1 BIURO BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO OPRACOWANIE CZY POLSCE JEST POTRZEBNA NARODOWA STRATEGIA OBRONY PRZED TERRORYZMEM? Warszawa, kwiecień 2009 r. SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie ………………………………………………………………………………….. 2 2. Główne uregulowania prawne w obszarze zagrożenia terroryzmem obowią zują ce w Polsce …………………………………………………………………….. 7 3. Kierunki polityki RP w obszarze zwalczania terroryzmu ………………… 13 3.1 Dokumenty wypracowane w ramach Organizacji Narodów Zjednoczonych(ONZ)………………………………………………………………………. 14 3.2 Strategia UE w zakresie zwalczania terroryzmu …………………………….. 14 3.3 Dokumenty wypracowane w ramach Sojuszu Północnoatlantyckiego (NATO).……………………………………….………………. 15 4. Komponenty strategii sektorowej ……………………………………………………. 17 4.1 Charakter strategii …………………………………………………………………………… 17 4.2 Dokumenty o charakterze strategicznym oraz uregulowania prawne wybranych państw europejski ch ……………………………………….. 23 5. Ogólne ramy Narodowej Strategii Obrony przed Terroryzmem ……. 28 5.1 Charakterystyka obszaru działania …………………………………………………. 28 5.2 Założenia do strategii obrony przed terroryzmem …………………………. 30 6. Podsumowanie …………………………………………………………………………………. 38
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
8/6/2019 POLSKA Strategia Obrony Przed Terroryzmem
Jednym z najpoważniejszych naruszeń uniwersalnych wartości, jakimi są
godność ludzka, wolność, równość i solidarność, poszanowanie praw człowieka
jest obecnie terroryzm międzynarodowy. Stanowi on także jedno z głównychzagrożeń dla demokracji oraz rozwoju gospodarczego i społecznego.
W konsekwencji wydarzeń z 11 września 2001 roku nastą piło nasilenie
walki z terroryzmem. Nowe metody walki przyczyniły się jednak do zmiany
sposobów działania organizacji terrorystycznych na coraz bardziej
skomplikowane i zaawansowane technologicznie. Sytuacja ta zmusza do
postawienia pytania - czy działania podejmowane przez poszczególne państwa
i organizacje w ramach ogólnoświatowej walki z terroryzmem są wystarczają ce?
Dynamizm zmian, jakie zachodzą w sposobach i metodach przeprowadzania
zamachów terrorystycznych zmusza do cią głego doskonalenia procedur
i mechanizmów przeciwdziałania tego typu zagrożeniom. Pomimo wysiłków
państw i organizacji międzynarodowych, przeprowadzane akcje terrorystyczne
zaskakują służby bezpieczeństwa zarówno pod względem taktycznym, jak
i operacyjnym. Przykładem może być zamach w Bombaju1, gdzie przyzwyczajone
do dominują cej w ostatnim czasie taktyki zamachów bombowych (m.in.
z wykorzystaniem IED2) służby zmuszone były do przeciwstawienia się
wielogodzinnej operacji terrorystycznej w wielkim mieście. Sytuacja ta
potwierdza ogólną tendencję, w której organizacje terrorystyczne tworzą rozległe
struktury i w obranym przez nie kierunku wypracowują metody działań oraz
długofalowe plany. Wymusza to na podmiotach państwowych kompleksowe
podejście i stałe dostosowywanie (doskonalenie) metod walki
z terroryzmem do aktualnej strategii działania terrorystów.
Czy Polska posiada niezbędne uregulowania i mechanizmy działań
zapobiegania oraz reagowania w wypadku zaistnienia realnego zagrożenia
terroryzmem na jej terytorium? Jak stwierdzano w wielu opracowaniach
i dyskusjach eksperckich, w Polsce istnieją zarówno instytucje
i służby posiadają ce odpowiednie kompetencje, jak też unormowania
prawne bezpośrednio regulują ce kwestie dotyczą ce terroryzmu. Brak jest
natomiast mechanizmu z wyraźnie zaznaczonym ośrodkiem decyzyjnym, który
1 W dniach 26–29 listopada 2008 roku. Zamachy miały miejsce w dziewięciu południowych punktach miasta.Zginęło co najmniej 188 osób, 313 zostało rannych.2 Improvised explosive device, ang. - improwizowany ładunek wybuchowy (VBIED – Vehicle Borne ImprovisedExplosive Devices; SBIED – Suicide Bomb Improvised Explosive Devices)
8/6/2019 POLSKA Strategia Obrony Przed Terroryzmem
w ł aściwego zachowania si ę obywateli w przypadku wyst ą pienia realnego
zagro ż enia terrorystycznego. Zagro ż enie to nale ż y określać w sposób szeroki,
maj ąc na uwadze nie samo zagro ż enie atakiem, lecz wyst ę puj ące grupy
wsparcia, jego mi ędzynarodowy charakter, ź ród ł a finansowania, mi ędzynarodowe
zaanga ż owanie kraju oraz techniczne metody realizacji. Dlatego te ż wa ż nym
pozostaje prawid ł owe wspó ł dzia ł anie s ł u ż b i organów odpowiedzialnych za
przeciwdzia ł anie zagro ż eniom terrorystycznym oraz profesjonalizm
w wykonywaniu zadań ustawowych”.
Terroryzm stanowi poważne niebezpieczeństwo dla wszystkich państw
i narodów. „Stwarza powa ż ne zagro ż enie dla bezpieczeństwa, dla wartości
wyznawanych przez demokratyczne spo ł eczeństwa oraz dla praw i wolności
obywateli, zw ł aszcza poprzez dzia ł ania wymierzone przeciw przypadkowym,
niewinnym ludziom. Terroryzm jest zbrodni ą , której nie usprawiedliwiaj ą ż adne
okoliczności” .4 Dlatego też należy dołożyć wszelkich starań, aby w jak
największym stopniu zminimalizować zagrożenie przeprowadzenia na terytorium
RP zamachów terrorystycznych. Można to osią gnąć wyłą cznie poprzez stworzenie
jasnych i przejrzystych reguł postępowania wszystkich zaangażowanych służb
i instytucji biorą cych udział w obronie przed terroryzmem.
Sporną pozostaje kwestia, czy poziom zagrożenia terroryzmem
w Polsce jest „wystarczają cy”, aby pretendować do wyszczególnienia tego
zjawiska i opracowania odrębnego narodowego programu, czy też strategii
w zakresie jego zwalczania. Za przyjęciem takiego elementu polityki
bezpieczeństwa narodowego przemawia fakt, że pomimo, iż zagrożenie
terroryzmem ocenia się jako niewielkie, to jest ono potencjalnie realne
3 Strategia bezpieczeństwa narodowego RP, podpisana przez Prezydenta RP w dniu 13 listopada 2007 r.,www.bbn.gov.pl4 Strategia UE w dziedzinie walki z terroryzmem z dnia 15 grudnia 2005 r.
8/6/2019 POLSKA Strategia Obrony Przed Terroryzmem
i w jakim rozmiarze - „luki” pomiędzy przyjętymi kierunkami prowadzonej
polityki bezpieczeństwa na poziomie strategicznym i wykonawczym.
Celem nadrzędnym działań podejmowanych w ramach proponowanej
strategii byłoby uzyskanie odpowiedzi na pytanie – czy Polska jest przygotowana(m.in. pod względem formalno – prawnym, czy organizacyjnym) do obrony
przed terroryzmem? Brak pełnej i rzetelnej informacji, co do stanu
bezpieczeństwa państwa w kontekście realnych zagrożeń o charakterze
terrorystycznym, to przede wszystkim:
brak kompleksowej wizji zapobiegania, przeciwdziałania i reagowania,
szukanie rozwią zań i reagowanie ad hoc w zależności od zdarzeń, któremogą we wskazanym segmencie zaistnieć,
brak usystematyzowanej wiedzy na temat tego, co w badanym zakresieosią gnęły już inne państwa, czy organizacje międzynarodowe i którez tych rozwią zań Polska mogłaby zaimplementować do własnego systemu.
Pomiędzy Strategią Bezpieczeństwa Narodowego, a powszechnie
obowią zują cymi aktami prawnymi istnieje „luka”, którą strategia sektorowa
wypełniałaby, bez kolizji z innymi regulacjami. Należy pamiętać, że niniejszy
dokument – „koncepcja budowy” nie jest jeszcze strategią , ale inicjatywą do
podjęcia prac nad jej opracowaniem.
Koncepcja stworzenia strategii nie jest dokumentem koniecznym w sensie
formalno – prawnym. Nie jest nim również zakładany cel (efekt) koncepcji czyli
sama strategia. Może ona jedynie ułatwić i uporzą dkować cele i działania, jakie
należy podjąć, aby osią gnąć jak największy stopień bezpieczeństwa kraju.
Koncepcja budowy strategii nie jest też projektem aktu normatywnego
(nie jest nim również jej efekt końcowy w postaci samej strategii). A zatem jej
ewentualne opublikowanie (upowszechnienie) nie wymusza nowelizacji
istnieją cego prawa lub tworzenia nowych uregulowań. Nie zawiera zapisów, które
ingerowałyby w obowią zują cy system prawny. Oczywiście odwołuje się do niego,
wskazuje konkretne rozwią zania prawne i stwierdzone w nich luki, ale tylko
w celu uzasadnienia konieczności podjęcia prac nad opracowaniem takiej
strategii. Ta z kolei miałaby być swego rodzaju kierunkowskazem (wytycznymi)
dla określonych działań – m.in. w obszarze obowią zują cego prawa, czy
istnieją cych rozwią zań organizacyjnych. Dopiero efektem tych działań byłabypełna diagnoza systemu (w tym ustawodawstwa) i wskazanie luk prawnych,
8/6/2019 POLSKA Strategia Obrony Przed Terroryzmem
wymagają cych konkretnych inicjatyw. A zatem odniesienie się w niniejszym
opracowaniu do kwestii obowią zują cego prawa następuje tylko po to, by
pokazać, że cel strategiczny realizuje się również przy wykorzystaniu narzędzi
formalno – prawnych, wymagają cych oceny.
Przykładem przyszłego projektu aktu normatywnego (obecnie
opracowywane są tylko założenia do ustawy), w którego tworzeniu znacznym
ułatwieniem byłaby strategia stanowią ca swego rodzaju punkt wyjścia - jest
„ustawa antyterrorystyczna”. Wcześniejsze opracowanie strategii obrony przed
terroryzmem nadałoby odpowiedni kierunek pracom nad skonkretyzowaniem
działań jakie należy podejmować przeciwdziałają c zagrożeniom terrorystycznym.
Stworzyłoby to ramy określają ce obszary podlegają ce regulacjom ustawowym.
Na powyższą okoliczność BBN zwracało uwagę w 2008r. w pismach do MSWiA6.
Podsumowują c, celem niniejszego opracowania jest:
Określenie potrzeby i możliwości opracowania strategii sektorowej -obrona przed terroryzmem, jako uzupełnienie i rozszerzenie „strategiibezpieczeństwa narodowego” oraz dokumentów o charakterze aktówprawnych.
Przekazanie impulsu inicjują cego opracowanie strategii sektorowej,wpisują cego się m.in. w Strategi ę Bezpieczeństwa Narodowego RP orazprocedury zawarte w projekcie ustawy o „Bezpieczeństwie Narodowym”.
Konsekwencją wypełnienia założeń obowią zują cej Strategii Bezpieczeństwa
Narodowego RP i zawartej w niej koncepcji systemu bezpieczeństwa narodowego
(która określona jest poprzez główne cele i zadania sektorowe dla
poszczególnych podmiotów państwowych), jest inicjatywa opracowania
programu obrony przed terroryzmem w formie strategii sektorowej mogą cej
stanowić podstawę do stworzenia planu jej realizacji.
Co więcej, opracowanie strategii sektorowej wpisuje się w konwencję projektu ustawy o bezpieczeństwie narodowym, która zakłada m.in. tworzenie
przez międzyresortowe zespoły strategii sektorowych w wyszczególnionych
obszarach bezpieczeństwa (politycznego, militarnego, ekonomicznego,
energetycznego, społecznego, kulturowego i ekologicznego oraz innych
dookreślonych przez Radę Ministrów). W myśl wskazanego projektu, strategie
sektorowe zatwierdzane winny być przez Prezydenta RP, podlegałyby
cyklicznemu przeglą dowi i w miarę potrzeb nowelizowane przez Radę Ministrów.
6 Zrealizowany został postulat Biura, aby planowany do powołania zespół zadaniowy nie opracowywał „projektu
ustawy antyterrorystycznej”, a jedynie założenia do niej.
8/6/2019 POLSKA Strategia Obrony Przed Terroryzmem
2. GŁÓWNE UREGULOWANIA PRAWNE W OBSZARZE ZAGROŻENIA
TERRORYZMEM OBOWIĄ ZUJĄ CE W POLSCE
Regulacje prawne dotyczą ce rozpoznawania, przeciwdziałania i zwalczania
terroryzmu w polskim systemie prawnym rozproszone są w wielu aktach(np. ustawach kompetencyjnych poszczególnych służb specjalnych i porzą dku
publicznego7), a formalno – prawną ocenę i penalizację czynu o charakterze
terrorystycznym zawiera kodeks karny8. Nie uwzględnia on jednak wszystkich
zagadnień z przedmiotowego obszaru w zakresie klasyfikacji i sankcjonowania
czynów powią zanych z działalnością terrorystyczną 9. Regulacje dotyczą ce
kompetencji ustawowych odpowiednich służb i instytucji zaangażowanych
w szeroko rozumianą walkę z terroryzmem nie są jasne m.in. ze względu na brak
spójności i jednolitości pojęć definiują cych zarówno zjawisko, jak i działania służb
w jego obszarze10. Część zadań i odpowiedzialność, zwłaszcza „na styku”
cywilnych i wojskowych służb specjalnych nakładają się na siebie11. Jedną
z najistotniejszych „luk” w obowią zują cym systemie prawnym jest brak
powierzonego jednemu organowi nadzoru nad wszystkimi służbami,
realizują cymi zadania w przedmiotowej sferze. Obecnie należy on bowiem do
bezpośredniej kompetencji premiera oraz w rozproszony sposób pozostaje we
właściwości niektórych ministrów (w tym zwłaszcza: MSWiA, MON, MF)12
.
7 Ustawa z dnia 24.05.2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu (Dz.U. 2002 nr74 poz. 676 z późn. zmianami), ustawa z dnia 09.06.2006 r. o S łużbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz SłużbieWywiadu Wojskowego (Dz.U. z 2006r. Nr 104, poz. 709), ustawa z dnia 06.04.1990 r. o Policji (Dz.U. 1990 nr30 poz. 179), ustawa z dnia 12.10.1990 r. o Straży Granicznej (Dz.U. 1990 Nr 78 poz. 462).8 Przest ę pstwem o charakterze terrorystycznym jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności,której górna granica wynosi, co najmniej 5 lat, popełniony w celu: 1) poważnego zastraszenia wieluosób,2) zmuszenia organu władzy publicznej Rzeczypospolitej Polskiej lub innego państwa albo organuorganizacji międzynarodowej do podjęcia lub zaniechania określonych czynności,3) wywołania poważnychzakłóceń w ustroju lub gospodarce Rzeczypospolitej Polskiej, innego państwa lub organizacji międzynarodowej -a także groźba popełnienia takiego czynu. (art. 115a § 20 KK).9 Dotyczy to w szczególności takich czynów (zachowań), jak nawoływanie do terroryzmu, rekrutacja czyszkolenie sympatyków i członków organizacji terrorystycznych.10 Przykładowo ustawa o ABW oraz AW wśród zadań ABW wskazuje w art. 5 ust. 1 pkt 2 „rozpoznawanie,
zapobieganie i wykrywanie przest ę pstw terroryzmu”, natomiast ustawa o SKW oraz SWW wskazuje w art. 5ust. 1 pkt 1g jako jedno z zadań SKW „rozpoznawanie, zapobieganie oraz wykrywanie pope ł nianych przez ż o ł nierzy pe ł ni ących czynną s ł u ż bę wojskow ą , funkcjonariuszy SKW i SWW oraz pracowników SZ RP i innych jednostek organizacyjnych MON, przest ę pstw zwi ą zanych z dzia ł alności ą terrorystyczną…”. Pierwsza zewskazanych ustaw mówi zatem o przest ę pstwach terroryzmu, druga o przest ę pstwach zwi ą zanych
z dzia ł alności ą terrorystyczną.11 Przykładowo odnośnie dublowania: art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy o ABW oraz AW wskazuje, i ż jednym z zadań AW jest „rozpoznawanie mi ędzynarodowego terroryzmu…” , a w art. 6 ust. 1 pkt 2b ustawy o SKW oraz SWWwymienia się „rozpoznawanie i przeciwdzia ł anie zagro ż eniom mi ędzynarodowym terroryzmem”.Tożsame wnioski zawiera Raport z prac Zespo ł u Zadaniowego do Spraw Usystematyzowania KrajowychRegulacji i Rozwi ą zań Prawnych Dotycz ących Przeciwdzia ł ania Terroryzmowi .12 Zgodnie z art. 11 ustawy o ABW oraz AW przy Radzie Ministrów dzia ła Kolegium do Spraw Służb Specjalnych,
jednakże jest ono organem wyłą cznie opiniodawczo – doradczym w sprawach programowania, nadzorowaniai koordynowania działalności ABW, AW, SKW, SWW i CBA oraz podejmowanych dla ochrony bezpieczeństwapaństwa działań Policji, SG, ŻW, SW, BOR, SC, urzędów skarbowych, izb skarbowych, organów kontroliskarbowej, organów informacji finansowej oraz służb rozpoznania Sił Zbrojnych RP.
8/6/2019 POLSKA Strategia Obrony Przed Terroryzmem
Ministerstwo SprawWewnętrznych i Administracji TAK TAK NIE TAK
Agencja BezpieczeństwaWewnętrznego TAK TAK TAK NIE
Biuro BezpieczeństwaNarodowego TAK NIE NIE NIE
Kancelaria Prezesa RadyMinistrów TAK NIE NIE TAK
13 Przykładowo: Umowa między Rzą dem Rzeczypospolitej Polskiej a Rzą dem Ukrainy o współpracyw zakresie zwalczania przestępczości zorganizowanej (Dz.U. z 2004 r. Nr 38, poz. 343); Umowa międzyRzą dem Rzeczypospolitej Polskiej a Rzą dem Federalnym Republiki Austrii o współpracy w zapobieganiui zwalczaniu przestępczości (Dz.U. z 2004 r. Nr 41, poz. 377); Umowa między Rzą dem Rzeczypospolitej Polskieja Rzą dem Republiki Finlandii o współpracy w zakresie zapobiegania i zwalczania przestępczości zorganizowaneji innych przestępstw (Dz.U. z 2004 r. Nr 41, poz. 379); Umowa między Rzą dem Rzeczypospolitej Polskieja Rzą dem Rumunii o współpracy w zwalczaniu przestępczości zorganizowanej, terroryzmu i innych rodzajówprzestępstw (Dz.U. z 2004 r. Nr 154, poz. 1625); Umowa między Rzą dem Rzeczypospolitej Polskiej a Rzą demRepubliki Federalnej Niemiec o współpracy w zakresie zwalczania przestępczości zorganizowanej orazszczególnie niebezpiecznych przestępstw (Dz.U. z 2004 r. Nr 248, poz. 2486); Umowa między Rzą demRzeczypospolitej Polskiej a Rzą dem Republiki Turcji o współpracy w zwalczaniu terroryzmu, przestępczościzorganizowanej i innej przestępczości (Dz.U. z 2005 r., Nr 12, poz. 94); Umowa między Rzą demRzeczypospolitej Polskiej a Rzą dem Republiki Indii o współpracy w zwalczaniu przestępczości zorganizowaneji międzynarodowego terroryzmu (Dz. U. z 2005 r. Nr 34, poz. 302).14 Na podstawie Sprawozdania z prac Zespołu Zadaniowego ds. Usystematyzowania Krajowych Regulacjii Rozwią zań Prawnych dot. Przeciwdziałania Terroryzmowi (powołanego w dniu 10 czerwca 2008 r. napodstawie Decyzji nr 5 Przewodniczą cego Międzyresortowego Zespołu do spraw Zagrożeń Terrorystycznych)sierpień 2008 r.15 Tamże, Zapobieganie rozumiane jako - przeciwdziałanie zwracaniu się ludzi ku terroryzmowi, eliminowanieczynników lub pierwotnych przyczyn mogą cych prowadzić do radykalizacji postaw i rekrutacji kandydatów,zarówno na terenie UE, jak i w skali międzynarodowej.16 Tamże, Ochrona rozumiana jako: ochrona obywateli i infrastruktury oraz ograniczanie podatności na atak,m.in. poprzez poprawę bezpieczeństwa granic, systemów transportu i kluczowej infrastruktury.17 Tamże, Ś ciganie rozumiane jako: ściganie i prowadzenie śledztw wobec terrorystów na terytorium krajui w skali światowej; utrudnianie im planowania, podróżowania i łą czności; niszczenie sieci wsparcia; odcinanie
od źródeł finansowania i dostępu do środków ataku; stawianie terrorystów przed wymiarem sprawiedliwości.18 Tamże, Reagowanie rozumiane jako: przygotowywanie się do zarzą dzania skutkami atakówterrorystycznych i minimalizacji tych skutków, poprawianie zdolności do likwidacji następstw, skoordynowanejreakcji i pomocy dla ofiar.
8/6/2019 POLSKA Strategia Obrony Przed Terroryzmem
Uwzględnienie wiodą cej roli Szefa ABW (w tym CentrumAntyterrorystycznego) w zakresie gromadzenia, przetwarzania orazprzekazywania dla potrzeb służb i właściwych podmiotów informacjidotyczą cych zagrożeń o charakterze terrorystycznym.
Określenie kształtu polityki informacyjnej. Określenie zasad prowadzenia ćwiczeń antyterrorystycznych. Regulowanie sposobów ochrony infrastruktury krytycznej z uwzględnieniem
systemów i sieci teleinformatycznych (cyberterroryzm). Wskazanie przepisów prawnych wymagają cych dostosowania w zwią zku
z wejściem w życie ustawy o rozpoznawaniu, przeciwdziałaniui zwalczaniu terroryzmu.
O ile podjęcie tego rodzaju inicjatywy jest zamierzeniem wskazanym
i wpisuje się w proponowaną w tym opracowaniu koncepcję, to tworzenie go na
podstawie wyżej wymienionych założeń budzi poważne zastrzeżenia. Wą tpliwości
budzi eksponowanie w proponowanej ustawie roli jednej z komórek
20 Tamże.
8/6/2019 POLSKA Strategia Obrony Przed Terroryzmem
obowią zują cej ustawy o zarzą dzaniu kryzysowym. Miało się to przyczynić do
stworzenia bardziej efektywnego i czytelnego systemu zarzą dzania kryzysowego
funkcjonują cego także w warunkach, gdy normalne zasoby i procedury działania
służb, inspekcji i straży okazały się być niewystarczają ce, a także usprawnienia
procesu jego planowania. Definiuje on pojęcia niedookreślone w obowią zują cej
ustawie, jak mapa ryzyka i mapa zagrożeń, a także wprowadza nowe pojęcia:
cykl planowania, siatka bezpieczeństwa i zdarzenie o charakterze
terrorystycznym22. Zmianie ulegają też definicje zarzą dzania kryzysowego,
sytuacji kryzysowej oraz planowania cywilnego.
Dodano zapis „zobowi ą zuj ący wojewod ę do wspó ł dzia ł ania
z Szefem Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, jako centralnym organem
administracji rz ądowej w ł aściwym w sprawach rozpoznawania, zapobiegania
i zwalczania zagro ż eń godz ących w bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz
rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania przest ę pstw terroryzmu” oraz artykuł
określają cy „wspó ł prac ę w zakresie przeciwdzia ł ania, zapobiegania
i usuwania skutków zdarzeń o charakterze terrorystycznym pomi ędzy organami
administracji publicznej oraz posiadaczami samoistnymi i zale ż nymi obiektów,
instalacji lub urz ądzeń infrastruktury krytycznej. Podkreśla on rol ę organów
administracji rz ądowej w ł aściwych w sprawach rozpoznawania, zapobieganiai zwalczania zagro ż eń , w tym szczególną rol ę Szefa Agencji Bezpieczeństwa
Wewnętrznego, który otrzymuje ustawowe upowa ż nienie do udzielania zaleceń
organom i podmiotom zagro ż onym dzia ł aniami o charakterze terrorystycznym
oraz do przekazywania niezbędnych informacji s ł u żących przeciwdzia ł aniu tym
zagro ż eniom” 23.
Omawiany projekt przewiduje rezygnację z opracowania odrębnych planów
ochrony infrastruktury krytycznej, na rzecz utworzenia specjalnego NarodowegoProgramu Ochrony Infrastruktury Krytycznej, który wyodrębni obiekty,
urzą dzenia, instalacje i usługi newralgiczne dla bezpieczeństwa państwa i jego
obywateli oraz służą ce zapewnieniu sprawnego funkcjonowania organów
administracji publicznej i przedsiębiorstw.
22
Nale ż y przez to rozumieć sytuacj ę powsta łą na skutek czynu określonego w art. 115 § 20 ustawy z dnia6 czerwca 1997r. Kodeks Karny lub zagro ż enie zaistnienia takiego czynu, mogącego doprowadzi ć do sytuacji kryzysowej. 23 bip.mswia.gov.pl/download.php?s=4&id=3960
8/6/2019 POLSKA Strategia Obrony Przed Terroryzmem
3. KIERUNKI POLITYKI RP W OBSZARZE ZWALCZANIA TERRORYZMU
Polska będą c członkiem UE i NATO zobowią zana jest do uwzględniania
regulacji formalno - prawnych przyjętych przez te organizacje24. Priorytety
określonej organizacji w dziedzinie walki z terroryzmem nie zawsze pokrywają się ściśle z celami i metodami ich osią gnięcia przez poszczególne kraje
członkowskie. Polityka prowadzona na szczeblu międzynarodowym nie musi być
tożsama z celami i wyzwaniami, przed jakimi staje każde państwo z osobna.
Każdy kraj ma swoje wewnętrzne uwarunkowania i różny poziom zagrożenia ze
strony terroryzmu, co w konsekwencji przyczynia się do prowadzenia mniej lub
bardziej restrykcyjnej polityki obrony przed nim.
Dlatego też bazują c na dokumentach przyjętych przez UE, wypracowanych
na forum ONZ, a także zobowią zaniach sojuszniczych w ramach NATO zasadnym
wydaje się opracowanie narodowego dokumentu precyzują cego wewnętrzną
politykę RP w głównych płaszczyznach działań zmierzają cych do zmniejszenia
zagrożenia terrorystycznego, uwzględniają c takie czynniki jak położenie
geopolityczne, szacowane ryzyko zaangażowania w obecnej fazie globalnej walki
z terroryzmem, ogólnie pojęty interes narodowy czy uwarunkowania
wewnętrzne. Ponadto istotne jest określenie priorytetów współpracy
międzynarodowej w zakresie walki z terroryzmem w ramach instytucji
i podmiotów zaangażowanych w jego zwalczanie, w tym współpraca na
płaszczyźnie przeciwdziałania, rozprzestrzeniania i obrony przed bronią
masowego rażenia.
24 Plan Działania w zwalczaniu terroryzmu przyjęty przez Radę Europejską z 21 września 2001 r. (z kolejnymiuaktualnieniami); Decyzja ramowa Rady 2008/919/WSiSW z dnia 28 listopada 2008 r. zmieniają ca decyzję ramową 2002/475/WSiSW w sprawie zwalczania terroryzmu; Decyzja ramowa Rady z 13 czerwca 2002 r.w sprawie wspólnych zespołów dochodzeniowo-śledczych; Decyzja Rady z 28 lutego 2002 r. w sprawieutworzenia Eurojustu; Decyzja Rady z 20 września 2005 r. w sprawie wymiany informacji i wspó łpracy
dotyczą cej przestępstw terrorystycznych; Decyzja Ramowa Rady dotyczą ca prania brudnych pieniędzy,identyfikacji, śledzenia i zamrażania i konfiskaty środków popełnienia przestępstw lub przychodówz przestępstw; Europejska strategia bezpieczeństwa tzw. „Strategia Solany” przyjęta przez Radę UE 12 grudnia2003 r.; Deklaracja o Zwalczaniu Terroryzmu z 25 marca 2004 r. i Europejski Plan Działania odnośnieZwalczania Terroryzmu; „Program Haski” w zakresie budowy obszaru wolności, bezpieczeństwai sprawiedliwości w UE z 5 listopada 2004 r.; Strategia Unii Europejskiej w dziedzinie walkiz terroryzmem, przyjęta przez Radę UE w dniu 16 grudnia 2005 r. (zaktualizowana w marcu 2007r.);Strategia Unii Europejskiej w zakresie radykalizacji postaw i rekrutacji terrorystów z dnia 24 listopada 2005 r.;Plan działania Unii Europejskiej w zakresie zwalczania terroryzmu z 13 lutego 2006r.Istotne znaczenie mają wypracowane, wiążą ce prawnie i przyjęte w ramach UE i Rady Europy konwencjemiędzynarodowe: Europejska Konwencja o Zwalczaniu Terroryzmu (ETS 90) z dnia 27 stycznia 1977 r.;Protokół zmieniają cy Europejską Konwencję o Zwalczaniu Terroryzmu (ETS 190) z dnia 15 maja 2003 r.;Konwencja Rady Europy o praniu, ujawnianiu, zajmowaniu i konfiskacie dochodów pochodzą cychz przestępstwa oraz o finansowaniu terroryzmu (ETS 198) z dnia 16 maja 2008 r.; Konwencja Rady Europyo zapobieganiu terroryzmowi (ETS 196) z dnia 16 maja 2005 r. - RP ratyfikowa ła Konwencję 3 marca 2008
roku – Konwencja wprowadziła nowe kategorie przestępstw zwiększają ce oddziaływanie prewencyjne, jak:publiczne nawoływanie do popełnienia przestępstw o charakterze terrorystycznym, rekrutacja oraz szkolenie narzecz terroryzmu.
8/6/2019 POLSKA Strategia Obrony Przed Terroryzmem
skutkami26. Biorą c pod uwagę fakt, iż Strategia UE w zakresie zwalczania
terroryzmu wprowadziła systematyczny podział na konkretne obszary działania,
uporzą dkowała dotychczasowe inicjatywy oraz określiła zasady metodycznego
rozwoju „mechanizmów antyterrorystycznych”, może ona stanowić podstawową
bazę do opracowania narodowej strategii obrony przed terroryzmem dla Polski.
Schemat nr 1.Źródło: Strategia Unii Europejskiej w Zakresie Zwalczania Terroryzmu.
Przyjmują c podział na poszczególne filary wymienione w strategii, należy
określić i uszczegółowić działania, jakie powinna podjąć Polska, biorą c pod uwagę
jej główne cele strategiczne w kwestii bezpieczeństwa, zmierzają ce do lepszego
przygotowania się na wypadek zaistnienia zdarzeń o charakterze
terrorystycznym.
3.3 Dokumenty wypracowane w ramach Sojuszu
Północnoatlantyckiego (NATO).
Największe znaczenie wśród inicjatyw NATO w dziedzinie walki
z terroryzmem mają Plan Dzia ł ań Partnerstwa Przeciw Terroryzmowi 27
(Partnership Action Plan against Terrorism (PAP-T)) oraz Militarna Koncepcja
Obrony przed Terroryzmem (The Military Concept For Defence
Against Terrorism).28 Obie inicjatywy pochodzą ze szczytu praskiego
26 Strategia UE w dziedzinie walki z terroryzmem z dnia 15 grudnia 2005 r.27 http://www.bbn.gov.pl/portal/pl/475/512/Plan_dzialan_Partnerstwa_Przeciw_Terroryzmowi.html28 http://www.nato.int/ims/docu/terrorism.htm.
8/6/2019 POLSKA Strategia Obrony Przed Terroryzmem
21-22 listopada 2002 r. Dokumenty zawierają opracowaną na potrzeby NATO
definicję terroryzmu (podział na antyterroryzm i kontrterroryzm29).
Militarna Koncepcja Obrony przed Terroryzmem jest elementem pakietu
środków, mają cych na celu umocnienie zdolności NATO w dziedzinie walkiz międzynarodowym terroryzmem, co obejmuje również wymianę informacji oraz
tworzenie wspólnych planów reagowania kryzysowego. Terroryzm, który
kategorycznie odrzucamy i pot ę piamy we wszelkich jego formach, jest ź ród ł em
powa ż nego i rosnącego zagro ż enia dla ludności, terytorium i ż o ł nierzy Sojuszu
oraz dla bezpieczeństwa mi ędzynarodowego. Jesteśmy zdecydowani walczy ć
z terroryzmem tak d ł ugo, jak to będzie konieczne. Aby skutecznie zwalczać
terroryzm, musimy podj ąć dzia ł ania na wielu p ł aszczyznach.30
Głównymi celami Planu Działań Partnerstwa Przeciw Terroryzmowi są 31:
Potwierdzenie ustaleń Rady Partnerstwa Północnoatlantyckiego (Euro- Atlantic Partnership Council , EAPC) o stworzeniu niekorzystnegośrodowiska dla rozwoju i ekspansji terroryzmu, opierają c się na wspólnychwartościach demokratycznych, a także wzajemnej pomocy w tymprzedsięwzięciu.
Potwierdzenie przez państwa członkowskie podjęcia działań przeciwkoterroryzmowi we wszystkich jego formach i przejawach oraz ich gotowość do współpracy w zakresie zapobiegania i obrony przed atakamiterrorystycznymi oraz radzenia sobie z ich konsekwencjami.
Propagowanie i ułatwianie współpracy pomiędzy państwami EAPC w walcez terroryzmem, poprzez polityczne konsultacje i programy praktycznejwspółpracy w ramach EAPC i Partnerstwa dla Pokoju.
Na wniosek, udzielanie pomocy państwom członkowskim w radzeniu sobiez zagrożeniami i skutkami ataków terrorystycznych, godzą cymi w ichgospodarkę i elementy infrastruktury krytycznej.
Inne istotne postanowienia to m.in. Deklaracja w sprawie terroryzmu32
(Posiedzenie Rady Północnoatlantyckiej NATO na szczeblu ministrów spraw
zagranicznych w Brukseli, 2 kwietnia 2004 r.), a także Komunikaty z posiedzeń
Rady Północnoatlantyckiej NATO szczebla szefów państw i rzą dów w Stambule
29 kwietnia 2004 r.; w Rydze33 29 listopada 2006 r.; w Bukareszcie34 3 kwietnia
2008 r.
29 Antyterroryzm obejmuje środki defensywne używane w celu zmniejszenia podatności sił zbrojnych, osóbi własności na atak terrorystyczny. Kontrterroryzm to środki ofensywne używane w celu zmniejszeniapodatności sił zbrojnych, osób i własności na atak terrorystyczny z użyciem siły.30 http://www.bbn.gov.pl/wai/pl/475/510/Deklaracja_Szczytu_Praskiego.html31 http://www.nato.int/docu/basictxt/b021122e.htm32 http://www.bbn.gov.pl/?lin=5&last=112&idtext=25533 http://www.msz.gov.pl/files/docs/deklaracje/Ryga-deklaracja.pdf 34 Deklaracja Spotkania Bukareszteńskiego, http://www.nato.int/docu/pr/2008/p08-049e.html#capabilities
8/6/2019 POLSKA Strategia Obrony Przed Terroryzmem
MMOODDEELL OOPPR R AACCOOWWAANNIIAA SSTTR R AATTEEGGIIII
CEL NARODOWY
INTERES NARODOWY
WIZJA STRATEGICZNA
POLITYKA NARODOWA
Proces formułowania strategii
Cele sektoroweżą dany wynik strategii/stan końcowy
(ends)
Koncepcjastrategiczna
Sposoby (ways)
Siła narodowa
Środki (means)
Wykonalność Akceptowalność (dopuszczalność)
Predyspozycje (dogodność)
OCENA RYZYKA
STRATEGIA
ŚŚR R OODDOOWWIISSKKOO GGLLOOBBAALLNNEE
Sojusze i koalicje
Rywalizują cesystemy wartości
Warunkiekonomiczne
Globalizacja
Prawomiędzynarodowe
Organizacjemiędzynarodowe
Organizacjepozarzą dowe
Zagrożenia:Konwencjonalne
i transnarodowe
BMR
ŚŚR R OODDOOWWIISSKKOO WWEEWWNNĘĘTTR R ZZNNEE
Biurokracja
Władzaustawodawcza
Warunkiekonomiczne
Władzawykonawcza
Grupy interesu
Są downictwo
Służby specjalnei porzą dkupublicznego
Media
Styl przewodzenia
Opinia publiczna
Warunki socjalne(społeczne)
Schemat nr 2. Model opracowania strategii w obszarze obrony przed terroryzmem
Źródło: opracowanie własne na podstawie „Tools and Strategies For Combating Terrorism” Joseph D.Celeski, COL (Ret.)- materiał ze szkolenia
“Special operations in combating terrorism” organizowanego przez Joint Special Operations University i Akademię Obrony Narodowej,12-16 listopada 2007 r.
8/6/2019 POLSKA Strategia Obrony Przed Terroryzmem
Pojęcie „strategia” i „ plan” często używane są jako synonimy
podejmowanych działań. Podjąć można jednak polemikę z tym poglą dem, gdyż
plan strategiczny37 można zdefiniować, jako zbiór decyzji dotyczą cych
podstawowych, kierunkowych celów podmiotów oraz niezbędnych do ichosią gnięcia zasobów i metod. Jest to dokument będą cy projektem przyszłości
jakiej oczekujemy (wynik planowania), zawierają cy skuteczne środki do jej
realizacji. Podstawową cechą planu jest jego celowość, gdyż plan formułowany
jest dla zapewnienia sprawnej realizacji postawionego (w strategii) celu. Plan
powinien określać, jakie działania prowadzą do zamierzonego celu.38 Jest
wypełnieniem, niejako harmonogramem działań, jakie powinny zostać
zrealizowane, aby osią gnąć cele strategiczne. Dlatego na potrzeby zobrazowania
omawianego zagadnienia należy przyjąć, że plan dzia ł ania w zakresie walki
z terroryzmem jest dokumentem uszczegóławiają cym założenia narodowej
strategii obrony przed terroryzmem.
Graficzne ujęcie komponentów strategii sektorowej można przedstawić
następują co:
Schemat nr 4.Źródło: Opracowanie własne.
Korzy ści i funkcje strategii sektorowej:
Pozwala patrzeć na politykę bezpieczeństwa w zakresie obrony przedterroryzmem w kategoriach długookresowych i wielopłaszczyznowych.
Zapewnia korelację z innymi strategiami i programami rzą dowymiw zakresie zwalczania przestępczości i zagrożeń terrorystycznych.
37 Plan strategiczny a plan operacyjny: plan strategiczny – to ogólny plan zawierają cy decyzje dotyczą cepriorytetów i działań niezbędnych do osią gnięcia celów strategicznych; na ogół mają bardzo długi horyzontczasowy; plan operacyjny – koncentruje się na realizacji planów strategicznych dla osią gnięcia celówoperacyjnych. Koncentruje się na krótkim okresie i ma stosunkowo wą ski zasięg.38 Encyklopedia zarz ądzania, www.mfiles.pl/pl
CO,DLACZEGO
Sposoby i metody rozwią zania problemu(przebieg działania, podejmowane inicjatywy, sposoby
osią gnięcia celu)
Środki – siły i zasoby(dostępne narzędzia do realizowania zamierzonych celów)
Dostrzegane potrzeby/wymagania, cele strategiczne,(oczekiwany wynik końcowy)
JAK, KIEDY,GDZIE
KTO
8/6/2019 POLSKA Strategia Obrony Przed Terroryzmem
Umożliwia koordynowanie na poziomie kraju działań różnych podmiotówwokół celów przyjętych za nadrzędne.
Wspomaga wyeliminowanie sprzeczności pomiędzy decyzjamikrótkookresowymi, a potrzebami długookresowymi.
Stanowi wieloletni podstawowy dokument, określają cy cele i priorytety
działań dążą cych do przeciwdziałania terroryzmowi oraz warunki, jakiepowinny być zapewnione dla właściwej realizacji postawionych zadań. Odnosi się także do długookresowych celów formułowanych na forach
międzynarodowych, m.in. w ramach działań podejmowanych przez UEczy NATO.
Może stanowić formę „presji” na podmioty zinstytucjonalizowane,zobowią zane do wykonywania i stosowania przyjętych w strategiizałożeń.
Jest wyznacznikiem dla przygotowywania lub nowelizowaniadokumentów i aktów prawnych regulują cych omawianą problematykę (programów/planów operacyjnych).
Pozwala na stworzenie mapy priorytetów w płaszczyźnie obrony przedterroryzmem. Jest obszarem, na którym można przydzielić ogólnym wartościom
uszczegółowione definicje. Inspiruje do udoskonalania i podejmowania nowych działań.
Definiują c nazwę dokumentu regulują cego politykę państwa w kwestii
terroryzmu należy przede wszystkim określić, czy ma to być strategia skupiona
na przeciwdziałaniu potencjalnym zagrożeniom, gdzie większy nacisk położony
byłby na sprawy zapobiegania i ochrony, czy jednak ważniejsza jest umiejętność wypracowania pewnych standardów w działania w przypadku wystą pienia
realnego zagrożenia i odpowiednich procedur dają cych możliwość sprawnego
i skutecznego reagowania, a także ścigania sprawców ewentualnego ataku
terrorystycznego.
Może się wydawać, że polityka powinna być ofensywna i prewencyjna
(strategia przeciwdzia ł ania), jednak w dobie istnienia zagrożeń głównie
asymetrycznych i nie dają cych się przewidzieć, nie powinno się umniejszać rolireagowania na powstałe już zagrożenia (strategia zwalczania).
Nie da się jednoznacznie wskazać, które działania uznać za priorytetowe,
dlatego też proponuje się przyjąć, iż dokument powinien nosić nazwę Narodowa
Strategia Obrony przed Terroryzmem, rozumianą jako program dzia ł ań
w obszarze zagro ż eń zwi ą zanych z terroryzmem zmierzaj ący do zwi ększenia
poczucia bezpieczeństwa oraz stworzenia warunków do rozwoju zdolności
struktur państwa zaanga ż owanych w walk ę z terroryzmem zgodnie z ustaleniami i regulacjami zawartymi w dokumentach nadrz ędnych, skupiaj ący w sobie
zarówno dzia ł ania w zakresie zapobiegania, ochrony, reagowania jak i ścigania.
8/6/2019 POLSKA Strategia Obrony Przed Terroryzmem
lub obywateli francuskich poza granicami kraju) VIGPIRATE41 (do rozpocz ęcia
dzia ł ań prewencyjnych i zwalczania terroryzmu).
Na Plan VIGPIRATE składają się:
plan monitorowania nowych zagrożeń terrorystycznych, dostosowanie formy działań zapobiegawczych do nowych zagrożeń, cztery poziomy określają ce stopień zagrożenia bezpieczeństwa
narodowego, oznaczone kolorystycznie.
Plan VIGIPIRATE jest realizowany w czterech podstawowych obszarach: oceny
zagrożenia, wyboru poziomu zagrożenia bezpieczeństwa narodowego, określeniu
40 Uruchomienie poszczególnych planów leży w kompetencjach Premiera. Plan jest aktualizowany wrazz rozwojem sytuacji wewnętrznej i międzynarodowej zgodnie z ich oceną przez władze francuskie.41 Ustanowiony w 1978 roku; zaktualizowany trzy razy: w lipcu 1995 r., czerwcu 2000 r. i marcu 2003 roku.
8/6/2019 POLSKA Strategia Obrony Przed Terroryzmem
Poprawa komunikacji i współpracy pomiędzy podmiotamizaangażowanymi w walkę z terroryzmem i poprawa warunkówwykonywania zadań.
Lista celów, których osią gnięcie jest konieczne dla efektywnegoprzeciwdziałania terroryzmowi; każdemu celowi towarzyszy wykaz
środków używanych w celu jego realizacji, środków, które powinnyzostać wdrożone oraz przewidywany termin realizacji – wraz zewskazaniem podmiotu odpowiedzialnego za realizację.
Ochrona ludności, środowiska i infrastruktury krytycznej. Identyfikacja czynników przyczyniają cych się do popierania terroryzmu
i werbunku terrorystów.
Narodowy Pan Działań Republiki Czeskiej odnosi się do niemal wszystkich
aspektów przeciwdziałania terroryzmowi, zarówno na poziomie krajowym, jak
i międzynarodowym. Stanowi narodowy odpowiednik Planu Dzia ł ania
UE w sprawie Zwalczania Terroryzmu.
Republika Litewska
Ogólna polityka w sprawie zwalczania terroryzmu na Litwie podobnie jak
w Polsce, wynika z przyjętej (znowelizowanej) 20 stycznia 2005 r. - Narodowej
Strategii Bezpieczeństwa oraz regulacji prawnych rangi ustawowej. Dopełnieniem
Narodowej Strategii Bezpieczeństwa jest Krajowy Program Walki
z Terroryzmem ( Programą prieš terorizmą ) , zatwierdzony przez rzą d litewski
22 stycznia 2002 r., który:
obejmuje i reguluje kwestie uczestnictwa kraju w międzynarodowychprzedsięwzięciach w obszarze walki z terroryzmem,
określa ramy prawne rozwoju wspólnej polityki antyterrorystycznej, określa ochronę potencjalnych celów terrorystów, w tym ochronę
infrastruktury krytycznej, określa ramy przeciwdziałania finansowaniu grup terrorystycznych,
wskazuje zidentyfikowane źródła i sposoby finansowania, definiuje „akt terrorystyczny” w zakresie prowadzenia procedur
dochodzeniowych, mówi o stałej gotowości do walki z sytuacjami kryzysowymi
o charakterze terrorystycznym, zapewnia o wywiadowczej i kontrwywiadowczej ochronie
antyterrorystycznej kraju.
Według Programu, priorytetem są prowadzone działania zapobiegawcze
w takich dziedzinach jak walka z nielegalną imigracją i finansowaniem
terroryzmu.
Inne dokumenty będą ce w ścisłym zwią zku z omawianym Programem
dotyczą ce bezpieczeństwa narodowego i terroryzmu to m.in.: Ustawa o systemie
obrony i s ł u ż bie wojskowej (1999 r.), określają ca obowią zki i miejsce Sił
8/6/2019 POLSKA Strategia Obrony Przed Terroryzmem
Zbrojnych w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa państwa oraz w systemie
zarzą dzania kryzysowego; Ustawa o podstawach bezpieczeństwa państwowego,
(2000 r.), która definiuje pojęcia, wymienia instytucje i urzędników
państwowych, ich rolę, zadania i odpowiedzialność w systemie bezpieczeństwa
państwa oraz tworzy system zarzą dzania kryzysowego; Postanowienie
o utworzeniu centrum zarz ądzania kryzysowego (2001 r.), określają ce podział
kompetencji i zakres odpowiedzialności w dziedzinie organizacji zwalczania
skutków sytuacji kryzysowych.
Republika W ł oska
Podają c przykłady europejskich państw regulują cych nie tylko ustawowo
swe działania w omawianym obszarze, wspomnieć można również o podpisanym w dn. 6 maja 2004 r. przez Ministra Spraw Wewnętrznych Włoch
dekrecie ustanawiają cym Narodowy plan zarz ądzania kryzysami
o charakterze terrorystycznym (Il Piano Nazionale per la gestione di eventi di
natura terroristica). Jego uzupełnieniem jest dekret Ministra Spraw
Wewnętrznych z dn. 23 sierpnia 2005 r., w którym zostały określone Wytyczne
dla dzia ł ań w zakresie zarz ądzania kryzysowego (Linee Guida per le Attivita' di
Gestione dell’Emergenza) oraz ustawa antyterrorystyczna zatytułowana
Konieczne środki do walki z terroryzmem mi ędzynarodowym, zawierają ca
w szczególności:
regulacje dotyczą ce kompetencji służb w dziedzinie bezpieczeństwai porzą dku publicznego, a także policji finansowych,
regulacje dotyczą ce pozyskiwania informacji oraz przesłuchań i śledztw wobec przestępców i podejrzanych o działalność terrorystyczną ,
regulacje w zakresie wydaleń cudzoziemców z Włoch ze względu naprewencję antyterrorystyczną ,
nowe przepisy w sprawie pozyskiwania i przechowywania danychz połą czeń telefonicznych i komunikacji teleinformatycznej, uzupełnione przepisy w zakresie uszczelniania obrotu materiałami
wybuchowymi, uzupełnione przepisy regulują ce działalność zwią zaną z komunikacją
lotniczą , nowe przepisy w zakresie identyfikacji osób (na wniosek policji można
pobrać materiał biologiczny bez zgody podejrzanego), określenie nowych rodzajów przestępstw karnych o charakterze
terrorystycznym - prowadzenie rekrutacji do działań terrorystycznychoraz szkolenia,
możliwość tworzenia specjalnych dochodzeniowych zespołówantyterrorystycznych.
8/6/2019 POLSKA Strategia Obrony Przed Terroryzmem
Przygotowanie struktur państwa na ewentualność wystą pienia ataku
terrorystycznego ma szeroki charakter i powinno obejmować oprócz
ustanowienia regulacji prawnych, tworzenia podmiotów instytucjonalnych czy
typowych działań policyjno-militarnych, także wcześniejsze zidentyfikowanie
czynników, które mogą pogłębić skutki działań terrorystycznych.
Ich zidentyfikowanie pozwoli na określenie kierunków postępowania
i przygotowanie skutecznych rozwią zań.
Opracowanie strategii obrony przed terroryzmem wymaga przede
wszystkim zdefiniowania trzech podstawowych obszarów:
1.) Jaki jest główny cel i jaki ma być stan końcowy, co chcemy osią gnąć
postępują c na podstawie przyjętej strategii działania (ends):
ochrona i obrona obywateli i ich własności, wykrywanie i neutralizowanie planowanych operacji
terrorystycznych, ograniczenie skali zjawiska terroryzmu (w tym jego
rozprzestrzeniania się) do poziomu, w którym stanie się on
odizolowanym i sporadycznym incydentem przestępczym bezmiędzynarodowych powią zań,
zidentyfikowanie i wyeliminowanie korzeni terroryzmu, zniszczenie istnieją cych grup terrorystycznych i ideologii, na
której bazują .
2.) Określenie sposobów osią gnięcia założonego celu (ways) – m.in.
poprzez:
zdiagnozowanie stanu świadomości społeczeństwa oraz poziomuedukacji obywatelskiej (w zależności od uzyskanych wyników -podjęcie adekwatnych inicjatyw),
wypracowanie zasad prowadzenia polityki medialnej, organizowanie sympozjów, konferencji w celu wymiany wiedzy
eksperckiej i doświadczeń, ze względu na dynamikę „rozwoju” zagrożenia – bieżą ce
identyfikowanie zasobów i środków, niezbędnych terrorystom doprowadzenia ich działalności oraz podejmowanie działań zmierzają cych do ich zniszczenia,
ocenę wystarczalności narzędzi (mechanizmów), pozostają cychdo dyspozycji instytucji (służb) zaangażowanych i w zależnościod wyników wyposażanie ich w brakują ce instrumenty,
ocenę skuteczności podejmowanych działań służą cych
sprzeciwianiu się ideologii ugrupowań terrorystycznychi udzielaniu wsparcia terrorystom, a także zapobiegają cychszerzeniu się radykalizacji postaw wśród obywateli,
8/6/2019 POLSKA Strategia Obrony Przed Terroryzmem
bieżą cą ocenę mechanizmów i efektów współdziałaniaz innymi państwami w zakresie wspierania działań zmierzają cychdo minimalizowania i eliminacji zagrożeń o charakterzeterrorystycznym.
3.) Określenie posiadanych i koniecznych środków do osią gnięcia celu
(means) uwzględniają c elementy narodowej siły w powią zaniu
z międzynarodową polityką prowadzoną w zakresie walki z terroryzmem:
narodowe jednostki i centra wyznaczone do walkiz terroryzmem,
wsparcie wojskowe - jednostki militarne (jednostki wyznaczonedo operacji specjalnych poza granicami kraju oraz wsparciadziałań na terenie Polski),
jednostki policyjne i inne wyznaczone do egzekwowania prawaw zakresie przeciwdziałania terroryzmowi i ścigania sprawców
ataków terrorystycznych, siły pozamilitarne, polityka i zapisy prawne (dot. ekstradycji, imigracji, granic
inwigilacji, wyrażania poglą dów itp.), potencjał (siły) przeznaczony do ochrony (VIP, bezpieczeństwo
w ruchu lotniczym, ochrona infrastruktury, itp.), możliwości zamrażania aktywów osób podejrzanych o działalność
terrorystyczną .
Jeśli relacja pomiędzy tymi obszarami jest niejasna lub gdy cele są
nierealistyczne, a zasoby niewystarczają ce cały proces może być zagrożony.
Dlatego przy opracowywaniu dokumentu należy także ocenić ryzykoniewykonania przyjętych założeń uwzględniają c wszystkie czynniki będą ce
elementami zarówno środowiska zewnętrznego (globalnego), jak wewnętrznego
kraju, mają ce wpływ na bezpieczeństwo i poziom zagrożenia ze strony
terroryzmu (międzynarodowego) - zob. schemat nr 2 (str. 18).
Wydaje się też zasadne wstępne scharakteryzowanie „obszaru działania”
jako swego rodzaju środowiska. Do jego opisu może posłużyć kilka
parametrów42
: Szanse – czyli okoliczności sprzyjają ce (np. uczestnictwo Polski
w strukturach międzynarodowych, tj. UE, NATO). Wyzwania- dylematy decyzyjne, wynikają ce z dynamiki zmian
zachodzą cych w otoczeniu (szczególnie istotne w przypadku niedo końca przewidywalnej eskalacji zagrożeń asymetrycznych).
Ryzyka – czyli niebezpieczeństwa następstw własnej aktywności(np. udział w „koalicji antyterrorystycznej”, uczestnictwow misjach stabilizacyjnych i pokojowych).
42 Co prawda pierwotnie proponowana charakterystyka środowiska odnosiła się do kwestii bezpieczeństwaenergetycznego, jednakże wydaje się, iż jej zastosowanie w obszarze szeroko rozumianej walki z terroryzmem jest w pełni uzasadnione i zasługuje na uwzględnienie; za: „Bezpieczeństwo energetyczne elementem wi ększej ca ł ości ”, S. Koziej, www.koziej.pl/pliki/1216241127_bezpieczenstwo_energetyczne.doc
8/6/2019 POLSKA Strategia Obrony Przed Terroryzmem
Zagro ż enia – destrukcyjne oddziaływanie otoczenia na podmiot, jakim jest państwo/obywatel (np. skutki ataku terrorystycznegona elementy krytycznej infrastruktury państwa).
Biorą c pod uwagę właściwość merytoryczną i zakres odpowiedzialności
wydaje się, iż uzasadnione byłoby podjęcie prac nad stworzeniem projektustrategii sektorowej (Narodowej strategii obrony przed terroryzmem) przez
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, w koordynacji
z poszczególnymi instytucjami i służbami biorą cymi udział w polityce obrony
przed terroryzmem w Polsce (m.in. MZdsZT oraz SGE jako ciałem składają cym
się z przedstawicieli poszczególnych instytucji i służb, któremu przewodniczy
Minister SWiA), a następnie jej wdrożenie do realizacji po zatwierdzeniu przez
RM w drodze uchwały. Konsekwencją „uruchomienia” strategii powinno być
opracowanie planu (harmonogramu) działań w zakresie walki z terroryzmem,
którego koordynacja oraz ocena realizacji spoczywałaby na Ministrze SWiA.
5.2 Założenia do strategii obrony przed terroryzmem.
Omawiane tu założenia do strategii obrony przed terroryzmem nie mają na
celu wskazanie konkretnych rozwią zań i nie rozstrzygają poruszanych kwestii. Są
impulsem do podjęcia rozważań i ewentualnego uwzględnienia ich w przypadku
podjęcia decyzji o opracowaniu dokumentu.
Rozpoczynają c prace nad tworzeniem strategicznych ram działania
mają cych na celu minimalizowanie zagrożenia terroryzmem należy odpowiedzieć
na pytanie, czy owa ogólna polityka (filozofia) działań ma mieć charakter działań
prewencyjnych, bardzo restrykcyjnych w fazie „przed” - co może skutkować
nadużyciami w zakresie naruszania (ograniczania) prawa do wolności i swobód
obywatelskich w imię walki z terroryzmem? Czy też ma być to polityka
defensywna, gdzie nasilenie działań następować powinno po ewentualnym
zaistnieniu zdarzenia, tworzą ca mechanizmy dają ce możliwość efektywnego
„wygaszania” skutków ataków terrorystycznych oraz ścigania i karania
sprawców?
8/6/2019 POLSKA Strategia Obrony Przed Terroryzmem
Przykładowe ramy Narodowej Strategii Obrony przed Terroryzmem.
Wstęp (ogólna „filozofia” działania)
1. Założenia strategii (istota strategii sektorowej).
1.1 Cele strategiczne obrony przed terroryzmem.
1.2 Cele szczegółowe (wypracowanie stanowisk w poszczególnych segmentachobrony przed terroryzmem).
1.3 Adresaci oraz realizatorzy zapisów strategii.
1.4 Ramy czasowe obowią zywania strategii.
2 Metody oceny wdrażania i realizacji zapisów strategii - w tym:
2.1 Diagnoza stanu zagrożenia terroryzmem międzynarodowym dla Polski.
2.2 Tendencje i prognozy w obszarze i okresie obejmowania strategii.
2.3 Określenie poziomów bezpieczeństwa dla zagrożeń terrorystycznych(sposoby ich nadawania i odwoływania oraz czynniki determinują ce określony
poziom).3. 3.1 Główne kierunki zmian legislacyjnych, w tym m.in. przestrzeganie praw
człowieka i ograniczania swobód obywatelskich w kontekście obrony przedterroryzmem.
3.2 Polityka państwa wobec mniejszości narodowych.
3.3 Polityka imigracyjna.
3.4 Działania zapobiegają ce szerzeniu się radykalizacji postaw.
3.5 Określenie czynników stymulują cych wzrost poziomu akceptacjii identyfikacji postaw społecznych z ideologią organizacji terrorystycznych orazrekrutacji.
3.6 Stanowisko Polski w sprawie prowadzenia negocjacji z terrorystami a realizacjaich żą dań.
3.7 Zapobieganie i przeciwdziałanie finansowaniu terroryzmu.
3.8 Kształcenie obywatelskie w zakresie przeciwdziałania terroryzmowi. Odpowiedzialności podmiotów społecznych i rola obywatela.
3.9 Zasady prowadzenia polityki medialnej instytucji państwowychw sytuacji zagrożenia terroryzmem.
3.10 Współpraca cywilno-wojskowa w zakresie walki z terroryzmem.
3.11 Prawo posiadania i użycia broni w kontekście walki z terroryzmem.
3.12 Koordynacja działań (rozmieszczenie instytucjonalne i koordynacja działań).
3.13 Współpraca państwowo - prywatna.
3.14 System pomocy dla ofiar ataków terrorystycznych.
3.15 Programy i badania naukowe w zakresie zwalczanie terroryzmu (współpraca ześrodowiskiem naukowym).
4. 4.1 Sposoby i formy współpracy instytucjonalnej na terenie Polski.
4.2 Współpraca międzynarodowa.
5. Zakończenie.
Źródło: Opracowanie własne.
8/6/2019 POLSKA Strategia Obrony Przed Terroryzmem
(tego właśnie oczekują terroryści). Ważne jest prowadzenie efektywnej
(przekonują cej) polityki informacyjnej i edukacyjnej. Poza tym dla uzyskania
przez państwo ogólnej akceptacji dla prawnej ingerencji (jej zakresu,
intensywności) w swobody obywatelskie, niebagatelne znaczenie ma kontrola
instytucjonalna nad służbami korzystają cymi z przedmiotowych rozwią zań
formalno - prawnych, uświadomienie i przekazanie społeczeństwu, że kontrola ta
będzie skutecznie przeciwdziałać ewentualnym nadużyciom i nadinterpretacjom
uprawnień służb państwowych.
Polityka pań stwa wobec mniejszo ści narodowych43 , etnicznych44
lub zwią zków wyznaniowych, które mogą zostać skojarzone
z ewentualnymi sprawcami zamachów terrorystycznych przy jednoczesnym
niedopuszczaniu do dyskryminacji i ograniczania podstawowych praw
konstytucyjnych.
Polityka imigracyjna - ze względu na prewencję antyterrorystyczną
istotnym jest przestrzeganie przepisów regulują cych kwestie wjazdu, pobytu
i wydalania obywateli państw trzecich o potencjalnie podwyższonej możliwości
popierania działań terrorystycznych, lub którzy podżegają do popełniania
zamachów terrorystycznych. Jednocześnie należy nie dopuszczać do
stygmatyzacji pewnych grup i osób pochodzą cych z różnych diaspor
mieszkają cych na terytorium Polski. Na podkreślenie zasługuje ponadto kwestia
nie rozpowszechniania wśród obywateli niechęci wobec mniejszości
muzułmańskiej często utożsamianej z zamachami terrorystycznymi,
a wywodzą cej się (w świadomości masowej) ze środowisk imigracyjnych. Nie
należy łą czyć terroryzmu jednoznacznie ze środowiskami imigracyjnymi, gdyż
zamachy przeprowadzają zarówno pełnoprawni obywatele krajów, w których
dokonywane są ataki (przykładem może być seria zamachów w Londynie,przeprowadzonych przez osoby urodzone w Wielkiej Brytanii, wykształcone
43 Mniejszo ści ą narodow ą, w rozumieniu ustawy, jest grupa obywateli polskich, która spe łnia łą cznienastępują ce warunki: 1) jest mniej liczebna od pozostałej części ludności Rzeczypospolitej Polskiej;2) w sposób istotny odróżnia się od pozostałych obywateli językiem, kulturą lub tradycją ; 3) dąży dozachowania swojego języka, kultury lub tradycji; 4) ma świadomość własnej historycznej wspólnoty narodoweji jest ukierunkowana na jej wyrażanie i ochronę; 5) jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytoriumRzeczypospolitej Polskiej od co najmniej 100 lat; 6) utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnympaństwie.- (Art. 2. ust. 1 ustawy z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych orazo języku regionalnym).44 Mniejszo ści ą etniczną, w rozumieniu ustawy, jest grupa obywateli polskich, która spełnia łą cznienastępują ce warunki: 1) jest mniej liczebna od pozostałej części ludności Rzeczypospolitej Polskiej;
2) w sposób istotny odróżnia się od pozostałych obywateli językiem, kulturą lub tradycją ; 3) dąży dozachowania swojego języka, kultury lub tradycji; 4) ma świadomość własnej historycznej wspólnoty etniczneji jest ukierunkowana na jej wyrażanie i ochronę; 5) jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytoriumRzeczypospolitej Polskiej od co najmniej 100 lat; 6) nie utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnympaństwie (Art. 2. ust. 3 ustawy z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych orazo języku regionalnym).
8/6/2019 POLSKA Strategia Obrony Przed Terroryzmem
z terrorystami w celu uzyskania jak najwi ększej ilości informacji o motywach ich
post ę powania i celach jakie chc ą osi ągnąć , oraz czasu na podj ęcie odpowiednich
dzia ł ań przeciwterrorystycznych), a uleganiu im i spe ł nianiem ich żądań.
Warto zatem wziąć pod rozwagę sytuacje, kiedy negocjacje mogłyby zostać
45 Strach przed terroryzmem ma oczy emigranta, K. Karolczak, www.terroryzm.com46 Na podstawie projektu Rezolucji Parlamentu Europejskiego w sprawie walki z terroryzmem, z dnia 6.12.2007r.
8/6/2019 POLSKA Strategia Obrony Przed Terroryzmem
Wspó ł praca cywilno - wojskowa (właściwe wykorzystanie elementów
wsparcia wojskowego), której zadaniem jest pomoc w planowaniu i prowadzeniu
operacji reagowania kryzysowego, zwłaszcza tych wymagają cych koordynacji
zdolności wojskowych i cywilnych oraz współpracy w sytuacjach kryzysowych
z uwzględnieniem kontroli cywilnej we wszystkich sytuacjach poza stanem
wojny. W sytuacji, gdy cywilne siły i środki nie są wystarczają ce, Minister Obrony
Narodowej może przekazać do dyspozycji pododdziały lub oddziały SZ RP, wraz
ze skierowaniem ich do wykonywania zadań z zakresu zarzą dzania kryzysowego,
w tym zwią zanych z zagrożeniem terrorystycznym. Wykorzystanie Sił Zbrojnych
realizowane jest na podstawie Planu udzia ł u SZ RP w obronie przed
terroryzmem, który jest planem szczegółowym dokumentu głównego, jakim jest
Plan u ż ycia oddzia ł ów i pododdzia ł ów Si ł Zbrojnych RP w przypadku wyst ą pienia
sytuacji kryzysowej . Zgodnie z tym planem, w nakazanych reżimach czasowych,
utrzymywane są siły i środki wydzielane do przeciwdziałania zagrożeniom
terrorystycznym oraz likwidacji skutków aktów terroru. Zasadniczymi siłami
wydzielanymi do przeciwdziałania zagrożeniom terrorystycznym są elementy
rozpoznania wojskowego, jednostki specjalne, elementy systemu obrony
powietrznej z dyżurnymi środkami lotnictwa wojskowego oraz środki transportu
powietrznego do przerzutu sił specjalnych oraz inne pododdziały bojowe.47
Jednocześnie do likwidacji skutków ataków terrorystycznych, SZ RP utrzymują
w gotowości do działania wyspecjalizowane jednostki ratownictwa
inżynieryjnego, chemiczne i radiacyjne zespoły awaryjne, zespoły rozpoznania
biologicznego oraz pododdziały wojskowych straży pożarnych.
W kwestii u ż ycia środków przymusu bezpo średniego, w tym
szczególnie broni palnej w zwalczaniu terroryzmu - wskazanym wydaje się
przeanalizowanie możliwości użycia broni przez służby do tego uprawnione
w sytuacji wystą pienia ataku terrorystycznego - adekwatnego do zagrożenia.
Jest to szczególnie istotne w kontekście istnieją cych dylematów zwią zanych
z użyciem broni np. w sytuacji terrorystycznej, w której to istnieje konieczność
wyboru "mniejszego z ł a". Stan wyższej konieczności („mniejsze z ł o” ) wyrażony
jest przez instytucję regulowaną w art. 26 kk48. Wskazana jest też analiza
orzecznictwa są dów w zakresie stosowania instytucji obrony koniecznej oraz
poszczególnych jej przesłanek m.in. takich jak adekwatność obrony do skali
47 Zasady u ż ycia si ł zbrojnych w sytuacjach zagro ż eń kryzysowych o charakterze niemilitarnym, Z. Pią tek, Kwartalnik Policjanr2/2007 r. 48 Kwestia wyboru „mniejszego zła” (zaistnienie stanu wyższej konieczności) będzie miało miejsce wówczas, gdy: w celuuchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożą cego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeżeli niebezpieczeństwanie można inaczej uniknąć, a dobro poświęcone przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego funkcjonariusz będzie musiał wybierać, które dobro poświęcić.
8/6/2019 POLSKA Strategia Obrony Przed Terroryzmem
Innym przykładem jest Krajowy Program Bezpieczeństwa Ruchu
Drogowego - GAMBIT 2005 50, którego rolą jest wyznaczenie celów realizacyjnych
wynikają cych z przyjętej „wizji” oraz określenie wspólnego podejścia do
rozwią zywania problemów bezpieczeństwa ruchu drogowego. Ma ona służyć jako
podstawa określają ca sposoby osią gnięcia wyznaczonych celów.
W odniesieniu do zagrożeń, jakie mogą wystą pić w internetowej
przestrzeni komunikacyjnej opracowany został, celem zapewnienia wzrostu
poziomu bezpieczeństwa cyberprzestrzeni51 dokument Rz ądowy program ochrony
49 Podpisany 17 września 2002 r. Program zwalczania korupcji -Strategia Antykorupcyjna I etap wdrażania oraz
podpisana w dniu 25 stycznia 2005 r. Program zwalczania korupcji – Strategia Antykorupcyjna - II etapwdrażania 2005-2009.50 Krajowy Program Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego 2005-2007-2013 GAMBIT 2005 przyj ęty przez Rad ę Ministrów w dniu 19 kwietnia 2005 r. 51 Na podstawie dokumentu „Rz ądowy program ochrony cyberprzestrzeni na lata 2008-2011”:cyberprzestrzeń rozumiana jest jako przestrzeń komunikacyjna tworzona przez system powi ą zań
8/6/2019 POLSKA Strategia Obrony Przed Terroryzmem
cyberprzestrzeni na lata 2009-201152. Wskazuje on propozycje dzia ł ań
o charakterze prawno-organizacyjnym, technicznym i edukacyjnym, których
celem jest zwi ększenie zdolności do zapobiegania i zwalczania cyberterroryzmu
oraz innych pochodz ących z publicznych sieci teleinformatycznych zagro ż eń dla
państwa. Syntezuje, wyznacza kierunki i zadania dla poszczególnych podmiotów
uczestniczą cych w ochronie cyberprzestrzeni kraju.
Wypełnieniem założeń Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP
w zakresie prowadzenia działań zmierzają cych do poprawienia efektywności
i konkurencyjności gospodarki oraz podniesienia poziomu bezpieczeństwa
energetycznego jest Polityka energetyczna Polski do roku 203053. Jest to
dokument o charakterze strategicznym, który ma przygotować rozwią zania
wychodzą ce naprzeciw najważniejszym wyzwaniom polskiej energetyki zarówno
w perspektywie krótkoterminowej, jak i do 2030 roku. Konieczność
sformułowania niniejszej polityki energetycznej wynika m.in.
z przyjęcia przez Radę Europejską w marcu 2007 r. „Planu Dzia ł ań na lata 2007
– 2009 - Polityka Energetyczna dla Europy”, który stanowi ważny etap
w tworzeniu europejskiej polityki energetycznej i nadaje impuls dalszym
działaniom, w których realizacji Polska ma aktywnie uczestniczyć.
Raz jeszcze należy podkreślić fakt, iż opracowanie przedmiotowej strategii
byłoby wyrazem konsekwentnej realizacji założeń obowią zują cej Strategii
Bezpieczeństwa Narodowego RP, która choć akcentuje problematykę zagrożeń
i określa ich rodzaje, to jednak nie zawiera ustaleń koncepcyjnych, nie wskazuje
organów (instytucji) odpowiedzialnych za przeciwdziałanie i walkę
z terroryzmem. Nie określa ich roli, a przede wszystkim nie daje wytycznych
strategicznych do budowania ogólnonarodowego systemu obrony przed
terroryzmem. Zawiera jednak wyraźną delegację do tworzenia strategiiw poszczególnych dziedzinach bezpieczeństwa państwa, służą cych zapewnieniu
internetowych. Jako cyberprzestrzeń pań stwa przyjmuje si ę przestrzeń komunikacyjną tworzoną przez system wszystkich powi ą zań internetowych znajduj ących si ę w obr ębie państwa. Cyberprzestrzeń państwaw przypadku Polski określana jest równie ż mianem cyberprzestrzeni RP, obejmuj ącej mi ędzy innymi systemy,sieci i us ł ugi teleinformatyczne o szczególnie wa ż nym znaczeniu dla bezpieczeństwa wewnętrznego państwa,a tak ż e systemy zapewniaj ące funkcjonowanie w kraju transportu, łączności, infrastruktury energetycznej,wodoci ągowej i gazowej, których zniszczenie lub uszkodzenie mo ż e stanowi ć zagro ż enie dla ż ycia lub zdrowialudzi, dziedzictwa narodowego oraz środowiska w znacznych rozmiarach, albo spowodować powa ż ne straty materialne. 52
Dokument został przyjęty przez Komitet Stały Rady Ministrów w dniu 9 marca 2009 r.53 Projekt Polityki energetycznej Polski do 2030 roku - wersja z 4 września 2008 r. zawiera ocenę realizacji „Polityki energetycznej Polski do 2025 r.” przyjętej przez Radę Ministrów w dniu 4 stycznia 2005 r., prognozę zapotrzebowania na paliwa i energię do 2030 r. oraz program działań wykonawczych do 2011 r. Uchyla „Politykę energetyczną Polski do 2025 r.” przyjętą przez Radę Ministrów w dniu 4 stycznia 2005 r.
8/6/2019 POLSKA Strategia Obrony Przed Terroryzmem
poczucia bezpieczeństwa prawnego obywateli, ochrony ich zdrowia
i życia oraz mają tku narodowego.
Terroryzm jest zagrożeniem, którego wyeliminowanie (zmniejszenie jego
skali) wymaga zaangażowania zarówno wszystkich służb krajowych (policyjnych,militarnych, specjalnych), jak również społeczeństwa, oraz instytucji i organizacji
pozarzą dowych. Jako, że jest to działanie cią głe i planowane długookresowo,
wymaga określonych procedur przeciwdziałania i zwalczania.
Opracowanie:Magdalena Adamczuk Lucjan Be ł zaMaciej Stempkowski