2 Uniwersytet Rzeszowski Wydział Ekonomii STUDIA PODYPLOMOWE „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” VI edycja, rok akademicki 2014/15 Anna Bukryj Nr albumu: 8/2015 Polityka fiskalna Hiszpanii w czasach kryzysu finansowego Praca dyplomowa wykonana pod kierunkiem dr Władysławy Jastrzębskiej Przyjmuję pracę ……………………………… Data i podpis promotora RZESZÓW 2015 Studia realizowane z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej
30
Embed
Polityka fiskalna Hiszpanii w czasach kryzysu finansowego20fiskalna%20... · Zaletą podatkowych automatycznych stabilizatorów koniunktury jest ich w miarę szybka ... Stabilizacja
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
2
Uniwersytet Rzeszowski
Wydział Ekonomii
STUDIA PODYPLOMOWE
„Mechanizmy funkcjonowania strefy euro”
VI edycja, rok akademicki 2014/15
Anna Bukryj
Nr albumu: 8/2015
Polityka fiskalna Hiszpanii w czasach kryzysu
finansowego
Praca dyplomowa
wykonana pod kierunkiem
dr Władysławy Jastrzębskiej
Przyjmuję pracę
………………………………
Data i podpis promotora
RZESZÓW 2015
Studia realizowane z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej
3
Oświadczenie autora pracy
Świadoma odpowiedzialności prawnej oświadczam, że niniejsza praca dyplomowa została
napisana przeze mnie samodzielnie i nie zawiera treści uzyskanych w sposób niezgodny z
obowiązującymi przepisami.
Oświadczam również, że przedstawiona praca nie była wcześniej publikowana, jest w pełni
autorska i powstała dla celów uzyskania świadectwa ukończenia studiów podyplomowych
„Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” i nie była także przedmiotem procedur
związanych z uzyskaniem tytułu zawodowego w wyższej uczelni.
Data Podpis autora pracy
4
Streszczenie
<Praca obejmuje problematykę polityki fiskalnej Hiszpanii w czasie kryzysu finansowego
w tym kraju. Kryzys finansowy stał sił bardzo ważnym sprawdzianem dla skuteczności
mechanizmów polityki makroekonomicznej ustanowionych w Unii Europejskiej,
a w szczególności w strefie euro. Doświadczenia ostatnich kilkunastu miesięcy wyraźnie
pokazały że zabezpieczenia przewidziane w ramach kryteriów konwergencji oraz w pakcie
stabilności i wzrostu są niewystarczające dla zapewnienia stabilności finansów publicznych
w państwach należących do strefy euro.>
Słowa kluczowe:
<polityka fiskalna, kryzys finansowy, Hiszpania>
TYTUŁ <Spain’s fiscal policy in times of financial crisis>
Od przełomu lat 2009/2010 mamy do czynienia z kryzysem strefy euro, który stwarza
nie tylko zagrożenie dla 17 krajów posiadających wspólną walutę, ale stanowi wyzwanie
związane ze spójnością i funkcjonowaniem całej Unii Europejskiej. Zagraża także
długoterminowemu powodzeniu ambitnego projektu, jakim jest wprowadzenie wspólnej
waluty w zdecydowanej większości krajów UE. Sytuacja takich krajów, jak Grecja, Włochy
czy Hiszpania jest szczególnie trudna. Bez uzyskania pomocy ze strony międzynarodowych
instytucji finansowych i samej Unii Europejskiej, za pośrednictwem Europejskiego Banku
Centralnego, państwa te nie byłyby w stanie spłacać swoich bieżących zobowiązań. Istota
kryzysu strefy euro jest złożona i wielowątkowa, ponieważ jego ostrość wynika zarówno
z określonych przesłanek historycznych i współczesnych, jak i aspektów polityczno-
prawnych, ekonomiczno-finansowych i innych. O ile kryzys roku 2008 był spowodowany
spekulacją na rynkach nieruchomości i nadmierną kreatywnością w zakresie nowych
instrumentów inwestycyjnych, o tyle zasadniczą przyczyną obecnego kryzysy strefy euro było
zbyt liberalne podejście do spekulacji finansowych oraz utrata kontroli władz publicznych nad
działaniami rynków finansowych. Przyczyn kryzysu strefy euro należy doszukiwać się
również w dysproporcji rozwojowej gospodarek narodowych, a co za tym idzie,
niedostatecznej konwergencji między członkami Eurolandu. Analizując przyczyny powstania
kryzysu strefy euro, można postawić pytanie, czy doszło do niego, ponieważ projekt wspólnej
waluty europejskiej był realizowany bez dostatecznego uwzględnienia teoretycznych założeń
unii gospodarczo-walutowej, czy też założenia teoretyczne podczas formułowania tego
projektu zostały spełnione, a inne obiektywne, zewnętrzne czynniki doprowadziły to
obecnego kryzysu.
Celem niniejszej pracy jest ukazanie polityki fiskalnej Hiszpanii w czasach kryzysu
finansowego w latach 2007-2014. Ponadto w pracy została postawiona następująca teza:
kryzys hiszpańskiej gospodarki spowodowany został zarówno przez czynniki wewnętrzne
związane z polityką gospodarczą tego kraju, jak również obiektywne, zewnętrzne
uwarunkowania funkcjonowania światowego rynku finansowego. Osiągnięcie tak
postawionego celu głównego wymagało przedstawienia następujących celów szczegółowych:
- przedstawienia definicji, rodzajów i instrumentów polityki fiskalnej,
- przedstawienia polityki fiskalnej w strefie euro,
- przedstawienia pojęcia kryzysu finansowego oraz jego przyczyn i konsekwencji,
- przedstawienia ogólnej charakterystyki Hiszpanii, a także jej podstawowych danych
makroekonomicznych.
W ramach realizacji celu głównego oraz celów szczegółowych zostały wykorzystane
informacje pochodzące ze źródeł wtórnych oraz pierwotnych. Źródła wtórne obejmowały
literaturę przedmiotu w formie książek oraz artykułów zawierających się w zeszytach
naukowych, a także stronach internetowych. Natomiast źródła pierwotne stanowiły dane
statystyczne z Eurostatu.
W pracy zastosowano metodę opisową oraz metodę analizy. Część zagadnień
zobrazowano w formie graficznej w postaci wykresów.
7
ROZDZIAŁ I
POLITYKA FISKALNA ORAZ JEJ ZNACZENIE W PRAWIDŁOWYM
FUNKCJONOWANIU PAŃSTWA
1.1. Pojęcie, rodzaje oraz instrumenty polityki fiskalnej
Każde państwo potrzebuje określonych środków finansowych do sprawnego
i efektywnego funkcjonowania. Polityka fiskalna rozumiana jako dobór źródeł i metod
gromadzenia dochodów publicznych, jak też kierunków i sposobów realizacji wydatków
publicznych dla osiągnięcia celów społecznych i gospodarczych, ustalonych przez właściwe
organy publiczne1 jest podstawowym narzędziem pozwalającym na wpływ przez państwo na
gospodarkę. Jest to, najogólniej rzecz ujmując, szereg działań i mechanizmów oraz strategii
ekonomicznych, które powinny zapewnić państwu dochody, które pokryją jak największą
część deklarowanych przez nie wydatków. Sprawnie prowadzona polityka fiskalna ma na celu
przede wszystkim ustabilizowanie na satysfakcjonującym poziomie gospodarki narodowej, co
możliwe jest do osiągnięcia np. poprzez wprowadzenie tzw. automatycznych stabilizatorów
gospodarki tj. adekwatny do potrzeb system podatkowy (podatek progresywny, procentowy)
czy system świadczeń socjalnych i zasiłków dla bezrobotnych. Polityka fiskalna jest
historycznie najstarszą częścią polityki gospodarczej państwa2. System podatkowy
determinuje warunki działalności gospodarczej, rozwoju i wzrostu gospodarczego, a przez to
współtworzy warunki życia całego społeczeństwa3. Polega na gromadzeniu i wydatkowaniu
środków budżetowych dla realizacji celów polityki społeczno-gospodarczej państwa.
W literaturze przedmiotu, obok rozważań dotyczących zakresu i formy aktywności
władzy publicznej na rzecz gospodarki, określa się wprost podstawowe funkcje finansów
państwa, którego zadaniem jest zagwarantowanie: po pierwsze, efektywności całości
gospodarki przy ułomności rynkowego mechanizmu alokacji, po drugie, sprawiedliwości,
równości przy nadmiernej dysproporcji dochodów, i po trzecie, stabilności gospodarki
rynkowej przy jej cyklicznym funkcjonowaniu4. Polityka fiskalna winna w równej mierze
służyć zmniejszaniu niestabilności makroekonomicznej w krótkim okresie, jak
i wzrostowi gospodarczemu w długim horyzoncie czasu, szczególnie poprzez zwiększanie
stopnia neutralności ciężarów podatkowych, promocję akumulacji kapitału ludzkiego
i redukowanie nadmiernych dysproporcji dochodów. Badania wskazują jednak, że związek
pomiędzy opodatkowaniem i wzrostem gospodarczym okazuje się znacznie słabszy, niż
można by oczekiwać na podstawie teorii. Wyraźnie zauważalny jest jedynie negatywny
wpływ częstych zmian systemu podatkowego, który skutkuje wzrostem niepewności
warunków inwestowania, ograniczając je tym samym.
Stabilizacyjna funkcja finansów państwa obejmuje działania m.in. mające spowodować
1 Fedorowicz Z., 1998: Polityka fiskalna, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań, s. 7. 2 Sokół P. 2005: , Możliwości wykorzystania podatków w oddziaływaniu na procesy społeczne i gospodarcze,
Problemy zarządzania, nr 4(10), s. 175-186. 3 Nojszewska E., 1998: Teoria optymalnego opodatkowania a polityka podatkowa, Gospodarka Narodowa, nr
10(92), s. 21-32. 4 Samuelson P.A., Nordhaus W.D., 1996: Ekonomia, t. 1, PWN, Warszawa, s. 88.
8
osiągnięcie, a następnie utrzymanie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego, przy
jednoczesnym redukowaniu zjawisk negatywnych, tzn. wysokiej stopy bezrobocia
i inflacji oraz łagodzeniu wahań cyklu koniunkturalnego. Mówiąc inaczej, szeroko rozumiane
instytucje państwa stosując w sposób racjonalny, sprawny i efektywny dostępne im
instrumenty polityki społecznej i ekonomicznej, winny przyczynić się do zrównoważonego
długookresowego rozwoju kraju przy optymalnym zaangażowaniu czynników wytwórczych.
Skuteczna realizacja zadań stabilizujących procesy gospodarcze wymaga jednoczesnego
stosowania wzajemnie oddziałujących na siebie instrumentów polityki fiskalnej i polityki
pieniężnej (monetarnej).
Zadaniem narzędzi polityki fiskalnej w tej dziedzinie jest zmniejszanie amplitudy wahań
cyklu koniunkturalnego, tj. hamowanie ekspansji gospodarki w okresie jej nazbyt dużego
wzrostu oraz stymulowanie aktywności gospodarczej w okresie osłabienia procesów
gospodarczych. Podatki, jako główne narzędzie tej polityki, zarówno powodują obniżenie
poziomu dochodów i zredukowanie wydatków prywatnych na konsumpcję indywidualną, jak
i mają wpływ na poziom produkcji, inwestycji i zatrudnienia. Wydatki państwa zaś m.in.
kształtują wielkość popytu globalnego.
W ramach polityki fiskalnej można wyodrębnić dwie podstawowe formy, a tym samym
dwie metody wykorzystania instrumentów podatkowych dla osiągania celów stabilizacyjnych
oraz pozostałych celów społeczno-ekonomicznych. A mianowicie wyróżnia się aktywną oraz
pasywną politykę fiskalną5. Istota tej pierwszej sprowadza się do podejmowania takich
decyzji związanych ze zmianą dochodów i wydatków publicznych, które umożliwiłyby
realizację określonych zadań i uzyskanie zakładanych efektów w danej sytuacji gospodarczej.
Natomiast pasywna polityka fiskalna wiąże się z zastosowaniem odpowiednich instrumentów
ekonomicznych, które samoczynnie reagują na zmianę koniunktury i nie wymagają
podejmowania konkretnych decyzji dostosowawczych, a są wrażliwe na zmiany poziomu
dochodu narodowego, stopy zatrudnienia etc.6.
Z tego też względu w aktywnej polityce fiskalnej, będącej interwencjonizmem
państwowym, za którym stoi cały system podejmowania decyzji o zastosowaniu określonych
narzędzi fiskalnych (m.in. wzrost bądź spadek wydatków publicznych, zmiany
w poszczególnych podatkach) wykorzystuje się metodę dyskrecjonalnego (aktywnego)
kształtowania poziomu opodatkowania podmiotów w zależności od fazy cyklu koniunktury
gospodarczej. Natomiast pasywna polityka fiskalna związana jest z wykorzystaniem metody
automatycznych stabilizatorów koniunktury wkomponowanych w system podatkowy7.
Do automatycznych stabilizatorów zalicza się: podatek dochodowy, podatek od wartości
dodanej (VAT), zasiłek dla bezrobotnych i inne formy świadczeń społecznych.
Zaletą podatkowych automatycznych stabilizatorów koniunktury jest ich w miarę szybka
reakcja na zmianę sytuacji dochodowej podmiotów, a co ważniejsze, nikt nie musi decydować
o ich uruchomieniu. Ponadto zmniejszają podatność gospodarki na wstrząsy, sprawiając że
aktywność gospodarcza nie spadnie do katastrofalnego poziomu. Wadą jest to, że ich
określona poprzez wcześniej przyjęte regulacje konstrukcja, może być w praktyce życia
5 Begg D., Fischer S., Dornbusch R., 1992: Ekonomia, t. II, PWE, Warszawa, s. 82-84. 6 Krajewska A., 2004: Podatki. Unia Europejska, Polska, kraje nadbałtyckie, PWE, Warszawa, s. 28. 7 Kropiwnicki J., 1976: Teoria automatycznych stabilizatorów koniunktury, Warszawa, s. 258.
9
gospodarczego, ze względu na specyficzny charakter danej sytuacji, niedostatecznie
odpowiednia. W odpowiedzi na tę ułomność pasywnej polityki fiskalnej, władza publiczna
może zastosować bardziej aktywną (dyskrecjonalną) jej formę, jeżeli sytuacja tego wymaga.
Stabilizacja gospodarki może się odbywać przez adekwatne kształtowanie poziomu
wydatków albo stopy podatkowej, wpływając tym samym na poziom popytu globalnego.
W przypadku, gdyby wydawał się on zbyt niski, rząd może go stymulować poprzez redukcję
obciążeń podatkowych, co powinno znacznie silniej aktywizować podmioty gospodarcze, niż
automatyczne stabilizatory koniunktury. W sytuacji przeciwnej, tj. nadmiernie rozgrzanej
koniunktury, można wykorzystać progresję podatkową bądź nałożyć nowe podatki, aby ją
skutecznie schłodzić. Ponadto państwo w ramach działań będących domeną polityki fiskalnej
może również oddziaływać na skłonność do inwestowania i oszczędzania. Nadmierny
fiskalizm zmniejsza skłonność podmiotów gospodarczych i gospodarstw domowych do
oszczędzania, jednakże zwiększone wydatki państwa kreują nowy popyt, w tym popyt
inwestycyjny. Wadą aktywnej metody oddziaływania na gospodarkę jest to, że zastosowanie
jej instrumentów wymaga czasu i wiąże się z długotrwałym i żmudnym procesem
legislacyjnym dotyczącym np. wprowadzenia nowych podatków lub zmian w już istniejących
podatkach. Występować może tu tzw. efekt opóźnień, polegający na tym, że pomiędzy
diagnozą stanu gospodarki a przygotowaniem określonych środków polityki ekonomicznej
upływa tak wiele czasu, że w momencie, w którym narzędzia te są gotowe, układ gospodarki
na tyle się zmienił, iż owe narzędzia są już mało bądź wcale nieskuteczne8.
1.2. Funkcje oraz cele polityki fiskalnej
Zrównoważona polityka budżetowa jest bardzo istotnym elementem skutecznej polityki
gospodarczej. Prowadzenie polityki budżetowej należy do zadań rządu, a jej głównym celem
jest zapewnienie wysokiego poziomu zatrudnienia oraz wzrostu dochodu narodowego. To
powoduje, że rządy są skłonne do nadmiernego zadłużania się, aby sfinansować osiągnięcie
wspomnianych celów. Polityka budżetowa pełni w gospodarce trzy podstawowe funkcje:
alokacyjną, redystrybucyjną oraz stabilizacyjną. Funkcja alokacyjna pozwala na
rozdysponowanie czynników produkcji pomiędzy sektor państwowy i prywatny w celu
dostarczenia dóbr publicznych i społecznych rozdzielanych poza mechanizmem rynkowym.
Istotą tej funkcji jest zatem dostarczanie i wytwarzanie różnych dóbr publicznych. Funkcja
redystrybucyjna z kolei ingeruje w podział dochodów osobistych, za jej pomocą państwo
może zwiększyć te dochody poprzez pomoc socjalną lub je uszczuplić np. nakładając wyższe
podatki. Realizacja funkcji redystrybucyjnej odbywa się przede wszystkim z pomocą danin
publicznych, dotacji, subwencji. Jednak zwłaszcza w okresach kryzysu najistotniejsza wydaje
się być funkcja stabilizacyjna, ponieważ pozwala za pomocą narzędzi budżetowych wpływać
na stabilność makroekonomiczną państwa. Przede wszystkim chodzi o zapewnienie jak
najbardziej stabilnego wzrostu gospodarczego przy optymalnym wykorzystaniu potencjału
ekonomicznego kraju i wymaga ona do jej realizacji wykorzystania również instrumentów
polityki pieniężnej.
W literaturze przedmiotu spotkać się można z różnym podejściem autorów do
8 Owsiak S., 1999: Finanse publiczne. Teoria i praktyka, wyd. 2., PWN, Warszawa, s. 64.
10
wyznaczenia celów polityki fiskalnej. M. Pietrewicz9 przedstawia politykę fiskalną jako
„część polityki społeczno-gospodarczej wyodrębnioną nie ze względu na specyfikę jej celów,
lecz z uwagi na swoistość środków jej realizacji”. Zdaniem autora polityka fiskalna jest
częścią polityki gospodarczej państwa i jako taka powinna realizować cele przedstawione
przez tą politykę. Cele polityki fiskalnej mogą być oczywiście nieco inaczej sformułowane,
co może wynikać z większej szczegółowości i nieco innych miar zastosowanych do
określenia celów, zawsze jednak muszą wynikać z celów ogólnej polityki gospodarczej
państwa. Takie podejście zwalnia nas z określania hierarchii celów polityki fiskalnej
i przesuwa do określenia celów gospodarczych państwa.
Inne podejście reprezentuje D. Hübner10, która określa wprost cel polityki fiskalnej jako
„kształtowanie zagregowanego popytu”. Cel ten jest jednak na tyle ogólny, że można
przyporządkować do niego inne cele gospodarcze.
S. Owsiak definiując istotę polityki fiskalnej główny nacisk postawił na realizację
określonych celów. Mówi on, że polityka fiskalna polega na wykorzystywaniu różnych
instrumentów, które służą:
1) zaspokojeniu popytu państwa na pieniądz,
2) realizacji statutowych zadań władz publicznych za pomocą zgromadzonych środków
pieniężnych,
3) realizacji pozafiskalnych celów państwa, ale przy wykorzystaniu instrumentów polityki
fiskalnej.
Następnie wylicza cele szczegółowe polityki fiskalnej, takie jak: tworzenie warunków
pełnego wykorzystania zdolności wytwórczych gospodarki, tworzenie warunków
gromadzenia oszczędności pieniężnych przez optymalizację obciążeń podatkowych,
ograniczenie amplitudy wahań cyklu koniunkturalnego, walka ze skutkami bezrobocia
i promowanie procesu tworzenia nowych miejsc pracy, korekta nadmiernego zróżnicowania
dochodów w społeczeństwie będącego skutkiem działania mechanizmu rynkowego, oraz
łagodzenie negatywnych skutków ubocznych działalności podmiotów rynkowych, które
kierują się przede wszystkim motywem zysku11.
Określając cele polityki fiskalnej do dalszych rozważań posłużyć się można wiązką celów
szczegółowych określonych przez S. Owsiaka, skupiając się jednak na celach gospodarczych
takich jak: tworzenie warunków pełnego wykorzystania zdolności wytwórczych gospodarki
oraz walka ze skutkami bezrobocia i promowanie procesu tworzenia nowych miejsc pracy.
Uwzględnione zostaną również cele społeczne, lecz bez określenia celu dominującego.
1.3. Polityka fiskalna w strefie euro
Istota koordynacji polityki fiskalnej1 i pieniężnej polega na takiej kombinacji tych dwóch
niezwykle ważnych polityk gospodarczych, aby móc osiągać cele związane zarówno ze
stabilności cen, jaki ze wzrostem gospodarczym i zatrudnieniem. Już zatem na poziomie
państwa narodowego długookresowa koordynacja tych dwóch polityk jest sporym
9 Pietrewicz M., 1994: Polityka fiskalna, Wydawnictwo Poltext, Warszawa, s. 14. 10 Hübner D., 1992: Makroekonomiczna polityka stabilizacyjna, Instytut Rozwoju i Studiów Strategicznych,
Warszawa, s. 11. 11 Owsiak S., Finanse publiczne..., s. 282.
11
wyzwaniem. Rozpatrując przypadek państw strefy euro należy podkreślić, że w przypadku
polityki budżetowej możemy mówić tylko o koordynacji związanej z wprowadzeniem
pewnych bardziej restrykcyjnych, z bardziej skutecznymi sankcjami reguł fiskalnych do
porządku prawnego UE. Polityka pieniężna z kolei została już w momencie wprowadzenia
euro przeniesiona na szczebel wspólnotowy i scentralizowana przez Europejski Bank
Centralny, natomiast polityka fiskalna pozostała w gestii władz krajowych państw
członkowskich strefy euro. Taki podział był związany z istotą polityki fiskalnej jako bardziej
uzależnionej od specyfiki danego kraju, jego uwarunkowań wewnętrznych, wielość funkcji
które wypełnia. Polityka fiskalna jest też bardziej narażona na wpływ bieżącej polityki
i można zaryzykować tezę, że politykom bardziej „zależy” na posiadaniu wpływu na politykę
fiskalną niż pieniężną. Naturalnie swoboda władz krajowych w prowadzeniu polityki
budżetowej została ograniczona regułami zbieżności finansowej wprowadzonymi w Traktacie
z Maastricht, jednak w praktyce wystąpiły istotne problemy związane z ich przestrzeganiem.
Brak polityki budżetowej w narodowym kształcie strefy euro wynika przede wszystkim
z ograniczonej wielkości budżetu UE, który miałby w tej sytuacji pełnić rolę głównego
instrumentu tej polityki. Jak pisze A. Nowak-Far „Podstawowe ograniczenie to wielkość
budżetu UE, który wynosi ok. 1% PKB i dla którego obecnie obowiązująca decyzja
w sprawie zasobów własnych Wspólnoty przewiduje – w perspektywie wieloletniej–
limit1,24% DNB dla środków na płatności i 1,31% dla środków na zobowiązania. Dla
porównania, wielkość budżetu federalnego Stanów Zjednoczonych czy budżetu Kanady
wynosi w obu przypadkach ok. 20% PKB tych krajów”12. Tak rozumiana polityka budżetowa
byłaby bardzo trudna, jeżeli nie niemożliwa doprowadzenia w strefie euro. Pomijając
wspomniane ograniczenia budżetu UE w pełnieniu jego funkcji jako instrumentu polityki
fiskalnej należy podkreślić silny zapewne sprzeciw poszczególnych rządów na zbyt daleko
idące ograniczenie wpływu poszczególnych państw na swoje polityki budżetowe. Dodatkowo
pojawia się tutaj problem ewentualnego finansowania ze wspólnego budżetu szeregu zadań
tradycyjnie przypisanych państwu jak polityka socjalna, zdrowotna czy emerytalna. Dochodzi
jeszcze kwestia ewentualnej koordynacji systemów podatkowych. Dotychczas harmonizacji
podlegają jedynie podatki pośrednie takie jak VAT czy akcyza w zakresie ich maksymalnych
i minimalnych stawek, natomiast opodatkowanie bezpośrednie należy do wyłącznej
kompetencji władz krajowych13. Zważywszy jakie kontrowersje budzi pojawiająca się od
czasu do czasu propozycja harmonizacji podatku od osób prawnych – CIT, ściślejsza
współpraca w zakresie podatków bezpośrednich wydaje się aktualnie niemożliwa. Nie
oznacza to, że państwa strefy euro miały i mają zupełną dowolność w prowadzeniu swoich
narodowych polityk budżetowych. Ich podstawowym obowiązkiem było przestrzeganie reguł
fiskalnych zapisanych w Traktacie z Maastricht i Pakcie o stabilności i wzroście, które
bezpośrednio dotyczą stanu finansów publicznych i poziomu zadłużenia. Mimo że polityka
fiskalna podlega kompetencjom władz krajowych, to skutki ich działań wpływają na inne
kraje UE i strefy euro mając istotny wpływ na ich sytuacje makroekonomiczną14. Już Traktat
12 Nowak-Far A., 2009: Narzędzia Unii Europejskiej w przeciwdziałaniu skutkom światowego kryzysu
finansowego, w: Unia Europejska wobec kryzysu ekonomicznego, red. Osiński J., SGH, Warszawa, s. 81–82. 13 http://www.europarl.europa.eu/ftu/pdf/pl/FTU_4.18.4.pdf. 12.04.2015 14 Skiba L., 2010: Polityka fiskalna w unii walutowej, w: Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, red.
Kowalewski P., Tchorek G., Górski J., NBP, Warszawa, s. 12.
Charakterystyczną cechą gospodarki każdego kraju jest jej cykliczność i związane
z nią, następujące po sobie, wzrosty i spadki koniunkturalne, a kryzysy są jej nieodłącznym
elementem. Współczesna gospodarka światowa jest gospodarką o bardzo ścisłych
powiązaniach pomiędzy poszczególnymi krajami, wahania koniunkturalne jednego kraju
wpływają na inne kraje. Globalizacja doprowadziła do bardzo dużej otwartości gospodarek,
co powoduje przenoszenie się pomiędzy nimi wszelkich zjawisk ekonomicznych zarówno
tych pozytywnych, jak i tych negatywnych. Spowodowała ponadto, że zjawiska kryzysowe są
coraz silniejsze, coraz bardziej odczuwalne oraz coraz szybciej przenoszą się pomiędzy
poszczególnymi krajami. Za ten proces odpowiedzialne są powiązania handlowe, finansowe,
jak i (a może przede wszystkim) panika na rynkach. Historia pokazuje, że to nie brak
synchronizacji między cyklami koniunkturalnymi państw jest największym zagrożeniem dla
krajów, tylko ich nierozważna polityka, brak odpowiedniego nadzoru finansowego oraz
spekulacje.
Kryzys finansowy to zjawisko, które jest nieodłącznym elementem gospodarki. Wraz
z rozwojem gospodarek wzrastała liczba kryzysów oraz ich znaczenie. Współcześnie kryzys
jest postrzegany jako „stały element gry”, wpisany w codzienność aktywności gospodarczej16.
Wzrost ten jest szczególnie widoczny w XX w., w którym w gospodarce światowej
następowały takie zjawiska jak liberalizacja przepływów towarowych oraz finansowych,
rozwój rynków finansowych, deregulacja wielu dziedzin gospodarek oraz postępująca
globalizacja. Każdy kolejny kryzys miał podobne przyczyny, występował nagle, ale po
określonej sekwencji wydarzeń, i rozprzestrzeniał się coraz szybciej na inne kraje. Większość
kryzysów rozwija się w bardzo podobny sposób, według tego samego lub bardzo podobnego
scenariusza. Mają one najczęściej swój początek w bańce spekulacyjnej, która polega na tym,
że cena określonego dobra (np. nieruchomości, akcje) zdecydowanie przekracza jego wartość
rzeczywistą. Naj-częściej dochodzi w tej sytuacji do akumulacji długu i zwiększenia podaży
kredytów w związku z tym, że inwestorzy zaciągają kredyty na zakupy drożejących aktywów.
Zwykle przyczyna tkwi w słabości nadzoru finansowego oraz nazbyt liberalnych zasadach
funkcjonowania systemu finansowego bądź w nadmiernym rozluźnieniu polityki pieniężnej
przez bank centralny17. Jednym z największych i najbardziej dotkliwym w skutkach kryzysem
finansowym był wielki kryzys z końca lat 20. XX w. Stany Zjednoczone po I wojnie
światowej stanęły na czele gospodarki światowej. Odbudowa zniszczonych po wojnie krajów
napędzała przemysł i całą amerykańską gospodarkę, przedsiębiorstwa amerykańskie osiągały
nadzwyczaj wysokie zyski, następowała akumulacja kapitału oraz rosło zainteresowanie
Amerykanów akcjami dynamicznie rozwijających się przedsiębiorstw. Ta wzmożona
aktywność inwestycyjna na rynku papierów wartościowych doprowadziła do powstania bańki
spekulacyjnej pod koniec lat 20. Społeczeństwo amerykańskie lokowało dużą część
16 Wieczerzyńska B., 2009: Kryzys w przedsiębiorstwie, CeDeWu Sp. z o.o., Warszawa, s. 17. 17 Mihm S., Nouriel R., 2011: Ekonomia kryzysu, Wydawnictwo: Wolters Kluwer Polska , Lipiec, s. 35.
14
oszczędności w akcje, a dodatkowo z chęci uzyskania nadzwyczajnego zysku zaciągało
kredyty na zakup akcji. Rosła akcja kredytowa, ceny akcji rosły aż do pęknięcia bańki
i załamania rynku papierów wartościowych18. Konsekwencją tego kryzysu, a jednocześnie
błędne decyzje FED, który zamiast prowadzić ekspansywną politykę pieniężną, postępował
wręcz odwrotnie i ograniczył podaż pieniądza w latach 1929–1933, co doprowadziło do
ograniczenia płynności finansowej i dostępności kredytów, a to z kolei wywołało zmianę
krachu giełdowego w kryzys bankowy, który przyczynił się do głębokiej depresji
gospodarczej19. Kryzys ten miał wpływ na całą gospodarkę światową, gdyż USA wstrzymały
udzielanie kredytów zagranicznych, co spowodowało osłabienie gospodarek krajów
europejskich. Został zahamowany handel z USA oraz pojawiły się spekulacje walutowe, a to
wywołało kryzysy walutowe w kilku krajach europejskich.
Współczesny kryzys gospodarczy, który wystąpił w latach 2008–2009, był jednym
z największych kryzysów, jakie dotknęły gospodarkę światową. Kryzys rozpoczął się
w Stanach Zjednoczonych, po czym przetoczył się przez większość krajów na świecie,
szczególnie wysoko rozwiniętych.
Literatura przedmiotu określa kryzys w różnoraki sposób. Kryzys na pewno nie jest
zjawiskiem ani pozytywnym, ani pożądanym. Pod pojęciem kryzysu kryją się zarówno
załamania gospodarcze wywołane błędnymi decyzjami władz monetarnych, rządów, czy też
spowodowane działaniami spekulantów, jak i naturalne recesje związane z przebiegiem cyklu
koniunkturalnego, który można zdefiniować jako wahania gospodarcze zamknięte
w określonych ramach, to znaczy jako okres od jednej hossy (czyli maksymalnego wzrostu
gospodarczego), przez maksymalną recesję, zwaną bessą, do drugiej hossy20. Kryzys można
określić jako załamanie koniunktury prowadzące do znacznego spadku produkcji i tym
samym do zmniejszenia tempa wzrostu gospodarczego. Kryzysem można też nazwać nagłą
zmianę, załamanie, które powstało na rynku finansowym, związane z brakiem płynności
i niewypłacalnością jednostek uczestniczących w tym rynku, zmuszające władze publiczne do
interwencji. Kryzysy mogą pojawiać się w różnych sektorach, mogą występować na
mniejszych bądź większych obszarach. Powody powstania poszczególnych kryzysów są
różne, tak samo jak ich przebieg i skutki, choć liczne opracowania wskazują na to, że jednak
większość kryzysów wpisuje się w jeden standardowy model.
Kryzys wymaga działania – podejmowania decyzji – zwykle pod presją czasu.
K. Zimniewicz dodaje, że kryzys jest pewnym procesem – ciągiem zdarzeń – przebiegającym
w czasie, który zagraża lub uniemożliwia egzystencję przedsiębiorstwa21.
We współczesnej gospodarce światowej do wyjaśniania zjawisk kryzysowych
wykorzystuje się coraz częściej model Minsky’ego. Upatruje on przyczyn wrażliwości
współczesnego systemu finansowego w następujących czynnikach22:
- zmianie struktury finansowej (z wewnętrznego na zewnętrzne pozyskiwane na rynku
finansowym),
- zmianie w strukturze zobowiązań (wzrost finansowania krótkoterminowego
18 Nawrot W., 2009: Globalny Kryzys Finansowy XXI Wieku, CeDeWu, Styczeń, s. 20-21. 19 Mihm S., Nouriel R., 2011: Ekonomia kryzysu…, s. 43. 20 Filar D., Rzońca A., Wójtowicz G., 2007: Ekonomia po polsku, CeDeWu, s. 239-240. 21 Zimniewicz K., 1990: Nauka o organizacji i zarządzaniu, PWN, Warszawa, s. 223–224. 22 Nawrot W., 2009: Globalny Kryzys…, s. 12-14.
15
długoterminowych inwestycji, co powoduje rolowanie tego zadłużenia),
- uzależnieniu spłaty zobowiązań od zdolności do zaciągania nowych (zobowiązania są
regulowane często poprzez ich refinansowanie, czyli zaciąganie nowego zobowiązania),
- dynamicznym rozwoju segmentu nowoczesnych instrumentów finansowania,
- zmianach w koncepcji regulowania rynku finansowego (minimalna ingerencja),
- wzroście skłonności do ryzyka wykazywanego przez instytucje finansowe (wynika to
z chęci osiągania przez akcjonariuszy, właścicieli coraz to większych zysków, lepszej stopy
zwrotu, a także z pomocy ze strony banków centralnych w razie problemów).
Kryzysy są nieodłączną cechą gospodarki światowej. Najczęściej wyróżnia się cztery
(banking crisis), kryzysy zadłużenia (debt crisis) oraz kryzysy systemu finansowego (systemic
financial crisis). Kryzys walutowy oznacza zaburzenia na narodowych lub
międzynarodowych rynkach walutowych, najczęściej bezpośrednio wywołane
spekulacyjnymi atakami krótkoterminowego kapitału zagranicznego, objawiające się m.in.
głębokimi spadkami kursów walutowych, rezerw walutowych lub dużymi wzrostami stóp
procentowych. Kryzys bankowy odnosi się z kolei do sytuacji, w której do-chodzi do
znacznego obniżenia ogólnego poziomu kapitału w systemie bankowym, co grozi niedoborem
płynności lub niewypłacalnością banków i zmusza je do zawieszenia wypłaty zobowiązań
i/lub rząd do udzielenia bankom wsparcia finansowego na szeroką skalę, aby temu zapobiec23.
Kryzys zadłużenia zagranicznego jest sytuacją, w której kraj nie jest w stanie obsługiwać
swego zadłużenia zagranicznego, zarówno zobowiązań rządu, jak i firm prywatnych.
Trudności z obsługą długu mogą być spowodowane krótkoterminową utratą płynności (np. w
następstwie nagłego wstrzymania dopływu kapitału lub jego raptownego odpływu,
gwałtownego wzrostu kosztów importu lub spadku wpływów z eksportu) albo długookresową
utratą wypłacalności, która najczęściej ma podłoże strukturalne i oznacza, że kraj nigdy nie
będzie w stanie spłacić swego zadłużenia. Z kolei kryzys systemu finansowego, oznacza
kompletne załamanie się systemu finansowego, jako całości (instytucji i rynków
finansowych), przejawiające się w niezdolno-ści do realizowania jego podstawowych zadań
(w tym przede wszystkim pośredniczenia w gromadzeniu i alokacji oszczędności)
i wywierające bardzo niekorzystny i długoterminowy wpływ na gospodarkę. Do kryzysu tego
najczęściej dochodzi w wyniku rozległego kryzysu bankowego, który swym zasięgiem
obejmuje dużą liczbę ważnych systemowo banków, co destabilizuje funkcjonowanie całego
systemu finansowego24.
2.2. Przyczyny kryzysu finansowego
Kryzys rozpoczął się w Stanach Zjednoczonych, ale rozprzestrzenił się na całą
gospodarkę światową, dotknął wysoko rozwiniętych gospodarek krajów europejskich, jak
również gospodarek krajów wschodzących, gospodarkę Japonii czy Chin. Banki europejskie
były również powiązane z amerykańskim rynkiem kredytów subprime. Problemy pojawiły się
23 Bordo M., Dueker M.J., Wheelock D.C., 2000: Aggregate price shocks and finacial instability: an historical
analysis, NBER Working Papers, No. 7652, Cambridge, s. 71. 24 Mesjasz L., 2003: Kryzysy finansowe we współczesnej gospodarce światowej, w: Międzynarodowe stosunki
gospodarcze u progu XXI wieku, Difin, Warszawa, s. 103.
16
m.in. w trzech niemieckich bankach (IKB Duetsche Industriebank, Sachsem LB oraz West
LB), we francuskim BNP Paribas, w brytyjskich bankach (Barclays Bank, Northern Rock,
HSBC, Royal Bank of Scotland) czy w szwajcarskim Credit Suisse. W tej sytuacji Europejski
Bank Centralny zdecydował się tak samo jak FED na interwencje mające na celu złagodzenie
skutków załamania się rynku kredytów subprime oraz przywrócenie płynności rynku.
Takie interwencje zostały podjęte również nieco później przez Bank Anglii25.
Od przełomu lat 2009/2010 mamy do czynienia z kryzysem strefy euro, który stwarza nie
tylko zagrożenie dla 17 krajów posiadających wspólną walutę, ale stanowi wyzwanie
związane ze spójnością i funkcjonowaniem całej Unii Europejskiej. Zagraża także
długoterminowemu powodzeniu ambitnego projektu, jakim jest wprowadzenie wspólnej
waluty w zdecydowanej większości krajów UE. Sytuacja takich krajów, jak Grecja, Włochy
czy Hiszpania jest szczególnie trudna. Bez uzyskania pomocy ze strony międzynarodowych
instytucji finansowych i samej Unii Europejskiej, za pośrednictwem Europejskiego Banku
Centralnego, państwa te nie byłyby w stanie spłacać swoich bieżących zobowiązań.
Istnieje wiele przyczyn obecnego kryzysu strefy euro. Obok błędów w polityce fiskalnej
oraz utrzymywaniu się deficytu budżetowego, pierwszoplanowe znaczenie miały następstwa
światowego kryzysu finansowo-gospodarczego 2008 roku, które negatywnie wpłynęły na
funkcjonowanie światowego oraz europejskiego rynku kapitałowego. Należy pamiętać, iż
głównym elementem światowego kryzysu finansowego było przede wszystkim niewłaściwe
funkcjonowanie wielu banków w USA oraz w Europie Zachodniej, które,
z kolei, osiągały ogromne zyski z różnych form spekulacji finansowych. Również stałe
zadłużanie się USA (dług publiczny w USA wzrósł w ostatnich latach od 60 do 90% PKB)
zwiększył konkurencję na rynku papierów wartościowych między obligacjami
amerykańskimi i członków strefy euro, podwyższając oprocentowanie obligacji europejskich.
Kolejną przyczyna kryzysu w strefie euro było zarazem zaburzenie równowagi strukturalnej
w gospodarce światowej, w której jedne kraje wykazywały stale dodatni bilans płatniczy
i powiększały rezerwy, zaś inne miały ujemny bilans, wskutek czego zadłużały się. Szybki
wzrost eksportu Chin spowodował zgromadzenie olbrzymich rezerw, w skład których
wchodzi m. in. nie tylko dług publiczny USA, ale również krajów europejskich w wysokości
630 miliardów dolarów, w tym obligacji rządu francuskiego, szacowanych na 200 miliardów
dolarów. Nierównowaga wystąpiła nie tylko na zewnątrz UE, lecz również wewnątrz Unii,
gdzie wykształciły się dwie grupy krajów: z nadwyżką w handlu zagranicznym (Niemcy,
Holandia, Austria, Belgia) i notujących deficyt w obrotach bieżących (Grecja, Portugalia,
Hiszpania, Irlandia, Francja, Włochy). Rozbieżna tendencja wzrostu produktywności i płac
spowodowała obniżenie konkurencyjności niektórych gospodarek. Na przykład, o ile
w okresie ośmiu lat przed kryzysem płace w strefie euro wzrosły o przeciętnie 14%, to
w Niemczech tylko o 2%, a we Francji o 17%, Włoszech o 23% i Hiszpanii aż o 26%. Brak
dyscypliny placowej był szczególnie niebezpieczny w krajach tzw. Południa, gdzie wzrost
płac nie był uzasadniony wzrostem wydajności pracy. Ważnymi przyczynami kryzysu strefy
euro były różnicowania strukturalne, powodujące trudności prowadzenia jednolitej polityki
makroekonomicznej przez władze Europejskiego Banku Centralnego. W opinii wielu
ekonomistów, działanie tego banku w latach poprzedzających kryzys finansowy (2008-2010)
25 Nawrot W., 2009: Globalny Kryzys…, s. 28-30.
17
w nadmiernym stopniu było ukierunkowane na przeciwdziałanie inflacji. Zbyt słabo
uwzględniało ono potrzeby rozwoju gospodarczego. Prowadziło to do długofalowego
obniżenia tempa wzrostu gospodarczego w strefie euro, nadmiernego bezrobocia i obniżenia
konkurencyjności eksportu. Różnice strukturalne między poszczególnymi gospodarkami
przyniosły zróżnicowane skutki prowadzenia polityki monetarnej, co wywołało trudności
gospodarcze na niektórych obszarach, określane jako wstrząsy asymetryczne. Kraje centralne
unii walutowej (zwłaszcza Niemcy), o generalnie lepszej sytuacji makroekonomicznej, miały
w wyniku polityki Europejskiego Banku Centralnego zawyżone stopy procentowe w stosunku
do uwarunkowań własnej gospodarki. Były także narażone na ryzyko importu impulsów
inflacyjnych z krajów o słabszych parametrach makroekonomicznych. Jednak zasadniczym
problemem unii gospodarczo-walutowej jest przede wszystkim kryzys fiskalny, obejmujący
w głównej mierze państwa tzw. grupy PIIGS (z ang.), tj.: Portugalię, Włochy, Irlandię, Grecję
i Hiszpanię. Kryzys ten wynika z nieumiejętnej i nie-racjonalnej polityki fiskalnej państw
strefy euro. Ciągły wzrost wydatków w stosunku do wpływów budżetowych oraz
finansowanie aktualnych zobowiązań ze sprzedaży obligacji państwowych przekłada się na
nierealizowanie kryteriów fiskalnych zawartych w Traktacie o Unii Europejskiej
i w konsekwencji przybliża wizję bankructwa państwa. Dotychczas wprowadzone
rozwiązania, tj. umorzenie części długu greckiego, przekazanie wsparcia finansowego
Portugali, Irlandii czy też Grecji w zamian za reformy gospodarcze stanowią jedynie działania
tymczasowe. Co więcej, niektóre rozwiązania mogą stanowić pewnego rodzaju legitymizację
nieracjonalnej polityki fiskalnej państwa, za którą rządy nie ponoszą żadnej
odpowiedzialności i konsekwencji. Konieczne jest zatem jak najszybsze wprowadzenie
i respektowanie na szczeblu Unii Europejskiej instytucjonalnych form współpracy
gospodarczej, stabilności makroekonomicznej oraz kontroli budżetowej i fiskalnej państw
członkowskich. Jednocześnie warto zaznaczyć, iż problemem dla UGiW nie jest bezpośrednio
Grecja, lecz Włochy, których dług publiczny wynosi blisko 2 bln euro26.
2.3. Konsekwencje i sposoby zwalczania kryzysu finansowego
Kryzys, który początkowo wystąpił na amerykańskim rynku mieszkaniowym przekształcił
się w globalny kryzys gospodarki światowej, którego rozmiary porównuje się
z wielkim kryzysem z lat 1929–1933. Bardzo trudno jest znaleźć jednoznaczną odpowiedź na
pytanie, jaki wpływ globalny kryzys finansowy miał na całą gospodarkę światową. Skutki
kryzysu były szczególnie dotkliwe zarówno dla gospodarki amerykańskiej, jak i dla innych
krajów. Wiele dużych banków oraz instytucji finansowych zbankrutowało, a sektor
niezależnej bankowości inwestycyjnej funkcjonującej kilkadziesiąt lat przestał po kryzysie
istnieć. Większość państw musiała dokapitalizować banki komercyjne, które borykały się
z problemem spełnienia wymogów kapitałowych. Załamały się rynki akcji szczególnie
w USA, Wielkiej Brytanii, krajach strefy euro i krajach azjatyckich. Rynek papierów
wartościowych bazujących na kredytach hipotecznych przestał funkcjonować. Załamania na
rynkach papierów wartościowych przełożyły się na wyniki funduszy inwestycyjnych
i emerytalnych, które gwałtownie się pogorszyły. Handel światowy uległ załamaniu, podobnie
26 Wróblewski Ł., 2012: Kryzys unii Gospodarczej i Walutowej- przyczyny i dotychczasowe rozwiązania,
„Biuletyn Instytutu Zachodniego”, nr 74, s. 3.
18
stało się z inwestycjami czy konsumpcją. Te negatywne skutki dla gospodarki światowej
przełożyły się również na skalę mikro, czyli gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa, które
ucierpiały w związku z załamaniem produkcji, wzrostem bezrobocia, spadkiem dochodów,
utrudnionym dostępem do kredytów, szczególnie hipotecznych.
Wystąpiło też wiele innych negatywnych skutków w różnych segmentach gospodarki27:
– upadłości wielu instytucji finansowych (np. amerykańskie Bear Stearns, Lehman Brothers),
znacjonalizowanie tych, które znalazły się na krawędzi bankructwa (np. brytyjski Northern
Rock oraz Bradford&Binglay, amerykański Fannie Mae i Freddie Mac) oraz przejęcia
(Merrill Lynch przez Bank of America, HBOS przez Lloyds, Margan Stanley przez
Mitsubishi);
– wiele banków poniosło straty w związku ze straconymi kredytami i dotknął ich problem
spełnienia wymogów kapitałowych – pojawiła się więc potrzeba dofinansowania tych banków
przez poszczególne kraje (w Europie największe dokapitalizowanie miało miejsce
w przypadku Royal Bank of Scotland oraz HBOS, a w USA w przypadku Citigroup, JP
Morgan, Bank of America Corporation, Morgan Stanley);
– załamanie rynków papierów wartościowych w USA, Wielkiej Brytanii, krajach strefy euro
oraz krajach azjatyckich oraz brak jakichkolwiek ruchów w segmencie papierów
wartościowych opartych na kredytach hipotecznych;
– w związku z załamaniem na giełdach ogromne straty poniosły fundusze inwestycyjne oraz
emerytalne, które inwestują głównie na rynkach papierów wartościowych – spadła wartość
ich portfeli inwestycyjnych, a co za tym idzie wartość jednostek uczestnictwa, wiele z nich
stanęło na krawędzi bankructwa, a kilka zbankrutowało;
– załamanie handlu światowego, spowodowało spadek produkcji, wzrost bezrobocia, spadek
konsumpcji, spadek inwestycji;
– w związku z powyższym ucierpiały też gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa (niższe
dochody, zagrożenie bezrobociem, ograniczenie kredytu zwłaszcza hipotecznego ze strony
banków);
– wzrost wydatków rządowych oraz przyrost długu publicznego – wydatki na dofinansowanie
banków i innych instytucji finansowych, ustabilizowanie rynków finansowych po kryzysie
przybrały nieoczekiwane i nieplanowane rozmiary (największy przyrost długu publicznego
zanotowała w 2007 r. Japonia, później strefa euro i USA).
Podejmując walkę z kryzysem gospodarczym, należy przyjrzeć się nie tyle jego skutkom,
co przyczynom, bowiem to analiza przyczyn wyznacza kierunek i sposoby zmian. Ponieważ
współczesne kryzysy gospodarcze mają charakter globalny, należy dlatego podejmować -
poza tymi indywidualnymi, rzecz jasna - wysiłki globalne.
Jednym ze sposobów walki z kryzysem jest regulacja systemu finansowego w skali
globalnej, zapobiegania ogólnoświatowej nierównowadze oraz nadmiernym podziałom na
rynku światowym. Ponadto, należy wprowadzić rzetelny i kompetentny nadzór bankowy nad
instytucjami finansowymi i zmienić mechanizmy globalizacji. Najczęstszymi zabiegami
stosowanymi do zwalczania kryzysu w ubiegłych latach było: łagodzenie inflacji,
wprowadzanie pakietów antykryzysowych, w celu stosunkowo szybkiego obniżenia cen
27 Nawrot W., 2009: Globalny Kryzys…, s. 83-120.
19
zmniejszano produkcje rolną28. By zmniejszyć bezrobocie organizowano wielkie roboty
publiczne oraz w miarę możliwości zapewniano pomoc finansową średnim i małym firmom.
http://miscellanea.ujk.edu.pl/data/Oferta/Pliki/350_32tobera.pdf 20.04.2015 34 Poniatowicz M., 2005: Dług publiczny w systemie finansowym jednostek samorządu terytorialnego, UwB,
Białystok, s. 30. 35 Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, Dz.U. z 2009 r. Nr. 157, poz. 1240. 36 Owsiak S., 2006: Finanse publiczne…, s. 330.
2500 euro. W 2011 roku płacę minimalną podniesiono w stopniu nierekompensującym skutki
inflacji. W ratowaniu sytuacji budżetowej pomóc miała także prywatyzacja wybranych
przedsiębiorstw publicznych, w szczególności operatora lotnisk i niezwykle popularnej w
Hiszpanii loterii narodowej. Prywatyzacja jednak opóźnia się, gdyż w warunkach kiepskiej
koniunktury uzyskana kwota mogłaby okazać się niska. Partia Ludowa (Partido Popular),
która wygrała przedterminowe wybory 20 listopada 2011, kontynuuje działania
oszczędnościowe. Pod koniec grudnia 2011 nowy premier Mariano Rajoy ogłosił, że szacunki
deficytu budżetowego poprzedniego rządu José Luisa Rodrígueza Zapatero były zbyt
optymistyczne, i że w 2011 wydatki były wyższe od dochodów o 8% PKB, a nie 6%.38
Najważniejsze plany oszczędnościowe ogłoszone przez Rajoya to zamrożenie płac w sektorze
publicznym (obniżonych przez Zapatero o 5%), pozostawienie części wakatów
w administracji, oraz tymczasowe podwyższenie podatków, w szczególności podatku
dochodowego od najzamożniejszych obywateli.
Podstawowym instrumentem przezwyciężania kryzysu w Hiszpanii jest tzw. plan E. Plan
E – Plan Español para el Estímulo de la Economía y el Empleo– „Hiszpański plan pobudzenia
gospodarki i zatrudnienia”, został stworzony jako środek zaradczy na kryzys gospodarczy,
który wystąpił w Hiszpanii, czego wyrazem jest nie tylko spowolnienie tempa wzrostu
gospodarczego, dotychczas najwyższego w „starych” krajach Unii Europejskiej, ale przede
wszystkim bardzo wysoka stopa bezrobocia39. Plan E zawiera wiele rozwiązań
w wielu obszarach uznawanych za fundamentalne dla odwrócenia niekorzystnych tendencji.
Określa się je w Hiszpanii osiami.
38 http://www.psz.pl/120-unia-europejska/kryzys-zadluzeniowy-w-hiszpanii 22.04.2015 39 Marczak J., 2010: Kryzys finansowy w Hiszpanii. Państwowy Fundusz Inwestycji Lokalnych i Plan E –
Hiszpański Plan Pobudzenia Gospodarki i Zatrudnienia. Wnioski dla Polski, Polskie Stowarzyszenie Finansów i
Bankowości, Łódź, s. 370. http://www.pte.pl/pliki/1/1145/ZN-10_Marczak.pdf 21.04.2015