu, dla którego są ogłoszone sądy doraźne.

Art. 66. Wdrożenie postępowania doraźnego powoduje prokurator wojsko-wy przez natychmiastowe doręczenie sądowi okręgowemu rozkazu otrzymanego


od właściwego dowódcy, który rozkaz ten wydaje w przeciągu 48 godzin poukończeniu dochodzeń, przeprowadzonych w myśl par. 438 ustawy wojskowegopostępowania karnego.

W ciągu 24 godzin po otrzymaniu tego rozkazu zbiera się sąd doraźnywskutek zarządzeń wydanych przez sąd okręgu generalnego, który równieżwyda zarządzenia co do dostarczenia eskorty i oddziału egzekucyjnego, ko-niecznych dla bezpieczeństwa sądu doraźnego i w razie potrzeby dla wykonaniakary śmierci, tudzież postara się o to, aby w miejscu przeznaczonym do od-bywania sądu doraźnego przygotowano wszystkie potrzebne przybory urzędowei aby sprowadzono duszpasterza w ten sposób, by w razie skazania na karęśmierci nic nie stało na przeszkodzie ku jej wykonaniu.

Art. 67. Sąd doraźny może się odbyć w każdym czasie, a nawet pod go-łym niebem.

7. SĄDY DORAŹNE W POLU I NA MORZU

Art. 76. Do zarządzenia ogłoszenia i wprowadzenia postępowania doraźnegosą upoważnieni w polu i na morzu wszyscy właściwi dowódcy (art. 88 i 92niniejszego rozporządzenia) w przedmiocie przestępstw wyliczonych w art. 59niniejszego rozporządzenia.

Ograniczenia praw właściwego dowódcy, zawarte w art. 90 ust. 3 i art. 91ust. 1 niniejszego rozporządzenia, nie mają zastosowania do postępowaniadoraźnego.

Ogłoszenie sądów doraźnych w polu i na morzu w innych wypadkach możezarządzić tylko Naczelny Wódz w polu (dowódca wybrzeża) oraz dowódcawymieniony w par. 475 A ust. 2 ustawy wojskowego postępowania karnego.Dowódcy ci mogą zarządzić ogłoszenie sądów doraźnych z powodu wszystkichprzestępstw, za które wymierzona być może kara pozbawienia wolności nie-ograniczona do lat pięciu, oraz względem wszystkich osób podlegającychsądownictwu karnemu wojskowemu.

Zniesienie ogłoszonego postępowania doraźnego następuje na zarządzeniedowódcy, który je wprowadził; w każdym jednak razie prawo to służy równieżdowódcom wymienionym w ustępie poprzednim.

Art. 77. Sąd doraźny w polu składa się tak jak sąd wojskowy polowy, sądwojenny floty lub sąd wojenny okrętowy.

Sąd doraźny przeciw oficerowi lub osobie równorzędnej na pokładzie okrę-tu wysłanego w misji tworzy się tak jak sąd wojenny floty, z tą zmianą, iżw miejsce oficera korpusu sędziowskiego wchodzi w skład sądu doraźnegooficer marynarki, jako kierujący rozprawą.


Również w innych wypadkach, gdy zwłoka grozi niebezpieczeństwem,można powierzyć kierownictwo rozprawą w postępowaniu doraźnym w polu,zamiast oficerowi korpusu sędziowskiego, oficerowi stanu żołnierskiego.

O każdym zarządzeniu i zniesieniu postępowania doraźnego należy donieśćNaczelnemu Wodzowi (dowódcy wybrzeża).

Warszawa, dnia 10 maja 1920 roku

Prezydent Ministrów:L. Skulski

Minister Spraw Wojskowych:J. Leśniewski

Minister Spraw Wewnętrznych:J. Hebdz\ński

47USTAWA

z dnia 1 lipca 1920 r.o utworzeniu Rady Obrony Państwa


Art. 1. Tworzy się Radę Obrony Państwa.

Art. 2. Skład Rady stanowią:a) Naczelnik Państwa, jako przewodniczący,b) Marszałek Sejmu Ustawodawczego,c) Dziesięciu posłów, wyznaczonych przez Sejm Ustawodawczy,d) Prezydent Ministrów,e) trzech członków Rządu, wyznaczonych przez Radę Ministrów,f) trzech przedstawicieli wojskowości, wyznaczonych przez Naczelnego

Wodza Wojsk Polskich.W zastępstwie Naczelnika Państwa przewodniczy Radzie Prezydent Mi-

nistrów.

Art. 3. Do zakresu działania Rady należy:


a) decydowanie we wszystkich sprawach związanych z prowadzeniem i za-kończeniem wojny oraz z zawarciem pokoju;

b) wydawanie w tych sprawach rozporządzeń i zarządzeń.

Art. 4. Wszystkie rozporządzenia i zarządzenia Rady podlegają natych-miastowemu wykonaniu.

Te rozporządzenia i zarządzenia, które w myśl ustaw wymagają uchwałySejmu, winny być następnie na najbliższym posiedzeniu Sejmu składane zapośrednictwem Prezydenta Ministrów Sejmowi do zatwierdzenia.

Art. 5. Radę zwołuje Naczelnik Państwa, względnie z jego upoważnieniaPrezydent Rady Ministrów.

Do ważności uchwał potrzebna jest obecność dwóch trzecich częściczłonków, a w tym przynajmniej połowy ilości posłów w skład Rady wcho-dzących.

Art. 6. Decyzje Rady zapadają zwykłą większością głosów; w razie równe-go podziału głosów rozstrzyga głos przewodniczącego.

Art. 7. Biurowością Rady kieruje Prezydent Ministrów.

Art. 8. Rada zostaje rozwiązana mocą uchwały Sejmu Ustawodawczego.

Art. 9. Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem jej ogłoszenia.


Prezydent Ministrów:W. Grabski


48

ROZPORZĄDZENIERady Obrony Państwa z dnia 14 lipca 1920 r.

o rozciągnięciu mocy obowiązującej ustawyz dnia 25 lipca 1919 r. (DzPPP Nr 61, poz, 364)

w przedmiocie zapewnienia bezpieczeństwa Państwai utrzymania porządku publicznego

w czasie wojny na obszar byłej dzielnicy pruskiej(DzU RP Nr 58, poz. 362)

Art. 1. Moc obowiązującą ustawy z dnia 25 lipca 1919 r. w przedmiociezapewnienia bezpieczeństwa Państwa i utrzymania porządku publicznego w cza-sie wojny (Dziennik Praw Nr 61, poz. 364) rozciąga się na byłą dzielnicę pruską.

Art. 2. Kompetencje przysługujące w myśl powołanej ustawy MinistrowiSpraw Wewnętrznych przekazuje się odnośnie do byłej dzielnicy pruskiejMinistrowi tej dzielnicy, który wykonywać je będzie w porozumieniu z Mini-strem Spraw Wewnętrznych, a w wypadkach nagłych bez uprzedniego poro-zumienia.

Art. 3. Rozporządzenia przewidziane w art. 4 ust. 2 powołanej ustawyogłaszane będą — zamiast w Monitorze Polskim i w Dzienniku UrzędowymMinisterstwa Spraw Wewnętrznych — w Dzienniku Urzędowym Ministerstwab. Dzielnicy Pruskiej.

Art. 4. Rozporządzenie niniejsze uzyskuje moc obowiązującą z dniemogłoszenia.

Art. 5. Wykonanie rozporządzenia niniejszego powierza się Ministrowib. Dzielnicy Pruskiej w porozumieniu z Ministrem Spraw Wewnętrznych.

Naczelnik Państwai Przewodniczący Rady Obrony Państwa:

J. Piłsudski

Prezes Ministrów:W. Grabski


49

ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓWz dnia 15 lipca 1920 r.

w przedmiocie upoważnienia Ministra b. Dzielnicy Pruskiejdo wydawania na całym obszarze

b. dzielnicy pruskiej zarządzeń wyjątkowych(DzU RP Nr 58, poz. 364)

W myśl rozporządzenia Rady Obrony Państwa z dnia 14 lipca 1920 r.w przedmiocie wprowadzenia ustawy z dnia 25 lipca 1919 r. na obszarb. dzielnicy pruskiej i art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 25 lipca 1919 r. (Dz. Pr. Nr 61,poz. 364) w przedmiocie zapewnienia bezpieczeństwa Państwa i utrzymaniaporządku publicznego w czasie wojny Rada Ministrów upoważnia niniejszymMinistra b. Dzielnicy Pruskiej na okres 3-ch miesięcy, od dnia 15 lipca 1920 r.do dnia 15 października 1920 r., do wydawania na całym obszarze b. dzielnicypruskiej zarządzeń wyjątkowych, ograniczających prawa obywatelskie, przewi-dziane w art. 2 tejże ustawy.


Kierownik Ministerstwab. Dzielnicy Pruskiej

W. Kucharski

50USTAWA KONSTYTUCYJNA

z dnia 15 lipca 1920 r.zawierająca Statut Organiczny Województwa Śląskiego


I. PRZEPISY OGÓLNE

Art. 1. Województwo śląskie będzie obejmowało wszystkie ziemie śląskieprzyznane Polsce, czy to ze Śląska Cieszyńskiego, czy też na mocy art. 88traktatu wersalskiego z Niemcami z 28 czerwca 1919 r. (DzU z 26 kwietnia1920 r.. Nr 35, poz. 200).


Województwo śląskie będzie nieodłączną częścią składową Rzeczypos-politej i będzie posiadało prawa samorządne stosownie do przepisów niniejszegostatutu organicznego.

Art. 2. Dotychczasowe prawa i rozporządzenia, obowiązujące w dniuwejścia w życie niniejszego statutu w granicach Śląska, pozostają w mocynadal, o ile nie zostaną zmienione zgodnie z przepisami tego statutu.

Art. 3. Wszyscy mieszkańcy województwa śląskiego, posiadający prawaobywatelskie Rzeczypospolitej Polskiej, są równouprawnieni, a wszelkie prawawyjątkowe zostają zniesione z chwilą wejścia w życie niniejszego statutu.

II. KOMPETENCJE USTAWODAWSTWA I SAMORZĄDU ŚLĄSKIEGO

Art. 4. Dla ustawodawstwa Sejmu Śląskiego są zastrzeżone sprawy nastę-pujące:

1) ustawodawstwo o używaniu języka polskiego i niemieckiego w służbiezewnętrznej wszelkich cywilnych władz i urzędów na obszarze Śląska;

2) ustawodawstwo o ustroju śląskich władz administracyjnych i o samo-rządzie powiatowym i gminnym, tudzież podział administracyjny Śląska;

3) ustawodawstwo sanitarne w zakresie higieny publicznej i samorządowychurządzeń sanitarnych z wyjątkiem przepisów o zwalczaniu chorób zaraźliwychi zaraz zwierzęcych;

4) ustawodawstwo o organizacji sił policyjnych i żandarmerii;5) ustawodawstwo o policji budowlanej, ogniowej, drogowej i o utrzymaniu

dróg lądowych;6) ustawodawstwo w zakresie szkolnictwa ogólnokształcącego oraz zawodo-

wego wszelkich typów i stopni;7) ustawodawstwo w sprawach wyznaniowych z wykluczeniem spraw koś-

cielnych wchodzących w zakres polityki zagranicznej (konkordat);8) ustawodawstwo o zaopatrzeniu ubogich i o zwalczaniu żebractwa i włó-

częgostwa;9) ustawodawstwo we wszystkich sprawach, których przedmiotem jest usta-

wowa organizacja zawodowa rolnicza, organizacja kredytu rolniczego, koma-sacja gruntów, wytwórczość rolnicza i leśna oraz uprawianie i używanieprzeznaczonych na nie obszarów, jako to: leśnictwo, polowanie, rybołówstwo,chów bydła, ochrona pól (policja polowa) i zarządzenia celem tępienia szkod-ników rolnych i leśnych;

10) ustawodawstwo o melioracjach rolnych;11) ustawodawstwo wodne łącznie z ustawodawstwem o budownictwie

wodnym, z wyjątkiem ustawodawstwa o sztucznych drogach wodnych tudzieżregulacji rzek spławnych i granicznych;


12) ustawodawstwo o zaopatrzeniu ludności śląskiej w energię elektrycznądla celów prywatnych i publicznych;

13) ustawodawstwo o kolejach drugo- i trzeciorzędnych (lokalnych) orazo komunikacji elektrycznej i motorowej;

14) ustawy przeciwko lichwie tudzież ustawodawstwo zmierzające do ukró-cenia spekulacji na każdym polu (spekulacja nieruchomościami, skup towarów,kwestia mieszkaniowa itd.);

15) ustawodawstwo w sprawie zakładów użyteczności publicznej względniew sprawie robót publicznych, dokonanych na koszt skarbu śląskiego, tudzieżw sprawie dotowanych ze skarbu śląskiego spółek akcyjnych lub kooperatyw;

16) ustalanie dorocznego budżetu śląskiego i zatwierdzanie zamknięć ra-chunkowych, zaciąganie pożyczek wojewódzkich, zbywanie, zamiana i obcią-żanie nieruchomego majątku wojewódzkiego i przyjęcie gwarancji finansowejprzez skarb śląski.

Sprzedaż publiczna rent i innych obligacji wojewódzkich śląskich możebyć dokonywana poza granicami Śląska tylko za zezwoleniem MinisterstwaSkarbu;

17) nakładanie podatków i opłat publicznych śląskich stosownie do prze-pisów ustawy przewidzianej w art. 5.

Art. 5. Zakres spraw Sejmu Śląskiego w dziedzinie skarbowości, a zwła-szcza stosunek systemu podatkowego śląskiego do systemu podatkowegopaństwowego i wzajemny stosunek administracji skarbowej państwowej i ślą-skiej, będą ustalone w równobrzmiących ustawach: państwowej i śląskiej. Pro-jekt tych ustaw będzie ułożony przez Radę Ministrów w porozumieniu z RadąWojewódzką.

Do tego czasu obowiązują na terenie województwa śląskiego:1. ustawa o podatkach i opłatach, które obowiązywały na Śląsku dnia 1 sty-

cznia 1919 roku;2. ustawy o podatkach i opłatach wprowadzonych później przez rządy nie-

miecki, pruski lub czeski i komisje sojusznicze o tyle, o ile ich ważność będzieutrzymana ustawą Sejmu Śląskiego;

3. ustawy o dodatkach do podatków bezpośrednich uchwalone na potrzebywojewództwa przez Sejm Śląski, które bez zgody Ministra Skarbu nie będąmogły przekraczać 100%;

4. obowiązywać będą wreszcie i te podatki i opłaty, które zostały jednoli-cie uregulowane przez ustawy państwowe na całym terenie Rzeczypospolitej,a których moc rozciąga się także na terytorium województwa śląskiego.W wypadku tym podatki te i opłaty wchodzą w miejsce analogicznych podatkówi opłat poprzednio obowiązujących.

Sejm Śląski mocen będzie ujednolicić podatki dotąd pobierane na ziemiachśląskich i utrzymać te systemy, które w czasie objęcia władzy przez Polskę na


tych ziemiach obowiązywały, o ile nie będzie się to sprzeciwiało powyższe-mu punktowi 4.

Dochód z podatków i opłat pobieranych ze Śląska wpływać będzie do skarbuśląskiego, który też prowadzi administrację podatkową.

Z tych dochodów oddaje skarb śląski na potrzeby ogólnopaństwowe częśćodpowiadającą liczbie mieszkańców i sile podatkowej Śląska, a obliczoną w spo-sób podany w dodatku.

Kwotę należną ustala corocznie Rada Ministrów na podstawie wnioskówRady Wojewódzkiej i publikuje swą decyzję wraz ze szczegółowym uzasad-nieniem.

Art. 6. We wszystkich sprawach nie zastrzeżonych dla Śląska jest ustawo-dawstwo śląskie właściwym, o ile województwo śląskie jest wyraźnie wyjętymspod zakresu działania odnośnej ustawy państwowej.

Ustawodawstwo śląskie będzie jednak zawsze uprawnione do wydawaniaprzepisów cywilnych i karnych w sprawach zastrzeżonych dla ustawodawstwaśląskiego.

Art. 7. Ustawodawstwo o ubezpieczeniu socjalnym i zaopatrzeniu inwa-lidów wojennych tudzież wdów i sierot wojennych jest rzeczą Sejmu Śląskiegotak długo, dopóki ustawodawstwo państwowe nie zapewni klasie robotniczej,względnie inwalidom, wdowom i sierotom wojennym, w całej Rzeczypospolitejlepszego lub przynajmniej takiego samego zaopatrzenia, co ustawy na Śląskuobowiązujące.

Art. 8. Zgody Sejmu Śląskiego będzie wymagało:1. wszelkie ograniczenie wytwórczości przedsiębiorstw śląskich w dzie-

dzinie produkcji węgla, hutnictwa, wyrobów chemicznych, cementu i in-nych gałęzi produkcji, zatrudniających na Śląsku co najmniej tylu robotni-ków, co odpowiednie przedsiębiorstwa w innych dzielnicach Polski razemwziętych;

2. wprowadzenie podatków od produkcji lub monopoli na węgiel, wyrobychemiczne, cement i inne gałęzie produkcji, zatrudniające na Śląsku co najmniejtylu robotników, co odpowiednie przedsiębiorstwa w innych dzielnicach Polskirazem wziętych.

Podatek handlowy lub podatek konsumpcyjny nie będzie uważany za po-datek od produkcji.

Art. 9. Wprowadzenie waluty polskiej, jako jedynego prawnego środkapłatniczego w województwie śląskim, nastąpi w drodze porozumienia sięMinisterstwa Skarbu z Radą Wojewódzką. W powyższy sposób zostanie usta-lony sposób przejścia na walutę polską, przy czym będą obowiązywały przepisyart. 10.


Art. 10. Znaki pieniężne w walucie niemieckiej, znajdujące się w posiadaniuludności województwa śląskiego, nie będą poddane przymusowemu wykupowina rzecz Skarbu Państwa, będą natomiast traktowane na równi z innymi walutamizagranicznymi i jako takie dopuszczone będą do transakcji bankowych i gieł-dowych.

Przepisy art. 2 ustawy z dnia 20 listopada 1919 r. o walucie w obrębieb. dzielnicy pruskiej, według którego wszystkie zobowiązania w markach nie-mieckich winny być uiszczone markami polskimi w równej nominalnej sumie,nie znajdą w województwie śląskim zastosowania.

Art. 11. Połączenie administracji kolejowej na terenie województwa ślą-skiego z administracją kolejową państwową będzie przeprowadzone stopnio-wo, w porozumieniu Rządu Rzeczypospolitej z Radą Wojewódzką, względniez Tymczasową Radą Wojewódzką.

Art. 12. Na własność skarbu śląskiego przechodzi położona w obrębiewojewództwa śląskiego własność b. prowincjonalnego związku komunalnegośląskiego, a względnie funduszy i zakładów pozostających pod zwierzchnimzarządem Sejmu i Wydziału Prowincjonalnego we Wrocławiu, tudzież własnośćb. funduszu krajowego śląskiego i innych funduszów i zakładów pozostającychpod zwierzchnim zarządem Sejmu Krajowego i Wydziału Krajowego w Opawie.

III. O SEJMIE I USTAWODAWSTWIE ŚLĄSKIM

Art. 13. Pierwszy Sejm Śląski będzie wybrany w głosowaniu powszechnym,bezpośrednim, równym, tajnym i stosunkowym. Na każdych 25 000 miesz-kańców będzie przypadał jeden poseł.

Podział na okręgi wyborcze ustali Rada Ministrów na wniosek Tymczaso-wej Rady Wojewódzkiej. Wybory do Sejmu Śląskiego muszą się odbyć najdalejw ciągu 80 dni od chwili objęcia kraju przez władze polskie.

Wybory będą się odbywały według ordynacji wyborczej obowiązującej przywyborach do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, z tym zastrzeżeniem, że prawowyborcze czynne przysługuje każdej osobie posiadającej obywatelstwo polskie,zamieszkałej na Śląsku w dniu objęcia kraju przez władze polskie. Gdyby zewzględu na odrębne stosunki Śląska niektóre przepisy tej ordynacji nie mogłyznaleźć zastosowania — zastąpi je Rada Ministrów na wniosek TymczasowejRady Wojewódzkiej innymi przepisami.

Art. 14. Sejm Śląski uchwali ustawę o wewnętrznym ustroju wojewódz-twa śląskiego.

Ustawa ta określi szczegółowo skład Śląskiego Sejmu Wojewódzkiego, or-dynację wyborczą i prawo wyborcze tegoż Sejmu, sposób uchwalania i ogła-


szania ustaw śląskich ewentualnie zaprowadzenia referendum ludowego, prawoSejmu do wykonywania kontroli nad działalnością Rady Wojewódzkiej, zwła-szcza zaś prawo Sejmu do zwracania się z interpelacjami do wojewody i doRady Wojewódzkiej, prawo Sejmu do urządzania ankiet lub do delegowaniaspecjalnych komisji w obrębie ustawodawstwa śląskiego o administracji śląskiej,czas trwania mandatu wybieralnych członków Rady Wojewódzkiej, zakresdziałania i ustrój Sejmu Śląskiego, Rady Wojewódzkiej i jej departamentówadministracyjnych, śląskiego urzędu wojewódzkiego i innych urządzeń śląskich.

Art. 15. Ustawa o wewnętrznym ustroju województwa śląskiego będzieopublikowana w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej i w Dzienniku UstawŚląskich po podpisaniu jej przez Naczelnika Państwa. Naczelnik Państwa możeodmówić swego podpisu, gdyby ustawa ta naruszała przepisy niniejszego statutu.

Decyzja Naczelnika Państwa winna nastąpić w ciągu 45 dni od dniawręczenia Mu ustawy.

Zmiana ogłoszonej w ten sposób ustawy o wewnętrznym ustroju woje-wództwa śląskiego może nastąpić tylko z zachowaniem warunków w niniejszymartykule wyszczególnionych.

Art. 16. Sejm sprawdza ważność wyborów nie zaprotestowanych. O waż-ności wyborów zaprotestowanych rozstrzyga sąd, wyznaczony przez ustawęśląską, względnie — co do pierwszego Sejmu Śląskiego — przez Sejm Śląski.

Art. 17. Członkowie Sejmu Śląskiego korzystają z takich samych prawnietykalności poselskiej, co posłowie do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej.

Art. 18. Posłowie otrzymują diety w wysokości określonej uchwałą Sejmu.Oprócz tego przysługuje im prawo bezpłatnego przejazdu na kolejach w obrę-bie Śląska położonych.

Art. 19. Nikt nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za zgodnez prawdą sprawozdanie z jawnego posiedzenia Sejmu.

Art. 20. Sejm wybiera ze swego grona Marszałka i jego zastępców.Regulamin sejmowy określa prawa i obowiązki Marszałka, liczbę wicemar-szałków i sekretarzy, rodzaj i ilość komisji sejmowych tudzież sposób i porządekobrad sejmowych.

Art. 21. Naczelnik Państwa zwołuje, odracza i zamyka Sejm Śląski. Sejmwinien być zwołany na pierwsze posiedzenie w trzeci wtorek po dniu wyborówi corocznie we wrześniu na sesję zwyczajną. Sesja ta nie może być ani odroczona,ani zamknięta przed uchwaleniem budżetu.


Naczelnik Państwa może zwołać Sejm Śląski w każdym czasie na sesjęnadzwyczajną, winien zaś to uczynić na żądanie Rady Wojewódzkiej w ciągudwóch tygodni.

Art. 22. Ustawa o wewnętrznym ustroju województwa śląskiego określiokres wyborczy Sejmu Śląskiego. Okres ten nie może trwać dłużej niż 5 lat,licząc od dnia otwarcia Sejmu.

Naczelnik Państwa może rozwiązać Sejm Śląski, w wypadku tym jednakwinien równocześnie zarządzić nowe wybory, które się muszą odbyć w ciągu75 dni od dnia rozwiązania.

Art. 23. Inicjatywa ustawodawcza w Sejmie Śląskim przysługuje woje-wodzie z upoważnienia Rządu Rzeczypospolitej, Radzie Wojewódzkiej i posłomsejmowym stosownie do przepisów regulaminu sejmowego.

Wojewodzie, zastępcy wojewody, członkom Rady Wojewódzkiej orazwydelegowanym przez wymienionych urzędnikom przysługuje prawo przema-wiania w Sejmie poza kolejnością zapisanych mówców. To samo prawo przy-sługuje ministrom Rzeczypospolitej.

Ustawy śląskie nie mogą naruszać niniejszego statutu, praw obywatelskichzagwarantowanych w ustawie konstytucyjnej Rzeczypospolitej Polskiej, prze-pisów traktatów międzynarodowych obowiązujących w Rzeczypospolitej Pol-skiej ani też przepisów innych ustaw państwowych, obowiązujących w dziedzi-nie nie zastrzeżonej dla ustawodawstwa śląskiego.

IV. WŁADZE ADMINISTRACYJNE WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO

Art. 24. Naczelnymi organami administracji województwa śląskiego są:wojewoda i Rada Wojewódzka.

Art. 25. Rada Wojewódzka składa się z wojewody śląskiego, z tegożzastępcy i 5 członków, wybranych w głosowaniu stosunkowym przez SejmŚląski. Przepisy o sposobie wyboru tych członków uchwali Sejm Śląski.

Wojewodę i jego zastępcę mianuje Naczelnik Państwa na wniosek RadyMinistrów.

Naczelnik Państwa może na wniosek Rady Ministrów zwolnić z urzęduwojewodę i jego zastępców z prawem do emerytury.

Art. 26. O ile ustawy państwowe lub śląskie stosownie do swych kompe-tencji nic innego nie przepisują, łączy wojewoda w sobie zakres praw naczelnegoprezesa Regencji, a względnie prezydenta kraju.

Wojewoda mianuje, odwołuje i przenosi wszystkich niższych i średnichurzędników podlegających mu władz państwowych na Śląsku oraz przedstawia


Naczelnikowi Państwa przez Prezydenta Ministrów, a względnie odpowiednimministrom nominację lub odwołanie wyższych urzędników tych władz.

Art. 27. Rada Wojewódzka korzysta z praw ustawą niniejszą i późniejszymiustawami państwowymi lub śląskimi jej nadanych tudzież z praw nadanychustawami pruskimi Radzie Prowincjonalnej względnie Wydziałowi Prowin-cjonalnemu, a względnie z praw nadanych statutem krajowym lub innymiustawami austriackimi Wydziałowi Krajowemu.

Art. 28. O ile ustawy śląskie nic innego nie przepiszą, zastępuje RadaWojewódzka w całym zakresie ustawodawstwa śląskiego organ przewidzianydotychczas przez ustawodawstwo dla zatwierdzania rozporządzeń naczelnegoprezesa lub prezesa Regencji.

Art. 29. Aż do wydania ustaw przez Sejm Śląski wyda Rada Wojewódzkaza zgodą wojewody przejściowe przepisy o używaniu języka polskiego wewładzach i urzędach, w szkołach itp.

Art. 30. Rada Wojewódzka pełni aż do innego uregulowania sprawy ustawąlub w drodze przewidzianej w art. 39 funkcje Wydziału Regencji; o ile by byłasądem administracyjnym, wystarcza obecność 4 członków Rady i sędziegomianowanego przez Naczelnika Państwa. W wypadku tym wojewoda i jegozastępca nie biorą udziału w Radzie.

Art. 31. Radę Wojewódzką zwołuje wojewoda, musi ją zaś zwołać na żądanietrzech członków Rady. Rada rozstrzyga większością głosów w obecności conajmniej trzech członków, nie licząc atoli wojewody względnie tegoż zastępcy.

Art. 32. Wojewodzie przysługuje prawo zawieszania uchwał Rady sprzeci-wiających się ustawom lub przekraczających zakres działania Rady. W wypad-kach takich oddaje wojewoda sprawę do rozstrzygnięcia Sądu Najwyższegow Warszawie.

Art. 33. Przeznaczonych dla spraw administracji państwowej wyższychurzędników urzędu wojewódzkiego od VIII klasy począwszy mianuje NaczelnikPaństwa na wniosek Rady Ministrów po wysłuchaniu wojewody.

Urzędników tych przenosi Naczelnik Państwa na wniosek wojewody, możeich zaś w ciągu pierwszych dwóch lat od objęcia kraju przez Polskę na wniosekRady Wojewódzkiej usunąć z urzędu z prawem do emerytury.

Art. 34. Urzędnicy śląscy, nauczyciele i urzędnicy komunalni składają przysię-gę służbową według roty i w sposób przepisany dla urzędników Rzeczypospolitej.


Członkowie Rady Wojewódzkiej przysięgają, że będą pełnili obowiązkisumiennie, zgodnie z prawem i w zamiarze służenia Rzeczypospolitej Polskiej.

V. SĄDY

Art. 35. Wszystkie sądy wydają wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Pol-skiej.

Art. 36. Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z Radą Wojewódzkąutworzy sąd apelacyjny dla województwa śląskiego, wyznaczy jego siedzibęi wprowadzi w drodze rozporządzenia zmiany niemieckiej ustawy o ustrojusądownictwa i austriackiej ustawy o organizacji sądów oraz ustaw wpro-wadzających do tychże ustaw, potrzebne celem zupełnego odłączenia sądówod Niemiec i przygotowania ich ustroju do ustroju obowiązującego w Rze-czypospolitej Polskiej.

O ile ustawa państwowa nic innego nie przepisze, przysługują:1) sądowi apelacyjnemu, oznaczonemu w ust. 1, kompetencja sądu apela-

cyjnego we Wrocławiu i sądu kameralnego w Berlinie w stosunku do ziem zeŚląska Pruskiego oraz sądu apelacyjnego w Krakowie i w Berlinie w stosunkudo ziem ze Śląska Cieszyńskiego;

2) Sądowi Najwyższemu w Warszawie atrybucje sądu Rzeszy Niemieckiejw Lipsku, jako instancji rewizyjnej i zażaleniowej, z wyjątkiem spraw o prze-stępstwa, których akt oskarżenia nie kwalifikuje jako zbrodnie. W sprawachtych będzie sąd apelacyjny oznaczony w ustępie 1 właściwą instancją do roz-strzygania zażaleń oraz rewizji wniesionych przeciwko uchwałom sądów okrę-gowych względnie wyrokom wydanym przez nie jako sądy pierwszej instancji;

3) Sądowi Najwyższemu w Warszawie atrybucje Sądu Najwyższego w Wied-niu w stosunku do ziem ze Śląska Cieszyńskiego.

Art. 37. Nadzór nad wszystkimi sądami zwyczajnymi przysługuje Mini-strowi Sprawiedliwości.

Art. 38. Mianowanie urzędników wymiaru sprawiedliwości dokonuje sięna zasadach obowiązujących w Rzeczypospolitej Polskiej, a to w pierwszych5 latach po wysłuchaniu wojewody.

Art. 39. Ustawa śląska ustanowi w miejsce sądów niemieckich i pruskich,a względnie austriackich, które nie są sądami zwyczajnymi, sądy administra-cyjne z właściwością aż do ujednostajnienia danego prawodawstwa dla całejPolski.

Celem bezzwłocznego utworzenia śląskiego trybunału administracyjnegowyda Tymczasowa Rada Wojewódzka stosowne przepisy przejściowe.


VI. PRZEPISY KOŃCOWE

Art. 40. Od chwili przyznania Polsce Śląska Cieszyńskiego, aż do obję-cia kraju przez Polskę na Górnym Śląsku, rządzić będzie na Śląsku Cieszyń-skim Komisja Tymczasowa, złożona z komisarza rządowego, z jego zastępcyi z 5 członków, mianowanych przez Radę Ministrów. Komisarza i jego zastępcęmianuje Naczelnik Państwa na wniosek Rady Ministrów.

Od chwili przejęcia władzy na Górnym Śląsku przez Rzeczpospolitą obejmązarząd administracyjny województwa śląskiego mianowani na wniosek RadyMinistrów przez Naczelnika Państwa wojewoda i jego zastępca i TymczasowaRada Wojewódzka, złożona z 20 członków mianowanych przez Radę Ministrów.Z tych 20 członków pochodzić będzie 3/4 z Górnego Śląska, a 1/4 ze ŚląskaCieszyńskiego. Mianowanie nastąpi na wniosek wojewody z uwzględnieniemmiejscowych potrzeb administracyjnych, gospodarczych i narodowościowychtak polskich, jak i niemieckich.

Czynność Tymczasowej Rady Wojewódzkiej ustaje z chwilą ukonsty-tuowania się Rady Wojewódzkiej, co nastąpić winno najpóźniej w 2 tygodniepo zebraniu się Sejmu Śląskiego.

Art. 41. W ciągu pierwszych 10 lat od chwili objęcia Śląska przez Polskęnominacja wszystkich urzędników, których nie mianują lub nie wybierają władzelub instytucje śląskie, nie może nastąpić bez wysłuchania wojewody.

Art. 42. Niniejsza ustawa konstytucyjna uchyla wszelkie dotychczasoweprzepisy sprzeczne z jej postanowieniami.

Art. 43. Wykonanie niniejszej ustawy należy do Prezydenta Ministrów.

Art. 44. Ustawa zmieniająca niniejszą ustawę konstytucyjną, a ograniczającaprawa ustawodawstwa lub samorządu śląskiego (artykuły 1, 4 do 12, 13 do 33,36 do 42 i 44), wymagać będzie zgody Sejmu Śląskiego.

Art. 45. Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem objęcia województwaśląskiego przez Rzeczpospolitą Polską.




51

ROZPORZĄDZENIERady Obrony Państwaz dnia 19 lipca 1920 r.

w przedmiocie ogłaszania w czasie wojnywiadomości dotyczących wojska i spraw obrony Państwa


Art. 1. Wiadomości i artykuły, dotyczące wojska i spraw obrony Państwa,mogą być umieszczane w druku tylko na mocy zezwolenia władzy admi-nistracyjnej I instancji, a w miastach Krakowie i Lwowie — Dyrekcji Policji;przepis ten nie dotyczy komunikatów urzędowych.

Art. 2. Za druki w rozumieniu niniejszego rozporządzenia uważa sięwszelkie przeznaczone do puszczenia w obieg książki, broszury, czasopisma,plakaty, kartki osobne, nuty, wizerunki, rysunki, plany i mapy, odbijane spo-sobem mechanicznym lub chemicznym.

Art. 3. Wymieniona w art. 1 władza administracyjna w porozumieniuz władzami wojskowymi, a w miejscach siedziby urzędów prokuratorskich i powysłuchaniu opinii prokuratora sądu okręgowego, winna niezwłocznie rozpa-trzyć i orzec o dopuszczalności ogłoszenia artykułów i wiadomości przedsta-wionych zgodnie z art. 1.

Art. 4. Zabrania się redagowania artykułów i wiadomości sposobem zmie-rzającym do obejścia przepisu art. 1 oraz pozostawienia w tekście czasopismmiejsc pustych.

Art. 5. Obowiązek przedkładania wiadomości i artykułów wymienionychw art. 1 oraz odpowiedzialność karna za przekroczenie rozporządzenia niniej-szego ciąży przy wydawnictwach periodycznych na redaktorze odpowiedzial-nym, przy innych zaś wydawnictwach na zarządzającym zakładem drukarskim.

Art. 6. Niestosowanie się do postanowień niniejszego rozporządzeniapociąga za sobą na obszarze b. zaboru rosyjskiego i austriackiego wymiar ka-ry w drodze administracyjnej, a mianowicie: konfiskatę druku, zawieszenie cza-sopisma i grzywnę do 50 tysięcy mk lub areszt do 6 miesięcy, a w b. dziel-nicy pruskiej konfiskatę druku, zawieszenie czasopisma w drodze administra-cyjnej i karę sądową więzienia do 6 miesięcy lub grzywny do 50 tysięcy mk,


o ile czyn powyższy nie stanowi przestępstwa zagrożonego w ustawach wyższąkarą.

Art. 7. Od orzeczeń władz administracyjnych, wydanych w myśl art. 3 i 6rozporządzenia niniejszego, przysługuje prawo odwołania się do instancjiwyższych stosownie do obowiązujących przepisów. Odwołanie się nie wstrzy-muje wykonania orzeczenia co do konfiskaty druku i zawieszenia czasopisma.

Art. 8. Wykonanie rozporządzenia niniejszego powierza się MinistrowiSpraw Wewnętrznych oraz Ministrowi b. Dzielnicy Pruskiej w porozumieniuz właściwymi Ministrami.

Art. 9. Rozporządzenie niniejsze wchodzi w życie z dniem ogłoszenia.


J. Piłsudski


52ROZPORZĄDZENIE

Rady Obrony Państwaz dnia 20 lipca 1920 r.

w przedmiocie sądów doraźnychw b. zaborze austriackim

(DzU RPNr61,poz. 393)

Art. 1. Sądownictwu doraźnemu mogą być poddane oprócz zbrodni, wymie-nionych w par. 429 i 430 austr. pr. kar., przestępstwa następujące:

1) zdrada główna z par. 58-62 ust. kar.;2) zakłócenie spokojności publicznej z par. 65 a i c ust. kar.;3) bunt z par. 68, 69 i 70 u.k. w przypadkach zagrożonych karą ciężkiego

więzienia od 10-20 lat;4) złośliwe uszkodzenie lub przeszkadzanie w ruchu telegrafów (telefonów)

z par. 89 u.k.;5) zbrodnie z ustawy z dnia 27 maja 1885 r., Dz. Pr. P. Nr 134, o używaniu

środków wybuchowych.


Art. 2. Par. 439 austr. pr. kar. ma zastosowanie z tą zmianą, że prokuratorprzed postawieniem obwinionego przed sądem doraźnym może w razie potrzebyzarządzić dochodzenia przygotowawcze, które jednak nie mogą trwać dłużejnad dni czternaście, licząc od dnia zawiadomienia prokuratora o przestępstwie;prokurator jest obowiązany w ciągu 24 godzin wnieść o przesłuchanie przezsędziego śledczego lub sędziego powiatowego każdego zaaresztowanego obwi-nionego, o ile przesłuchanie takie już przedtem nie nastąpiło.

Art. 3. Orzeczenie, czy zachodzi potrzeba zaprowadzenia sądu doraźnegow przypadku przestępstw wymienionych w art. 1 niniejszego rozporządzenia,a nie objętych par. 429 i 430 austr. pr. kar., należy do Rady Ministrów.

Art. 4. Wykonanie tego rozporządzenia należy do Ministra Spraw We-wnętrznych w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości.

Art. 5. Rozporządzenie niniejsze wchodzi w życie z dniem ogłoszenia i obo-wiązuje na czas trwania wojny.


/. Piłsudski


53

ROZPORZĄDZENIERady Obrony Państwaz dnia 20 lipca 1920 r.

w przedmiocie ochrony granic(DzU RP Nr 64, poz. 426)

Art. 1. Osobom karanym na zasadzie prawomocnego wyroku sądowegolub administracyjnego zarówno za przemytnictwo i przewóz rzeczy, których namocy ustaw i rozporządzeń przez granicę przewozić nie wolno, jak i zanielegalne przekraczanie granicy może być wzbronione zamieszkiwanie lubpobyt w pasie biegnącym wzdłuż granicy, szerokości 30 kilometrów od liniicelnej — na czas od 1 roku do 3 lat.


Art. 2. Do wydawania orzeczeń na zasadzie art. 1 upoważniony jest:a) w b. zaborze rosyjskim właściwy wojewoda w porozumieniu z dyrektoremwłaściwej izby skarbowej, b) w b. dzielnicy pruskiej właściwy wojewoda w po-rozumieniu z Prezydentem Dyrekcji Ceł w Poznaniu, c) w b. zaborze austriackimGeneralny Delegat Rządu w porozumieniu z Prezesem Dyrekcji Skarbu weLwowie.

Art. 3. Przeciw orzeczeniu wydanemu w myśl art. 1 i 2 przysługuje wy-dalonemu zażalenie do Ministra Spraw Wewnętrznych, a na obszarze b. dzielni-cy pruskiej do Ministra b. Dzielnicy Pruskiej.

Minister Spraw Wewnętrznych, względnie Minister b. Dzielnicy Pruskiejwydaje orzeczenie w porozumieniu z Ministrem Skarbu.

Wniesienie zażalenia nie wstrzymuje wykonania orzeczenia.

Art. 4. Za niepodporządkowanie się orzeczeniu wydanemu w myśl art. 1i 2 winni podlegają w b. zaborach austriackim i rosyjskim w drodze administra-cyjnej karze do 3 miesięcy aresztu, a w b. zaborze pruskim w drodze sądowejkarze do 3 miesięcy więzienia.

Art. 5. We wszystkich powiatach pogranicznych Rzeczypospolitej Polskiejustala się pas graniczny szerokości do 4 kilometrów, dzielący się na 2 strefy:nadgraniczną i graniczną. Strefa nadgraniczna rozciąga się na terytoriumbiegnące od linii granicznej w głąb kraju, szerokości nie więcej jak 2 kilometry.Strefa graniczna rozciąga się na terytorium biegnące od wewnętrznej linii strefynadgranicznej w głąb kraju, szerokości, licząc ogółem ze strefą nadgraniczną,do 4 kilometrów. Szerokość tych stref, w granicach podanych wyżej, dlaposzczególnych miejscowości określa zależnie od miejscowych warunkówwłaściwy wojewoda w porozumieniu z odnośnymi dowództwami pułkówstrzelców granicznych i władzami skarbowymi, wymienionymi w art. 2 niniej-szego rozporządzenia. Na terenie b. zaboru austriackiego strefy te określaGeneralny Delegat Rządu w porozumieniu z tymi władzami. Wykreślenieszerokości stref winno być podane do powszechnej wiadomości przy ogłoszeniuniniejszego rozporządzenia w mieście powiatowym. Jednocześnie granice strefoznaczone zostaną specjalnymi znakami.

Art. 6. Przebywanie w strefie nadgranicznej jest wzbronione.Ograniczenie to nie stosuje się do osób, które ostatnio bez dłuższych przerw

w ciągu 6 miesięcy zamieszkiwały w strefie nadgranicznej lub posiadają tammiejsce stałego zamieszkania. Osoby te w ciągu tygodnia od dnia podanianiniejszego rozporządzenia do powszechnej wiadomości w mieście powiatowymwinny uzyskać w miejscowym starostwie odpowiednie zaświadczenie, stwier-dzające miejsce ich zamieszkania w strefie nadgranicznej.


Poza tym przebywanie w strefie nadgranicznej dozwolone jest urzędnikompaństwowym i osobom wojskowym zaopatrzonym we właściwe legitymacjesłużbowe lub wojskowe oraz — w drodze wyjątku — osobom zaopatrzonymw specjalne zezwolenia miejscowego starostwa, wydane w porozumieniu z miej-scowym dowództwem strzelców granicznych.

Oprócz tego na wiodących bezpośrednio do granicznych punktów przejścio-wych drogach kołowych i liniach kolejowych (na tych ostatnich w pociągach),a znajdujących się na terenie strefy nadgranicznej, oraz na granicznych punktachprzejściowych dozwolone jest przebywanie osobom zaopatrzonym w odpo-wiednie, ważne co do terminu dokumenty podróży (paszporty dyplomatyczne,karty podróży, paszporty wojskowe, paszporty zagraniczne, przepustki graniczne).

Jednakże przebywanie osób poszczególnych wyżej wymienionych kategoriiw strefie nadgranicznej podlega następującym ograniczeniom:

a) przebywanie w strefie nadgranicznej osób zaopatrzonych w specjalnezezwolenie starostwa oraz w przepustki graniczne dozwolone jest tylkood wschodu do zachodu słońca;

b) osoby zamieszkałe w strefie nadgranicznej w porze nocnej, w czasie odzachodu do wschodu słońca, mają prawo przebywania poza miejscemswej siedziby jedynie na zasadzie specjalnych pozwoleń miejscowegostarostwa, wydanych w porozumieniu z miejscowym dowództwem strzel-ców granicznych; za miejsce siedziby uważa się teren znajdujący się w obrę-bie mniej więcej stu kroków od ich domostw, z tym zastrzeżeniem, że miej-sce przebywania nie może być bliższe od granicy niż pięćdziesiąt metrów.

Art. 7. Wszyscy właściciele lub prawni posiadacze gruntów leżących w stre-fie nadgranicznej winni w ciągu tygodnia od dnia podania niniejszego rozpo-rządzenia do powszechnej wiadomości w mieście powiatowym zgłosić dorejestracji posiadane przez nich konie, bydło i nierogaciznę. O każdej nowejsztuce poza zarejestrowanymi, którą chcą wprowadzić na teren strefy nadgra-nicznej, winni meldować w miejscowym starostwie przed jej wprowadzeniemi uzyskiwać na wprowadzenie odpowiednie zezwolenie. Poza tym winni meldo-wać o wszystkich zmianach, czy to z powodu kupna lub sprzedaży, czy teżinnych powodów.

Przepis niniejszego artykułu stosuje się do wszystkich posiadaczy koni,bydła i nierogacizny, którzy chcą wprowadzić czy też po uzyskaniu pozwoleniawprowadzili je do strefy nadgranicznej.

Art. 8. Przebywanie w strefie granicznej w porze nocnej od godziny 10-ejwieczorem do 4-ej rano w miastach poza obrębem mieszkań, we wsiach i innychmiejscach poza obrębem siedzib jest zabronione. W drodze wyjątku przebywanieto może być dozwolone osobom zaopatrzonym w specjalne zezwolenia miejsco-wego starostwa lub upoważnionych przez nie organów.


Ograniczenie to nie stosuje się do urzędników państwowych i osób wojsko-wych zaopatrzonych w odpowiednie legitymacje służbowe lub wojskowe orazdo osób znajdujących się na liniach kolejowych (w pociągach), a zaopatrzonychw odpowiednie dokumenty podróży.

Art. 9. Winni przekroczenia rozporządzeń wymienionych w art. 6, 7 i 8podlegają:

w b. zaborze austriackim i rosyjskim w drodze administracyjnej karzearesztu do 3 miesięcy lub grzywny do 50 000 marek, albo obu tymkarom łącznie,a w b. zaborze pruskim w drodze sądowej karze więzienia do 3 miesięcylub grzywny do 50 000 marek, albo obu tym karom łącznie.

Przekroczenie art. 7 pociąga za sobą, prócz tego, konfiskatę zatrzymanychkoni, bydła i nierogacizny.


Art. 11. Wykonanie rozporządzenia niniejszego powierza się MinistrowiSpraw Wewnętrznych, a w b. dzielnicy pruskiej Ministrowi tej Dzielnicy —w porozumieniu z Ministrem Skarbu.


/. Pitsudski


54ROZPORZĄDZENIE


w przedmiocie upoważnieniaMinistra Spraw Wewnętrznych do częściowego przekazania

władzy wykonawczej władzom wojskowym(DzU RP Nr 64, poz. 427)

Art. 1. W przypadku wojennego zagrożenia obszarów państwa upoważniasię Ministra Spraw Wewnętrznych na wniosek Ministra Spraw Wojskowych


do przekazywania na obszarach zagrożonych władzy wykonawczej w przed-miocie zabezpieczenia i utrzymania porządku i spokoju publicznego oraz dowydawania nakazów i zakazów, zmierzających do utrzymania bezpieczeństwaPaństwa i wojska, dowódcom wojskowym.

Rada Ministrów władną będzie uchylać rozporządzenia Ministra SprawWewnętrznych o przekazaniu władzy wykonawczej dowódcom wojskowym.

Art. 2. Wykonanie niniejszego rozporządzenia powierza się MinistrowiSpraw Wojskowych i Ministrowi Spraw Wewnętrznych.

Art. 3. Rozporządzenie niniejsze wchodzi w życie z dniem ogłoszenia i obo-wiązuje na czas trwania wojny.


J. Piłsudski


55ROZPORZĄDZENIE


w przedmiocie poddania osób cywilnychz powodu przestępstw przeciw sile zbrojnej

pod sądownictwo wojskowe(DzU RPNról, poz. 394)

Na podstawie art. 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 maja 1920roku, Dz. Ust. Nr 59, poz. 368, w przedmiocie wprowadzenia w życie na obszarzeRzeczypospolitej ustawy wojskowego postępowania karnego dla wspólnej siłyzbrojnej z dn. 5 lipca 1912 r. oraz na podstawie art. 1 rozporządzenia RadyObrony Państwa z dnia 15 lipca 1920 roku, Dz. Ust. Nr 60, poz. 372, w przed-miocie zmiany art. 185 powyższego rozporządzenia Rada Ministrów stanowi,co następuje:

Art. 1. Osoby podlegające zresztą właściwości sądów cywilnych poddajesię z dniem ogłoszenia niniejszego rozporządzenia sądownictwu wojskowemu


za nieuprawnione werbowanie, nakłanianie żołnierza do przestępstw wojsko-wych i pomoc w popełnieniu tychże, za szpiegostwo i porozumiewanie sięz nieprzyjacielem tudzież za inne przestępstwa mające na celu wyrządzenieszkody polskiej sile zbrojnej lub jej sprzymierzeńcom albo przysporzeniekorzyści nieprzyjacielowi, za nakłanianie do niesłuchania rozkazu powołują-cego do służby wojskowej lub do innego cięższego przestępstwa popełnionegoprzez .nieusłuchanie takiego rozkazu.

Przestępstwa powyższe, popełnione przed dniem ogłoszenia niniejszegorozporządzenia, będą osądzone przez sądy cywilne.

Art. 2. Rozporządzenie niniejsze wchodzi w życie na całym obszarzeRzeczypospolitej Polskiej z dniem ogłoszenia w Dzienniku Ustaw; wykonaniejego należy do Ministra Spraw Wojskowych w porozumieniu z MinistremSprawiedliwości.


Minister Spraw Wojskowych:/. Leśniewski

Kierownik Ministerstwa Sprawiedliwości:Dr J. Morawski

56ROZPORZĄDZENIE

Kierownika Ministerstwa Spraw Wewnętrznychdotyczące meldowania się mieszkańców

na terenie b. Kongresówki(DzU RP Nr 63, poz. 424)

Na mocy art. 2 punktu f ustawy z dnia 25 lipca 1919 r. w przedmiocie za-pewnienia bezpieczeństwa Państwa i utrzymania porządku publicznego w czasiewojny (Dz. Ust. 1919 r. Nr 61, poz. 364) zarządzam, co następuje:

Art. 1. Wszystkie osoby, znajdujące się na terenie b. Kongresówki, winnybyć zameldowane w odnośnych urzędach (w komisariatach policji, w urzędziegminnym lub u sołtysa).

Art. 2. Każdy przybywający lub zamieszkały w danej miejscowości, a niezameldowany jeszcze, obowiązany jest natychmiast złożyć swoje dowody


osobiste osobie prowadzącej meldunki celem zameldowania (właścicielowidomu, rządcy domu, dozorcy domu itp.).

Art. 3. Osoby prowadzące meldunki domowe (właściciele, administratorzy,rządcy, dozorcy, portierzy itp.), obowiązani są w miastach i osadach w ciągu12 godzin zameldować wszystkich — niemeldowanych dotychczas i nowoprzybywających — w odnośnych urzędach (w kom. poi., urzędzie gmin. i u soł-tysa), nie wyczekując na wymeldunek osób przeprowadzających się z domu dodomu, na co wyznacza się termin 48 godzin.

Art. 4. Winni niewykonania lub przekroczenia niniejszego rozporządzenia(właściciele, administratorzy, rządcy, dozorcy domów, portierzy, właścicielemieszkań) i osoby ulegające zameldowaniu lub przetrzymujący osoby nie za-meldowane będą karani w drodze administracyjnej aresztem na czas do 3-chmiesięcy lub grzywną do 3000 marek.

Art. 5. Rozporządzenie niniejsze obowiązuje od dnia ogłoszenia.

Warszawa, dnia 24 lipca 1920 r.

Kierownik Ministerstwa Spraw Wewnętrznych:J. Kuczyński

57

ROZPORZĄDZENIE WYKONAWCZEdo rozporządzenia ROP z dn. 19 VII 1920 r.

(DzU Nr 63, poz. 416)w przedmiocie ogłaszania w czasie wojny

wiadomości, dotyczących wojska i spraw obrony państwa(DzU RP Nr 66, poz. 446)

Na zasadzie art. 8 rozporządzenia ROP w przedmiocie ogłaszania w cza-sie wojny wiadomości dotyczących wojska i spraw obrony Państwa (DzU Nr 63,poz. 416) zarządza się:

Art. 1. Wiadomości i artykuły, dotyczące wojska i spraw obrony państwa,winny być przedkładane władzom administracyjnym I instancji: a) w Warszawie,Łodzi i Lublinie — Komisarzom Rządu, b) w Krakowie i Lwowie — Dyrekcjom


Policji, c) w b. dzielnicy pruskiej — staroście grodzkiemu w Poznaniu i bur-mistrzom w miastach powiatowych, d) w innych zaś miejscowościach całegoPaństwa — starostom, celem uzyskania zezwolenia w myśl art. 1 rozporządzeniaROP z dnia 19 VII 1920 r.

Art. 2. Wydanie decyzji przez organy administracyjne I instancji następujew porozumieniu z przedstawicielami władz wojskowych, w tym celu delego-wanymi przez DOG, oraz w siedzibach urzędów prokuratorskich (podpro-kuratorskich) po zasięgnięciu opinii prokuratora (podprokuratora). Przedsta-wicieli urzędów prokuratorskich desygnuje prokurator sądu okręgowego.

Art. 3. Wiadomości i artykuły dostarczane w myśl art. 1 i 5 rozporządzeniaROP z dn. 19 VII 1920 r. winny być niezwłocznie rozpatrzone bez względu naporę dnia — oraz zaopatrzone, zgodnie z art. 3-im tegoż rozporządzenia, odpo-wiednią decyzją.

Art. 4. W razie różnicy zdań pomiędzy przedstawicielami władzy admini-stracyjnej i przedstawicielami władzy wojskowej władza administracyjna I in-stancji przedstawia sprawę do decyzji przełożonej władzy administracyjnej,która w porozumieniu z władzami DOG rozstrzyga sprawę. W razie dalszejróżnicy zdań kwestie sporne ostatecznie są załatwiane przez zainteresowanychMinistrów. Do czasu wydania decyzji ogłaszanie wiadomości jest wzbronione.

Art. 5. Władze administracyjne I instancji są obowiązane pouczyć stronyo prawie zaskarżenia decyzji zgodnie z art. 7 rozporządzenia ROP z dn. 19 VII1920 r. o terminach odwołania oraz wskazać instancję, do której należy wnosićzażalenie w myśl obowiązujących przepisów dzielnicowych.

Warszawa, dnia 28 lipca 1920 r.

Minister Spraw Wewnętrznych:wz. Dunikowski

Minister b. Dzielnicy PruskiejW. Kucharski


58ROZPORZĄDZENIERady Obrony Państwaz dnia 30 lipca 1920 r.

w przedmiocie wojskowego sądownictwa doraźnego(DzU RP Nr 71, poz. 479)

Art. 1. Postępowanie doraźne zarządzone być może:I. Przeciw osobom wojskowym:prócz przestępstw przewidzianych w art. 59 i 60 rozporządzenia Rady

Ministrów z dnia 10 maja 1920 r. (Dz. Ust. Nr 59, poz. 368) w przedmiociewprowadzenia w życie ustawy wojskowego postępowania karnego, nadto:

a) w byłym zaborze rosyjskim: za zdradę w wypadkach art. 108, 109, 111,1111, 1112, 1118, 1121, 118 ust. 1 kod. kar. z r. 1903;

b) w byłym zaborze austriackim: za porozumiewanie się z nieprzyjacielemi inne przedsięwzięcia mające na celu szkodę dla polskiej siły zbrojnejlub jej sprzymierzeńców lub korzyść dla nieprzyjaciela, określone w par. 67ust. 2 austr. u.k. (art. 49 ust. 2 rozporządzenia z dnia 10 maja 1920 r.,Dz. Ust. Nr 59, poz. 369, w przedmiocie wprowadzenia w życie wojsko-wego kodeksu karnego);

c) w byłym zaborze pruskim: za zdradę w wypadkach par. 88-91 niem.kod. kar. z r. 1871 tudzież par. 1 ust. 1 i 2 i par. 3 ust. 2 ustawy z dnia3 czerwca 1914 r. przeciw zdradzie tajemnic wojskowych, DzU Rz.s. 195.

II. Przeciw osobom cywilnym:a) za szpiegostwo na rzecz państwa obcego lub nieprzyjaciela, lub nieupraw-

nione werbowanie;b) za przestępstwa wymienione wyżej, pod I a), b), c), oraz w byłym zabo-

rze rosyjskim za podżeganie do dezercji (art. 12 ust. 1 ustawy z dnia20 lutego 1920 r., Dz. Ust. Nr 20, poz. 104), w byłym zaborze austriackimza zbrodnię z par. 222 u.k., o ile dotyczy podżegania żołnierza do de-zercji, w byłym zaborze pruskim za występek z par. 141 niem. kod. kar.z r. 1871, o ile chodzi o podżeganie do dezercji.

O ile ulegają właściwości sądów wojskowych w myśl art. 4 rozpo-rządzenia Rady Ministrów z dnia 10 maja 1920 r. (Dz. Ust. Nr 59, poz. 368)i rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 lipca 1920 r. (Dz. Ust. Nr 61,poz. 394).

Przepis art. 76 rozporządzenia z dnia 10 maja 1920 r. (Dz. Ust. Nr 59, poz.368) pozostaje w mocy.


Wprowadzenie postępowania doraźnego ogłosić należy w sposób przewi-dziany w § 437 w.p.k., a nadto przez rozlepienie obwieszczeń w każdym mieściepowiatowym.

Art. 2. W postępowaniu doraźnym sąd orzekający tworzy się wedługpostanowień art. 70-72 rozporządzenia z dnia 10 maja 1920 r. (Dz. Ust. Nr 59,poz. 368) także poza wypadkami postępowania w polu i na morzu.

Uchyla się § 7 ustawy wojskowego postępowania karnego. Dochodzeniaprzewidziane w § 438 powyższej ustawy nie mają trwać dłużej jak 14 dni.


Wykonanie niniejszego rozporządzenia należy do Ministra Spraw Wojsko-wych.


/. Piłsudski

Prezydent Ministrów:Witos

59ROZPORZĄDZENIE

Ministra Spraw Wewnętrznychi Ministra Spraw Wojskowych

w przedmiocie uprawnień władz wojskowychw zakresie powoływania ludności

do osobistych i rzeczowych świadczeń wojennychtudzież w zakresie bezpieczeństwa,

spokoju i porządku publicznego(DzU RP Nr 67, poz. 457)

Na podstawie art. 2 rozporządzenia Rady Obrony Państwa z dn. 20 lip-ca rb. (DzU Nr 64, poz. 427), ustawy o rzeczowych świadczeniach wojennychz dn. 11 kwietnia 1919 r. (DzU Nr 32, poz. 264, i Nr 86, poz. 470), rozporządze-nia Rady Obrony Państwa z dnia 15 lipca rb. (DzU Nr 62, poz. 407) tudzieżustawy o osobistych świadczeniach wojennych z dn. 25 lipca 1919 r. (DzUNr 67, poz. 401) zarządza się, co następuje:


Art. 1. Na obszarach uznanych przez Ministerstwo Spraw Wojskowych zazagrożone pod względem wojennym, z chwilą przekazania na powyższychobszarach władzy wykonawczej w zakresie przewidzianym art. 1 rozporządzeniaRady Obrony Państwa z dn. 20 lipca rb. Dowódcą Wojskowym może byćmianowany gubernator wojskowy.

Art. 2. Gubernatorowi wojskowemu względnie przewidzianym w art. 1rozporządzenia Rady Obrony Państwa z dn. 20 lipca rb. (DzU 64, poz. 427)Dowódcom Wojskowym przysługują następujące uprawnienia:

1) prawo bezpośredniego wydawania nakazów rekwizycyjnych odnośniedo rzeczowych świadczeń wojennych w zakresie przewidzianym w art. 1rozporządzenia Rady Obrony Państwa (DzU Nr 62, poz. 407);

2) prawo powoływania ludności do osobistych świadczeń wojennych w myślart. 9 ustawy z dn. 25 lipca 1919 r. (DzU Nr 67, poz. 401), tudzież art. 5rozporządzenia wykonawczego do tej ustawy (DzU Nr 64, poz. 428);

3) prawo wydawania poleceń w sprawach dotyczących bezpieczeństwa,spokoju i porządku publicznego miejscowym władzom administracyj-nym; władze te obowiązane są polecenia te natychmiast wykonywaćw zakresie przysługujących im kompetencji.

Art. 3. Celem uzgodnienia czynności gubernatora wojskowego względnieprzewidzianych w art. 1 rozporządzenia Rady Obrony Państwa z dn. 20 lipcarb. (DzU Nr 64, poz. 427) Dowódców Wojskowych z działalnością władzadministracyjnych oraz ustalenia należytej łączności mianowanym będzie przygubernatorze wojskowym względnie Dowódcy Wojskowym przez MinistraSpraw Wewnętrznych Komisarz Cywilny.


Warszawa, dn. 31 lipca 1920 r.

Minister Spraw Wewnętrznych:L. Skulski

Minister Spraw Wojskowych:wz. Sosnkowski


60

ROZPORZĄDZENIERady Obrony Państwaz dnia 6 sierpnia 1920 r.

w przedmiocie ustanowienia stanu oblężenia(DzU RP Nr 69, poz. 460)

Art. 1. Na obszarach uznanych przez Ministra Spraw Wojskowych zazagrożone pod względem wojennym oraz z chwilą przekazania na nich guber-natorowi wojskowemu władzy wykonawczej w zakresie przewidzianym w art. 1rozporządzenia Rady Obrony Państwa z dnia 20 lipca 1920 r. (DzU RP Nr 64,poz. 427) oraz w wydanych na podstawie powyższego rozporządzenia rozpo-rządzeniach Ministra Spraw Wojskowych i Ministra Spraw Wewnętrznych,ustanawia się stan oblężenia.

Art. 2. Na czas trwania władzy gubernatora wojskowego zostają mupodporządkowane wszystkie miejscowe władze wojskowe oraz cywilne, za-równo państwowe, jak i samorządowe.

Art. 3. Oprócz posiadanych na podstawie dotychczas obowiązującychprzepisów prawnych uprawnień, gubernatorowi wojskowemu przysługują nastę-pujące wyjątkowe pełnomocnictwa:

a) prawo zarządzania wysiedlania bądź całej ludności z miejscowości,z których usunięcie to uzna za wskazane ze względów na cele obrony,bądź poszczególnych jednostek, których pozostanie na miejscu uzna zaniepożądane,

b) prawo niszczenia i usuwania wszystkiego, co mogłoby utrudniać opera-cje wojsk lub ułatwiać zadanie nieprzyjacielowi,

c) prawo wydawania zarządzeń mających na względzie kontrolę działalnoś-ci stowarzyszeń i zgromadzeń, oraz prawo zawieszania poszczególnychstowarzyszeń za działalność przeszkadzającą pośrednio lub bezpośredniodziałaniom wojskowym,

d) prawo kontrolowania, zamykania, sekwestru i objęcia w zarząd tychprzedsiębiorstw handlowych i przemysłowych, których działalność po-średnio lub bezpośrednio może mieć znaczenie dla celów obrony bądźteż może być dla nich szkodliwa,

e) prawo wydawania pod sankcją karną do jednego roku więzienia lub półmiliona marek grzywny, bądź też obu kar łącznie, postanowień w zakresie:1) zaopatrzenia armii, jako też prowadzenia robót obronnych, 2) zaopatry-wania ludności w konieczne środki żywności,


f) prawo przekazywania poszczególnych kategorii przestępstw jako też prze-kazywania sądzenia pogwałceń postanowień przewidzianych w p. e) art. 3niniejszego rozporządzenia oraz pogwałceń przepisów dotyczących po-siadania broni i amunicji — sądom doraźnym z wymiarem kary od 4-chlat ciężkiego więzienia do kary śmierci włącznie,

g) prawo zawieszania czynności organów samorządowych z jednoczesnymprzekazaniem ich funkcji cywilnym urzędom państwowym lub miano-wanym specjalnie w tym celu komisarzom rządowym,

h) prawo komunikowania wojewodom, a w przypadkach nagłych wproststarostom, hasła ewakuacji wstępnej lub ostatecznej, wydanego przezNaczelne Dowództwo (Dowództwo Frontu, Armii), względnie MinistraSpraw Wojskowych (DOG).

Art. 4. Uprawnienia przewidziane w punktach a) c) d) e) f) g) h) art. 3wykonywa gubernator wojskowy przez władze cywilne za pośrednictwemprzydzielonego mu komisarza cywilnego i jego pomocników.

Uprawnienia przewidziane w punkcie b) art. 3 wykonywa bądź za pośred-nictwem władz cywilnych, bądź wojskowych.

Za zniszczone lub uszkodzone na mocy punktu b) art. 3 mienie, należącedo osób prywatnych, wypłaca się wynagrodzenie w wysokości ustalonej przezbiegłych i zatwierdzonej przez gubernatora wojskowego.

O zarządzeniach powyższych gubernator wojskowy składa szczegółowyraport Naczelnemu Dowództwu i Ministrowi Spraw Wojskowych.

Art. 5. W razie ewakuacji władz cywilnych z poszczególnych części lubcałego terytorium podległego władzy gubernatora wojskowego wszystkie upraw-nienia tych władz przechodzą na gubernatora, który wykonywa je bądź przez podle-głe organa wojskowe, bądź przez władze samorządowe i organizacje społeczne.

Art. 6. Przeciw rozporządzeniom gubernatora wojskowego przysługujeprawo zażalenia do Rady Ministrów.

Zażalenie nie wstrzymuje wykonania rozporządzenia.

Art. 7. Rozporządzenie niniejsze wchodzi w życie z dniem ogłoszenia i obo-wiązuje na obszarze podległym władzy gubernatora wojskowego.

Art. 8. Rozporządzenie niniejsze traci moc obowiązującą z chwilą odwoła-nia go przez Radę Obrony Państwa.


/. Piłsudski



61

OBWIESZCZENIEGubernatora Wojskowego m.st. Warszawy

i przyległych powiatów(MP Nr 176, s. 3)

Zawiadamiam ludność miasta stołecznego Warszawy, jak również powiatówprzyległych: ostrołęckiego, ostrowskiego, sokołowskiego, węgrowskiego, przas-nyskiego, makowskiego, radzymińskiego, mińsko-mazowieckiego, mławskiego,ciechanowskiego, pułtuskiego, warszawskiego, rypińskiego, sierpeckiego, płoc-kiego, płońskiego, błońskiego i grójeckiego, iż w związku z działaniami wo-jennymi i celem obrony stolicy państwa, zostałem mianowany gubernatoremwojskowym m. stołecznego Warszawy i powyżej wymienionych powiatów.

Zgodnie z rozporządzeniem Rady Obrony Państwa z dn. 20 lipca rb., jakrównież z rozporządzenia wykonawczego Ministra Spraw Wojskowych i Mini-stra Spraw Wewnętrznych, istniejące na powyżej podanych terenach wszystkiewładze wojskowe i cywilne w zakresie spraw dotyczących bezpieczeństwazostały mi bezwzględnie podporządkowane.

Wzywam ludność podległego mi terytorium do zachowania bezwzględnegospokoju, jak również posłuszeństwa rozporządzeniom władz, w pierwszym zaśrzędzie obowiązku niesienia świadczeń wojennych, uprzedzając, iż wszelkiedziałania, zmierzające ku wywołaniu niepokojów, lub uchylające się od ścisłegowykonania rozporządzeń władz, będą karane z całą surowością prawa, aż dokary śmierci włącznie.

Gubernator Wojskowy:generał-porucznik Latinik


62

ROZPORZĄDZENIEGubernatora Wojskowego na m.st. Warszawa

i przyległe powiaty(druk CAW, zespół WGW, sygn. 1.304.2.2.)

Na zasadzie rozporządzenia Rady Obrony Państwa z dnia 6 sierpnia 1920 r.art. 3 punkt e) i f) (DzU RP Nr 69, poz. 460) zarządzam:


Przekazuję sądom doraźnym, z wymiarem kary od lat 4-ch ciężkiego wię-zienia do kary śmierci włącznie, przestępstwa przewidziane w art. 19, 21-ymi 24 Ustawy z dnia 2 lipca 1920 r. o zwalczaniu lichwy wojennej (DzU RPNr 67, poz. 449). Niniejsze obowiązuje z dniem ogłoszenia.

LatinikGubernator Wojskowy

na m.st. Warszawa i przyległepowiaty

Właściwości sądów doraźnych i karom wymienionym powyżej ulegnie ten,kto:

Art. 19. Kto za przedmioty powszedniego użytku rozmyślnie żąda ceny lubświadczeń wzajemnych oczywiście nadmiernych, lub kto takie ceny, świad-czenia lub obietnicę tychże przyjmuje, bez względu na to, czy korzyść przypaśćma jemu, czy innej osobie.

[...]Art. 21. Kto za pośredniczenie w sprawach dotyczących obrotu przedmiotami

powszedniego użytku rozmyślnie żąda zapłaty lub świadczeń wzajemnych oczy-wiście nadmiernych, lub kto zapłatę taką, świadczenie lub obietnicę tychże przyj-muje, bez względu na to, czy korzyści te mają przypaść jemu, czy innej osobie.

Art. 24. Kto:1) środki żywności czyni niezdatnymi do spożycia lub dopuszcza do ich ze-

psucia, aby je pozbyć z większym zyskiem;2) w celu sprowadzenia lub utrzymania zwyżki cen, lub przysporzenia sobie

lub innej osobie zysku oczywiście nadmiernego skupuje, gromadzi lubukrywa zapasy przedmiotów powszedniego użytku lub ogranicza ichwyrób lub handel nimi;

3) ze świadomością, że działanie jego przyczynia się do zmniejszenia podażyprzedmiotów powszedniego użytku, przedmioty takie niszczy, uszkadzalub czyni niezdatnymi do użytku;

4) przedsiębierze inne nieuczciwe machinacje, mogące wywołać lub utrzy-mać zwyżkę cen przedmiotów powszedniego użytku, a w szczególnościbierze udział w handlu łańcuchowym (paskowym);

5) uczestniczy w zmowie lub związku mającym na celu przestępstwa przewi-dziane w p. 1-4 niniejszego artykułu lub w art. 19-23 i 25;

6) innych do popełnienia przestępstw w p. 1-5 niniejszego artykułu wymie-nionych wzywa, nakłania, do popełnienia takich przestępstw się ofiarujelub także zaofiarowanie przyjmuje.

rozpoiządzenie powyższe rozesłano do powiatów zapośrednictwem Wojewody Warszawskiego w dniu 13 sieipnia 1920 r.


63ZARZĄDZENIE

Gubernatora Wojskowego m.st. Warszawyi przyległych powiatów

(druk CAW, zespół WGW, sygn. 1.304.2.2.)

Jako Gubernator Wojskowy miasta stołecznego Warszawy i przyległychpowiatów zarządzam z mocy art. 2 Rozp. Rady Obrony Państwa z dnia 6 sierpnia1920 r. natychmiastowe wysiedlenie całej ludności cywilnej.

Na linii północnej włączone zostały do strefy ewakuacyjnej następującemiejscowości:

Złotopolice, Gostolin, Niepiekła, Czarna-Stara, Brzezinki, Toruń, Psucin,Nuna, Huta, Debinki, Folwark Wierzbica, Nowa-Wieś, Kania Polska, Rasztów,Kraszew, Zagościniec, Majdan, Zabraniec, Długa Kościelna, Duchnów, Pęclin,Wólka Mlędzka, Strachocin, Janów i Otwock Wielki.

Na linii południowej:Olszynica Stara, Nieporęt, wzdłuż szosy aż do kolejki wąskotorowej

Marki-Radzymin, Maciołki, Koła 106, Miłosna, Falenica, Józefowo i ŚwidryMałe.

Ludność ewakuowana ma się na czas działań wojennych osiedlić w po-wiatach Łowicz, Skierniewice, Rawa i Sochaczew, dokąd udać się ma natych-miast najkrótszą drogą kołową, omijając miasto Warszawę, przez którą prze-chód i przejazd jest bezwzględnie zabroniony.

W dniu 14-ym bm. włącznie ewakuacja powyższa musi być bezwzględnieukończona.

Warszawa, dnia 11 sierpnia 1920 roku

LatinikGubernator Wojskowy

generał-ppor.


64ROZPORZĄDZENIE

Ministra Spraw Wewnętrznychw przedmiocie uregulowania ruchu publicznego


Na wniosek Gubernatora Wojskowego m.st. Warszawy i okolic, na mocy roz-porządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych, Dz. Ust. Nr 66, poz. 448 r. 1920,i na mocy art. 2 punkt f) ustawy z dnia 25 lipca 1919 r. w przedmiociezapewnienia bezpieczeństwa Państwa i utrzymania porządku publicznego w cza-sie wojny (Dz. Pr. Nr 61, poz. 364) zarządzam, co następuje:

Art. 1. Ruch publiczny na ulicach m.st. Warszawy od godziny 10 wieczórdo godziny 4 rano jest wzbroniony.

Art. 2. Winni przekroczenia rozporządzenia niniejszego będą karani w dro-dze administracyjnej aresztem na czas do 3-ch miesięcy lub grzywną do 3000marek.

Art. 3. Rozporządzenie niniejsze obowiązuje od dnia ogłoszenia.

Warszawa, dn. 9 sierpnia 1920 r.

Minister Spraw Wewnętrznych:wz. J. Kuczyński

65

ROZPORZĄDZENIERady Obrony Państwa

z dnia 11 sierpnia 1920 r.o utworzeniu Trybunału Obrony Państwa

(DzU RPNr 81, poz. 538)

Art. 1. Celem badania i sądzenia wskazanych przez Radę Obrony Państwa(art. 9) spraw o przestępstwa szczególnej wagi, przewidziane w ustawach kar-


nych, połączone z niebezpieczeństwem lub szkodą dla obrony Państwa, a po-pełnione bądź w polu, bądź wewnątrz kraju przez osoby cywilne lub wojskowepiastujące stanowiska wyższe, tworzy się na czas istnienia Rady Obrony PaństwaTrybunał Obrony Państwa.

Art. 2. Trybunał Obrony Państwa jest czynny w miejscu urzędowania RadyObrony Państwa, w stałym składzie członków, którymi prócz PrezydentaTrybunału lub jego zastępcy są:

1) jeden z sędziów Sądu Najwyższego,2) jeden z sędziów Najwyższego Sądu Wojskowego,3) przewodniczący Sejmowej Komisji Wojskowej,4) dwaj delegaci Rządu, z których jeden powinien posiadać wyższe wykształ-

cenie w zawodzie wojskowym.Członków Trybunału Obrony Państwa spośród sędziów Sądu Najwyższego

i Najwyższego Sądu Wojskowego wybierają właściwe sądy ze swego grona,delegatów rządowych zaś wyznacza Rada Ministrów.

W ten sam sposób wyznacza się podwójną liczbę zastępców członkówTrybunału Obrony Państwa; przewodniczącego Sejmowej Komisji Wojskowejzastępują w Trybunale posłowie zastępujący go w przewodniczeniu SejmowejKomisji Wojskowej.

Art. 3. Stałego Prezydenta Trybunału Obrony Państwa i jego zastępcęwyznacza spośród osób cywilnych Rada Obrony Państwa na wniosek RadyMinistrów.

Art. 4. Godność członka Trybunału Obrony Państwa jest honorowymobowiązkiem, od którego przyjęcia uchylać się nie wolno.

Prezydent i członkowie Trybunału Obrony Państwa oraz ich zastępcyotrzymują ze Skarbu zwrot kosztów podróży i diety za dni rzeczywistegourzędowania w wysokości przypadającej urzędnikom państwowym drugiej ka-tegorii płacy.

Art. 5. Czynności oskarżyciela przy Trybunale Obrony Państwa pełniMinister Sprawiedliwości; może on zlecić swoje zastępstwo PodsekretarzowiStanu lub innemu wyższemu urzędnikowi Ministerstwa Sprawiedliwości alboprzedstawicielowi Prokuratury Sądu Najwyższego lub, w porozumieniu z Mi-nistrem Spraw Wojskowych, przedstawicielowi Prokuratury przy NajwyższymSądzie Wojskowym.

Art. 6. Prezydent, inni członkowie Trybunału Obrony Państwa oraz ichzastępcy —z wyjątkiem członków wymienionych w art. 2 p. p. 1 i 2 —składają


na posiedzeniu Rady Obrony Państwa przysięgę według roty przepisanej dlasędziów.

Organy oskarżenia, wymienione w art. 5, sprawują obowiązki pod świętoś-cią swej przysięgi służbowej.

Art. 7. Sekretarza Trybunału Obrony Państwa, a w razie potrzeby podse-kretarza, powołuje Prezydent Trybunału w porozumieniu z Prezydentem Mini-strów.

Sekretariat składa przysięgę według roty przepisanej dla urzędników pań-stwowych, o ile poprzednio nie był już w ten sposób zaprzysiężony.

Art. 8. Trybunał Obrony Państwa w zakresie prawa materialnego stosujew powierzonych sobie sprawach przepisy kodeksu karnego wojskowego, względ-nie przepisy ustaw karnych dzielnicowych stosujące się do danego przestępstwa.

Sposób postępowania określa sam Trybunał Obrony Państwa, mając nawzględzie ogólne zasady ustawy postępowania karnego dla osób cywilnychobowiązującej w miejscu przedsiębrania czynności urzędowej oraz koniecznośćprzyśpieszonego trybu postępowania.

Art. 9. Rada Obrony Państwa za pośrednictwem Ministra Sprawiedliwościprzekazuje Trybunałowi Obrony Państwa do zbadania zarzuty, skierowaneprzeciw poszczególnym osobom, lub poleca tym samym trybem zbadanieposzczególnych zdarzeń i ich przyczyn celem ustalenia, czy zdarzenia te możnaprzypisać winie pewnych osób i w jakim zakresie, względnie celem wykryciasprawcy; nie stanowi różnicy, czy chodzi o czyny popełnione przed lub powejściu w życie niniejszego rozporządzenia.

Skutkiem powzięcia przez Radę Obrony Państwa w myśl ust. 1 odnośnesprawy wyłącza się z właściwości sądów zwyczajnych i innych władz.

Art. 10. Dochodzenia, wskazane w art. 10, przeprowadza Trybunał ObronyPaństwa przez swego delegata, który poszczególne czynności śledcze przed-siębierze bądź sam, bądź przez zwyczajne sądy cywilne lub wojskowe, alboprzez władze administracyjne.

Delegat, o ile nie należy do składu członków Trybunału Obrony Państwa,składa na posiedzeniu Trybunału Obrony Państwa przysięgę według rotyprzepisanej dla sędziów.

Delegatowi prowadzącemu dochodzenia służą prawa sędziego śledczego,przewidziane w ustawie postępowania karnego (art. 8).

Art. 11. Akta dochodzeń delegat Trybunału Obrony Państwa przesyłaMinistrowi Sprawiedliwości, który przedstawia sprawę Trybunałowi Obrony


Państwa z wnioskiem bądź o uzupełnienie dochodzeń, bądź o rozpisanierozprawy głównej, bądź o umorzenie sprawy albo o przekazanie sprawy zwy-czajnemu sądowi cywilnemu lub wojskowemu przez właściwego prokuratorado dalszego postępowania.

Od decyzji Trybunału Obrony Państwa, umarzającej sprawę lub przeka-zującej ją sądowi zwyczajnemu, Minister Sprawiedliwości może odwołać siędo Rady Obrony Państwa w terminie 14-dniowym.

Art. 12. Rozprawa przed Trybunałem Obrony Państwa odbywa się w skła-dzie sześciu członków z przewodniczącym włącznie, jawnie i ustnie. Jawnośćrozprawy Trybunał Obrony Państwa może z ważnych względów dobra pu-blicznego zawiesić lub ograniczyć wedle swego uznania.

Jeżeli delegatem, który przeprowadzał dochodzenie, był członek TrybunałuObrony Państwa, wyłącza się go od orzekania w tej samej sprawie.

Art. 13. Obrona prawna przed Trybunałem Obrony Państwa jest konieczna,o ile oskarżony nie wybierze sobie obrońcy, Trybunał Obrony Państwa ustanowimu obrońcę z urzędu.

Art. 14. Orzeczenia Trybunału Obrony Państwa zapadają zwykłą większoś-cią głosów; w razie równości głosów rozstrzyga zdanie, za którem oświadczyłsię przewodniczący, wszakże orzeczenie uznające podsądnego winnym musizapaść większością 2/3 części głosów.

Art. 15. Orzeczenia i wyroki Trybunału Obrony Państwa stają się prawo-mocne z chwilą ich ogłoszenia.

Art. 16. Zarządzeniom Trybunału Obrony Państwa i jego delegatów w za-kresie spraw Trybunałowi przekazanych podlegają wszystkie władze, urzędy,organy oraz oddziały siły zbrojnej Rzeczypospolitej.

W postępowaniu przed Trybunałem Obrony Państwa lub jego delegatamiprowadzącymi dochodzenia urzędnicy i wojskowi nie mogą zasłaniać się ta-jemnicą urzędową.

Art. 17. Z chwilą rozwiązania Rady Obrony Państwa rozwiązuje się rów-nież Trybunał Obrony Państwa, wszystkie zaś sprawy nieukończone przekazujesię właściwym sądom lub władzom oskarżającym.

Art. 18. Rozporządzenie niniejsze wchodzi w życie z dniem ogłoszenia gow Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej. Wykonanie tego rozporządzenia powierzasię Ministrowi Sprawiedliwości w porozumieniu z Ministrem Spraw Wojsko-


wych, a na obszarze b. dzielnicy pruskiej również w porozumieniu z Ministremtej Dzielnicy.


J. Piłsudski


66ROZPORZĄDZENIERady Obrony Państwa

z dnia 11 sierpnia 1920 r.w przedmiocie utraty obywatelstwa Państwa Polskiego

wskutek niespełnienia obowiązku służby wojskowej(DzU RP Nr 81, poz. 540)

Art. 1. Obywatel polski może być pozbawiony obywatelstwa polskiego,jeśli:

1) samowolnie porzucił służbę w wojsku polskim i przebywa za granicamiPaństwa Polskiego lub na obszarze zajętym przez nieprzyjaciela;

2) celem uchylenia się od służby wojskowej opuścił granice Państwa i prze-bywa za granicą;

3) przebywa stale za granicami Państwa Polskiego i w ciągu trzech miesięcy,licząc od dnia doręczenia mu imiennego wezwania powołującego go dosłużby wojskowej lub od dnia ogłoszenia ogólnego wezwania powo-łującego do służby wojskowej, nie zgłosił się w celu spełnienia tego obo-wiązku w konsulacie względnie w przedstawicielstwie dyplomatycznymlub u właściwej władzy wojskowej w kraju.

Art. 2. Postanowienia art. 1 nie mają zastosowania do osób, które na mocyobowiązujących przepisów wolne są od obowiązku zgłoszenia się do służbywojskowej.

Art. 3. Wszystkie władze państwowe i samorządowe obowiązane są po-dawać do wiadomości Ministerstwa Spraw Wojskowych wypadki wymienionew art. 1.


Art. 4. Ogólne wezwanie do zgłoszenia się w wyznaczonym ku temuterminie u wskazanej władzy państwowej następuje przez ogłoszenie w gazecierządowej Rzeczypospolitej Polskiej.

Art. 5. Skutki utraty obywatelstwa dla członków rodziny określa art. 13ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r., DzU RP Nr 7, poz. 44.

Art. 6. Wykonanie niniejszego rozporządzenia powierza się MinistrowiSpraw Wewnętrznych w porozumieniu z Ministrem Spraw Wojskowych i z Mi-nistrem Spraw Zagranicznych.



/. Piłsudski


67

ROZPORZĄDZENIEGubernatora Wojskowego m.st. Warszawy

i przyległych powiatów(„Kurier Warszawski", nr 229 z 19 sierpnia 1920 r.)

Na zasadzie rozporządzenia Rady Obrony Państwa z d. 6 sierpnia 1920 r.(DzU RP Nr 69. poz. 460) oraz ustawy o osobistych świadczeniach wojennychz d. 25 lipca 1919 r. (DzU RP Nr 67, poz. 401) tudzież rozporządzenia wyko-nawczego Min. Spraw Wojsk, i Min. Spraw Wew. (DzU RP Nr 61, poz. 428)

Zarządzam:

Art. 1. Rejestrację ludności męskiej st.m. Warszawy wraz z przedmieścia-mi w wieku od 17 lat do lat 50, tj. urodzonych pomiędzy d. 1 stycznia 1871a 1 stycznia 1904 r.

Art. 2. Do przeprowadzenia rejestracji powołuję Radę Obrony Stolicy, któraw ciągu dni 6 ma spisać ludność męską i zaopatrzyć ją w odpowiednie kartylegitymacyjne. Rada Obrony Stolicy ustali miejsce, terminy i sposób wydawaniakart.


Art. 3. Wolni są od rejestracji:a) osoby należące do składu wojska wszelkich formacji;b) osoby należące do składu Straży Obywatelskiej;c) duchowni wszystkich w Państwie wyznań, wypełniający stale swe obo-

wiązki duchowne;d) posłowie sejmowi i niezbędni w służbie urzędnicy i funkcjonariusze

państwowi i komunalni;e) pracownicy i robotnicy kolei, zakładów użyteczności publicznej oraz

zakładów przemysłowych pracujących dla potrzeb wojskowych;f) cudzoziemcy w miarę wzajemności faktycznie istniejącej lub opartej na

umowie międzynarodowej.

Art. 4. Osoby prywatne, urzędy państwowe i komunalne winny okazywaćwszelką pomoc przy rejestracji.

Art. 5. Winni niezarejestrowania się i niezaopatrzenia się w karty legity-macyjne w terminie art. 2 wskazanym, a także niewykonania i utrudniania lubprzeszkadzania rejestracji ulegną karze więzienia do jednego roku, grzywny do500 000 mk, bądź obu karom łącznie w drodze administracyjnej z zarządzeniaGubernatora Warszawskiego. *

Rozporządzenie niniejsze wchodzi w życie z dniem ogłoszenia.

/-/ LatinikGubernator Wojskowy m. Warszawy i okolic

generał-ppor.

Warszawa 17 sierpnia 1920 r.

68ROZPORZĄDZENIE

Rady Obrony Państwaz dnia 18 sierpnia 1920 r.

o zawieszeniu postępowania sądowegow sprawach cywilnych dla osób

pozostających w służbie czynnej wojska polskiego(DzU RP Nr 81, poz. 544)

Art. 1. Postępowanie sądowe w sprawach cywilnych, do których, jakostrona pozwana, choćby łącznie z innymi osobami, wpływa osoba pozostającaw służbie czynnej w wojsku polskim, tudzież postępowanie egzekucyjne


przeciwko tym osobom, zawiesza się na trzy miesiące od dnia ogłoszenia ni-niejszego rozporządzenia bądź z urzędu, bądź na żądanie pozwanej strony pozłożeniu odpowiedniego zaświadczenia.

Przepis ten nie stosuje się:a) do wojskowych, którzy pozostawili pełnomocnika upoważnionego do pro-

wadzenia spraw sądowych w ich imieniu;b) do zobowiązań powstałych po wstąpieniu pozwanego do służby wojsko-

wej.Postępowanie sądowe zawiesza się również w razie wstąpienia do służby

czynnej w wojsku polskim pełnomocnika strony do czasu zastąpienia go przezinnego pełnomocnika lub do czasu wezwania samej strony, której pełnomocnikwstąpił do wojska.

Art. 2. Wykonanie niniejszego rozporządzenia poleca się Ministrom Spra-wiedliwości i Spraw Wojskowych.

Art. 3. Rozporządzenie niniejsze obowiązuje od dnia ogłoszenia. RadaMinistrów może zarówno przedłużyć, jak i skrócić termin (art. 1) mocy obo-wiązującej niniejszego rozporządzenia.


J. Piłsudski


69ROZPORZĄDZENIE

Rady Obrony Państwaz dnia 18 sierpnia 1920 r.

o utworzeniu Nadzwyczajnego Sądu Wojskowegodla spraw o przestępstwa oficerów

i urzędników wojskowych wynikające ze stosunku służbowego(DzU RP Nr 81, poz. 545)

Art. 1. Celem rozpoznawania spraw szczególnej wagi o przestępstwaoficerów i urzędników wojskowych wynikające ze stosunku służbowego, nie-przekazanych Trybunałowi Obrony Państwa, powołuje się na czas wojny Nad-zwyczajny Sąd Wojskowy z siedzibą w m.st. Warszawie.


Art. 2. Skład Nadzwyczajnego Sądu Wojskowego stanowią:a) przewodniczący — generał korpusu sądowego;b) zastępca przewodniczącego — pułkownik lub podpułkownik korpusu są-

dowego;c) 6 członków, z których dwóch oficerów korpusu sądowego w stopniu

pułkownika lub podpułkownika oraz czterech sztabowych oficerówbroni.

Art. 3. Właściwość terytorialna Nadzwyczajnego Sądu Wojskowego roz-ciąga się na cały obszar Rzeczypospolitej oraz na obszar działań wojennychpoza granicami Rzeczypospolitej.

Właściwym dowódcą dla spraw ulegających rozpoznaniu przez Nadzwy-czajny Sąd Wojskowy jest Minister Spraw Wojskowych. Czynności proku-ratorskie przed Nadzwyczajnym Sądem Wojskowym sprawuje oficer korpususądowego, mianowany w tym celu w myśl art. 102 i 103 rozporządzenia z dnia10 maja 1920 r. (DzU RP Nr 59, poz. 368).

Art. 4. O przekazaniu sprawy Nadzwyczajnemu Sądowi Wojskowemu lubteż o skierowaniu jej do innego właściwego zresztą stałego sądu wojskowegodecyduje Minister Spraw Wojskowych.

Postępowanie wstępne w sprawach przekazanych Nadzwyczajnemu SądowiWojskowemu prowadzi właściwy prokurator, sąd wojskowy okręgu generalnegolub wojskowy sąd polowy.

Akta ukończonego postępowania karnego przekazuje się prokuratorowi przyNadzwyczajnym Sądzie Wojskowym.

Art. 5. Posiedzenia Nadzwyczajnego Sądu Wojskowego odbywają sięw stałej jego siedzibie (art. 1), a w miarę potrzeby również w innych miej-scowościach.

Art. 6. Komplet orzekający Nadzwyczajnego Sądu Wojskowego składa się,bez względu na stopień wojskowy oskarżonego, z przewodniczącego lub jegozastępcy oraz czterech członków Nadzwyczajnego Sądu Wojskowego, z którychjeden musi być oficerem korpusu sądowego.

Art. 7. Postępowanie przed Nadzwyczajnym Sądem Wojskowym odbywasię według przepisów o postępowaniu w sądach wojskowych okręgów gene-ralnych, w wypadkach zaś, w których właściwy jest sąd polowy, według prze-pisów postępowania polowego.

W razie jednomyślności orzeczenia Nadzwyczajnego Sądu Wojskowegow przedmiocie winy podsądnego wyroki tego sądu stają się prawomocne nie-zwłocznie po ogłoszeniu.


Art. 8. Wykonanie niniejszego rozporządzenia poleca się Ministrowi SprawWojskowych.

Art. 9. Rozporządzenie niniejsze uzyskuje moc obowiązującą niezwłoczniepo ogłoszeniu go w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.


J. Piłsudski


70ROZPORZĄDZENIE

Rady Obrony Państwaz dnia 17 września 1920 r.

w przedmiocie kar za obrazę Naczelnika Państwa(DzU RP Nr 91, poz. 598)

Art. 1. Winny obrazy Naczelnika Państwa przez uwłaczające czci mowy,okrzyki, groźby lub zachowanie się w urzędach, w miejscach lub na zebraniachpublicznych, bądź przez uwłaczające czci pisma, druki, afisze, obrazy, rysunki,wizerunki lub utwory, puszczane w obieg, rozpowszechniane lub wystawianena widok publiczny, ulegnie za występek:

w b. zaborze rosyjskim i pruskim karze aresztu albo więzienia do lat trzechi grzywny do 10 000 mk, lub jednej z tych kar, a

w b. zaborze austriackim — aresztu lub ścisłego aresztu od dni 14 do lattrzech i grzywnie od 1000 do 10 000 mk lub jednej z tych kar.

Art. 2. Rozporządzenie niniejsze wchodzi w życie z dniem ogłoszeniaw Dzienniku Ustaw.

Wykonanie niniejszego rozporządzenia należy do Ministra Sprawiedliwości,a w b. dzielnicy pruskiej Ministra tej Dzielnicy, w porozumieniu z MinistremSprawiedliwości.

Przewodniczący Rady Obrony Państwa:wz. Witos

Prezydent Ministrów:wz. Daszyński


71ROZPORZĄDZENIE

Rady Ministrówz dnia 13 stycznia 1921 r.

o utworzeniu służby bezpieczeństwa w pasie neutralnymna wschodniej granicy Rzeczypospolitej,

wytkniętym na podstawie umowyo preliminaryjnym pokoju i rozejmie,

podpisanej w dn. 12 X 1920 r. w Rydze(DzU RP Nr 12, poz. 65)

Na mocy ustawy z dnia 22 października 1920 r. o ratyfikacji umowy o pre-liminaryjnym pokoju i rozejmie, podpisanej w Rydze dnia 12 października1920 r. (DzU RP Nr 101, poz. 667), a zgodnie z §§ 6 i 7 umowy o rozejmie,Rada Ministrów zarządza, co następuje:

§ 1. Celem zapewnienia bezpieczeństwa, spokoju i porządku publicznegona obszarach stanowiących pas neutralny w myśl § 6 umowy o rozejmiepodpisanej w Rydze w dniu 12 października 1920 r. tworzy się dla obszarówtych milicję w ilości określanej w zależności od potrzeby przez Ministra SprawWewnętrznych w porozumieniu z Ministrem Skarbu.

§ 2. Organizację milicji wymienionej w § 1 przeprowadzą instruktorzyPolicji Państwowej.

W zakresie służby bezpieczeństwa i czynności wykonawczych władz pań-stwowych milicja podlegać będzie starostom.

§ 3. Zakres działania milicji na obszarach wskazanych w § 1 odpowiadaćbędzie kompetencji Policji Państwowej zarówno w stosunku do władz admini-stracji ogólnej, jak samorządowej. W stosunku do osób wojskowych milicjisłużyć będą uprawnienia żandarmerii wojskowej.

§ 4. Funkcjonariusze milicji pełnić będą swe obowiązki na podstawie umówz nimi zawartych. Ich uposażenie służbowe unormuje specjalne rozporządzenieMinistra Spraw Wewnętrznych, wydane w porozumieniu z Ministrem Skarbu.

§ 5. Na pokrycie wydatków, związanych z wykonaniem niniejszego rozpo-rządzenia, otwiera się kredyt, którego wysokość ustali Minister Spraw We-wnętrznych w porozumieniu z Ministrem Skarbu.


§ 6. Wzór umundurowania oraz plan dyslokacji organów milicji ustaliMinister Spraw Wewnętrznych.

§ 7. Rozporządzenie niniejsze uzyskuje moc obowiązującą z dniem ogło-szenia.


Minister Spraw Wewnętrznych:L. Skulski

Minister Skarbu:Steczkowski

Minister Spraw Wojskowych:Sosnkowski

72USTAWA

z dnia 4 lutego 1921 r.o unormowaniu stanu prawno-politycznego

na ziemiach przyłączonych do obszaru Rzeczypospolitejna podstawie umowy o preliminaryjnym pokoju i rozejmie,

podpisanej w Rydze dnia 12 października 1920 r.(DzU RP Nr 16, poz. 93)

Art. 1. Ziemie wschodnie, przynależne do obszaru Rzeczypospolitej zgod-nie z umową o preliminaryjnym pokoju i rozejmie z Rosyjską FederacyjnąSocjalistyczną Republiką Rad i Ukraińską Socjalistyczną Republiką Rad,podpisaną w Rydze dnia 12 października 1920 r., podlegają całkowicie władzyorganów centralnych Rzeczypospolitej, to jest: Sejmu, Naczelnika Państwai Ministrów.

Art. 2. Na ziemie w art. 1 wskazane rozciąga się działanie tymczasowejustawy o organizacji władz administracyjnych drugiej instancji z dnia 2 sierpnia1919 r. (Dz. Praw 1919, Nr 65, poz. 395).

Art. 3. Ustawą niniejszą w myśl ustępu 3 art. 1 powołanej powyżej ustawytworzy się na ziemiach w art. 1 wskazanych następujące województwa: 1) wo-jewództwo wołyńskie z siedzibą w Łucku, 2) województwo poleskie z siedzibą


w Pińsku, 3) województwo nowogródzkie z siedzibą w Nowogródku. Natomiastpowiaty grodzieński, wołkowyski i białowieski, z wyjątkiem gmin Płowce,Wierzchowiec Dmitrowicze i Dworce, które wracają do powiatu brzeskiego,przyłącza się do istniejącego już wedle powyżej cytowanej ustawy województwabiałostockiego.

Rozgraniczenie województwa nowogródzkiego od przyszłego województwawileńskiego nastąpi w osobnej ustawie.

Podział na poszczególne województwa uwidoczniony jest w załączniku.

Art. 4. Dotychczasowe ustawy i rozporządzenia, obowiązujące w chwiliwejścia w życie ustawy niniejszej na ziemiach w art. 1 określonych, pozostająnadal w mocy, z zastrzeżeniem wyrażonym w art. 5 i 6.

Art. 5. Upoważnia się Radę Ministrów do zniesienia wszelkich wyjątkowychustaw i rozporządzeń jakiegokolwiek pochodzenia, wydanych na niekorzyśćczy dla przywileju jakiejkolwiek narodowości czy wyznania.

Upoważnienie niniejsze rozciąga się również na powiaty białostocki, bielskii sokolski.

Upoważnia się Radę Ministrów do unieważnienia wszelkich zarządzeń i roz-porządzeń jakiegokolwiek pochodzenia, wydanych dla przywileju poszcze-gólnych osób lub grup ich i do unieważnienia umów zawartych przez władze,które działały na ziemiach w art. 1 określonych, jeżeli umowy te oparte są natakim przywileju lub jeśli przez nie wedle uznania Rządu interesy Skarbu Pań-stwa lub ludności zostały pokrzywdzone. Tak samo Rada Ministrów upoważ-niona jest do wydawania zarządzeń zmierzających do uporządkowania stosun-ków wypływających z unieważnionych zarządzeń i umów.

Art. 6. Upoważnia się Radę Ministrów do rozciągnięcia na ziemie wskazanew art. 1 mocy poszczególnych dekretów, ustaw i rozporządzeń obowiązującychna całym obszarze Rzeczypospolitej lub przyległych do tych ziem dzielnicachw chwili wejścia w życie ustawy niniejszej, tudzież, w związku z dokonaniemtego, do wprowadzenia niezbędnych zmian do ustaw i rozporządzeń dotych-czasowych obowiązujących na ziemiach tych w myśl art. 4 ustawy niniejszej,oraz do stanowienia właściwych przepisów przechodnich i wykonawczych.Rozciągnięte w tej drodze dekrety, ustawy i rozporządzenia obowiązujące naobszarze Rzeczypospolitej oraz poczynione zmiany w ustawach i rozporzą-dzeniach obowiązujących na ziemiach tych dotychczasowo zyskują tam mocobowiązującą od chwili oznaczonej uchwałą Rady Ministrów ogłoszoną w Dzien-niku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.

Art. 7. Ustawa z dnia 31 lipca 1919 roku (Dz. Ust. Nr 66, poz. 400)w sprawie wydawania Dziennika Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej obowią-


żuje na obszarze ziem wymienionych w art. 1 od dnia ogłoszenia niniejszejustawy.

Art. 8. Osobne ustawy zabezpieczą ludności prawo swobodnego rozwojużycia kulturalnego, oświatowego i religijnego w języku ojczystym.

Art. 9. Rada Ministrów rozciągnie na nowo utworzone województwadziałanie ordynacji wyborczej do Sejmu Ustawodawczego ze zmianami, któ-re obowiązywały w okręgu bielskim i białostockim, określi okręgi wyborczei liczbę posłów, odpowiadającą zasadom tej ordynacji, i przeprowadzi wyboryuzupełniające z tych okręgów posłów do Sejmu Ustawodawczego w ciągu 120dni od chwili wejścia w życie ustawy niniejszej. W razie rozwiązania do tegoczasu Sejmu Ustawodawczego wybory w tych okręgach będą dokonane łączniez wyborami w całej Rzeczypospolitej.

Art. 10. Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem jej ogłoszenia, a wy-konanie jej powierza się Prezydentowi Ministrów i poszczególnym ministrom,każdemu w jego właściwym zakresie.



ZAŁĄCZNIKDo ustawy z dnia 4 lutego 1921 r. o unormowaniu

stanu prawno-politycznego na ziemiach przyłączonych do obszaruRzeczypospolitej na podstawie umowy o preliminaryjnym pokoju i rozejmie,

podpisanej w Rydze dnia 12 października 1920 r.

Województwo Województwo Województwonowogródzkie poleskie wołyńskie

1. Baranowicze, 1. Brześć Litewski, 1. Dubno,2. Duniłowicze, 2. Drohiczyn, 2. Horochów,3. Dzisna, 3. Kamień Koszyrski, 3. Kowel,4. Lida, 4. Kobryń, 4. Krzemieniec,5. Nieśwież. 5. Kosów, 5. Lubomia,6. Nowogródek. 6. Łuniniec, 6. Łuck,7. Słonim, 7. Sarny, 7. Ostroróg,8. Stołpce, 8. Pińsk, 8. Równe,9. Wilejka, 9. Prużany. 9. Włodzimierz

10. Wołożyn. Wołyński.


73DEKRET

o poddaniu kolei żelaznych mocy ustaw wojennych(DzU RP Nr 17, poz. 98)

Na podstawie art. 6 ustawy z dnia 27 marca 1920 r. (Dz. Ustaw Nr 27 z dnia27 marca 1920 r. poz. 160), wobec grożącego Państwu niebezpieczeństwa pod-daję wszystkie koleje żelazne, tak państwowe, jako też prywatne, mocy ustawwojennych.

Dekret niniejszy wchodzi w życie z dniem ogłoszenia.Wykonanie niniejszego dekretu polecam Ministrowi Spraw Wojskowych

w porozumieniu z Ministrem Kolei Żelaznych.

Warszawa, dnia 23 lutego 1921 roku.

Naczelnik Państwa:/. Piisudski


CZĘŚĆ II

Pod rządamiKonstytucji marcowej

KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJUstawa z dnia 17 marca 1921 r.


W imię Boga Wszechmogącego!My, Naród Polski, dziękując Opatrzności za wyzwolenie nas z półto-

rawiekowej niewoli, wspominając z wdzięcznością męstwo i wytrwałość ofiar-nej walki pokoleń, które najlepsze wysiłki swoje sprawie niepodległości bezprzerwy poświęcały, nawiązując do świetnej tradycji wiekopomnej Konstytucji3 maja — dobro całej, zjednoczonej i niepodległej Matki-Ojczyzny mając naoku, a pragnąc Jej byt niepodległy, potęgę i bezpieczeństwo oraz ład społecznyutwierdzić na wiekuistych zasadach prawa i wolności, pragnąc zarazem zapew-nić rozwój wszystkich Jej sił moralnych i materialnych dla dobra całej odra-dzającej się ludzkości, wszystkim obywatelom Rzeczypospolitej równość, a pra-cy poszanowanie, należne prawa i szczególną opiekę Państwa zabezpieczyć —tę oto Ustawę Konstytucyjną na Sejmie Ustawodawczym RzeczypospolitejPolskiej uchwalamy i stanowimy.

R o z d z i a ł IRZECZPOSPOLITA

Art. 1. Państwo Polskie jest Rzecząpospolitą.

Art. 2. Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu.Organami Narodu w zakresie ustawodawstwa są Sejm i Senat, w zakresie władzywykonawczej — Prezydent Rzeczypospolitej łącznie z odpowiedzialnymi mini-strami, w zakresie wymiaru sprawiedliwości — niezawisłe sądy.

R o z d z i a ł I IWŁADZA USTAWODAWCZA

Art. 3. Zakres ustawodawstwa państwowego obejmuje stanowienie wszel-kich praw publicznych i prywatnych i sposobu ich wykonania.

Nie ma ustawy bez zgody Sejmu, wyrażonej w sposób regulaminowoustalony.

Ustawa, uchwalona przez Sejm, zyskuje moc obowiązującą w czasie przeznią samą określonym.

168 Część druga

Rzeczypospolita Polska, opierając swój ustrój na zasadzie szerokiego sa-morządu terytorialnego, przekaże przedstawicielstwom tego samorządu właści-wy zakres ustawodawstwa, zwłaszcza z dziedziny administracji, kultury i gos-podarstwa, który zostanie bliżej określony ustawami państwowymi.

Rozporządzenia władzy, z których wynikają prawa lub obowiązki obywateli,mają moc obowiązującą tylko wtedy, gdy zostały wydane z upoważnienia ustawyi z powołaniem się na nią.

Art. 4. Ustawa państwowa ustala corocznie budżet Państwa na rok następny.

Art. 5. Ustalanie stanu liczebnego wojska i zezwalanie na coroczny pobórrekruta może nastąpić jedynie w drodze ustawodawczej.

Art. 6. Zaciągnięcie pożyczki państwowej, zbycie, zamiana i obciążenienieruchomego majątku państwowego, nałożenie podatków i opłat publicznych,ustanowienie ceł i monopolów, ustalenie systemu monetarnego, jako też przyję-cie gwarancji finansowej przez Państwo może nastąpić tylko na mocy ustawy.

Art. 7. Rząd przedstawi corocznie zamknięcie rachunków państwowych doparlamentarnego zatwierdzenia.

Art. 8. Sposób wykonania parlamentarnej kontroli nad długami Państwaokreśli oddzielna ustawa.

Art. 9. Do kontroli całej administracji państwowej pod względem finan-sowym, badania zamknięć rachunków Państwa, przedstawiania corocznie Sej-mowi wniosku o udzieleniu lub odmówieniu Rządowi absolutorium jest powo-łana Najwyższa Izba Kontroli, oparta na zasadzie kolegialności i niezależnościsędziowskiej członków jej kolegium, usuwalnych tylko uchwałą Sejmu, więk-szością 3/5 głosujących. Organizację Najwyższej Izby Kontroli i sposób jejdziałania określi szczegółowo osobna ustawa.

Prezes Najwyższej Izby Kontroli zajmuje stanowisko równorzędne mini-strowi, nie wchodzi jednak w skład Rady Ministrów, a jest za sprawowanieswego urzędu i za podległych mu urzędników odpowiedzialny bezpośrednioprzed Sejmem.

Art. 10. Prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje Rządowi i Sejmowi.Wnioski i projekty ustaw, pociągające za sobą wydatki ze Skarbu Państwa,muszą podawać sposób ich zużycia i pokrycia.

Art. 11. Sejm składa się z posłów, wybranych na lat pięć, licząc od dniaotwarcia Sejmu, w głosowaniu powszechnym, tajnym, bezpośrednim, równymi stosunkowym.

Pod rządami Konstytucji marcowej 169

Art. 12. Prawo wybierania ma każdy obywatel polski bez różnicy płci,który w dniu ogłoszenia wyborów ukończył lat 21, używa w pełni prawcywilnych i zamieszkuje w okręgu wyborczym przynajmniej od poprzedniegoogłoszenia wyborów w Dzienniku Ustaw. Prawo głosowania może być wykony-wane tylko osobiście. Wojskowi w służbie czynnej nie mają prawa głosowania.

Art. 13. Prawo wybieralności ma każdy obywatel, mający prawo wybieraniado Sejmu, nie wyjmując wojskowych w służbie czynnej, niezależnie od miejscazamieszkania, o ile ukończył lat 25.

Art. 14. Nie mogą korzystać z prawa wyborczego obywatele skazani zaprzestępstwa, które określi ordynacja wyborcza, jako pociągające za sobączasową lub stałą utratę praw wybierania, wybieralności, a także piastowaniamandatu poselskiego.

Art. 15. Państwowi urzędnicy administracyjni, skarbowi i sądowi nie mogąbyć wybierani w tych okręgach, w których pełnią swą służbę. Przepis ten niedotyczy urzędników pełniących swą służbę przy władzach centralnych.

Art. 16. Pracownicy państwowi i samorządowi, z chwilą wyboru na posła,otrzymują na czas trwania mandatu poselskiego urlop. Przepis ten nie dotyczyministrów, podsekretarzy stanu i profesorów wyższych uczelni.

Art. 17. Poseł, obejmujący płatną służbę państwową, traci mandat; przepisten nie dotyczy powołania na stanowiska ministrów, podsekretarzy stanu i pro-fesorów wyższych uczelni.

Art. 18. Bliższe postanowienia o wyborach posłów do Sejmu określi ordy-nacja wyborcza.

Art. 19. Sejm sprawdza ważność wyborów niezaprotestowanych. O waż-ności wyborów zaprotestowanych rozstrzyga Sąd Najwyższy.

Art. 20. Posłowie są przedstawicielami całego narodu i nie są krępowaniżadnymi instrukcjami wyborców.

Posłowie składają na ręce Marszałka wobec Izby następujące ślubowanie:„Ślubuję uroczyście, jako poseł na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej,wedle najlepszego mego rozumienia i zgodnie z sumieniem, rzetelniepracować wyłącznie dla dobra Państwa Polskiego jako całości".

Art. 21. Posłowie nie mogą być pociągani do odpowiedzialności za swojądziałalność w Sejmie lub poza Sejmem, wchodzącą w zakres wykonywania

170 Część druga

mandatu poselskiego, ani w czasie trwania mandatu, ani po jego wygaśnięciu.Za przemówienia i odezwania się tudzież manifestacje w Sejmie posłowieodpowiadają tylko przed Sejmem. Za naruszenia prawa osoby trzeciej mogąbyć pociągnięci do odpowiedzialności sądowej, o ile władza sądowa uzyska nato zezwolenie Sejmu.

Postępowanie karnosądowe, karnoadministracyjne lub dyscyplinarne, wdro-żone przeciw posłowi przed uzyskaniem mandatu poselskiego, ulegnie nażądanie Sejmu zawieszeniu aż do wygaśnięcia mandatu.

Bieg przedawnienia przeciw posłowi w postępowaniu karnym ulega przer-wie na czas trwania mandatu poselskiego.

Przez cały czas trwania mandatu posłowie nie mogą być pociągani doodpowiedzialności karnosądowej, karnoadministracyjnej i dyscyplinarnej anipozbawieni wolności bez zezwolenia Sejmu. W wypadku schwytania posła nagorącym uczynku zbrodni pospolitej, jeżeli jego przetrzymanie jest koniecznedla zabezpieczenia wymiaru sprawiedliwości względnie dla unieszkodliwieniaskutków przestępstwa, władza sądowa ma obowiązek bezzwłocznego zawiado-mienia o tym Marszałka Sejmu dla uzyskania zezwolenia Sejmu na areszti dalsze postępowanie karne. Na żądanie Marszałka przytrzymany musi byćniezwłocznie uwolniony.

Art. 22. Poseł nie może na swoje ani na obce imię kupować lub uzyskiwaćdzierżaw dóbr państwowych, przyjmować dostaw publicznych i robót rządo-wych ani otrzymywać od Rządu koncesji lub innych korzyści osobistych.

Poseł nie może również otrzymywać od Rządu żadnych odznaczeń, z wy-jątkiem wojskowych.

Art. 23. Poseł nie może być redaktorem odpowiedzialnym.

Art. 24. Posłowie otrzymują diety w wysokości regulaminem określoneji mają prawo bezpłatnego korzystania z państwowych środków komunikacjidla podróży po całym obszarze Rzeczypospolitej.

Art. 25. Prezydent Rzeczypospolitej zwołuje, otwiera, odracza i zamykaSejm i Senat.

Sejm winien być zwołany na pierwsze posiedzenie w trzeci wtorek po dniuwyborów i corocznie najpóźniej w październiku na sesję zwyczajną celemuchwalenia budżetu, stanu liczebnego i poboru wojska oraz innych spraw bie-żących.

Prezydent Rzeczypospolitej może zwołać Sejm w każdym czasie na sesjęnadzwyczajną wedle własnego uznania, a winien to uczynić na żądanie 1/3 ogó-łu posłów w ciągu dwóch tygodni.


Inne wypadki zebrania się Sejmu na sesję nadzwyczajną określa Konsty-tucja.

Odroczenie wymaga zgody Sejmu, jeżeli ma być w ciągu tej samej sesjizwyczajnej powtórzone lub jeżeli przerwa ma trwać dłużej niż 30 dni.

Sejm, zwołany w październiku na sesję zwyczajną, nie może być zamkniętyprzed uchwaleniem budżetu.

Art. 26. Sejm może się rozwiązać mocą własnej uchwały, powziętejwiększością 2/3 głosów, przy obecności połowy ustawowej liczby posłów.Prezydent Rzeczypospolitej może rozwiązać Sejm za zgodą 3/5 ustawowejliczby członków Senatu.

Równocześnie w obu wypadkach z samego prawa rozwiązuje się Senat.Wybory odbędą się w ciągu 90 dni od dnia rozwiązania; termin ich będzie

oznaczony bądź w uchwale Sejmu, bądź w orędziu Prezydenta o rozwiązaniuSejmu.

Art. 27. Posłowie wykonywają swe prawa i obowiązki poselskie osobiście.

Art. 28. Sejm wybiera ze swego grona Marszałka i jego zastępców,sekretarzy i komisje.

Mandaty Marszałka i jego zastępców trwają po rozwiązaniu Sejmu aż doukonstytuowania się nowego Sejmu.

Art. 29. Sposób i porządek obrad sejmowych, rodzaj i ilość komisji, liczbęwicemarszałków i sekretarzy, prawa i obowiązki Marszałka określa regulaminsejmowy.

Marszałek mianuje urzędników sejmowych, za których działania odpowiadaprzed Sejmem.

Art. 30. Posiedzenia Sejmu są jawne. Na wniosek Marszałka, przedsta-wiciela Rządu lub 30 posłów może Sejm uchwalić tajność posiedzenia.

Art. 31. Nikt nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za zgodnez prawdą sprawozdanie z jawnego posiedzenia Sejmu i komisji sejmowej.

Art. 32. Do prawomocności uchwał potrzebna jest zwykła większość głosówprzy obecności przynajmniej 1/3 ogółu ustawowej liczby posłów, o ile inneprzepisy Konstytucji nie zawierają odmiennych postanowień.

Art. 33. Posłowie mają prawo zwracać się z interpelacjami do Rządu bądźdo poszczególnych ministrów w sposób regulaminem przepisany. Minister maobowiązek udzielić odpowiedzi ustnie lub pisemnie w terminie nie dłuższym

172 Część druga

niż 6 tygodni, albo w umotywowanym oświadczeniu usprawiedliwić brakrzeczowej odpowiedzi. Na żądanie interpelatorów odpowiedź musi być Sejmowizakomunikowana. Sejm może odpowiedź Rządu uczynić przedmiotem dyskusjii uchwały.

Art. 34. Sejm może wyłaniać i naznaczać dla zbadania poszczególnychspraw nadzwyczajne komisje z prawem przesłuchania stron interesownych orazwzywania świadków i rzeczoznawców. Zakres działania i uprawnień tychkomisji uchwala Sejm.

Art. 35. Każdy projekt ustawy przez Sejm uchwalony będzie przekazanySenatowi do rozpatrzenia. Jeżeli Senat nie podniesie w ciągu 30 dni od dniadoręczenia mu uchwalonego projektu ustawy żadnych przeciwko niemu zarzu-tów, Prezydent Rzeczypospolitej zarządzi ogłoszenie ustawy. Na wniosek SenatuPrezydent Rzeczypospolitej może zarządzić ogłoszenie ustawy przed upływem30 dni.

Jeżeli Senat postanowi projekt, uchwalony przez Sejm, zmienić lub odrzu-cić, powinien zapowiedzieć to Sejmowi w ciągu powyższych 30 dni, a najdalejw ciągu następnych dni 30 zwrócić Sejmowi z proponowanymi zmianami.

Jeżeli Sejm zmiany przez Senat proponowane uchwali zwykłą większościąalbo odrzuci większością 11/20 głosujących, Prezydent Rzeczypospolitej zarzą-dzi ogłoszenie ustawy w brzmieniu ustalonym ponowną uchwałą Sejmu.

Art. 36. Senat składa się z członków wybranych przez poszczególne wo-jewództwa w głosowaniu powszechnym, tajnym, bezpośrednim, równym i sto-sunkowym. Każde województwo stanowi jeden okręg wyborczy, przy czymw stosunku do liczby mandatów sejmowych na ilość mieszkańców liczbamandatów do Senatu wynosi 1/4 części. Prawo wybierania do Senatu ma każdywyborca do Sejmu, który w dniu ogłoszenia wyborów ukończył lat 30 i w dniutym zamieszkuje w okręgu wyborczym przynajmniej od roku; nie tracą jednakprawa wyborczego świeżo osiadli koloniści, którzy opuścili poprzednie miejscezamieszkania korzystając z reformy rolnej; również nie tracą tego prawarobotnicy, którzy zmienili miejsce pobytu wskutek zmiany miejsca pracy, orazurzędnicy państwowi przeniesieni służbowo. Prawo wybieralności ma każdyobywatel posiadający prawo wybierania do Senatu, nie wyłączając wojskowychw służbie czynnej, o ile z dniem ogłoszenia wyborów ukończył lat 40.

Kadencja Senatu rozpoczyna się i kończy z kadencją sejmową.Nikt nie może być jednocześnie członkiem Sejmu i Senatu.

Art. 37. Postanowienia art. 14, 15, 16, 17, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 27,28, 29, 30, 31, 32 i 33 stosuje się odpowiednio także do Senatu względnie jegoczłonków.


Art. 38. Żadna ustawa nie może stać w sprzeczności z niniejszą Konstytucjąani naruszać jej postanowień.

R o z d z i a ł IIIWŁADZA WYKONAWCZA

Art. 39. Prezydenta Rzeczypospolitej wybierają na lat siedem bezwzględ-ną większością głosów Sejm i Senat, połączone w Zgromadzenie Narodowe.Zgromadzenie Narodowe zwołuje Prezydent Rzeczypospolitej w ostatnim kwar-tale siedmiolecia swego urzędowania.

Jeżeli zwołanie nie nastąpi na 30 dni przed upływem siedmiolecia, Sejmi Senat łączą się z samego prawa w Zgromadzenie Narodowe na zaproszenieMarszałka Sejmu i pod jego przewodnictwem.

Art. 40. Jeżeli Prezydent Rzeczypospolitej nie może sprawować urzęduoraz w razie opróżnienia urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej wskutek śmierci,zrzeczenia się lub innej przyczyny zastępuje go Marszałek Sejmu.

Art. 41. W razie opróżnienia urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej Sejmi Senat łączą się natychmiast na zaproszenie Marszałka Sejmu i pod jegoprzewodnictwem z samego prawa w Zgromadzenie Narodowe celem wyboruPrezydenta.

Gdyby Sejm był rozwiązany w chwili, gdy urząd Prezydenta Rzeczypos-politej jest opróżniony, Marszałek Sejmu zarządzi niezwłocznie nowe wyborydo Sejmu i Senatu.

Art. 42. Jeżeli Prezydent Rzeczypospolitej przez trzy miesiące nie sprawujeurzędu, Marszałek zwoła niezwłocznie Sejm i podda jego uchwale, czy urządPrezydenta Rzeczypospolitej należy uznać za opróżniony.

Uchwała uznająca urząd za opróżniony zapada większością 3/5 głosów przyobecności przynajmniej połowy ustawowej, to jest ordynacją wyborczą ustalonejliczby posłów.

Art. 43. Prezydent Rzeczypospolitej sprawuje władzę wykonawczą przezodpowiedzialnych przed Sejmem ministrów i podległych im urzędników.

Art. 44. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje ustawy wraz z odpowiednimiministrami i zarządza ogłoszenie ich w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej.

Prezydent Rzeczypospolitej, celem wykonania ustaw i z powołaniem sięna upoważnienie ustawowe, ma prawo wydawać rozporządzenia wykonawcze,zarządzenia, rozkazy i nakazy i przeprowadzenie ich użyciem przymusu zapewnić.

174 Część druga

Takież prawo w swoim zakresie działania mają ministrowie i władze impodległe.

Każdy akt rządowy Prezydenta Rzeczypospolitej wymaga dla swej ważnościpodpisu Prezesa Rady Ministrów i właściwego ministra, którzy przez podpisanieaktu biorą zań odpowiedzialność.

Art. 45. Prezydent Rzeczypospolitej mianuje i odwołuje Prezesa RadyMinistrów, a na jego wniosek mianuje i odwołuje ministrów, a na wniosekRady Ministrów obsadza urzędy cywilne i wojskowe, zastrzeżone w ustawach.

Każdy urzędnik Rzeczypospolitej musi podlegać ministrowi, który za jegodziałania odpowiada przed Sejmem.

Nominacje urzędników kancelarii cywilnej Prezydenta Rzeczypospolitejkontrasygnuje Prezes Rady Ministrów i jest za ich działania odpowiedzialnyprzed Sejmem.

Art. 46. Prezydent Rzeczypospolitej jest zarazem najwyższym zwierzch-nikiem sił zbrojnych Państwa, nie może jednak sprawować naczelnego dowódz-twa w czasie wojny.

Naczelnego wodza sił zbrojnych Państwa na wypadek wojny mianujePrezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów, przedstawiony przezMinistra Spraw Wojskowych, który za akty związane z dowództwem w czasiewojny, jak i za wszelkie sprawy kierownictwa wojskowego odpowiada przedSejmem.

Art. 47. Prawo darowania i złagodzenia kary oraz darowania skutkówzasądzenia karnosądowego w poszczególnych wypadkach przysługuje Prezy-dentowi Rzeczypospolitej.

Prezydent nie może stosować tego prawa do ministrów zasądzonych naskutek postawienia ich w stan oskarżenia przez Sejm.

Amnestia może być udzielona tylko w drodze ustawodawczej.

Art. 48. Prezydent Rzeczypospolitej reprezentuje Państwo na zewnątrz,przyjmuje przedstawicieli dyplomatycznych państw obcych i wysyła przedsta-wicieli dyplomatycznych Państwa Polskiego do państw obcych.

Art. 49. Prezydent Rzeczypospolitej zawiera umowy z innymi państwamii podaje je do wiadomości Sejmu.

Umowy handlowe i celne oraz umowy, które stale obciążają Państwo podwzględem finansowym albo zawierają przepisy prawne obowiązujące obywateli,albo też wprowadzają zmianę granic Państwa, a także przymierza, wymagajązgody Sejmu.


Art. 50. Prezydent Rzeczypospolitej może wypowiedzieć wojnę i zawrzećpokój tylko za uprzednią zgodą Sejmu.

Art. 51. Za czynności urzędowe Prezydent Rzeczypospolitej nie jest odpo-wiedzialny ani parlamentarnie, ani cywilnie.

Za zdradę kraju, pogwałcenie Konstytucji lub przestępstwa karne PrezydentRzeczypospolitej może być pociągnięty do odpowiedzialności tylko przez Sejm,uchwałą powziętą większością 3/5 głosów, przy obecności co najmniej połowyustawowej liczby posłów. Sprawę rozpatruje i wyrok wydaje Trybunał Stanuwedług postanowień osobnej ustawy. Z chwilą postawienia w stan oskarżeniaprzed Trybunałem Stanu Prezydent Rzeczypospolitej jest zawieszony w urzę-dowaniu.

Art. 52. Prezydent Rzeczypospolitej otrzymuje uposażenie według prze-pisów osobnej ustawy.

Art. 53. Prezydent Rzeczypospolitej nie może piastować żadnego urzęduani należeć do składu Sejmu lub Senatu.

Art. 54. Przed objęciem urzędu Prezydent Rzeczypospolitej składa przysię-gę w Zgromadzeniu Narodowym następującej treści:

„Przysięgam Bogu Wszechmogącemu, w Trójcy Świętej Jedynemu, i ślu-buję Tobie, Narodzie Polski, na urzędzie Prezydenta Rzeczypospolitej,który obejmuję: praw Rzeczypospolitej, a przede wszystkim UstawyKonstytucyjnej święcie przestrzegać i bronić; dobru powszechnemu Na-rodu ze wszystkich sił wiernie służyć; wszelkie zło i niebezpieczeń-stwo od Państwa czujnie odwracać; godności imienia polskiego strzecniezachwianie; sprawiedliwość względem wszystkich bez różnicyobywateli za pierwszą mieć cnotę; obowiązkom urzędu i służbypoświęcić się niepodzielnie. Tak mi dopomóż Bóg i święta Jego Mę-ka. Amen".

Art. 55. Ministrowie tworzą Radę Ministrów pod przewodnictwem Preze-sa Rady Ministrów.

Art. 56. Rada Ministrów ponosi solidarną odpowiedzialność konstytucyjnąi parlamentarną za ogólny kierunek działalności Rządu.

Poza tym ponoszą ją ministrowie oddzielnie, każdy w swoim zakresie, zadziałalność w urzędzie, a to zarówno za zgodność tej działalności z Konstytucjąi innymi ustawami Państwa, za działanie podległych im organów, jak i zakierunek swej polityki.

176 Część druga

Art. 57. W tym samym zakresie obowiązuje ministrów solidarna i indywi-dualna odpowiedzialność za akty rządowe Prezydenta Rzeczypospolitej.

Art. 58. Do odpowiedzialności parlamentarnej pociąga ministrów Sejmzwyczajną większością. Rada Ministrów i każdy minister z osobna ustępują nażądanie Sejmu.

Art. 59. Konstytucyjną odpowiedzialność ministrów i sposób jej urzeczy-wistnienia określi osobna ustawa.

Uchwała stawiająca ministra w stan oskarżenia musi być powzięta w obec-ności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów większością 3/5 oddanychgłosów.

Rozpoznanie spraw i wydanie wyroku należy do Trybunału Stanu. Ministernie może uchylić się od odpowiedzialności konstytucyjnej przez zrzeczenie sięurzędu. Z chwilą postawienia w stan oskarżenia minister jest zawieszony w urzę-dowaniu.

Art. 60. Ministrowie i delegowani przez nich urzędnicy mają prawo braćudział w posiedzeniach sejmowych i przemawiać poza koleją mówców zapisa-nych do głosu; w głosowaniach mogą brać udział, o ile są posłami.

Art. 61. Ministrowie nie mogą piastować żadnego innego urzędu aniuczestniczyć w zarządzie i władzach kontrolujących towarzystw i instytucji nazysk obliczonych.

Art. 62. Jeżeli urząd ministra sprawuje tymczasowy kierownik minister-stwa, odnoszą się do niego wszelkie przepisy o urzędzie ministra.

Prezes Rady Ministrów w razie potrzeby porucza swoje zastępstwo jednemuz ministrów.

Art. 63. Liczbę, zakres działania i wzajemny stosunek ministrów, jakrównież kompetencje Rady Ministrów określi osobna ustawa.

Art. 64. Trybunał Stanu składa się z Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego,jako przewodniczącego, oraz dwunastu członków, których wybierają spozaswego grona: ośmiu Sejm i czterech Senat.

Członkami Trybunału Stanu mogą być wybrane osoby nie piastujące żad-nego urzędu państwowego i używające pełni praw obywatelskich.

Wyboru członków Trybunału Stanu dokonywają Sejm i Senat natychmiastpo ukonstytuowaniu się na cały okres kadencji sejmowej.


Art. 65. Dla celów administracyjnych Państwo Polskie podzielone będziew drodze ustawodawczej na województwa, powiaty i gminy miejskie i wiejskie,które będą równocześnie jednostkami samorządu terytorialnego.

Jednostki samorządowe mogą się łączyć w związki dla przeprowadzeniazadań wchodzących w zakres samorządu.

Związki takie mogą otrzymywać charakter publicznoprawny tylko na pod-stawie osobnej ustawy.

Art. 66. W organizacji administracji państwowej przeprowadzona będziezasada dekoncentracji. Organy administracji państwowej w poszczególnychjednostkach terytorialnych mają być przy tym zespolone w jednym urzędziepod jednym zwierzchnikiem. Zarazem uwzględniona będzie zasada udziału oby-wateli, powołanych drogą wyborów, w wykonaniu zadań tych urzędów w gra-nicach określonych ustawami.

Art. 67. Prawo stanowienia w sprawach należących do zakresu działaniasamorządu przysługuje radom obieralnym. Czynności wykonawcze samorząduwojewódzkiego i powiatowego należą do organów utworzonych na zasadziezespolenia kolegiów, obieranych przez ciała reprezentacyjne, z przedstawicie-lami państwowych władz administracyjnych i pod ich przewodnictwem.

Art. 68. Obok samorządu terytorialnego osobna ustawa powoła samorządgospodarczy dla poszczególnych dziedzin życia gospodarczego, a mianowicieizby rolnicze, handlowe, przemysłowe, rzemieślnicze, pracy najemnej i inne,połączone w Naczelną Izbę Gospodarczą Rzeczypospolitej, których współpracęz władzami państwowymi w kierowaniu życiem gospodarczym i w zakresiezamierzeń ustawodawczych określą ustawy.

Art. 69. Źródła dochodowe Państwa i samorządu będą ustawami ściślerozgraniczone.

Art. 70. Państwo będzie sprawowało nadzór nad działalnością samorząduprzez wydziały samorządu wyższego stopnia; nadzór ten mogą jednak ustawyprzekazać częściowo sądownictwu administracyjnemu.

Wypadki, w których uchwały organów samorządu wymagać będą wyjąt-kowo zatwierdzenia przez organy samorządu wyższego stopnia lub przez mi-nisterstwa, będą określone ustawami.

Art. 71. Odwołanie się od orzeczeń organów zarówno rządowych, jak i sa-morządowych dopuszczone będzie tylko do jednej wyższej instancji, o ile usta-wy nie przewidują w tym względzie wyjątków.

178 Część druga

Art. 72. Ustawy przeprowadzą zasadę, iż od karnych orzeczeń władzadministracyjnych, zapadłych w drugiej instancji, będzie przysługiwało stronomprawo odwołania do właściwego sądu.

Art. 73. Do orzekania o legalności aktów administracyjnych w zakresieadministracji tak rządowej, jak i samorządowej powoła osobna ustawa sądow-nictwo administracyjne, oparte w swej organizacji na współdziałaniu czynnikaobywatelskiego i sędziowskiego z Najwyższym Trybunałem Administracyj-nym na czele.

R o z d z i a ł I VSĄDOWNICTWO

Art. 74. Sądy wymierzają sprawiedliwość w imieniu RzeczypospolitejPolskiej.

Art. 75. Organizacja, zakres i sposób działania wszelkich sądów będąokreślone w drodze ustawodawczej.

Art. 76. Sędziów mianuje Prezydent Rzeczypospolitej, o ile ustawa niezawiera innego postanowienia, jednakże sędziowie pokoju z reguły wybieranisą przez ludność.

Urząd sędziowski może objąć tylko osoba odpowiadająca warunkom przezprawo wymaganym.

Art. 77. Sędziowie są w sprawowaniu swego urzędu sędziowskiego nieza-wiśli i podlegają tylko ustawom.

Orzeczenia sądowe nie mogą być zmienione ani przez władzę ustawo-dawczą, ani przez władzę wykonawczą.

Art. 78. Sędzia może być złożony z urzędu, zawieszony w urzędowaniu,przeniesiony na inne miejsce urzędowania lub w stan spoczynku wbrew swojejwoli jedynie mocą orzeczenia sądowego i tylko w wypadkach w ustawieprzewidzianych.

Przepis ten nie dotyczy wypadku, gdy przeniesienie sędziego na inne miejscelub w stan spoczynku jest wywołane zmianą w organizacji sądów postanowionąw drodze ustawy.

Art. 79. Sędziowie nie mogą być pociągani do odpowiedzialności karnejani pozbawiani wolności bez uprzedniej zgody wskazanego przez ustawę sądu,


o ile nie są schwytani na gorącym uczynku, lecz i w tym wypadku może sądzażądać niezwłocznie uwolnienia aresztowanego.

Art. 80. Odrębne stanowisko sędziów, ich prawa i obowiązki oraz uposa-żenie określi osobna ustawa.

Art. 81. Sądy nie mają prawa badania ważności ustaw należycie ogło-szonych.

Art. 82. Rozprawy przed sądem orzekającym, zarówno w sprawach cywil-nych, jak karnych, są jawne, o ile ustawy w tym względzie nie przewidują wyjątku.

Art. 83. Do orzekania o zbrodniach, zagrożonych cięższymi karami i o prze-stępstwach politycznych będą powołane sądy przysięgłych. Czyny podlegającesądom przysięgłych, organizację tych sądów i tok postępowania określą szczegó-łowe ustawy.

Art. 84. Ustanawia się Sąd Najwyższy od spraw sądowych cywilnych i kar-nych.

Art. 85. Organizację sądów wojskowych, ich właściwość, tok postępowaniaokreślą szczegółowe ustawy.

Art. 86. Do rozstrzygania sporów o właściwość między władzami admini-stracyjnymi a sądami będzie powołany na mocy ustawy osobny Trybunał Kom-petencyjny.

R o z d z i a ł VPOWSZECHNE OBOWIĄZKI I PRAWA OBYWATELSKIE

Art. 87. Obywatel polski nie może być równocześnie obywatelem innegopaństwa.

Art. 88. Obywatelstwo polskie nabywa się:a) poprzez urodzenie z rodziców mających obywatelstwo polskie,b) poprzez nadanie obywatelstwa ze strony powołanej władzy państwowej.Inne postanowienie co do obywatelstwa polskiego, jego nabycia oraz utra-

ty, określają osobne ustawy.

Art. 89. Pierwszym obowiązkiem obywatela jest wierność dla Rzeczypos-politej Polskiej.

180 Część druga

Art. 90. Każdy obywatel ma obowiązek szanowania i przestrzeganiaKonstytucji Państwa i innych obowiązujących ustaw i rozporządzeń władzpaństwowych i samorządowych.

Art. 91. Wszyscy obywatele są obowiązani do służby wojskowej. Rodzaji sposób, porządek i czas trwania służby, zwolnienie od tego obowiązku orazwszelkie świadczenia na cele wojskowe będą określone w drodze ustawo-dawczej.

Art. 92. Wszyscy obywatele mają obowiązek ponosić wszelkie ciężary i świad-czenia publiczne, ustanowione na podstawie ustaw.

Art. 93. Wszyscy obywatele są obowiązani szanować władzę prawowitąi ułatwiać spełnianie jej zadań oraz sumiennie pełnić obowiązki publiczne, dojakich powoła ich naród lub właściwa władza.

Art. 94. Obywatele mają obowiązek wychowania swoich dzieci na prawychobywateli Ojczyzny i zapewnienia im co najmniej początkowego wykształcenia.

Art. 95. Rzeczpospolita Polska zapewnia na swoim obszarze zupełną ochro-nę życia, wolności i mienia wszystkim bez różnicy pochodzenia, narodowości,języka, rasy lub religii.

Cudzoziemcy używają pod warunkiem wzajemności równych praw z obywa-telami Państwa Polskiego oraz mają równe z nimi obowiązki, o ile ustawy wy-raźnie nie wymagają obywatelstwa polskiego.

Art. 96. Wszyscy obywatele są równi wobec prawa. Urzędy publicznesą w równej mierze dla wszystkich dostępne na warunkach prawem przepi-sanych.

Rzeczpospolita Polska nie uznaje przywilejów rodowych ani stanowych,jak również żadnych herbów, tytułów rodowych i innych, z wyjątkiem nauko-wych, urzędowych i zawodowych. Obywatelowi Rzeczypospolitej nie wolnoprzyjmować bez zezwolenia Prezydenta Rzeczypospolitej tytułów ani orderówcudzoziemskich.

Art. 97. Ograniczenia wolności osobistej, zwłaszcza rewizje osobiste i aresz-towanie, dopuszczalne są tylko w wypadkach prawem przepisanych i w sposóbokreślony ustawami na podstawie polecenia władz sądowych.

O ile by polecenie sądowe nie mogło być wydane natychmiast, powinnobyć doręczone najpóźniej w ciągu 48 godzin z podaniem przyczyn rewizji lubaresztowania.


Aresztowani, którym w przeciągu 48 godzin nie podano na piśmie z pod-pisem władz sądowych przyczyny aresztowania, odzyskują niezwłocznie wolność.

Ustawy określają środki przymusowe przysługujące władzom administra-cyjnym dla przeprowadzenia ich zarządzeń.

Art. 98. Nikt nie może być pozbawiony sądu, któremu z prawa podlega.Sądy wyjątkowe są dopuszczalne tylko w wypadkach oznaczonych ustawamiwydanymi przed popełnieniem czynu karygodnego. Ściganie obywatela i wy-mierzenie kary jest dopuszczalne tylko na zasadzie obowiązującej ustawy. Karypołączone z udręczeniem fizycznym są niedozwolone i nikt takim karompodlegać nie może.

Żadna ustawa nie może zamykać obywatelowi drogi sądowej dla docho-dzenia krzywdy i straty.

Art. 99. Rzeczpospolita Polska uznaje wszelką własność, czy to osobistąposzczególnych obywateli, czy to zbiorową związków obywateli, instytucji,ciał samorządowych i wreszcie samego Państwa, jako jedną z najważniejszychpodstaw ustroju społecznego i porządku prawnego oraz poręcza wszystkimmieszkańcom, instytucjom i społecznościom ochronę ich mienia, a dopuszczatylko w wypadkach ustawą przewidzianych zniesienie lub ograniczenie włas-ności, czy to osobistej, czy to zbiorowej, ze względów wyższej użyteczności,za odszkodowaniem. Tylko ustawa może postanowić, jakie dobra i w jakimzakresie, ze względu na pożytek ogółu, mają stanowić wyłącznie własnośćPaństwa oraz o ile prawa obywateli i ich prawnie uznanych związków doswobodnego użytkowania ziemi, wód, minerałów i innych skarbów przyrodymogą ze względów publicznych doznać ograniczenia.

Ziemia, jako jeden z najważniejszych czynników bytu narodu i Państwa,nie może być przedmiotem nieograniczonego obrotu. Ustawy określą przysłu-gujące Państwu prawo do przymusowego wykupu ziemi oraz regulowania obrotuziemią, przy uwzględnieniu zasady, że ustrój rolny Rzeczypospolitej Polskiejma się opierać na gospodarstwach rolnych zdolnych do prawidłowej wytwór-czości i stanowiących osobistą własność.

Art. 100. Mieszkanie obywatela jest nietykalne. Naruszenie tego prawaprzez wejście do mieszkania, rewizję domową i zajęcie papierów lub nieru-chomości, poza koniecznością wykonania zarządzeń administracyjnych, opar-tych na wyraźnym upoważnieniu ustawowym, może nastąpić tylko na poleceniewładz sądowych w sposób i w wypadkach ustawą przepisanych.

Art. 101. Każdy obywatel ma wolność obrania sobie na obszarze Pań-stwa miejsca zamieszkania i pobytu, przesiedlania się i wychodźstwa, nie-

182 Część druga

mniej wolność wyboru zajęcia i zarobkowania oraz przenoszenia swej włas-ności.

Ograniczenie tych praw może wprowadzić tylko ustawa.

Art. 102. Praca, jako główna podstawa bogactwa Rzeczypospolitej, pozo-stawać ma pod szczególną ochroną Państwa.

Każdy obywatel ma prawo do opieki Państwa nad jego pracą, a w raziebraku pracy, choroby, nieszczęśliwego wypadku i niedołęstwa — do ubez-pieczenia społecznego, które ustali osobna ustawa.

Państwo ma obowiązek udostępnienia także opieki moralnej i pociechyreligijnej obywatelom, którymi się bezpośrednio opiekuje w zakładach publicz-nych, jak: zakłady wychowawcze, koszary, szpitale, więzienia, przytułki.

Art. 103. Dzieci bez dostatecznej opieki rodzicielskiej, zaniedbane podwzględem wychowawczym, mają prawo do opieki i pomocy Państwa w zakresieoznaczonym ustawą.

Odjęcie rodzicom władzy nad dzieckiem może nastąpić tylko w drodzeorzeczenia sądowego.

Osobne ustawy normują opiekę macierzyństwa.Praca zarobkowa dzieci poniżej lat 15, praca nocna kobiet i robotników

młodocianych w gałęziach przemysłu szkodliwych dla ich zdrowia jest zakazana.

Art. 104. Każdy obywatel ma prawo swobodnego wyrażania swoich myślii przekonań, o ile przez to nie narusza przepisów prawa.

Art. 105. Poręcza się wolność prasy. Nie może być wprowadzona cenzuraani system koncesyjny na wydawanie druków. Nie może być odjęty dziennikomi drukom krajowym debit pocztowy ani ograniczone ich rozpowszechnianie naobszarze Rzeczypospolitej.

Ustawa osobna określi odpowiedzialność za nadużycie tej wolności.

Art. 106. Tajemnica listów i innej korespondencji może być naruszonatylko w wypadkach prawem przewidzianych.

Art. 107. Obywatele mają prawo wnosić pojedynczo lub zbiorowo petycjedo wszelkich ciał reprezentacyjnych i władz publicznych, państwowych i sa-morządowych.

Art. 108. Obywatele mają prawo koalicji, zgromadzania się i związywaniastowarzyszeń i związków.

Wykonanie tych praw określą ustawy.


Art. 109. Każdy obywatel ma prawo zachowania swojej narodowości i pie-lęgnowania swojej mowy i właściwości narodowych.

Osobne ustawy państwowe zabezpieczą mniejszościom w Państwie Polskimpełny i swobodny rozwój ich właściwości narodowościowych przy pomocy au-tonomicznych związków mniejszości o charakterze publiczno-prawnym w obrę-bie związków samorządu powszechnego.

Państwo będzie miało w stosunku do ich działalności prawo kontroli orazuzupełnienia w razie potrzeby ich środków finansowych.

Art. 110. Obywatele polscy, należący do mniejszości narodowościowych,wyznaniowych lub językowych, mają równe z innymi obywatelami prawozakładania, nadzoru i zawiadywania swoim kosztem zakładów dobroczyn-nych, religijnych i społecznych, szkół i innych zakładów wychowawczychoraz używania w nich swobodnie swej mowy i wykonywania przepisów swejreligii.

Art. 111. Wszystkim obywatelom poręcza się wolność sumienia i wyznania.Żaden obywatel nie może być z powodu swego wyznania i przekonań religijnychograniczony w prawach, przysługujących innym obywatelom.

Wszyscy mieszkańcy Państwa Polskiego mają prawo wolnego wyznawaniazarówno publicznie, jak prywatnie swej wiary i wykonywania przepisów swejreligii lub obrządku, o ile to nie sprzeciwia się porządkowi publicznemu aniobyczajności publicznej.

Art. 112. Wolności wyznania nie wolno używać w sposób przeciwny usta-wom. Nikt nie może uchylać się od spełnienia obowiązków publicznych z po-wodu swoich wierzeń religijnych. Nikt nie może być zmuszony do udziałuw czynnościach lub obrzędach religijnych, o ile nie podlega władzy rodziciel-skiej lub opiekuńczej.

Art. 113. Każdy związek religijny, uznany przez Państwo, ma prawourządzać zbiorowe i publiczne nabożeństwa, może samodzielnie prowadzić swesprawy wewnętrzne, może posiadać i nabywać majątek ruchomy i nieruchomy,zarządzać nim i rozporządzać, pozostaje w posiadaniu i używaniu swoichfundacji i funduszów, tudzież zakładów dla celów wyznaniowych, naukowychi dobroczynnych. Żaden związek religijny jednak nie może stawać w sprzecz-ności z ustawami Państwa.

Art. 114. Wyznanie rzymskokatolickie, będące religią przeważającej więk-szości narodu, zajmuje w Państwie naczelne stanowisko wśród równoprawnychwyznań.

184 Część druga

Kościół rzymskokatolicki rządzi się własnymi prawami. Stosunek Państwado Kościoła będzie określony na podstawie układu ze Stolicą Apostolską, którypodlega ratyfikacji przez Sejm.

Art. 115. Kościoły mniejszości religijnych i inne prawnie uznane związkireligijne rządzą się same własnymi ustawami, których uznania Państwo nieodmówi, o ile nie zawierają postanowień sprzecznych z prawem.

Stosunek Państwa do tych kościołów i wyznań będzie ustalony w drodzeustawowej po porozumieniu się z ich prawnymi reprezentacjami.

Art. 116. Uznanie nowego lub dotąd prawnie nie uznanego wyznania niebędzie odmówione związkom religijnym, których urządzenia, nauka i ustrój niesą przeciwne porządkowi publicznemu ani obyczajności publicznej.

Art. 117. Badania naukowe i ogłaszanie ich wyników są wolne. Każdyobywatel ma prawo nauczać, założyć szkołę lub zakład wychowawczy i kierowaćnimi, skoro uczyni zadość warunkom, w ustawie przepisanym, w zakresiekwalifikacji nauczycieli, bezpieczeństwa powierzonych mu dzieci i lojalnegostosunku do Państwa.

Wszystkie szkoły i zakłady wychowawcze, zarówno publiczne, jak i pry-watne, podlegają nadzorowi władz państwowych w zakresie przez ustawyokreślonym.

Art. 118. W zakresie szkoły powszechnej nauka jest obowiązkowa dlawszystkich obywateli Państwa. Czas, zakres i sposób pobierania tej nauki określiustawa.

Art. 119. Nauka w szkołach państwowych i samorządowych jest bezpłatna.Państwo zapewni uczniom wyjątkowo zdolnym, a niezamożnym, stypendia

na utrzymanie w zakładach średnich i wyższych.

Art. 120. W każdym zakładzie naukowym, którego program obejmujekształcenie młodzieży poniżej lat 18, utrzymywanym w całości lub w częściprzez Państwo lub ciała samorządowe, jest nauka religii dla wszystkich uczniówobowiązkowa. Kierownictwo i nadzór nauki religii w szkołach należy dowłaściwego związku religijnego z zastrzeżeniem naczelnego prawa nadzoru dlapaństwowych władz szkolnych.

Art. 121. Każdy obywatel ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaką muwyrządziły organy władzy państwowej, cywilnej lub wojskowej przez działal-ność urzędową niezgodną z prawem lub obowiązkami służby. Odpowiedzialnym


za szkodę jest Państwo solidarnie z winnymi organami; wniesienie skargiprzeciw Państwu i przeciw urzędnikom nie jest zależne od zezwolenia władzypublicznej. Tak samo odpowiedzialne są gminy i inne ciała samorządowe orazorgany tychże.

Przeprowadzenie tej zasady określają osobne ustawy.

Art. 122. Postanowienia o prawach obywatelskich stosują się także do osóbnależących do siły zbrojnej. Wyjątki od tej zasady określają osobne ustawywojskowe.

Art. 123. Siła zbrojna może być użyta tylko na żądanie władzy cywilnej,przy ścisłym zachowaniu ustaw do uśmierzenia rozruchów, lub do przymu-sowego wykonania przepisów prawnych. Wyjątki od tej zasady dopuszczalnesą tylko na mocy ustaw o stanie wyjątkowym i wojennym.

Art. 124. Czasowe zawieszenie praw obywatelskich: wolności osobistej(art. 97), nietykalności mieszkania (art. 100), wolności prasy (art. 105), tajem-nicy korespondencji (art. 106), prawa koalicji, zgromadzania się i związywaniastowarzyszeń (art. 108) może nastąpić dla całego obszaru państwowego lub dlamiejscowości, w których okaże się konieczne ze względów bezpieczeństwapublicznego.

Zawieszenie takie zarządzić może tylko Rada Ministrów za zezwoleniemPrezydenta Rzeczypospolitej podczas wojny albo gdy grozi wybuch wojny,jako też w razie rozruchów wewnętrznych lub rozległych knowań o charakterzezdrady stanu, zagrażających Konstytucji Państwa albo bezpieczeństwu oby-wateli.

Zarządzenie takie Rady Ministrów w czasie trwania sesji sejmowej musibyć natychmiast przedstawione Sejmowi do zatwierdzenia. W razie wydaniatakiego zarządzenia, mającego obowiązywać na obszarze obejmującym więcejniż jedno województwo, w czasie przerwy w obradach sejmowych Sejm zbierasię automatycznie w ciągu dni 8 od ogłoszenia owego zarządzenia celempowzięcia odpowiedniej decyzji.

Jeśli Sejm odmówi zatwierdzenia, stan wyjątkowy natychmiast traci mocobowiązującą. Jeżeli Rada Ministrów zarządzi stan wyjątkowy po zakończeniuokresu sejmowego lub po rozwiązaniu Sejmu, zarządzenie Rządu powinno byćprzedstawione Sejmowi nowo wybranemu niezwłocznie na pierwszym posie-dzeniu.

Zasady te określi bliżej ustawa o stanie wyjątkowym.Zasady czasowego zawieszenia wyżej wymienionych praw obywatelskich

w czasie wojny na obszarze objętym działaniami wojennymi określi ustawao stanie wojennym.

186 Część druga

R o z d z i a ł V IPOSTANOWIENIA OGÓLNE

Art. 125. Zmiana Konstytucji może być uchwalona tylko w obecności conajmniej połowy ustawowej liczby posłów względnie członków Senatu, więk-szością 2/3 głosów.

Wniosek o zmianę Konstytucji winien być podpisany co najmniej przez1/3 ustawowej liczby posłów, a zapowiedziany co najmniej na 15 dni.

Drugi z rzędu na zasadzie tej Konstytucji wybrany Sejm może dokonaćrewizji Ustawy Konstytucyjnej własną uchwałą, powziętą większością 3/5 gło-sujących, przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Co lat 25 po uchwaleniu niniejszej Konstytucji ma być Ustawa Konsty-tucyjna poddana rewizji zwyczajną większością Sejmu i Senatu, połączonychw tym celu w Zgromadzenie Narodowe.

R o z d z i a ł VIIPOSTANOWIENIA PRZEJŚCIOWE

Art. 126. Niniejsza konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej ma moc obo-wiązującą z dniem jej ogłoszenia względnie — o ile urzeczywistnienie jej po-szczególnych postanowień zawisło od wydawania odpowiednich ustaw — z dniemich wejścia w życie.

Wszelkie istniejące obecnie przepisy i urządzenia prawne niezgodne z po-stanowieniami Konstytucji będą najpóźniej do roku od jej uchwalenia przedsta-wione ciału ustawodawczemu do uzgodnienia z nią w drodze prawodawczej.

Marszałek: TrąmpczyńskiPrezydent Ministrów: WitosMinister Spraw Wewnętrznych: SkulskiMinister Spraw Zagranicznych: E. SapiehaMinister Spraw Wojskowych: SosnkowskiMinister Skarbu: SteczkowskiMinister Sprawiedliwości: St. NowodworskiMinister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego: M. Rata)Minister Rolnictwa i Dóbr Państwowych: J. RaczyńskiMinister Przemysłu i Handlu: S. PizynowskiMinister Kolei Żelaznych: JasińskiMinister Poczt i Telegrafów: StesłowiczMinister Robót Publicznych: G. NamtowiczMinister Pracy i Opieki Społecznej: /. JankówskiMinister Zdrowia Publicznego: wz. ChodźkoMinister Aprowizacji: GrodzieckiMinister Sztuki i Kultury: wz. Jan HenrichMinister b. Dzielnicy Pruskiej: W. Kucharski


USTAWAz dnia 6 lipca 1922 r.

w przedmiocie sądów doraźnych w b. dzielnicy pruskieji na obszarze górnośląskim Województwa Śląskiego


Art. 1. Moc obowiązującą ustawy z dnia 30 czerwca 1919 r. w przedmio-cie sądów doraźnych (DzPPP Nr 55, poz. 341) rozciąga się na obszar b. dziel-nicy pruskiej oraz na obszar górnośląski Województwa Śląskiego, ze zmiana-mi w niniejszej ustawie określonymi.

Art. 2. W ustawie z dnia 30 czerwca 1919 r. w przedmiocie sądów doraźnychwprowadza się zmiany następujące:

a) przepis art. 1 otrzymuje brzmienie następujące:„Sądownictwu doraźnemu poddane być mogą przestępstwa przewidzianew §§ 125 ust. 2, 211, 212, 225, 243 p. 5 i 6, 249, 250, 251, 255, 306,307, 308, 311, 312, 315, z wypuszczeniem słów końcowych, zawartychw tym przepisie: „lub w inny sposób", 317, 321 ust. 2, 323, 324 Kod.Karn., oraz w §§ 5, 6, 7 i 8 ustawy z dnia 9 czerwca 1884 r. o zbrodniczymi wszemgrożącym używaniu środków wybuchowych (Dz. U. Rzeszy,str. 61);

b) w art. 5 słowa: „(art. 51 K.K.)" zastępuje się słowami: „(§§47, 48, 49Kod. Kar.)";

c) w ust. 1 art. 13 skreśla się słowa: „przepis art. 557 u.p.k. nie będziestosowany", a słowa: „spośród aplikantów sądowych i obrońców" zastę-puje się słowami: „spośród sędziów i aplikantów";

d) w art. 17 zastępuje się słowa: „(art. 636-645 u.p.k.)" słowami: „(§ 242ust. 1 i 2 ust. o postęp, kar.)", a słowa: „(art. 620-635 i 679-749 u.p.k.)"słowami „(§§ 225-265 i §§ 247, 275 ust. o postęp, kar.)";

e) w art. 18 słowa: „art. 771 u.p.k." zastępuje się słowami: „§ 266 i ust. 1§ 267 ust. o postęp, kar.";

f) ust. 2 art. 18 otrzymuje brzmienie następujące: „Postanowienie ust. 1§ 267 ust. o postęp, kar., dozwalające ogłoszenie wyroku najpóźniejw tydzień po zakończeniu rozprawy, nie ma zastosowania w postępowa-niu doraźnym";

g) skreśla się ust. 2 i 3 art. 19, a w ust. 1 tegoż artykułu skreśla się słowa:„w tych przypadkach, w których w postępowaniu zwyczajnym prze-stępstwo zagrożone jest co najmniej karą ciężkiego więzienia";

188 Część druga

h) do ustępu ostatniego art. 19 dodać należy wyrazy: „jeśli w postępowa-niu zwyczajnym nie należy wymierzyć kary śmierci";

i) skreśla się ust. 2 art. 21 i ust. 1 art. 26;j) w art. 22 słowa: „w art. 961 u.p.k." zastępuje się słowami: „w zdaniu 2

ust. 1 § 485 ust. o postęp, kar."

Art. 3. Wykonanie niniejszej ustawy porucza się Ministrowi Sprawie-dliwości w porozumieniu z Ministrem Spraw Wewnętrznych.

Minister Sprawiedliwości ogłosi dla obszarów, wymienionych w art. 1, usta-wę z dnia 30 czerwca 1919 r. w przedmiocie sądów doraźnych (DzPPP Nr 55,poz. 341) w redakcji uwzględniającej zmiany wprowadzone niniejszą usta-wą.

Art. 4. Ustawa niniejsza obowiązuje na obszarach wymienionych w art. 1i wchodzi w życie z dniem ogłoszenia.


Prezydent Ministrów:Anur Śliwiński

Minister Sprawiedliwości:W. Makowski

Minister Spraw Wewnętrznych:A. Kamieński

ROZPORZĄDZENIEMinistra Sprawiedliwości i Ministra Spraw Wewnętrznych

z dnia 26 lipca 1922 r.dotyczące wykonania ustawy w przedmiocie

sądów doraźnych na obszarach b. dzielnicy pruskieji górnośląskiej części Województwa Śląskiego

(DzU RP Nr 60. poz. 544)

Na podstawie art. 28 ustawy z dnia 30 czerwca 1919 r. (DzPPP Nr 55,poz. 341) w przedmiocie sądów doraźnych w brzmieniu ustalonym rozpo-rządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 20 lipca 1922 r., poz. 542, DzU,postanawia się, co następuje:


Art. 1. Ogłoszenie o wprowadzeniu sądownictwa doraźnego (art. 3 usta-wy w przedmiocie sądów doraźnych) nastąpi przez rozlepienie obwiesz-czeń, w których podana będzie do powszechnej wiadomości uchwała RadyMinistrów zarządzająca postępowanie doraźne, z określeniem w sposób ogól-nie przystępny tych przestępstw, które poddane zostały sądowi doraźnemu,z oznaczeniem grożącej kary, tudzież z wezwaniem, by wystrzegano się po-pełniania takich przestępstw pod groźbą stawienia winnych przed sąd do-raźny.

Art. 2. Po nadesłaniu przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych wymie-nionych w art. 1 ogłoszeń, władza administracyjna pierwszej instancji natych-miast zarządzi rozlepienie tychże w mieście powiatowym, w szczególnościczuwać należy nad tym, by rzeczone ogłoszenia umieszczone zostały na bu-dynkach, w których mają siedzibę władze sądowe i administracyjne.

Art. 3. Ogłoszenia o wprowadzeniu sądów doraźnych powiatowa władzaadministracyjna prześle również wszystkim gminom powiatu, na które rozciąg-nięto sądownictwo doraźne, celem natychmiastowego rozlepienia tychże ogło-szeń w gminie, tudzież sądom powiatowym, celem ogłoszenia przy wejściu dosądu.

Art. 4. Powiatowa władza administracyjna zarządzi ogłoszenie o wprowa-dzeniu sądów doraźnych w miarę uznania także innym sposobem (ustne ogło-szenia za pośrednictwem organów policji itp.), powołując do współdziałaniawładze gminne.

Art. 5. O dniu rozlepienia ogłoszeń w mieście powiatowym (art. 4 ustawy)powiatowa władza administracyjna niezwłocznie zawiadomi właściwy sądokręgowy i prokuratora tegoż sądu. Zawiadomienie takie powinno się znajdowaćw ręku władz sądowych i prokuratorskich dnia następnego po dniu rozlepieniaobwieszczeń w mieście powiatowym.

Zawiadomienie nastąpi na piśmie, z oznaczeniem daty rozlepienia obwiesz-czeń w mieście powiatowym, tak liczbami, jak literami; zawiadomienia tele-graficzne są dopuszczalne, muszą być atoli natychmiast powtórzone przez prze-słanie zawiadomienia na piśmie.

Art. 6. Przewidziane w art. 24 ustawy w przedmiocie sądów doraźnychogłoszenie o wykonaniu wyroku śmierci rozlepione będzie w siedzibie sąduokręgowego, który wyrok wydał, a jeśli wyrok wydano poza siedzibą sąduokręgowego, także w miejscu wydania wyroku.

Obwieszczenie nastąpi również w miejscowości, w której przestępstwopopełniono.

190 Część druga

Art. 7. Prokurator sądu okręgowego prześle przygotowane już do rozlepieniaobwieszczenia, o których mowa w art. 6, właściwym władzom policyjnym lubgminnym z wezwaniem rozlepienia tychże i zawiadomienia go o wykonaniuzlecenia.

Art. 8. Koszta sporządzenia ogłoszeń przewidzianych w art. 6 pokrywanebędą z budżetu Ministerstwa Sprawiedliwości, koszta sporządzenia innychogłoszeń z budżetu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.

Art. 9. Rozporządzenie niniejsze wchodzi w życie w b. dzielnicy pruskieji w górnośląskiej części Województwa Śląskiego z dniem ogłoszenia.

Minister Sprawiedliwości:W. Makowski

Minister Spraw Wewnętrznych:A. Kamieński

ROZPORZĄDZENIEMinistra Spraw Wewnętrznych

w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwościz dnia 14 października 1922 r.

w przedmiocie sądów doraźnychw okręgu sądu apelacyjnego lwowskiego


Na zasadzie §430 austr. ust. o postęp, karnym z dnia 23 maja 1873 r.DzUP Nr 119, w brzmieniu nadanym mu ustawą z dnia 26 września 1922 r.(DzU RP Nr 84, poz. 750) zarządzam w porozumieniu z Ministrem Sprawiedli-wości, co następuje:

§ 1. W okręgu sądu apelacyjnego lwowskiego poddaje się postępowaniudoraźnemu oprócz czynów karygodnych poddanych już temu postępowaniurozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 14 maja 1919 r. (MonitorPolski Nr 107) ponadto następujące czyny karygodne:

a) rozbójnicze zabójstwo,b) zbrodnia gwałtu publicznego z § 87 u. kar., o ile działanie lub zaniechanie

dotyczy urządzeń lub ruchu kolejowego,


c) zbrodnia gwałtu publicznego z § 89 u.k.,d) zbrodnie przewidziane w §§ 4, 5, 6 i 8 ustawy z 27 maja 1885 r. o uży-

waniu środków wybuchowych (austr. DzUP Nr 134).

§ 2. Wprowadzenie postępowania doraźnego odnośnie do powyższych czy-nów karygodnych winno być ogłoszone po myśli §431-433 austr. ust. o po-stępowaniu karnym.

§ 3. Rozporządzenie niniejsze wchodzi w życie z dniem ogłoszenia w Dzien-niku Ustaw.

Minister Spraw Wewnętrznych: A. KamieńskiMinister Sprawiedliwości: W. Makowski

ROZPORZĄDZENIERady Ministrów

z dnia 16 grudnia 1922 r.w przedmiocie zarządzenia stanu wyjątkowego

na obszarze stoł.m. Warszawy(DzURPNr 110, poz. 1010)

Na mocy art. 124 i 40 Konstytucji Rzeczypospolitej Rada Ministrów zazezwoleniem Marszałka Sejmu, działającego w zastępstwie Prezydenta Rzeczy-pospolitej, postanawia:

Art. 1. W celu zapewnienia bezpieczeństwa Państwa i utrzymania porządkupublicznego zarządza się na obszarze stołecznego miasta Warszawy stan wy-jątkowy.

Art. 2. Upoważnia się Ministra Spraw Wewnętrznych do wydawania naokres czasu ściśle oznaczony, nieprzenoszący trzech miesięcy, zarządzeń wy-jątkowych, ograniczających prawa obywatelskie.

Art. 3. Rozporządzenia wydane przez Ministra Spraw Wewnętrznych napodstawie upoważnienia z art. 2 mogą obejmować:

a) pozbawienie wolności na przeciąg czasu nie dłuższy niż trzy miesiąceosób przez swą działalność czy też przez przygotowanie do takiej dzia-

192 Część druga

łalności szkodzących lub zagrażających bezpieczeństwu Państwa lub po-rządkowi publicznemu;

b) konfiskowanie i zawieszanie wydawnictw i czasopism zagrażającychbezpieczeństwu Państwa lub porządkowi publicznemu;

c) rewizje i poszukiwania w wypadkach, w których wymaga tego wzglądna bezpieczeństwo Państwa lub porządek publiczny;

d) kontrolowanie działalności stowarzyszeń i zgromadzeń oraz zawieszanieposzczególnych stowarzyszeń za działalność narażającą pośrednio lubbezpośrednio bezpieczeństwo Państwa lub porządek publiczny;

e) uzależnienie urządzania manifestacji publicznych, pochodów i wszelkichzebrań pod gołym niebem od uprzedniego zezwolenia władz oraz zebrańw zamkniętych pomieszczeniach od zawiadomień właściwej władzy po-licyjnej na 48 godzin przed zebraniem o celu, miejscu i godzinie zebrania,na które władza policyjna ma prawo wysłania dwóch przedstawicielicelem kontroli przebiegu zebrania. Od ograniczeń powyższych wyłączonajest działalność posłów do Sejmu i Senatu;

f) zabezpieczenie utrzymania nieprzerwanego i prawidłowego ruchu poczt,telegrafów, telefonów, kolei, tramwajów i wszelkich urządzeń przezna-czonych na zaspokojenie koniecznych potrzeb ludności;

g) przekazywanie poszczególnych kategorii przestępstw sądom doraźnymz wymiarem kary od lat czterech ciężkiego więzienia do kary śmierciwłącznie.

Art. 4. Rozporządzenia wymienione poprzednio ogłoszone będą na obsza-rze, dla którego zostały wydane, drogą rozlepiania plakatów lub innymi spo-sobami przystępnymi dla szerokich mas ludności.

Art. 5. Rozporządzenie niniejsze uzyskuje moc obowiązującą z chwiląogłoszenia w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej.

W zast. Prezydenta Rzeczypospolitej: M. RatajMarszałek Sejmu

Prezes Rady Ministrówi Minister Spraw Wewnętrznych: W. Sikorski

generał dywizji



z dnia 18 grudnia 1922 r.w przedmiocie wykonania zarządzenia stanu wyjątkowego

na obszarze m.st. Warszawy(DzU RPNr 111, poz. 1013)

Na podstawie art. 2 i 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 18 grudnia1922 r. w przedmiocie zarządzenia stanu wyjątkowego na obszarze m. stół.Warszawy (DzU RP 1922 r., Nr 110, poz. 1010), zarządzam na czas 3 miesięcy,od 18 grudnia 1922 r., co następuje:

§ 1. Osoby przez swą działalność czy też przez przygotowanie do takiejdziałalności szkodzące lub zagrażające bezpieczeństwu Państwa lub porządkowipublicznemu mogą być przez Komisarza Rządu na m. stół. Warszawę pozba-wione wolności na przeciąg czasu nie dłuższy niż trzy miesiące. Stosowanietego zarządzenia nie wyklucza odpowiedzialności karnej tych osób, o ile ichczyny podpadają pod przepisy ustaw karnych.

§ 2. Wydawnictwa i czasopisma przez swą treść zagrażające bezpieczeństwuPaństwa lub porządkowi publicznemu mogą być konfiskowane względniezawieszane orzeczeniem Komisarza Rządu na m. stół. Warszawę. Do treścipism zagrażającej porządkowi publicznemu zalicza się w pierwszym rzędzie:a) treść solidaryzująca się ze zbrodnią popełnioną na osobie NajwyższegoDostojnika Państwa, b) treść zawierająca napaści na rząd, władze państwowei ich zarządzenia, c) treść rozszerzająca wiadomości niepokojące i jątrzące lud-ność i niezgodne z rzeczywistością.

§ 3. W wypadkach nasuwających podejrzenie działalności zagrażającejbezpieczeństwu Państwa lub porządkowi publicznemu Komisarz Rządu nam. stół. Warszawę może nakazać, a władze policyjne w nagłych a ważnychwypadkach nawet bez nakazu, pod osobistą odpowiedzialnością zarządzającego,mogą wykonać rewizje osób, mieszkań, pomieszczeń handlowych, przemy-słowych, stowarzyszeń i związków oraz kontrolować działalność wszelkichstowarzyszeń oraz przebieg zgromadzeń. Za działalność narażającą bezpo-średnio lub pośrednio bezpieczeństwo Państwa lub porządek publiczny możeKomisarz Rządu na m. stół. Warszawę zawiesić działalność poszczególnychstowarzyszeń, co nie wyklucza możności pociągnięcia winnych do odpowie-dzialności karnej.

194 Część druga

§ 4. Zakazuje się urządzania manifestacji, publicznych pochodów i wszel-kich zebrań pod gołym niebem bez uprzedniego zezwolenia Komisarza Rząduna m. stół. Warszawę, a zebrań publicznych w zamkniętych pomieszczeniachbez zawiadomienia właściwego komisariatu policji na 48 godzin przed terminemzebrania o celu, miejscu, dniu i godzinie zebrania. Władza policyjna kontrolowaćbędzie przebieg zebrań przez wysłanie 2 przedstawicieli. Przepisy te nie majązastosowania do działalności posłów do Sejmu i Senatu.

§ 5. Posiadania wszelkiej broni palnej bądź siecznej zakazuje się. O zezwo-lenie na posiadanie broni należy ubiegać się u Komisarza na m. st. Warszawędo 48 godzin od ogłoszenia niniejszego rozporządzenia. Zezwolenia na posia-danie broni dotychczas wydane na czas stanu wyjątkowego tracą swą mocprawną.

§ 6. Orzeczenia Komisarza Rządu na m. stół. Warszawę wydane na zasa-dzie niniejszego rozporządzenia mogą być zaskarżane do Ministra Spraw We-wnętrznych w ciągu 14 dni od ich doręczenia. Zaskarżenie nie wstrzymuje wy-konania orzeczenia.

§ 7. Rozporządzenie niniejsze wchodzi w życie z dniem ogłoszenia w Dzien-niku Ustaw, a obowiązuje w m. stół. Warszawie od chwili ogłoszenia go plaka-tami na murach miasta.

Minister Spraw Wewnętrznych: Sikorskigenerał dywizji


z dnia 19 grudnia 1922 r.w przedmiocie poddania sądownictwu doraźnemu

na obszarze m.st. Warszawydalszych przestępstw wymienionych w art. 1 ustawy

z dnia 30 czerwca 1919 r. w przedmiocie sądów doraźnych(DzU RPNr 112, poz. 1017)

Na podstawie art. 2 ustawy z dnia 30 czerwca 1919 r. w przedmiocie sądówdoraźnych (DzPPP Nr 55, poz. 341) zarządza się, co następuje:

§ 1. Na czas trwania stanu wyjątkowego na obszarze m.st. Warszawy,zarządzonego rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 16 grudnia 1922 roku


w przedmiocie zarządzenia stanu wyjątkowego (DzU RP Nr 110, poz. 1010),poddaje się dodatkowo sądownictwu doraźnemu na obszarze m.st. Warszawynastępujące przestępstwa:

a) rozruch przewidziany art. 123 K.K.;b) pogwałcenie przepisów bezpieczeństwa powszechnego i osobistego prze-

widziane art. 222 K.K.;c) zabójstwo przewidziane art. 455 ust. 3 K.K. (zabójstwo osoby urzędowej

podczas wykonywania lub z powodu wykonywania przez nią obowiąz-ków służbowych) tudzież przewidziane art. 455 ustęp 4 K.K. (zabójstwonaczelnika straży wojskowej), także art. 455 ust. 8 K.K. (zabójstwo w spo-sób niebezpieczny dla życia wielu osób), art. 455 ustęp 11 K.K. (zabójstwoz zasadzki) oraz art. 455 ustęp 13 K.K. (zabójstwo w celu ułatwienia po-pełnienia innej zbrodni);

d) uszkodzenie środków komunikacyjnych przewidziane art. 556 i 557 K.K.,o ile w obu tych wypadkach uszkodzenie dotyczy urządzenia do użytkupublicznego lub rządowego;

e) uszkodzenie komunikacji kolejowej przewidziane art. 558 K.K.;f) uszkodzenie cudzego mienia przewidziane art. 562-564 K.K.

§ 2. Rozporządzenie niniejsze wchodzi w życie z dniem ogłoszenia.

Prezes Rady Ministrówi Minister Spraw Wewnętrznych: W. Sikorski

Minister Sprawiedliwości: W. Makowski

8


z dnia 12 maja 1926 r.o zawieszeniu praw obywatelskich


Na mocy art. 124 Konstytucji Rzeczypospolitej z dnia 17 marca 1921 r.(DzU RP Nr 44, poz. 267) Rada Ministrów za zezwoleniem PrezydentaRzeczypospolitej zarządza, co następuje:

§ 1. Na obszarze miasta stołecznego Warszawy, województw warszawskiegoi wileńskiego oraz powiatów siedleckiego i łukowskiego zawiesza się prawaobywatelskie: wolności osobistej, nietykalności mieszkania, wolności prasy,

196 Część druga

tajemnicy korespondencji, prawa koalicji, zgromadzania się i zawiązywaniastowarzyszeń (artykuły 97, 100, 105, 106, 108 Konstytucji).

§ 2. Szczegółowe rozporządzenia wykonawcze określające granice upraw-nień właściwych władz wyda Minister Spraw Wewnętrznych w porozumieniuz resortowymi ministrami.


Prezes Rady Ministrów: Witos

Minister Spraw Wewnętrznych: Smólski

9


z dnia 2 czerwca 1926 r.o zawieszeniu praw obywatelskich


Na mocy art. 124 Konstytucji z dnia 17 marca 1921 r. (DzU RP Nr 44,poz. 267) Rada Ministrów za zezwoleniem Marszałka Sejmu, jako zastępującegoPrezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, zarządza, co następuje:

§ 1. Na obszarze województw poznańskiego i pomorskiego zawiesza sięprawa obywatelskie: wolności osobistej, nietykalności mieszkania, wolnościprasy, tajemnicy korespondencji, prawa koalicji, zgromadzania się, zawią-zywania stowarzyszeń (artykuły 97, 100, 105, 106, 108 Konstytucji).

§ 2. Szczegółowe rozporządzenia określające, jakie władze są powołane dowykonywania niniejszego rozporządzenia, jak również zakres ich upraw-nień, wyda Minister Spraw Wewnętrznych w porozumieniu z właściwymiministrami.


Prezes Rady Ministrów: K. Baitel

Minister Spraw Wewnętrznych: Młodzianowski


10ROZPORZĄDZENIE

Ministra Spraw Wewnętrznychz dnia 3 czerwca 1926 r.

o zawieszeniu praw obywatelskich(DzURPNr54, poz. 321)

Na podstawie § 1 i 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 2 czerwca1926 r. o zawieszeniu praw obywatelskich (DzU RP Nr 54, poz. 320) zarządzasię na obszarze województwa pomorskiego aż do odwołania, co następuje:

§ 1. Zakazuje się urządzania manifestacji publicznych, pochodów i wszel-kich zebrań pod gołym niebem, a zebrań publicznych w zamkniętych lokalachbez uprzedniego zezwolenia władzy administracyjnej I instancji, która możeustalić szczegółowe warunki ich odbycia. Władzy administracyjnej I instancjiprzysługuje również prawo ograniczenia ruchu ulicznego w godzinach wieczor-nych i nocnych.

§ 2. Wydawnictwa i czasopisma przez swą treść zagrażające bezpieczeństwuPaństwa lub porządkowi publicznemu mogą być konfiskowane i zawieszanezarządzeniem władzy administracyjnej I instancji. Do treści pism zagrażającejporządkowi publicznemu zalicza się w pierwszym rzędzie: a) treść zawierającąnapaści na Rząd, władze państwowe i ich zarządzenia lub budzącą nieufnośćdo jednolitego zarządu państwowego, b) treść rozszerzającą wiadomości jątrząceludność lub niepokojące ją, a niezgodne z rzeczywistością.

§ 3. Rozporządzenie niniejsze wchodzi w życie z dniem ogłoszenia gow Dzienniku Ustaw, a obowiązywać będzie na poszczególnych obszarach odchwili ogłoszenia go w miastach stanowiących siedzibę władzy administracyjnejI instancji.

Minister Spraw Wewnętrznych:Młodzianów ski

198 Część druga

11USTAWA

z dnia 2 sierpnia 1926 r.zmieniająca i uzupełniająca

Konstytucję Rzeczypospolitej z dnia 17 marca 1921 r.(DzU RP Nr 44, poz. 267)

Art. 1. Art. 4 ustawy z dnia 17 marca 1921 r. (DzU RP Nr 44, poz. 267)otrzymuje brzmienie następujące:

„Ustawa państwowa ustala corocznie budżet Państwa na następny rokbudżetowy".

Art. 2. W art. 22 ustawy z dnia 17 marca 1921 r. (DzU RP Nr 44, poz. 267)dodaje się następujący ustęp końcowy:

„W razie naruszenia tych postanowień, stwierdzonego na żądanie MarszałkaSejmu lub Najwyższej Izby Kontroli przez Sąd Najwyższy, poseł traci mandatposelski oraz korzyści osobiste od Rządu otrzymane. Osobna ustawa określiszczegóły postępowania sądowego".


„Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej zwołuje, otwiera, odracza i zamykaSejm i Senat.

Sejm winien być zwołany na pierwsze posiedzenie w trzeci wtorek po dniuwyborów i corocznie najpóźniej w październiku na sesję zwyczajną.

Prezydent Rzeczypospolitej może zwołać Sejm w każdym czasie na sesjęnadzwyczajną wedle własnego uznania, a winien to uczynić na żądanie 1/3ogółu posłów w ciągu dwóch tygodni.

Inne wypadki zebrania się Sejmu na sesję nadzwyczajną określa Konsty-tucja.

Odroczenie wymaga zgody Sejmu, jeżeli ma być w ciągu tej samej sesjizwyczajnej powtórzone lub jeżeli przerwa ma trwać dłużej niż 30 dni.

Rząd składa Sejmowi na sesji projekt budżetu wraz z załącznikami (art. 4)nie później niż na 5 miesięcy przed rozpoczęciem następnego roku budżetowego.W chwili złożenia Sejmowi projektu budżetu sesja sejmowa nie może byćzamknięta, dopóki budżet nie będzie uchwalony lub dopóki nie upłyną terminyprzewidziane w niniejszym artykule.

Jeżeli Sejm najdalej w ciągu 3,5 miesiąca od dnia złożenia przez Rządprojektu budżetu nie uchwali, Senat przystępuje do rozważenia złożonegoprojektu.


Jeżeli Senat w ciągu 30 dni nie prześle Sejmowi swojej uchwały w przed-miocie budżetu wraz z przyjętymi zmianami, uważa się, że przeciw projektowizarzutów nie podnosi (art. 35 ust. 1).

Jeżeli Sejm w ciągu 15 dni po otrzymaniu budżetu z przyjętymi przez Senatzmianami ponownej uchwały nie poweźmie (art. 35 ust. 3), uważa się poprawkiSenatu za przyjęte.

Prezydent Rzeczypospolitej ogłasza budżet jako ustawę w brzmieniu:a) przyjętym przez uchwałę sejmową, jeżeli Sejm i Senat budżet w usta-

lonych terminach rozpatrzyły i Sejm bądź przyjął, bądź odrzucił poprawki Se-natu (art. 35 ust. 3);

b) przyjętym przez Sejm albo przez Senat, jeżeli tylko Sejm względnie Se-nat uchwalił budżet w oznaczonym terminie;

c) projektu rządowego, jeżeli ani Sejm, ani Senat w oznaczonym terminieuchwał co do całości budżetu nie powzięły.

Postanowienie zawarte w ustępie poprzednim artykułu niniejszego nie mazastosowania, jeżeli Sejm odrzuci w całości przedłożony przez Rząd projektbudżetu.

Jeżeli Sejm jest rozwiązany, a budżet na dany rok budżetowy lub przy-najmniej prowizorium budżetowe na czas aż do zebrania się nowego Sejmu niejest uchwalone, Rząd ma prawo czynić wydatki i pobierać dochody w granicachzeszłorocznego budżetu aż do uchwalenia przez Sejm i Senat prowizoriumbudżetowego, które Rząd obowiązany jest złożyć Sejmowi na pierwszymposiedzeniu po wyborach.

Jeżeli Sejm jest rozwiązany, a ustawa zezwalająca na pobór rekruta nie jestuchwalona, Rząd ma prawo zarządzić pobór rekruta w granicach zeszłorocznego,przez Sejm uchwalonego kontyngentu".


..Prezydent Rzeczypospolitej rozwiązuje Sejm i Senat po upływie czasu, naktóry zostały wybrane (art. 11).

Prezydent Rzeczypospolitej może rozwiązać Sejm i Senat przed upływemczasu, na który zostały wybrane, na wniosek Rady Ministrów umotywowanymorędziem, jednakże tylko raz jeden z tego samego powodu.

Wybory odbędą się w ciągu 90 dni od dnia rozwiązania; termin ich bę-dzie oznaczony bądź w orędziu Prezydenta o rozwiązaniu Sejmu i Senatu, bądźw uchwale Sejmu i Senatu".

Art. 5. Art. 44 ustawy z dnia 17 marca 1921 r. (DzU RP Nr 44, poz. 267)uzupełnia się następującymi końcowymi postanowieniami:

„Prezydent Rzeczypospolitej ma prawo w czasie, gdy Sejm i Senat są roz-wiązane, aż do chwili ponownego zebrania się Sejmu (art. 25), wydawać w ra-

200 Część druga

zie nagłej konieczności państwowej rozporządzenia z mocą ustawy w zakresieustawodawstwa państwowego. Rozporządzenia te nie mogą jednak dotyczyćzmiany Konstytucji, spraw przewidzianych w art. 3 ust. 4; art. 4, 5, 6, 8, 49ust. 2, 50 i 59 Ustawy Konstytucyjnej, ani też ordynacji wyborczej do Sejmui Senatu.

Ustawa może upoważnić Prezydenta Rzeczypospolitej do wydawania rozpo-rządzeń z mocą ustawy w czasie i w zakresie przez tę ustawę wskazanych,jednakże z wyjątkiem zmiany Konstytucji.

Rozporządzenia przewidziane w dwóch poprzednich ustępach będą wyda-wane z powołaniem się na postanowienia Konstytucji, zawarte w tych ustępach,na wniosek Rady Ministrów i podpisane przez Prezydenta Rzeczypospolitej,Prezesa Rady Ministrów i wszystkich ministrów oraz ogłoszone w DziennikuUstaw. Rozporządzenia te tracą moc obowiązującą, jeżeli nie zostaną złożoneSejmowi w ciągu 14 dni po najbliższym posiedzeniu Sejmu lub jeżeli po złożeniuSejmowi zostaną przez Sejm uchylone".

Art. 6. W art. 58 ustawy z dnia 17 marca 1921 r. (DzU RP Nr 44, poz. 267)dodaje się następujące zdanie:

.,Wniosek żądający ustąpienia Rady Ministrów lub poszczególnych mini-strów nie może być poddany pod głosowanie na tym posiedzeniu, na którymzostał zgłoszony".

Art. 7. Wykonanie niniejszej ustawy powierza się Prezesowi Rady Mini-strów i wszystkim ministrom.


Prezydent Rzeczypospolitej: Ignacy MościckiPrezes Rady Ministrów: Kazimieiz BartelMinister Spraw Wewnętrznych: MłodzianówskiMinister Spraw Zagranicznych: August ZaleskiMinister Spraw Wojskowych: Józef PiłsudskiMinister Skarbu: C. KlamerMinister Sprawiedliwości: Wacław MakowskiMinister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego: A. SujkowskiMinister Rolnictwa i Dóbr Państwowych: dr A. RaczyńskiMinister Przemysłu i Handlu: Eugeniusz KwiatkowskiMinister Kolei: RomockiMinister Robót Publicznych: BroniewskiMinister Pracy i Opieki Społecznej: dr JurkiewiczMinister Reform Rolnych: Staniewicz


12

USTAWAz dnia 2 sierpnia 1926 r.

o upoważnieniu Prezydenta Rzeczypospolitejdo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy


Art. 1. Upoważnia się Prezydenta Rzeczypospolitej do wydawania rozpo-rządzeń z mocą ustawy w zakresie:

Uzgodnienia ustaw obowiązujących z Konstytucją i wykonania jej postano-wień przewidujących wydawanie osobnych ustaw, reorganizacji i uproszczeniaadministracji Państwa, uporządkowania stanu prawnego w Państwie, wymiarusprawiedliwości oraz świadczeń społecznych, a także w zakresie zarządzeńzmierzających do zabezpieczenia równowagi budżetowej, stabilizacji walutyi naprawy stanu gospodarczego w Państwie, a w szczególności także w dzie-dzinie rolnictwa i leśnictwa.

Art. 2. Rozporządzenia te dotyczyć nie mogą spraw wymienionych w art. 3ust. 4, 5, 8, 49 ust. 2, art. 50 i 59 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 marca 1921 r.(DzU RP Nr 44, poz. 267), jak również nowych podatków i opłat publicznych,podwyższenia obowiązujących stawek podatkowych ponad normę przewidzianąustawą z dnia 1 lipca 1926 r. (DzU RP Nr 63, poz. 376), ustanowienia nowychmonopoli i podwyższania ceł, zwiększenia obiegu biletów zdawkowych i bilonuponad dotychczasowe uprawnienia, obciążenia i zamiany nieruchomego majątkupaństwowego oraz zdobycia tegoż, o ile wartość poszczególnego obiektuprzekracza 100 000 zł, zmiany ordynacji wyborczej do Sejmu i Senatu, ustawsamorządowych, ordynacji wyborczej do organów samorządu, zmiany granicwojewództw, ustaw językowych i szkolnych, ustawy antyalkoholowej oraz pra-wa małżeńskiego.

Art. 3. Ustawa niniejsza obowiązuje od dnia ukonstytuowania się następ-nego Sejmu.

Art. 4. Wykonanie niniejszej ustawy porucza się Prezesowi Rady Mini-strów i wszystkim ministrom, każdemu z nich we właściwym zakresie dzia-łania.

Część druga


Prezydent Rzeczypospolitej: Ignacy MościckiPrezes Rady Ministrów: Kazimierz BanelMinister Spraw Wewnętrznych: MiodzianowskiMinister Spraw Zagranicznych: August ZaleskiMinister Spraw Wojskowych: Józef PiłsudskiMinister Skarbu: C. KlamerMinister Sprawiedliwości: Wacław MakowskiMinister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego: A. SujkowskiMinister Rolnictwa i Dóbr Państwowych: dr A. RaczyńskiMinister Przemysłu i Handlu: Eugeniusz KwiatkowskiMinister Kolei: RomockiMinister Robót Publicznych: BroniewskiMinister Pracy i Opieki Społecznej: dr JurkiewiczMinister Reform Rolnych: Staniewicz

13ROZPORZĄDZENIE

Prezydenta Rzeczypospolitejz dnia 16 stycznia 1928 r.

o stanie wojennym(DzU RP Nr 8, poz. 54)

Na podstawie art. 44 ust. 6 Konstytucji i ustawy z dnia 2 sierpnia 1926 r.o upoważnieniu Prezydenta Rzeczypospolitej do wydawania rozporządzeń z mo-cą ustawy (DzU RP Nr 78, poz. 443) postanawiam, co następuje:

Art. 1. Stan wojenny może być wprowadzony w czasie wojny na obszarzeobjętym działaniami wojennymi, tzn.:

a) na obszarze wojennym,b) w rejonach umocnionych ic) na obszarach warownych wraz z rejonami tychże.Granice obszaru objętego działaniami wojennymi ustala, zmienia i znosi

Rada Ministrów na wniosek Ministra Spraw Wojskowych w drodze rozpo-rządzeń ogłaszanych w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.

Wewnętrzny podział obszaru wojennego pod względem wojskowo-ope-racyjnym i wojskowo-administracyjnym (obszar operacyjny i etapowy) należy


do kompetencji Naczelnego Wodza i upoważnionych przez niego władz woj-skowych.

Art. 2. Wprowadzenie stanu wojennego należy do Naczelnego Wodza.W rozporządzeniu Naczelnego Wodza, wprowadzającym stan wojenny, ma

być oznaczony obszar, na jakim stan wojenny będzie obowiązywać, oraz mająbyć wskazane skutki prawne, jakie wprowadzenie stanu wojennego dla ludnościza sobą pociąga (art. 5-9).

Art. 3. Rozporządzenie Naczelnego Wodza, wprowadzające lub uchylającestan wojenny, powinno być ogłoszone w Dzienniku Rozporządzeń Naczelne-go Wodza i równocześnie obwieszczone w sposób zapewniający jego rozpo-wszechnienie w miejscu zastosowania.

O ile nie jest wskazany termin inny, stan wojenny wchodzi w życie lubustaje na obszarze każdego powiatu z chwilą obwieszczenia w miejscowościstanowiącej siedzibę powiatowej władzy administracji ogólnej.

Art. 4. Wprowadzenie stanu wojennego powoduje czasowe zawieszenienastępujących praw obywatelskich:

1) wolności osobistej (art. 97 Konstytucji),2) nietykalności mieszkania (art. 100 Konstytucji),3) wolności prasy (art. 105 Konstytucji),4) tajemnicy korespondencji (art. 106 Konstytucji) oraz5) prawa koalicji, zgromadzania się i zawiązywania stowarzyszeń (art. 108

Konstytucji).Zawieszenie powyższych praw obywatelskich powoduje z mocy samego

prawa skutki określone w art. 5-9 rozporządzenia niniejszego, o ile rozpo-rządzenie wprowadzające stan wojenny nie ogranicza ich wyraźnie do ciaś-niejszego zakresu.

Ponadto, wprowadzenie stanu wojennego powoduje skutki prawne wskaza-ne w art. 11-14 rozporządzenia niniejszego.

Art. 5. Czasowe zawieszenie prawa wolności osobistej:1) nadaje władzy administracyjnej prawo bez polecenia władz sądo-

wych:a) osoby, zagrażające obronie Państwa, jego bezpieczeństwu lub porząd-

kowi publicznemu, poddać rewizji osobistej i aresztowaniu z prawemprzetrzymania w areszcie do dni 14, a w sprawach należących doorzecznictwa karno-administracyjnego zarządzić jako środek zapo-biegawczy zaaresztowanie na czas nie dłuższy niż 3 miesiące;

b) osoby te przytrzymać na okres nie dłuższy niż 3 miesiące w miejscachnie przeznaczonych dla osób skazanych lub aresztowanych z powodu

204 Część druga

przestępstw, przy poddaniu ograniczeniom koniecznym ze względuna cel przytrzymania (internowanie);

c) osobom tym nakazać zamieszkanie na okres nie dłuższy niż 6 miesięcyna oznaczonym obszarze lub w pewnej miejscowości, z czym łączysię zakaz opuszczania obszaru tak oznaczonego i obowiązek stoso-wania się do innych ograniczeń, które władza wprowadzi (konfino-wanie);

d) osoby te wydalić z obszaru objętego stanem wojennym lub z jegoczęści, z zakazem powrotu.

Miejsce przytrzymania i zamieszkania, wskazane na zasadzie pkt. b) i c),może być położone na obszarze stanu wojennego lub poza nim.

Internowanie wolno zarządzić tylko wówczas, jeśli cel zabezpieczenia nieda się osiągnąć przez konfinowanie, albo jeśli konfinowany narusza obowiąz-ki z konfinowania wynikające. Wydalonego wolno konfinować lub internować,a konfinowanego internować także wówczas, jeśli z okoliczności późniejujawnionych lub z następnego zachowania się odnośnej osoby wynika, że wy-dane zarządzenie nie jest wystarczające.

Internowanie lub konfinowanie na okres do dni 30 może zarządzić powia-towa władza administracji ogólnej; powiatowa władza administracji ogólnejpowinna w ciągu 10 dni po wydaniu decyzji przekazać akta sprawy wojewódzkiejwładzy administracji ogólnej, która zadecyduje o dalszym trwaniu internowanialub konfinowania, albo o zwolnieniu od tych zarządzeń w ten sposób, abyzainteresowany był powiadomiony o decyzji przed upływem wspomnianego30-dniowego terminu;

2) powoduje, że względem osób oskarżonych (obwinionych) o popełnieniena obszarze stanu wojennego zbrodni lub występku będzie stosowane jakośrodek zapobiegawczy zaaresztowanie, które wolno uchylić tylko za kaucją lubporęczeniem, jeżeli prokurator na to się zgadza.

W sprawach o wykroczenia wolno stosować wszelkie środki zapobiegawczena tych samych zasadach, które według ustaw postępowania karnego majązastosowanie w sprawach o zbrodnie.

Art. 6. W razie czasowego zawieszenia prawa nietykalności mieszkaniawładze administracyjne mogą bez pozwolenia władz sądowych zarządzić u osóbzagrażających obronie Państwa, jego bezpieczeństwu lub porządkowi publicz-nemu rewizję domową i zajęcie papierów lub przedmiotów pozostającychw związku z prowadzonym dochodzeniem.

Art. 7. Czasowe zawieszenie prawa wolności prasy nadaje władzy admini-stracyjnej prawo:

a) wprowadzić cenzurę prewencyjną dla druków i innych wytworówprzeznaczonych do rozpowszechniania, lub też wyznaczyć termin do


składania obowiązkowych egzemplarzy druków —do 6 godzin, innychwydawnictw — do 7 dni przed puszczeniem ich w obieg;

b) konfiskować i zawieszać druki i inne wytwory przeznaczone do roz-powszechniania, jeśli zagrażają one obronie Państwa, jego bezpie-czeństwu lub porządkowi publicznemu;

c) odbierać im debit pocztowy i ograniczać ich rozpowszechnianie;d) uzależniać powstawanie nowych czasopism od uprzedniego zezwole-

nia władzy;e) czasowo wstrzymywać wykonywanie przemysłów i zajęć, które przez

powielanie utworów literackich lub artystycznych albo przez ich roz-szerzanie zagrażają obronie Państwa, jego bezpieczeństwu lub porząd-kowi publicznemu;

f) zakazywać plakatowania, wystawiania na widok publiczny, kolpor-towania lub innego rozszerzania druków i innych wytworów, przezna-czonych do rozpowszechniania, bez specjalnego zezwolenia władzy.

Art. 8. Czasowe zawieszenie prawa tajemnicy korespondencji nadaje wła-dzy administracyjnej prawo zarządzić bez pozwolenia władz sądowych:

a) otwieranie i przeglądanie przesyłek pocztowych, jako też kontrolę tre-ści telegramów i rozmów telefonicznych;

b) zatrzymywanie, zajęcie i konfiskatę w całości lub w części przesyłekpocztowych oraz telegramów lub też przerywanie rozmów telefo-nicznych zagrażających obronie Państwa, jego bezpieczeństwu lub po-rządkowi publicznemu.

Art. 9. Czasowe zawieszenie prawa koalicji, zgromadzania się i zawią-zywania stowarzyszeń pociąga za sobą następujące skutki:

a) dla utworzenia nowych stowarzyszeń i związków oraz ich oddziałów,oprócz zwykłych wymagań, potrzebne jest zezwolenie władzy admi-nistracyjnej;

b) władza administracyjna może zawiesić działalność tych stowarzyszeńi związków oraz ich oddziałów, które zagrażają obronie Państwa, jegobezpieczeństwu lub porządkowi publicznemu;

c) władza administracyjna może działalność stowarzyszeń i związkóworaz ich oddziałów uzależnić od szczególnych warunków;

d) władza administracyjna może wejrzeć w akta stowarzyszeń i związ-ków oraz ich oddziałów;

e) władza administracyjna może nakazać uprzednie zawiadamianie wła-dzy o posiedzeniach i zebraniach stowarzyszeń i związków oraz ichoddziałów, jak również o wszelkich niepublicznych zgromadzeniachi zebraniach, oraz może wysyłać swych przedstawicieli na te posie-dzenia, zebrania i zgromadzenia, celem ich kontroli;

206 Część druga

f) władza administracyjna może wstrzymać wykonanie uchwał stowa-rzyszeń i związków oraz ich oddziałów;

g) zgromadzenia publiczne dla wszystkich przystępne, czy to w zamk-niętych lokalach, czy pod odkrytym niebem, jak również pochody,zabawy publiczne, uroczystości itp. nie mogą odbywać się bez uprzed-niego pisemnego zezwolenia władzy administracyjnej;

h) władza administracyjna ma prawo zakazywania zmów, zrzeszeń i wszel-kich czynności agitacyjnych mogących zagrażać obronie Państwa, jegobezpieczeństwu lub porządkowi publicznemu.

Art. 10. W miejscowościach, w których ze względu na działania wojennewładze administracyjne nie funkcjonują, uprawnienia władz administracyjnychprzechodzą na władze wojskowe, wyznaczone przez Naczelnego Wodza.

Art. 11. Naczelnemu Wodzowi przysługuje prawo wydawania rozporzą-dzeń i zarządzeń z mocą obowiązującą dla całego obszaru objętego stanemwojennym lub jego części w sprawach:

a) obrony Państwa, jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, o ilenie są one unormowane innymi przepisami rozporządzenia niniejszego;

b) bezpieczeństwa siły zbrojnej;c) osobistych i rzeczowych świadczeń wojennych, przymusowego wyco-

fywania ludności i mienia oraz odstępowania na cele obrony Państwazwierząt pociągowych, wozów, pojazdów mechanicznych i rowerów;

d) wzmocnienia służby bezpieczeństwa i powołania do jej pełnienia jakoświadczenia osobistego także ludności miejscowej pod nadzorem or-ganów samorządowych gminnych i wiejskich oraz pod dozorem tech-nicznym władz wojskowych; zarządzenie to, niezależnie od odpowie-dzialności cywilnej i karnej (art. 14) poszczególnych osób, czy tospośród organów samorządu za zaniedbanie nadzoru lub niewykona-nie zarządzeń władz i organów administracyjnych, czy to spośródludności za niewykonanie nakazów, wydanych przez te władze lubprzez władze samorządowe, albo za nienależyte spełnienie służby bez-pieczeństwa, powoduje odpowiedzialność gminy lub wsi za szkodyi straty wynikłe z zaniedbania tych obowiązków przez ich organasamorządowe lub ich mieszkańców, jak również wynikłe ze zbrodni,choćby popełnionej poza ich terytorium, jeśli zbrodniarz w gminie lubwsi choćby tylko przygotowywał się do zbrodni albo przed czynemlub po czynie ukrywał się, a ludność miejscowa zaniedbała o tymdonieść w porę władzy policyjnej.Niezależnie od prawa poszkodowanego dochodzenia odszkodowaniana zwykłej drodze sądowej, wojewódzka władza administracji ogólnejmoże stwierdzić odpowiedzialność gminy lub wsi i nakazać gminielub wsi wyrównanie szkód i strat oraz wyegzekwować je w trybie


administracyjnym na rzecz poszkodowanego. Gmina lub wieś ma pra-wo żądania zwrotu wyrównanych szkód i strat od odnośnych przestęp-ców oraz osób winnych zaniedbania obowiązków, przewidzianychw ustępie niniejszym;

e) regulowania zaopatrzenia ludności obszaru wojennego w artykułypierwszej potrzeby;

f) warunków zdrowotnych na obszarze wojennym;g) wycofania władz, urzędów, instytucji państwowych oraz mienia pań-

stwowego;h) niszczenia i usuwania wszystkiego, co mogłoby utrudnić działanie

wojenne lub pomagać nieprzyjacielowi albo ułatwiać jego zadania.Uprawnienia, wyszczególnione w artykule niniejszym, może Naczelny

Wódz przelewać na władze wojskowe lub cywilne.W sprawach, wymienionych w artykule niniejszym, przysługuje Naczel-

nemu Wodzowi prawo zawieszania na czas trwania stanu wojennego zarządzeńcentralnych władz państwowych, o ile wykonanie takich zarządzeń mogłobyutrudnić lub też wywrzeć wpływ ujemny na działania wojenne.

Rozporządzenia Naczelnego Wodza powinny być ogłaszane w DziennikuRozporządzeń Naczelnego Wodza i równocześnie obwieszczone w sposób za-pewniający ich rozpowszechnienie w miejscu zastosowania.

Art. 12. Wprowadzenie stanu wojennego stanowi dostateczną podstawę dowprowadzenia na obszarze wojennym sądów doraźnych dla przestępstw podle-gających sądownictwu doraźnemu w myśl odpowiednich ustaw, a popełnionychna tym obszarze.

Poza przestępstwami, które w myśl obowiązujących przepisów podlegająsądownictwu doraźnemu, można na obszarze stanu wojennego poddać temusądownictwu nadto inne przestępstwa, zagrożone karą śmierci lub też za-grożone karą pozbawienia wolności, jeżeli władza wprowadzająca sądydoraźne uzna te przestępstwa za szczególnie niebezpieczne dla obrony Pań-stwa.

Na obszarze, na którym wprowadzono stan wojenny, prawo wprowadzeniasądów doraźnych dla przestępstw wskazanych w ust. 1 i 2 artykułu niniejszegoprzysługuje również Naczelnemu Wodzowi, niezależnie od uprawnień zwy-czajnie ustawą do tego powołanych władz. Rozporządzenie Naczelnego Wodza,wprowadzające lub uchylające sądy doraźne, winno być ogłoszone w sposóbprzewidziany w art. 3 ust. 1 rozporządzenia niniejszego i podane do wiadomościwłaściwym władzom sądowym.

W wypadkach przewidzianych w ust. 2 artykułu niniejszego sąd doraźnyorzeka, niezależnie od przewidzianych w ustawach kar dodatkowych:

1) karę śmierci lub w nader ważnych okolicznościach łagodzących karębezterminowego ciężkiego więzienia, jeśli przestępstwo w postępowaniu zwy-

208 Część druga

czajnym jest zagrożone co najmniej karą ciężkiego więzienia lub więzieniapowyżej jednego roku;

2) ciężkie więzienie do lat 10, jeżeli przestępstwo w postępowaniu zwy-czajnym zagrożone jest inną karą pozbawienia wolności.

Sądy doraźne, wprowadzone na podstawie artykułu niniejszego czy to przezNaczelnego Wodza, czy też przez władze zwyczajnie ustawą do tego powołane,wchodzą w życie w terminie wskazanym w ust. 2 art. 3 rozporządzenia ni-niejszego.

Sądy doraźne, wprowadzone na podstawie artykułu niniejszego, trwająmimo uchylenia stanu wojennego do czasu uchylenia ich przez Radę Ministrów:w czasie trwania stanu wojennego Rada Ministrów może uchylić powyższesądy doraźne na wniosek Naczelnego Wodza, przedstawiony jej za pośred-nictwem Ministra Spraw Wojskowych.

Art. 13. Jeśli na obszarze, na którym obowiązuje stan wojenny, są wprowa-dzone lub mają być wprowadzone sądy doraźne, Rada Ministrów może upo-ważnić Ministra Sprawiedliwości do wydania rozporządzenia, że w stosunkudo przestępstw popełnionych na obszarze, na którym wprowadzono stan wo-jenny, w czasie istnienia tego stanu dozwolone jest stosowanie postępowaniadoraźnego bez zachowania ograniczeń co do terminów zakreślonych dla prze-słuchania oskarżonych (obwinionych), trwania dochodzeń, złożenia wnioskuco dostawienia oskarżonego przed sądem doraźnym, wyznaczenia rozprawygłównej i czasu jej trwania.

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości, przewidziane w ustępie po-przednim, powinno być ogłoszone w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Pol-skiej; ust. 2 art. 3 rozporządzenia niniejszego ma odpowiednie zastosowanie.

Art. 14. Za przekroczenie nakazów i zakazów rozporządzenia niniejszegolub też rozporządzeń i zarządzeń na podstawie rozporządzenia niniejszegowydanych, o ile za ten czyn wedle innych ustaw nie grozi kara surowsza,wymierza się karę grzywny od 30 do 3000 złotych lub aresztu do 6 miesięcy,albo obie kary łącznie.

Władza orzekająca oznaczy w orzeczeniu, na wypadek niemożności ściąg-nięcia grzywny, karę zastępczego aresztu według słusznego uznania, jednak nieponad 3 miesiące.

Art. 15. Do orzekania o czynach karalnych z art. 14 rozporządzenianiniejszego powołane są powiatowe władze administracji ogólnej bez względuna przepisy innych ustaw lub rozporządzeń, ograniczające je co do wysokościwymierzanej kary.

Od orzeczenia powiatowej władzy administracji ogólnej można w ciągu dni3 od dnia zawiadomienia skazanego ustnie lub pisemnie o orzeczeniu wnieść


na ręce tej władzy odwołanie się do właściwego sądu okręgowego, któryrozstrzyga prawomocnie, przy odpowiednim zastosowaniu przepisów dotyczą-cych odwołań od wyroków sądów powiatowych (pokoju). Sąd okręgowy niemoże jednak uchylić orzeczenia z przekazaniem sprawy do ponownego rozpo-znania przez władzę administracyjną.

Odwołanie nie wstrzymuje wykonania kary. Powiatowa lub wojewódzkawładza administracji ogólnej może jednak na prośbę skazanego lub z urzęduwstrzymać lub przerwać wykonanie kary pozbawienia wolności. O ile, mimowniesienia odwołania, powiatowa władza administracji ogólnej nie wstrzymaławykonania takiej kary, przesyła ona bezzwłocznie akta wojewódzkiej władzyadministracji ogólnej, która decyduje prawomocnie o wstrzymaniu lub przerwiekary i najpóźniej szóstego dnia po otrzymaniu aktów kieruje je do sądu okrę-gowego celem rozpatrzenia odwołania.

Jeśli istnieje uzasadniona obawa, że oskarżony (obwiniony) nie stanie przedwładzą administracyjną lub sądem, albo też uchyli się od kary, albo zatrze śladylub dowody przestępstwa, można zarządzić jako środek zapobiegawczy areszt(areszt śledczy).

O ile nie ma zastosowania art. 5 p. a), decyzję co do środka zapobiegaw-czego poweźmie na żądanie władzy administracji najbliższy sąd powiatowy(pokoju).

Art. 16. Po wprowadzeniu stanu wojennego wszystkie cywilne władzepaństwowe, których siedziba urzędowania znajduje się na obszarze objętymstanem wojennym, pozostają na miejscu, pełniąc swe funkcje nadal w zakresieswojej kompetencji.

Wycofanie tych władz, z wyjątkiem władz i urzędów kolejowych, przepro-wadza odnośny wojewoda na zarządzenie Naczelnego Wodza lub też wyzna-czonych przez niego władz wojskowych.

Powiatowe władze administracji ogólnej i policja państwowa wycofują sięi wracają na opuszczone stanowiska na skutek zarządzeń właściwych władzwojskowych.

Art. 17. Wszystkie władze, urzędy, instytucje, zakłady i przedsiębiorstwapaństwowe, z wyjątkiem kolejowych, są na obszarze wojennym podporząd-kowane wojewódzkim władzom administracji ogólnej w sprawach dotyczącychwycofania i dyslokacji. Co do władz centralnych, zarządzenia w powyższymzakresie wydaje Rada Ministrów.

Wojewódzkiej władzy administracji ogólnej przysługuje prawo oddania dodyspozycji władz wojskowych tych znajdujących się na obszarze wojennymorganizacji państwowych, zorganizowanych w sposób wojskowy, które ustalirozporządzenie Ministra Spraw Wojskowych i Ministra Spraw Wewnętrznych,wydane w porozumieniu z zainteresowanymi ministrami.

210 Część druga

Art. 18. Wojewódzkie władze administracji ogólnej są obowiązane wykony-wać zarządzenia Naczelnego Wodza lub też wyznaczonych przez niego dowód-ców armii, lub komendantów okręgów etapowych, w zakresie spraw objętychart. 5-9 i 11 rozporządzenia niniejszego.

Poza tym, wojewódzkie władze administracji ogólnej podlegają nadal na-czelnym władzom państwowym.

Rozporządzenia i zarządzenia centralnych władz państwowych, posiada-jące charakter ogólny, a odnoszące się do obszarów objętych stanem wojennym,0 ile pośrednio lub bezpośrednio dotyczą interesów działań wojennych, powinnybyć równocześnie z ich wysłaniem do tych obszarów przesłane w odpisachNaczelnemu Wodzowi.

Władze wojskowe, wymienione w ust. 1 artykułu niniejszego, mogą w wy-padkach koniecznej potrzeby żądać z podaniem uzasadnienia od właściwychwojewódzkich władz administracji ogólnej usunięcia od wykonywania obo-wiązków służbowych na obszarze wojennym podległych im funkcjonariuszypaństwowych. Wojewódzkie władze administracji ogólnej obowiązane sąbezzwłocznie uczynić zadość tym żądaniom i wyznaczyć odpowiednich za-stępców.

Wojewódzkie władze administracji ogólnej na żądanie władz wojskowych,wymienionych w ust. 1 artykułu niniejszego, mogą zażądać od właściwychwładz samorządowych usunięcia w określonym terminie od wykonywaniaobowiązków służbowych na obszarze wojennym podległych im funkcjonariuszy1 wyznaczenia odpowiednich zastępców. Powiatowa władza administracji ogól-nej na żądanie władz wojskowych, wymienionych w ust. 1 artykułu niniejszego,usuwa od wykonywania obowiązków służbowych na obszarze wojennym funk-cjonariuszy gminnych. Władza samorządowa winna żądaniu temu bezzwłocznieuczynić zadość pod rygorem ustanowienia na koszt samorządu komisarzarządowego do pełnienia odnośnych funkcji służbowych.

Art. 19. W sprawach dotyczących stosunku służbowego między armią z jed-nej strony a ludnością cywilną i władzami cywilnymi z drugiej strony działają:

1) przy Naczelnym Wodzu — Generalny Komisarz Cywilny, powołanyprzez Naczelnego Wodza w porozumieniu z Ministrem Spraw Wewnętrz-nych:

2) przy oznaczonych przez Naczelnego Wodza organach władzy wojskowej— komisarze cywilni, mianowani przez Naczelnego Wodza w porozu-mieniu z Ministrem Spraw Wewnętrznych na wniosek Generalnego Ko-misarza Cywilnego.

Zakres działania wyżej wymienionych komisarzy cywilnych określi rozpo-rządzenie Ministra Spraw Wojskowych, wydane w porozumieniu z MinistremSpraw Wewnętrznych.


Art. 20. W sprawach wymagających interwencji, współdziałania lub zarzą-dzeń ze strony cywilnych władz państwowych lub też samorządowych, władzewojskowe zwracają się ze swoimi żądaniami zasadniczo bezpośrednio dowłaściwych wojewodów. Wyjątek stanowią wypadki, w których władze woj-skowe mogą w myśl obowiązujących ustaw zwracać się bezpośrednio do niż-szych władz administracyjnych.

W wypadkach nie cierpiących zwłoki władze wojskowe mogą zwracać siębezpośrednio do powiatowych władz administracji ogólnej, które w granicachswej kompetencji są obowiązane ich żądanie wykonać.

O tym, który wypadek należy uważać za nie cierpiący zwłoki, decydujewyłącznie władza wojskowa.

Art. 21. Wprowadzenie stanu wojennego wyklucza na danym obszarzestosowanie przepisów o stanie wyjątkowym.

O ile na obszarze, na którym istniał poprzednio stan wyjątkowy, wprowa-dzono stan wojenny, wydane poprzednio rozporządzenia i zarządzenia napodstawie przepisów o stanie wyjątkowym pozostają nadal w mocy, jeżeli niesą sprzeczne z rozporządzeniem niniejszym lub też nie zostaną zmienionerozporządzeniami i zarządzeniami wydanymi na podstawie rozporządzenia ni-niejszego.

Art. 22. Zniesienie granic obszaru objętego działaniami wojennymi powo-duje z mocy samego prawa zniesienie stanu wojennego.

Wyłączenie pewnych miejscowości z obszaru objętego działaniami wojen-nymi powoduje z mocy samego prawa zniesienie stanu wojennego w tychmiejscowościach.

Uchylenie stanu wojennego, o ile ma nastąpić przed zniesieniem lub teżzmianą granic obszaru wojennego, należy do kompetencji Naczelnego Wodza.

Rozporządzenia przewidziane w artykule niniejszym winny być ogłaszanew sposób określony w art. 1 lub też 3 rozporządzenia niniejszego.

Uchylenie stanu wojennego powoduje z mocy samego prawa uchyleniewszelkich rozporządzeń i zarządzeń Naczelnego Wodza wydanych dla obszaru,na którym stan wojenny uchylono, z wyjątkiem rozporządzeń i zarządzeńdotyczących sądownictwa doraźnego (art. 12 ust. 6).

Nie dotyczy to jednak kar i postępowania karnego przewidzianych w art. 14i 15 rozporządzenia niniejszego, jak również odpowiedzialności gmin lub wsiza szkody i straty oraz postępowania odszkodowawczego, przewidzianychw art. 11 rozporządzenia niniejszego. Rozpoczęte postępowanie doraźne, w któ-rym na zasadzie art. 13 nie zachowano terminów ustawowych, należy prowadzićdalej, mimo niezachowania tych terminów.

212 Część druga

Art. 23. W zakresie spraw objętych rozporządzeniem niniejszym MinisterSpraw Wewnętrznych w porozumieniu z Ministrem Spraw Wojskowych określiw drodze rozporządzenia właściwość, tok instancji i tryb postępowania władzadministracyjnych, o ile rozporządzenie niniejsze nie zawiera odnośnych posta-nowień.

Minister Spraw Wewnętrznych władny jest także określić w miarę potrzebytryb uzyskania przez gminę lub wieś środków dla wyrównania szkód i strat,przewidzianych w art. 11, drogą odpowiedniej daniny lub świadczeń osobistych.

Tok instancji i tryb postępowania władz wojskowych określi rozporządzenieNaczelnego Wodza.

Art. 24. Wykonanie rozporządzenia niniejszego porucza się Ministrom:Spraw Wojskowych, Spraw Wewnętrznych i Sprawiedliwości, w porozumieniuz innymi zainteresowanymi ministrami.

Art. 25. Z dniem wejścia w życie rozporządzenia niniejszego tracą mocobowiązującą wszelkie przepisy sprzeczne z jego postanowieniami.


Prezydent Rzeczypospolitej: /. MościckiPrezes Rady Ministrów i Minister Spraw Wojskowych: /. PiłsudskiMinister: K. BartelMinister Spraw Wewnętrznych: Sławoj SkładkowskiMinister Spraw Zagranicznych: August ZaleskiMinister Skarbu: G. CzechowiczMinister Sprawiedliwości: A. MeysztowiczMinister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego: Dr DobruckiMinister Rolnictwa: K. NiezabytowskiMinister Przemysłu i Handlu: E. KwiatkowskiMinister Komunikacji: RomockiMinister Robót Publicznych: MoraczewskiMinister Pracy i Opieki Społecznej: Dr JurkiewiczMinister Reform Rolnych: Witold StaniewiczMinister Poczt i Telegrafów: Bogusław Miedziński


14ROZPORZĄDZENIE

Prezydenta Rzeczypospolitejz dnia 6 marca 1928 r.o Policji Państwowej


Na podstawie art. 44 ust. 6 Konstytucji i ustawy z dnia 2 sierpnia 1926 r.o upoważnieniu Prezydenta Rzeczypospolitej do wydawania rozporządzeń z mo-cą ustawy (DzU RP Nr 78, poz. 443) postanawiam, co następuje:

TYTUŁ IORGANIZACJA POLICJI PAŃSTWOWEJ

R o z d z i a ł IPOSTANOWIENIA OGÓLNE

Art. 1. Policja Państwowa jest jednolitym, zorganizowanym na wzórwojskowy korpusem, przeznaczonym do utrzymania bezpieczeństwa, spokojui porządku publicznego.

W zakresie dochodzenia i ścigania przestępstw organa Policji Państwowejsą organami wykonawczymi władz sądowych i prokuratorskich stosownie doobowiązujących ustaw postępowania karnego i przepisów szczególnych.

Art. 2. Nazwa „Policja" przysługuje wyłącznie Policji Państwowej, zorgani-zowanej na podstawie niniejszego rozporządzenia, oraz osobom w jej składwchodzącym.

Art. 3. Policja Państwowa podlega:a) w zakresie wykonywania funkcji określonych w art. 1, ust. 1 władzom

administracji ogólnej;b) w sprawach organizacji i administracji wewnętrznej, a w szczególności

uzupełnienia, wyszkolenia, zaopatrzenia, uzbrojenia, dyscypliny, kontroli służ-bowej i technicznego wykonywania służby oraz przygotowania do zadań,przewidzianych w art. art. 27 i 28 — swoim policyjnym przełożonym;

— w obu kierunkach zaś Ministrowi Spraw Wewnętrznych.Ilekroć niniejsze rozporządzenie mówi o władzach administracji ogólnej,

należy rozumieć oprócz państwowych władz administracji ogólnej również i te

214 Część druga

organa komunalne w miastach stanowiących osobne powiaty miejskie, któresprawują funkcje władz administracji ogólnej w zakresie bezpieczeństwa, spo-koju i porządku publicznego.

Art. 4. W sprawach organizacji i administracji wewnętrznej Policji Państwo-wej (art. 3 pkt b) władze administracji ogólnej mają prawo żądać od przełożo-nych policyjnych policji wyjaśnień i sprawozdań oraz usunięcia zauważonychniedomagań.

W zakresie dochodzeń i ścigania przestępstw prawo żądania wyjaśnieńi sprawozdań oraz usunięcia niedomagań służy władzom sądowym i proku-ratorskim.

Przełożeni policyjni, o ile nie mogą we własnym zakresie uczynić zadośćżądaniom władzy administracji ogólnej, sądowej lub prokuratorskiej, przedkła-dają sprawę do decyzji wyższemu przełożonemu policyjnemu.

Art. 5. Funkcje wykonawcze w zakresie bezpieczeństwa i spokoju publicz-nego Policja Państwowa spełnia bezpośrednio, zaś w sprawach porządku pu-blicznego przez wspieranie względnie, w wypadkach uregulowanych osobnymiprzepisami, przez nadzorowanie organów państwowych i samorządowych lubinnych organów, które są albo będą powołane do wykonywania przepisówregulujących sprawy porządku publicznego.

Współdziałanie Policji Państwowej w sprawach porządku publicznegookreśla wojewoda stosownie do warunków miejscowych.

Art. 6. Pobieranie i ściąganie danin, grzywien, opłat, kar pieniężnych i kosz-tów sądowych i administracyjnych oraz doręczanie wezwań i innych pism są-dowych i administracyjnych nie może być poruczone organom Policji Państwo-wej z wyjątkiem wypadków, w których organa te na podstawie obowiązującychprzepisów są uprawnione do nakładania doraźnych kar administracyjnych.

Minister Spraw Wewnętrznych może wyjątkowo zgodzić się na wyko-nywanie przez Policję Państwową pomocniczych czynności wykonawczychw zakresie administracji państwowej i samorządowej, w szczególności doręcza-nia wezwań, o ile czynności te dadzą się wykonać przy sposobności pełnieniawłaściwych zadań policji.

Art. 7. Władze sądowe i prokuratorskie, zarówno cywilne, jak i wojskowe,mają prawo wydawania poleceń Policji Państwowej w zakresie przewidzianymw art. 1 ust. 2 niniejszego rozporządzenia lub dla usunięcia oporu i ochronyczynności urzędowych.

O ile polecenie wydane przez władze sądowe lub prokuratorskie unie-możliwia wykonanie zarządzenia wydanego przez władze administracji ogólnej,decyzja, które z tych poleceń ma być najpierw wykonane, należy do władzy


administracji ogólnej, z tym jednak, że sędziowskie i prokuratorskie poleceniaaresztowania, rewizji, zabezpieczenia śladów przestępstwa przed zatarciem,usunięcia oporu przy czynnościach urzędowych oraz, jeśli prokurator w poszcze-gólnym wypadku tak zleci, dochodzenia w sprawie osoby aresztowanej, majązawsze pierwszeństwo przed innymi poleceniami.

Minister Sprawiedliwości oraz Minister Spraw Wojskowych wydadzą w po-rozumieniu z Ministrem Spraw Wewnętrznych szczegółowe instrukcje w spra-wie stosunku Policji Państwowej do władz sądowych i prokuratorskich i czyn-ności dochodzenia przestępstw.

Art. 8. Władze i organa inne niż sądowe i prokuratorskie, upoważnioneprzez specjalne ustawy i rozporządzenia do prowadzenia dochodzeń karnychi ścigania przestępców, komunikują się w tym zakresie z Policją Państwowąbezpośrednio.

Art. 9. Wszystkie władze, urzędy i organa państwowe i samorządowe, pozawymienionymi w art. art. 7 i 8, zwracają się do Policji Państwowej w jej zakre-sie działania za pośrednictwem władzy administracji ogólnej, wyjąwszy wypad-ki, w których zwłoka zagraża niebezpieczeństwem; w wypadkach tych winnyone jednak zawiadomić równocześnie właściwą władzę administracji ogólnej.

Sposób wzajemnego porozumiewania się policji i władz wojskowych(z wyjątkiem wojskowych władz sądowych i prokuratorskich — art. 7) w zakre-sie spraw przewidzianych w art. art. 27 i 28 niniejszego rozporządzenia będzieustalony instrukcją Ministrów: Spraw Wojskowych i Spraw Wewnętrznych.

Art. 10. Władze administracji ogólnej oraz sądowe i prokuratorskie ponosząwyłączną odpowiedzialność za treść poleceń wydawanych Policji Państwowej.

Organa Policji Państwowej są obowiązane wykonać otrzymane polecenianie wchodząc w ich ocenę, mogą jednak żądać wydania lub potwierdzenia po-lecenia na piśmie. Żądanie to nie wstrzymuje obowiązku wykonania polecenia.

Art. 11. Władze wymienione w art. 10 kierują swe polecenia z reguły dowłaściwych niższych jednostek organizacyjnych Policji Państwowej; do wyż-szych jednostek organizacyjnych — wówczas, gdy tego wymaga interes służby,zaś do poszczególnych oficerów lub szeregowych Policji Państwowej — tylkowówczas, gdy zwłoka zagraża niebezpieczeństwem.

Jeżeli szczególna właściwość lub waga poleconej czynności tego wymaga,prokurator lub sędzia śledczy porozumie się z właściwym przełożonym poli-cyjnym co do wykonania jej przez oznaczonego oficera względnie szeregowe-go Policji Państwowej.

Władze wymienione w art. 10 mogą wydawać polecenia tylko tym organompolicyjnym (jednostkom organizacyjnym, względnie poszczególnym oficerom

216 Część druga

i szeregowym Policji Państwowej), które są w zależności od nich przy pełnieniuobowiązków służbowych bądź stale w myśl przepisów organizacyjnych dlaPolicji Państwowej, bądź czasowo na podstawie szczególnego zarządzenia.

Art. 12. Każdy jest obowiązany na żądanie organów Policji Państwowejw służbie udzielać im w miarę możności doraźnej pomocy, a w szczególnościtakże pomocy potrzebnej do pokonania czynnego oporu. Obowiązek ten ciążyprzede wszystkim na władzach i organach państwowych i samorządowych.

Art. 13. Koszta utrzymania Policji Państwowej ponosi Skarb Państwa.Gminy obowiązane są na żądanie władzy administracji ogólnej dostarczać zaopłatą lokali, potrzebnych na pomieszczenie posterunków, koszar i biur poli-cyjnych.

Wysokość tych opłat ustala Minister Spraw Wewnętrznych w porozumieniuz Ministrem Skarbu.

Koszta wynikające z obowiązków Policji Państwowej, określonych w art.art. 7, 8 i 9, obciążają budżet Policji Państwowej o tyle, o ile chodzi o pierw-sze dostarczenie osób, względnie dowodów rzeczowych, do najbliższej właści-wej władzy.

Art. 14. Policja Państwowa jest uprawniona przy wykonywaniu swychzadań (określonych w art. 1) do stosowania niezbędnych środków przymu-sowych, a w szczególności do użycia siły fizycznej.

Art. 15. Oficerowie i szeregowi PP podczas pełnienia służby mają prawoużycia broni w wypadkach określonych rozporządzeniem Prezydenta Rzeczy-pospolitej z dnia 14 lutego 1928 r. o użyciu broni przez organa bezpieczeństwapublicznego i ochrony granic (DzU RP Nr 27, poz. 243).

R o z d z i a ł I IPODZIAŁ TERYTORIALNY

Art. 16. Organizacja Policji Państwowej pod względem terytorialnym przy-stosowana jest do administracyjnego podziału Państwa na województwa i po-wiaty.

Zmiany w tym podziale powodują tym samym odpowiednie zmiany w po-dziale terytorialnym dla celów Policji Państwowej.

Art. 17. Każde województwo tworzy okręg wojewódzki, a każdy powiatadministracyjny —obwód powiatowy Policji Państwowej.


W skład obwodów powiatowych wchodzą posterunki, obejmujące jedną lubkilka gmin. albo część gminy, oraz komisariaty, obejmujące większe miastalub ich dzielnice.

W miastach wydzielonych z powiatów pod względem administracji pań-stwowej Policja Państwowa stanowi obwody lub okręgi w zależności od ustrojuwładz administracji ogólnej.

Minister Spraw Wewnętrznych może w drodze rozporządzenia wprowadzićwyjątki od powyższej zasady ze względu na warunki miejscowe.

Szczegóły organizacji Policji Państwowej w tych miastach ustalą rozpo-rządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych.

Art. 18. W razie potrzeby Minister Spraw Wewnętrznych w ramach etatuosobowego Policji Państwowej, przewidzianego corocznie w budżecie Mini-sterstwa Spraw Wewnętrznych, może tworzyć oddziały policji przeznaczonedo specjalnych zadań służby bezpieczeństwa, których organizację wewnętrznąi sposób użycia określą wydane przez niego przepisy.

Powyższe postanowienie nie uwłacza przepisowi pkt 11 art. 14 ustawy z dnia11 czerwca 1924 r. o zakresie działania Ministra Kolei Żelaznych i o organizacjiurzędów kolejowych (DzU RP Nr 57, poz. 580).

Art. 19. Etaty osobowe okręgów wojewódzkich i obwodów powiatowychoraz komend wojewódzkich i powiatowych ustala Minister Spraw Wewnętrz-nych w ramach ogólnego etatu Policji Państwowej.

Podział etatów na posterunki i komisariaty przeprowadza wojewoda napodstawie wniosku komendanta wojewódzkiego.

Art. 20. O tworzeniu, kasowaniu i rozlokowaniu komisariatów oraz oddzia-łów przeznaczonych do specjalnych zadań, tudzież o stanach liczebnych tychostatnich, decyduje Minister Spraw Wewnętrznych.

O tworzeniu i rozlokowaniu w tym samym rejonie posterunków decydujewojewoda na podstawie wniosku komendanta wojewódzkiego.

O kasowaniu i zmianie rejonów posterunków decyduje Minister SprawWewnętrznych w porozumieniu z Ministrem Spraw Wojskowych/

Art. 21. O czasowym wzmocnieniu policji jednego województwa siłamiinnego województwa decyduje Minister Spraw Wewnętrznych.

O czasowym wzmocnieniu policji jednego obwodu powiatowego siłamiinnego w obrębie tego samego województwa decyduje wojewoda po wysłu-chaniu opinii komendanta wojewódzkiego.

218 Część druga

R o z d z i a ł IIIPRZEŁOŻENI POLICYJNI

Art. 22. Przełożonymi policyjnymi są:Minister Spraw Wewnętrznych w stosunku do Komendanta Głównego i wszyst-

kich oficerów i szeregowych PP w Państwie;Komendant Główny PP — w stosunku do wszystkich oficerów i szeregowych

PP w Państwie;Komendant wojewódzki PP — w stosunku do wszystkich oficerów i szere-

gowych PP na terenie województwa;Komendant powiatowy PP — w stosunku do wszystkich oficerów i szere-

gowych PP na terenie powiatu;Wszyscy inni oficerowie i szeregowi PP — w stosunku do podporząd-

kowanych im służbowo oficerów i szeregowych PP.

Art. 23. Komendant Główny PP podlega bezpośrednio Ministrowi SprawWojskowych.

Komendant Główny PP kieruje względnie zarządza z ramienia Ministrasprawami przewidzianymi w p. B) art. 3 niniejszego rozporządzenia.

Art. 24. Komendanci wojewódzcy PP zarządzają sprawami wymienionymiw p. b) art. 3 niniejszego rozporządzenia w zakresie ustalonym przez to roz-porządzenie, względnie w zakresie poruczonym przez Komendanta GłównegoPP, i sprawują nadzór nad utrzymaniem sprawności policji w podległych imokręgach.

Ponadto komendanci wojewódzcy PP wykonują polecenia wojewodóww zakresie przewidzianym w p. a) art. 3 niniejszego rozporządzenia.

Art. 25. Do zadań komendantów powiatowych PP należy:a) spełnianie funkcji wykonawczych należących do obowiązków PP w myśl

postanowień niniejszego rozporządzenia,b) wykonywanie funkcji wymienionych w p. b) art. 3 niniejszego rozporzą-

dzenia w zakresie ustalonym przez to rozporządzenie względnie poruczonymim przez komendantów wojewódzkich.

Art. 26. Organem pracy Komendanta Głównego PP jest Komenda GłównaPolicji Państwowej, komendanta wojewódzkiego — Komenda WojewódzkaPolicji Państwowej, komendanta powiatowego — Komenda Powiatowa PolicjiPaństwowej.

Szczegółowe przepisy o organizacji komend oraz jednostek wykonawczychPolicji Państwowej wyda Minister Spraw Wewnętrznych.


R o z d z i a ł I VWSPÓŁDZIAŁANIE POLICJI PAŃSTWOWEJ

W SPRAWACH OBRONY PAŃSTWA

Art. 27. Zakres współdziałania i czynności przygotowawczych Policji Pań-stwowej w sprawach obrony Państwa ureguluje Minister Spraw Wewnętrznychw porozumieniu z Ministrem Spraw Wojskowych, o ile zaś chodzi o stronę fi-nansową — i z Ministrem Skarbu, w drodze rozporządzenia.

Ministrowi Spraw Wojskowych na obszarze całego Państwa, a dowódcomokręgów korpusów na obszarze ich okręgów przysługuje prawo kontroli przy-gotowań PP w zakresie przewidzianym w niniejszym artykule.

Sposób wykonywania tej kontroli określi instrukcja Ministra Spraw We-wnętrznych, wydana w porozumieniu z Ministrem Spraw Wojskowych.

Art. 28. W razie częściowej lub całkowitej mobilizacji albo w innychprzypadkach, w których ze względu na interes obrony Państwa Rada Ministrówuzna to za konieczne, Policja Państwowa z chwilą ogłoszenia mobilizacji,względnie od dnia wskazanego uchwałą Rady Ministrów, staje się z mocysamego prawa częścią sił zbrojnych Państwa i wchodzi w ich skład, jakowojskowy korpus służby bezpieczeństwa.

Art. 29. Włączenie Policji Państwowej w skład sił zbrojnych (art. 28) nienarusza obowiązków Policji Państwowej w zakresie bezpieczeństwa, spokojui porządku publicznego wynikających z przepisów rozdziału I niniejszego tytułu.

Art. 30. Rozporządzenie Ministrów: Spraw Wojskowych i Spraw We-wnętrznych określi bliżej sposób wcielenia Policji Państwowej do sił zbrojnych,ustali, jakie przepisy i regulaminy mają być do niej zastosowane, oraz ustalistosunek Policji Państwowej na czas jej wcielenia do sił zbrojnych — (art. 28)do władz administracji ogólnej. Stosunek Policji Państwowej na czas wcie-lenia do sił zbrojnych — do władz sądowych i prokuratorskich określi roz-porządzenie Ministrów: Sprawiedliwości, Spraw Wojskowych i Spraw We-wnętrznych.

Art. 31. Oficerom i szeregowym PP, jak długo pozostają w korpusie PolicjiPaństwowej, nadaje się na czas wcielenia do sił zbrojnych stopnie wojskowerównorzędne do stopni posiadanych w Policji Państwowej.

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych w porozumieniu z Mini-strem Spraw Wojskowych określi, jakie stopnie wojskowe odpowiadają w tymwypadku poszczególnym stopniom policyjnych.

Nadane w tym trybie oficerskie stopnie wojskowe mają być uważane jakostopnie oficerów czasu wojny.

220 Część druga

Oficerowie PP posiadający stopnie oficerów rezerwy wyższe od tych, któreby im przysługiwały w mysi postanowień ust. 1 i 2 niniejszego artykułu,otrzymują na czas wcielenia Policji Państwowej do sił zbrojnych stopieńposiadany w wojsku.

Sposób nadania i utraty stopni wojskowych na czas wcielenia do siłzbrojnych określi rozporządzenie Ministra Spraw Wojskowych w porozumieniuz Ministrem Spraw Wewnętrznych.

TYTUŁ IIUZUPEŁNIENIE I WYSZKOLENIE POLICJI PAŃSTWOWEJ

R o z d z i a ł IUZUPEŁNIENIE

Art. 32. Funkcjonariusze Policji Państwowej dzielą się na oficerów i sze-regowych Policji Państwowej.

Oficerami Policji Państwowej w porządku stopni są:Generalny Inspektor PPNadinspektor PPInspektor PPPodinspektor PPNadkomisarz PPKomisarz PPPodkomisarz PPAspirant PP.

Szeregowymi Policji Państwowej w porządku stopni są:Starszy przodownik PPPrzodownik PPStarszy posterunkowy PPPosterunkowy PP.

Stanowiska komendantów posterunków będą obsadzone przez st. przo-downików lub przodowników, a w razie specjalnych wymogów służby — przezoficerów PP. Kierownikami wszystkich innych jednostek PP będą z regułyoficerowie PP.

Art. 33. Głównego Komendanta PP mianuje Prezydent Rzeczypospolitejna wniosek Rady Ministrów, przedstawiony jej przez Ministra Spraw We-wnętrznych, bądź spośród członków korpusu PP, bądź spoza tego korpusu. W tymostatnim wypadku przepisy art. art. 40 i 42 niniejszego rozporządzenia nie majązastosowania.


Art. 34. Korpus Policji Państwowej uzupełnia się, jak następuje:Oficerowie:a) drogą awansowania st. przodowników PP;b) drogą przyjmowania kandydatów, którzy uczynili zadość powszechnemu

obowiązkowi wojskowemu — z zastrzeżeniem pierwszeństwa dla oficerówrezerwy.

Szeregowi:a) drogą przyjmowania zgłaszających się do służby w Policji Państwowej

szeregowych rezerwy, którzy odbyli czynną służbę w wojsku;b) w razie braku odpowiednich kandydatów, wymienionych w p. a) —drogą

przyjmowania innych kandydatów spośród osób, które uczyniły zadość po-wszechnemu obowiązkowi wojskowemu.

Art. 35. Kandydaci na szeregowych Policji Państwowej winni posiadaćnastępujące warunki:

1) obywatelstwo polskie,2) nieskazitelną przeszłość,3) wiek od 21 do 35 lat,4) odpowiednie uzdolnienie fizyczne i umysłowe,5) zdolność do działań prawnych,6) biegłą znajomość języka polskiego w słowie i piśmie,7) wykształcenie ogólne w zakresie co najmniej 4 klas szkoły powszechnej.Postanowienia p. 3 nie mają zastosowania do szeregowych przecho-

dzących bezpośrednio ze służby zawodowej w wojsku do służby w PolicjiPaństwowej.

Art. 36. Kandydaci na oficerów PP oprócz warunków wymienionych w art. 35winni posiadać wykształcenie średnie, ogólnokształcące lub zawodowe, zakoń-czone przepisanymi egzaminami.

Kandydaci, którzy zajmowali stanowiska w Policji, administracji ogólnejlub sądownictwie, mogą być przyjmowani i po przekroczeniu 35. roku życia.

Minister Spraw Wewnętrznych może w wyjątkowych wypadkach przyjąćtakże innych kandydatów, którzy przekroczyli powyższą granicę wieku.

Postanowienie ust. 1 niniejszego artykułu — o ile chodzi o wymogi wy-kształcenia — nie ma zastosowania do st. przodowników PP zyskujących w dro-dze awansu stopień oficerski w uznaniu wybitnych zasług i zdolności.

Art. 37. Nie mogą być przyjęte do Policji Państwowej osoby, przeciwkoktórym toczy się postępowanie karno-sądowe o przestępstwo ścigane z urzędulub postępowanie upadłościowe albo też postępowanie o ubezwłasnowolnienie.

Przyjęcie do Policji Państwowej kandydatów wydalonych ze służby pań-stwowej lub karanych sądownie wymaga zezwolenia Ministra Spraw We-

222 Część druga

wnętrznych, mimo ustania niezdolności do zajmowania stanowisk w służbiepaństwowej w myśl ustaw karnych. Ograniczenie to nie ma zastosowania doosób karanych za wykroczenia.

Osoby karane za przestępstwa z chęci zysku nie mogą być przyjmowanedo Policji Państwowej.

Art. 38. Zezwolenie Ministra Spraw Wewnętrznych wymagane jest w wy-padkach, w których małżonkowie, krewni wstępni i zstępni z urodzenia lubprzysposobienia, krewni w linii bocznej do trzeciego oraz powinowaci dodrugiego stopnia włącznie mają być funkcjonariuszami tego samego urzędu, doktórego należą czynności kasowe, zarząd i dysponowanie materiałami gos-podarczymi albo prowadzenie rachunkowości lub kontroli, względnie mają po-zostawać do siebie w stosunku bezpośredniego przełożonego i podwładnegow służbie.

Art. 39. Przyjęcie na służbę w charakterze szeregowego PP uzależnia sięod zobowiązania się kandydata do czteroletniej służby w Policji Państwowej.

Art. 40. Przyjęcie do służby w Policji Państwowej w stopniu oficeranastępuje w drodze mianowania przez Ministra Spraw Wewnętrznych, w stopniuszeregowego w drodze mianowania przez Głównego Komendanta PP lub z jegoupoważnienia przez komendantów wojewódzkich.

Oficerowie PP rozpoczynają służbę w stopniu aspiranta, z wyjątkiemkandydatów z akademickim wykształceniem prawniczym, zakończonymprzepisanymi egzaminami, którzy rozpoczynają służbę w stopniu podko-misarza.

Oficerowie przechodzący do Policji Państwowej bezpośrednio z zawodowejsłużby w wojsku nie mogą być przyjmowani do służby w Policji Państwowejw stopniach niższych niż odpowiadające posiadanym w wojsku. Do czasuwyjścia rozporządzenia, o którym mowa w ust. 2 art. 31 niniejszego rozporzą-dzenia, wzajemny stosunek stopni wojskowych i policyjnych określa się napodstawie ustawy o uposażeniu.

Szeregowi PP rozpoczynają służbę w stopniu posterunkowego, z wyjątkiempodoficerów żandarmerii wojskowej, których Komendant Główny PP możeprzyjmować w stopniach wyższych.

Art. 41. W wyjątkowych wypadkach może nastąpić mianowanie kandy-data na oficera PP w stopniu wyższym niż to przewiduje poprzedni artykuł.Właściwymi do przyjęcia na służbę są w tych wypadkach władze wymienionew art. 73 ust. 2 i 3.


R o z d z i a ł I IWYSZKOLENIE POLICJI PAŃSTWOWEJ

Art. 42. Wszyscy oficerowie i szeregowi PP muszą przejść kurs wyszkole-nia zawodowego.

Art. 43. Wyszkolenie policyjne odbywa się:1) w szkołach oficerskich PP,2) w szkołach dla szeregowych PP,3) w szkołach i na kursach specjalnych.

Art. 44. Organizację i programy szkół policyjnych określi Minister SprawWewnętrznych. Program w zakresie wyszkolenia wojskowego ustali MinisterSpraw Wewnętrznych w porozumieniu z Ministrem Spraw Wojskowych.

Dla pogłębienia wyszkolenia wojskowego korpusu PP Minister Spraw Woj-skowych na wniosek Ministra Spraw Wewnętrznych wyznaczy do dyspozycji tegoostatniego rzeczoznawców i instruktorów wojskowych spośród oficerów wojska.

W tym samym celu oficerowie PP mogą być przydzielani na pewien czas dojednostek wojskowych. Sposób i warunki odbywania tej praktyki określi instrukcjaMinistra Spraw Wojskowych w porozumieniu z Ministrem Spraw Wewnętrznych.

TYTUŁ IIISTOSUNEK SŁUŻBOWY

R o z d z i a ł IPRZEPISY OGÓLNE

Art. 45. Stosunek służby w Policji Państwowej ma charakter publiczno-prawny; może być zamieniony, zawieszony lub rozwiązany wyłącznie przyzastosowaniu przepisów prawa publicznego, a w szczególności postanowieńniniejszego rozporządzenia.

Art. 46. Stosunek służbowy oficerów i szeregowych PP zawiązuje się z chwi-lą doręczenia pisma nominacyjnego.

Art. 47. Objęcie służby następuje w dniu wyznaczonym przez władzęmianującą w piśmie nominacyjnym.

Przyjęty do służby winien zgłosić się do przełożonego policyjnego wymie-nionego w piśmie nominacyjnym, który stwierdza objęcie służby w piśmie,odbierając zarazem od przyjętego przysięgę w następującym brzmieniu:

224 Część druga

„Przysięgam Panu Bogu Wszechmogącemu na powierzonym mi stano-wisku pożytek Państwa Polskiego oraz dobro publiczne mieć zawszeprzed oczyma, władzy zwierzchniej Państwa Polskiego wierności do-chować, obowiązki swoje spełniać gorliwie i sumiennie, rozkazy i po-lecenia swych władz wykonywać dokładnie, tajemnicy urzędowej do-chować, przepisów prawa strzec pilnie, wszystkich obywateli kraju w rów-nym mając zachowaniu. Tak mi Panie Boże dopomóż".

Art. 48. W razie niezgłoszenia się w oznaczonym czasie przyjęcie do służby(nominacja) traci ważność, o ile przyjęty w ciągu dni piętnastu, licząc od dniadoręczenia nominacji, nie usprawiedliwi zwłoki.

Art. 49. Czas służby liczy się od dnia rzeczywistego jej objęcia (art. 47).W razie bezpośredniego przejścia z innej służby państwowej, cywilnej, jak

również wojskowej, czas służby w policji liczy się od dnia zwolnienia od po-przednich obowiązków służbowych.

Art. 50. Przełożona władza policyjna prowadzi dla każdego oficera i sze-regowego PP wykaz stanu służby, który jest szczegółowym opisem przebiegusłużby. Wykaz stanu służby jest urzędowym stwierdzeniem okoliczności mają-cych wpływ na wymiar uposażenia, pensji emerytalnej oraz zaopatrzeniawdowiego lub sierocego.

Wzór wykazu stanu służby, jako też szczegółowe przepisy co do jego pro-wadzenia, ustali rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych.

Art. 51. Starszeństwo służbowe oficerów i szeregowych PP równego stop-nia ustala się na podstawie czasu służby w tym samym stopniu. Czas służbyw poszczególnym stopniu liczy się od dnia mianowania na ten stopień.

Przy równym czasie służby w danym stopniu bierze się celem ustaleniastarszeństwa służbowego kolejno pod uwagę:

1) czas służby w bezpośrednio niższym stopniu,2) czas innej służby państwowej (cywilnej lub wojskowej), względnie czas

innej służby publicznej lub pracy zawodowej, zaliczanej do wysługi emerytalnej,3) starszeństwo wieku.Okresów czasu, których nie liczy się przy posuwaniu do wyższych szczebli

w grupach uposażenia, nie uwzględnia się przy obliczaniu starszeństwa.

Art. 52. Komenda Główna PP dla wszystkich oficerów PP oraz szerego-wych PP będących na jej etacie, a komendy wojewódzkie PP dla pozostałychszeregowych PP prowadzą listy starszeństwa służbowego, osobno dla każdegostopnia.


Listy te należy corocznie zamykać według stanu z dnia 31 grudnia i udzielaćdo przejrzenia zainteresowanym, którzy mogą w ciągu dni piętnastu po przej-rzeniu listy zwrócić się w drodze służbowej o sprostowanie.

Art. 53. Wszyscy oficerowie i szeregowi PP podlegają corocznie kwali-fikacji.

W tym celu właściwi przełożeni policyjni poddają kwalifikacji podległychim oficerów i szeregowych PP w porozumieniu z właściwą władzą administracjiogólnej, przy czym ocena kwalifikacyjna wpisywana jest do list. O ile ogólnaroczna kwalifikacja jest ujemna (niedostateczna), należy ją z urzędu podać dowiadomości oficera i szeregowego PP.

Wzór list kwalifikacyjnych, kompetencję do kwalifikowania, sposób kwali-fikowania i sposób porozumiewania się z władzami administracji ogólnej ustalirozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych.

R o z d z i a ł I IOBOWIĄZKI

Art. 54. Oficerów i szeregowych PP obowiązuje wierność wobec Rzeczy-pospolitej, posłuszeństwo wobec przełożonych, poszanowanie prawa, gorliwość,sumienność i bezstronność w wykonywaniu obowiązków.

Art. 55. Oficerowie i szeregowi PP obowiązani są zachować w tajemnicywszystkie sprawy, o których powzięli wiadomość dzięki swemu stanowiskusłużbowemu lub dowiedzieli się przy wykonywaniu swych obowiązków służbo-wych bezpośrednio lub pośrednio, o ile sprawy takie uznano za poufne, lubgdy utrzymania ich w tajemnicy wymaga dobro publiczne albo inne względysłużbowe.

Zachowanie tajemnicy obowiązuje wobec każdego, komu oficerowie i sze-regowi PP nie są obowiązani donosić o tych sprawach służbowo. Obowiązekzachowania tajemnicy trwa zarówno w czasie służby czynnej, jak też po przej-ściu w stan nieczynny i na emeryturę oraz po rozwiązaniu stosunku służbowegoz jakiegokolwiek powodu.

Od obowiązku zachowania tajemnicy może oficera lub szeregowego PPzwolnić jego obecna lub ostatnio przełożona władza.

Ustawa postępowania karnego określa warunki i tryb zwolnienia od tajem-nicy w postępowaniu karnym.

Art. 56. Oficer i szeregowy PP obowiązany jest donieść natychmiast po-licyjnej władzy przełożonej o każdej przeszkodzie do pełnienia służby. Władza

226 Część druga

może zażądać udowodnienia tej przeszkody, a w przypadku choroby poddaćoficera i szeregowego PP badaniu lekarskiemu.

Jeżeli nieobecność na służbie oficera i szeregowego PP wskutek chorobytrwa dłużej niż rok, ma on być jednostronnym zarządzeniem władzy przeniesionyna emeryturę na zasadach określonych w ustawie emerytalnej, a jeżeli nie nabyłpraw emerytalnych, to stosunek służbowy z nim ma być rozwiązany z przy-znaniem odprawy w wysokości trzymiesięcznego, ostatnio pobieranego uposa-żenia, jeżeli przesłużył mniej niż trzy lata w służbie państwowej, i sześcio-miesięcznego, jeżeli przesłużył trzy lata lub więcej.

Art. 57. Oficerom i szeregowym PP nie wolno przyjmować żadnej posadyani stanowiska, ani też oddawać się takim zajęciom, których wykonywanie stoiw sprzeczności z obowiązkami służbowymi lub może wywołać uzasadnionepodejrzenie o stronniczość lub interesowność.

Art. 58. O ile oficer lub szeregowy PP chciałby przyjąć jakiekolwiek innezajęcie uboczne, przynoszące mu korzyści materialne, którego wykonywanienie stałoby w sprzeczności z postanowieniami poprzedniego artykułu, winienon uprzednio uzyskać na to zezwolenie władzy przełożonej.

Oficer lub szeregowy PP obowiązany jest zaniechać takich zajęć, którewładza uzna za niedopuszczalne w myśl powyższych postanowień.

Art. 59. O zajęciu samodzielnym żony oraz dzieci nieletnich, pozostającychwe wspólnym gospodarstwie domowym, winien oficer lub szeregowy PPzawiadomić przełożoną władzę policyjną, która może sprzeciwić się wyko-nywaniu takiego zajęcia, o ile ono koliduje z godnością munduru policyjnegoalbo z interesami służby.

Art. 60. Oficerowie i szeregowi PP nie mogą zawierać transakcji gospo-darczych z urzędami Policji Państwowej.

Art. 61. Oficerom i szeregowym PP nie wolno bez zezwolenia władzyprzełożonej występować w charakterze rzeczoznawców [w sprawach —P.K.M.]pozostających w związku z ich zadaniami służbowymi.

Art. 62. Szeregowi PP mogą być skoszarowani.O ile szczególne stosunki służbowe tego niezbędnie wymagają, władza

przełożona może zarządzić ograniczenie wydalania się oficerów i szeregowychPP z siedziby względnie rejonu służbowego.

Oficerom PP i nieskoszarowanym szeregowym władza przełożona możedostarczyć mieszkania w lokalach państwowych lub przez Państwo wynajętych,względnie administrowanych na zasadach ustalonych w ustawie o uposażeniu.


W razie rozwiązania stosunku służbowego lub przeniesienia do innegodziału zarządu państwowego, a także w razie przeniesienia służbowego do innejmiejscowości, wymienieni lokatorzy obowiązani są na żądanie ostatniej władzyprzełożonej opróżnić otrzymany lokal w ciągu trzech miesięcy od dnia roz-wiązania stosunku służbowego względnie przeniesienia. W wypadku przenie-sienia w stan nieczynny (art. 96) termin ten liczy się od dnia rozwiązaniastosunku służbowego w myśl art. 98. W razie niezastosowania się do wezwa-nia w określonym terminie ostatnia władza przełożona uprawniona jest doopróżnienia lokalu przymusowo, w drodze egzekucji administracyjnej.

Art. 63. Oficerom i szeregowym PP wolno należeć do związków i stowarzy-szeń tylko za zezwoleniem władzy przełożonej.

Art. 64. Dla zawarcia małżeństwa oficerowie i szeregowi PP obowiązanisą otrzymać zezwolenie władzy przełożonej.

Warunki niezbędne dla otrzymania powyższego zezwolenia określi rozpo-rządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych.

Art. 65. Oficerowie i szeregowi PP są umundurowani z wyjątkiem tych kate-gorii, które ze względu na charakter swej służby muszą ją pełnić w ubraniu cywilnym.

Przepisy o umundurowaniu i uzbrojeniu PP wydaje Minister Spraw We-wnętrznych w porozumieniu z Ministrem Spraw Wojskowych.

Używanie umundurowania zbliżonego wyglądem do umundurowania PolicjiPaństwowej jest wzbronione.

Szczegółowe przepisy w celu zagwarantowania wyłączności umundurowa-nia policji wyda Rada Ministrów.

Art. 66. Szczegółowe obowiązki oficerów i szeregowych PP oraz trybpostępowania służbowego określi w ramach niniejszego rozporządzenia lub in-nych przepisów instrukcja służbowa, wydana przez Ministra Spraw Wewnętrz-nych.

R o z d z i a ł IIIPRAWA

Art. 67. Oficer i szeregowy PP jest urzędnikiem w rozumieniu ustawkarnych.

Art. 68. Oficerowie i szeregowi PP, którzy przesłużyli przynajmniej rokw służbie państwowej, mają prawo do corocznego urlopu dla wypoczynku,a mianowicie:

228 Część druga

Oficerowie PP: do lat ośmiu służby państwowej przez cztery tygodnie, po-nad osiem do szesnastu lat przez pięć tygodni, ponad szesnaście lat służby przezsześć tygodni;

Szeregowi PP: do lat trzech przez dwa tygodnie, ponad trzy do dziesięciulat przez trzy tygodnie, a ponad dziesięć lat służby przez cztery tygodnie.

Art. 69. Urlop dla wypoczynku można wstrzymać względnie odwołać, o iletego wymagają ważne względy służbowe.

Skoro jednak następnie służba na to pozwoli, należy umożliwić wyko-rzystanie urlopu jeszcze w tym samym roku kalendarzowym.

W przeciwnym razie należy to uwzględnić w miarę możności przy wymiarzeurlopu wypoczynkowego w roku następnym.

Koszta podróży spowodowane odwołaniem z urlopu podlegają zwrotowize Skarbu Państwa według norm ustalonych dla podróży służbowych.

Art. 70. Oficerowie i szeregowi PP mogą otrzymać urlop w celu załatwie-nia spraw osobistych, rodzinnych i majątkowych, nie przenoszący jednorazowodni trzech; termin ten może być przedłużony tylko w wyjątkowych wypadkach.W razie przeniesienia służbowego do innej miejscowości oficer lub szeregowyPP otrzymuje z urzędu urlop, czas trwania i tryb udzielania którego określirozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych.

Urlopy takie nie są wliczane do wymiaru urlopu wypoczynkowego.Poza tym na prośbę oficera lub szeregowego PP może mu być udzielony

bezpłatny dłuższy urlop najwyżej do lat dwu; czas trwania takiego urlopu niewlicza się do wysługi lat. Władza może od tych warunków odstąpić w całościlub w części tylko wówczas, gdy udzielenie dłuższego urlopu pożądane jestz ważnych względów publicznych.

Art. 71. O urlopach oficerów i szeregowych PP decydują policyjni prze-łożeni, przy czym co do urlopów kierowników jednostek wykonawczychporozumiewają się z właściwą władzą administracji ogólnej.

Art. 72. Oficerowie oraz szeregowi PP awansują do wyższych stopni we-dług uznania władzy, która bierze pod uwagę uzdolnienie, użyteczność i innekwalifikacje służbowe oraz starszeństwo służbowe, jako też opinię władz admi-nistracji ogólnej.

Awansować można tylko o jeden stopień.

Art. 73. Na st. przodowników, przodowników i st. posterunkowych awan-suje Komendant Główny lub z jego upoważnienia komendanci wojewódz-cy PP.


Na stopnie oficerskie do nadinspektora włącznie awansuje Minister SprawWewnętrznych, przy czym awansowanie na stopień nadinspektora i inspektorawymaga uprzedniej zgody Prezesa Rady Ministrów.

Nadinspektora PP awansuje na Generalnego Inspektora PP PrezydentRzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów, przedstawiony jej przez MinistraSpraw Wewnętrznych.

Art. 74. Nie mogą być awansowani oficerowie i szeregowi PP:a) będący w stanie nieczynnym,b) przeciwko którym wdrożono postępowanie karne albo dyscyplinarne,

lub którzy zostali zawieszeni w czynnościach służbowych, aż do czasuzakończenia tego postępowania lub zniesienia zawieszenia,

c) w czasie którego nie zalicza się do służby czynnej (wysługi lat).

Art. 75. Oficerowie i szeregowi PP mogą być awansowani po przesłużeniuco najmniej określonego poniżej czasu w danym stopniu:

w stopniu posterunkowego 1 roku„ st. posterunkowego 2 lat„ przodownika 2 „M st. przodownika 2 „

aspiranta 2 „podkomisarza 3 „

„ komisarza 3 „od nadkomisarza do inspektora włącznie — 4 lat w każdym stopniu.

Art. 76. Minister Spraw Wewnętrznych w stosunku do oficerów PP, a Ko-mendant Główny PP w stosunku do szeregowych PP mogą w poszczególnychwypadkach skrócić terminy służby określone w poprzednim artykule, nie więcejjednak, jak o połowę, o ile przemawiają za tym względy tego rodzaju, jak:posiadane studia, szczególne uzdolnienia, wybitne zasługi, wyniki w służbiebezpieczeństwa itp.

Art. 77. St. przodownicy PP nie posiadający wymaganego cenzusu nauko-wego mogą wyjątkowo być awansowani na aspirantów, o ile odznaczyli sięwybitnymi zdolnościami, położyli w służbie bezpieczeństwa niepospolite za-sługi i przesłużyli w Policji Państwowej co najmniej lat siedem, z czego w stop-niu st. przodownika co najmniej lat dwa.

Art. 78. W razie braku wolnych etatów aspirantów kandydat, odpowiadającywarunkom wymaganym przez niniejsze rozporządzenie, może być mianowanyaspirantem z uposażeniem st. przodownika. Po otworzeniu się wolnego miejsca

230 Część druga

w etacie aspirantów tacy aspiranci otrzymują w porządku starszeństwa uposa-żenie aspiranta.

Ogólna liczba aspirantów z uposażeniem st. przodownika w korpusie PPnie może przekraczać 15% etatu aspiranta.

Art. 79. Szczególne przepisy dotyczące sposobu awansowania wyda Mini-ster Spraw Wewnętrznych.

Art. 80. Oficerowie i szeregowi PP należący do rezerwy armii nie mogąbyć powoływani do ćwiczeń wojskowych.

Art. 81. Uposażenie oficerów i szeregowych PP unormuje specjalna ustawao uposażeniu, która uwzględni szczególne warunki służby policyjnej.

Art. 82. Oficerom i szeregowym PP w wypadkach zasługujących nauwzględnienie może być przyznana z funduszów państwowych bezprocentowazaliczka. Szczegółowe postanowienia w tym zakresie zawarte będą w przepisach0 uposażeniu.

Art. 83. Uposażenie oficerów i szeregowych PP ulega zajęciu administra-cyjnemu, tudzież zapowiedzeniu i zajęciu sądowemu, nie więcej niż do wyso-kości 1/5 części sumy uposażenia przypadającego do wypłaty.

Art. 84. Tytułem wyjątku od zasady podanej w art. 83 uposażenie oficerów1 szeregowych PP ulega zapowiedzeniu i zajęciu sądowemu za alimenty dowysokości 2/5 uposażenia, przy czym pozostałe 3/5 wolne są od wszelkichzapowiedzeń i zajęć.

Przy zbiegu zapowiedzeń za alimenty i za inne należności lub długi 1/5część uposażenia staje się przedmiotem stosunkowego podziału zarówno naalimenty, jak na inne należności lub długi, drugą zaś 1/5 część przekazuje sięwyłącznie na zaspokojenie samych tylko alimentów, o ile by pierwsza 1/5 częśćna nie przy zbiegu innych wierzycieli nie wystarczała.

Art. 85. Wyłącza się zupełnie spod zapowiedzeń i zajęć, określonychw art. art. 83 i 84:

a) należności za podróże służbowe, delegacje (odkomenderowania) i prze-niesienia,

b) zapomogi przyznawane oficerom i szeregowym PP.

Art. 86. Ustępowanie pod jakimkolwiek tytułem prawa do pobieraniauposażenia jest wzbronione. Wszelka umowa przeciwna temu jest nieważna.


Art. 87. W razie wdrożenia przeciwko oficerowi lub szeregowemu PPpostępowania karnego lub dyscyplinarnego, albo zawieszenia go w pełnieniusłużby nie można przed zakończeniem tego postępowania lub zniesieniemzawieszenia posunąć [go — P.K.M.] do wyższego szczebla w grupie uposażenia.

Art. 88. Oficerowie i szeregowi PP mają prawo do uposażenia emerytalnego,a wdowy i sieroty po nich do zaopatrzenia wdowiego i sierocego na zasadach,które normuje specjalna ustawa o zaopatrzeniu emerytalnym, przy czym z chwiląprzyjęcia do służby w Policji Państwowej (art. 40) są uważani za mianowanychna stałe. Oficerowi i szeregowemu PP po ukończeniu pięciu lat faktycznejsłużby czynnej następne lata czynnej służby liczą się przy wymiarze uposażeniaemerytalnego w stosunku dwanaście miesięcy służby efektywnej za szesnaściemiesięcy.

Przepis ten ma również zastosowanie do oficerów i szeregowych PPbędących w służbie czynnej PP w dniu wejścia w życie niniejszego rozpo-rządzenia, jednak tylko za lata służby policyjnej, poczynając od dnia 1 listopada1918 r.

Art. 89. Oficer lub szeregowy PP, który wskutek czynu karygodnego,popełnionego na jego osobie w związku ze służbą, lub nieszczęśliwego wypadku,doznanego z powodu lub w czasie pełnienia obowiązków służbowych albo teżw związku z ich pełnieniem utracił całkowicie zdolność do pracy zarobkowej,otrzymuje niezależnie od zaopatrzenia emerytalnego jednorazowe odszko-dowanie w wysokości dwudziestoczterokrotnego pełnego uposażenia pobranegow ostatnim miesiącu.

O ile oficer lub szeregowy z przyczyn wymienionych wyżej utracił życie,jednorazowe odszkodowanie wymienione w ust. 1 niniejszego artykułu otrzy-muje pozostała po nim wdowa względnie dzieci ślubne i uprawnione, niezależnieod pośmiertnego oraz zaopatrzenia emerytalnego.

Do wymienionego odszkodowania mają zastosowanie zasady regulującewypłatę zaopatrzenia wdowiego i sierocego.

Postanowienia niniejszego artykułu nie uchylają przepisów dotyczącychspecjalnego wymiaru zaopatrzenia emerytalnego względnie wdowiego i siero-cego (art. art. 9, 11-13 ustawy z dnia 11 grudnia 1923 roku o zaopatrzeniu eme-rytalnym funkcjonariuszy państwowych i zawodowych wojskowych — DzU RPz r. 1924, Nr 6, poz. 46).

Art. 90. Dzieci ślubne i uprawnione tych oficerów i szeregowych PP, któ-rzy utracili życie wskutek czynu karygodnego, popełnionego na ich osobiew związku ze służbą, lub nieszczęśliwego wypadku, któremu ulegli z powodulub w czasie pełnienia obowiązków służbowych, mają pierwszeństwo przy

232 Część druga

przyjęciu do państwowych zakładów naukowych i do lat osiemnastu mają byćkształcone w tych zakładach na koszt Skarbu Państwa.

Wykonanie niniejszego postanowienia określi rozporządzenie Ministra SprawWewnętrznych, wydane w porozumieniu z Ministrami: Pracy i Opieki Spo-łecznej, Skarbu oraz Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.

Art. 91. Oficerom i szeregowym PP przysługują te same prawa pierw-szeństwa do otrzymania odpowiadających ich kwalifikacjom innych stanowiskw cywilnej służbie państwowej, tudzież samorządowej lub zakładach i insty-tucjach subwencjonowanych przez Państwo, które przysługują oficerom względ-nie zawodowym podoficerom WP.

Przepisy dotyczące wykonania niniejszego artykułu ustali rozporządzenieRady Ministrów.

R o z d z i a ł I VZMIANY W STOSUNKU SŁUŻBOWYM

Art. 92. Przeniesienie służbowejoficera lub szeregowego PP do innej miej-scowości albo na inne stanowisko służbowe może nastąpić z urzędu w interesiesłużby albo na własną prośbę.

Oficerów PP przenosi Minister Spraw Wewnętrznych, szeregowych PP z jed-nego województwa do innego przenosi Komendant Główny PP; szeregowychPP w obrębie tego samego województwa — komendant wojewódzki PP.

Art. 93. W razie potrzeby czasowego użycia oficera lub szeregowego PPdo służby poza rejonem stałego przydziału właściwy przełożony policyjny zarządzaodkomenderowanie względnie delegację służbową do miejsca przeznaczenia.

Szczegółowe w tym zakresie przepisy wyda Minister Spraw Wewnętrznych.

Art. 94. Przed przeniesieniem szeregowych PP, którzy zajmują stanowiskakomendantów posterunków lub innych równorzędnych jednostek policyjnych,należy zasięgnąć opinii starosty względnie wojewody, właściwych ze względuna ostatni i projektowany przydział.

W razie rozbieżnego stanowiska właściwej władzy administracyjnej i prze-łożonego policyjnego decydują właściwe władze wyższe we wzajemnym poro-zumieniu, a w razie nieuzgodnienia — Minister Spraw Wewnętrznych. Sposóbzasięgania opinii władz administracji ogólnej w wypadkach delegacji ustaliMinister Spraw Wewnętrznych.

Art. 95. Oficer i szeregowy PP po trzech latach służby w Policji Państwo-wej zostaje ustalonym w służbie z mocy samego prawa.


W wypadkach wyjątkowych Ministrowi Spraw Wewnętrznych w odnie-sieniu do oficerów PP, a Komendantowi Głównemu PP w odniesieniu do sze-regowych PP przysługuje prawo ustalenia w służbie jednocześnie z miano-waniem.

Stosunek służbowy oficera i szeregowego PP nieustalonego w służbie możebyć w każdej chwili rozwiązany, gdy władza powołana do mianowania uzna,że nie nadaje się do służby w PP.

Przy rozwiązaniu stosunku służbowego w trybie ustępu poprzedniego należyw razie nienagannego zachowania się oficera lub szeregowego PP przyznaćodprawę w wysokości: za służbę do jednego roku — jednomiesięcznegouposażenia, za służbę od jednego roku do dwóch lat — dwumiesięcznego i zasłużbę ponad dwa lata — trzymiesięcznego uposażenia.

Art. 96. Jeżeli wskutek zmian organizacyjnych w korpusie PP powstanieczasowo brak odpowiedniego stanowiska tego samego stopnia dla oficera lubszeregowego PP ustalonego w służbie, albo gdy zajdą okoliczności nie pozwa-lające ze względu na dobro służby na dalsze zajmowanie przez takiego oficeralub szeregowego PP stanowiska tego samego stopnia w korpusie PP, zostajeon przeniesiony w stan nieczynny.

Komendanta Głównego PP przenosi w stan nieczynny Prezydent Rzeczy-pospolitej na wniosek Rady Ministrów, przedstawiony jej przez MinistraSpraw Wewnętrznych; pozostałych oficerów PP — Rada Ministrów na wnio-sek Ministra Spraw Wewnętrznych, a szeregowych PP — Minister SprawWewnętrznych.

Art. 97. Przez cały czas pozostawania w stanie nieczynnym oficerowiei szeregowi PP pobierają pełne uposażenie służbowe.

Czas spędzony w stanie nieczynnym zalicza się tylko do wymiaru emerytury.

Art. 98. Oficer i szeregowy PP przeniesiony w stan nieczynny może byćw każdej chwili powołany z powrotem do służby czynnej; o ile jednak powołanietakie nie nastąpi w ciągu pół roku od dnia przeniesienia w stan nieczynny lubteż o ile w tym samym czasie nie nastąpi przeniesienie do innego działu zarządupaństwowego (art. 99), należy rozwiązać z nim stosunek służbowy z zastoso-waniem postanowień ustawy emerytalnej.

Art. 99. Do innego działu zarządu państwowego oficer lub szeregowy PPmoże być przeniesiony za jego zgodą.

Art. 100. Oficera lub szeregowego PP wybranego do ciała ustawodawczegozwalnia się na czas trwania mandatu od sprawowania funkcji z jednoczesnymwstrzymaniem mu za cały ten czas uposażenia służbowego.

234 Część druga

Po wygaśnięciu mandatu oficer lub szeregowy PP powraca do służby w PPw tym samym stopniu.

Czas sprawowania mandatu do ciała ustawodawczego zalicza się całkowiciedo czasu służby (wysługi lat).

Działalność oficera lub szeregowego PP w czasie wykonywania mandatuposelskiego, będąca w związku z wykonywaniem obowiązków poselskich, niemoże być podstawą do dochodzeń służbowych przeciwko niemu.

Art. 101. Stosunek służbowy oficera lub szeregowego PP można rozwiązać,poza wypadkami przewidzianymi w tytule IV oraz w art. 95 i 98 niniejszegorozporządzenia, także na własną prośbę zainteresowanego.

Art. 102. Prośbę o rozwiązanie stosunku służbowego składa się na piśmiew drodze służbowej; oficerowie i szeregowi PP w stanie nieczynnym składająją temu przełożonemu, któremu podlegali przed przeniesieniem w stan nie-czynny.

Decyzja w sprawach rozwiązania stosunku służbowego na własną prośbęoficera lub szeregowego PP należy do władzy powołanej do mianowania.

Art. 103. Władza wymieniona w ust. 2 poprzedniego artykułu może prośbęo rozwiązanie stosunku służbowego uwzględnić od razu, odroczyć rozwiązaniestosunku służbowego do określonego terminu lub też, jeśli dla ważnych przyczynoznaczenie terminu nie może nastąpić niezwłocznie, odroczyć decyzję co doterminu rozwiązania stosunku służbowego do czasu późniejszego, nie dłużejjednak jak do trzech miesięcy.

Odpowiedź na prośbę o rozwiązanie stosunku służbowego winna byćzakomunikowana proszącemu bez nieuzasadnionej zwłoki, a w każdym razienie później, jak w ciągu czterech tygodni od dnia jej złożenia bezpośredniemuprzełożonemu.

Art. 104. Przez wystąpienie ze służby na własną prośbę (art. 101), jakrównież rozwiązanie stosunku służbowego w myśl postanowień art. 95 ust. 3oficer lub szeregowy PP i jego rodzina tracą wszelkie prawa wynikające zestosunku służbowego.

W razie ponownego wstąpienia do służby w Policji Państwowej przywró-cenie praw, nabytych poprzednią służbą, może nastąpić za zgodą Ministra SprawWewnętrznych.

Art. 105. Mianowanie oficera lub szeregowego PP będzie uznane zanieważne, jeżeli nastąpiło na podstawie dokumentów fałszywych lub nieważ-nych albo wyjdą na jaw okoliczności w myśl obowiązujących przepisów niedopuszczające mianowania.


Orzeczenie o unieważnieniu nominacji wyda władza powołana do mia-nowania.

TYTUŁ IVODPOWIEDZIALNOŚĆ OFICERÓW I SZEREGOWYCH PP

R o z d z i a ł IODPOWIEDZIALNOŚĆ DYSCYPLINARNA

Art. 106. Oficerów i szeregowych PP, którzy naruszają swe obowiązkiw służbie lub poza służbą przez czyn, zaniechanie lub zaniedbanie, pociąga się,niezależnie od ewentualnej sądowej odpowiedzialności karnej lub cywilnej, doodpowiedzialności dyscyplinarnej.

Art. 107. W drodze dyscyplinarnej nakłada się następujące kary dyscy-plinarne:

A) na szeregowych PP:1) nagana,2) areszt od jednego do siedmiu dni,3) degradacja o jeden stopień,4) zwolnienie ze służby,5) wydalenie ze służby.

B) na oficerów PP:1) upomnienie,2) nagana,3) areszt domowy lub na odwachu od jednego do czternastu dni,4) zwolnienie ze służby,5) wydalenie ze służby.

Art. 108. Wydalenie ze służby w PP pociąga za sobą utratę praw wynikłychze stosunku służbowego, w tej liczbie prawa do zaopatrzenia emerytalnego;jednak w wypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie władza orze-kająca wydalenie może przyznać członkom rodziny wydalonego stały zasiłekw wysokości normalnego ich zaopatrzenia wdowiego lub sierocego albo mniejszy.

Zwolnienie ze służby w PP nie pociąga za sobą utraty praw nabytych służbą,jednak przy wydaniu orzeczenia dyscyplinarnego zaopatrzenie emerytalne mabyć zmniejszone. Zmniejszenie to nie może przekraczać 50% normalnego zao-patrzenia.

Jeżeli zwolniony ze służby nie posiada prawa do zaopatrzenia emerytalnego,to otrzymuje odprawę według norm określonych w art. 95, z tym że odprawata może być również zmniejszona do 50% normalnego wymiaru.

236 Część druga

Art. 109. Karę wydalenia i zwolnienia ze służby odnośnie do oficerów PPorzeka Minister Spraw Wewnętrznych, a karę wydalenia i zwolnienia ze służbyoraz degradacji odnośnie do szeregowych PP — Komendant Główny PP.

Zastosowanie wymienionych w ustępie poprzednim kar musi poprzedzaćwysłuchanie opinii komisji dyscyplinarnych ustanowionych: dla oficerów PPprzy Ministrze Spraw Wewnętrznych, dla szeregowych PP — KomendancieGłównym PP i komendantach wojewódzkich PP.

Art. 110. Pozostałe kary dyscyplinarne orzekają przełożeni policyjni w stop-niach oficerów PP odpowiedzialni za dyscyplinę w powierzonych im jednost-kach.

Szczegółowe uprawnienia wymienionych przełożonych określi rozporzą-dzenie Ministra Spraw Wewnętrznych.

Kary te mogą być nakładane także i bez opinii komisji dyscyplinarnych.

Art. 111. Od orzeczenia dyscyplinarnego ukaranemu nie przysługuje prawoodwołania.

Wznowienie postępowania dyscyplinarnego zakończonego orzeczeniemmożliwe jest nawet już po wykonaniu kary, gdy wyjdą na jaw nowe fakty lubśrodki dowodowe, nieznane w poprzednim postępowaniu, które mogą spo-wodować zwolnienie od zarzutów lub nałożenie kary łagodniejszej. O wzno-wieniu decyduje ta władza, która nałożyła karę.

Art. 112. Komisja dyscyplinarna dla oficerów PP składa się z dwóch ofice-rów PP w stopniu nie niższym od inspektora, z których starszy służbowo speł-nia funkcje przewodniczącego, i urzędnika Ministerstwa Spraw Wewnętrznychw stopniu nie niższym od V-go jako członków oraz dwóch oficerów PP w tymsamym stopniu, jak obwiniony, jako asesor z prawem głosu.

Członków komisji oraz potrzebną ilość zastępców mianuje corocznie Mini-ster Spraw Wewnętrznych, zaś asesorów powołuje Komendant Główny PP dlakażdej sprawy oddzielnie, przy czym asesorzy winni być w miarę możnościstarsi latami służby niż obwiniony.

Komisje dyscyplinarne dla szeregowych PP składają się z dwóch oficerówPP w stopniu nie niższym od komisarza, z których starszy służbowo spełniafunkcję przewodniczącego, i urzędnika władzy administracji ogólnej w stopniunie niższym od VII-go, jako członków, oraz dwóch szeregowych PP w tym sa-mym stopniu, jak obwiniony, jako asesorów z prawem głosu.

Członków komisji dyscyplinarnych dla szeregowych PP oraz potrzebnąilość zastępców ze stanu korpusu PP mianuje corocznie Komendant GłównyPP. Członków komisji z ramienia władzy administracji ogólnej mianują na okresroczny: do komisji dyscyplinarnej przy Komendancie Głównym PP — MinisterSpraw Wewnętrznych ze stanu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, do komisji


zaś przy komendantach wojewódzkich PP — właściwi wojewodowie z etatuMinisterstwa Spraw Wewnętrznych w podległych urzędach wojewódzkich.

Asesorów do komisji dyscyplinarnych dla szeregowych PP powołują dlakażdej sprawy oddzielnie: Komendant Główny PP i komendanci wojewódzcyPP: każdy do komisji przy nim ustanowionej. Asesorzy winni być w miaręmożności starsi latami służby niż obwiniony.

Art. 113. Wszczęcie sprawy dyscyplinarnej należy do kompetencji przeło-żonych i następuje bądź z ich własnej inicjatywy, bądź na żądanie władz ad-ministracji ogólnej lub sądowych względnie prokuratorskich.

Art. 114. Szczegółowe przepisy o odpowiedzialności dyscyplinarnej i po-stępowaniu dyscyplinarnym wyda Minister Spraw Wewnętrznych w drodzerozporządzenia.

Art. 115. Prawo zawieszania oficerów i szeregowych PP w czynnościachsłużbowych przysługuje wszystkim przełożonym policyjnym.

Art. 116. Naczelnicy powiatowych i wojewódzkich władz administracjiogólnej mają prawo w wyjątkowych wypadkach zawieszać w czynnościachsłużbowych oficerów i szeregowych PP pełniących służbę w podległych imokręgach administracyjnych.

Zawieszenie oficera lub szeregowego PP przez władze wymienione w ustę-pie poprzednim może nastąpić tylko w wypadkach nagłych w razie uzasad-nionych danych, że dalsze pełnienie przez niego obowiązków służbowych możebyć szkodliwe dla służby.

Naczelnik władzy administracji ogólnej może zarządzić zawieszenie bezpo-średnio; jeżeli jednak przełożony danego oficera lub szeregowego PP znajdujesię na miejscu, zawieszenie powinno nastąpić za jego pośrednictwem, przyczym polecenie zawieszenia winno być niezwłocznie wykonane.

O dokonanym zawieszeniu naczelnik władzy administracji ogólnej zawia-damia niezwłocznie właściwego przełożonego policyjnego zawieszonego ofi-cera lub szeregowego PP, który obowiązany jest niezwłocznie spowodowaćwdrożenie przeciwko zawieszonemu postępowania dyscyplinarnego.

O utrzymaniu zawieszenia zarządzonego przez starostę decyduje właściwywojewoda, a zarządzonego przez wojewodę —Minister Spraw Wewnętrznych.

Art. 117. W razie dopuszczenia się przez oficera lub szeregowego PP uchy-bienia w zakresie dochodzenia i ścigania przestępstw prokurator i sędzia śledczymoże zwrócić mu na to uwagę oraz na skutki uchybienia, a w miarę okolicznościzawiadomić właściwego przełożonego policyjnego, który na żądanie obo-wiązany jest spowodować wdrożenie postępowania dyscyplinarnego.

238 Część druga

Art. 118. Oficerom i szeregowym PP zawieszonym w czynnościach służbo-wych może być na czas trwania zawieszenia ograniczone uposażenie do połowy.Decyzja pod tym względem należy: w stosunku do oficerów PP — do MinistraSpraw Wewnętrznych, w stosunku zaś do szeregowych PP — do KomendantaGłównego PP i komendantów wojewódzkich PP.

Jeżeli w wyniku postępowania dyscyplinarnego oficer PP ukarany zostałzwolnieniem lub wydaleniem ze służby, a szeregowy PP — degradacją, zwol-nieniem lub wydaleniem ze służby, to czas zawieszenia w służbie nie zaliczasię do służby czynnej (wysługi lat), a zatrzymana w tym czasie część uposażeniawypłacie (zwrotowi) nie podlega.

W wypadku umorzenia postępowania dyscyplinarnego, uniewinnienia obwi-nionego lub nałożenia niższego wymiaru kary niż wymienione w ustępie po-przednim, czas zawieszenia liczy się do służby czynnej (wysługi lat), a częśćuposażenia wstrzymana na czas zawieszenia winna być wypłacona.

R o z d z i a ł I IODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA

Art. 119. Oficer lub szeregowy PP winny umyślnego niewykonania pole-cenia właściwej władzy administracji ogólnej albo właściwej władzy sądowejlub prokuratorskiej (art. 10 i 11), wydanego w ramach niniejszego rozporzą-dzenia, ulegnie karze pozbawienia wolności do sześciu miesięcy.

Art. 120. Oficer lub szeregowy PP, który samowolnie, celem uchylenia sięod służby, oddali się czasowo ze swego oddziału, opuści czasowo swe stano-wisko służbowe, przekroczy udzielony mu urlop lub nie stawi się do pełnieniawłożonego nań obowiązku, ulegnie karze pozbawienia wolności do trzech miesięcy.

Jeżeli samowolne oddalenie się z oddziału, opuszczenie stanowiska służbo-wego lub przekroczenie urlopu nastąpiło w zamiarze trwałego uchylenia się odobowiązku służby, winny ulegnie karze pozbawienia wolności od sześciu mie-sięcy do jednego roku.

Art. 121. Oficer i szeregowy PP, który w czasie pełnienia czynności służ-bowych, połączonych z niebezpieczeństwem dla niego, z tchórzostwa nie spełnipowierzonego mu zadania służbowego albo opuści lub pozostawi współdzia-łających z nim lub osoby trzecie w niebezpieczeństwie, ulegnie karze pozba-wienia wolności do lat dwóch.

Art. 122. Oficer lub szeregowy PP, który przez odezwanie lub zachowaniesię znieważa (obraża) przełożonego lub starszego stopniem, ulegnie karze pozba-wienia wolności do sześciu miesięcy.


Jeżeli oficer lub szeregowy PP czynnie targnie się na przełożonego lubstarszego stopniem, ulegnie karze pozbawienia wolności od trzech miesięcy dolat dwóch.

Jeżeli zniewaga przełożonego lub starszego stopniem nastąpiła w czasie,gdy oni pełnili służbę, lub z powodu wykonywania przez nich obowiązkówsłużbowych, winny ulegnie karze pozbawienia wolności: w wypadku przewi-dzianym w ust. 1 od jednego miesiąca do jednego roku, w wypadku przewidzia-nym w ust. 2 — od jednego roku do lat trzech.

Pod tymi samymi warunkami tym samym karom ulegnie oficer lub szere-gowy PP winny zniewagi lub czynnego targnięcia się na kierownika władzyadministracji ogólnej albo sędziego lub prokuratora, w okręgu którego pełni służbę,lub który w rejonie oficera czy szeregowego PP spełnia czynności urzędowe.

Wzajemność zniewagi nie może skutkować zwolnieniem od kary.

Art. 123. Oficer lub szeregowy PP, który rozkazowi wydanemu przezprzełożonego policyjnego jest nieposłuszny przez samowolne niewykonanie,przekroczenie lub zmianę rozkazu, ulegnie karze pozbawienia wolności od jed-nego do sześciu miesięcy.

Oficer lub szeregowy PP, który takiemu rozkazowi wyraźnie odmówiposłuszeństwa lub wyrazi swe nieposłuszeństwo słowami, gestami lub innymidziałaniami, również oficer lub szeregowy PP, który mimo powtórzenia rozkazutrwa w nieposłuszeństwie, ulegnie karze pozbawienia wolności od trzechmiesięcy do jednego roku.

Jeżeli jeden z czynów, wskazanych powyżej, spełniono wobec zebranychszeregowych PP lub odmówiono rozkazowi stawania pod broń albo pod bronią,stosuje się karę pozbawienia wolności od sześciu miesięcy do lat trzech.

Art. 124. Oficer lub szeregowy PP winny świadomego działania w kierunkuspowodowania zbiorowego wystąpienia oficerów czy szeregowych PP w spra-wach związanych ze służbą, czy to przez urządzenie zebrania, czy zbieraniepodpisów w celu wspólnego przedstawienia lub zażalenia, czy przez szerzeniewśród oficerów i szeregowych PP niezadowolenia ze służby i jej warunków,ulegnie karze pozbawienia wolności od trzech miesięcy do jednego roku.

Uczestnicy takiego zebrania, zażalenia, przedstawienia ulegną karze pozba-wienia wolności do sześciu miesięcy.

Art. 125. Oficerowie i szeregowi PP winni skupienia się i wspólnej odmowyposłuszeństwa przełożonemu, oporu lub targnięcia się na przełożonego, ulegnąkarze ciężkiego więzienia od jednego roku do lat pięciu.

Przywódcy i podżegacze zbiegowiska, tudzież uczestnicy zbiegowiska,którzy dopuszczą się czynnego gwałtu na przełożonych, ulegną karze ciężkiegowięzienia na czas od lat pięciu do lat dziesięciu.

240 Część druga

Art. 126. Oficer lub szeregowy PP, który groźbą niekorzystnych następstwsłużbowych usiłuje powstrzymać podwładnego od wniesienia lub popieraniazażalenia, albo udaremnia lub usiłuje udaremnić zażalenie, wniesione dońprzepisowo, a które jest on obowiązany dalej przedłożyć lub zbadać, ulegakarze pozbawienia wolności do jednego roku.

Art. 127. Oficer lub szeregowy PP winny niedbalstwa w powierzonym munadzorze nad więźniem lub inną osobą pozostającą pod strażą, jeśli następstwemtego była ucieczka spod straży lub z miejsca zamknięcia, ulega karze pozba-wienia wolności do jednego roku.

Jeżeli więzień był skazany na karę śmierci, bezterminowego (dożywotniego)pozbawienia wolności lub ciężkiego więzienia nie niżej niż lat sześciu, albozatrzymany z powodu posądzenia go o zbrodnię, za którą można wymierzyć karęśmierci, bezterminowego (dożywotniego) pozbawienia wolności lub ciężkiegowięzienia powyżej lat dziesięciu, o czym winny oficer lub szeregowy PP wiedział— należy wymierzyć karę pozbawienia wolności od sześciu miesięcy do lat pięciu.

Art. 128. Oficer lub szeregowy PP, który umyślnie umożliwi lub ułatwiucieczkę więźniowi lub innej osobie pozostającej pod strażą, albo umyślnieucieczkę umożliwić lub ułatwić usiłuje, ulega karom na zasadach przewi-dzianych w art. 127 niniejszego rozporządzenia z tą zmianą, że najniższy i naj-wyższy wymiar kary wynosi podwójną wysokość wymiarów przewidzianychw art. 127, a w wypadku przewidzianym w ustępie ostatnim tego artykułuorzeka się karę ciężkiego więzienia od jednego roku do lat dziesięciu.

Art. 129. Usiłowanie przestępstw, przewidzianych w niniejszym rozpo-rządzeniu, oraz udział w nich są karalne.

Udział w nich osób nie będących oficerami lub szeregowymi PP jest karanyw wymiarze wynoszącym od połowy wymiaru najniższego do połowy wymiarunajwyższego przewidzianego za odnośne przestępstwa.

Art. 130. Przez karę pozbawienia wolności, którą zagrożone są przestępstwaprzewidziane w niniejszym rozporządzeniu, należy rozumieć: na obszarze, naktórym obowiązuje kodeks karny z r. 1903 i kodeks karny z r. 1871 — karęwięzienia (art. 3 ust. 3 przepisów przechodnich z dnia 17 sierpnia 1917 r. doK.K. z r. 1903, par. 16 niem. K.K. z r. 1871), na obszarze zaś, na którym obo-wiązuje ustawa karna z r. 1852 — areszt ścisły (par. 254 UK z r. 1852).Przestępstwa przewidziane w niniejszym rozporządzeniu, zagrożone karą cięż-kiego więzienia, są zbrodniami, inne występkami.

Art. 131. Przestępstwa określone w art. art. od 119 do 124 i 126 ściganesą tylko na wniosek, a mianowicie na wniosek Ministra Spraw Wewnętrznych


w stosunku do oficerów PP w stopniach od inspektora wzwyż, na wniosekKomendanta Głównego PP w stosunku do pozostałych oficerów i tych szere-gowych PP, którzy są na etacie Komendy Głównej PP, a na wniosek komen-dantów wojewódzkich PP w stosunku do podległych im szeregowych PP.Komendant Główny PP i komendanci wojewódzcy PP składają wnioski bądźz własnej inicjatywy, bądź na rozkaz przełożonego.

Przełożony nie postawi wniosku o ukaranie przez sąd, jeżeli uważa, żeukaranie dyscyplinarne ze względu na szczególne okoliczności wypadku jestwystarczające.

W wypadkach przestępstw przewidzianych w art. art. 119 i 122 ust. 4niniejszego rozporządzenia wniosek może złożyć także wojewoda, prezes sąduapelacyjnego i prokurator apelacyjny w zależności od tego, czyje poleceniezostało wykonane, lub której władzy jest podporządkowany urzędnik, sędzialub prokurator. Do wniosku tego mają zastosowanie przepisy dotyczące wnioskuwłaściwego przełożonego policyjnego.

Art. 132. Ustęp czwarty art. 122 i odnoszące się do niego postanowieniaustępu trzeciego art. 131 nie mają zastosowania do oficerów i szeregowych PPw chwili popełnienia przestępstwa będących na etacie Komendy Głównej lubdo niej przekomenderowanych, a jeżeli chodzi o pokrzywdzonego sędziego lubprokuratora — również i do oficerów i szeregowych będących na etacie komendwojewódzkich lub do nich przekomenderowanych. Za czyny określone w ustępieczwartym art. 122 oficerowie i szeregowi PP wymienionych kategorii odpo-wiadają według postanowień ogólnych ustaw karnych.

Jeżeli jednak oficer lub szeregowy PP należący do jednej z wymienionychkategorii został odkomenderowany do służby w jednostce wykonawczej PP, toza czyny przewidziane w ustępie czwartym art. 122, popełnione w czasieodkomenderowania, odpowiada na równi z oficerami względnie szeregowymiPP tej jednostki.

Oficerowie i szeregowi PP będący na etacie specjalnych oddziałów (art. 18),utworzonych przy komendantach wojewódzkich, a przeznaczonych także doczynności dochodzenia i ścigania przestępstw, lub do takich oddziałów prze-komenderowani, odpowiadają w trybie przewidzianym w ustępie trzecimart. 131 za zniewagę sędziego lub prokuratora albo za czynne targnięcie sięna nich (art. 122), jeżeli taki czyn przestępny został dokonany w czasie peł-nienia wymienionych czynności, lub w związku z pełnieniem tych czyn-ności.

Art. 133. Wniosek pisemny o ukaranie należy złożyć prokuratorowi właści-wemu lub najbliższemu, który skieruje go do prokuratora właściwego.

Ściganie jest wykluczone, jeśli przełożony lub uprawniona władza (art. 131)nie złożyli wniosku w ciągu trzech miesięcy. Termin ten liczy się od dnia,

242 Część druga

w którym osoba uprawniona do wniosku otrzymała wiadomość o czynie i oso-bie sprawcy.

Postępowanie sądowe obejmuje wszystkich, którzy mieli w czynie udział,nie mniej popleczników, popierających przestępcę i ukrywaczy, choćby wnie-siono o ukaranie tylko jednej z powyższych osób.

Cofnięcie wniosku nie jest dopuszczalne.Prokurator działa na podstawie wniosku z urzędu, jako oskarżyciel pu-

bliczny.

Art. 134. Brak wniosku wymienionego w artykułach poprzednich nie stoina przeszkodzie zaaresztowaniu zapobiegawczemu (tymczasowemu przytrzy-maniu) sprawcy, jak nie mniej przeprowadzeniu dochodzeń.

O wydaniu sędziowskiego nakazu zaaresztowania należy jednak zawiadomićbezzwłocznie osobę uprawnioną do złożenia wniosku, przytaczając okolicznościfaktyczne przestępstwa, o ile są wiadome. Nakaz należy uchylić, jeśli w ciągudni czternastu od doręczenia tego zawiadomienia nie oznajmiono sądowi, żewniosek złożono lub że zostanie złożony.

Zaaresztowanego należy wypuścić na wolność, jeżeli prokurator o towniesie, albo jeśli w ciągu dwóch miesięcy po wykonaniu zaaresztowania niezłoży sądowi (sędziemu śledczemu) właściwego wniosku prokuratorskiego,dołączając wniosek osoby uprawnionej (art. 131).

Art. 135. Jeżeli czyn oficera lub szeregowego PP ma cechy przestępstwaulegającego ukaraniu na wniosek według niniejszego rozporządzenia oraz cechyprzestępstwa ulegającego ukaraniu według innych ustaw karnych, wówczas mi-mo to ściganie może nastąpić tylko w razie złożenia wniosku w myśl art. 131niniejszego rozporządzenia; ograniczenie to nie ma jednak zastosowania wzglę-dem czynów zagrożonych w innych ustawach karnych karą cięższą, albościganych z oskarżenia prywatnego.

Art. 136. Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z Ministrem SprawWewnętrznych władny jest wydawać przepisy co do miejsca i sposobu wykony-wania kar pozbawienia wolności na oficerach i szeregowych PP.

Art. 137. Dla spraw o przestępstwa przewidziane w niniejszym rozpo-rządzeniu (art. 119-129) właściwe są sądy okręgowe.

W sprawach przeciwko oficerom i szeregowym PP o przestępstwa popeł-nione w związku z pełnieniem służby:

1) delegatowi Ministra Spraw Wewnętrznych, wojewody oraz przełożonychpolicyjnych, począwszy od komendanta wojewódzkiego wzwyż, należy zezwo-lić w każdym stadium sprawy na przeglądanie jej aktów w sądzie lub u pro-


kuratora, o ile to nie tamuje biegu postępowania. Delegatem przełożonego po-licyjnego może być tylko oficer PP;

2) przed ukończeniem dochodzenia lub śledztwa należy zażądać opinii wła-dzy, czy, o ile i w czym, uwzględniając warunki służby, czyn obwinionegonaruszył obowiązujące przepisy. Opinie wydają: władze administracji ogólnejoraz przełożeni policyjni w tym zakresie, w jakim w myśl art. 3 niniejszegorozporządzenia policja tym władzom względnie przełożonym podlega. W raziepotrzeby ustnego jej uzupełnienia należy przesłuchać biegłego spośród osóbwskazanych przez władzę, która wydała opinię.

Art. 138. W przypadku art. 28 niniejszego rozporządzenia oficerowiei szeregowi PP od chwili doręczenia lub ogłoszenia rozkazu o wcieleniu do siłzbrojnych odpowiadają według kodeksu karnego wojskowego przed właściwy-mi sądami wojskowymi wedle przepisów ustawy wojskowego postępowaniakarnego.

TYTUŁ VURZĘDNICY KANCELARYJNI I NIŻSI FUNKCJONARIUSZE

DO CZYNNOŚCI POMOCNICZYCH

Art. 139. Osobną kategorię w Policji Państwowej tworzą:a) urzędnicy kancelaryjni,b) niżsi funkcjonariusze do czynności pomocniczych.Wymienieni w punktach a) i b) pełnią czynności nie wymagające upraw-

nień policyjno-wykonawczych, i takich uprawnień nie posiadają.

Art. 140. Do urzędników kancelaryjnych i niższych funkcjonariuszy doczynności pomocniczych mają zastosowanie ogólne przepisy: regulujące sto-sunki służbowe w państwowej służbie cywilnej, odpowiedzialność karną orazobowiązki w zakresie służby wojskowej w czasie pokoju i wojny, ze zmianamiwymienionymi w następnych artykułach niniejszego tytułu.

Art. 141. Pod względem służbowym i osobowym podlegają urzędnicy i niż-si funkcjonariusze do czynności pomocniczych właściwym przełożonympolicyjnym, przy czym do niższych funkcjonariuszy do czynności pomoc-niczych i do urzędników kancelaryjnych od XII do X stopnia włącznie majązastosowanie przepisy niniejszego rozdziału o mianowaniu, przenoszeniui rozwiązaniu stosunku służbowego dotyczące szeregowych PP, a do pozo-stałych urzędników kancelaryjnych — takie same przepisy dotyczące ofice-rów PP.

244 Część druga

Art. 142. Przepisy, regulujące tryb postępowania dyscyplinarnego, doty-czące oficerów i szeregowych PP, mają zastosowanie również i do urzędni-ków kancelaryjnych oraz funkcjonariuszy niższych do czynności pomocniczychz tym. że asesorzy w komisjach dyscyplinarnych, rozpatrujący ich sprawy, będąpowoływani z ich grona.

Komisjami dyscyplinarnymi właściwymi dla spraw tych urzędników i funk-cjonariuszy są: dla urzędników kancelaryjnych od XII do X stopnia włączniei niższych funkcjonariuszy do czynności pomocniczych — komisje dyscy-plinarne dla szeregowych PP, dla pozostałych urzędników kancelaryjnych (odIX stopnia wzwyż) — komisja dyscyplinarna dla oficerów PP.

PRZEPISY PRZEJŚCIOWE

Art. 143. Znosi się przepisy, które nakładają na Policję Państwową obo-wiązki niewchodzące w zakres jej zadań określonych w niniejszym rozporzą-dzeniu.

Najpóźniej do dnia 1 kwietnia 1929 r. Rada Ministrów w drodze rozporzą-dzenia ustali, jakim organom mają być przekazane odnośne funkcje, spełnianedotąd przez Policję Państwową. W związku z tym Rada Ministrów władnajest powołać do życia potrzebne organa i określić ich organizację i sposóbdziałania.

Art. 144. Organa Policji Państwowej mogą być używane do pobieraniai ściągania danin, grzywien, opłat, kar pieniężnych i kosztów sądowych i ad-ministracyjnych oraz doręczania wezwań i innych pism sądowych i admini-stracyjnych w zakresie przewidzianym w obowiązujących dotychczas przepi-sach, nie dłużej, jak do dnia 1 kwietnia 1929 r.

Czynności wymienione w ustępie poprzednim wykonane będą nawet poterminie tam oznaczonym, jeżeli żądania ich wykonania w poszczególnychsprawach wpłynęły do dnia 31 marca 1929 r.

Art. 145. Po dniu 31 marca 1929 r. Policja Państwowa będzie doręczałapisma sądowe:

a) jeżeli doręczenie pozostaje w związku z czynnością polecona policjiprzez sąd lub prokuratora, albo

b) jeżeli w poszczególnym wypadku doręczenie w inny sposób mogłobypociągnąć przez opóźnienie lub z innego powodu ujemne skutki dla prawi-dłowego wymiaru sprawiedliwości.

Rozporządzenie Ministrów: Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych określibliżej wypadki, do których ma zastosowanie przepis punktu b).


Art. 146. Funkcjonariusze PP będący na służbie w Policji Państwowejw dniu wejścia w życie niniejszego rozporządzenia otrzymują w miejsce do-tychczasowych stopni następujące stopnie oficerów względnie szeregowych PP:

Komendant Główny PP — stopień Generalnego Inspektora PP; inni wyżsifunkcjonariusze PP — stopnie oficerów PP równobrzmiące z dotychczasowymistopniami; niżsi funkcjonariusze PP — stopnie szeregowych PP równobrzmiącez dotychczasowymi stopniami.

Art. 147. Postanowienia art. 36 ust. 1 niniejszego rozporządzenia nie majązastosowania do tych oficerów PP, którzy przed dniem jego wejścia w życiezostali przyjęci do Policji Państwowej.

Art. 148. Sprawę wyszkolenia i doszkolenia oficerów i szeregowych PP,przyjętych na służbę przed wejściem w życie niniejszego rozporządzenia,unormuje osobne rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych.

Art. 149. Szeregowi PP, przyjęci na służbę przed dniem wejścia w życieniniejszego rozporządzenia, o ile nie przesłużyli w PP 4-ch lat, winni złożyćzobowiązanie, przewidziane w ust. 2 art. 39 niniejszego rozporządzenia, przyczym okres ich służby dotychczasowej w PP winien być zaliczony do przewi-dzianego tym artykułem czasu służby.

Art. 150. Oficerowie i szeregowi PP, którzy przed wejściem w życieniniejszego rozporządzenia otrzymali pisma ustalające w służbie państwowejzgodnie z art. 116 ustawy z dnia 17 lutego 1922 r. o państwowej służbie cywilnej(DzU RP Nr 21, poz. 164), uważani będą za ustalonych w służbie w rozumieniuart. 95 niniejszego rozporządzenia niezależnie od czasu służby w PolicjiPaństwowej.

Art. 151. Na przeciąg jednego roku od dnia wejścia w życie niniejszegorozporządzenia zawiesza się postanowienia ust. 1 art. 95 tegoż rozporządzeniaw stosunku do wszystkich oficerów i szeregowych PP z wyjątkiem zastrzeżo-nym w art. 150.

W ciągu tego okresu czasu władza mianująca jest w mocy rozwiązać w każ-dej chwili stosunek służbowy.

Rozwiązanie stosunku służbowego według postanowień ustępów poprzed-nich niniejszego artykułu może nastąpić: albo w drodze przeniesienia w stanspoczynku przy zastosowaniu ustawy z dnia 11 grudnia 1923 r. o zaopatrze-niu emerytalnym funkcjonariuszy państwowych i wojskowych zawodowych(DzU RP z r. 1924, Nr 6, poz. 46), albo z przyznaniem odprawy według normustalonych w ust. 4 art. 95 niniejszego rozporządzenia.

246 Część druga

Art. 152. Postanowienia art. art. 89 i 90 mają zastosowanie również w tychwypadkach, gdy oficerowie i szeregowi PP utracili życie lub całkowitą zdolnośćdo pracy przed wejściem w życie niniejszego rozporządzenia w warunkachprzewidzianych w tych artykułach, z wyjątkiem wypadków, kiedy wdowa pooficerze lub szeregowym PP przez powtórne zamążpójście uzyskała środkiutrzymania.

Sposób i termin wypłaty odszkodowania w tych wypadkach określi rozpo-rządzenie Ministrów: Spraw Wewnętrznych i Skarbu.

Art. 153. Rada Ministrów ustali nazwy dla organów, które dotychczasużywały nazwy „Policja", a do których według postanowień art. 2 niniejszegorozporządzenia nazwa ta nie może mieć zastosowania.

POSTANOWIENIA KOŃCOWE

Art. 154. Z chwilą wejścia w życie niniejszego rozporządzenia traci mocobowiązującą ustawa o Policji Państwowej z dnia 24 lipca 1919 r. (DzU RPNr 61, poz. 363) oraz wszystkie inne przepisy sprzeczne z tym rozporządzeniem.

Art. 155. Wykonanie tego rozporządzenia porucza się Ministrowi SprawWewnętrznych i właściwym ministrom.

Art. 156. Rozporządzenie niniejsze wchodzi w życie w piętnaście dni poogłoszeniu.

Prezydent Rzeczypospolitej: /. MościckiPrezes Rady Ministrów i Minister Spraw Wojskowych: J. PiłsudskiMinister: K. BcMelMinister Spraw Wewnętrznych: Sławoj SkładkowskiMinister Spraw Zagranicznych: August ZaleskiMinister Skarbu: G. CzechowiczMinister Sprawiedliwości: A. MeysztowiczMinister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego: Dr DobruckiMinister Rolnictwa: K. NiezabytowskiMinister Przemysłu i Handlu: E. KwiatkowskiMinister Komunikacji: RomockiMinister Robót Publicznych: MoraczewskiMinister Pracy i Opieki Społecznej: Dr JurkiewiczMinister Reform Rolnych: Witold StaniewiczMinister Poczt i Telegrafów: Bogusław Miedzi ński


15ROZPORZĄDZENIE

Prezydenta Rzeczypospolitejz dnia 16 marca 1928 r.o stanie wyjątkowym


Na podstawie art. 44 ust. 6 Konstytucji i ustawy z dnia 2 sierpnia 1926 r.o upoważnieniu Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej do wydawania rozporzą-dzeń z mocą ustawy (DzU RP Nr 78, poz. 443) postanawiam, co następuje:

Art. 1. Podczas wojny, albo gdy grozi wybuch wojny, jako też w razierozruchów wewnętrznych lub rozległych knowań o charakterze zdrady stanu,zagrażających Konstytucji Państwa lub bezpieczeństwa obywateli, może byćwprowadzony stan wyjątkowy dla całego obszaru państwowego lub dla miej-scowości, w których okaże się to konieczne ze względów bezpieczeństwa pu-blicznego.

Art. 2. Wprowadzenie stanu wyjątkowego powoduje częściowe lub całko-wite w granicach rozporządzenia niniejszego czasowe zawieszenie następują-cych praw obywatelskich:

1) wolności osobistej (art. 97 Konstytucji),2) nietykalności mieszkania (art. 100 Konstytucji),3) wolności prasy (art. 105 Konstytucji),4) tajemnicy korespondencji (art. 106 Konstytucji),5) prawa koalicji, zgromadzania się i zawiązywania stowarzyszeń (art. 108

Konstytucji),nadto pociąga za sobą skutki przewidziane w art. 11, 12 i 15 rozporzą-dzenia niniejszego.

Art. 3. Zawieszenie powyższych praw obywatelskich powoduje z mocysamego prawa skutki określone w art. 6-10 rozporządzenia niniejszego, o ilerozporządzenie zawieszające nie ogranicza ich wyraźnie do ciaśniejszegozakresu.

Art. 4. Stan wyjątkowy, na wniosek Ministra Spraw Wewnętrznych, zarzą-dza za zezwoleniem Prezydenta Rzeczypospolitej Rada Ministrów w drodzerozporządzenia. Rozporządzenie to winno zawierać oznaczenie obszaru, na

248 Część druga

który stan wyjątkowy się rozciąga, i wymienić prawa obywatelskie ulegającezawieszeniu.

Art. 5. Rozporządzenie Rady Ministrów wprowadzające stan wyjątkowyogłasza się w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, a nadto obwieszcza sięw sposób zapewniający jego rozpowszechnienie w miejscu zastosowania, podającrównocześnie skutki, jakie zawieszenie praw obywatelskich za sobą pociąga.

O ile w rozporządzeniu Rady Ministrów nie został wskazany termin póź-niejszy, to wchodzi ono w życie na obszarze każdego powiatu z chwiląobwieszczenia go w mieście stanowiącym siedzibę powiatowej władzy admi-nistracji ogólnej, a jeżeli rozporządzenie obejmuje część powiatu, to wchodziw życie na obszarze każdej gminy z chwilą obwieszczenia go w siedzibiezarządu gminy.

Art. 6. W razie czasowego zawieszenia prawa wolności osobistej:1) władze administracji ogólnej mogą bez polecenia władz sądowych osoby

zagrażające bezpieczeństwu Państwa lub porządkowi publicznemu:a) poddać rewizji osobistej i aresztowaniu z prawem przytrzymania w aresz-

cie do dni 8-miu, a w sprawach należących do orzecznictwa karno-admi-nistracyjnego zarządzić jako środek zapobiegawczy zaaresztowanie naczas nie dłuższy niż dwa miesiące;

b) przytrzymać na okres nie dłuższy niż trzy miesiące w miejscach nie prze-znaczonych dla osób skazanych lub aresztowanych z powodu przestępstw(internowanie). Osoby internowane podlegać mogą jedynie ogranicze-niom koniecznym ze względu na cel przytrzymania;

c) nakazać im zamieszkanie na okres nie dłuższy niż sześć miesięcy naoznaczonym obszarze lub w pewnej miejscowości z równoczesnymzakazem opuszczania obszaru wyznaczonego (konfinowanie). Osobykonfinowane obowiązane są stosować się do wszelkich innych okreś-lonych przez władzę ograniczeń (nakazów, zakazów);

d) wydalić je z obszaru objętego stanem wyjątkowym lub z jego części z za-kazem powrotu.

Miejsce przytrzymania i zamieszkania, wskazane na zasadzie pkt. b i c,może być położone na obszarze stanu wyjątkowego lub poza nim.

Internowanie wolno zarządzić tylko wówczas, jeżeli cel zabezpieczenia nieda się osiągnąć przez konfinowanie, albo jeśli konfinowany narusza obowiąz-ki z konfinowania wynikające. Wydalonego wolno konfinować lub internować,a konfinowanego internować także wówczas, jeśli z okoliczności później ujaw-nionych lub z następnego zachowania się odnośnej osoby wynika, że wydanezarządzenie nie jest wystarczające.

Internowanie i konfinowanie na okres do dni 30 zarządza powiatowa władzaadministracji ogólnej, na okres zaś dłuższy — wojewódzka władza administracji


ogólnej. Powiatowa władza administracji ogólnej winna w przeciągu dni 10 powydaniu decyzji przekazać akta sprawy wojewódzkiej władzy administracjiogólnej, która zadecyduje o dalszym trwaniu internowania lub konfinowania,albo o zwolnieniu od tych zarządzeń w ten sposób, aby zainteresowany byłpowiadomiony o decyzji przed upływem wspomnianego 30-dniowego terminu;

2) względem osób oskarżonych (obwinionych) o popełnienie na obszarzestanu wyjątkowego zbrodni lub występku będzie stosowane, jako środek za-pobiegawczy, zaaresztowanie, które wolno uchylić tylko za kaucją lub porę-czeniem i tylko za zgodą prokuratora.

W sprawach o wykroczenia wolno stosować wszelkie środki zapobiegawczena tych zasadach, które według ustaw postępowania karnego mają zastosowa-nie w sprawach o zbrodnie.

Art. 7. W razie czasowego zawieszenia prawa nietykalności mieszka-nia władze administracji ogólnej mogą bez polecenia władz sądowych zarzą-dzić u osób zagrażających bezpieczeństwu Państwa lub porządkowi publicz-nemu rewizję domową i zajęcie dokumentów oraz przedmiotów pozostającychw związku z prowadzonym dochodzeniem.

Art. 8. W razie czasowego zawieszenia prawa wolności prasy władzaadministracji ogólnej ma prawo:

a) wprowadzać cenzurę prewencyjną dla druków i innych utworów prze-znaczonych do rozpowszechniania lub też wyznaczać do składania obo-wiązkowych egzemplarzy druków termin: dla czasopism — do 6 godzin,dla innych druków i utworów przeznaczonych do rozpowszechniania —do dni 7, przed puszczeniem ich w obieg;

b) konfiskować i zawieszać druki i inne utwory przeznaczone do rozpo-wszechniania, jeżeli zagrażają one bezpieczeństwu Państwa lub porząd-kowi publicznemu;

c) odbierać im debit pocztowy i ograniczać ich rozpowszechnianie;d) uzależniać powstanie nowych czasopism od uprzedniego zezwolenia władzy;e) czasowo, na czas do 3 miesięcy, wstrzymywać wykonywanie przemy-

słów i zajęć, które przez powielenie utworów literackich lub artystycz-nych, albo przez ich rozszerzanie zagrażają bezpieczeństwu Państwa lubporządkowi publicznemu; uprawnienie to przysługuje wojewódzkiej wła-dzy administracji ogólnej;

f) zakazywać plakatowania, wystawiania na widok publiczny, kolporto-wania lub innego rozszerzania druków i innych utworów, przeznaczonychdo rozpowszechniania, bez specjalnego zezwolenia władzy.

Art. 9. Czasowe zawieszenie prawa tajemnicy korespondencji nadaje władzyadministracji ogólnej prawo zarządzić bez polecenia władz sądowych:

250 Część druga

a) otwieranie i przeglądanie przesyłek pocztowych, jako też kontrolę treścitelegramów i rozmów telefonicznych;

b) zatrzymanie, zajęcie i konfiskatę w całości lub części przesyłek poczto-wych oraz telegramów lub też przerywanie rozmów telefonicznych,zagrażających bezpieczeństwu Państwa lub porządkowi publicznemu.

Art. 10. Czasowe zawieszenie prawa koalicji, zgromadzania się i zawią-zywania stowarzyszeń pociąga za sobą następujące skutki:

a) dla utworzenia nowych stowarzyszeń, związków i ich oddziałów opróczzwykłych wymagań potrzebne jest zezwolenie władzy administracjiogólnej;

b) władze administracji ogólnej mogą zawiesić działalność tych stowarzy-szeń, związków i ich oddziałów, które zagrażają bezpieczeństwu Państwalub porządkowi publicznemu;

c) władze administracji ogólnej mogą działalność stowarzyszeń, związkówi ich oddziałów uzależnić od szczególnych warunków;

d) władze administracji ogólnej mogą wejrzeć w akta stowarzyszeń, związ-ków i ich oddziałów;

e) władze administracji ogólnej mogą nakazać uprzednie zawiadomieniewładzy o posiedzeniach i zebraniach stowarzyszeń, związków i ich od-działów, jak również o wszelkich niepublicznych zgromadzeniach i zebra-niach oraz mogą wysyłać swych przedstawicieli na te posiedzenia, ze-brania i zgromadzenia celem ich kontroli;

f) wykonanie uchwał stowarzyszeń, związków i ich oddziałów może byćwstrzymane przez władze administracji ogólnej;

g) wszelkie zgromadzenia publiczne, czy to w zamkniętych lokalach, czypod odkrytym niebem, jak również pochody, zabawy publiczne itp., niemogą się odbywać bez uprzedniego pisemnego zezwolenia władzy admi-nistracji ogólnej;

h) władze administracji ogólnej mają prawo zakazywać zrzeszeń i wszelkichczynności agitacyjnych mogących w warunkach miejscowych wywrzećujemny wpływ na utrzymanie porządku publicznego.

Art. 11. W razie wprowadzenia stanu wyjątkowego może Rada Ministrówupoważnić Ministra Spraw Wewnętrznych do wydawania w porozumieniuz właściwymi ministrami wyjątkowych rozporządzeń i zarządzeń, dotyczących:

a) wyrabiania, sprzedaży, posiadania, przechowywania i noszenia broni,amunicji, materiałów wybuchowych oraz innych narzędzi, przyrządówi substancji mogących służyć do celów napaści lub obrony;

b) dowodów osobistych i meldunków;c) przebywania, zachowania się w miejscach publicznych, gromadzenia się

ludzi, przedsiębrania demonstracyjnych czynności i używania odznak;


d) wprowadzania ograniczeń ruchu osobowego i towarowego na drogachpublicznych, kolejach, drogach wodnych i drogach lotniczych;

e) wprowadzania ograniczeń lub też zamknięcia komunikacji pocztowej,telegraficznej i telefonicznej, zarówno na sieciach i liniach państwowych,jak i koncesjonowanych, dla osób i instytucji prywatnych, tudzież ogra-niczeń posiadania aparatów i urządzeń dających możność porozumie-wania się na odległość;

f) zapewnienia ludności zaopatrzenia w artykuły pierwszej potrzeby;g) ochrony i utrzymania prawidłowego funkcjonowania: środków komuni-

kacyjnych, jako to: kolei, tramwajów, dróg wodnych, dróg publicznychi urządzeń komunikacji lotniczej, łącznie z należącymi do nich urządze-niami, a więc: mostami, tunelami, tamami, śluzami, stacjami, hangaramiitp.; środków łączności, jako to: poczt, telegrafów, telefonów, radiotele-grafów, urządzeń sygnalizacyjnych itp.;zakładów i urządzeń obliczonych na zaspokojenie koniecznych potrzebludności, jak np. wodociągów, kanalizacji, elektrowni, gazowni, szpitaliitp.;nadto urzędów, instytucji, zakładów, składów i urządzeń rządowych i sa-morządowych, a w szczególności: wojskowych lub wszelkich innych,których funkcjonowanie jest potrzebne dla celów obrony Państwa; wre-szcie i tych kopalń, fabryk i zakładów przemysłowych, w których nawetkrótka przerwa funkcjonowania mogłaby spowodować uszkodzenie urzą-dzeń i unieruchomienie zakładów na czas dłuższy.

W rozporządzeniach i zarządzeniach przewidzianych w pp. f i g możnatakże zarządzić świadczenia osobiste i rzeczowe ludności. Do takich świadczeństosują się odpowiednio przepisy o świadczeniach na rzecz wojska w czasiewojny ze zmianami, które określi rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrz-nych; rozporządzenie to postanowi, w jakim zakresie świadczenia te będą wy-nagradzane przez gminy lub wsie, a o ile chodzi o wypadki przewidziane w p. g,w jakim będą bezpłatne.

Celem wzmocnienia służby bezpieczeństwa można jako świadczenie oso-biste ustanowić pełnienie jej także przez ludność miejscową pod nadzoremorganów samorządowych gminnych i wiejskich. Zarządzenie to, niezależnie ododpowiedzialności cywilnej i karnej (art. 13) poszczególnych osób, czy tospośród organów samorządu za zaniedbanie nadzoru lub niewykonywaniezarządzeń władz i organów administracyjnych, czy to spośród ludności zaniewykonanie nakazów wydanych przez te władze i organa lub przez organasamorządowe, albo za nienależyte spełnienie służby bezpieczeństwa, powodujeodpowiedzialność gminy lub wsi za szkody i straty wynikłe z zaniedbania tychobowiązków przez ich organa samorządowe lub ich mieszkańców, jak równieżwynikłe ze zbrodni, choćby popełnionej poza ich terytorium, jeśli zbrodniarzw gminie lub wsi choćby tylko przygotowywał się do zbrodni, albo przed

252 Część druga

czynem lub po czynie ukrywał się, a ludność miejscowa zaniedbała o tymdonieść w porę władzy policyjnej.

Niezależnie od prawa poszkodowanych dochodzenia odszkodowania nazwykłej drodze sądowej, wojewódzka władza administracji ogólnej możestwierdzić odpowiedzialność gminy lub wsi i nakazać gminie lub wsi wyrów-nanie szkód i strat oraz wyegzekwować je w trybie administracyjnym na rzeczposzkodowanego.

Art. 12. Jeśli na obszarze, na którym obowiązuje stan wyjątkowy, sąwprowadzone lub mają być wprowadzone sądy doraźne, Rada Ministrów możeupoważnić Ministra Sprawiedliwości do wydania rozporządzenia, że w stosunkudo przestępstw popełnionych na obszarze stanu wyjątkowego w czasie istnieniatego stanu dozwolone jest stosowanie postępowania doraźnego bez zachowaniaograniczeń co do terminów zakreślonych dla przesłuchania oskarżonych (obwi-nionych), trwania dochodzeń, złożenia wniosku co do stawienia oskarżonegoprzed sądem doraźnym, wyznaczenia rozprawy głównej i czasu jej trwania.

Art. 5 rozporządzenia niniejszego ma odpowiednie zastosowanie.

Art. 13. Za przekroczenie nakazów i zakazów rozporządzenia niniejszegolub rozporządzeń i zarządzeń na jego podstawie wydanych, o ile za ten czynwedle innych ustaw nie grozi kara surowsza, wymierza się karę grzywny od30 do 300 złotych lub aresztu do 6 miesięcy, albo obie kary łącznie.

Władza orzekająca oznaczy w orzeczeniu, na wypadek niemożności ściąg-nięcia grzywny, karę zastępczego aresztu według słusznego uznania, jednak nieponad 3 miesiące.

Art. 14. Do orzekania o czynach karalnych według artykułu 13 powołanesą powiatowe władze administracji ogólnej bez względu na przepisy innychustaw, ograniczające je co do wysokości wymierzonej kary.

Od orzeczenia karnego powiatowej władzy administracji ogólnej możnaw ciągu dni trzech od dnia zawiadomienia skazanego ustnie lub pisemnieo orzeczeniu wnieść na ręce władzy, która orzeczenie wydała, odwołanie dowłaściwego sądu okręgowego, który rozstrzyga prawomocnie, przy odpowied-nim zastosowaniu przepisów dotyczących odwołań od wyroków sądów powia-towych (pokoju). Sąd okręgowy nie może jednak uchylić orzeczenia z przeka-zaniem sprawy do ponownego rozpoznania przez władzę administracji ogólnej.

Odwołanie nie wstrzymuje wykonania kary. Powiatowa lub wojewódzkawładza administracji ogólnej może jednak na prośbę skazanego lub z urzęduwykonanie kary pozbawienia wolności wstrzymać lub przerwać. O ile, mimowniesienia odwołania, powiatowa władza administracji ogólnej nie wstrzymawykonania takiej kary, przesyła bezzwłocznie akta do wojewódzkiej władzyadministracji ogólnej, która decyduje prawomocnie o wstrzymaniu lub przerwie


kary i najpóźniej 6-go dnia po otrzymaniu aktów kieruje je do sądu okręgowegocelem rozpatrzenia odwołania.

Jeśli istnieje uzasadniona obawa, że oskarżony (obwiniony) nie stanie przedwładzą administracyjną lub sądem, lub uchyli się od kary, albo zatrze śladylub dowody przestępstwa, można zarządzić jako środek zapobiegawczy areszt(areszt śledczy).

O ile nie ma zastosowania art. 6 p. a, decyzję co do środka zapobiegawczegopowezmie na żądanie władzy administracji ogólnej najbliższy sąd powiatowy(pokoju).

Art. 15. Władze cywilne w porozumieniu z władzami wojskowymi mogąkorzystać z pomocy siły zbrojnej w wypadku, gdy użycie wszelkich rozporzą-dzalnych sił i środków władz cywilnych nie jest w stanie zapewnić na obszarzestanu wyjątkowego wykonania wydanych rozporządzeń i zarządzeń, wynika-jących z postanowień rozporządzenia niniejszego.

Rada Ministrów może na wniosek Ministra Spraw Wewnętrznych upo-ważnić go do przekazywania w porozumieniu z Ministrem Spraw Wojskowychna czas ograniczony pewnych funkcji i uprawnień władz administracyjnychcywilnych władzom wojskowym, jak również do uzależnienia władz admini-stracyjnych cywilnych od dowództwa wojskowego w zakresie potrzebnym doosiągnięcia jednolitości działań celem zapewnienia bezpieczeństwa Państwai porządku publicznego.

Art. 16. Rozporządzenie Rady Ministrów o stanie wyjątkowym musi byćw czasie trwania sesji sejmowej natychmiast przedstawione Sejmowi celemzatwierdzenia.

W razie wydania w czasie przerwy w obradach sejmowych rozporządzeniao stanie wyjątkowym, mającego obowiązywać na obszarze obejmującym więcejniż jedno województwo, Sejm zbiera się automatycznie w ciągu dni ośmiu odogłoszenia rozporządzenia w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.

Jeżeli stan wyjątkowy zostanie zarządzony po zakończeniu okresu sejmowegolub po rozwiązaniu Sejmu, to rozporządzenie Rady Ministrów powinno być przed-stawione nowo wybranemu Sejmowi niezwłocznie, na pierwszym jego posiedzeniu.

Jeżeli Sejm odmówi zatwierdzenia, stan wyjątkowy natychmiast traci mocobowiązującą, o czym Prezes Rady Ministrów ogłasza w Dzienniku UstawRzeczypospolitej Polskiej w drodze oświadczenia.

Art. 17. Rada Ministrów winna również uchylić niezwłocznie stan wyjąt-kowy w miarę ustania przyczyn, które spowodowały jego wprowadzenie.

Art. 18. Rozporządzenie o uchyleniu stanu wyjątkowego zyskuje mocobowiązującą następnego dnia po dniu ogłoszenia w Dzienniku Ustaw Rzeczy-pospolitej Polskiej.

254 Część druga

Uchylenie stanu wyjątkowego powoduje z mocy samego prawa uchyleniewszelkich rozporządzeń i zarządzeń wydanych dla obszaru, na którym stanwyjątkowy uchylono.

Nie dotyczy to jednak kar i postępowania karnego, przewidzianych w art. 13i 14 rozporządzenia niniejszego, jak również odpowiedzialności gmin lub wsiza szkody i straty oraz postępowania odszkodowawczego, przewidzianychw art. 11 rozporządzenia niniejszego. Rozpoczęte postępowanie doraźne, w któ-rym na zasadzie art. 12 nie zachowano terminów ustawowych, należy prowadzićdalej mimo niezachowania tych terminów.

Art. 19. W zakresie spraw objętych rozporządzeniem niniejszym MinisterSpraw Wewnętrznych władny jest określić drogą rozporządzenia właściwośćwładz, tok instancji i tryb postępowania, o ile rozporządzenie niniejsze niezawiera odnośnych postanowień. Minister Spraw Wewnętrznych władny jesttakże określić w miarę potrzeby tryb uzyskania przez gminę lub wieś środkówdla wyrównania szkód i strat, przewidzianych w art. 11, drogą odpowiedniejdaniny lub świadczeń osobistych.

Art. 20. Wykonanie rozporządzenia niniejszego porucza się MinistrowiSpraw Wewnętrznych i Ministrowi Sprawiedliwości, w porozumieniu z innymizainteresowanymi ministrami.

Art. 21. Rozporządzenie niniejsze wchodzi w życie z dniem ogłoszenia.Z tą chwilą tracą moc obowiązującą wszelkie przepisy prawne, które

normują sprawy objęte postanowieniami rozporządzenia niniejszego.

Prezydent Rzeczypospolitej: /. MościckiPrezes Rady Ministrów i Minister Spraw Wojskowych: /. PiłsudskiMinister: K. BaitelMinister Spraw Wewnętrznych: Sławoj SkładkowskiMinister Spraw Zagranicznych: August ZaleskiMinister Skarbu: G. CzechowiczMinister Sprawiedliwości: A. MeysztowiczMinister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego: Dr DobmckiMinister Rolnictwa: K. NiezabytowskiMinister Przemysłu i Handlu: E. KwiatkowskiMinister Komunikacji: RomockiMinister Robót Publicznych: MoraczewskiMinister Pracy i Opieki Społecznej: Dr JurkiewiczMinister Reform Rolnych: Witold StaniewiczMinister Poczt i Telegrafów: Bogusław Miedziński


16ROZPORZĄDZENIE

Prezydenta Rzeczypospolitejz dnia 19 marca 1928 r.

o postępowaniu doraźnym(DzU RP Nr 33, poz. 315)

Na podstawie art. 44 ust. 6 Konstytucji i ustawy z dnia 2 sierpnia 1926 r.o upoważnieniu Prezydenta Rzeczypospolitej do wydawania rozporządzeńz mocą ustawy (DzU RP Nr 78, poz. 443) postanawiam, co następuje:

R o z d z i a ł IPOSTANOWIENIA OGÓLNE

Art. 1. Postępowanie doraźne przed sądami powszechnymi może zarządzićRada Ministrów na wniosek Ministra Sprawiedliwości uczyniony w porozu-mieniu z Ministrem Spraw Wewnętrznych odnośnie do przestępstw oznaczo-nych w niniejszym rozporządzeniu, jeżeli przestępstwa te szerzą się w sposóbszczególnie niebezpieczny dla porządku i bezpieczeństwa publicznego lub jeśligrozi bezpośrednie niebezpieczeństwo takiego szerzenia się tych przestępstw.

Art. 2. Postępowanie doraźne można zarządzić bądź na całym obszarzePaństwa bądź na poszczególnych jego częściach.

Art. 3. Postępowanie doraźne można zarządzić względem wszystkich lubniektórych przestępstw oznaczonych w niniejszym rozporządzeniu. Można teżpostanowić, iż postępowanie doraźne stosuje się do oznaczonych przestępstwtylko o tyle, o ile przestępstwa te są popełnione w pewien określony sposóblub o ile są skierowane przeciw pewnym określonym osobom lub przedmiotom.

Art. 4. Rozporządzenie Rady Ministrów o wprowadzeniu postępowaniadoraźnego winno być — niezależnie od ogłoszenia w Dzienniku Ustaw Rzeczy-pospolitej Polskiej —podane do powszechnej wiadomości przez obwieszczeniaumieszczone w miejscach publicznych lub innymi sposobami przystępnymi dlaludności. W obwieszczeniach należy wskazać skutki, jakie wprowadzenie po-stępowania doraźnego powoduje dla przestępców (art. 7).

Art. 5. Rozporządzenie Rady Ministrów o wprowadzeniu postępowaniadoraźnego wchodzi w życie w poszczególnych miejscowościach dnia następnego

256 Część druga

po podaniu go do powszechnej wiadomości (art. 4) we właściwym mieściepowiatowym. Przepis niniejszy ma zastosowanie bez względu na to, kiedynastąpiło obwieszczenie o wprowadzeniu postępowania doraźnego w poszcze-gólnych miejscowościach należących do danego powiatu.

Art. 6. Przestępstwo poddane postępowaniu doraźnemu (art. 3) ulegaukaraniu w tym postępowaniu, jeżeli je popełniono na obszarze i w czasie mocyobowiązującej rozporządzenia wprowadzającego postępowanie doraźne.

Art. 7. Postępowaniu doraźnemu podlegają prócz współsprawców takżepodżegacze i pomocnicy (współwinni) przestępstwa tak dokonanego, jak i usi-łowanego (art. 51 i 49 k.k. z 1903 r., §§ 5 i 8 u.k. z 1852 r., §§ 47-49 i 43 k.k.z 1871 r.).

Art. 8. § 1. Postępowanie doraźne należy natychmiast uchylić, jeśli ustałyprzyczyny, dla których je wprowadzono.

§ 2. Rozporządzenie Rady Ministrów o uchyleniu postępowania doraźnegowinno być ogłoszone w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.

§ 3. Postępowanie doraźne ustaje w poszczególnym sądzie orzekającymw chwili, w której sąd otrzyma urzędową wiadomość o uchyleniu postępowaniadoraźnego.

R o z d z i a ł I IPRZEPISY PROCEDURALNE

Art. 9. § 1. Postępowanie doraźne stosuje się wyłącznie do przestępstwpodlegających postępowaniu doraźnemu, z pominięciem wszelkich innychprzestępstw oskarżonemu zarzuconych i winno być przeprowadzone nawet, gdyinni wspólnicy przestępstwa nie podlegają postępowaniu doraźnemu.

§ 2. Sąd jest związany wnioskiem prokuratora co do łącznego lub oddziel-nego rozpoznawania spraw przeciw oskarżonym (art. 7).

Art. 10. O każdym czynie zawierającym cechy przestępstwa podlegające-go postępowaniu doraźnemu władze bezpieczeństwa niezwłocznie zawiadamia-ją prokuratora sądu okręgowego, przesyłając mu przy tym zebrane wiadomościi dowody.

Art. 11. § 1. Postępowanie doraźne odbywa się bez śledztwa. Prokuratormoże przeprowadzić dochodzenie bądź bezpośrednio, bądź za pośrednictwempolicji, bądź też zwracać się o dokonanie poszczególnych czynności sądowychdo sędziów śledczych lub do sądów grodzkich.


§ 2. Wnioskami prokuratora co do zastosowania, uchylenia lub zmianyśrodka zapobiegawczego sędziowie śledczy i sędziowie grodzcy są związani.

Art. 12. § 1. Sędzia śledczy lub sąd grodzki zarządzi tymczasowe areszto-wanie osoby zatrzymanej pod zarzutem popełnienia przestępstwa podlegającegopostępowaniu doraźnemu i zawiadomi o tym natychmiast prokuratora, przesy-łając mu akta z protokołem przesłuchania aresztowanego.

§ 2. Prokurator winien uczynić wniosek, przewidziany w art. 11 § 2, w ciągudwudziestu czterech godzin po dniu otrzymania akt od sędziego śledczego lubgrodzkiego.

Art. 13. Akt oskarżenia winien być wniesiony najpóźniej dnia dwudzieste-go pierwszego po dniu ujęcia danego oskarżonego, a dnia dziewięćdziesiątegopo dniu popełnienia przez niego ostatniego przestępstwa ulegającego ukaraniuw postępowaniu doraźnym.

Art. 14. Postępowanie doraźne jest niedopuszczalne:a) przeciw osobom, które w chwili popełnienia przestępstwa nie ukończyły

siedemnastu lat;b) przeciw obłożnie chorym i kobietom brzemiennym;c) w razie niezachowania terminów, wskazanych w art. 13;d) jeżeli postępowanie doraźne nie nabrało mocy obowiązującej w myśl

art. 5 lub ją utraciło w myśl art. 8 § 3.

Art. 15. Jeżeli prokurator uzna, że przestępstwo nie ulega postępowaniudoraźnemu, że postępowanie doraźne jest w myśl niniejszego rozporządzenianiedopuszczalne, że zebrane w toku dochodzenia poszlaki są niewystarczającelub że zachodzi wątpliwość co do poczytalności oskarżonego, wówczas wniesieo wszczęcie postępowania zwyczajnego.

Art. 16. § 1. Do rozpoznania sprawy w postępowaniu doraźnym powołanyjest właściwy sąd okręgowy w składzie trzech sędziów okręgowych.

§ 2. Jeżeli sprawy należą do właściwości kilku sądów, w których okręguwprowadzono postępowanie doraźne, właściwy jest ten sąd, do którego wnie-siono akt oskarżenia.

Art. 17. § 1. Z chwilą wprowadzenia postępowania doraźnego prezeswłaściwego sądu okręgowego wyznacza trzech sędziów i tyluż zastępców dowydziału powołanego do rozpoznawania spraw w postępowaniu doraźnym.Jednego z wyznaczonych sędziów prezes ustala przewodniczącym wydziału.

§ 2. W razie ustanowienia kilku wydziałów, podział czynności pomiędzynimi przeprowadza prezes sądu okręgowego.

258 Część druga

Art. 18. § 1. Wydział powołany do rozpoznawania spraw w postępowaniudoraźnym odbywa posiedzenia bądź w siedzibie sądu okręgowego, bądź w mia-rę potrzeby w innej miejscowości.

§ 2. Minister Sprawiedliwości może dla wydziału powołanego do rozpozna-wania spraw w postępowaniu doraźnym oznaczyć w drodze zarządzenia stałąsiedzibę poza siedzibą sądu okręgowego.

§ 3. W razie ustanowienia kilku wydziałów, z których jeden ma siedzibępoza miejscowością, w której znajduje się sąd okręgowy, prokurator skierowujesprawę według swego uznania do jednego z wydziałów.

Art. 19. Na czas trwania posiedzeń sądowych właściwa władza admini-stracyjna wyśle na żądanie przewodniczącego oddział policji państwowej dlaochrony sądu, utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz wyko-nania w powyższym zakresie zarządzeń sądu. Jeśli organa policji państwowej,które mogą być użyte w miejscu urzędowania wydziału sądu okręgowegoprowadzącego postępowanie doraźne, nie wystarczają do zapewnienia bezpie-czeństwa sądu, należy zwrócić się do najbliższej władzy wojskowej o odpo-wiednią asystencję wojskową.

Art. 20. § 1. Akt oskarżenia winien zawierać wniosek o rozpoznanie sprawyw postępowaniu doraźnym; uzasadnienie aktu oskarżenia nie jest konieczne(art. 279 lit. e k.p.k.).

§ 2. Równocześnie z aktem oskarżenia prokurator winien wnieść o tymcza-sowe aresztowanie oskarżonego, jeśli środka tego nie zastosowano już po-przednio.

§ 3. Przeciw aktowi oskarżenia sprzeciw jest niedopuszczalny.

Art. 21. § 1. W ciągu dwudziestu czterech godzin po otrzymaniu aktuoskarżenia przewodniczący oznacza termin rozprawy głównej i zarządza po-trzebne doręczenia i wezwania. Przepis art. 292 k.p.k. nie będzie stosowany.

§ 2. Przewodniczący postanawia o wezwaniu świadków i biegłych i o spro-wadzeniu innych dowodów, podanych przez oskarżonego.

§ 3. Jeśli oskarżony znajduje się na wolnej stopie, przewodniczący zarządzijego aresztowanie.

§ 4. Jeśli oskarżony nie ma obrońcy z wyboru, przewodniczący wyznaczamu obrońcę z urzędu.

Art. 22. § 1. Przewodniczący może wydać świadkom i biegłym nakazzawiadamiania w porę sądu, prokuratora lub policji o każdej zmianie miejscapobytu.

§ 2. Jeśli istnieje obawa uchylenia się świadka lub biegłego od stawien-nictwa, przewodniczący może zabezpieczyć jego przybycie: a) wzywając godo stawienia się przed rozprawą, najwyżej jednak na trzy dni przed jej terminem,


z tym że już od chwili stawiennictwa ciążą na wezwanym obowiązki przewidzia-ne w art. 98 k.p.k.; b) zarządzając przymusowe sprowadzenie go bez względu naograniczenia przewidziane w art. 117 k.p.k.; c) wydając organom policyjnym pole-cenie stałego informowania się o każdoczesnym miejscu pobytu świadka lub biegłego.

§ 3. Przewodniczący może zlecić policji państwowej czuwanie nad wykona-niem nakazów, przewidzianych w § 2, z upoważnieniem stosowania przymusu.

§ 4. Za przekroczenie nakazów wydanych na zasadzie niniejszego artykułusąd skazuje świadka lub biegłego na grzywnę jak za nieusprawiedliwionestawiennictwo.

Art. 23. § 1. W rozprawie głównej udział obrońcy jest konieczny.§ 2. Powództwo cywilne w postępowaniu doraźnym jest niedopuszczalne.

Art. 24. § 1. Po odbyciu narady sąd niezwłocznie wydaje wyrok lubpostanowienie o przekazaniu sprawy na drogę postępowania zwyczajnego;przepisu art. 365 k.p.k. nie stosuje się.

§ 2. Sąd wydaje postanowienie, wspomniane w § 1, jeśli uzna, że przestęp-stwo nie podlega postępowaniu doraźnemu, że w danej sprawie postępowaniedoraźne jest niedopuszczalne, albo jeśli wina oskarżonego ustalona zostałaniejednomyślnie lub jeżeli wątpliwości co do poczytalności oskarżonego w tokuprzewodu sądowego nie mogły być usunięte.

§ 3. Wyroki i postanowienia sądu, wymienione w § 1, winny być uzasadnionena piśmie w ciągu dwudziestu czterech godzin po ich ogłoszeniu.

Art. 25. § 1. Wyroki i postanowienia sądu wydane w postępowaniu doraź-nym nie ulegają zaskarżeniu.

§ 2. Przepisu art. 524 k.p.k. nie stosuje się.

Art. 26. Wyrok śmierci wykonać należy w ciągu dwudziestu czterech godzinpo ogłoszeniu wyroku.

Art. 27. Każdy wykonany wyrok śmierci podać należy do powszechnejwiadomości przez obwieszczenie z wymienieniem sądu orzekającego, osobyskazanego, tudzież istoty, miejsca i czasu przestępstwa.

Art. 28. Z chwilą uchylenia postępowania doraźnego (art. 8 § 3) sprawynieukończone przekazuje się na drogę postępowania zwyczajnego, a wykonanieogłoszonego wyroku śmierci odracza się, z równoczesnym skierowaniem sprawyw myśl art. 524 k.p.k.

Art. 29. W razie dopuszczenia wznowienia sprawa nie może po raz wtórybyć sądzona doraźnie.

260 Część druga

Art. 30. O ile przepisy niniejszego rozdziału nie stanowią inaczej, należyw postępowaniu doraźnym stosować odnośne postanowienia kodeksu postępo-wania karnego.

R o z d z i a ł IIIPOSTANOWIENIA MATERIALNE

Art. 31. Aż do wprowadzenia jednolitego kodeksu karnego można poddaćpostępowaniu doraźnemu przestępstwa przewidziane w następujących prze-pisach:

a) w art. 99, 108 (119), 123, 222, 279 część pierwsza ust. 2 i 3 o ile idzieo bandy w celu rozboju, kradzieży i wymuszeń, 453 456, 556 i 557 o ile w obuwypadkach uszkodzenie dotyczy urządzenia służącego do użytku publicznegolub rządowego, 558, 562-564, 584, 589 i 590 część druga ust. 3 i 4 kodeksukarnego z 1903 r.;

b) w §§ 67, 73, 85, 87 o ile działanie lub zaniechanie stanowiące istotęrzeczonej zbrodni z § 87 dotyczy urządzeń lub ruchu kolejowego, 89, 134, 141,166, 174 i lit. a) i lit. b), 190 ustawy karnej z 1852 r., w §§ 4, 5, 6 i 8 ustawyz 27 maja 1885 r. o używaniu środków wybuchowych (Dz. u. p. austr. Nr 134);

c) w §§ 89-91, 125 ust. 2, 211, 212, 225, 243 p. 5 i 6, 249, 250, 251, 252,255, 306, 307, 308, 311, 312, 315 o ile przestępstwo to polega na uszkodze-niu albo na fałszywych znakach lub sygnałach, 317, 321 ust. 2, 323, 324 ko-deksu karnego z 1871 r. oraz w §§ 5, 6, 7 i 8 ustawy z dnia 9 czerwca 1884 r.o zbrodniczym i wszechgrożącym używaniu środków wybuchów (Dz. u. Rzeszy,str. 61);

d) w art. 1 §§ 1-5, art. 3 § 1, art. 4, art. 5 §§ 2-3, art. 6 §§ 2-3, art. 7 i art. 8rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 16 lutego 1928 r. o karachza szpiegostwo i niektóre inne przestępstwa przeciw Państwu (DzU RP Nr 18,poz. 160).

Art. 32. § 1. Jeżeli oskarżony zostanie uznany przez sąd jednomyślniewinnym, natenczas za przestępstwo, które w postępowaniu zwyczajnym zagro-żonej jest co najmniej karą ciężkiego więzienia, należy wymierzyć w postę-powaniu doraźnym karę śmierci.

§ 2. Jeżeli zaś przestępstwo w postępowaniu zwyczajnym zagrożone jestinną karą, natenczas w razie jednomyślnego uznania oskarżonego winnymnależy wymierzyć w postępowaniu doraźnym karę ciężkiego więzienia od latdziesięciu do piętnastu.

§ 3. Jeżeli zachodzą nader ważne okoliczności łagodzące, sąd władny jestkarę, oznaczoną w § 1, złagodzić na dożywotnie ciężkie więzienie, a karę,przewidzianą w § 2, do pięciu lat ciężkiego więzienia.


§4. W postępowaniu doraźnym nie mają zastosowania przepisy innychustaw karnych o złagodzeniu kary.

R o z d z i a ł I VPRZEPISY PRZECHODNIE I KOŃCOWE

Art. 33. § 1. Rozporządzenie niniejsze nie narusza w niczym przepisówrozporządzeń o stanie wojennym i stanie wyjątkowym, a dotyczących sądow-nictwa doraźnego.

§ 2. Upoważnienia Ministra Sprawiedliwości, przewidziane w art. 13 rozpo-rządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 16 stycznia 1928 r. o staniewojennym (DzU RP Nr 8, poz. 54) i w art. 12 rozporządzenia Prezydenta Rze-czypospolitej z dnia 16 marca 1928 r. o stanie wyjątkowym (DzU RP Nr 32,poz. 307), mogą objąć również możność przedłużenia w drodze rozporządzeniaterminów przewidzianych w art. 13 niniejszego rozporządzenia.

Art. 34. Wykonanie niniejszego rozporządzenia porucza się MinistrowiSprawiedliwości i Ministrowi Spraw Wewnętrznych.

Art. 35. Rozporządzenie niniejsze wchodzi w życie z dniem 1 lipca 1929 r.

Prezydent Rzeczypospolitej: /. MościckiPrezes Rady Ministrów i Minister Spraw Wojskowych: /. PiłsudskiMinister: K. BartelMinister Spraw Wewnętrznych: Siawoj SkładkowskiMinister Spraw Zagranicznych: August ZaleskiMinister Skarbu: G. CzechowiczMinister Sprawiedliwości: A. MeysztowiczMinister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego: Dr DobruckiMinister Rolnictwa: K. NiezabytowskiMinister Przemysłu i Handlu: E. KwiatkowskiMinister Komunikacji: RomockiMinister Robót Publicznych: MoraczewskiMinister Pracy i Opieki Społecznej: Dr JurkiewiczMinister Reform Rolnych: Witold StaniewiczMinister Poczt i Telegrafów: Bogusław Miedziński

262 Część druga

17


z dnia 12 lutego 1931 r.w sprawie określenia właściwości, toku instancjii trybu postępowania władz administracyjnych

na obszarze objętym stanem wyjątkowym,wydane co do § 9 w porozumieniu

z Ministrem Poczt i Telegrafów(DzU RP Nr 31, poz. 219)

Na podstawie art. 19 i 20 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitejz dnia 16 marca 1928 r. o stanie wyjątkowym (DzU RP Nr 32, poz. 307) za-rządza się, co następuje:

§ 1. Do zakresu działania powiatowych władz administracji ogólnej należy:A) prawo wydawania i przeprowadzania zarządzeń przewidzianych w art. 6

pkt 1 lit. a) i pkt 1 lit. d), w art. 7, w art. 8 pkt b), w art. 9, w art. 10 pkt b),0 ile zarządzenie to dotyczy obszaru jednego powiatu lub jego części —1 w art. 10 punkty d), f);

B) prawo wydawania i przeprowadzania nakazów i zakazów oraz wydawaniazezwoleń przewidzianych w art. 8 pkt f) i w art. 10 punkty e), g), h).

§ 2. Do zakresu działania wojewódzkich władz administracji ogólnej należy:A) prawo wydawania i przeprowadzania zarządzeń przewidzianych w art. 8

pkt a), w art. 10 pkt b), jeżeli to zarządzenie dotyczy obszaru większego niżjeden powiat, i w art. 10 pkt c);

B) prawo wydawania i przeprowadzania nakazów i zakazów oraz wydawa-nia zezwoleń przewidzianych w art. 8 punkty c), d) — i w art. 10 pkt a).

§ 3. Zarządzenie zmiany wydalenia na konfinowanie lub internowanie,względnie konfinowania na internowanie, w warunkach przewidzianych w ustę-pie 3 pkt 1 art. 6, należy do zakresu działania tej władzy administracji ogólnej,która wydała zarządzenie o wydaleniu względnie konfinowaniu.

§ 4. Powiatowe władze administracji ogólnej, wydając zarządzenie zmianywydalenia na konfinowanie lub internowanie, względnie zamiany konfinowaniana internowanie, powinny postąpić w myśl ustępu ostatniego pkt 1 art. 6.


§ 5. Odstawienie osoby internowanej do miejsca internowania następujeprzymusowo —osoby zaś konfinowanej lub wydalonej do miejsca konfinowanialub do granicy obszaru, z którego następuje wydalenie, tylko wówczas, jeżeliwładza uzna to za potrzebne.

§ 6. Zakaz zakładania nowych stowarzyszeń, związków lub ich oddziałówbez zezwolenia władz administracji ogólnej, wynikający z art. 10 pkt a) dotyczyzarówno tych stowarzyszeń i związków, których rejestracja należy do władzadministracji ogólnej, jak i innych władz administracyjnych lub sądowych, oraztych, które nie podlegają obowiązkowi rejestracji lub zgłoszenia.

§ 7. Zarządzenia przewidziane w art. 8 lit. a), d), f) i w art. 10 lit. e) winnybyć wydane w drodze rozporządzeń i mają być ogłaszane w dzienniku woje-wódzkim oraz podawane do wiadomości publicznej w sposób przyjęty w miejscuzastosowania.

§8. Władze administracji ogólnej wydają decyzje w wykonaniu art. 6-10w drodze swobodnego uznania w zakresie w tym rozporządzeniu przewidzianym.

§ 9. Decyzje władz administracji ogólnej wydane w wykonaniu uprawnieńwynikających z art. 6, 7, 8 i 10 należy doręczać na piśmie.

Decyzje władz administracji ogólnej wydane w wykonaniu uprawnień wy-nikających z art. 9 należy komunikować właściwym urzędom pocztowym napiśmie, telegraficznie lub telefonicznie. Decyzje telefoniczne należy potwierdzićna piśmie w ciągu 24 godzin. O decyzjach tych władze administracji ogólnejzawiadamiają równocześnie właściwe terytorialnie Dyrekcje Poczt i Telegrafów.

Decyzje z ustępu pierwszego i drugiego niniejszego paragrafu są natychmiastwykonalne, o ile w decyzji nie wskazano terminu późniejszego.

§ 10. Decyzje wydawane przez powiatowe władze administracji ogólnejw sprawach aresztowania, przeprowadzenia rewizji osobistej lub rewizji domo-wej (art. 6, pkt a i art. 7), mają być zasadniczo doręczane przed wykonaniemtych czynności.

Decyzja w sprawie aresztowania mieści w sobie zarazem uprawnienie doprzeprowadzenia rewizji osobistej, zaś decyzja w sprawie przeprowadzenia rewizjidomowej — uprawnienie zajęcia ujawnionych w czasie rewizji dokumentów orazprzedmiotów pozostających w związku z prowadzonym dochodzeniem.

Decyzja w sprawie aresztowania może być połączona w jednym nakaziez decyzją o przeprowadzeniu rewizji domowej.

§ 11. Jeżeli zwłoka grozi niebezpieczeństwem, decyzje z §§ 9 i 10 ogłaszasię zainteresowanym ustnie. Ogłoszenie decyzji zastępuje jej doręczenie.

264 Część druga

Osobie, której decyzję ogłoszono, przysługuje prawo żądania doręczeniadecyzji na piśmie. Doręczenie powinno nastąpić w terminie 5 dni od dniazgłoszenia żądania.

§ 12. Wniesienie odwołania nie wstrzymuje wykonania decyzji — o ilewładza, która decyzję wydała, lub instancja odwoławcza na wniosek, lub z urzę-du, nie postanowi inaczej.


Minister Spraw Wewnętrznych: Sławoj Składkowski

Minister Poczt i Telegrafów: Boemer

18ROZPORZĄDZENIE

Rady Ministrówz dnia 2 września 1931 r.

o wprowadzeniu postępowania doraźnego(DzU RP Nr 79, poz. 622)

Na podstawie art. 1 i 2 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiejz dnia 19 marca 1928 r. o postępowaniu doraźnym (DzU RP Nr 33, poz. 315)zarządza się, co następuje:

§ 1. Wprowadza się przed sądami powszechnymi na całym obszarze Państwapostępowanie doraźne, przewidziane w rozporządzeniu Prezydenta Rzeczy-pospolitej z dnia 19 marca 1928 r. o postępowaniu doraźnym (DzU RP Nr 33,poz. 315).

§ 2. Postępowaniu doraźnemu podlegają przestępstwa przewidziane w art. 31rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 19 marca 1928 r. o postę-powaniu doraźnym (DzU RP Nr 33, poz. 315).

§ 3. Wykonanie niniejszego rozporządzenia porucza się Ministrowi Sprawie-dliwości i Ministrowi Spraw Wewnętrznych.

§ 4. Rozporządzenie niniejsze zyskuje moc obowiązującą z dniem ogło-szenia w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, wchodzi zaś w życie


w poszczególnych miejscowościach dnia następnego po podaniu go do po-wszechnej wiadomości we właściwym mieście powiatowym, bez względu nato, kiedy nastąpiło obwieszczenie o wprowadzeniu postępowania doraźnegow poszczególnych miejscowościach należących do danego powiatu.

Prezes Rady Ministrów: A. P ty stor

Minister Sprawiedliwości: Czesław Michałowski

Minister Spraw Wewnętrznych: Bronisław Pieracki

19USTAWA

z dnia 15 marca 1934 r.o upoważnieniu Prezydenta Rzeczypospolitejdo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy

(DzU RPNr28, poz. 221)

Art. 1. Upoważnia się Prezydenta Rzeczypospolitej do wydawania rozporzą-dzeń z mocą ustawy do dnia, na który zostanie zwołany Sejm na najbliższąsesję zwyczajną, w zakresie ustawodawstwa państwowego, z ograniczeniemzawartym w art. 44 ust. 6 Konstytucji.

Art. 2. Wykonanie ustawy niniejszej porucza się Prezesowi Rady Ministrówi wszystkim ministrom, każdemu we właściwym mu zakresie działania.


Prezydent Rzeczypospolitej: /. Mościcki

Prezes Rady Ministrów: J. JędtzejewiczMinister Spraw Wewnętrznych: Bronisław PierackiMinister Spraw Zagranicznych: BeckMinister Spraw Wojskowych: /. PiłsudskiMinister Skarbu: Wł. ZawadzkiMinister Sprawiedliwości: Czesław MichałowskiMinister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego: W. JędtzejewiczMinister Rolnictwa i Reform Rolnych: Nakoniecznikow-KlukowskiMinister Przemysłu i Handlu: ZatzyckiMinister Komunikacji: M. ButkiewiczMinister Opieki Społecznej: HubickiMinister Poczt i Telegrafów: Kaliński

266 Część druga

20ROZPORZĄDZENIE

Prezydenta Rzeczypospolitejz dnia 17 czerwca 1934 r.

w sprawie osób zagrażających bezpieczeństwu,spokojowi i porządkowi publicznemu


Na podstawie art. 44 ust. 6 Konstytucji i ustawy z dnia 15 marca 1934 r.o upoważnieniu Prezydenta Rzeczypospolitej do wydawania rozporządzeńz mocą ustawy (DzU RP Nr 28, poz. 221) postanawiam, co następuje:

Art. 1. Osoby, których działalność lub postępowanie daje podstawę doprzypuszczenia, że grozi z ich strony naruszenie bezpieczeństwa, spokoju lubporządku publicznego, mogą ulec przytrzymaniu i przymusowemu umieszczeniuw miejscach odosobnienia nieprzeznaczonych dla osób skazanych lub areszto-wanych z powodu przestępstw.

Art. 2. (1) Zarządzenie co do przytrzymania i skierowania osoby przytrzy-manej do miejsca odosobnienia wydają władze administracji ogólnej.

(2) Postanowienie o przymusowym odosobnieniu wydaje sędzia śledczy nawniosek władzy, która zarządziła przytrzymanie; uzasadniony wniosek tej wła-dzy jest wystarczającą podstawą do wydania postanowienia.

(3) Odpis postanowienia będzie doręczony osobie przytrzymanej w ciąguczterdziestu ośmiu godzin od chwili jej przytrzymania.

(4) Na postanowienie sędziego środki odwoławcze nie służą.

Art. 3. O odosobnieniu orzeka sędzia śledczy, wyznaczony w tym celuprzez kolegium administracyjne właściwego sądu okręgowego. Właściwym jestsąd, w którego okręgu położone jest miejsce odosobnienia.

Art. 4. (1) Odosobnienie może być orzeczone na trzy miesiące; może byćprzedłużane w związku z zachowaniem się odosobnionego na dalsze trzy mie-siące w trybie określonym w art. 2.

(2) Odosobnieni mogą być zatrudnieni wyznaczoną im pracą.

Art. 5. Wykonanie rozporządzenia niniejszego porucza się Ministrom:Spraw Wewnętrznych i Sprawiedliwości.


Art. 6. Rozporządzenie niniejsze wchodzi w życie z dniem ogłoszenia i tra-ci moc obowiązującą w terminie i na obszarach, które określą rozporządzeniaRady Ministrów.


Prezes Rady Ministrów i Minister Spraw Wewnętrznych: L. KoztowskiMinister Spraw Zagranicznych: BeckMinister Spraw Wojskowych: J. PiłsudskiMinister Skarbu: Wł. ZawadzkiMinister Sprawiedliwości: Czesław MichałowskiMinister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego: W. JędrzejewiczMinister Rolnictwa i Reform Rolnych: Nakoniecznikow-KlukowskiMinister Przemysłu i Handlu: H. Floyar RajchmanMinister Komunikacji: M. ButkiewiczMinister Opieki Społecznej: Jeizy PaciorkówskiMinister Poczt i Telegrafów: Kaliński

CZĘŚĆ III

Pod rządamiKonstytucji kwietniowej

USTAWA KONSTYTUCYJNAz dnia 23 kwietnia 1935 r.


I. RZECZPOSPOLITA POLSKA

Art. 1. 1. Państwo Polskie jest wspólnym dobrem wszystkich obywateli.2. Wskrzeszone walką i ofiarą najlepszych swoich synów ma być przeka-

zywane w spadku dziejowym z pokolenia w pokolenie.3. Każde pokolenie obowiązane jest wysiłkiem własnym wzmóc siłę i po-

wagę Państwa.4. Za spełnienie tego obowiązku odpowiada przed potomnością swoim ho-

norem i swoim imieniem.

Art. 2. 1. Na czele Państwa stoi Prezydent Rzeczypospolitej.2. Na Nim spoczywa odpowiedzialność wobec Boga i historii za losy Pań-

stwa.3. Jego obowiązkiem naczelnym jest troska o dobro Państwa, gotowość

obronną i stanowisko wobec narodów świata.4. W Jego osobie skupia się jednolita i niepodzielna władza państwowa.

Art. 3. 1. Organami Państwa, pozostającymi pod zwierzchnictwem Prezy-denta Rzeczypospolitej, są:

Rząd,Sejm,Senat,Siły Zbrojne,Sądy,Kontrola Państwowa.2. Ich zadaniem naczelnym jest służenie Rzeczypospolitej.

Art. 4. 1. W ramach Państwa i w oparciu o nie kształtuje się życie społe-czeństwa.

2. Państwo zapewnia mu swobodny rozwój, a gdy dobro powszechnewymaga, nadaje mu kierunek lub normuje jego warunki.

3. Państwo powoła samorząd terytorialny i gospodarczy do udziału w wy-konywaniu życia zbiorowego.

272 Część trzecia

Art. 5. 1. Twórczość jednostki jest dźwignią życia zbiorowego.2. Państwo zapewnia obywatelom możność rozwoju ich wartości osobistych

oraz wolność sumienia, słowa i zrzeszeń.3. Granicą tych wolności jest dobro powszechne.

Art. 6. Obywatele winni są Państwu wierność oraz rzetelne spełnianienakładanych przez nie obowiązków.

Art. 7. 1. Wartością wysiłku i zasług obywatela na rzecz dobra powszech-nego mierzone będą jego uprawnienia do wpływania na sprawy publiczne.

2. Ani pochodzenie, ani wyznanie, ani płeć, ani narodowość nie mogą byćpowodem ograniczenia tych uprawnień.

Art. 8. 1. Praca jest podstawą rozwoju i potęgi Rzeczypospolitej.2. Państwo roztacza opiekę nad pracą i sprawuje nadzór nad jej warunkami.

Art. 9. Państwo dąży do zespolenia wszystkich obywateli w harmonijnymwspółdziałaniu na rzecz dobra powszechnego.

Art. 10. 1. Żadne działanie nie może stanąć w sprzeczności z celami Pań-stwa, wyrażonymi w jego prawach.

2. W razie oporu Państwo stosuje środki przymusu.

II. PREZYDENT RZECZYPOSPOLITEJ

Art. 11. Prezydent Rzeczypospolitej, jako czynnik nadrzędny w Państwie,harmonizuje działania naczelnych organów państwowych.

Art. 12. Prezydent Rzeczypospolitej:a) mianuje według swego uznania Prezesa Rady Ministrów, a na jego wnio-

sek mianuje ministrów;b) zwołuje i rozwiązuje Sejm i Senat;c) zarządza otwarcie, odroczenie i zamknięcie sesji Sejmu i Senatu;d) jest zwierzchnikiem Sił Zbrojnych;e) reprezentuje Państwo na zewnątrz, przyjmuje przedstawicieli państw ob-

cych i wysyła przedstawicieli Państwa Polskiego;f) stanowi o wojnie i pokoju;g) zawiera i ratyfikuje umowy z innymi państwami;h) obsadza urzędy państwowe jemu zastrzeżone.

Art. 13. 1. Prezydent Rzeczypospolitej korzysta z uprawnień osobistych,stanowiących jego prerogatywy.

Pod rządami Konstytucji kwietniowej 273

2. Do prerogatyw tych należy:a) wskazywanie jednego z kandydatów na Prezydenta Rzeczypospolitej

i zarządzanie głosowania powszechnego;b) wyznaczanie na czas wojny następcy Prezydenta Rzeczypospolitej;c) mianowanie i odwoływanie Prezesa Rady Ministrów, Pierwszego Pre-

zesa Sądu Najwyższego i Prezesa Najwyższej Izby Kontroli;d) mianowanie i zwalnianie Naczelnego Wodza i Generalnego Inspektora

Sił Zbrojnych;e) powoływanie sędziów Trybunału Stanu;f) powoływanie senatorów piastujących mandat z wyboru Prezydenta

Rzeczypospolitej;g) mianowanie i zwalnianie Szefa i urzędników Kancelarii Cywilnej;h) rozwiązywanie Sejmu i Senatu przed upływem kadencji;i) oddawanie członków Rządu pod Trybunał Stanu;j) stanowienie prawa łaski.

Art. 14. 1. Akty urzędowe Prezydenta Rzeczypospolitej wymagają do swejważności podpisu Prezesa Rady Ministrów i właściwego Ministra.

2. Akty urzędowe wypływające z prerogatyw Prezydenta Rzeczypospolitejnie wymagają kontrasygnaty.

Art. 15. 1. Prezydent Rzeczypospolitej za swe akty urzędowe nie jest od-powiedzialny.

2. Za czyny niezwiązane ze sprawowaniem urzędu Prezydent Rzeczypos-politej nie może być pociągnięty do odpowiedzialności w okresie urzędowania.

Art. 16. 1. Wybór Prezydenta Rzeczypospolitej odbywa się w sposób na-stępujący:

2. Kandydata na Prezydenta wybiera Zgromadzenie Elektorów.3. Ustępującemu Prezydentowi Rzeczypospolitej służy prawo wskazania

innego kandydata.4. Jeżeli ustępujący Prezydent Rzeczypospolitej z tego uprawnienia sko-

rzysta, wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej dokonują obywatele w głosowaniupowszechnym spomiędzy dwóch kandydatów: Zgromadzenia Elektorów i ustę-pującego Prezydenta Rzeczypospolitej.

5. Jeżeli ustępujący Prezydent Rzeczypospolitej oświadczy, że nie zamierzaskorzystać z prawa wskazania kandydata, albo w ciągu siedmiu dni od doko-nanego przez Zgromadzenie Elektorów wyboru nie wskaże innego kandydatai nie zarządzi głosowania powszechnego — kandydat Zgromadzenia Elektorówuznany będzie za obranego na Prezydenta Rzeczypospolitej.

Art. 17. 1. Zgromadzenie Elektorów składa się z Marszałka Senatu, jakoprzewodniczącego, Marszałka Sejmu, jako jego zastępcy, z Prezesa Rady


Ministrów, Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Generalnego Inspektora SiłZbrojnych oraz z 75 elektorów, wybranych spośród obywateli najgodniejszychw 2/3 przez Sejm i 1/3 przez Senat.

2. Mandaty elektorów wygasają z mocy samego prawa w dniu objęciaurzędu przez nowo obranego Prezydenta Rzeczypospolitej.

Art. 18. 1. Zgromadzenie elektorów zwołuje Prezydent Rzeczypospolitejnajpóźniej na piętnasty dzień przed upływem swego urzędowania.

2. Na trzy dni przed terminem Zgromadzenia Sejm i Senat zbiorą się każdyz osobna na zaproszenie swych Marszałków celem dokonania wyboru elektorów.

3. Jeżeli Sejm i Senat są rozwiązane, a wynik wyborów do Izb Ustawo-dawczych w nowym składzie nie jest jeszcze ogłoszony — wyboru elektorówdokonują posłowie i senatorowie wchodzący w skład poprzedniego Sejmui Senatu.

Art. 19. 1. Prezydent Rzeczypospolitej składa przed objęciem urzęduprzysięgę treści następującej:

„Świadom odpowiedzialności wobec Boga i historii za losy Państwaprzysięgam Panu Bogu Wszechmogącemu, w Trójcy Świętej Jedynemu,na urzędzie Prezydenta Rzeczypospolitej: praw zwierzchniczych Pań-stwa bronić, jego godności strzec, ustawę konstytucyjną stosować,względem wszystkich obywateli równą kierować się sprawiedliwością,zło i niebezpieczeństwo od Państwa odwracać, a troskę o jego dobroza naczelny poczytywać sobie obowiązek. Tak mi dopomóż Bóg i ŚwiętaSyna Jego Męka. Amen".

2. Akt złożenia przysięgi stwierdzają podpisem: nowo obrany PrezydentRzeczypospolitej oraz osoby urzędowe obecne przy zaprzysiężeniu.

Art. 20. 1. Okres urzędowania Prezydenta Rzeczypospolitej trwa lat siedem,licząc od dnia objęcia urzędu.

2. Okres ten przedłuża się o czas niezbędny do ukończenia postępowaniawyborczego w wypadku, gdy dla dokonania wyboru nowego Prezydenta Rzeczy-pospolitej będzie zarządzone głosowanie powszechne.

Art. 21. Jeżeli przed upływem siedmioletniego okresu urzędowania nastąpizgon Prezydenta Rzeczypospolitej albo Prezydent zrzeknie się urzędu — Mar-szałek Senatu zwoła niezwłocznie Zgromadzenie Elektorów celem wskazaniaprzez nie kandydata na Prezydenta Rzeczypospolitej, a w razie wskazania zeswej strony innego kandydata, zarządzi głosowanie powszechne.

Art. 22. 1. Jeżeli Prezydent Rzeczypospolitej nie może trwale sprawowaćurzędu. Marszałek Senatu zwoła połączone Izby Ustawodawcze celem roz-strzygnięcia, czy urząd Prezydenta należy uznać za opróżniony.


2. Uchwała, uznająca urząd za opróżniony, zapada większością 3/5 usta-wowej liczby członków Izb Połączonych.

3. W przypadku powzięcia powyższej uchwały Marszałek Senatu zwołaniezwłocznie Zgromadzenie Elektorów.

Art. 23. W czasie, gdy urząd Prezydenta Rzeczypospolitej jest opróż-niony, funkcje Prezydenta sprawuje zastępczo Marszałek Senatu, a gdybySenat był rozwiązany — Marszałek rozwiązanego Senatu; korzysta on wów-czas ze wszystkich uprawnień z urzędem Prezydenta Rzeczypospolitej zwią-zanych.

Art. 24. 1. W razie wojny okres urzędowania Prezydenta Rzeczypospolitejprzedłuża się do upływu trzech miesięcy od zawarcia pokoju; PrezydentRzeczypospolitej osobnym aktem, ogłoszonym w gazecie rządowej, wyznaczywówczas swego następcę na wypadek opróżnienia się urzędu przed zawarciempokoju.

2. W razie objęcia przez następcę urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej okresjego urzędowania trwa do upływu trzech miesięcy od zawarcia pokoju.

III. RZĄD

Art. 25. 1. Rząd kieruje sprawami Państwa niezastrzeżonymi innym orga-nom władzy.

2. Rząd składa się z Prezesa Rady Ministrów i ministrów.3. Prezes Rady Ministrów reprezentuje Rząd, kieruje jego pracami oraz

ustala ogólne zasady polityki państwowej.4. Ministrowie kierują poszczególnymi działami administracji państwowej

albo spełniają poruczone im zadania szczególne.5. Organizację Rządu, a w szczególności zakres działania Prezesa Rady

Ministrów, Rady Ministrów i ministrów — określi dekret Prezydenta Rzeczy-pospolitej.

Art. 26. Ministrowie dla rozstrzygania spraw wymagających uchwaływszystkich członków Rządu tworzą Radę Ministrów pod przewodnictwem Pre-zesa Rady Ministrów.

Art. 27. 1. Prezes Rady Ministrów, Rada Ministrów i ministrowie mają pra-wo wydawać rozporządzenia celem wykonania aktów ustawodawczych i z po-wołaniem się na nie.

2. Rozporządzenia te nie mogą stać w sprzeczności z aktami ustawodaw-czymi i będą ogłaszane w Dzienniku Ustaw.


Art. 28. Prezes Rady Ministrów i ministrowie są odpowiedzialni politycznieprzed Prezydentem Rzeczypospolitej i mogą być przez niego w każdym czasieodwołani.

Art. 29. 1. Sejm, w wykonaniu prawa kontroli parlamentarnej nad działal-nością Rządu, może zażądać ustąpienia Rządu lub ministra.

2. Wniosek taki może być zgłoszony tylko podczas sesji zwyczajnej, a gło-sowanie nad nim nie może się odbyć na posiedzeniu, podczas którego zostałzgłoszony.

3. Jeżeli za wnioskiem wypowie się Sejm zwykłą większością głosów, a Pre-zydent Rzeczypospolitej w ciągu trzech dni nie odwoła Rządu lub ministra, aniteż Izb Ustawodawczych nie rozwiąże — wniosek będzie rozpatrzony przezSenat na najbliższym posiedzeniu.

4. Jeżeli Senat wypowie się za wnioskiem uchwalonym przez Sejm,Prezydent Rzeczypospolitej odwoła Rząd lub ministra, chyba że rozwiąże Sejmi Senat.

Art. 30.1. Niezależnie od odpowiedzialności politycznej przed PrezydentemRzeczypospolitej i parlamentarnej przed Sejmem, Prezes Rady Ministrów i mi-nistrowie ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanuza umyślne naruszenie Konstytucji lub innego aktu ustawodawczego, dokonanew związku z urzędowaniem.

2. Prawo pociągania Prezesa Rady Ministrów lub ministra do odpowie-dzialności konstytucyjnej służy Prezydentowi Rzeczypospolitej, a także Sej-mowi i Senatowi w izbach połączonych.

3. Uchwała izb połączonych, oddająca Prezesa Rady Ministrów lub ministrapod sąd Trybunału Stanu, zapada większością 3/5 głosów przy obecności conajmniej połowy ustawowej liczby członków izb połączonych.

IV. SEJM

Art. 31.1. Sejm sprawuje funkcje ustawodawcze i kontrolę nad działalnościąRządu; nadto do Sejmu należy ustalanie budżetu i nakładanie ciężarów na obywateli.

2. Kontrola nad działalnością Rządu wyraża się w prawie Sejmu:a) żądania ustąpienia Rządu lub ministra;b) pociągania wespół z Senatem Prezesa Rady Ministrów lub ministra

do odpowiedzialności konstytucyjnej;c) interpelowania Rządu;d) zatwierdzania corocznie zamknięć rachunków państwowych i udzie-

lania Rządowi absolutorium;e) udziału w wykonywaniu kontroli nad długami Państwa.

3. Funkcje rządzenia Państwem nie należą do Sejmu.


Art. 32. 1. Sejm składa się z posłów, wybranych w głosowaniu powszech-nym, tajnym, równym i bezpośrednim.

2. Kadencja Sejmu trwa lat pięć, licząc od dnia zwołania.3. Rozwiązanie Sejmu przed upływem kadencji wymaga wskazania powodu.4. Nowe wybory zarządza Prezydent Rzeczypospolitej w ciągu trzydziestu

dni od rozwiązania Sejmu.5. Głosowanie odbędzie się nie później niż sześćdziesiątego dnia po za-

rządzeniu wyborów.6. W głosowaniu nie biorą udziału wojskowi należący do zmobilizowanej

części wojska lub marynarki wojennej.

Art. 33. 1. Prawo wybierania ma każdy obywatel bez różnicy płci, któryprzed dniem zarządzenia wyborów ukończył lat 24 oraz korzysta w pełni z prawcywilnych i obywatelskich.

2. Prawo wybieralności ma każdy obywatel mający prawo wybierania, jeżeliukończył lat 30.

3. Ordynacja wyborcza do Sejmu ustali podział Państwa na okręgi wyborcze,określi liczbę posłów, unormuje postępowanie wyborcze tudzież oznaczykategorie osób pozbawionych prawa wybierania i wybieralności z braku dosta-tecznych przymiotów moralnych i umysłowych.

Art. 34. 1. Sejm wybiera ze swego grona Marszałka na okres kadencji.2. Do czasu ukonstytuowania się następnego Sejmu Marszałek zachowuje

uprawnienia, służące mu przy wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej.

Art. 35. 1. Sejm będzie zwołany na pierwsze posiedzenie w nowej kadencjinie później niż trzydziestego dnia po ogłoszeniu wyników wyborów do IzbUstawodawczych.

2. Sesja zwyczajna Sejmu będzie otwarta corocznie najpóźniej w listopadziei nie może być zamknięta przed upływem czterech miesięcy, chyba że budżetbędzie uchwalony w terminie wcześniejszym.

3. Sesja zwyczajna może być odroczona na dni trzydzieści.4. Odroczenie na okres dłuższy lub ponowienie odroczenia wymaga zgody

Sejmu.5. Okresu przerwy, spowodowanej odroczeniem sesji, nie wlicza się do

biegu terminów przepisanych Konstytucją dla czynności Sejmu.

Art. 36. 1. Prezydent Rzeczypospolitej według swego uznania może w każ-dym czasie zarządzić otwarcie sesji nadzwyczajnej Sejmu, a uczyni to w ciągudni trzydziestu na wniosek co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

2. Podczas sesji nadzwyczajnej przedmiotem obrad Sejmu mogą być wy-łącznie sprawy wymienione w zarządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej albo

Część trzecia

we wniosku o otwarcie takiej sesji zgłoszonym przez posłów oraz sprawy,których załatwienia na najbliższej sesji wymagają ustawy lub regulamin, alboktóre Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Prezesa Rady Ministrów lubMarszałka Sejmu uzna za nagłe.

Art. 37. Uchwały Sejmu zapadają zwykłą większością głosów przy obec-ności co najmniej 1/3 ustawowej liczby posłów, jeżeli konstytucja inaczej niestanowi.

Art. 38. 1. Posiedzenia Sejmu są jawne.2. Sejm może uchwalić tajność obrad.3. Protokół i stenogram, wydawany z polecenia Marszałka, są wyłącznym

stwierdzeniem przebiegu obrad Sejmu.4. Nikogo nie można pociągać do odpowiedzialności za ogłaszanie i roz-

powszechnianie sprawozdań z jawnych obrad Sejmu, jeżeli odtwarzają onew pełni i ściśle przebieg tych obrad.

Art. 39. 1. Posłowie składają przed objęciem mandatu ślubowanie treścinastępującej:

„Świadom obowiązku wierności wobec Państwa Polskiego, ślubujęuroczyście i zaręczam honorem, jako poseł na Sejm Rzeczypospolitej,w pracy na rzecz dobra Państwa nie ustawać, a troskę o jego godność,zwartość i moc za pierwsze mieć sobie przykazanie".

2. Odmowa ślubowania lub ślubowanie z zastrzeżeniem równoznaczne jestz nieprzyjęciem mandatu.

Art. 40. Posłowie otrzymują diety i mają prawo do bezpłatnego korzystaniaz państwowych środków komunikacji w granicach Państwa.

Art. 41. 1. Posłowie korzystają tylko z takich rękojmi nietykalności, jakichwymaga ich uczestnictwo w pracach Sejmu.

2. Za treść wygłoszonych w Sejmie przemówień lub zgłoszonych wnioskówi interpelacji oraz za niewłaściwe zachowanie się podczas obrad — posłowieodpowiadają tylko przed Sejmem.

3. Jednakże za wystąpienia sprzeczne z obowiązkiem wierności wobecPaństwa Polskiego albo zawierające znamiona przestępstwa ściganego z urzęduposeł może być uchwałą Sejmu albo na żądanie Marszałka Sejmu lub MinistraSprawiedliwości oddany pod sąd Trybunału Stanu i orzeczeniem tego Trybunałupozbawiony mandatu poselskiego.

4. Za naruszenie praw osoby trzeciej podczas obrad Sejmu poseł może byćpociągnięty do odpowiedzialności sądowej tylko za zezwoleniem Sejmu.


Art. 42. 1. Posłowie odpowiadają za działalność niezwiązaną z uczestnic-twem w pracach Sejmu na równi z innymi obywatelami.

2. Jednakże karne postępowanie sądowe lub administracyjne, a także po-stępowanie dyscyplinarne wszczęte przeciw posłowi przed lub po uzyskaniumandatu, należy na żądanie Sejmu zawiesić do wygaśnięcia mandatu.

3. Przedawnienie nie biegnie w czasie zawieszenia postępowania karnegolub dyscyplinarnego.

4. Poseł, zatrzymany w czasie trwania sesji nie z nakazu sądu, będzie nażądanie Marszałka Sejmu niezwłocznie wypuszczony na wolność.

Art. 43. 1. Poseł nie może sprawować mandatu senatorskiego.2. Ustawa oznaczy urzędy i stanowiska, których przyjęcie pociąga za sobą

utratę mandatu poselskiego.3. Posłowi nie wolno wykonywać czynności niedających się pogodzić ze

sprawowaniem mandatu pod skutkami określonymi w ustawie.

Art. 44. 1. Posłowi nie wolno na swoje ani na obce imię, ani też w imie-niu przedsiębiorstw, spółek lub towarzystw na zysk obliczonych nabywaćdóbr państwowych ani uzyskiwać ich dzierżaw, podejmować się dostaw i ro-bót rządowych ani otrzymywać od Rządu koncesji lub innych korzyści oso-bistych.

2. Za naruszenie powyższych zakazów poseł będzie na żądanie MarszałkaSejmu lub Prezesa Najwyższej Izby Kontroli oddany pod sąd Trybunału Stanui orzeczeniem tego Trybunału pozbawiony mandatu poselskiego i korzyściosobistych od Rządu otrzymanych.

3. Marszałek Sejmu może na podstawie uchwały Komisji Regulaminowej,powziętej większością 3/5 głosów, udzielić posłowi w szczególnym przypadkuzezwolenia na wejście z Rządem w stosunek prawny, jeżeli stosunek ten niejest sprzeczny z dobrymi obyczajami.

Art. 45. 1. Prezes Rady Ministrów, ministrowie i delegowani przez nichurzędnicy mają prawo brać udział w posiedzeniach Sejmu oraz przemawiaćpoza koleją mówców.

2. Posłowie mogą zwracać się do Prezesa Rady Ministrów i ministrów z in-terpelacjami w sprawach dotyczących ich zakresu działania, w sposób określonyregulaminem.

3. Prezes Rady Ministrów lub inny interpelowany minister obowiązany jestudzielić odpowiedzi w ciągu czterdziestu pięciu dni albo podać powody uza-sadniające odmowę udzielenia wyjaśnień.


V. SENAT

Art. 46. 1. Senat, jako druga Izba Ustawodawcza, rozpatruje budżet i pro-jekty ustaw, uchwalone przez Sejm, oraz uczestniczy w wykonywaniu kontrolinad długami Państwa.

2. Nadto Senat na równi z Sejmem, choć bez prawa początkowania, bierzeudział w rozstrzyganiu następujących spraw:

a) o wniosku żądającym ustąpienia Rządu lub ministra;b) o ustawach zwróconych Izbom Ustawodawczym przez Prezydenta

Rzeczypospolitej do ponownego rozpatrzenia;c) o zmianie Konstytucji;d) o uchylaniu zarządzeń wprowadzających stan wyjątkowy.

Art. 47. 1. Senat składa się z senatorów, powołanych w 1/3 przez PrezydentaRzeczypospolitej, a w 2/3 w drodze wyborów.

2. Kadencja Senatu rozpoczyna się i kończy jednocześnie z kadencją Sejmu.3. Ordynacja wyborcza do Senatu określi liczbę senatorów oraz sposób ich

powoływania tudzież oznaczy kategorie osób, którym służyć będzie prawo wy-bierania i wybieralności.

Art. 48. Art. 34-45, dotyczące Sejmu, stosuje się odpowiednio do Senatu.

VI. USTAWODAWSTWO

Art. 49. 1. Aktami ustawodawczymi są:a) ustawy,b) dekrety Prezydenta Rzeczypospolitej.

2. Żaden akt ustawodawczy nie może stać w sprzeczności z Konstytucją.

Art. 50. 1. Prawo inicjatywy ustawodawczej służy Rządowi i Sejmowi.2. Inicjatywa ustawodawcza w sprawach budżetu, kontyngentu rekruta i ra-

tyfikacji umów międzynarodowych należy wyłącznie do Rządu.3. Sejm nie może bez zgody Rządu uchwalić ustawy pociągającej za sobą

wydatki ze Skarbu Państwa, dla których nie ma pokrycia w budżecie.

Art. 51. Zaciągnięcie pożyczki państwowej, zbycie lub obciążenie nieru-chomego majątku państwowego oszacowanego na kwotę ponad 100000 zło-tych, nałożenie podatków i opłat publicznych, ustanowienie ceł lub mono-poli, ustalenie systemu monetarnego, jak również przyjęcie gwarancji finan-sowej przez Skarb Państwa, może nastąpić tylko na mocy aktu ustawodaw-czego.


Art. 52. 1. Umowy z innymi państwami: handlowe, celne, obciążające staleSkarb Państwa, zawierające zobowiązanie nałożenia nowych ciężarów na oby-wateli albo powodujące zmianę granic Państwa — wymagają przed ratyfikacjązgody Izb Ustawodawczych wyrażonej w ustawie.

2. Prezydent Rzeczypospolitej w przypadkach nie cierpiących zwłoki mo-że przed ratyfikacją, na wniosek Rady Ministrów, wprowadzić tymczasowow życie wszystkie lub niektóre postanowienia zawarte w umowach handlowychlub celnych.

Art. 53. 1. Każdy projekt ustawy, przez Sejm uchwalony, będzie przekazanySenatowi do rozpatrzenia.

2. Uchwałę Senatu, odrzucającą projekt lub wprowadzająca w nim zmia-ny, uważa się za przyjętą, jeżeli Sejm nie odrzuci jej większością 3/5 gło-sów.

Art. 54. 1. Prezydent Rzeczypospolitej stwierdzi podpisem moc ustawykonstytucyjnie uchwalonej oraz zarządzi jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw.

2. Prezydent Rzeczypospolitej może w ciągu trzydziestu dni od otrzymaniaprojektu ustawy zwrócić go Sejmowi z żądaniem ponownego rozpatrzenia, któremoże nastąpić nie wcześniej niż na najbliższej sesji zwyczajnej.

3. Jeżeli Izby Ustawodawcze większością ustawowej liczby posłów i se-natorów uchwalą ponownie projekt bez zmian, Prezydent Rzeczypospolitej,stwierdziwszy podpisem moc ustawy, zarządzi jej ogłoszenie.

Art. 55. 1. Ustawa może upoważnić Prezydenta Rzeczypospolitej dowydawania dekretów w czasie i zakresie przez nią oznaczonym; upoważnieniemtym nie może być objęta zmiana Konstytucji.

2. Prezydent Rzeczypospolitej ma prawo w czasie, gdy Sejm jest rozwiązany,wydawać w razie konieczności państwowej dekrety w zakresie ustawodawstwapaństwowego z wyjątkiem:

a) zmiany Konstytucji,b) ordynacji wyborczej do Sejmu i Senatu,c) budżetu,d) nakładania podatków i ustanawiania monopoli,e) systemu monetarnego,f) zaciągania pożyczek państwowych,g) zbywania i obciążania nieruchomego majątku państwowego oszaco-

wanego na kwotę 100 000 złotych.3. Dekrety oparte na przepisach artykułu niniejszego będą wydawane na

wniosek Rady Ministrów i mogą być zmieniane lub uchylane tylko aktemustawodawczym.


Art. 56. Dekrety dotyczące organizacji Rządu, zwierzchnictwa Sił Zbroj-nych oraz organizacji administracji rządowej mogą być wydawane w każdymczasie, a zmieniane lub uchylane tylko przez takież dekrety Prezydenta Rzeczy-pospolitej.

Art. 57. 1. Dekrety Prezydenta Rzeczypospolitej mają moc ustawy i będąz powołaniem się na podstawę konstytucyjną ogłaszane w Dzienniku Ustaw.

2. Ilekroć Konstytucja lub ustawy dla unormowania poszczególnej dziedzinyz zakresu ustawodawstwa wymagają ustawy, dziedzina ta może być unormowa-na również dekretem Prezydenta Rzeczypospolitej, wydanym w warunkachKonstytucją oznaczonych.

VII. BUDŻET

Art. 58. 1. Ustawa ustala corocznie budżet Państwa.2. Rząd składa Sejmowi na sesji projekt budżetu nie później niż na cztery

miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego.3. Na rozpatrzenie budżetu pozostawia się Sejmowi dziewięćdziesiąt dni

od złożenia projektu przez Rząd, Senatowi — 20 dni od upływu terminuprzepisanego dla Sejmu.

4. Na rozpatrzenie zmian, zaproponowanych przez Senat, pozostawia sięSejmowi dziesięć dni od upływu terminu przepisanego dla Senatu.

5. Prezydent Rzeczypospolitej zarządzi ogłoszenie budżetu:a) w brzmieniu nadanym mu przez Izby Ustawodawcze, jeżeli Sejm

i Senat w przepisanych terminach budżet rozpatrzyły,b) w brzemieniu nadanym przez Sejm, jeżeli Senat w przepisanym ter-

minie budżetu nie rozpatrzył,c) w brzmieniu nadanym mu przez Senat, jeżeli Sejm w przepisanym

terminie budżetu lub zmian Senatu nie rozpatrzył,d) w brzmieniu projektu rządowego, jeżeli ani Sejm, ani Senat w prze-

pisanych terminach budżetu nie rozpatrzyły.

Art. 59.1. Wydatki niezaprojektowane w budżecie nie mogą być uchwalone,a zaprojektowane nie mogą być podwyższone bez zgody Rządu.

2. Rząd nie może czynić wydatków bez upoważnienia ustawowego, chybaże zachodzi konieczność państwowa; w tym przypadku Rząd, na podstawieuchwały Rady Ministrów, dokona niezbędnego wydatku, przesyłając do Sejmuw terminie siedmiodniowym od powzięcia uchwały projekt ustawy o przyzna-niu kredytów dodatkowych. Uchwała Rady Ministrów będzie jednocześnieogłoszona w gazecie rządowej i podana do wiadomości Najwyższej IzbyKontroli.


Art. 60. 1. Państwo nie może pozostawać bez budżetu.2. Jeżeli z powodu rozwiązania Izb Ustawodawczych budżet, lub przy-

najmniej prowizorium budżetowe, do dnia, w którym rozpoczyna się nowyokres budżetowy, nie jest uchwalony, Rząd ma prawo pobierać dochody i czynićwydatki w granicach zeszłorocznego budżetu aż do czasu uchwalenia prowi-zorium budżetowego lub budżetu, który Rząd złoży nowo obranemu Sejmowina pierwszym posiedzeniu.

3. Zasadę powyższą stosuje się odpowiednio w przypadku, gdy Sejm złożo-ny mu projekt budżetu w całości odrzuci, z tym, że Rząd w ciągu dni siedmiuod odrzucenia prześle do Sejmu nowy projekt budżetu lub prowizoriumbudżetowego i że wydatki, czynione przez Rząd według zeszłorocznego bud-żetu, nie mogą być wyższe w poszczególnych pozycjach od zaprojektowanychw budżecie odrzuconym.

VIII. SIŁY ZBROJNE

Art. 61. 1. Siły Zbrojne stoją na straży bezpieczeństwa i praw zwierzchnichRzeczypospolitej.

2. Wszyscy obywatele są obowiązani do służby wojskowej i świadczeń narzecz obrony Państwa.

Art. 62. 1. Prezydent Rzeczypospolitej zarządza corocznie pobór rekrutaw granicach ustalonego kontyngentu.

2. Zmiana kontyngentu wymaga aktu ustawodawczego.

Art. 63. 1. Prezydent Rzeczypospolitej wydaje dekrety w zakresie zwierzch-nictwa Sił Zbrojnych, a w szczególności określi dekretem organizację naczel-nych władz wojskowych, oznaczając w nim sposób kontrasygnowania aktów,wydawanych przez siebie jako Zwierzchnika Sił Zbrojnych.

2. Prezydent Rzeczypospolitej postanawia o użyciu sił zbrojnych do obronyPaństwa.

3. W razie mianowania Naczelnego Wodza prawo dysponowania SiłamiZbrojnymi przechodzi na niego.

4. Za akty związane z dowództwem Naczelny Wódz odpowiada przedPrezydentem Rzeczypospolitej, jako Zwierzchnikiem Sił Zbrojnych.

IX. WYMIAR SPRAWIEDLIWOŚCI

Art. 64. 1. Sądy wymierzają sprawiedliwość w imieniu RzeczypospolitejPolskiej.


2. Przez wymiar sprawiedliwości sądy strzegą ładu prawnego w Państwiei kształtują poczucie prawne społeczeństwa.

3. Sędziowie są w sprawach swego urzędu sędziowskiego niezawiśli.4. Orzeczenia sądowe nie mogą być zmieniane ani uchylane przez inne

organa władzy.5. Sądy nie mają prawa badać ważności aktów ustawodawczych należycie

ogłoszonych.

Art. 65. 1. Sędziów mianuje Prezydent Rzeczypospolitej, jeżeli ustawy ina-czej nie stanowią.

2. Organizację sądów tudzież odrębne stanowisko sędziów, ich prawa i obo-wiązki oraz uposażenie określą ustawy.

Art. 66. 1. Sędzia może być złożony z urzędu, zawieszony w urzędowa-niu, przeniesiony na inne miejsce lub w stan spoczynku wbrew swej woli jedy-nie mocą orzeczenia sądowego i tylko w przypadkach ustawą przewidzianych.

2. Zasada ta nie dotyczy przypadku, gdy przeniesienie sędziego na innemiejsce urzędowania lub w stan spoczynku jest wywołane zmianą w organizacjisądów, postanowioną przez akt ustawodawczy.

Art. 67. Sędzia nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej bezzezwolenia właściwego sądu dyscyplinarnego ani zatrzymany bez nakazu sądu,chyba że został schwytany na gorącym uczynku.

Art. 68. 1. Żadna ustawa nie może zamykać obywatelowi drogi sądowejdla dochodzenia krzywdy lub szkody.

2. Poręcza się wolność osobistą, nietykalność mieszkania i tajemnicękorespondencji.

3. Ustawa określi warunki, w jakich może być dokonana rewizja osobistalub domowa albo naruszona tajemnica korespondencji.

4. Nikt nie może być pozbawiony sądu, któremu z prawa podlega, anikarany za czyn niezabroniony przez prawo przed jego popełnieniem, ani teżzatrzymany bez nakazu sądu dłużej niż czterdzieści osiem godzin.

5. Sądy wyjątkowe są dopuszczalne tylko w przypadkach przewidzianychw ustawie.

6. Ustawy przeprowadzą zasadę, że sprawy, w których karę orzekła władzaadministracyjna, będą na żądanie strony przekazane na drogę postępowaniasądowego.

Art. 69. 1. Prezydent Rzeczypospolitej władny jest aktem łaski darowaćlub złagodzić skazanemu karę wymierzoną orzeczeniem prawomocnym, tudzieżuchylić skutki skazania.

2. Amnestia wymaga aktu ustawodawczego.


Art. 70. 1. Powołuje się:a) Sąd Najwyższy do spraw sądowych cywilnych i karnych,b) Najwyższy Trybunał Administracyjny do orzekania o legalności aktów

administracyjnych orazc) Trybunał Kompetencyjny do rozstrzygania sporów o właściwość mię-

dzy sądami a innymi organami władzy.2. Odrębną organizację sądów wojskowych, ich właściwość, tok postępo-

wania oraz prawa i obowiązki członków tych sądów określą ustawy.

Art. 71. 1. Do orzekania w sprawach ministrów, senatorów i posłów,pociągniętych do odpowiedzialności konstytucyjnej, powołuje się TrybunałStanu, złożony z Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego jako przewodniczącegooraz sześciu sędziów.

2. Sędziów Trybunału Stanu i ich zastępców powołuje na okres trzyletniPrezydent Rzeczypospolitej spośród sędziów sądów powszechnych, przedsta-wionych w liczbie podwójnej w połowie przez Sejm, a w połowie przez Se-nat, z równomiernym uwzględnieniem kandydatów każdej z Izb Ustawodaw-czych.

X. ADMINISTRACJA PAŃSTWOWA

Art. 72. 1. Administracja państwowa jest służbą publiczną.2. Administrację państwową sprawuje:

a) administracja rządowa,b) samorząd terytorialny,c) samorząd gospodarczy.

Art. 73. 1. Dla celów administracji ogólnej Państwo będzie podzielone podwzględem terytorialnym na obszary administracyjne, a mianowicie wojewódz-twa, powiaty oraz gminy miejskie i wiejskie.

2. Podział na województwa wymaga aktu ustawodawczego.3. Gminy miejskie mogą w warunkach oznaczonych ustawą tworzyć powiat

lub województwo grodzkie.

Art. 74. Organizację administracji rządowej, a w szczególności zakresdziałania jej organów określi dekret Prezydenta Rzeczypospolitej.

Art. 75. 1. Stosownie do podziału Państwa na obszary administracyjnepowołuje się do urzeczywistnienia zadań administracji państwowej w zakresiepotrzeb miejscowych samorząd wojewódzki, powiatowy i gminny.


2. Samorządy mają prawo, w zakresie ustawą oznaczonym, wydawać dlaswego obszaru normy obowiązujące pod warunkiem zatwierdzenia tych normprzez powołaną do tego władzę nadzorczą.

3. Samorządy mogą być łączone w związki dla wykonywania zadańszczególnych.

4. Ustawa może nadać związkom osobowość publicznoprawną.5. Nadzór nad działalnością samorządu sprawuje Rząd przez swoje organa

lub przez organa samorządu wyższego stopnia.

Art. 76. 1. Dla poszczególnych dziedzin życia gospodarczego powołuje sięsamorząd gospodarczy, obejmujący izby rolnicze, przemysłowo-handlowe,rzemieślnicze, pracy, wolnych zawodów oraz inne zrzeszenia publicznoprawne.

2. Ustawy mogą łączyć izby w związki i nadawać im osobowość publicz-noprawną.

3. Do rozważania zagadnień dotyczących całokształtu życia gospodarczego,opiniowania o projektach ustaw gospodarczych tudzież harmonizowania poczy-nań w poszczególnych gałęziach gospodarstwa narodowego, może być powołanaustawą Naczelna Izba Gospodarcza.

4. Nadzór nad działalnością samorządu gospodarczego sprawuje Rząd przezpowołane do tego organa.

XI. KONTROLA PAŃSTWOWA

Art. 77. 1. Do kontroli pod względem finansowym gospodarki Państwaoraz związków publicznoprawnych, badania zamknięć rachunków Państwa,przedstawiania Sejmowi corocznie wniosków o absolutorium dla Rządu powo-łuje się Najwyższą Izbę Kontroli, opartą na zasadzie kolegialności i nieza-wisłości członków jej kolegium.

2. Najwyższa Izba Kontroli jest niezależna od Rządu.3. Prezydent Rzeczypospolitej mianuje i odwołuje Prezesa Najwyższej Izby

Kontroli, a na jego wniosek i z jego kontrasygnatą mianuje i odwołuje członkówjego kolegium.

4. Prezes Najwyższej Izby Kontroli jest za sprawowanie swego urzęduodpowiedzialny według zasad ustalonych dla odpowiedzialności ministrów.

XII. STANY ZAGROŻENIA PAŃSTWA

Art. 78. 1. W razie zagrożenia Państwa z zewnątrz, jak również w razierozruchów wewnętrznych lub rozległych knowań o charakterze zdrady stanu,zagrażających ustrojowi lub bezpieczeństwu Państwa albo bezpieczeństwu


obywateli — Rada Ministrów za zezwoleniem Prezydenta Rzeczypospolitejzarządzi stan wyjątkowy na obszarze całego Państwa lub części zagrożonej.

2. Zarządzenie takie będzie przesłane do Sejmu w ciągu siedmiu dni odogłoszenia.

3. Jeżeli Sejm jest rozwiązany, zarządzenie o ogłoszeniu stanu wyjątkowegobędzie złożone nowo wybranemu Sejmowi na pierwszym posiedzeniu.

4. Sejm może zażądać uchylenia zarządzenia.5. Wniosek taki nie może być głosowany na posiedzeniu, podczas którego

został zgłoszony.6. Jeżeli Senat wypowie się za uchwałą Sejmu, Rząd niezwłocznie uchyli

zarządzenie.7. Ogłoszenie stanu wyjątkowego daje Rządowi prawo zawieszania na czas

trwania tego stanu swobód obywatelskich oraz możność korzystania z uprawnieńszczególnych, przewidzianych ustawą o stanie wyjątkowym.

Art. 79. 1. W razie konieczności użycia sił zbrojnych do obrony PaństwaPrezydent Rzeczypospolitej zarządzi stan wojenny na obszarze całego Państwalub jego części.

2. Podczas trwania stanu wojennego Prezydent Rzeczypospolitej ma prawobez upoważnienia Izb Ustawodawczych wydawać dekrety w zakresie ustawo-dawstwa państwowego z wyjątkiem zmiany Konstytucji, przedłużyć kadencjęIzb Ustawodawczych do czasu zawarcia pokoju oraz otwierać i zamykać sesjeSejmu i Senatu w terminach dostosowanych do potrzeb obrony Państwa, jakrównież powoływać do rozstrzygania spraw wchodzących w zakres działaniaIzb Ustawodawczych Sejm i Senat w zmniejszonym składzie, wyłonionym przezte Izby.

3. W czasie trwania stanu wojennego Rząd korzysta z uprawnień przewi-dzianych ustawą o stanie wyjątkowym, a nadto z uprawnień szczególnych,określonych ustawą o stanie wojennym.

XIII. ZMIANA KONSTYTUCJI

Art. 80. 1. Zmiana Konstytucji może być dokonana z inicjatywy PrezydentaRzeczypospolitej, Rządu lub 1/4 ustawowej liczby posłów.

2. Wniosek postawiony przez Prezydenta Rzeczypospolitej może być głoso-wany w całości i bez zmian lub ze zmianami, na które Rząd imieniem Prezydentawyrazi zgodę.

3. Ustawa zmieniająca Konstytucję z inicjatywy Prezydenta Rzeczypos-politej wymaga zgodnych uchwał Sejmu i Senatu, powziętych zwykłą więk-szością głosów; z inicjatywy zaś Rządu lub Sejmu — zgodnych uchwał, po-wziętych większością ustawowej liczby posłów i senatorów.


4. Prezydent Rzeczypospolitej może w ciągu trzydziestu dni od otrzymaniaprojektu ustawy zmieniającej Konstytucję zwrócić go Sejmowi z żądaniemponownego rozpatrzenia, które może nastąpić nie wcześniej niż na następnejsesji.

5. Jeżeli Izby Ustawodawcze uchwalą ponownie projekt bez zmian, Prezy-dent Rzeczypospolitej, stwierdziwszy podpisem moc ustawy, zarządzi jej ogło-szenie, chyba że rozwiąże Sejm i Senat.

XIV. PRZEPISY KOŃCOWE

Art. 81. 1. Niniejsza ustawa konstytucyjna wchodzi w życie z dniemogłoszenia.

2. Jednocześnie uchyla się ustawę z dnia 17 marca 1921 r. (DzU RP Nr 44,poz. 267) wraz ze zmianami wprowadzonymi ustawą z dnia 2 sierpnia 1926 r.(DzU RP Nr 88, poz. 442) z wyjątkiem art. 99, 109-118 oraz 120.

3. Ustawa konstytucyjna z dnia 15 lipca 1920 r., zawierająca statutorganiczny Województwa Śląskiego (DzU RP Nr 73, poz. 497) wraz zezmianami wprowadzonymi ustawami z dnia 8 marca 1921 r. (DzU RP Nr 26,poz. 449), z dnia 30 lipca 1921 r. (DzU RP Nr 69, poz. 449), z dnia 18 paź-dziernika 1921 r. (DzU RP Nr 85, poz. 608) oraz z dnia 18 marca 1925 r.(DzU RP Nr 36, poz. 240) zachowuje swą moc, z tym że art. 44 ustawy z dnia15 lipca 1920 r. (DzU RP Nr 73, poz. 497) nadaje się brzmienie: „Zmiananiniejszej ustawy konstytucyjnej wymaga ustawy państwowej", i że uchyla sięart. 2 ustawy z dnia 8 marca 1921 r. (DzU RP Nr 26, poz. 146).


Prezes Rady Ministrów i Minister Spraw Wewnętrznych: L. KozłowskiMinister Spraw Zagranicznych: BeckMinister Spraw Wojskowych: /. PihudskiMinister Skarbu: Wł. ZawadzkiMinister Sprawiedliwości: Czesław MichałowskiMinister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego: W. JędizejewiczMinister Rolnictwa i Reform Rolnych: Nakoniecznikow-KlukowskiMinister Przemysłu i Handlu: H. Floyar RajchmanMinister Komunikacji: M. ButkiewiczMinister Opieki Społecznej: Jerzy PaciorkowskiMinister Poczt i Telegrafów: Kaliński


USTAWAz dnia 22 lutego 1937 r.o stanie wyjątkowym


Art. 1.(1) Wprowadzenie stanu wyjątkowego zarządza Rada Ministrów nawniosek Ministra Spraw Wewnętrznych i za zezwoleniem Prezydenta Rzeczy-pospolitej (art. 78 ustawy konstytucyjnej).

(2) Zarządzenie Rady Ministrów, oprócz ogłoszenia w Dzienniku UstawRzeczypospolitej Polskiej, należy nadto obwieścić w gminach objętych stanemwyjątkowym.

(3) Zarządzenie wchodzi w życie na obszarze powiatu z dniem obwiesz-czenia go w mieście będącym siedzibą powiatowej władzy administracji ogólnej,a gdy warunki nie pozwalają na przeprowadzenie tej czynności w tym mieście— w dniu obwieszczenia w siedzibie właściwej wojewódzkiej władzy admi-nistracji ogólnej.

(4) Obwieszczenie powinno wymieniać swobody obywatelskie, które ulega-ją zawieszeniu, oraz skutki, jakie zawieszenie tych swobód pociąga za sobą.

Art. 2. (1) Wprowadzenie stanu wyjątkowego powoduje zawieszenie czaso-we następujących swobód obywatelskich: wolności osobistej, nietykalnościmieszkania, wolności słowa, tajemnicy korespondencji, wolności zrzeszeń.

(2) Zawieszenie swobód obywatelskich pociąga za sobą z mocy samegoprawa skutki określone w art. 3-7, jeżeli zarządzenie Rady Ministrów o wpro-wadzeniu stanu wyjątkowego nie zacieśnia wyraźnie ich zakresu.

Art. 3. (1) Zawieszenie wolności osobistej pociąga za sobą skutki określo-ne w przepisach artykułu niniejszego.

(2) Władzy administracji ogólnej służy wobec osób zagrażających bezpie-czeństwu, spokojowi lub porządkowi publicznemu samoistne prawo dokony-wania rewizji osobistych, zatrzymywania w areszcie w ciągu 8 dni, stosowa-nia w sprawach karnych administracyjnych aresztu tymczasowego na czas do2 miesięcy, internowania w osobnych miejscach na ten cel przeznaczonych naczas nieprzekraczający 3 miesięcy, konfinowania (wyznaczania przymusowegopobytu) na określonym obszarze na czas nieprzekraczający 6 miesięcy, wreszcie— wydalenie z obszaru objętego stanem wyjątkowym na czas trwania tego stanulub krótszy.

(3) Zarządzenia o internowaniu, konfinowaniu i wydaleniu połączyć możnaz ograniczeniami niezbędnymi dla zapewnienia skuteczności tym zarządzeniom.


(4) Internowanie i konfinowanie do dni 30 zarządza powiatowa władza, naokres zaś dłuższy — wojewódzka władza administracji ogólnej.

(5) Wobec osób podejrzanych o popełnienie zbrodni lub występku ściga-nych z urzędu należy stosować areszt tymczasowy; odstąpienie od aresztowaniapod warunkiem założenia kaucji lub poręczenia może nastąpić tylko za zgodąprokuratora.

Art. 4. Zawieszenie rękojmi nietykalności mieszkania pociąga za sobąsamoistne uprawnienie władz administracji ogólnej do dokonywania rewizjidomowych i zajmowania przedmiotów u osób zagrażających bezpieczeństwu,spokojowi lub porządkowi publicznemu.

Art. 5. Zawieszenie wolności słowa uprawnia władze administracji ogól-nej do:

1) wprowadzenia cenzury prewencyjnej dla druków i wszelkich utworówprzeznaczonych do rozpowszechniania,

2) zawieszania czasopism, konfiskaty druków i wszelkich utworów przezna-czonych do rozpowszechniania, odbierania im debitu pocztowego oraz ograni-czania ich rozpowszechniania, jeżeli zagrażają one bezpieczeństwu, spokojowilub porządkowi publicznemu,

3) zakazu wydawania nowych czasopism bez uprzedniego zezwolenia,4) zakazu zajmowania się rozpowszechnianiem druków bez uprzedniego

zezwolenia,5) zakazu wykonywania przemysłu i zawodu drukarskiego i graficznego

przez osoby zagrażające bezpieczeństwu, spokojowi lub porządkowi publicz-nemu,

6) wprowadzania cenzury prewencyjnej utworów przeznaczonych do odtwa-rzania publicznego, tudzież kontroli i przerywania tego rodzaju produkcji.

Art. 6. Zawieszenie tajemnicy korespondencji pociąga za sobą uprawnieniewładz administracji ogólnej do przeglądania korespondencji, przesyłek poczto-wych i telegramów, do ich zajmowania i konfiskaty oraz do kontroli i przery-wania rozmów telefonicznych i radiowych.

Art. 7. Zawieszenie wolności zrzeszeń pociąga za sobą skutki następujące:1) nowe zrzeszenia i oddziały można tworzyć tylko za uprzednim zezwo-

leniem władz administracji ogólnej,2) jeżeli władza administracji ogólnej uzna, że względy bezpieczeństwa,

spokoju lub porządku publicznego tego wymagają, może:a) zawieszać i ograniczać działalność zrzeszeń,b) roztaczać nadzór nad działalnością zrzeszeń i przeglądać ich akta,


c) nakazywać uprzednie zawiadomienie władzy o posiedzeniach władz i or-ganów zrzeszeń oraz wysyłać na posiedzenia te swoich przedstawi-cieli,

d) uchylać i zawieszać wykonanie uchwał powziętych przez władze i orga-na zrzeszeń,

e) zakazywać zmów pracodawców i pracowników oraz związanej z tymdziałalności.

Art. 8. (1) W czasie trwania stanu wyjątkowego Minister Spraw Wewnętrz-nych może w porozumieniu z zainteresowanymi ministrami wydawać wyjąt-kowe rozporządzenia i zarządzenia co do:

1) wyrabiania broni, amunicji, materiałów wybuchowych oraz innych na-rzędzi i substancji mogących służyć do napaści lub obrony,

2) przebywania i zachowywania się w miejscach publicznych, używaniaodznak i mundurów, dokonywania zdjęć fotograficznych,

3) urządzania zgromadzeń i imprez połączonych ze skupieniem się lud-ności,

4) dowodów osobistych i meldunków,5) kontroli, ograniczania lub zamknięcia ruchu osobowego i towarowego

na drogach lądowych, wodnych i powietrznych oraz komunikacjipocztowej, telegraficznej i telefonicznej i radiowej,

6) wyrobu, obrotu, posiadania i używania wszelkich urządzeń mogącychsłużyć do porozumiewania się na odległość,

7) zaopatrzenia ludności w artykuły pierwszej potrzeby,8) ochrony i utrzymania prawidłowego działania środków komunikacyj-

nych i środków łączności wraz z przynależnymi urządzeniami, urzę-dów i instytucji rządowych i samorządowych, wreszcie — wszelkichzakładów i przedsiębiorstw, których normalna działalność leży w in-teresie publicznym.

(2) Rozporządzenia i zarządzenia wyjątkowe mogą wprowadzić osobistei rzeczowe świadczenia ludności, nie przekraczające jednak zakresu świadczeńzastrzeżonych przepisami na rzecz wojska w okresie wojennym. Jako świad-czenia osobiste można wprowadzić bezpłatne pełnienie pomocniczej służbybezpieczeństwa przez ludność miejscową, pod nadzorem władz gminnych i od-powiedzialnością gminy za szkody i straty wynikłe z zaniedbania obowiązkówtej służby. Odpowiedzialność i wysokość odszkodowania ustala wojewódzkawładza administracji ogólnej, przy czym może ona nadać egzekucję na rzeczposzkodowanego do dochodzenia roszczeń w trybie administracyjnym. Przy-znanie tego odszkodowania nie narusza praw poszkodowanego do dochodze-nia dalszych szkód na drodze sądowej. Gmina ma zwrotne roszczenie do osób,z których winy szkoda powstała.


(3) Przepisy art. 1 stosuje się odpowiednio do rozporządzeń i zarządzeńwyjątkowych.

(4) W rozporządzeniu lub zarządzeniu wyjątkowym można przekazywaćuprawnienia, przewidziane w artykule niniejszym, wojewódzkim i powiatowymwładzom administracji ogólnej.

Art. 9. Zakłady i przedsiębiorstwa, na które w myśl art. 8 pkt 8) może byćrozciągnięta ochrona w razie wprowadzenia stanu wyjątkowego, obowiązanesą w każdym czasie udzielać na żądanie Ministra Spraw Wewnętrznych danychco do środków, jakimi może być zapewniona normalna ich działalność.

Art. 10. (1) Jeśli na obszarze, na którym obowiązuje stan wyjątkowy, sąlub mają być wprowadzone sądy doraźne, Rada Ministrów może upoważnićMinistra Sprawiedliwości do wydania rozporządzenia, że — w stosunku doprzestępstw popełnionych na obszarze stanu wyjątkowego w czasie istnieniatego stanu — dozwolone jest stosowanie postępowania doraźnego bez zacho-wania ograniczeń co do terminów zakreślonych dla przesłuchania oskarżonych(obwinionych), trwania dochodzeń, złożenia wniosku co do stawienia oskarżo-nego przed sądem doraźnym, wyznaczenia rozprawy głównej i czasu jej trwania.

(2) Do rozporządzenia, wymienionego w ustępie poprzedzającym, stosujesię odpowiednio przepisy art. 1.

Art. 11. (1) Kto wykracza przeciwko nakazom lub zakazom wydanym napodstawie ustawy niniejszej lub opartych na niej rozporządzeń lub zarządzeń,podlega w trybie administracyjnym karze aresztu do 6 miesięcy i grzywny do5000 zł, albo jednej z tych kar.

(2) W sprawach o przestępstwa określone w ust. (1) stosuje się przyspieszonepostępowanie karne administracyjne, przy czym żądanie skierowania sprawyna drogę sądową nie wstrzymuje też wykonania kary aresztu.

Art. 12. (1) Jeśli siły i środki władz administracji ogólnej i ich organównie są wystarczające dla zapewnienia na obszarze objętym stanem wyjątkowymwykonania wydanych rozporządzeń i zarządzeń, wynikających z przepisówustawy niniejszej, mogą one używać do pomocy organów wykonawczychwszystkich innych władz państwowych znajdujących się na obszarze ich dzia-łania. Korzystanie z pomocy siły zbrojnej regulują przepisy o asystencji woj-skowej.

(2) Rada Ministrów może na wniosek Ministra Spraw Wewnętrznych upo-ważnić go do przekazywania w porozumieniu z Ministrem Spraw Wojskowychna czas ograniczony pewnych funkcji i uprawnień władz administracyjnychcywilnych władzom wojskowym, jak również do uzależnienia władz admi-nistracyjnych cywilnych od dowództwa wojskowego w zakresie potrzebnym


do osiągnięcia jednolitości działania celem zapewnienia bezpieczeństwa Pań-stwa i porządku publicznego.

Art. 13. Z chwilą ustania przyczyn, które spowodowały wprowadzeniestanu wyjątkowego, Rada Ministrów niezwłocznie uchyli zarządzenie o wpro-wadzeniu tego stanu. Uchylenie to może dotyczyć całego obszaru, na którymstan wyjątkowy był wprowadzony, albo też tylko jego części.

Art. 14. (1) Zarządzenie o uchyleniu stanu wyjątkowego wchodzi w życiez dniem ogłoszenia w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.

(2) Z dniem tym na obszarze, na którym stan wyjątkowy uchylono, tracąmoc wszelkie rozporządzenia i zarządzenia wydane na podstawie przepisówo stanie wyjątkowym.

(3) Przepis ust. (2) nie dotyczy kar i postępowania karnego (art. 11), jakrównież odpowiedzialności gmin za szkody i straty oraz postępowania odszkodo-wawczego, wymienionego w art. 8. Rozpoczęte postępowanie doraźne, w którymna zasadzie art. 10 nie zachowano terminów ustawowych, należy prowadzićdalej pomimo niezachowania tych terminów.

Art. 15. W sprawach objętych ustawą niniejszą Minister Spraw Wewnętrz-nych władny jest określić drogą rozporządzenia tok instancji i tryb postępowania,o ile ustawa niniejsza nie zawiera odpowiednich przepisów. Minister SprawWewnętrznych władny jest także określać w miarę potrzeby tryb uzyskiwaniaprzez gminy środków dla wynagrodzenia strat i szkód (art. 8) drogą odpowiedniejdaniny lub świadczeń osobistych.

Art. 16. Wykonanie ustawy niniejszej porucza się Ministrowi Spraw We-wnętrznych w porozumieniu z właściwymi ministrami.

Art. 17. (1) Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem ogłoszenia.(2) Jednocześnie traci moc obowiązującą rozporządzenie Prezydenta Rze-

czypospolitej z dnia 16 marca 1928 r. o stanie wyjątkowym (DzU RP Nr 32,poz. 307).


Prezes Rady Ministrówi Minister Spraw Wewnętrznych:

Sławoj Składkowski



z dnia 5 czerwca 1937 r.o toku instancji i trybie postępowania władz

przy wykonywaniu przepisówustawy o stanie wyjątkowym


Na podstawie art. 15 i 16 ustawy z dnia 22 lutego 1937 r. o stanie wy-jątkowym (DzU RP Nr 17, poz. 108) zarządzam, co następuje:

§ 1. Powołane w rozporządzeniu niniejszym artykuły bez bliższego okreś-lenia oznaczają artykuły ustawy z dnia 22 lutego 1937 r. o stanie wyjątkowym(DzU RP Nr 17, poz. 108).

§ 2. Powiatowa władza administracji ogólnej wydaje i przeprowadza zarzą-dzenia dotyczące:

a) dokonywania rewizji osobistych (art. 3 ust. 2);b) dokonywania rewizji domowych i zajmowania przedmiotów (art. 4);c) aresztowania (art. 3 ust. 2);d) internowania i konfinowania na czas do 30 dni (art. 3 ust. 2);e) wydalania z obszaru objętego stanem wyjątkowym (art. 3 ust. 2);f) konfiskaty druków i innych utworów przeznaczonych do rozpowszech-

niania (art. 5 pkt 2);g) zakazu zajmowania się rozpowszechnianiem druków bez zezwolenia

(art. 5 pkt 4);h) kontroli i przerywania produkcji mających na celu odtwarzanie utworów

(art. 5 pkt 6);i) przeglądania korespondencji, przesyłek pocztowych i telegramów, zaj-

mowania ich i konfiskaty oraz kontroli i przerywania rozmów tele-fonicznych i radiowych (art. 6);

j) zawieszania i ograniczania działalności zrzeszeń na obszarze nieprze-kraczającym jednego powiatu (art. 7 pkt 2 lit. a);

k) roztaczania nadzoru nad działalnością zrzeszeń i przeglądania ich akt(art. 7 pkt 2 lit. b);

1) nakazywania zawiadamiania władzy o posiedzeniach władz i organówzrzeszeń oraz wysyłania na posiedzenia te swych przedstawicieli (art. 7pkt 2 lit. c);

m) uchylania i zawieszania wykonania uchwał powziętych przez władzei organa zrzeszeń (art. 7 pkt 2 lit. d);


n) zakazywania zmów pracodawców i pracowników oraz związanej z tymdziałalności (art. 7 pkt 2 lit. e).

§ 3. Wojewódzka władza administracji ogólnej wydaje i przeprowadza za-rządzenia dotyczące:

a) internowania i konfinowania na czas dłuższy niż dni 30 (art. 3 ust. 2);b) wprowadzania cenzury prewencyjnej dla druków i wszelkich utworów

przeznaczonych do rozpowszechniania (art. 5 pkt 1);c) zawieszania czasopism oraz odbierania debitu pocztowego i ograniczania

rozpowszechniania czasopism, druków i wszelkich utworów przezna-czonych do rozpowszechniania (art. 5 pkt 2);

d) zakazu wydawania czasopism bez zezwolenia (art. 5 pkt 3);e) zakazu wykonywania przemysłu i zawodu drukarskiego i graficznego

(art. 5 pkt 5);f) wprowadzania cenzury prewencyjnej utworów przeznaczonych do od-

twarzania publicznego (art. 5 pkt 6);g) udzielania zezwoleń na tworzenie nowych zrzeszeń i oddziałów (art. 7

pkt 1);h) zawieszania i ograniczania działalności zrzeszeń na obszarze większym

niż jeden powiat (art. 7 pkt 2 lit. a).

§4. (1) W zarządzeniu internowania winno być określone, że odstawieniedo miejsca internowania następuje przymusowo. W zarządzeniu konfinowanialub wydalenia władza może nakazać przymusowe odstawienie do miejscakonfinowania lub do granicy obszaru, z którego następuje wydalenie.

(2) W zarządzeniu konfinowania lub wydalenia władza może ponadtookreślić drogę przejazdu osoby konfinowanej lub wydalanej, czas opuszczeniamiejscowości, w której osoba ta przebywa, czas opuszczenia obszaru, z któregowydalenie następuje, oraz czas zgłoszenia się w miejscu konfinowania i urząd,w którym zgłoszenie to ma nastąpić.

§ 5. Zakaz zakładania bez zezwolenia nowych zrzeszeń i oddziałów, o któ-rym mowa w art. 7 pkt 1, dotyczy wszelkich zrzeszeń, zarówno tych, które niepodlegają obowiązkowi rejestracji lub zgłoszenia czy też uzyskania zezwolenia,jak i tych, które obowiązkowi temu podlegają, bez względu na to, jaka władzajest właściwą dla dokonywania rejestracji lub przyjmowania zgłoszeń alboudzielania zezwoleń.

§ 6. Zarządzenia przewidziane w § 2 punkty: g), 1) i n) oraz w § 3 punkty:b), d) i f) winny być ogłaszane w dzienniku wojewódzkim oraz podawane dopublicznej wiadomości w sposób przyjęty w miejscu zastosowania.

§ 7. (1) Decyzje władz doręcza się w zasadzie stronom na piśmie.(2) Jeśli zwłoka grozi niebezpieczeństwem, decyzje ogłasza się zaintere-

sowanym ustnie; ogłoszenie zastępuje wówczas doręczenie.


(3) Osobie, której decyzję ogłoszono, przysługuje prawo żądania doręczeniadecyzji na piśmie; doręczenie powinno nastąpić w terminie 5 dni od dniazgłoszenia żądania.

§ 8. (1) Decyzje wydawane w trybie rozporządzenia niniejszego są natych-miast wykonalne, o ile w nich nie wskazano terminu późniejszego.

(2) Wniesienie odwołania nie wstrzymuje wykonania decyzji, o ile władza,która decyzję wydała, lub instancja odwoławcza nie postanowi inaczej.

§ 9. Decyzje wydawane w wykonaniu uprawnień wynikających z art. 6 powin-ny być podawane do wiadomości właściwym urzędom pocztowym na piśmie,telegraficznie lub telefonicznie. Decyzje telefoniczne powinny być potwierdzonena piśmie w ciągu 24 godzin. O decyzjach tych władze powinny zawiadamiaćrównocześnie właściwe terytorialne Dyrekcje Okręgu Poczt i Telegrafów.

§ 10. (1) Decyzja w sprawie aresztowania (§ 2 pkt c) mieści w sobie zarazemuprawnienie dla organu wykonawczego do przeprowadzenia rewizji osobistej,a decyzja w sprawie dokonania rewizji domowej (§ 2 pkt b) — uprawnienie dozajęcia przedmiotów.

(2) Decyzja w sprawie aresztowania może być połączona z decyzją doko-nania rewizji domowej.

§ 11. (1) Rozporządzenie niniejsze wchodzi w życie z dniem ogłoszenia.(2) Równocześnie traci moc rozporządzenie z dnia 12 lutego 1931 r. (DzU

RPNr31,poz. 219)

Minister Spraw Wewnętrznych:Sławoj Składkowski

4DEKRET

Prezydenta Rzeczypospolitejz dnia 11 października 1938 r.

o zjednoczeniu Odzyskanych Ziem Śląska Cieszyńskiegoz Rzecząpospolitą Polską


Na podstawie art. 55 ust. (2) ustawy konstytucyjnej postanawiam, co na-stępuje:


Art. 1. Odzyskane Ziemie Śląska Cieszyńskiego są nierozdzielną częściąRzeczypospolitej Polskiej.

Art. 2. Ziemie Odzyskane otrzymują wspólny z Rzecząpospolitą Polskąustrój konstytucyjny i wspólną organizację władz.

Art. 3. (1) Ziemie Odzyskane wchodzą w skład województwa śląskiego.(2) Na ziemie te rozciąga się moc obowiązująca ustawy konstytucyjnej

z dnia 15 lipca 1920 r., zawierającej statut organiczny województwa śląskiego.(3) Do czasu przeprowadzenia wyborów Ziemie Odzyskane reprezentować

będą w Sejmie Śląskim czterej posłowie powołani przez Prezydenta Rzeczy-pospolitej.

Art. 4. Przepisy obowiązujące dotychczas na Ziemiach Odzyskanych należystosować z uwzględnieniem nowego stanu prawnego.

Art. 5. Wykonanie dekretu niniejszego porucza się Prezesowi Rady Mini-strów i Ministrom.

Art. 6. Dekret niniejszy wchodzi w życie z dniem ogłoszenia.


Prezes Rady Ministrówi Minister Spraw Wewnętrznych: Sławoj SkładkowskiMinister Spraw Zagranicznych: BeckMinister Spraw Wojskowych: KaspizyckiMinister Skarbu: E. KwiatkówskiMinister Sprawiedliwości: W. GrabowskiMinister Wyznań Religijnychi Oświecenia Publicznego: W. ŚwiętosławskiMinister Rolnictwa i Reform Rolnych: /. PoniatowskiMinister Przemysłu i Handlu: Antoni RomanMinister Komunikacji: UlrychMinister Opieki Społecznej: Marian Zyndram-KościałkowskiMinister Poczt i Telegrafów: E. Kaliński


DEKRETPrezydenta Rzeczypospolitejz dnia 11 października 1938 r.

o rozciągnięciu mocy obowiązującej niektórych aktówustawodawczych na Odzyskane Ziemie Śląska Cieszyńskiego

(DzU RP Nr 78, poz. 534)(w wyjątkach)

Na podstawie art. 55 ust. (2) ustawy konstytucyjnej postanawiam, conastępuje:

Art. 1. Na Odzyskane Ziemie Śląska Cieszyńskiego rozciąga się mocobowiązująca następujących aktów ustawodawczych wraz z późniejszymi zmia-nami:

2) dekretu z dnia 2 stycznia 1919 r. o używaniu wojska w wypadkachwyjątkowych (DzPPP Nr 1, poz. 80);

30) rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 19 marca 1928 r.o postępowaniu doraźnym (DzU RP Nr 33, poz. 315);

59) rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 październi-ka 1934 r. o niektórych przestępstwach przeciwko bezpieczeństwu Państwa(DzU RP Nr 94, poz. 851);

U ]

Art. 2. Stosunki i stanowisko prawne osób pozostających w służbie Państwana obszarze Odzyskanych Ziem Śląska Cieszyńskiego określają przepisy pol-skie.

Art. 3. Rada Ministrów może w drodze rozporządzeń wydawać przepisyprzejściowe i uzgadniające, związane z rozciągnięciem powyższych aktów usta-wodawczych na Odzyskane Ziemie.

Art. 4. (1) Na Odzyskane Ziemie rozciąga się właściwość miejscową SąduOkręgowego w Cieszynie.

(2) Tworzy się w okręgu Sądu Okręgowego w Cieszynie trzy nowe sądygrodzkie: w Boguminie, Frysztacie i Jabłonkowie.


Art. 5. Wykonanie dekretu niniejszego porucza się Prezesowi Rady Mini-strów oraz właściwym ministrom.



Prezes Rady Ministrów: Sław oj Składkowski

DEKRETPrezydenta Rzeczypospolitej

z dnia 19 listopada 1938 r.o rozciągnięciu mocy obowiązującej niektórych aktów

ustawodawczych na odzyskane ziemie Śląska Cieszyńskiego(DzU RP Nr 90, poz. 612)

(w wyjątkach)

Na podstawie art. 55 ust. (2) ustawy konstytucyjnej postanawiam, conastępuje:

Art. 1. Na odzyskane ziemie Śląska Cieszyńskiego rozciąga się mocobowiązująca następujących aktów ustawodawczych wraz z późniejszymi zmia-nami:

[...]43) rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 26 sierpnia 1927 r.

w sprawie przymusowego wycofywania z zagrożonych obszarów Państwa lud-ności i mienia (DzU RP Nr 78, poz. 678);

105) rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 17 czerwca 1934 r.w sprawie osób zagrażających bezpieczeństwu, spokojowi i porządkowi pu-blicznemu (DzU RP Nr 50, poz. 473);

132) ustawy z dnia 22 lutego 1937 r. o stanie wyjątkowym (DzU RP Nr 17,poz. 108).

Art. 2. Rada Ministrów może w drodze rozporządzeń wydawać przepisyprzejściowe i uzgadniające, związane z rozciągnięciem powyższych aktów usta-wodawczych na odzyskane ziemie.


Art. 3. Wykonanie dekretu niniejszego porucza się Prezesowi Rady Mini-strów oraz właściwym ministrom.

Art. 4. Dekret niniejszy wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, z wyjątkiem:1) art. 1 pkt 6), który wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 1939 r.;2) art. 1 pkt 136), który wchodzi w życie z dniem 1 marca 1939 r.;3) art. 6, 7, 8, 9 i 36 ustawy wymienionej w art. 1 pkt 22), które wchodzą

w życie z dniem 1 stycznia 1939 r.

Prezydent Rzeczypospolitej: /. M o ścieki

Prezes Rady Ministrów: Sławoj Składkowski

7USTAWA

z dnia 23 czerwca 1939 r.o stanie wojennym(DzU RP Nr 57, poz. 366)

Art. 1. 1. Prezydent Rzeczypospolitej zarządza stan wojenny na obszarzecałego Państwa lub jego części na wniosek Rady Ministrów, uchwalony z ini-cjatywy Ministra Spraw Wojskowych.

2. Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej, oprócz ogłoszenia w DziennikuUstaw Rzeczypospolitej Polskiej, należy obwieścić w gminach objętych stanemwojennym.

3. Zarządzenie wchodzi w życie na obszarze powiatu z dniem obwieszczeniago w miejscowości będącej siedzibą powiatowej władzy administracji ogólnej,a gdy warunki nie pozwalają na dokonanie obwieszczenia w tej miejscowości— z dniem obwieszczenia go w siedzibie właściwej wojewódzkiej władzyadministracji ogólnej.

4. Obwieszczenie powinno wymieniać swobody obywatelskie, które ulegajązawieszeniu oraz skutki, jakie zawieszenie tych swobód pociąga za sobą.

Art. 2. 1. Zarządzenie stanu wojennego pociąga za sobą z mocy samegoprawa zawieszenie swobód obywatelskich ze skutkami określonymi w art. 3-7ustawy z dnia 22 lutego 1937 r. o stanie wyjątkowym (DzU RP Nr 17, poz. 108),przy czym jednak zachodzą co do tych skutków następujące zmiany:

1) uprawnienia, które władze administracji ogólnej mają wobec osób za-grażających bezpieczeństwu, spokojowi lub porządkowi publicznemu,


służą im także w stosunku do osób zagrażających interesom obrony Pań-stwa;

2) zatrzymanie w areszcie może władza administracji ogólnej zarządzić naczas do jednego miesiąca;

3) w sprawach karnych administracyjnych można stosować areszt tymcza-sowy na czas do 3 miesięcy;

4) internowanie i konfinowanie można zarządzić na czas trwania stanu wo-jennego lub krótszy;

5) odstąpienie od aresztowania pod warunkiem złożenia kaucji lub poręcze-nia nie może nastąpić w stosunku do osób podejrzanych o popełnieniezbrodni stanu (art. 93-98 kodeksu karnego), bądź przestępstwa umyśl-nego, określonego w art. 99-109 kodeksu karnego, bądź też zbrodni lubumyślnego występku, określonego w rozporządzeniu Prezydenta Rzeczy-pospolitej z dnia 28 października 1934 r. o niektórych przestępstwachprzeciwko bezpieczeństwu Państwa (DzU RP Nr 94, poz. 851).

2. Internowanie i konfinowanie do 3 miesięcy zarządza powiatowa władzaadministracji ogólnej, na okres zaś dłuższy wojewódzka władza administracjiogólnej.

Art. 3. 1. W czasie trwania stanu wojennego mają moc przepisy art. 8 i 9ustawy z dnia 22 lutego 1937 r. o stanie wyjątkowym (DzU RP Nr 17, poz. 108)z tą zmianą, że wyjątkowe rozporządzenia i zarządzenia wydaje:

1) Minister Rolnictwa i Reform Rolnych w sprawach zaopatrzenia ludnoś-ci w przedmioty powszechnego użytku oraz warunków zdrowotnychzwierząt;

2) Minister Opieki Społecznej w sprawach zdrowia publicznego.2. Ministrowie Rolnictwa i Reform Rolnych oraz Opi,eki Społecznej wydają

wyjątkowe rozporządzenia i zarządzenia w porozumieniu z Ministrem SprawWewnętrznych.

3. Przepisy art. 1 ust. 2 i 3 stosuje się odpowiednio do rozporządzeń wy-jątkowych wydawanych przez właściwych ministrów.

Art. 4. 1. W czasie trwania stanu wojennego mają moc przepisy art. 12 i 15ustawy z dnia 22 lutego 1937 r. o stanie wyjątkowym (DzU RP Nr 17, poz. 108),przy czym jednak:

1) przekazanie władzom wojskowym funkcji i uprawnień cywilnych władzadministracyjnych następuje w drodze zarządzenia Ministrów SprawWewnętrznych i Spraw Wojskowych;

2) rozporządzenia przewidziane w art. 15 ustawy o stanie wyjątkowym wy-daje Minister Spraw Wewnętrznych w porozumieniu z Ministrem SprawWojskowych.


2. W miejscowościach, w których na skutek działań wojennych władze ad-ministracji ogólnej nie są czynne, wszelkie ich uprawnienia przechodzą z mocysamego prawa na właściwe władze wojskowe.

Art. 5. 1. Rada Ministrów może wprowadzić zawsze postępowanie doraź-ne przed sądami powszechnymi na całym obszarze objętym stanem wojennymlub jego części.

2. Rada Ministrów może poddać postępowaniu doraźnemu wszelkie zbrod-nie i występki uznane za niebezpieczne ze stanowiska interesów obrony Państwa,chociażby nawet przestępstwa te nie były objęte przepisami o postępowaniudoraźnym.

3. W postępowaniu doraźnym, wprowadzonym na podstawie ust. 1, w przy-padkach wyjątkowych nie muszą być dochowane ograniczenia co do termi-nów zakreślonych dla przesłuchania oskarżonych, trwania dochodzeń, złożeniawniosku co do stawienia oskarżonego przed sądem doraźnym, wyznaczeniarozprawy głównej i czasu jej trwania.

4. Rozporządzenie o wprowadzeniu postępowania doraźnego wraz z prze-pisem ust. 3 obowiązują w dalszym ciągu, mimo uchylenia stanu wojennego,aż do czasu uchylenia tego postępowania przez Radę Ministrów.

Art. 6. 1. Kto wykracza przeciw nakazom lub zakazom wydanym na pod-stawie ustawy niniejszej lub opartych na niej rozporządzeń lub zarządzeń, podle-ga w trybie administracyjnym karze aresztu do 1 roku i grzywny do 10 000 złalbo jednej z tych kar.

2. W sprawach o przestępstwa określone w ust. 1 stosuje się przyśpieszonepostępowanie karno-administracyjne, przy czym żądanie skierowania sprawyna drogę sądową nie wstrzymuje kary aresztu.

Art. 7. 1. Zarządzenie stanu wojennego na obszarze objętym stanem wy-jątkowym powoduje z mocy samego prawa wygaśnięcia zarządzenia o staniewyjątkowym.

2. Rozporządzenie i zarządzenia wyjątkowe, wydane na podstawie prze-pisów o stanie wyjątkowym, obowiązują jednak nadal, do czasu ich uchyleniana podstawie przepisów ustawy o stanie wojennym.

Art. 8. 1. Rząd, korzystając z uprawnień nadanych ustawą niniejszą, stosujesię do postulatów Naczelnego Wodza.

2. Władze administracji ogólnej obowiązane są stosować się do postulatówwłaściwych władz wojskowych w sprawach objętych art. 3-8 ustawy o staniewyjątkowym.

3. Właściwość władz wojskowych wymienionych w ust. 2, jak równieżwłaściwość władz wymienionych w art. 4 ust. 2, określa Naczelny Wódz, a do


czasu mianowania Naczelnego Wodza — rozporządzenie Ministra Spraw Woj-skowych, wydane w porozumieniu z Ministrem Spraw Wewnętrznych.

Art. 9. 1. Prezydent Rzeczypospolitej uchyla stan wojenny na wniosekRady Ministrów, uchwalony z inicjatywy Ministra Spraw Wojskowych.

2. Uchylenie to może dotyczyć całego obszaru, na którym stan wojennybył zarządzony, albo też tylko jego części.

3. Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej o uchyleniu stanu wojennegowchodzi w życie z dniem ogłoszenia go w Dzienniku Ustaw RzeczypospolitejPolskiej i powoduje wygaśnięcie na obszarze, na którym uchylono stan wojen-ny, wszelkich rozporządzeń i zarządzeń wyjątkowych. Nie dotyczy to jednakkar i postępowania karnego (art. 6), ani też odpowiedzialności gmin za szkodyi straty oraz postępowania odszkodowawczego, przewidzianych w art. 8 ustawyo stanie wyjątkowym.

Art. 10. Z dniem wejścia w życie ustawy niniejszej traci moc obowiązującąrozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 16 stycznia 1928 r. o staniewojennym (DzU RP Nr 8, poz. 54).

Art. 11. Wykonanie ustawy niniejszej porucza się Ministrom: Spraw We-wnętrznych i Spraw Wojskowych.



Prezes Rady Ministrówi Minister Spraw Wewnętrznych: Sławoj Składkowski

Minister Spraw Wojskowych: Kasprzycki

8

ZARZĄDZENIEPrezydenta Rzeczypospolitej

z dnia 30 sierpnia 1939 r.o mobilizacji powszechnej

(MP Nr 199, poz. 482)

Na podstawie art. 4 ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 r. o powszechnymobowiązku wojskowym (DzU RP Nr 25, poz. 220) zarządzam mobilizacjępowszechną.


Pierwszym dniem mobilizacji jest dzień 31 (trzydziesty pierwszy) sierpnia1939 r.

Prezydent Rzeczypospolitej:(-) Ignacy M o ścieki

Prezes Rady Ministrów:(-) Staw oj Składkowski

Minister Spraw Wojskowych:(-) Kasprzycki

ZARZĄDZENIERady Ministrów

z dnia 1 września 1939 r.o stanie wyjątkowym


Na podstawie art. 1 ust. (1) ustawy z dnia 22 lutego 1937 r. o staniewyjątkowym (DzU RP Nr 17, poz. 108) zarządza się za zezwoleniem PrezydentaRzeczypospolitej stan wyjątkowy na obszarze całego Państwa.



10

ZARZĄDZENIEPrezydenta Rzeczypospolitej

z dnia 1 września 1939 r.o wyznaczeniu następcy Prezydenta Rzeczypospolitej

(MP Nr 202, poz. 489)

Na podstawie art. 24 ust. 1 ustawy konstytucyjnej wyznaczam Pana Mar-szałka Polski, Edwarda Śmigłego-Rydza, na następcę Prezydenta Rzeczypos-


politej na wypadek opróżnienia się urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej przedzawarciem pokoju.

Prezydent Rzeczypospolitej(-) Ignacy Mościcki

11PISMO

Prezydenta Rzeczypospolitejz dnia 1 września 1939 r.

o mianowaniu Naczelnego Wodza(MP Nr 202, poz 490))

DoPana Marszałka PolskiEDWARDA ŚMIGŁEGO-RYDZAGeneralnego Inspektora Sił Zbrojnychw Warszawie

Mianuję Pana Marszałka Naczelnym Wodzem.

Prezydent Rzeczypospolitej(-) Ignacy Mościcki

12DEKRET


o sprawowaniu zwierzchnictwa nad Siłami Zbrojnymi,o organizacji naczelnych władz wojskowych

i o komisarzach cywilnych— od chwili mianowania Naczelnego Wodza


Na podstawie art. 25 ust. (5), art. 63 ust. (1) i art. 74 ustawy konstytucyjnejpostanawiam, co następuje:


R o z d z i a ł IPRZEPISY OGÓLNE

Art. 1. Przepisy dekretu niniejszego stosuje się od chwili mianowania dozwolnienia Naczelnego Wodza.

Art. 2. Obszarem operacyjnym w rozumieniu dekretu niniejszego jest obszarpotrzebny Siłom Zbrojnym do prowadzenia bezpośrednich działań operacyjnychnaziemnych. Granice obszaru operacyjnego określa Naczelny Wódz.

R o z d z i a ł I IZWIERZCHNICTWO NAD SIŁAMI ZBROJNYMI

Art. 3. Prezydent Rzeczypospolitej sprawuje zwierzchnictwo nad SiłamiZbrojnymi poprzez:

1) Naczelnego Wodza;2) Ministra Spraw Wojskowych.

Art. 4. 1. W sprawach dotyczących zwierzchnictwa nad Siłami Zbrojny-mi Prezydent Rzeczypospolitej wydaje akty urzędowe w formie dekretów i za-rządzeń.

2. Dekrety te i zarządzenia kontrasygnuje Minister Spraw Wojskowych,a w sprawach wykraczających poza zakres działania Ministra Spraw Wojsko-wych — Prezes Rady Ministrów i Minister Spraw Wojskowych.

R o z d z i a ł IIINACZELNY WÓDZ

Art. 5. Naczelny Wódz dowodzi i dysponuje całością Sił Zbrojnych Państwa.

Art. 6. Naczelnemu Wodzowi służą, oprócz uprawnień przewidzianych in-nymi przepisami prawnymi, uprawnienia przewidziane w art. 7-9.

Art. 7. Naczelnemu Wodzowi służy inicjatywa, ogólne kierownictwo orazprawo udzielania Rządowi wiążących wytycznych i instrukcji w sprawachłączących się bezpośrednio z działaniami orężnymi, w szczególności co do:

1) bezpieczeństwa Sił Zbrojnych;2) obrony przeciwlotniczej;3) ochrony linii i obiektów komunikacyjnych oraz innych szczególnie waż-

nych obiektów.

Art. 8. Naczelnemu Wodzowi służy prawo stawiania Rządowi wiążącychpostulatów:


1) w sprawach mających związek z obronnością Państwa, w szczególnościco do:

a) zwalczania akcji antypaństwowej,b) porządku i bezpieczeństwa publicznego,c) ochrony obiektów przemysłowych i użyteczności publicznej;

2) co do zmian na obszarze operacyjnym obsady osobowej organów rządo-wych I i II instancji oraz organów samorządu terytorialnego.

Art. 9. Naczelnemu Wodzowi służy prawo stawiania Rządowi wiążącychpostulatów co do wydawania bądź początkowania aktów prawodawczych i za-rządzeń ogólnych w sprawach wymienionych w art. 7 i 8.

Art. 10. 1. Uprawnienia analogiczne do określonych w art. 7-9 służą z upo-ważnienia Naczelnego Wodza podległym mu władzom wojskowym na obszarzeoperacyjnym wobec władz administracyjnych I i II instancji.

2. Naczelny Wódz określi zakres uprawnień służących z mocy ust. 1poszczególnym władzom wojskowym w stosunku do określonych władz admini-stracyjnych.

R o z d z i a ł I VMINISTER SPRAW WOJSKOWYCH

Art. 11. 1. Minister Spraw Wojskowych:1) reprezentuje w Rządzie sprawy Sił Zbrojnych według dyrektyw Naczel-

nego Wodza;2) powołuje i szkoli nowe roczniki poborowych oraz innych osób obo-

wiązanych do służby wojskowej;3) uzupełnia braki w ludziach i zwierzętach w już istniejących jednost-

kach Sił Zbrojnych oraz formuje nowe jednostki;4) pokrywa wszelkie zapotrzebowania materiałowe Sił Zbrojnych.

2. Naczelny Wódz może poruczyć Ministrowi Spraw Wojskowych zadaniadowódcy wojskowego i inne zadania szczególne.

3. Poza tym zakres działania Ministra Spraw Wojskowych określają obowią-zujące przepisy.

4. Minister Spraw Wojskowych dysponuje aparatem kierowniczym i wyko-nawczym niezbędnym do należytego spełniania ciążących na nim zadań.

R o z d z i a ł VGŁÓWNY KOMISARZ CYWILNY

Art. 12. 1. Ustanawia się urząd Głównego Komisarza Cywilnego.2. Urząd Głównego Komisarza Cywilnego pełni —jako zadanie szczególne

— mianowany w tym celu minister.


3. Przed przedstawieniem wniosku o mianowanie Prezes Rady Ministrówzasięga opinii Naczelnego Wodza.

4. Główny Komisarz Cywilny przebywa zasadniczo w Kwaterze GłównejNaczelnego Wodza.

5. Organem pracy Głównego Komisarza Cywilnego jest Biuro GłównegoKomisarza Cywilnego, wchodzące w skład Kwatery Głównej NaczelnegoWodza.

Art. 13. 1. Głównemu Komisarzowi Cywilnemu służą na obszarze opera-cyjnym uprawnienia władz naczelnych w zakresie całej administracji rządowej,z wyjątkiem administracji wojskowej, wymiaru sprawiedliwości, kolejnictwaoraz poczt i telegrafów:

1) w sprawach łączących się bezpośrednio z działaniami orężnymi, w szcze-gólności co do:

a) bezpieczeństwa Sił Zbrojnych,b) obrony przeciwlotniczej,c) ochrony linii i obiektów komunikacyjnych oraz innych szczególnie

ważnych obiektów,d) wycofania władz, ludności i mienia,e) niszczeń oraz

2) w sprawach mających związek z obronnością Państwa, w szczególnościco do:

a) zwalczania akcji antypaństwowej,b) porządku i bezpieczeństwa publicznego,c) ochrony obiektów przemysłowych i użyteczności publicznej,d) świadczeń osobistych i rzeczowych, odstępowania zwierząt pociągo-

wych, wozów, pojazdów mechanicznych i rowerów dla celów obronyPaństwa oraz zakwaterowania wojska i marynarki wojennej,

e) warunków zdrowotnych ludzi i zwierząt.2. Bliższe określenie rodzaju tych spraw zawierać będą rozporządzenia

Głównego Komisarza Cywilnego.

Art. 14. 1. Głównemu Komisarzowi Cywilnemu służy w sprawach wymie-nionych w art. 13 prawo wydawania dla obszaru operacyjnego rozporządzeńw przypadkach, w których w myśl obowiązujących przepisów prawnych prawoto służy Prezesowi Rady Ministrów, Radzie Ministrów lub ministrom.

2. Wydawane przez siebie zarządzenia o charakterze ogólnym GłównyKomisarz Cywilny przesyła do wiadomości zainteresowanym ministrom.

Art. 15. Główny Komisarz Cywilny może usuwać od pełnienia obowiąz-ków służbowych podległych mu funkcjonariuszy państwowych — z wyjątkiemwojewodów oraz funkcjonariuszy samorządowych czynnych na obszarze opera-


cyjnym, jak również wyznaczać na ich miejsce zastępców; może również żądaćobsadzenia na tym obszarze wolnych stanowisk.

Art. 16. W sprawach wymienionych w art. 13 ust. 1 pkt 1) Główny Komi-sarz Cywilny działa na skutek inicjatywy Naczelnego Wodza oraz w ra-mach otrzymanych od niego wytycznych i instrukcji; w sprawach wymienionychw art. 13 ust. 1 pkt 2) oraz w art. 15 działa także z własnej inicjatywy, przyczym postawione mu przez Naczelnego Wodza postulaty są wiążące.

Art. 17. Projekty aktów prawodawczych oraz zarządzeń ogólnych, któredotyczą spraw określonych w art. 13 oraz spraw związanych z zaopatrzeniemSił Zbrojnych, należy —jeżeli przepisy szczególne nie przewidują innego trybuuzgadniania takich projektów z Naczelnym Wodzem — przesyłać GłównemuKomisarzowi Cywilnemu, który je przedstawia Naczelnemu Wodzowi, po czymewentualne postulaty Naczelnego Wodza przekazuje Rządowi.

Art. 18. Główny Komisarz Cywilny:1) bada sprawozdania i wnioski władz administracyjnych czynnych na

obszarze operacyjnym;2) udziela komisarzom cywilnym wskazówek co do trybu ich urzędowania

oraz może co do tego żądać od nich wyjaśnień i sprawozdań.

R o z d z i a ł VIKOMISARZE CYWILNI

Art. 19. 1. Przy dowódcach wojskowych wskazanych przez NaczelnegoWodza ustanowieni będą dla współpracy tych dowódców z zainteresowanymiwojewodami komisarze cywilni.

2. Komisarzy cywilnych mianuje Minister Spraw Wewnętrznych w porozu-mieniu z Naczelnym Wodzem.

3. Komisarze cywilni wraz z personelem pomocniczym podlegają tym do-wódcom, przy których zostali ustanowieni i wchodzą w skład ich kwatergłównych.

Art. 20. 1. Do zadań komisarzy cywilnych należy przedstawienie dowód-cy wojskowemu:

1) spraw związanych z uprawnieniami tych dowódców wobec władz ad-ministracyjnych;

2) spraw dotyczących interesów ludności w zakresie świadczeń na rzeczwojska oraz roszczeń materialnych osób cywilnych do władz i osóbwojskowych;


3) informacji o zasobach gospodarczych, stosunkach społecznych i naro-dowościowych na obszarze właściwego województwa.

2. Instrukcja władz wojskowych określi szczegółowo zakres działaniakomisarzy cywilnych oraz ich stosunek do Głównego Komisarza Cywilnego.

R o z d z i a ł VIIPRZEPISY KOŃCOWE

Art. 21. Wykonanie dekretu niniejszego porucza się Prezesowi Rady Mi-nistrów oraz Ministrowi Spraw Wewnętrznych i Spraw Wojskowych.


Prezydent Rzeczypospolitej:/. Mościcki



Minister Spraw Wojskowych:Kaspnycki

13ZARZĄDZENIE


o stanie wojennym(DzU RP Nr 86, poz. 544)

Na podstawie art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 23 czerwca o stanie wojennym(DzU RP Nr 57, poz. 366) zarządzam stan wojenny na obszarze całego Państwa.


Prezes Rady Ministrów: Sławoj Składkowski

Minister Spraw Wojskowych: Kasprzycki


14ROZPORZĄDZENIE

Rady Ministrówz dnia 1 września 1939 r.

o wprowadzeniu postępowania doraźnegoprzed sądami powszechnymi

w sprawach o niektóre przestępstwa(DzU RP Nr 87, poz. 554)

Na podstawie art. 5 ustawy z dnia 23 czerwca 1939 r. o stanie wojennym(DzU RP Nr 57, poz. 366) zarządza się, co następuje:

§ 1. Wprowadza się przed sądami powszechnymi na całym obszarze Państwapostępowanie doraźne, przewidziane w rozporządzeniu Prezydenta Rzeczy-pospolitej z dnia 19 marca 1928 r. o postępowaniu doraźnym (DzU RP Nr 33,poz. 315) oraz w art. 5 ust. 3 i 4 ustawy z dnia 23 czerwca 1939 r. o staniewojennym (DzU RP Nr 57, poz. 366).

§ 2. Postępowaniu doraźnemu podlegają przestępstwa przewidziane:1) w kodeksie karnym z 1932 r. w art. 93-99, art. 100 § 1, art. 101-103,

art. 104 § 1, art. 105 §§ 1-3, art. 106-109, art. 114, art. 125 § 1, art. 126,art. 154 §2, art. 155 §2, art. 163, w art. 164 lub 166, jeżeli zgroma-dzenie, zebranie lub związek ma na celu przestępstwo podlegającepostępowaniu doraźnemu, w art. 167, art. 175 § 1, art. 215 § 1, art. 216§ 1, art. 217 § 1, art. 218, art. 219, art. 221, art. 222, w art. 223 lub 224,jeżeli czynu dokonano lub usiłowano dokonać przez uszkodzenie urzą-dzeń, w art. 225 § 1, art. 258-260, w art. 257 lub 261, jeżeli sprawca byłzaopatrzony w broń albo narzędzie przeznaczone do napaści lub obrony,w art. 263 § 3;

2) w art. 10 §§ 1-4, art. 12 §§ 1-2, art. 13, art. 14 § 2, art. 16 i 17 roz-porządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r.o niektórych przestępstwach przeciwko bezpieczeństwu Państwa (DzU RPNr 94, poz. 851);

3) w art. 1, 2, 6, 8 i 9 dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 li-stopada 1938 r. o ochronie niektórych interesów Państwa (DzU RP Nr 91,poz. 623);

4) w art. 173 ust. 3, art. 174 ust. 2, art. 175 ust. 4, art. 176 ust. 3 i 4 orazw art. 177 ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązkuwojskowym (DzU RP Nr 25, poz. 220);


5) w art. 38 ustawy z dnia 30 marca 1939 r. o komunikacjach w służbieobrony Państwa (DzU RP Nr 29, poz. 195).

§ 3. Wykonanie rozporządzenia niniejszego porucza się Ministrom Spra-wiedliwości i Spraw Wewnętrznych.

§ 4. Rozporządzenie niniejsze zyskuje moc obowiązująca z dniem ogłosze-nia w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, wchodzi zaś w życie w po-szczególnych miejscowościach dnia następnego po podaniu go do powszechnejwiadomości we właściwym mieście powiatowym, bez względu na to, kiedynastąpiło obwieszczenie o wprowadzeniu postępowania doraźnego w poszcze-gólnych miejscowościach należących do danego powiatu.



Minister Sprawiedliwości:W. Grabowski

15

ROZPORZĄDZENIE WYJĄTKOWEMinistra Spraw Wewnętrznych

z dnia 1 września 1939 r.w sprawie dokonywania zdjęć fotograficznych i filmowych


Na podstawie art. 8 ust. (1) pkt 2) ustawy z dnia 22 lutego 1937 r. o sta-nie wyjątkowym (DzU RP Nr 17, poz. 108) i art. 3 ustawy z dnia 23 czerwca1939 r. o stanie wojennym (DzU RP Nr 57, poz. 366) zarządzam, co następuje:

§ 1. Zakazuje się fotografowania i filmowania oddziałów wojskowych,obiektów i przedmiotów należących do Siły Zbrojnej Państwa lub organizacjio charakterze wojskowym, obiektów komunikacyjnych, przemysłowych i za-kładów użyteczności publicznej oraz wszelkich innych obiektów mającychznaczenie dla wojskowej obrony Państwa.

Zakaz ten nie dotyczy osób dokonujących zdjęć fotograficznych i filmowychza zezwoleniem uprawnionych władz wojskowych, jako też fotografowaniamiejsc przestępstwa na zarządzenie władz sądowych, prokuratorskich i orga-nów Policji Państwowej.


§ 2. Dokonywanie w miejscach publicznych zdjęć fotograficznych i filmo-wych innych osób i obiektów poza wymienionymi w § 1 może się odbywać zazezwoleniem powiatowej władzy administracji ogólnej.

§ 3. Przesyłanie wszelkich zdjęć fotograficznych niewywołanych (klisze,filmy, odbitki niewywołane) poza granice Państwa odbywać się może tylko napodstawie zezwolenia powiatowej władzy administracji ogólnej.

§ 4. Rozporządzenie niniejsze wchodzi w życie na obszarze powiatu z dniemobwieszczenia go w miejscowości będącej siedzibą powiatowej władzy admi-nistracji ogólnej, a gdy warunki nie pozwalają na dokonanie obwieszczeniaw tej miejscowości — z dniem obwieszczenia go w siedzibie właściwej woje-wódzkiej władzy administracji ogólnej.


16


z dnia 1 września 1939 r.wydane w porozumieniu z Ministrem Komunikacji

o ruchu osobowym i towarowymna drogach lądowych i wodnych


Na podstawie art. 8 ust. (1) pkt 5) ustawy z dnia 22 lutego 1937 r. o staniewyjątkowym (DzU RP Nr 17, poz. 108) i art. 3 ustawy z dnia 23 czerwca 1939 r.o stanie wojennym (DzU RP Nr 57, poz. 366) zarządzam, co następuje:

§ 1. Powiatowa władza administracji ogólnej uprawniona jest do kontroli,ograniczania lub zamykania ruchu osobowego i towarowego zarówno prze-jazdowego (tranzytowego), jak i wyjazdowego (wywozowego) i przyjazdowego(przywozowego) na drogach lądowych i wodnych, zależnie od miejscowychwarunków.

§ 2. Powiatowa władza administracji ogólnej może zwłaszcza:1) zakazać przedsiębiorstwom eksploatującym linie kolejowe, linie autobu-

sowe i żeglugowe wodne przewozu osób i towarów zarówno w ruchu


wyjazdowym (wywozowym) i przyjazdowym (przywozowym) bez spe-cjalnych zezwoleń udzielanych osobom przewożonym lub wysyłającymtowary przez tę władzę albo władze przez nią wskazane;

2) ustalać godziny policyjne dla poszczególnych miejscowości lub dla ka-tegorii miejscowości;

3) zakazać przebywania na drogach, ulicach i placach po wspomnianychgodzinach policyjnych bez odpowiednich zezwoleń władz wojskowychlub powiatowej władzy administracji ogólnej albo władz i organów przeznią wskazanych.

§ 3. Rozporządzenie niniejsze wchodzi w życie na obszarze powiatu objęte-go stanem wojennym z dniem obwieszczenia go w mieście będącym siedzibąpowiatowej władzy administracji ogólnej, a gdy warunki nie pozwalają na prze-prowadzenie tej czynności w tym mieście — w dniu obwieszczenia w siedzibiewłaściwej wojewódzkiej władzy administracji ogólnej.


17


z dnia 1 września 1939 r.o urządzaniu zgromadzeń i imprez

połączonych ze skupieniem się ludzi(DzU RP Nr 88, poz. 559)


§ 1. Zgromadzenia publiczne, zarówno w lokalach, jak i pod gołym niebem,oraz zgromadzenia niepubliczne, czyli zebrania, mogą się odbywać tylko zazezwoleniem powiatowej władzy administracji ogólnej.

§ 2. Wszelkie imprezy rozrywkowe połączone ze skupieniem się ludnościwymagają uprzedniego zezwolenia powiatowej władzy administracji ogólnej.

Zezwolenia te mogą być udzielane zarówno na poszczególne przedstawienia(produkcje) względnie imprezy, jak na większą ich ilość, na określony terminlub do odwołania.


Wspomniane zezwolenia mogą być w każdej chwili cofnięte.W zezwoleniach tych będą oznaczone godziny, w ciągu których imprezy

mogą się odbywać, względnie w których mają się kończyć.

§ 3. Rozporządzenie niniejsze wchodzi w życie na obszarze powiatu z dniemobwieszczenia go w miejscowości będącej siedzibą powiatowej władzy admi-nistracji ogólnej, a gdy warunki nie pozwalają na dokonanie obwieszczeniaw tej miejscowości —z dniem obwieszczenia go w siedzibie właściwej władzyadministracji ogólnej.

Minister Spraw Wewnętrznych:Sławoj Skiadkowski

18


z dnia 1 września 1939 r.o pomocniczej służbie bezpieczeństwa


Na podstawie art. 8 ust. (2) ustawy z dnia 22 lutego 1937 r. o stanie wy-jątkowym (DzU RP Nr 17, poz. 108) i art. 3 ustawy z dnia 23 czerwca 1939 r.0 stanie wojennym (DzU RP Nr 57, poz. 366) zarządzam, co następuje:

§ 1. Na żądanie powiatowych władz administracji ogólnej zarządy miastw miastach nie wydzielonych z powiatowych związków samorządowych orazzarządy gmin wiejskich nie podzielonych na gromady organizują straże miejskie1 wiejskie, a sołtysi w osiedlach wiejskich stanowiących gromady strażegromadzkie, dla pełnienia bezpłatnej pomocniczej służby bezpieczeństwa przezludność miejscową.

§ 2. Zadaniem straży miejskich, gminnych i gromadzkich jest współdziała-nie z Policją Państwową w zakresie ochrony obiektów i urządzeń ważnych dlaPaństwa (np. mosty, wiadukty i przepusty drogowe, śluzy, urządzenia na drogachżeglugi śródlądowej, linie telegraficzne i telefoniczne, przewody elektrycznewysokiego napięcia, rurociągi gazowe naziemne itd.).

§ 3. Powiatowe władze administracji ogólnej ustalają regulamin pełnieniasłużby przez straże, wydają szczegółowe zarządzenia co do pełnienia służby


oraz przydzielają strażom miejskim, gminnym i gromadzkim poszczególnezadania w zakresie ochrony.

§ 4. Do udziału w strażach miejskich, gminnych i gromadzkich obowiązanisą wszyscy obywatele polscy zamieszkali w danej miejscowości, płci obojga,w wieku od ukończonych lat 17 do ukończonych lat 60, z wyjątkiem:

a) osób pełniących czynną służbę wojskową;b) osób zwolnionych od czynnej służby wojskowej w myśl art. 121 ust. (2)

ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku wojskowym(DzU RP Nr 25, poz. 220);

c) duchownych, wymienionych w art. 50 ust. 1 cytowanej ustawy z dnia9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku wojskowym;

d) posłów na Sejm i senatorów;e) sędziów, prokuratorów sądów powszechnych;f) funkcjonariuszy państwowych, pracowników przedsiębiorstw państwo-

wych: Polskie Koleje Państwowe oraz Polska Poczta, Telegraf i Telefon,pracowników Polskiego Monopolu Tytoniowego, Państwowego Mono-polu Spirytusowego i Polskiego Monopolu Solnego, pracowników insty-tucji społecznych i Funduszu Pracy, pracowników Francusko-PolskiegoTowarzystwa Kolejowego S.A. w Paryżu, pracowników polskich przed-siębiorstw regularnej komunikacji powietrznej oraz pracowników lotniskotwartych do użytku publicznego, jak również pracowników obsługu-jących urządzenia przeznaczone do utrzymania bezpieczeństwa i po-rządku żeglugi powietrznej;

g) praktykujących lekarzy i farmaceutów;h) osób pełniących obowiązki z tytułu rozporządzenia Rady Ministrów

z dnia 24 stycznia 1939 r. o obowiązkach osób fizycznych i prawnychoraz władz i instytucji w dziedzinie przygotowania personelu obronyprzeciwlotniczej i przeciwgazowej w czasie pokoju (DzU RP Nr 10,poz. 54).

§ 5. Od obowiązku służby w strażach miejskich, gminnych i gromadzkichnależy zwolnić:

a) osoby niezdolne do pełnienia tej służby wskutek choroby lub ułomnościfizycznej;

b) kobiety w czasie ciąży i przez 6 tygodni po odbyciu porodu, kobietykarmiące, matki i inne kobiety sprawujące pieczę macierzyńską naddziećmi w wieku do ukończenia lat 13;

c) osoby, których powołanie do wykonywania służby w strażach miejskich,gminnych i gromadzkich mogłoby uniemożliwić lub poważnie utrudnićwykonywanie przez nie świadczeń rzeczowych.


§ 6. Powołanie do pełnienia służby w strażach następuje w drodze pisemne-go wezwania lub nakazu ustnego, potwierdzonego na piśmie.

§ 7. Osoby powołane do służby w strażach pełnią ją w miastach, gromadachi gminach niepodzielonych na gromady, na terenie których zamieszkują.

§ 8. Osoby powołane do służby w strażach pełnią ją bezpłatnie w ubraniuwłasnym i mają się żywić w czasie pełnienia tej służby własnym kosztem.

§ 9. Osoby powołane do służby w strażach obowiązane są w czasie spełnianiatego obowiązku do posłuchu wobec przełożonych wyznaczonych stosownie doregulaminu oraz wobec organów PP w zakresie wypełniania poruczonych zadań.

§ 10. W wyjątkowych wypadkach na zarządzenie wojewódzkiej władzyadministracji ogólnej może być nałożony obowiązek uzbrajania straży miejskiej,gminnej i gromadzkiej staraniem miasta, gminy i gromady.

§ 11. W razie szkody lub straty, powstałej wskutek zaniedbania obowiązkówsłużby bezpieczeństwa, wojewódzka władza administracji ogólnej orzeka o od-powiedzialności za te szkody i straty i określi wysokość odszkodowania.

§ 12. Powiatowa władza administracji ogólnej nakłada, w myśl orzeczeniawojewódzkiej władzy administracji ogólnej, obowiązek wynagrodzenia szkódi strat na właściwą gminę.

§ 13. Rada gminna zaś ze swej strony pociąga do obowiązku pokryciaodszkodowania osobę winną zaniedbania, które spowodowało szkodę.

§ 14. W razie gdyby osoba winna spowodowania szkody nie została wykrytalub też nie jest w stanie pokryć odszkodowania, rada gminna rozkłada świad-czenia celem pokrycia odszkodowania na mieszkańców gminy lub mieszkańcówgromady, jeżeli szkody powstałe ograniczają się do jednej lub kilku gromad,nie obejmując terytorium całej gminy.

§ 15. Świadczenia celem pokrycia odszkodowania oblicza się w kwotachpieniężnych, o ile zaś dana osoba nie może uiścić nałożonej na nią kwoty,przysługuje zarządowi gminy prawo zmiany świadczenia pieniężnego na świad-czenia w naturze. Normy świadczeń zastępczych uchwala rada gminna.

§ 16. Rozkład świadczeń na pokrycie ustalonego odszkodowania przepro-wadza się według następującej zasady:


1) w gminach wiejskich połowę wartości odszkodowania pokrywają w rów-nym stosunku wszystkie osoby obowiązane do pomocniczej służby bezpie-czeństwa, drugą zaś połowę wartości pokrywają płatnicy podatku wyrów-nawczego w stosunku do wymierzonych kwot tego podatku;

2) w gminach miejskich połowę wartości odszkodowania pokrywają osobyobowiązane do pomocniczej służby bezpieczeństwa w równym stosunku; po-łowę wartości odszkodowania pokrywają płatnicy podatku dochodowego w sto-sunku do wymierzonych kwot tego podatku.

§ 17. Rozporządzenie niniejsze wchodzi w życie na obszarze powiatuz dniem obwieszczenia go w miejscowości będącej siedzibą powiatowej władzyadministracji ogólnej, a gdy warunki nie pozwalają na dokonanie obwieszcze-nia w tej miejscowości — z dniem obwieszczenia go w siedzibie właściwejwojewódzkiej władzy administracji ogólnej.


19


z dnia 1 września 1939 r.o przebywaniu i zachowaniu się w miejscach publicznych

oraz o używaniu odznak i mundurów(DzU RP Nr 88, poz. 564)


§ 1. Zakazuje się wszelkiego rodzaju gromadzenia się osób na ulicach,placach i drogach publicznych oraz w miejscach i lokalach publicznych pogodzinach policyjnych, ustalonych przez powiatową władzę administracji ogól-nej dla poszczególnych miejscowości lub dla kategorii miejscowości.

Postanowienie to nie dotyczy gromadzenia się w lokalach na imprezachrozrywkowych lub naukowych, o ile odbywają się one na podstawie uprzedniegozezwolenia powiatowej władzy administracji ogólnej.


§ 2. Zakazane jest noszenie, wywieszanie lub inne używanie w celachdemonstracyjnych na ulicach, placach, drogach publicznych oraz w lokalachpublicznych jak również w miejscach dostępnych dla publiczności —wszelkiegorodzaju chorągwi oraz napisów lub transparentów.

Zakaz niniejszy nie dotyczy wywieszania flag państwowych, miejskichi stowarzyszeń wyższej użyteczności publicznej.

§ 3. Zakazuje się używania odznak i mundurów przez członków organizacji,które nie otrzymały na to specjalnego pozwolenia powiatowej władzy admi-nistracji ogólnej.

Pozwolenia te mogą być w każdej chwili cofnięte.Pozwolenia na używanie odznak i mundurów poprzednio przez władze

wydane nie są wystarczające.

§ 4. Wojewódzka władza administracji ogólnej może wyłączyć poszczególnepowiaty lub ich części oraz poszczególne miejscowości spod wszystkich lubniektórych postanowień §§ 1 i 2 niniejszego rozporządzenia wyjątkowego.

§ 5. Rozporządzenie niniejsze wchodzi w życie na obszarze powiatu z dniemobwieszczenia go w miejscowości będącej siedzibą powiatowej władzy admi-nistracji ogólnej, a gdy warunki nie pozwalają na dokonanie obwieszczeniaw tej miejscowości — z dniem obwieszczenia go w siedzibie właściwej woje-wódzkiej władzy administracji ogólnej.


20ROZPORZĄDZENIE WYJĄTKOWE

Ministra Spraw Wewnętrznychz dnia 1 września 1939 r.

w sprawie wyrobu broni, amunicji, materiałówwybuchowych oraz innych narzędzi i substancji mogących

służyć do napaści i obrony(DzU RP Nr 88, poz. 565)



§ 1. Zakazuje się osobom i przedsiębiorstwom prywatnym wyrobu wszelkiejbroni palnej, amunicji, materiałów i przyrządów wybuchowych, substancjizapalających, łzawiących, trujących i duszących oraz szabel, szpad, bagnetów,lanc, pik, sztyletów wszelkiego rodzaju, broni białej wszelkiego rodzaju ukrytejw przedmiotach niemających wyglądu broni, pałek giętych (gumowych, sprę-żynowych, skórzanych, zaopatrzonych w zakończenia z ciężkiego i twardegomateriału lub zawierających wkładki z takiego materiału —kastetów), bokserówmetalowych wszelkiego rodzaju i pierścieni palcowych kolczastych lub zaopa-trzonych w guzy i żeberka, a także wszelkich części składowych i zapasowychdo wymienionych przedmiotów.

§ 2. Osoby i przedsiębiorstwa prywatne, które trudnią się wyrobem przed-miotów wymienionych w § 1, powinny wszystkie te przedmioty, posiadanew chwili wejścia w życie rozporządzenia niniejszego, zgłosić w ciągu 24 godzinwłaściwej powiatowej władzy administracji ogólnej, bez względu na to, czyprzedmioty te znajdują się w miejscu wyrobu, czy gdziekolwiek indziej orazczy są wykończone, czy nie.

§ 3. Powiatowa władza administracji ogólnej może zarządzić takie środkikontroli i przedsięwziąć takie sposoby zabezpieczenia, jakie uzna za potrzebne,aby przedmioty wymienione w § 1 nie mogły być dalej wyrabiane.

§ 4. Zakaz oznaczony w § 1 nie dotyczy osób i przedsiębiorstw prywatnychwykonujących zamówienia rządowe.

§ 5. Ważność zezwoleń, zaświadczeń i innych dokumentów, wydanychprzez jakiekolwiek władze na wyrób przedmiotów wymienionych w § 1, z chwi-lą wejścia w życie rozporządzenia niniejszego ulega zawieszeniu.

§ 6. Rozporządzenie niniejsze wchodzi w życie na obszarze powiatu objęte-go stanem wojennym z dniem obwieszczenia go w miejscowości będącejsiedzibą powiatowej władzy administracji ogólnej, a gdy warunki nie pozwalająna dokonanie obwieszczenia w tej miejscowości — z dniem obwieszczenia gow siedzibie właściwej wojewódzkiej władzy administracji ogólnej.



21DEKRET


o udziale lokatorów w kosztach budowy schronów(DzU RP Nr 89, poz. 537)

Na podstawie art. 79 ust. (2) Ustawy Konstytucyjnej postanawiam, co na-stępuje:

Art. 1.1. Właściciele domów mogą pobierać od lokatorów mieszkań i lo-kali podlegających ustawie o ochronie lokatorów dodatkowe opłaty z tytułukosztów budowy schronów.

2. Wysokość pobieranych opłat nie może przekraczać 30% kosztów budowyschronów i powinna być rozłożona na lokatorów w stosunku do płaconegoprzez nich komornego. Opłaty dodatkowe z tego tytułu mogą wynosić mie-sięcznie najwyżej 5% pobieranego komornego.

3. Jeżeli w domu znajdują się oprócz mieszkań i lokali podlegających usta-wie o ochronie lokatorów także mieszkania i lokale z ochrony tej nie korzy-stające, koszty budowy schronów rozkłada się na wszystkie mieszkania i lokalewedług zasad ustępu poprzedzającego. W tym przypadku opłaty, które byprzypadły od mieszkań i lokali niekorzystających z ochrony ponosi właściciel.

Art. 2. Właściciele domów obowiązani są przedstawić lokatorom zestawie-nie kosztów budowy schronu, poparte pisemnymi dowodami, oraz opłat przypa-dających na poszczególnych lokatorów.

Art. 3. Właściciele domów mogą rozpocząć pobieranie powyższych opłatod dnia pierwszego następnego miesiąca po doręczeniu orzeczenia nakazujące-go właścicielowi budowę schronu.

Art. 4. Wykonanie dekretu niniejszego porucza się Ministrowi Spraw We-wnętrznych i Ministrowi Sprawiedliwości.


Prezydent Rzeczypospolitej: /. MościckiPrezes Rady Ministrów i Minister Spraw Wewnętrznych: Sławoj SkładkowskiMinister Sprawiedliwości: W. Grabówski


22ZARZĄDZENIE


o wyznaczeniu następcy Prezydenta Rzeczypospolitej(MPNr213, s. 1)

Na podstawie art. 24 ust. 1 Ustawy Konstytucyjnej wyznaczam generałaBolesława Wieniawę-Długoszowskiego na następcę Prezydenta Rzeczypospo-litej na wypadek opróżnienia się urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej przed za-warciem pokoju.

Z chwilą ogłoszenia niniejszego zarządzenia — zarządzenie PrezydentaRzeczypospolitej z dn. 1 września 1939 roku o wyznaczeniu następcy PrezydentaRzeczypospolitej traci moc obowiązującą.

Kuty, 17 września 1939 roku


23ZARZĄDZENIE


o wyznaczeniu następcy Prezydenta Rzeczypospolitej(MP Nr 214-217, s. 1)

Na podstawie art. 24 ust. 1 Ustawy Konstytucyjnej wyznaczam p. Władysła-wa Raczkiewicza, b. Marszałka Senatu, na następcę Prezydenta Rzeczypospo-litej na wypadek opróżnienia się urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej przedzawarciem pokoju.

Z chwilą ogłoszenia niniejszego zarządzenia — zarządzenie PrezydentaRzeczypospolitej z dn. 17 września 1939 r. o wyznaczeniu generała BolesławaWieniawy-Długoszowskiego na następcę Prezydenta Rzeczypospolitej traci mocobowiązującą.

Kuty, 17 września 1939 r.



24DEKRET

Prezydenta Rzeczypospolitejz dnia 30 listopada 1939 r.

o nieważności aktów prawnych władz okupacyjnych

(DzU RP Nr 102, poz. 1006)

Na podstawie art. 79 ust. (2) Ustawy Konstytucyjnej stanowię, co następuje:

Art. 1. Wszelkie akty prawne i zarządzenia władz okupujących terytoriumPaństwa Polskiego, jeżeli wykraczają poza granice tymczasowej administracjiokupowanym terytorium, są, zgodnie z postanowieniami IV-ej KonwencjiHaskiej z 1907 roku o prawach i zwyczajach wojny lądowej, nieważne i niebyłe.

Art. 2. (1) Wszelkie akty prawne i zarządzenia władz okupujących tery-torium Państwa Polskiego, dotyczące przenoszenia, obciążania, ścieśniania lubograniczania pod jakąkolwiek inną nazwą prawa własności Skarbu Państwa,związków komunalnych, przedsiębiorstw państwowych i komunalnych, insty-tucji publicznych oraz osób fizycznych i prawnych na rzecz obcych państw,obcych obywateli lub obcych osób prawnych oraz osiedlanie w nierucho-mościach obywateli obcych państw pod jakimkolwiek tytułem prawnym, sąnieważne i niebyłe.

(2) Nieważne i niebyłe są również akty prawne i zarządzenia władz oku-pujących terytorium Państwa Polskiego wymienione w ust. (1), gdy wynikająone ze stosowania eksterminacyjnej polityki narodowościowej.

Art. 3. (1) Nieważne i niebyłe są wszelkie akty prawne władz okupującychterytorium Państwa Polskiego dotyczące wprowadzenia sekwestru, zarząduprzymusowego lub wprowadzenia pod inną nazwą zmiany w sposobie zarzą-dzania i użytkowania mieniem osób fizycznych i prawnych prawa polskiego,jak również wszelkie akty prawne tychże władz dotyczące zmiany w składziespółek i personelu zarządzającego interesami osób fizycznych i prawnych.

(2) Jeżeli akty te zdziałane zostały na nieprzymuszony wniosek obywatelipolskich i w ich interesie, to nadanie takim aktom mocy prawnej nastąpi w try-bie uznania ich przez władze polskie.

Art. 4. Nieważne i niebyłe są wszelkie akty prawne i zarządzenia dokonaneprzez władze, okupujące terytorium Państwa Polskiego w stosunku do upraw-nień i mienia obywateli polskich i polskich osób prawnych, znajdującego siępoza granicami obszaru Polski.


Art. 5. Nieważne i niebyłe są wszelkie tytuły prawne nabyte przez jaką-kolwiek osobę fizyczną lub prawną do jakiegokolwiek mienia lub jakichkolwiekpraw na zasadzie zarządzeń i aktów prawnych władz okupacyjnych, uznanychprzez dekret niniejszy za nieważne. Również nieważne i niebyłe są wszelkietytuły prawne nabyte przez jakąkolwiek osobę fizyczną lub prawną do jakiego-kolwiek mienia lub jakichkolwiek praw w drodze umów lub też wykorzys-tania przepisów przymusowych, o ile dotyczą przedmiotów i praw wskazanychw artykułach poprzednich.

Art. 6. Akty zwykłego, ustanowionego przez władze okupacyjne, zarząducudzym mieniem w czasie wojny w granicach koniecznej potrzeby i normalnejeksploatacji, prowadzonej na zasadach uczciwości i dobrej wiary, wymagaćbędą uznania przez władze polskie po zbadaniu sposobu wykonywania zarząducudzym mieniem.

Art. 7. Nieważne i niebyłe są wszelkie akty prawne zdziałane przezobywateli polskich pod przymusem bezpośrednim lub pośrednim władz okupa-cyjnych. Akty te mogą być zgłaszane do rejestracji władzom polskim z umo-tywowanym zastrzeżeniem osób poszkodowanych. Każda osoba poszkodowanama prawo wnieść do sądu skargę o uznanie tych aktów za nieważne.

Art. 8. Obywatel polski, który dobrowolnie będzie pomagał władzomokupacyjnym do wykonywania aktów wskazanych w artykule 1-5, podlegniekarze do 10 lat więzienia oraz grzywnie lub konfiskacie całego mienia.

Art. 9. Przepisy niniejszego dekretu stosują się do już wydanych aktówprawnych i zarządzeń władz okupacyjnych, jak również do wszelkich, sprzecz-nych z postanowieniami niniejszego dekretu, aktów prawnych i zarządzeń tychżewładz, które zostaną wydane po wejściu w życie niniejszego dekretu.

Art. 10. Dekret niniejszy obowiązuje z dniem ogłoszenia.

Art. 11. Wykonanie dekretu powierza się Prezesowi Rady Ministrów i wła-ściwym ministrom.

Prezydent Rzeczypospolitej:Władysław Raczkiewicz

Prezes Rady Ministrów:Sikorski

The Polish Law of the State of Emergency1918-1939

Summary

The law of the state of emergency comprises regulations constituting a response to the threatto a specified public interest and the necessity of its special and immediate protection by theapplication of extraordinary means. The norms regulating the functioning of the state and itscitizens in the state of emergency appeared as early as in the antiąuity as seen in the institutionof the Roman dictator. Owing to the development of constitutionalism at the tum of the 19l cen-tury many states introduced into their legislation separate legał acts regulating the modificationof citizens' freedoms and the rights of state authorities.

This publication presents the selection of sources concerning the development of Polishlegislation on the state of emergency, including over a hundred legał acts of various ranks from1918-1939 and before, due to the fact that German and Austrian legislation binding to variousdegrees during the first years of Polish independence had to be considered. The foreign legałacts remained in force in the areas gradually taken over by the Polish authorities from theoccupying powers. The author's intention was thus to prove the continuity of law in thereconstructed Poland, which originated in the legał systems of the occupying states. The pre-sentation of the constitutional and competence acts defining the subjects authorised to proclaimthe law and its execution in the particular parts of the Polish state serves the same purpose.

Besides the legislation depicting the development of the law of the state of emergency, thispublication presents the regulations concerned with the functioning of other state institutions,closely connected with the application of the state of emergency, primarily the police and armedforces as well as summary justice applied by common courts of law, military courts and courtmartials. The institution of the state of emergency and the resulting emergency legislation wereused in the internal political struggle, consisting in creating various limitations to the scope ofthe activities of the opposition. The detention camp in Bereza Kartuska served the same purpose.

The published documents were modernised in terms of spelling and punctuation as thisselection is not intended for linguistic research but as the aid for the students and researchers oflaw, thus the documents should be unambiguously comprehensible for the modern reader.

Some editorial inconsistencies in the legał acts were preserved as a specific signum temporis— the sign of the times, when the law was created in the conditions of war, thus in a hurry andwithout special concern for the form.

The ąuoted documents carry the titles and headings under which they were published (inthe promulgatory gazettes or daily press), while the list of contents usually carries extendedinformation to facilitate the use of the published selection.

Translated by Bartłomiej Madejski

Polnisches Recht ftir Sonderzustande1918-1939

Zusammenfassung

Das Recht fur Sonderzustande umfasst Regelungen, die eine spezifische Antwort auf Ge-fahrdungsentstehen gegeniiber dem bestimmten óffentlichen Gut bilden, sowie Notwendigkeit,dieses Gut besonders und sofort durch Verwendung von Sondermitteln zu schiitzen. Die Nor-men, die das Funktionieren des Staates und seiner BUrger unter Sonderverhaltnissen regeln,treten schon im Altertum in der Einrichtung des rómischen Diktators auf. Die Entwicklung desKonstitutionalismus um die Wende des 18. und 19. Jahrhunderts hat zur Einfiihrung in dieGesetzgebung einzelner Staaten getrennter Rechtsakte zur Regelung der veranderten Freiheits-situation der Burger sowie der Befugnisse der Staatsgewalt beigetragen.

Der Quellen nachweis der die Entwicklung der polnischen Gesetzgebung betr. Sonder-zustande darstellt, enthalt iiber hundert Rechtsakte, von unterschiedlichem Wert, die aus den Jahren1918-1939 stammen. Die urspriingliche Zasur wurde auf etwas friihere Jahre verschoben, auf-grund der Notwendigkeit, die deutsche und ósterreichische Gesetzgebung, giiltig in unter-schiedlichem Umfang in den ersten Jahren nach der Unabhangigkeitswiedergewinnung vonPolen, zu beriicksichtigen. Diese Regelungen haben ihre Rechtskraft auf dem Gebiet Polensbehalten, aus dem sich die Eroberungsmachte entfernt haben, und das allmahlich dem Gebiet dererneuerten Republik Polen einverbleibt wurde. Diese MaBnahme soli in der Absicht des Ver-fassers die Kontinuitat des Rechtes, giiltig im wiederaufgebauten polnischen Staat darstellen, dasaus den Rechtssystemen der Eroberungsstaaten stammt. Daher auch die Schilderung der Ver-fassungs- und Zustandigkeitsgesetze, die die Bezeichnung der Subjekte enthalten, die zurRechtssetzung und seiner Anwendung auf einzelnen Gebieten des polnischen Staates berechtigtwaren.

Neben der Gesetzgebung, die die Entwicklung des Rechtes ftir Sonderzustande prasentiert,wurden die Vorschriften geschildert, die das Funktionieren anderer staatlichen Institutionen, engverbunden mit der Anwendung der Sonderzustande, naher beschreiben. Hierzu gehóren vorallem Vorschriften iiber die Polizei sowie iiber die Anwendung des Militars in Sondersituatio-nen. Mit den Sonderzustanden ist manchmal das Gerichtswesen mit standrechtlichem Verfahrenverbunden, ausgeubt sowohl von ordentlichen Gerichten als auch von Militargerichten oderKriegsgerichten. Die Institution der Sonderzustande und die mit ihr verbundene Sonderrechts-setzung wird manchmal zum inneren politischen Kampf verwendet, indem verschiedene Ein-schrankungsformen ftir Oppositionstatigkeit gebildet werden. Diesem Ziel diente in der II. Re-publik Polen, unter anderem, das Absonderungslager in Bereza Kartuska.

In den veróffentlichten Unterlagen wurde die Rechtschreibung, unter Beriicksichtigung dermodernen Orthographie und Zeichensetzung im notwendigen Bereich aktualisiert, wenn manbeachtet, dass diese Auswahl keine Grundlage zu philologischen Forschungen bilden wird,sondern in erster Linie als Hilfe fur Studenten und Juraforscher gedacht ist, so sollten dieseUnterlagen fur den gegenwartigen Leser vor allem eindeutig verstandlich sein.

Ein Teil der editorischen Inkonseąuenzen der Rechtaktenherausgeber aus dem vorigenJahrhundert wurde als ein eigenartiges Signum temporis — Zeichen der Epoche — gelassen, in

Zusammenfassung 327

der das Recht oft in Kriegsverhaltnissen, also in Hast und ohne spezielle Sorge um seine Form,geschaffen wurde.

Die angefuhrten Unterlagen tragen Titel und Uberschriften, unter denen sie in der Epoche(in den Veróffentlichungsblattern oder in der damaligen Tagespresse) verktindet wurden, wo-gegen im Inhaltsverzeichnis eine in der Regel breitere Information steht — um dem Leser dasZurechtfinden im Inhalt der Sammlung moglichst zu erleichtern.

Ubersetzt von Renata Bijas

Spis treści

Wykaz użytych skrótów

Wprowadzenie

CZĘŚĆ I. Okres odbudowy państwa polskiego

1. PROKLAMACJA cesarzy Niemiec i Austro-Węgier z dnia 5 listopada 1916 r 232. USTAWA o stanie oblężenia z dnia 4 czerwca 1851 r. (pruska) 243. USTAWA o upoważnieniu odpowiedniej władzy państwowej do zarządzania czasowych

i miejscowych wyjątków od istniejących ustaw z dnia 5 maja 1869 r. (austriacka) . . 294. USTAWA o czasowym zawieszaniu sądów przysięgłych z dnia 23 maja 1873 r. (austria-

cka) 335. ROZPORZĄDZENIE CESARSKIE o czasowym poddaniu osób cywilnych sądom

wojskowym z dnia 25 lipca 1914 r. (austriackie) 356. ROZPORZĄDZENIE CESARSKIE o podporządkowaniu osób cywilnych sądo-

wnictwu wojskowemu z dnia 4 listopada 1914 r. (austriackie) 377. USTAWA dotycząca aresztowania i ograniczenia wolności w czasie stanu wojennego

i stanu oblężenia z dnia 4 grudnia 1916 r. (niemiecka) 398. USTAWA o stanie wojennym z dnia 4 grudnia 1916 r. (niemiecka) 419. ROZPORZĄDZENIE dotyczące wykonania ustawy o stanie wojennym z dnia 4 grud-

nia 1916 r 4210. PATENT z dnia 12 września 1917 r. w sprawie władzy państwowej w Królestwie

Polskim 4311. DEKRET RADY REGENCYJNEJ z dnia 3 stycznia 1918 r. o tymczasowej organi-

zacji władz naczelnych w Królestwie Polskim 4412. PROKLAMACJA utworzenia Polskiej Komisji Likwidacyjnej z dnia 29 paździer-

nika 1918 r 5013. PROKLAMACJA Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego z dnia 30 października

1918 r 5114. PROKLAMACJA Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej z dnia 7 li-

stopada 1918 r 5215. ODEZWA Rady Regencyjnej do Narodu Polskiego z dnia 11 listopada 1918 r 5516. PISMO Rady Regencyjnej do Naczelnego Dowódcy Wojsk Polskich Józefa Piłsud-

skiego z dnia 14 listopada 1918 r 5617. ODEZWA Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej z dnia 14 listopada 1918 r 5718. DEKRET o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej z dnia 22 listo-

pada 1918 r 5919. ROZPORZĄDZENIE Polskiej Komisji Likwidacyjnej o zaprowadzeniu sądów doraź-

nych w Galicji z dnia 27 listopada 1918 r 6020. PRZEPISY o organizacji Milicji Ludowej z dnia 5 grudnia 1918 r 6221. ODEZWA Komendanta Głównego Milicji Ludowej z dnia 18 grudnia 1918 r. . . . 6322. DEKRET o wprowadzeniu stanu wyjątkowego z dnia 2 stycznia 1919 r 65

Spis treści 329

23. DEKRET o używaniu wojska w wypadkach wyjątkowych z dnia 2 stycznia 1919 r.. . . 6724. DEKRET w przedmiocie przywrócenia mocy obowiązującej części czwartej Kodeksu

Karnego z r. 1903 z dnia 2 stycznia 1919 r 6825. DEKRET Naczelnego Wodza Wojsk Polskich o wojennych sądach doraźnych z dnia

3 stycznia 1919 r 6926. DEKRET Naczelnego Wodza Wojsk Polskich o wprowadzeniu wojennych sądów

doraźnych z dnia 3 stycznia 1919 r 7227. ROZPORZĄDZENIE Rady Ministrów o wprowadzeniu w Warszawie i powiecie war-

szawskim stanu wyjątkowego z dnia 6 stycznia 1919 r 7328. STATUT Komisji Rządzącej dla Galicji i Śląska Cieszyńskiego oraz Górnej Orawy

i Spiszu z dnia 10 stycznia 1919 r 7429. DEKRET wyjątkowy o broni palnej i materiałach wybuchowych z dnia 11 stycznia

1919 r 7630. DEKRET przywracający moc obowiązującą art. 99-102 Kodeksu Karnego z 1903 r. z dnia

11 stycznia 1919 r 7631. DEKRET w przedmiocie uzupełnienia przepisów o organizacji Milicji Ludowej z dnia

7 lutego 1919 r 7832. DEKRET o częściowej zmianie dekretu z dn. 2 stycznia 1919 r. o wprowadzeniu stanu

wyjątkowego z dnia 7 lutego 1919 r 7933. UCHWAŁA SEJMU z dnia 20 lutego 1919 r. o powierzeniu Józefowi Piłsudskiemu

dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa 8134. ROZPORZĄDZENIE Rady Ministrów o sposobie użycia wojska dla zabezpiecze-

nia porządku publicznego z dnia 18 kwietnia 1919 r 8235. USTAWA o stanie wyjątkowym z dnia 2 czerwca 1919 r 8736. DEKRET o ogłoszeniu stanu wyjątkowego z dnia 5 czerwca 1919 r 8937. ROZPORZĄDZENIE o sądach polowych z dnia 11 czerwca 1919 r 8938. USTAWA z dnia 30 czerwca 1919 r. w przedmiocie sądów doraźnych 9439. ROZPORZĄDZENIE Ministra Sprawiedliwości i Ministra Spraw Wewnętrznych

z dnia 21 lipca 1919 r., dotyczące wykonania ustawy w przedmiocie sądów doraź-nych 99

40. USTAWA z dnia 24 lipca 1919 r. o policji państwowej 10141. USTAWA z dnia 25 lipca 1919 r. w przedmiocie zapewnienia bezpieczeństwa

Państwa i utrzymania porządku publicznego w czasie wojny 10942. ROZPORZĄDZENIE Rady Ministrów w przedmiocie upoważnienia Ministra Spraw

Wewnętrznych do wydawania na całym obszarze b. zaboru rosyjskiego zarządzeńwyjątkowych z dnia 1 sierpnia 1919 r 111

43. ROZPORZĄDZENIE Rady Ministrów w przedmiocie wprowadzenia sądów doraź-nych w okręgach sądów apelacyjnych Warszawskiego i Lubelskiego z dnia 1 sierpnia1919 r 112

44. ROZPORZĄDZENIE Ministra Spraw Wewnętrznych w przedmiocie zapewnieniabezpieczeństwa i utrzymania porządku publicznego w czasie wojny z dnia 2 sierpnia1919 r 113

45. ROZPORZĄDZENIE Ministra Spraw Wewnętrznych ograniczające prawa obywa-telskie z dnia 2 sierpnia 1919 r 114

46. ROZPORZĄDZENIE Rady Ministrów z dnia 10 maja 1920 r. w przedmiociewprowadzenia w życie na obszarze Rzeczypospolitej ustawy wojskowego postępo-wania karnego dla wspólnej siły zbrojnej z dnia 5 lipca 1912 r 115

47. USTAWA z dnia 1 lipca 1920 r. o utworzeniu Rady Obrony Państwa 11848. ROZPORZĄDZENIE Rady Obrony Państwa z dnia 14 lipca 1920 r. o rozciągnię-

ciu mocy obowiązującej ustawy z dnia 25 lipca 1919 r. (DzPPP Nr 61, poz. 364)

330 Spis treści

w przedmiocie zapewnienia bezpieczeństwa Państwa i utrzymania porządku publicz-nego w czasie wojny na obszar byłej dzielnicy pruskiej 120

49. ROZPORZĄDZENIE Rady Ministrów z dnia 15 lipca 1920 r. w przedmiocie upo-ważnienia Ministra b. Dzielnicy Pruskiej do wydawania na całym obszarze b. dziel-nicy pruskiej zarządzeń wyjątkowych 121

50. USTAWA KONSTYTUCYJNA z dnia 15 lipca 1920 r. zawierająca Statut Organicz-ny Województwa Śląskiego 121

51. ROZPORZĄDZENIE Rady Obrony Państwa z dnia 19 lipca 1920 r. w przedmiocieogłaszania w czasie wojny wiadomości dotyczących wojska i spraw obrony Państwa 131

52. ROZPORZĄDZENIE Rady Obrony Państwa z dnia 20 lipca 1920 r. w przedmiociesądów doraźnych w b. zaborze austriackim 132

53. ROZPORZĄDZENIE Rady Obrony Państwa z dnia 20 lipca 1920 r. w przedmiocieochrony granic 133

54. ROZPORZĄDZENIE Rady Obrony Państwa z dnia 20 lipca 1920 r. w przedmiocieupoważnienia Ministra Spraw Wewnętrznych do częściowego przekazania władzywykonawczej władzom wojskowym 136

55. ROZPORZĄDZENIE Rady Obrony Państwa z dnia 21 lipca 1920 r. w przedmiociepoddania osób cywilnych z powodu przestępstw przeciw sile zbrojnej pod sądo-wnictwo wojskowe 137

56. ROZPORZĄDZENIE Kierownika Ministerstwa Spraw Wewnętrznych dotyczącemeldowania się mieszkańców na terenie b. Kongresówki z dnia 24 lipca 1920 r. 138

57. ROZPORZĄDZENIE WYKONAWCZE do rozporządzenia ROP z dnia 19 lipca1920 r. (DzU Nr 63, poz. 416) w przedmiocie ogłaszania w czasie wojny wiadomościdotyczących wojska i spraw obrony państwa 139

58. ROZPORZĄDZENIE Rady Obrony Państwa z dnia 30 lipca 1920 r. w przedmiociewojskowego sądownictwa doraźnego 141

59. ROZPORZĄDZENIE Ministra Spraw Wewnętrznych i Ministra Spraw Wojskowychw przedmiocie uprawnień władz wojskowych w zakresie powoływania ludności doosobistych i rzeczowych świadczeń wojennych tudzież w zakresie bezpieczeństwa,spokoju i porządku publicznego z dnia 31 lipca 1920 r 142

60. ROZPORZĄDZENIE Rady Obrony Państwa z dnia 6 sierpnia 1920 r. w przedmio-cie ustanowienia stanu oblężenia 144

61. OBWIESZCZENIE Gubernatora Wojskowego m.st. Warszawy i przyległych powia-tów z dnia 6 sierpnia 1920 r. o mianowaniu gubernatora wojskowego 146

62. ROZPORZĄDZENIE Gubernatora Wojskowego m.st. Warszawy i przyległych po-wiatów z dnia 10 sierpnia 1920 r. w sprawie sądów doraźnych 146

63. ZARZĄDZENIE Gubernatora Wojskowego m.st. Warszawy i przyległych powia-tów z dnia 11 sierpnia 1920 r. w sprawie wysiedlenia ludności cywilnej 148

64. ROZPORZĄDZENIE Ministra Spraw Wewnętrznych w przedmiocie uregulowaniaruchu publicznego z dnia 9 sierpnia 1920 r 149

65. ROZPORZĄDZENIE Rady Obrony Państwa z dnia 11 sierpnia 1920 r. o utworzeniuTrybunału Obrony Państwa 149

66. ROZPORZĄDZENIE Rady Obrony Państwa z dnia 11 sierpnia 1920 r. w przedmiocieutraty obywatelstwa Państwa Polskiego wskutek niespełnienia obowiązku służby woj-skowej 153

67. ROZPORZĄDZENIE Gubernatora Wojskowego m.st. Warszawy i przyległych po-wiatów w sprawie rejestracji mężczyzn z dnia 17 sierpnia 1920 r 154

68. ROZPORZĄDZENIE Rady Obrony Państwa z dnia 18 sierpnia 1920 r. o zawieszeniupostępowania sądowego w sprawach cywilnych dla osób pozostających w służbieczynnej wojska polskiego 155

Spis treści 331

69. ROZPORZĄDZENIE Rady Obrony Państwa z dnia 18 sierpnia 1920 r. o utworzeniuNadzwyczajnego Sądu Wojskowego dla spraw o przestępstwa oficerów i urzęd-ników wojskowych wynikające ze stosunku służbowego 156

70. ROZPORZĄDZENIE Rady Obrony Państwa z dnia 17 września 1920 r. w przed-miocie kar za obrazę Naczelnika Państwa 158

71. ROZPORZĄDZENIE Rady Ministrów dnia 13 stycznia 1921 r. o utworzeniu służbybezpieczeństwa w pasie neutralnym na wschodniej granicy Rzeczypospolitej, wyt-kniętym na podstawie umowy o preliminaryjnym pokoju i rozejmie, podpisanej w dn.12 X 1920 r. w Rydze 159

72. USTAWA z dnia 4 lutego 1921 r. o unormowaniu stanu prawno-politycznego naziemiach przyłączonych do obszaru Rzeczypospolitej na podstawie umowy o preli-minaryjnym pokoju i rozejmie, podpisanej w Rydze dnia 12 października 1920 r. . . 160

73. DEKRET z dnia 23 lutego 1921 r. o poddaniu kolei żelaznych mocy ustaw wo-jennych 163

CZĘŚĆ II. Pod rządami Konstytucji marcowej

1. KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. Ustawa z dnia 17 marca 1921 r. 1672. USTAWA z dnia 6 lipca 1922 r. w przedmiocie sądów doraźnych w b. dzielnicy

pruskiej i na obszarze górnośląskim Województwa Śląskiego 1873. ROZPORZĄDZENIE Ministra Sprawiedliwości i Ministra Spraw Wewnętrznych

z dnia 26 lipca 1922 r. dotyczące wykonania ustawy w przedmiocie sądów doraźnychna obszarach b. dzielnicy pruskiej i górnośląskiej części Województwa Śląskiego . . 188

4. ROZPORZĄDZENIE Ministra Spraw Wewnętrznych w porozumieniu z MinistremSprawiedliwości z dnia 14 października 1922 r. w przedmiocie sądów doraźnychw okręgu sądu apelacyjnego lwowskiego 190

5. ROZPORZĄDZENIE Rady Ministrów z dnia 16 grudnia 1922 r. w przedmiocie za-rządzenia stanu wyjątkowego na obszarze stoł.m. Warszawy 191

6. ROZPORZĄDZENIE Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 18 grudnia 1922 r. w przed-miocie wykonania zarządzenia stanu wyjątkowego na obszarze m.st. Warszawy . . . 193

7. ROZPORZĄDZENIE Rady Ministrów z dnia 19 grudnia 1922 r. w przedmiocie pod-dania sądownictwu doraźnemu na obszarze m.st. Warszawy dalszych przestępstwwymienionych w art. 1 ustawy z dnia 30 czerwca 1919 r. w przedmiocie sądówdoraźnych 194

8. ROZPORZĄDZENIE Rady Ministrów z dnia 12 maja 1926 r. o zawieszeniu praw oby-watelskich 195

9. ROZPORZĄDZENIE Rady Ministrów z dnia 2 czerwca 1926 r. o zawieszeniu prawobywatelskich 196

10. ROZPORZĄDZENIE Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 3 czerwca 1926 r. o za-wieszeniu praw obywatelskich 197

11. USTAWA z dnia 2 sierpnia 1926 r. zmieniająca i uzupełniająca Konstytucję Rzeczy-pospolitej z dnia 17 marca 1921 r 198

12. USTAWA z dnia 2 sierpnia 1926 r. o upoważnieniu Prezydenta Rzeczypospolitej dowydawania rozporządzeń z mocą ustawy 201

13. ROZPORZĄDZENIE Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 16 stycznia 1928 r. o staniewojennym 202

14. ROZPORZĄDZENIE Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 marca 1928 r. o PolicjiPaństwowej 213

15. ROZPORZĄDZENIE Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 16 marca 1928 r. o staniewyjątkowym 247

332 Spis treści

16. ROZPORZĄDZENIE Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 19 marca 1928 r. o postę-powaniu doraźnym 255

17. ROZPORZĄDZENIE Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 12 lutego 1931 r. w sprawieokreślenia właściwości, toku instancji i trybu postępowania władz administracyjnychna obszarze objętym stanem wyjątkowym, wydane co do § 9 w porozumieniu z Mi-nistrem Poczt i Telegrafów 262

18. ROZPORZĄDZENIE Rady Ministrów z dnia 2 września 1931 r. o wprowadzeniupostępowania doraźnego 264

19. USTAWA z dnia 15 marca 1934 r. o upoważnieniu Prezydenta Rzeczypospolitej dowydawania rozporządzeń z mocą ustawy 265

20. ROZPORZĄDZENIE Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 17 czerwca 1934 r. w sprawieosób zagrażających bezpieczeństwu, spokojowi i porządkowi publicznemu 266

CZĘŚĆ III. Pod rządami Konstytucji kwietniowej

1. USTAWA KONSTYTUCYJNA z dnia 23 kwietnia 1935 r 2712. USTAWA z dnia 22 lutego 1937 r. o stanie wyjątkowym 2893. ROZPORZĄDZENIE Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 5 czerwca 1937 r. o toku

instancji i trybie postępowania władz przy wykonywaniu przepisów ustawy o staniewyjątkowym 294

4. DEKRET Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 października 1938 r. o zjednoczeniuOdzyskanych Ziem Śląska Cieszyńskiego z Rzecząpospolitą Polską 296

5. DEKRET Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 października 1938 r. o rozciągnięciumocy obowiązującej niektórych aktów ustawodawczych na Odzyskane Ziemie ŚląskaCieszyńskiego 298

6. DEKRET Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 19 listopada 1938 r. o rozciągnięciumocy obowiązującej niektórych aktów ustawodawczych na odzyskane ziemie ŚląskaCieszyńskiego 299

7. USTAWA z dnia 23 czerwca 1939 r. o stanie wojennym 3008. ZARZĄDZENIE Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 30 sierpnia 1939 r. o mobilizacji

powszechnej 3039. ZARZĄDZENIE Rady Ministrów z dnia 1 września 1939 r. o stanie wyjątkowym . . 304

10. ZARZĄDZENIE Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 1 września 1939 r. o wyzna-czeniu następcy Prezydenta Rzeczypospolitej 304

11. PISMO Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 1 września 1939 r. o mianowaniu Naczel-nego Wodza 305

12. DEKRET Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 1 września 1939 r. o sprawowaniuzwierzchnictwa nad Siłami Zbrojnymi, o organizacji naczelnych władz wojskowychi o komisarzach cywilnych—od chwili mianowania Naczelnego Wodza 305

13. ZARZĄDZENIE Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 1 września 1939 r. o staniewojennym 310

14. ROZPORZĄDZENIE Rady Ministrów z dnia 1 września 1939 r. o wprowadzeniupostępowania doraźnego przed sądami powszechnymi w sprawach o niektóre prze-stępstwa 311

15. ROZPORZĄDZENIE WYJĄTKOWE Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 1 września1939 r. w sprawie dokonywania zdjęć fotograficznych i filmowych 312

16. ROZPORZĄDZENIE WYJĄTKOWE Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 1 września1939 r. wydane w porozumieniu z Ministrem Komunikacji o ruchu osobowym i to-warowym na drogach lądowych i wodnych 313

Spis treści 333

17. ROZPORZĄDZENIE WYJĄTKOWE Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 1 września1939 r. o urządzaniu zgromadzeń i imprez połączonych ze skupieniem się ludzi . . . 314

18. ROZPORZĄDZENIE WYJĄTKOWE Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 1 września1939 r. o pomocniczej służbie bezpieczeństwa 315

19. ROZPORZĄDZENIE WYJĄTKOWE Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 1 września1939 r. o przebywaniu i zachowaniu się w miejscach publicznych oraz o używaniuodznak i mundurów 318

20. ROZPORZĄDZENIE WYJĄTKOWE Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 1 września1939 r. w sprawie wyrobu broni, amunicji, materiałów wybuchowych oraz innychnarzędzi i substancji mogących służyć do napaści i obrony 319

21. DEKRET Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 3 września 1939 r. o udziale lokatoróww kosztach budowy schronów 321



24. DEKRET Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 30 listopada 1939 r. o nieważnościaktów prawnych władz okupacyjnych 323

Summary 325

Zusammenfassung 326

Polskie prawo stanów szczególnych 1918-1939 / The Polish Law of the State of Emergency 1918-1939

Documents