Polityka spójności referat Ewelina Rosłon 60631 Julia Szustak 59770
Polityka spójności - E. Rosłon, J. Szustak
referat
Ewelina Rosłon 60631
Julia Szustak 59770
1. Wprowadzenie
Polityka spójności jest działem wspólnej polityki Unii Europejskiej zorientowanym
przede wszystkim na minimalizowanie dysproporcji pomiędzy wszystkimi europejskimi
miastami i regionami. Działania prowadzone w ramach polityki spójności przez władze
publiczne, podmioty prywatne, różne instytucje oraz organizacje powinny zapewnić wzrost
konkurencyjności słabiej rozwiniętych terenów Unii Europejskiej, umożliwić utworzenie
nowych miejsc pracy oraz, poprzez implementację środków finansowych pozyskanych z
budżetu ogólnego Wspólnot, przyczynić się do podniesienia jakości życia rezydentów.1
Należy zwrócić uwagę również na fakt, iż wspólne dążenie państw członkowskich do
poprawy standardów życia w uboższych regionach Unii Europejskiej jest świadectwem
solidarności i realnej konwergencji europejskich gospodarek, gdyż większość środków
finansowania w ramach polityki spójności skupiona jest na słabiej rozwiniętych krajach i
regionach europejskich, tak aby pomóc im nadrobić zaległości i zniwelować gospodarcze,
społeczne i terytorialne dysproporcje, które wciąż istnieją w UE.2
Terminu „polityka spójności” często używa się zamiennie z terminami „polityka
regionalna” lub „polityka strukturalna”. Te trzy pojęcia mają nieco odmienny wydźwięk, gdyż
określenie „polityka strukturalna” używane było od momentu wejścia w życie Traktatu
Rzymskiego. „Polityka regionalna” podkreśla nacisk na zwiększanie konkurencyjności
regionów poprzez unijne finansowanie, natomiast „polityka spójności” dotyczy przede
wszystkim zwiększenia spójności terytorialnej krajów członkowskich. Niemniej jednak różnice
te są na tyle nieistotne, że naprzemienne stosowanie powyższych terminów jest
powszechnie akceptowalne i nie stanowi merytorycznego błędu.3
1 Głąbicka K., Grewiński M., Polityka spójności społeczno-gospodarczej Unii Europejskiej, Elipsa, Warszawa 20052 Komunikat Komisji, Polityka regionalna jako czynnik przyczyniający się do inteligentnego rozwoju w ramach strategii Europa 2020, COM(2010)0553, Bruksela 20103 Klimowicz M., Ewolucja celów polityki regionalnej Unii Europejskiej w procesie integracji gospodarczej, Repozytorium Uniwersytetu Wrocławskiego, s.204
1
2. Rys historyczny
Kwestia Wspólnotowej polityki strukturalnej poruszona była już w preambule
Traktatów Rzymskich, w których to widnieje zapis, iż „zapewnienie harmonijnego rozwoju
[państw założycielskich], poprzez zmniejszenie różnic istniejących między poszczególnymi
regionami oraz opóźnienia regionów mniej uprzywilejowanych” będzie jednym z priorytetów
konwergencji.
Przełomowymi datami z punktu widzenia rozwoju polityki spójności był rok 1958,
kiedy to powołano do życia Europejski Fundusz Społeczny (EFS) oraz rok 1975, w którym
utworzono Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego ( EFRR). Do uformowania tego
ostatniego w istotnym stopniu przyczyniła się akcesja Danii, Irlandii oraz Wielkiej Brytanii do
grona członków Wspólnoty Europejskiej. Państwa te borykały się bowiem z problemem
nierównomiernego tempa rozwoju poszczególnych regionów, dlatego też, uzależniły swoje
członkostwo od utworzenia programu, który pomógłby owe dysproporcje wyrównać.
Kolejnymi ważnymi wydarzeniami było sformułowanie podstaw prawnych polityki
regionalnej w Jednolitym Akcie Europejskim w 1986 roku, co pomogło w znaczny sposób
usystematyzować zasady funkcjonowania polityki spójności i umożliwiło szybki rozwój. W
1993 roku na mocy Traktatu o Unii Europejskiej utworzono Fundusz Spójności, kolejny ważny
fundusz z punktu widzenia polityki spójności, który w znacznym stopniu przyczynił się do
realizacji zamierzonych celów.
Przeprowadzenie reform funduszy strukturalnych w latach 1988-1993 oraz 1994-
1999 zwanych pakietami Delorsa spowodowało wprowadzenie zasady koncentracji ( o której
będzie mowa w dalszej części pracy), wyznaczenie obszarów wymagających wsparcia
finansowego oraz celów, które powinny być zrealizowane ze środków unijnych. Ponadto,
zadecydowano, że działania polityki spójności będą podejmowane w ramach tzw.
wieloletnich planów rozwoju, przygotowywanych przez władze krajowe w porozumieniu z
regionami, a następnie zatwierdzane przez KE. W wyniku realizacji pakietów Delorsa nakłady
z budżetu WE przeznaczone na finansowanie funduszy strukturalnych wzrosły z 5 proc. w
1975 r. do blisko 40 proc. w 1999 r.
2
Kolejnym etapem w rozwoju polityki strukturalnej była przyjęta w 1999 r. w Berlinie
Agenda 2000 (inaczej pakiet Santera). Określiła ona założenia tej polityki na lata 2000 – 2006,
z których najważniejsze ( choć z pewnymi modyfikacjami) zostały przeniesione na kolejny
okres programowania – 2007 – 2013 (pakiet Barosso). 4
Polityka spójności odgrywała szczególną rolę przez cały okres funkcjonowania Unii
Europejskiej. Przez ponad 50 lat rozwijała się, dodawane były kolejne szczególne cele, istotne
z punktu widzenia integracji europejskiej oraz nowe instrumenty finansowania, mające na
celu pomoc w realizacji głównych założeń polityki spójności.
3. Cele
Na przestrzeni lat cele polityki spójności ulegały zmianom wywołanym przez procesy
rozwojowe, zacieśniającą się współpracę oraz postępującą globalizację. W przeszłości cele
polityki spójności kształtowały się w zależności od ówczesnych potrzeb państw
członkowskich. Na mocy Agendy 2000 ograniczono liczbę głównych celów z 7 do 3. Na
potrzeby tej pracy przedstawimy analizę celów zaczynając od 2007 roku. 5
Za główne cele polityki spójności w latach 2007 -2013 uznano:
konwergencję,
konkurencyjność i zatrudnienie w regionach,
europejską współpracę terytorialną.
W ramach celu pierwszego - konwergencji - skupiono się przede wszystkim na
stworzeniu nowych miejsc pracy, kładąc nacisk szczególnie na pomoc młodym ludziom,
którzy ukończyli niedawno naukę w szkołach zawodowych, absolwentom uczelni wyższych
wchodzących dopiero na rynek pracy. Istotnym elementem w zakresie konwergencji było
również unowocześnianie struktur gospodarczych, skupiając się na działalności w obrębie
takich dziedzin jak: badania i rozwój, innowacje i przedsiębiorczość, zdrowie, transport,
turystyka, zapobieganie ryzyka, edukacja, kultura, społeczeństwo informacyjne.
4 http://uniaeuropejska.org/polityka-strukturalna-ue/5 Klimowicz M., Ewolucja celów polityki regionalnej Unii Europejskiej w procesie integracji gospodarczej, Repozytorium Uniwersytetu Wrocławskiego, s. 223 – 230
3
W ramach celu drugiego - konkurencyjność i zatrudnienie w regionach - działania
Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego dotyczą rozwoju gospodarki i innowacyjności
opartych na wiedzy, przedsiębiorczości, inżynierii finansowej oraz innowacyjności. Innymi
ważnymi zadaniami, które powinny być realizowane za pośrednictwem celu drugiego były:
zapewnienie łatwiejszego dostępu do sieci telekomunikacyjnych oraz usług transportowych
w perspektywie ogólnogospodarczej. Działania w ramach tego celu ukierunkowane były
także na pomoc terenom skażonym, zapobieganiu ryzyka i ochronie środowiska, promocji
ekologicznych środków transportów oraz planowaniu ekologicznych rozwiązań technicznych.
W obrębie celu trzeciego -europejskiej współpracy terytorialnej - wsparcie opiera się
na współfinansowaniu: rozwoju międzynarodowych relacji na tle społecznym i
gospodarczym, stworzeniu i rozwoju transgranicznej kooperacji. Poza tym działania
skoncentrowane były na poprawę efektywności działania polityki spójności, tworzeniu sieci,
które miały za zadanie wymianę doświadczeń, promocję współpracy regionalnej i lokalnej.6
Opracowanie własne na podst. SKIBA L., 2014., Budżet Unii Europejskiej, s. 128 - 129
6 Kercher M., Zmiany w polityce spójności Unii Europejskiej na przykładzie Polski -przyczyny, kierunki, perspektywy, Olsztyn, 2015, s.7-10
4
0.82
0.16
0.02
Wydatki z budżetu UE w ujęciu celowym na lata 2007 - 2013
konwergencja konkurencyjność regionalna i zatrudnienieeuripejska współpraca terytorialna
Podsumowując, w latach 2007-2013 z budżetu Unii Europejskiej na zmniejszenie
rozbieżności w zakresie rozwoju gospodarczego państw członkowskich przeznaczono ok.
346,7 mld euro. Na konwergencję przeznaczono 283 mld euro, co stanowi 82% ogólnej
kwoty. Kolejny cel- konkurencyjność regionalna i zatrudnienie – pochłonął 55 mld euro, co
przekłada się na 16% ogólnej kwoty. Pozostała część, czyli 8,7 mld euro była wydatkowana
na europejską współpracę terytorialną (na finansowanie tego celu przeznaczono 2% całej
kwoty).
Oprócz głównych założeń polityki spójności warto zwrócić uwagę również na
dodatkowe cele, które mają za zadanie:
utrzymanie budżetu polityki na wysokim poziomie, tj. ponad 1/3 ogólnego budżetu
UE,
uproszczenie systemu wdrażania poprzez m.in. jednofunduszowe programowanie
(jeden fundusz – jeden program), bardziej elastyczne reguły odnoszące się do
kwalifikowalności wydatków,
włączenie Funduszu Spójności do głównego nurtu programowania i ujednolicenie
zasad wykorzystywania środków, przy zachowaniu jego odrębności od funduszy
strukturalnych.
W wieloletnich ramach finansowych na lata 2014-2020 w odróżnieniu do
poprzedniego okresu określono tylko dwa cele: konkurencyjność regionalną i zatrudnienie
oraz europejską współpracę terytorialną, w ramach których realizowane są zadania podobne
to tych, realizowanych w latach 2007 – 2013.
Dodatkowo ustalono 11 celów tematycznych wspierających wzrost gospodarczy. Te
cele to:
1. Wspieranie badań naukowych, rozwoju technologicznego i innowacji
2. Zwiększanie dostępności, stopnia wykorzystania i jakości technologii informacyjno-
komunikacyjnych
3. Podnoszenie konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw
5
4. Wspieranie przechodzenia na gospodarkę niskoemisyjną
5. Propagowanie przystosowywania się do zmian klimatu, zapobiegania zagrożeniom i
zarządzania ryzykiem
6. Ochrona środowiska naturalnego i wspieranie efektywności wykorzystywania zasobów
7. Promowanie zrównoważonego transportu oraz poprawa najważniejszych infrastruktur
sieciowych
8. Promowanie trwałego i wysokiej jakości zatrudnienia oraz wspieranie mobilności siły
roboczej
9. Promowanie włączenia społecznego oraz zwalczanie ubóstwa i wszelkich form
dyskryminacji
10. Inwestowanie w edukację, umiejętności i uczenie się przez całe życie
11. Poprawa wydajności administracji publicznej
Środki z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego będą inwestowane we wszystkie 11
celów, ale głównymi priorytetami inwestycyjnymi są cele 1-4. Głównymi priorytetami dla
Europejskiego Funduszu Społecznego są cele 8-11, chociaż wsparcie z funduszu obejmie
także cele 1-4. Wsparcie z Funduszu Spójności dotyczy celów 4-7 i 11. 7
4. Zasady funkcjonowania
Istnieje kilka zasad, według których obecnie realizowana jest polityka spójności Unii
Europejskiej. Poniżej krótko omówiono podstawowe zasady:
• Zasada partnerstwa - wszyscy zainteresowani partnerzy powinni brać udział w
każdym etapie realizacji funduszy. Komisja Europejska kooperuje z odpowiednimi
władzami krajowymi, regionalnymi i lokalnymi, które też ściśle współpracują ze sobą
nawzajem. Jednocześnie przeprowadzane są konsultacje z partnerami gospodarczymi i
społecznymi.
7 http://www.fundusze.uj.edu.pl/fundusze/fundusze-strukturalne-2014-2020
6
• Zasada dodatkowości (współfinansowania lub uzupełniania) - Fundusze Europejskie
nie mogą zastępować środków finansowych państw członkowskich, a jedynie je
uzupełniać. Działania Unii mają wzmacniać i wzbogacać działania na szczeblu
regionalnym.
• Zasada subsydiarności - władze wyższego szczebla podejmują działania tylko wtedy,
gdy władze niższego szczebla nie są w stanie sprostać danym zadaniom. Instytucje unijne
mogą je przejąć wyłącznie, gdy nie mogą być one skutecznie wykonane samodzielnie
przez kraje członkowskie.
• Zasada decentralizacji - wynika z zasady subsydiarności. Polega na zdecentralizowaniu
kompetencji i przekazaniu części odpowiedzialności władzom lokalnym. Ma na celu
umocnienie roli samorządów regionalnych w realizacji i wykorzystaniu Funduszy
Europejskich.
• Zasada koncentracji - wspieranie ze środków unijnych działań, które mają największe
znaczenie dla rozwoju Unii oraz zwiększenia jej spójności społeczno-gospodarczej czy
terytorialnej.
• Zasada programowania - konieczność formułowania wieloletnich planów rozwoju
gospodarczego i wykorzystania środków publicznych
• Wymiar terytorialny polityki regionalnej - Fundusze Europejskie służą wspieranie
rozwoju terytoriów określonych nie tylko przez granice administracyjne, ale powiązanych
pod względem funkcjonalnym, co oznacza, że charakteryzują się one podobnymi cechami
społecznymi, gospodarczymi czy przestrzennymi i podobnymi celami rozwoju.
5. Fundusze na rzecz rozwoju regionów i miast
W latach 2000 - 2006 polityka spójności Unii Europejskiej realizowana była poprzez 4
fundusze strukturalne:
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego
Europejski Fundusz Społeczny
7
Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej
Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa
Po reformie w latach 2007 - 2013 struktura funduszy zmieniła się.
Fundusze regionalne składają się z:
funduszy strukturalnych - : Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) i
Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS),
Funduszu Spójności
Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW)
Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego ( EFMR)
Razem fundusze te tworzą europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne.
Cele, na które Unia Europejska przeznacza fundusze, pozostaje w ścisłym związku ze
strategią jej rozwoju. Podstawą prawną ku temu jest dokument Europa 2020. Szczegółowy
plan wydawania unijnych funduszy, zwany Wieloletnimi Ramami Finansowymi, określany
jest nie rzadziej niż raz na 5 lat, a w praktyce co siedem lat. Wsparcie ze środków EFRR i EFS
mogą otrzymać wszystkie regiony UE, ale tylko te słabiej rozwinięte mogą liczyć na środki z
Funduszu Spójności.
Trzeba pamiętać, iż Fundusz Spójności, mimo iż podlegający podobnym zasadom jak
instrumenty polityki regionalnej, nie jest funduszem strukturalnym. Służy on finansowaniu
dużych inwestycji infrastrukturalnych dotyczących środowiska oraz europejskich sieci
transportowych TEN-T.
5.1 Fundusze strukturalne
Fundusze strukturalne to narzędzia, które pozwalają wdrażać politykę spójności. Zalicza się
do nich Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR), służący do finansowania tzw.
projektów twardych, podejmowanych w ramach wszystkich celów polityki strukturalnej, a
także Europejski Fundusz Społeczny (EFS), który wspiera przedsięwzięcia o charakterze
miękkim.
8
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego ma na celu rozwój potencjału społeczno-
gospodarczego krajów członkowskich Unii Europejskiej oraz regionów szczególnie słabych
pod względem ekonomicznym i gospodarczym. Ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju
regionalnego finansowane są zwłaszcza projekty, które mają na celu zmniejszenie
bezrobocia, rozwijanie przedsiębiorczości, modernizowanie infrastruktury, rozwijanie
innowacyjności i konkurencyjności gospodarczej, dbanie o ochronę środowiska czy
aktywizację współpracy między sąsiednimi regionami państw członkowskich.
Przedsięwzięcia finansowane przez EFRR:
inwestycje mające na celu do tworzenie stałych miejsc pracy,
inwestycje w infrastrukturę takie jak: drogi, ekrany akustyczne, mosty, obiekty
inżynieryjne, nasypy i linie kolejowe
działania wspierające rozwój regionalny i lokalny,
pomoc techniczna.
Jeśli chodzi o obszary posiadające niekorzystne warunki przyrodnicze EFRR dofinansowuje
inwestycje, poprawiające dostępność, promujące działalność gospodarczą związaną z
dziedzictwem kultury, promujące zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych oraz
pobudzanie sektora turystyki, a w szczególności organizatorów wycieczek i wyjazdów
grupowych. Dodatkowo Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego finansuje również
dodatkowe koszty wynikające z położenia geograficznego tzw. regionów najbardziej
oddalonych.
Inwestycje z EFRR koncentrują się na kilku kluczowych priorytetowych obszarach:
innowacje i badania,
agenda cyfrowa,
wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP),
gospodarka niskoemisyjna.
9
Wysokość środków z EFRR przeznaczonych na obsługę tych priorytetów jest uzależniona od
kategorii regionu.
W regionach lepiej rozwiniętych co najmniej 80% środków należy przeznaczyć na
realizację przynajmniej dwóch spośród wymienionych priorytetów.
W regionach w okresie przejściowym należy na te cele przeznaczyć co najmniej 60%
środków.
W regionach słabiej rozwiniętych limit ten wynosi 50%.
Ponadto część środków z EFRR należy przeznaczyć konkretnie na projekty związane z
gospodarką niskoemisyjną:
regiony lepiej rozwinięte: 20%;
regiony w okresie przejściowym: 15%;
regiony słabiej rozwinięte: 12%.
Postanowiono, że w ramach programów europejskiej współpracy terytorialnej na obsługę
wspomnianych powyżej czterech priorytetowych obszarów będzie się przeznaczać co
najmniej 80% środków.
Europejski Fundusz Społeczny
Środki z Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) inwestuje się w kapitał ludzki, ze
szczególnym uwzględnieniem zwiększenia możliwości zatrudnienia i kształcenia w Unii
Europejskiej. Celem tego funduszu jest też poprawa sytuacji osób szczególnie zagrożonych
ubóstwem. Został stworzony by zredukować dysproporcje społeczne oraz różnice w jakości
życia w państwach członkowskich i regionach Unii Europejskiej. Jest to fundusz strukturalny,
który promuje spójność gospodarczą i społeczną. Główne zadanie EFS to pomoc państwom
członkowskim w wyrównaniu szans na rynku pracy mieszkańców poszczególnych krajów Unii
Europejskiej.
Każdy z funduszy strukturalnych ma swoją zasadę działania. EFS opiera się na regionalizacji
budżetów.
Każde z państw członkowskich, wspólnie z Komisją Europejską ustala dla siebie przynajmniej
10
jeden Program Operacyjny finansowania z EFS. Tak samo wygląda to w przypadku regionów
posiadających własne Programy Operacyjne. Programy Operacyjne opracowane przez
regiony ustalają priorytety dla działań EFS i cele do ich zrealizowania.
Programy Operacyjne wdrażane są poprzez projekty prowadzone przez tzw. beneficjentów
(organizacji prowadzącej dany projekt). Aby otrzymać dofinansowanie Beneficjent musi
stworzyć plan projektu, a dopiero potem wnioskuje o dofinansowanie. Beneficjentami
programów Europejskiego Funduszu Społecznego mogą być podmioty różnego rodzaju.
Mogą to być organizacje pozarządowe czy organy administracji publicznej. By otrzymać
dofinansowanie beneficjenci EFS na początku kontaktują się z Instytucją Zarządzającą EFS
znajdującą się w swoim państwie członkowskim lub w regionie, do którego należy
beneficjent. Podmioty uczestniczące w projektach EFS czerpią wiele korzyści z uczestnictwa
w projekcie. Program operacyjny zapewnia szkolenia z technik sprzedaży w zakresie nowych
umiejętności.
Europejski Fundusz Społeczny opiera się na zasadach współfinansowania i współzarządzania.
Oznacza to, że pomocy finansowej otrzymywanej z Unii europejskiej bezwzględnie
towarzyszą fundusze krajowe, publiczne albo prywatne. W zależności od wielu czynników
społeczno-gospodarczych współfinansowanie beneficjenta może wynosić 50-80%
całkowitych kosztów projektu. Wszelkie zalecenia oraz wytyczne dla działań Europejskiego
Funduszu Społecznego określane są na szczeblu europejskim, natomiast wdrażanie pozostaje
w rękach odpowiednich władz krajowych lub regionalnych. Władze regionalne opracowują
Programy Operacyjne oraz wybierają i prowadzą kontrolę projektów.
W całej Unii, w ramach obu celów, Europejski Fundusz Społeczny zapewnia pomoc w
podziale na pięć kluczowych dziedzin działania:
Poprawa zdolności adaptacyjnych pracowników i firm;
Zwiększanie możliwości zatrudnienia i uczestnictwa w rynku pracy;
Przeciwdziałanie dyskryminacji oraz znaczne ułatwianie dostępu do rynku pracy dla
osób znajdujących się w trudnych warunkach;
11
Wsparcie partnerstwa na rzecz reform w obszarze zatrudnienia i integracji;
Poprawa oraz zwiększenie inwestycji w kapitał ludzki, zwłaszcza jeśli chodzi o
poprawę systemów edukacyjnych i szkoleniowych.
Unia Europejska nie zapomina o najmniej zamożnych regionach kwalifikujących się do celu
konwergencji, EFS wspiera również:
Wzmożone inicjatywy by zwiększyć oraz poprawić inwestycję w kapitał ludzki, w
szczególności poprzez poprawienie systemów edukacyjnych
i szkoleniowych;
Zmierzanie do wzmocnienia zdolności instytucjonalnej oraz skuteczności
administracji publicznej na szczeblu krajowym, regionalnym
i lokalnym.
W latach 2014-2020 w państwach członkowskich planuje się zainwestować w kapitał ludzki
ponad 80 mld EUR, a co najmniej 3,2 mld EUR przeznaczono na potrzeby inicjatywy na rzecz
zatrudnienia ludzi młodych.
W latach 2014-2020 inwestycje z EFS będą się koncentrować na czterech spośród celów
tematycznych polityki spójności:
promowanie zatrudnienia i wspieranie mobilności siły roboczej;
promowanie włączenia społecznego i zwalczanie ubóstwa;
inwestowanie w edukację, poszerzanie umiejętności i ustawiczne kształcenie;
zwiększanie możliwości instytucjonalnych oraz efektywności administracji publicznej.
Ponadto 20% inwestycji z EFS zostanie spożytkowane na działania sprzyjające włączeniu
społecznemu i zwalczaniu ubóstwa. Podejście takie jest określane mianem koncentracji
tematycznej.
5.2 Fundusze inwestycyjne
Europejski Fundusz Spójności
12
Fundusz Spójności (nazywany też Fuduszem Kohezyjnym) ma na celu pomagać państwom
członkowskim, Unii Europejskiej, których Dochód Narodowy Brutto (DNB) w przeliczeniu na
jednego mieszkańca wynosi mniej niż 90% średniej unijnej oraz w których opracowany został
program zmierzający do spełnienia kryteriów konwergencji ustalonych w art. 104 Traktatu
ustanawiającego Wspólnotę Europejską. Pomoc FS opiera się na zmniejszaniu opóźnienia w
rozwoju gospodarczym oraz społecznym (kraje słabsze gospodarczo mogą „dogonić”
silniejsze. Fundusz pomaga również przy stabilizacji gospodarki.
Fundusz Spójności współfinansuje głównie projekty dotyczące środowiska naturalnego, a
także infrastruktury spedycji lotniczej, spedycji morskiej i transportu drogowego. Fundusz
znacznie przyczynia się do realizacji celów europejskiej polityki transportowej, ekologicznej
jak również celów polityki spójności. Efektem rozmaitych działań FS jest sukcesywna
minimalizacja dysproporcji ekonomicznych oraz społecznych między poszczególnymi
państwami UE. Wspomaganie poszczególnych państw członkowskich Unii Europejskiej
odzwierciedla filozofię trwałego oraz zrównoważonego rozwoju, z naciskiem na zwiększanie
produktywności i co najważniejsze, konkurencyjności gospodarki szczególnie poprzez rozwój
infrastruktury transportowej. Działania rozwojowe nie dzieją się kosztem środowiska i jego
zasobów naturalnych. Fundusz Spójności wyznaje bardzo ważną zasadę, że między
projektami z zakresu ochrony środowiska a infrastruktury transportowej musi być
zachowana równowaga podziału funduszy, która wynosi dokładnie po 50% dla każdego z
sektorów gospodarki. Przy wyznaczaniu podziału środków z FS dla danego kraju bierze się
pod uwagę liczbę ludności, Produkt Narodowy Brutto na jednego mieszkańca, powierzchnię
kraju oraz wiele innych czynników społeczno-ekonomicznych tj. deficyt w obszarze
infrastruktury transportowej.
Działania zawierające się w Funduszu Spójności wyznacza polityka spójności w Unii
Europejskiej. Polityka spójności opiera się na następujących zasadach:
jeden program operacyjny, inaczej jeden fundusz (program operacyjny) może
odpowiadać działalności tylko jednego funduszu. Wyjątek to Program operacyjny
Infrastruktura i Środowisko, który finansowany jest z Funduszu Spójności oraz
Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego
13
tzw. finansowanie krzyżowe, czyli nakładanie się na siebie środków finansowych w
ramach funduszy strukturalnych,
nawiązanie do założeń Strategii Lizbońskiej tj.: promocja dużego wzrostu
gospodarczego poprzez wprowadzanie nowoczesnych rozwiązań i gospodarki opartej
na wiedzy,
partnerstwo – współpraca na poziomie wspólnotowym i krajowym,
programowanie – polityka wyznacza 3 cele, które opracowywane są na okres 7 lat,
subsydiarność – Unia Europejska wyznacza bardzo ogólne wytyczne dla polityki
spójności,
zasada n+2 – jeżeli w roku „n” otrzymamy środki finansowe, to mamy 2 lata na
wykorzystanie przyznanych środków.
Z Funduszu Spójności przeznaczono w sumie 63.4 mld EUR na działania należące do
następujących kategorii:
transeuropejskie sieci transportowe, zwłaszcza wskazane przez UE priorytetowe
projekty o znaczeniu ogólnoeuropejskim - środki z Funduszu Spójności są
wykorzystywane na wspieranie projektów infrastrukturalnych realizowanych w
ramach instrumentu "Łącząc Europę";
środowisko - w tej dziedzinie środki z Funduszu Spójności mogą także wspierać
realizację projektów związanych z energetyką i transportem, o ile zapewniają
ewidentne korzyści dla środowiska w zakresie wydajności energetycznej,
wykorzystywania odnawialnych źródeł energii, rozwoju transportu kolejowego,
wspierania intermodalności, wzmacniania transportu publicznego itd.
Pomoc finansowa z Funduszu Spójności może zostać wstrzymana decyzją Rady (podjętą
kwalifikowaną większością głosów), jeśli państwo członkowskie przekroczy dozwolony limit
deficytu publicznego i jeśli nie rozwiąże tego problemu lub nie podejmie stosownych działań
w celu jego rozwiązania.
14
Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich - fundusz ten
zajmuje się wspieraniem przekształceń struktury rolnictwa oraz wspomaganiem
rozwoju obszarów wiejskich.
Europejski Fundusz Morski i Rybacki - fundusz wspiera restrukturyzację rybołówstwa
państw członkowskich.
W latach 2014-2020 z Funduszu Spójności skorzystają: Bułgaria, Chorwacja, Cypr, Czechy,
Estonia, Grecja, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Portugalia, Rumunia, Słowacja, Słowenia i
Węgry.
5.3 Inne fundusze
Pozostała część wydatków Unii kierowana jest do realizacji celów specjalnych przez
dodatkowe fundusze inwestycyjne, w tym:
Fundusz Solidarności Unii Europejskiej (FSUE)
Utworzono go, aby umożliwić reagowanie na poważne klęski żywiołowe, jest wyrazem
europejskiej solidarności w stosunku do mieszkańców UE, którzy padają ich ofiarami.
Bezpośrednią przyczyną powołania do życia Funduszu były poważne powodzie, które latem
2002 r. nawiedziły Europę Środkową. Dotychczas zgromadzone w nim środki wykorzystano w
następstwie 70 różnego rodzaju klęsk żywiołowych, takich jak powodzie, pożary lasów,
trzęsienia ziemi, wichury i susze. Jak dotąd wsparcie w łącznej wysokości ponad 3.7 mld euro
otrzymały 24 kraje Europy.
Instrument Pomocy Przedakcesyjnej
Zapewnia wsparcie dla krajów kandydujących i dla potencjalnych kandydatów do UE.
Poza tym Unia wprowadziła cztery instrumenty finansowe:
JASPERS i JASMINE - finansują wsparcie techniczne przy przygotowaniu
dużych projektów infrastrukturalnych,
JEREMIE - ułatwia małym i średnim przedsiębiorstwom dostęp do mikrofinansowania,
JESSICA - wspomaga rozwój obszarów miejskich.
15
6. Polityka spójności w latach 2014 - 2020
Rozpatrując zagadnienie polityki spójności w ujęciu budżetowym należy wspomnieć,
iż łączny budżet Unii Europejskiej na lata 2014 – 2020 wynosi 1 082 mld euro. Na
sfinansowanie działań w zakresie polityki spójności przeznaczono 351,8 mld euro, co stanowi
prawie 1/3 całego budżetu (32,5%). Pozostałe 730,2 mld euro ma pokryć wydatki na
pozostałe dziedziny działalności Unii Europejskiej. Biorąc pod uwagę fakt, iż zakres
działalności Unii Europejskiej jest bardzo szeroki, należy przyznać, że 1/3 środków
przeznaczonych na realizację celów polityki spójności stanowi bardzo dużą część łącznego
budżetu przeznaczonego na lata 2014 – 2020, co dowodzi tylko, jak wielkie znaczenie ma dla
państw członkowskich rzeczywista konwergencja wewnątrz wspólnoty. 8
Opracowanie własne na podst. https://cohesiondata.ec.europa.eu
Żródło: Eurostat regional yearbook 2015
8 https://cohesiondata.ec.europa.eu/
16
Głównym kryterium podziału środków finansowych Unii Europejskiej na poszczególne
regiony jest poziom produktu krajowego brutto (PKB) na mieszkańca. Regiony, w których
poziom PKB na mieszkańca przekracza 90% średniego poziomu unijnego zaliczane są do
regionów bardziej rozwiniętych ( regiony te oznaczone są na poniższej mapie kolorem
granatowym). W regionach w okresie przejściowym (kolor niebieski) – transitional regions –
poziom PKB na mieszkańca waha się w przedziale 75 – 90% średniej unijnej. Ostatnią grupę
regionów stanowią regiony słabiej rozwinięte, gdzie poziom PKB na mieszkańca jest niższy
niż 75% średniej unijnej ( kolor żółty).
Wśród regionów zaliczonych do mniej rozwiniętych można wyróżnić: Portugalię,
południową część Włoch oraz większość regionów leżących w środkowo – wschodniej
Europie.
Jak wynika z kolejnego, przedstawionego niżej diagramu, zgodnie z propozycjami
Komisji Europejskiej na pomoc krajom członkowskim mającym niższy niż średnia unijna
poziom PKB per capita przeznaczono ponad połowę funduszy stanowiących ramy polityki
spójności. Tylko około 25% przekazane zostanie na pomoc regionom lepiej rozwiniętym oraz
regionom w okresie przejściowym. Tyle samo planuje się przeznaczyć na Fundusz Spójności
oraz realizację pozostałych zadań polityki spójności ( w tym na pomoc dla regionów
peryferyjnych i słabo zaludnionych .
Poza obiektywnym kryterium podziału funduszy, jakim jest poziom PKB na
mieszkańca, wielkość przyznanych danemu państwu środków zależy od wielu innych
czynników i zawsze jest przedmiotem negocjacji z Komisją Europejską.
17
Opracowanie własne na podst. https://cohesiondata.ec.europa.eu/
W ramach priorytetów polityki spójności na lata 2014-2020 wyznaczono następujące ramy
tematyczne: transport i sieci energetyczne, badania i innowacje, zmniejszenie emisji dwutlenku
węgla, zatrudnienie i rynek pracy, środowisko i efektywność wykorzystywania zasobów, integracja
społeczna, konkurencyjność małych i średnich przedsiębiorstw, edukacja i szkolenia, informacje i
techniki komunikacyjne, pomoc techniczna, zmiany klimatyczne i zapobieganie ryzyku oraz
efektywność administracji publicznej.
Szczegółowy podział środków na poszczególne dziedziny obrazuje poniższy diagram.
Opracowanie własne na podst. https://cohesiondata.ec.europa.eu/
Z całości środków przeznaczonych na realizację polityki spójności w latach 2014-
2020 prawie 59 miliardów euro przeznaczone zostanie na rozwój transportu i sieci
energetycznej co stanowi 17% całości wydatków. 40,2 mld euro przekazane będzie na
badania i rozwój, a 37,5 mld euro pomoże w zmniejszaniu emisji dwutlenku węgla. Po ok 32
– 33 mld euro Komisja Europejska zaplanowała wydać na zwiększanie zatrudnienia oraz
bardziej wydolne działanie rynków pracy, środowisko naturalne i efektywność
wykorzystywania zasobów, integrację społeczną oraz konkurencyjność małych i średnich
18
przedsiębiorstw, a także na edukację i szkolenia. Pozostałe dziedziny mają mniejszy udział w
strukturze wydatków. 9
Podział Funduszy Europejskich na kraje członkowskie
Środki przeznaczone na finansowanie polityki regionalnej i polityki spójności w latach
2014-2020 wynoszą 351,8 mld EUR.
Z powyższego wykresu wyraźnie widać, że w obecnej perspektywie Polska będzie
największym beneficjentem funduszy ze środków polityki spójności, pozyskując ponad 2,5
9 http://europa.eu/pol/pdf/flipbook/pl/regional_policy_pl.pdf
19
Austria
Belgia
Bułgaria Cypr
Czech
y
NiemcyDania
Estonia
Grecja
Hiszpania
Finlandia
Francja
Chorwacja
Węgry
Irlandia
Włochy
Litwa
Luksemburg
Łotwa
Malta
HolandiaPolsk
a
Portugalia
Rumunia
Szwecja
Słowenia
Słowacja
Wielka Bryt
ania0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
1.24 2.287.59
0.735
21.9819.23
0.553 3.59
15.52
28.56
1.47
15.858.61
21.91
1.19
32.82
6.820.059
4.510.725 1.4
82.5
21.4722.99
2.11 3.07
12.9911.84
Podział środków Unii Europejskiej 2014-2020 (w euro, ceny bieżące)
Kraj członkowski
Pozy
skan
e śr
odki
razy więcej niż 2. W kolejności beneficjent – Włochy, które uzyskają 32,82 mld euro. Oprócz
tych dwóch państw członkowskich 5 innych otrzyma pomoc powyżej 20 mld euro. Będą to:
Czechy, Hiszpania, Węgry, Portugalia oraz Rumunia. Są to państwa, których PKB na
mieszkańca jest niższe niż 75% średniej unijnej, co potwierdza wcześniejsze rozważania
dotyczące podziału środków między poszczególne regiony. Dane te umacniają w
przekonaniu, że polityka spójności stanowi fundament, jeśli chodzi o zmniejszenie
dysproporcji między członkami Wspólnoty.
Spośród 28 państw członkowskich 16 uzyska pomoc mniejszą niż 10 mld euro, wśród
których 4 otrzymają mniej niż miliard euro na poprawę warunków życia mieszkańców i
zwiększenie konkurencyjności regionów. 10
7. Polityka spójności w Polsce
W latach 2014-2020 82,5 mld euro, które Unia przeznaczyła dla Polski, zostanie
zainwestowane w zwiększenie konkurencyjności polskiej gospodarki, poprawę spójności
społecznej i terytorialnej kraju, w podnoszenie sprawności i efektywności administracji.
Programy Operacyjne realizowane ze środków polityki spójności na lata 2014 – 2020
to:
1. Program Infrastruktura i Środowisko 27,4 mld euro
2. Program Inteligentny Rozwój 8,6 mld euro
3. Program Wiedza Edukacja Rozwój 4,7 mld euro
4. Program Polska Cyfrowa 2,2 mld euro
5. Program Polska Wschodnia 2 mld euro
6. Program Pomoc Techniczna 0,7 mld euro
10 https://www.mir.gov.pl/strony/zadania/fundusze-europejskie/
20
21
Najwięcej środków przeznaczono na Program Infrastruktura i Środowisko.
Priorytetami tego programu są: gospodarka niskoemisyjna, ochrona środowiska, rozwój
infrastruktury technicznej kraju i bezpieczeństwo energetyczne.
Drugim co do wielkości środków jest Program Inteligentny Rozwój. To również
największy w Unii Europejskiej program finansujący badania, rozwój i innowacje. Dzięki
niemu, wsparcie m.in. na wspólne prowadzenie przedsięwzięć badawczo-rozwojowych
uzyskają naukowcy i przedsiębiorcy, a wyniki prac B+R znajdą praktyczne zastosowanie w
gospodarce. „Od pomysłu do rynku” - to główne założenie tego programu. Oznacza ono
wsparcie powstawania innowacji: od tworzenia koncepcji niespotykanych produktów, usług
lub technologii, przez przygotowanie prototypów/linii pilotażowych, po ich komercjalizację.
Celem Programu Wiedza Edukacja Rozwój jest poprawa polityki i działań publicznych
na rzecz rynku pracy, edukacji i całej gospodarki; zwłaszcza wsparcie szkolnictwa wyższego
ukierunkowane na potrzeby rozwoju; promocja innowacji społecznych i współpracy
ponadnarodowej.
Kolejny Program Polska Cyfrowa ma na celu zwiększenie dostępności do Internetu,
stworzenie przyjaznej dla obywatela e-administracji, która umożliwi załatwianie wielu spraw
za pośrednictwem komputera oraz upowszechnienie w społeczeństwie wiedzy i umiejętności
korzystania z komputerów.
Program Polska Wschodnia jest ponadregionalnym programem dla województw
Polski Wschodniej mającym na celu wzrost konkurencyjności i innowacyjności makroregionu
Polski Wschodniej poprzez wsparcie innowacyjności i rozwoju badań oraz zwiększenie
atrakcyjności inwestycyjnej makroregionu, w szczególności dzięki dostępności
transportowej.
Program Pomoc Techniczna ma zapewnić sprawne działanie instytucji systemu
wdrażania funduszy, jak również stworzenie skutecznego systemu informacji i promocji
środków europejskich.
Ponadto w Polsce realizowany będzie Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (8,5 mld
euro) oraz Program Rybactwo i Morze (0,5 mld euro).11
11 Komisja Europejska, polityka spójności i Polska, marzec 2014/ biuletyn informacyjny
22
Największy wzrost wydatków nastąpi w sferze innowacyjności i wsparcia
przedsiębiorców. Nadal finansować będziemy inwestycje w ochronę środowiska i
energetykę, a także projekty z dziedziny kultury, edukacji, zatrudnienia czy przeciwdziałania
wykluczeniu społecznemu.
Miasta wojewódzkie wraz z okalającymi je gminami otrzymają duże wsparcie na
realizację wspólnych przedsięwzięć w zakresie dostępności komunikacyjnej. Ponadto
fundusze sfinansują inwestycje w miastach, zwłaszcza projekty związane z kompleksową
rewitalizacją, ekologicznym transportem miejskim, gospodarką niskoemisyjną. Wymogiem
UE jest również rozwój tzw. inteligentnych specjalizacji, czyli skupienie się poszczególnych
regionów na wybranych priorytetach polityki innowacyjnej.
Za wdrażanie Funduszy Europejskich w Polsce odpowiada Minister Infrastruktury i
Rozwoju. To jego zadaniem jest koordynowanie realizacji założeń wynikających z
najważniejszego dokumentu opisującego, jak i na co w latach 2014-2020 będą przeznaczone
Fundusze Europejskie – Umowy Partnerstwa.
Perspektywa na lata 2014-2020 będzie wdrażana w Polsce nie tylko poprzez 6
krajowych programów operacyjnych, o których była mowa wcześniej, lecz również przez 16
programów regionalnych zarządzanych przez Urzędy Marszałkowskie oraz inne programy,
takie jak:
Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej
Tym, co odróżnia programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej (0,7 mld euro) od
programów regionalnych i krajowych, jest ich międzynarodowy charakter oraz nacisk na
współpracę polskich beneficjentów z zagranicznymi partnerami. Przykładowe
przedsięwzięcia realizowane ponad granicami mogą dotyczyć ochrony dziedzictwa
kulturowego i środowiska, rozbudowy infrastruktury, rozwoju przedsiębiorczości oraz
edukacji.
Fundusz „Łącząc Europę”
Instrument „Łącząc Europę” to nowy instrument finansowy, który zastąpił
dotychczasowy program TEN-T. Wspiera rozwój trzech obszarów – sieci transportowej,
23
energetycznej oraz telekomunikacyjnej. Unia Europejska przeznaczyła w swoim budżecie na
ten cel odrębną pulę środków finansowych. Fundusze te będzie można wykorzystać w latach
2014-2020 na inwestycje dotyczące budowy i modernizacji infrastruktury w dziedzinie
transportu, energetyki i telekomunikacji.
Poziom dofinansowania
Poziom dofinansowania unijnego dla Mazowsza jako regionu lepiej rozwiniętego
wynosi 80%, a dla pozostałej części kraju - 85% jak dla wszystkich regionów mniej
rozwiniętych
8. Polityka spójności w Polsce w latach 2004 – 2014 – osiągnięte rezultaty
W okresie od maja 2004r. Do 31 marca 2014 r. realizowano w Polsce łącznie 185
tysięcy projektów współfinansowanych w ramach funduszy polityki spójności. Łączna kwota
wsparcia Unii Europejskiej dla tych projektów wyniosła około 331,5 mld zł.
Ponad 1/3 środków przeznaczono na dofinansowanie inwestycji w infrastrukturę
transportową – łącznie ok 126 mld zł. Drugim co do wielkości obszarem wsparcia jest rozwój
przedsiębiorczości, innowacji i B+ R – projekty związane z tym obszarem zostały
dofinansowane kwotą przekraczającą 52 mld zł. 12
Największymi co do wielkości i skali działania projektami współfinansowanymi ze
środków z budżetu polityki spójności były:
1. Budowa autostrady A1 odcinek Pyrzowice – Maciejów – Sośnica 5 441 224 197.58 zł
(4 320 284 649.80 zł )
2. Budowa drogi S2 węzeł Konotopa – Węzeł Puławska wraz z odcinkiem węzeł Lotnisko –
węzeł Marynarska S79 4 153 960 005.61 zł
(1 919 124 283.76 zł )
3. Budowa drogi ekspresowej S17, odcinek Kurów – Lublin – Piaski 3 363 680 921.46 zł
(2 277 291 178.08 zł )12 Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, Fundusze Europejskie w Polsce Biuletyn Informacyjny nr 34, czerwiec 2014
24
4. Budowa autostradowej obwodnicy Wrocławia A8 3 031 933 015.81 zł
(2 174 759 237.23 zł )
5. Modernizacja linii kolejowej E-65, odcinek Warszawa – Gdynia, etap II
2 608 825 480.90 zł (1 275 050 891.00 zł )13
Podane w nawiasach kwoty stanowią pomoc uzyskaną z funduszy unijnych. Pozycja
1. – budowa odcinka autostrady A1 była sfinansowana w większości dzięki pomocy
środków z budżetu Unii Europejskiej. Pozostałe 4 inwestycje, choć już nie w tak dużym
stopniu, również w znacznej mierze zrealizowano dzięki funkcjonowaniu funduszy polityki
spójności.
Na uwagę zasługuje również fakt, że cztery największe inwestycje dotyczą transportu,
co potwierdza wcześniejsze rozważania, iż rozwój transportu i infrastruktury jest
najważniejszym priorytetem, który należy realizować w celu pełnej konwergencji z
pozostałymi regionami Wspólnoty.
8. Podsumowanie
Polityka spójności to główna polityka inwestycyjna UE
Adresatem polityki spójności są wszystkie regiony i miasta w Unii Europejskiej, a jej
celem jest wspieranie zatrudnienia, konkurencyjności przedsiębiorstw, wzrostu
gospodarczego i zrównoważonego rozwoju, a także podniesienie jakości życia obywateli.
Aby zrealizować te zamierzenia i zaspokoić różne potrzeby rozwojowe wszystkich
unijnych regionów, na politykę spójności na lata 2014-2020 przeznaczono 351,8 mld EUR, co
stanowi blisko jedną trzecią całego unijnego budżetu.
Polityka spójności ma duży wpływ na wiele dziedzin. Inwestycje realizowane w jej
ramach ułatwiają osiąganie wielu celów unijnej polityki. Są m.in. uzupełnieniem unijnej
polityki w zakresie kształcenia, zatrudnienia, energii, środowiska, jednolitego rynku oraz
badań naukowych i innowacji.13 http://www.mapadotacji.gov.pl/
25
Polityka spójności zapewnia w szczególności ramy inwestycyjne niezbędne do
realizacji strategii „Europa 2020”, która zakłada osiągnięcie w Unii Europejskiej do roku 2020
założonych celów w zakresie inteligentnego i zrównoważonego wzrostu gospodarczego
sprzyjającego włączeniu społecznemu.
BIBLIOGRAFIA
Głąbicka K., Grewiński M., Polityka spójności społeczno-gospodarczej Unii Europejskiej,
Elipsa, Warszawa 2005
Komunikat Komisji, Polityka regionalna jako czynnik przyczyniający się do inteligentnego
rozwoju w ramach strategii Europa 2020, COM(2010)0553, Bruksela 2010
Klimowicz M., Ewolucja celów polityki regionalnej Unii Europejskiej w procesie integracji
gospodarczej, Repozytorium Uniwersytetu Wrocławskiego, s.204
Klimowicz M., Ewolucja celów polityki regionalnej Unii Europejskiej w procesie integracji
gospodarczej, Repozytorium Uniwersytetu Wrocławskiego, s. 223 – 230
Kercher M., Zmiany w polityce spójności Unii Europejskiej na przykładzie Polski -przyczyny,
kierunki, perspektywy, Olsztyn, 2015, s.7-10
26
Komisja Europejska, polityka spójności i Polska, marzec 2014/ biuletyn informacyjny
Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, Fundusze Europejskie w Polsce Biuletyn Informacyjny
nr 34, czerwiec 2014
http://www.fundusze.uj.edu.pl/fundusze/fundusze-strukturalne-2014-2020
https://cohesiondata.ec.europa.eu/
http://europa.eu/pol/pdf/flipbook/pl/regional_policy_pl.pdf
https://www.mir.gov.pl/strony/zadania/fundusze-europejskie/
http://www.mapadotacji.gov.pl/
http://uniaeuropejska.org/polityka-strukturalna-ue/
27