Politika Monetare në Tranzicion – Sfidat për të · PDF filePOLITIKA MONETARE NË TRANZICION SFIDAT PËR TË ARDHMEN DISERTACION Në Kërkim të...

POLITIKA MONETARE NË TRANZICION

SFIDAT PËR TË ARDHMEN

DISERTACION

Në Kërkim të Gradës Shkencore

Doktor i Shkencave Ekonomike

DISERTANTE UDHËHEQËS SHKENCOR

Arjeta VOKSHI Prof Dr Sulo HADËRI

TIRANË, 2011

REPUBLIKA E SHQIPËRISË

UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I EKONOMISË

Politika Monetare në Tranzicion – Sfidat për të ardhmen Arjeta VOKSHI

2

Abstrakt

Politika monetare është politika e ndjekur nga autoriteti monetar nëpërmjet manipulimit të instrumentave

monetare për të ndikuar në ekonomi dhe për të realizuar objektivat e tij. Përgjithësisht, autoriteti monetar

është banka qendrore dhe objektivi i shumicës së bankave qendrore është stabiliteti i çmimeve dhe i

valutës së vendit. Për realizimin e këtij objektivi përdoren objektiva të ndërmjetëm që kanë të bëjnë me

agregatët e ndryshëm monetarë, rritjen ekonomike, stabilitetin makroekonomik, stabilitetin financiar etj.

Stabiliteti i çmimeve është mjaft i rëndësishëm dhe prek secilin nga ne duke ndikuar pozitivisht në rritjen

e të ardhurave reale (inflacioni i stabilizuar), apo negativisht në uljen e të ardhurave reale (inflacioni i

pastabilizuar).

Banka e Shqipërisë ka si objektiv primar stabilitetin e çmimeve. Për këtë arsye ajo ndjek politikat për të

eliminuar faktorët që e kërcënojnë këtë stabilitet, apo edhe për ta bërë stabilitetin e çmimeve sa më të

qëndrueshëm. Për tia arritur qëllimit, Banka e Shqipërisë përdor një sërë instrumentesh dhe modelesh në

mënyrë që të jetë në gjendje të parashikojë skenarë të ndryshëm të ecurisë së variablave kryesorë dhe

sidomos përgjigjen ndaj tronditjeve të ndryshme, qoftë të jashtme qoftë të brendshme, të ekonomisë.

Për këtë arsye në këtë punim analizohet hollësisht evoluimi i politikës monetare në Shqipëri, që nga viti

1992 kur u miratua ligji për Bankën e Shqipërisë, deri aktualisht. Në këtë punim pasqyrohen përpjekjet e

BSH për modelimin e sjelljes së variablave makroekonomikë dhe sugjerohet përdorimi i një instrument

shtesë që mund të përdoret si instrument operacional apo edhe me qëllim parashikimin e ndryshimit të

normës së interesit që mund të jetë i nevojshëm për të stabilizuar ekonominë.


3

PËRMBAJTJA

Abstrakt...........................................................................................................................................i

Përmbajtja......................................................................................................................................ii

Grafikët..........................................................................................................................................iv

Tabelat............................................................................................................................................v

Tabela e shkurtimeve....................................................................................................................vi

Falenderime..................................................................................................................................vii

Hyrje …………………………………………………………………………………................................................viii

KAPITULLI I: Vështrim teorik mbi politikën monetare..............................................1 – 18

1.1 Përshkrimi i përgjithshëm.................................................................................................2 - 3

1.2 Përmbledhje e teorisë monetare: Shkollat kryesore të mendimit ekonomik...............3 – 5

1.3 Vështrim i hollësishëm i mekanizmit të transmetimit të politikës monetare...............5 – 6

1.3.1 Modelet Keynesianistë..................................................................................................6 – 11

1.3.2 Modelet Klasike: Modelet e Normës Natyrore me dhe pa pritje racionale...........11 – 16

1.3.3 Teori të reja..................................................................................................................16 - 18

KAPITULLI II: Politika monetare e Bankës së Shqipërisë........................................19 – 36

2.1 Banka Qendrore dhe karakteristikat e saj...................................................................19 - 21

2.2 Paraqitje e përgjithshme e politikës monetare............................................................22 - 25


4

2.3 Detajimi i sfidave dhe kushteve që duhen plotësuar për të rritur efektivitetin e politikës

monetare................................................................................................................................26 - 31

2.4 Sfidat e politikës monetare në të ardhmen...................................................................31 - 36

KAPITULLI III: Regjimi i Shënjestrimit të Inflacionit (Inflation Targeting).........37 – 49

3.1 Llojet e regjimit të Inflacionit të Shënjestruar............................................................39 - 45

3.2 Çfarë favorizon dhe ndihmon në përçimin e veprimeve të politikës monetare në

ekonomi? Çfarë është arritur aktualisht nga Banka e Shqipërisë në mënyrë që të zbatojë në

mënyrë të suksesshme regjimin e Inflacionit të Shënjestruar?........................................45 - 47

3.3 Problemet kryesore që duhet të zgjidhë Banka e Shqipërisë për një vënie në zbatim sa

më efektive të IT...................................................................................................................47 – 49

KAPITULLI IV: Sfida e modelimit të sjelljes së variablave makroekonomikë në

Shqipëri.................................................................................................................................50 – 64

4.1 Llogaritja dhe modelimi i sjelljes së ekonomisë shqiptare.................................................50

4.1.1 Llogaritja e produktit potencial, hendekut të prodhimit dhe treguesve të tjerë...51 - 52

4.1.2 Modelimi i treguesve të tjerë makroekonomikë.......................................................52 - 54

4.2 Modelimi i Mekanizmave të Transmetimit të Politikës Monetare.............................54 - 58

4.3 MEAM – Modeli Makroekonomik i Shqipërisë..........................................................59 - 63

4.4 Politika monetare dhe euroizimi...................................................................................63 - 64


5

KAPITULLI V: Teoria e Indeksit të Kushteve Monetare..........................................65 – 82

5.1 Metodologjia e Ndërtimit të Indeksit të Kushteve Monetare.....................................67 - 70

5.2 Problemet e përdorimit të Indeksit të Kushteve Monetare........................................70 - 73

5.3 Avantazhet e përdorimit të Indeksit të Kushteve Monetare......................................73 - 74

5.4 Interpretimi i IKM: Ca çështje të rëndësishme..........................................................74 – 78

5.5 Kalibrimi i IKM – së: Aktiviteti, inflacioni apo të dyja?............................................78 - 82

KAPITULLI VI: Analiza krahasuese dhe grafike e Indeksit të Kushteve Monetare.

Ndërtimi i Indeksit për rastin e Shqipërisë.....................................................................83 – 104

6.1 Rishikimi i literaturës....................................................................................................85 – 88

6.2 Evoluimi i përdorimit të Indeksit të kushteve Monetare...........................................89 – 90

6.3 Analizë grafike e sjelljes së ekonomisë duke përdorur Indeksin e Kushteve

Monetare...............................................................................................................................90 – 94

6.3.1 Efektet në model që vijnë nga menaxhimi i kërkesës..............................................94 – 97

6.3.2 Përgjigjet e politikës ndaj tronditjeve të jashtme....................................................97 – 98

6.4 Ndërtimi i Indeksit të Kushteve Monetare për Shqipërinë......................................99 – 104

Kapitulli VII: Shënime përmbyllëse: Konkluzione dhe Rekomandime.................105 – 111

7.1 Konkluzione dhe Rekomandime...............................................................................105 – 109

7.2 Kufizimet e punimit...................................................................................................109 – 110

7.3 Propozime për kërkime të mëtejshme......................................................................110 - 111


6

Literatura..........................................................................................................................111 - 122

Anekse...............................................................................................................................122 – 137

Aneksi 1: Analizat e Unit Root Test për variablat e përfshirë në analizë...................122 - 127

Aneksi 2: Vlerësimi i parametrave të regresit dhe analizat përkatëse........................127 - 132


7

Grafikët

Grafiku 6.1: Kurba e IKM.....................................................................................................fq 91

Grafiku 6.2:Kurba e Tregut të Valutës së Huaj...................................................................fq 92

Grafiku 6.3: Ekuilibri i ekonomisë........................................................................................fq 92

Grafiku 6.4: Efektet e shtrëngimit të kushteve të dëshiruara monetare në ekonominë e

madhe.......................................................................................................................................fq 95

Grafiku 6.5: Reagimi i ekonomisë ndaj tronditjeve të jashtme..........................................fq 97

Grafiku 6.6: Ecuria e IKM të llogaritur nga BSH...............................................................fq 98

Grafiku 6.7: Ecuria e Indeksit të Kushteve Monetare.......................................................fq 101


8

Tabelat

Tabela 3.1: Veçoritë e llojeve të ndryshme të regjimit të Inflacionit të Shënjestruar......fq 42

Tabela 3.2: Treguesit e Inflacionit të Shënjestruar të krahasuar me Shqipërinë.............fq 43

Tabela 6.1: Disa pesha relative të IKM.................................................................................fq 85


9

Tabela e shkurtimeve

BE.....................................................................................................................Bashkimi Evropian

BQE...................................................................................................Banka Qendrore Evropiane

BS...................................................................................................................Balassa – Samuelson

BSH...................................................................................................................Banka e Shqipërisë

EIT..........................................Ecletik Inflation Targeting (Inflacioni i Shënjestruar Eklektik)

FED......................................................................................Federal Reserve (Rezerva Federale)

FFIT..................................Full-Fledged Inflation Targeting (Inflacioni i Shënjestruar i Plotë)

FMN..............................................................................................Fondi Monetar Ndërkombëtar

IÇK.......................................................................................Indeksi i Çmimeve të Konsumatorit

IKF.................................................................................................Indeksi i Kushteve Financiare

IKM..................................................................................................Indeksi i Kushteve Monetare

IT.........................................................................Inflation Targeting (Inflacioni i Shënjestruar)

ITL...................................................Inflation Targeting Lite (Inflacioni i Shënjestruar i Butë)

MEAM....................Macroeconomic Albanian Model (Modeli Makroekonomik i Shqipërisë)

NEER...............................Nominal Effective Exchange Rate (Kursi Real Efektiv i Këmbimit)

OECD ..................................................Organizata Për Zhvillim dhe Bashkëpunim Ekonomik

PBB...................................................................................................Produkti i Brendshëm Bruto


10

RBNZ............................................................................................Reserve Bank e Zelandës së Re

SHBA.........................................................................................Shtetet e Bashkuara të Amerikës

TVH..........................................................................................................Tregu i Valutës së Huaj


11

Falenderime

Sigurisht, të gjesh fjalët e duhura për të shprehur falënderimet ndaj njerëzve që bëhen

bashkudhëtarë të sfidave të tua është e vështirë. Megjithatë, unë nuk do lija pa gjetur dy fjalë

modeste dhe shumë të sinqerta për të shprehur mirënjohjen ndaj këtyre njerëzve.

Fillimisht do të falënderoja udhëheqësin e disertacionit Prof. Dr Sulo Hadëri i cili më inkurajoi,

udhëzoi dhe mbështeti gjatë gjithë kohës së realizimit të këtij studimi.

Falënderoj gjithashtu Prof. Assoc. Dr Albana Hashorva, Prof Assoc. Dr Servete Gruda, Dr

Holger Kachelein për mbështetjen e tyre. Gjithashtu falënderoj edhe kolegët e tjerë dhe

veçanërisht Olta Milova dhe Soana Teka për mendimet, sugjerimet dhe ndihmën konkrete që më

kanë dhënë.

Një falënderim të përzemërt do i kushtoja prindërve të mi, Ali dhe Hava dhe dy vëllezërve të mi,

Arbëresh dhe Asim të cilët kanë qenë një mbështetje shumë e madhe dhe më kanë nxitur

vazhdimisht për realizimin sa më të shpejtë dhe me sukses të këtij studimi.

Në fund, por jo të fundit, një falënderim i përzemërt për kohën që më kanë dhuruar i kushtohet

bashkëshortit tim Bledar dhe dy fëmijëve të mi Bleart dhe Arba. Ata kanë qenë udhëheqësit e mi

shpirtëror që me dashurinë e tyre, durimin e pafund dhe inkurajimin më ndihmuan në realizimin

e kësaj sfide.

Me Respekt

Arjeta Vokshi (Abazi)


12

Hyrje

Banka Qendrore është një nga institucionet kryesore të një vendi. Ajo ndjek politikën monetare

që ka të bëjë manipulimin e instrumentave që ka në dispozicion për të siguruar arritjen e

objektivit të saj kryesor dhe të stabilitetit makroekonomik. Në përgjithësi objektivi kryesor i

bankës qendrore është stabiliteti i nivelit të çmimeve, ose ndryshe mbajtja nën kontroll e

inflacionit që është norma e rritjes së nivelit të përgjithshëm të çmimeve. Nëqoftëse banka

qendrore nuk është e suksesshme në politikat e saj, atëherë rritja e çmimeve është e madhe dhe

kjo shkakton një sërë problemesh për agjentët ekonomikë. Rritja e çmimeve ndikon

drejtpërdrejtë në përkeqësimin e treguesve realë si: pagat, kursimet, etj. Kjo shkakton një

varfërim të konsumatorëve (veçanërisht atyre me të ardhura fikse), të cilët nga ana e tyre do

blejnë m,ë pak mallra dhe shërbime duke shkaktuar një rritje të stoqeve. Ky reagim rrit

inventaret e padëshiruara për firmat, të cilat ulin prodhimin dhe investimet. Nga ana tjetër, rritja

e çmimeve (normë inflacioni më e lartë) do ndikojë edhe në sektorin financiar dhe në politikat

qeveritare. Arritjen e objektivit të saj, banka qendrore e bën nëpërmjet përdorimit të

instrumentave që ka në dispozicion. Instrumentat që përdor banka qendrore janë të drejtpërdrejtë

dhe jo të drejtpërdrejtë. Përgjithësisht, vendet në zhvillim dhe vendet me ekonomi që nuk i ka

strukturat të konsoliduara përdorin instrumentat e drejtpërdrejtë pasi instrumentat jo të

drejtpërdrejtë nuk janë efektivë, ose kanë një nivel të ulët efektiviteti. Me stabilizimin e

ekonomisë sistemi financiar fillon të funksionojë dhe banka qendrore ka mundësi të zbehë

përdorimin e instrumentave të drejtpërdrejtë deri në heqjen e plotë të tyre. Pra shohim që roli i

bankës qendrore është mjaft i rëndësishëm në arritjen e stabilitetit makroekonomik dhe në

arritjen e ritmeve sa më të larta të rritjes ekonomike.

Nga ky përshkrim i shkurtër del se faktorët kryesorë që më motivuan mua për të bërë këtë studim

janë:

Rëndësia e ruajtjes së stabilitetit të çmimeve për Shqipërinë.

Arritja dhe ruajtja e stabilitetit makroekonomik.

Rritja e efektivitetit të politikës monetare në Shqipëri .


13

Arritja dhe ruajtja e një niveli të kënaqshëm dhe të qëndrueshëm të rritjes ekonomike.

Qëllimi i këtij studimi është i dyfishtë. Së pari, sillen evidenca mbi politikën monetare në

Shqipëri në periudhën 1992 – 2011. Paraqiten përpjekjet për të përmirësuar kuadrin monetar dhe

modelet e instrumentat parashikues që përdor Banka e Shqipërisë.

Së dyti, duke analizuar faktorët e mësipërm bëhen përpjekje për të propozuar një instrument që

Banka e Shqipërisë mund ta përdorë për të marrë vendime sa më të drejta dhe për të kuptuar sa

më mirë lidhjen ndërmjet dy variablave kryesorë në ekonomi që janë kursi i këmbimit dhe norma

e interesit. Banka e Shqipërisë aktualisht ka bërë përpjekje mjaft të mira për të modeluar sjelljen

e variablave kryesorë makroekonomikë dhe mënyrën sesi transmetohen impulset që jep ajo në

ekonomi. Megjithatë gjithmonë ka vend për të sjellë diçka të re dhe siç u përmend më lart në

këtë punim bëhen përpjekje për të argumentuar përdorimin e Indeksit të Kushteve Monetare.

Shumë vende të zhvilluara e kanë llogaritur këtë indeks dhe e përdorin për qëllime të ndryshme.

Studimet e kësaj fushe janë përpjekur të bëjnë një llogaritje sa më të saktë dhe të shpjegojnë në

detaje avantazhet dhe disavantazhet e përdorimit të këtij indeksi. Vlen të theksohet se nga

studimet e para vihet re që vendet, banka qendrore e të cilave, ka si objektiv kryesor stabilitetin e

çmimeve përftojnë peshat që përdoren për të llogaritur këtë indeks nga një ekuacion i inflacionit,

pra japin normën e inflacionit në varësi të kursit të këmbimit, normës së interesit dhe variablave

të tjerë kryesorë dhe pikërisht nga ky ekuacion përftojnë Indeksin e Kushteve Monetare.

Nisur nga sa më sipër në këtë studim do përpiqemi tu përgjigjemi pyetjeve:

A ka qenë e suksesshme politika monetare në Shqipëri gjatë periudhës së tranzicionit?

Edhe sa pengesa duhet të kalohen për të zbatuar regjimin e Inflacionit të Shënjestruar?

A mund të themi që është e nevojshme të ndryshohet regjimi aktual i politikës monetare?

A ka arritur Banka e Shqipërisë të fusë brenda një modeli ekonometrik, me fjalë të tjera një

modeli parashikues, sjelljen e ekonomisë shqiptare?

A mund të thuhet që Indeksi i Kushteve Monetare është një instrument që mund të përdoret nga

Banka e Shqipërisë si një tregues i mirë, apo si një instrument operacional?


14

Për këtë arsye tema strukturohet si më poshtë:

Kapitulli i parë bën një paraqitje të shkollave kryesore të mendimit ekonomik. Dhe në vazhdim

jepen edhe teori alternative të cilat përfshijnë edhe sjelljen e agjentëve të veçantë ekonomik në

analizën e ndikimit të politikës monetare në ekonomi.

Kapitulli i dytë bën një pasqyrim të politikës monetare në Shqipëri për periudhën 1990 deri në

periudhën aktuale. Në këtë kapitull identifikohen 3 periudha kohore të cilat dallohen njëra nga

tjetra, për vetë veçoritë e tyre, përkatësisht: 1990 – 1996, 1997 – 2002 dhe 2002 dhe aktualisht.

Gjatë periudhës së parë janë vënë bazat për institucionet dhe kuadrin ligjor në mënyrë që politika

monetare që do ndiqet nga Banka e Shqipërisë të jetë sa më efiçente. Në këtë periudhë u krijua

Banka e Shqipërisë (1992) dhe u miratuan një sërë ligjesh në bashkëpunim edhe me FMN.

Periudha e dytë karakterizohet nga 3 tronditje të forta që janë rënia e firmave piramidale, lufta e

Kosovës, dhe kriza e tërheqjes së depozitave. Periudha e tretë përgjithësisht ka pasur kushte të

stabilizuara. Këtu vlen të theksohet zhvlerësimi i vazhdueshëm i lekut ndaj Euros dhe ndikimi që

pati në ekonomi kriza financiare e vitit 2009. Pjesa e fundit e këtij kapitulli paraqet sfidat

kryesore me të cilat duhet të përballet politika monetare që kanë të bëjnë me vënien në zbatim të

një regjimi të ri të politikës monetare Regjimi i Inflacionit të Shënjestruar; niveli i lartë i

euroizimit të ekonomisë dhe mirë strukturimi i sistemit financiar që mund të them që duhet të

plotësohet në të gjithë komponentët e tij. Duke u nisur nga kjo analizë, do të analizohet më tej

sfida e vënies në zbatim në mënyrë zyrtare të regjimit të Inflacionit të Shënjestruar.

Kapitulli i tretë analizon në mënyrë të hollësishme të llojet e regjimit të Inflacionit të

Shënjestruar që janë vënë në zbatim nga vende të ndryshme. Nga kjo analizë del konkluzioni që

Shqipëria, me kushtet aktuale e ka më të mundshme të që vërë në zbatim Regjimin e Inflacionit

të Shënjestruar të Butë. Në analizën e pjesës tjetër të kapitullit jepen kushtet që janë plotësuar

dhe kushtet që duhen plotësuar nga Shqipëria për të vënë në zbatim këtë regjim. Një nga sfidat e

Bankës së Shqipërisë është modelimi i sjelljes së të gjithë variablave ekonomikë të vendit. Kjo

sfid përbën objektin e kapitullit vijues.

Në kapitullin 4 bëhet një analizë e përmbledhur e përpjekjeve kryesore që ka bërë Banka e

Shqipërisë për të modeluar ekonominë shqiptare. Pjesa më e rëndësishme është përpjekja për të

ndërtuar Modelin Makroekonomik të Shqipërisë që nënkupton modelimin sa më të saktë të


15

ekonomisë shqiptare në mënyrë që Banka e Shqipërisë të jetë në gjendje tu përgjigjet të gjitha

ndryshimeve që vijnë në ekonomi qoftë nga faktorë të brendshëm, qoftë nga faktorë të jashtëm.

Nga literatura e shfletuar rezulton se shumica e vendeve që kanë vënë në zbatim Regjimin e

Inflacionit të Shënjestruar kanë përdorur si një nga treguesit që lidh dy çmimet kryesore të

ekonomisë, normën e interesit dhe kursin e këmbimit edhe Indeksin e Kushteve Monetare.

Pikërisht mënyra e ndërtimit, avantazhet, disavantazhet dhe disa çështje të tjera specifike për

këtë indeks janë analizuar në kapitullin e pestë.

Kapitulli i gjashtë ka si qëllim ndërtimin e IKM për Shqipërinë. Banka e Shqipërisë ka bërë

përpjekje për ndërtimin e saj ku si bazë është marrë varësia e Gapit të produktit ndaj dy çmimeve

kryesore t ekonomisë. Fillimisht është paraqitur një analizë grafike që mund të zbatohet edhe për

Shqipërinë pasi merret në analizë një vend i vogël (Shqipëria) dhe një vend i madh. Aty

analizohen 2 skenarë: reagimi i ekonomisë ndaj një stimuli fiskal dhe reagimi i ekonomisë ndaj

një tronditjeje të jashtme. Më pas vazhdohet me ndërtimin e IKM për Shqipërinë dhe bërja e

analizës së rezultateve. IKM e ndërtuar bazohet në lidhjen që ka inflacioni me dy çmimet

kryesore të ekonomisë. Kjo zgjedhje është mbështetur tek literatura e shfletuar ku rekomandohet

që vendet që akoma nuk i kanë strukturat financiare të konsoliduara dhe që banka e tyre qendrore

ka si piksynim inflacionin (stabilitetin e çmimeve) duhet që fillimisht të përdorin këtë

metodologji. Nga llogaritjet e bëra del se një ndryshim me 2,7 pikë përqindje e kursit të

këmbimit duhet të neutralizohet me një ndryshim me 1 pikë përqindje të normës së interesit,

ndërkohë sipas Kodra (2009) ky raport del 3.8.

Kapitulli i shtatë jep konkluzionet kryesore të punimit . Gjithashtu në këtë kapitull jepen

rekomandime për analiza të mëtejshme në mënyrë që politika monetare të jetë e suksesshme ndaj

sfidave të kohëve të sotme. Duke pasur parasysh analizën e bërë në kapitullin e katërt, këtu jepet

rekomandimi për zbatimin e një modeli të Ekuilibrit të Përgjithshëm Dinamik, cili mundësisht të

zëvendësojë Modelin Ekonomik të Shqipërisë i cili ka marrë mjaft kritika edhe nga studiues të

ndryshëm. Së fundmi, paraqiten kufizimet e punimit. Kufizimi më i madh është problemi me të

dhënat dhe përpunimin e tyre. Kështu për të dalë në konkluzione të sakta duhet që seritë kohore

të jenë më të gjata dhe më të sakta. Gjithashtu duhen edhe aftësi më të mira të përpunimit.

Rekomandimet për punën e mëtejshme kanë të bëjnë me përdorimin e normës së REPO një

javore në analizë dhe mundësisht, llogaritja e IKM por duke marrë vetëm kursin e këmbimit të


16

lekut me euron. Kjo për faktin që vendi ynë pjesën më të madhe të transaksioneve tregtare e ka

me vendet që përdorin këtë monedhë. Gjithashtu, objekt i analizës në të ardhmen do të jetë edhe

ndërtimi i Indeksit të Kushteve Financiare për Shqipërinë.


17

KAPITULLI I

Teoritë kryesore të politikës monetare

Politika monetare nënkupton administrimin e treguesve monetarë - normave të interesit, sasisë së

parasë në qarkullim dhe kursit nominal të këmbimit – për arritjen e objektivave të caktuar

ekonomikë, pra politika monetare është procesi nëpërmjet të cilit qeveria, banka qendrore ose

autoriteti monetar menaxhon ofertën e parasë për të realizuar qëllime specifike si mbajtja nën

kontroll e inflacionit ose deflacionit, mbajtja nën kontroll e kursit të këmbimit, arritja e nivelit të

punëzënies së plotë ose rritja ekonomike. (Zakonisht qëllimi i politikës monetare duke siguruar

një nivel stabël të çmimeve është arritja e rritjes ekonomike.) Në politikën monetare përfshihet

edhe ndryshimi, në mënyrë të drejtpërdrejtë apo në mënyrë të tërthortë, i disa prej normave të

interesit nëpërmjet operacioneve të tregut të hapur, vendosjes së rezervës së detyrueshme,

kryerjes së funksionit të kredidhënësit të fundit dhe ndërhyrjeve (shitjes apo blerjes së

monedhave të huaja) në tregun valutor.

Zakonisht, politika monetare mund të jetë zgjeruese1 ose shtrënguese

2. Politika monetare

zgjeruese rrit sasinë totale të parasë që qarkullon në një ekonomi, ndërsa politika monetare

shtrënguese e zvogëlon sasinë totale të parasë që qarkullon në një ekonomi. Përgjithësisht,

politika monetare ekspansioniste i ul normat e interesit në rastin kur ndodhemi në recesion dhe

objektivi i saj është luftimi i papunësisë. Politika monetare shtrënguese ka si qëllim rritjen e

normave të interesit pasi ajo ka si objektiv luftimin e inflacionit.

1.1 Përmbledhje e teorisë monetare: Shkollat kryesore të mendimit ekonomik

Inflacioni identifikohet shpesh si objektivi primar i politikës monetare, duke përbërë gjithnjë e

më shumë mandatin e vetëm ligjor të bankave qendrore. Ndërkohë, përveç këtij mandati, disa

1 Në literaturë shpesh përdoret termi: ekspansioniste

2 Në literaturë shpesh përdoret termi: restriktive.


18

vende kanë inkuadruar në ligjet e tyre për Bankën Qendrore edhe objektivat e mbështetjes së

rritjes ekonomike apo të ruajtjes së stabilitetit financiar. Megjithëse mund të duket si një çështje

pa rëndësi, dallimi midis këtyre dy rregullimeve ligjore dhe pasoja për politikën monetare është

mjaft e madhe. Këto dy sisteme mbështeten në teori e parime të ndryshme ekonomike, duke i

identifikuar divergjencat e tyre në shkollën Klasike dhe shkollën Keynesianiste të mendimit

ekonomik.

Shkolla klasike e sheh ekonominë në punëzënie të plotë dhe paranë si një mjet këmbimi. Në këtë

kontekst, politika monetare ka ndikim vetëm në vlerën e parasë, domethënë në normën e

inflacionit. Përdorimi i saj për qëllime të tjera do të ishte i gabuar. Sipas kësaj shkolle mendimi,

objektivi i vetëm i politikës monetare duhet të jetë kontrolli i inflacionit. Sipas Friedman

inflacioni është gjithnjë dhe kudo një fenomen monetar. Keynsianistët kundërshtuan supozimin

se ekonomia shfrytëzon gjithnjë në maksimum potencialin e saj, duke krijuar konceptin e

kërkesës së brendshme të pamjaftueshme për të gjeneruar punëzënie të plotë në periudha të

caktuara. Në këtë kontekst, politika monetare dhe fiskale mund dhe duhet të përdoren në mënyrë

kundërciklike, për të mbajtur ekonominë afër potencialit të saj. Në teorinë e Kurbës së Filipsit

ekziston një lidhje e zhdrejtë midis normës së papunësisë dhe normës së inflacionit. Edhe

Keynsianistët e pranojnë faktin se politika monetare nuk mund të përdoret si një instrument aktiv

për të gjeneruar rritje ekonomike në periudhën afatgjatë. Theksi i tyre ishte në rolin potencial të

politikës monetare për të zbutur impaktin e goditjeve afatshkurtra mbi aktivitetin ekonomik.

Keinsianizmi u bë rryma dominuese pas luftës së dytë botërore. Megjithatë, aplikimi i

sugjerimeve të tij në fushën e politikës ishte relativisht i kufizuar nga ekzistenca e kurseve fikse

të këmbimit. Shembja e sistemit të Bretton-Woods në vitin 1973 dhe humbja e

konvertueshmërisë fikse të monedhave me dollarin dhe arin shërbeu si një laborator për testimin

e një sërë regjimesh monetare. Eksperienca tregoi se vendet me inflacion më të ulët patën një

performancë më të mirë edhe në terma të rritjes më të shpejtë ekonomike dhe punëzënies më të

lartë. Literatura ekonomike e ktheu fokusin e saj në shpjegimin e këtyre fenomeneve.

Teoria e pritjeve racionale, dhe veçanërisht punimet e Lucas (1972) dhe Kydland e Prescott

(1977), sugjeruan një teori bindëse e cila shpjegon pamundësinë për të shfrytëzuar lidhjen e

zhdrejtë midis aktivitetit ekonomik dhe inflacionit. Kjo teori quhet edhe teoria e inkonsistencës

kohore të politikës monetare. Në variantin e saj më të thjeshtë, ajo parashikon se politika


19

monetare mund të jetë efektive në nxitjen e aktivitetit ekonomik vetëm nëse ajo është e

paparashikuar, pra nëse stimuli monetar nuk është i pritur nga agjentët ekonomikë. Në këto

kushte, dhe duke pasur parasysh ekzistencën e kontratave fikse në terma nominalë, rritja e ofertës

monetare ndikon në rritjen e fuqisë blerëse dhe në rritjen e prodhimit. Megjithatë, ekzistenca e

pritjeve racionale të agjentëve ekonomikë bën që këta të fundit ta kuptojnë këtë mjet nxitës që

përdor Banka Qendrore dhe ta parandalojnë atë nëpërmjet kontratave më të larta në terma

nominalë. Në këto rrethana, ekzistenca e parregullsisë në hartimin e politikës monetare prodhon

inflacion dhe pritje inflacioniste, pa përfituar rritje ekonomike.

Pasoja më kryesore e këtyre teorive është vendosja e stabilitetit të çmimeve në fokusin ekskluziv

të punës së pjesës më të madhe të Bankave Qendrore.

Megjithëse këto teori nuk e mohojnë ekzistencën e lidhjeve afatshkurtra midis normës së

papunësisë dhe asaj të inflacionit, shfrytëzimi i tyre nga politika monetare është i pamundur pasi

zbutja e cikleve të biznesit mund të jetë një objektiv deri-diku legjitim për banka qendrore me

reputacion të stabilizuar, të cilat veprojnë në ekonomi me tregje financiare të zhvilluara dhe

mekanizma transmetimi funksional, kurse zbutja e cikleve të biznesit do të ishte një objektiv

relativisht jo-realist për Bankat Qendrore të vendeve në tranzicion, të cilat veprojnë në kushtet e

mungesës së informacionit dhe nëpërmjet mekanizmave të transmetimit jo-funksionalë, të

karakterizuar nga paqartësi dhe vonesa kohore të ndjeshme.

1.2 Vështrim i hollësishëm i mekanizmit të transmetimit të politikës monetare

Po si përçohen vendimet e politikës monetare në ekonomi? Për këtë do të shohim disa nga

kërkimet teorike, madje edhe disa empirike. Dallimi më i madh ndërmjet ekonomistëve që kanë

analizuar ndikimin e politikës monetare te çmimet dhe produkti, është ndryshimi në trajtim që

bëhet përsa i përket tregut të punës dhe tregjeve të të mirave. Në vitet 1970 dhe në vitet 1980, i

është dhenë më pak rëndësi se në vitet 1960 lidhjes ndërmjet ndryshimit në stokun e parasë dhe

nivelit të kërkesës nominale, si dhe ndikimit të ndryshimit të kërkesës nominale tek pagat, sasitë

dhe çmimet e të mirave. Në shumë punime teorike, kërkesa nominale modelohet thjeshtë pasi

kërkesa agregate varet drejtpërdrejtë nga stoku monetar. Këto tipe të ekuacioneve të formës së


20

reduktuar e anashkalojnë çështjen e transmetimit monetar nga paraja tek kërkesa në mënyrë që të

përqendrohemi tek faktori i modelimit dhe te tregjet e produktit. Këto modele nuk janë shumë të

mira si mjete vlerësimi të ndikimit të politikës monetare pasi ndikimi i politikës varet nga

rëndësia relative dhe nga stabiliteti i mekanizmave të ndryshëm të transmetimit, duke filluar që

nga paraja tek kërkesa nominale dhe nga kërkesa drejt çmimeve dhe produktit. Veçanërisht,

mënyra sesi një ndryshim i dhënë i kërkesës nominale që vjen si pasojë e disa ndryshimeve në

kushtet monetare, do të ndahet midis ndryshimit të çmimeve dhe sasisë që do të varen nga

mënyra sesi kushtet monetare janë ndryshuar. Shembulli më i qartë i varësisë së efekteve

çmim/produkt nga mënyra sesi niveli i kërkesës agregate nominale ndryshohet vjen nga dallimi i

rëndësishëm ndërmjet ndryshimeve të pritura dhe të papritura në politikat monetare.

Ideja që ndryshimi i nivelit të parasë bën që çmimet të ndryshojnë pothuajse në të njëjtën masë,

vërtetohet të paktën në periudhën afatgjatë. Hipoteza përgjithësisht është dhënë nga ekuacioni i

Fisherit.

MtVt = PtTt

si dhe hipotezat ndihmëse të a) pavarësisë së Tt (transaksionet reale ose produkti real) nga Mt

(stoku i parasë), b) stabiliteti i shpejtësisë së qarkullimit Vt dhe c) fakti që paraja është

ekzogjene. Ekuacioni së bashku me supozimet përkatëse jep rezultatin e fortë të neutralitetit që

është: paraja ndikon vetëm në magnitudën nominale në mënyrë të drejtpërdrejtë, por kjo nuk

mund të quhet një teori e politikës monetare dhe nuk mund të ndihmojë në përshkrimin e

ekuacionit si model.

1.2.1 Modelet Keynesianiste

Formalizimi i modelit bazë keynesianist u bë nga Hicks, dhe detajimi u bë nga Patinkin (1956).

Kjo çoi në përcaktimin e një sërë kanalesh nëpërmjet të cilëve ndryshimet e stokut të parasë

(ekzogjene) ndikojnë kërkesën për të mira dhe shërbime. Goodhart (1975) ka thënë që politika

monetare ndikon vendimet për të bërë shpenzime nëpërmjet ndryshimeve që shkakton në yield-et

relativë dhe duke shkaktuar gjithashtu variacione në pasurinë e njerëzve nëpërmjet ndryshimit të

vlerës së tregut të aseteve ekzistuese.


21

Në modelin standard IS – LM kemi që rritjet e ofertës së parasë (që zakonisht janë ekzogjene)

shkaktojnë një ndryshim të normës së interesit të aseteve financiare (bonove) që janë

zëvendësuese të parasë.

Diferenca ndërmjet yield-eve nominale dhe reale të aseteve zakonisht merret në analizë duke

supozuar inflacionin zero ose të fiksuar në një normë të caktuar, dhe për më tepër efektet direkte

që ka ndryshimi i stokut të parasë tek shpenzimet nëpërmjet efekteve të pasurisë, nuk merren

parasysh në modelet e thjeshtë. Këto kufizime nuk i dëmtojnë modelet. Mekanizmi i

transmetimit në modelin IS –LM mund të pasurohet duke përfshirë edhe pasurinë tek funksioni i

konsumit dhe në këtë mënyrë edhe tek modeli. Ka disa teori si teoria e ciklit të jetës të cilat

përfshijnë ne analizë edhe pasurinë dhe madje i japin një rol të rëndësishëm. Pavarësisht kësaj

shtese në model mënyra e luhatjes së çmimeve nuk ndryshon. Modelet e portofolit më të zgjeruar

që përfshijnë më shumë asete, mund të lejojnë që ndikimi i ndryshimeve të parasë tek sistemi

financiar të jetë më kompleks (Tobin 1952, 1961, Tobin dhe Brainard 1968). Për shembull,

pranimi i zëvendësueshmërisë jo perfekte (më të ulët) ndërmjet aseteve financiare dhe të mirave

kapitale (fizike), që do të nënkuptonte që kthimi i këtyre aseteve përgjithësisht do të ndryshonte,

do ta bënte modelin më kompleks dhe mund të gjeneronte rezultate statistikore të kundërta me

ato të pritshmet në varësi të supozimin në lidhje me nivelin e zëvendësueshmërisë ndërmjet

parasë, bonove dhe të mirave kapitale (Tobin 1961).

Megjithatë, pavarësisht nga mosmarrëveshjet në lidhje me elasticitetet e çmimit të kërkesës për

asete të ndryshme, propozimet shumë të ndryshme për politikën monetare të bëra nga shkolla

monetariste, Neo klasike dhe Keynesianiste reflektojnë mënyrat e ndryshme të strukturimit të

tregut të punës dhe të tregjeve të të mirave.

Friedman (zgjedhjet presidenciale 1968) sqaronte se meqenëse pasiguria në lidhje me nivelin e

çmimeve ishte një e keqe ekonomike dhe përderisa paraja ndikon, dhe në periudhën afatgjatë

ndikon vetëm çmimet, atëherë një rrugë stabël e ofertës së parasë ishte një element thelbësor i

politikës makroekonomike. Kështu, një normë inflacioni pozitive do të inkurajonte njerëzit të

ekonomizonin mbajtjen e parasë që nuk sjell interes dhe përderisa prodhimi i kësaj paraje nuk

është i kushtueshëm, do të ishte optimale një normë e ulët e rritjes së parasë.

Tek argumentet e Friedman ishte thelbësore që ekzistonte një nivel i vetëm i ekuilibrit të

produktit real që ishte i pavarur nga magnitudat nominale. Është e rëndësishme mbështetja e tij

tek niveli asnjanës (ground out) i tregtisë në veprimet e një tregtari ankandesh Walrasian pasi


22

pikërisht në skenarin Walrasian të ankandit nuk përfshihet paraja dhe të vetmet çmime që

përcaktohen janë çmimet relative. Paraja është e rëndësishme vetëm në modelin e Friedman

sepse sasia e saj ndikon drejtpërdrejtë tek niveli i çmimeve.

Kontrolli i ofertës së parasë

Shumë përcaktime të mekanizmit të transmetimit kanë kuptim vetëm kur stoku i parasë është një

detyrim (përgjegjësi) i autoritetit monetar dhe nuk përfshin paranë e brendshme. Hedhja në treg e

shumë parave mund të përmendet në disa modele por nëqoftëse bëhet analiza e mekanizmit të

transmetimit do shohim problemet që lidhen me këtë veprim. Historitë më të thjeshta të mënyrës

sesi paratë cash rriten duhet të ndryshojnë në para rezultatin e disa transaksioneve ndërmjet

qeverisë dhe sektorit privat (duke përfshirë edhe sektorin financiar). Transaksioni më i thjeshtë

që ndryshon paranë cash është blerjet qeveritare neto (ose shitjet neto) të artikujve të përdorimit

të gjerë, ose ndryshimi i pagave. Në këtë rast është shumë e rëndësishme të dallohen efektet në

kërkesë të ndryshimit të ofertës së parasë nga efektet fiskale ose ato që vijnë nga shpenzimet

direkte qeveritare. Efektet direkte jo fiskale të ndryshimit të stokut të parasë cash në shpenzimet

private, nëpërmjet ndryshimit të pasurisë, janë efektet Pigoviane të bilanceve reale. Stiglitz

(1982) ka bërë një sërë supozimesh apo propozimesh në lidhje me mos ndikimin që tregojnë që

në një model të pastër të ekuilibrit të përgjithshëm me pritje racionale struktura e financës

publike nuk është e rëndësishme.

Një mekanizëm transmetimi më i drejtpërdrejtë (pa dy kuptime) për ndryshimin e stokut të

parasë ndodh kur qeveria i blen bono publikut me para në dorë (ky transaksion mund të

funksionojë nëpërmjet ndërmjetësve financiarë, pa ndryshuar thelbin). Mënyra sesi kjo lëvizje

nga paratë tek bonot do të ndikojë kërkesën, në këtë rast varet nga fakti nëse pasuria neto e

sektorit privat ka ndryshuar. Nëqoftëse bonot qeveritare nuk llogariten pasuri neto, sepse sektori

privat mund të zbresë taksat e ardhshme që do vendosen me qëllim që të shërbehet borxhi, paraja

e shpejtë për bonot mund të rrisë pasurinë nominale dhe jo atë reale ( Barro, 1974) me masën e

plotë të parasë së përdorur. Nëqoftëse bonot perceptohen po aq të vlefshme sa paratë atëherë

kalimi para – bono do të ketë efekte vetëm në masën që rialokimi i portofolit ndryshon modelin e

ekuilibrit të yieldit të aseteve.

Praktikisht, paraja jashtë bankave në ekonomitë e Evropës Perëndimore ka një nivel të vogël dhe

është e vështirë të funksionojë ideja që politika monetare funksionon shumë thjeshtë, nëpërmjet

manipulimit të stokut të kësaj paraje. Për më tepër, ndikimi i bankave qendrore tek normat e


23

interesit bazohet te monopoli i ofertës së mjetit të fundit të pagesës. Pritjet e reagimit të bankës

qendrore ndaj një dështimi të normave të interesit për t’iu përgjigjur shenjave që jepen nga

autoritetet që duhen bërë disa ndryshime, vepron si një tregues i fuqishëm për autoritetet. Kjo

nënkupton që lidhje të formës së reduktuar ndërmjet nivelit të kërkesës agregate dhe bazës

monetare shpesh çojnë në keqinterpretime në lidhje me sugjerimet për faktin që luhatjet në sasinë

e parasë gjenerojnë si efekte të drejtpërdrejta të pasurisë ashtu edhe përshtatje në modelin e

normës së interesit. Duke ditur që kërkesa për para cash nuk është plotësisht inelastike do të ketë

disa efekte në mbajtjen e parasë në sektorin privat (financiar dhe jo-financiar) kur normat e

interesit ndryshojnë. Por nëqoftëse elasticiteti i kërkesës për para cash ndaj normës së interesit

është i vogël dhe përshtatjet e portofolit ndaj sjelljes së re të normave të interesit janë të avashta.

Zakonisht në teori funksioni i kërkesës agregate jepet në varësi të stokut të parasë, kjo për të

lehtësuar analizën. Ku thjeshtësim, që nuk përfshin detajet e mekanizmit të transmetimit pasi

është një formë e reduktuar dhe nuk përcakton rëndësinë relative të ndryshimeve të induktuara të

normës së interesit dhe pasurisë (efekti i bilanceve reale), nuk duhet të na bëjë që të nënkuptojmë

që një model është monetarist, Neoklasik apo Keynesianist.

Praktikisht, dallimi kryesor ndërmjet këtyre grupeve të mëdha të modelit ka të bëjë me strukturën

e tregut të punës dhe tregjeve të të mirave që përcakton sesi ndryshimet në kërkesën nominale

pasqyrohen në çmim dhe produkt. Këto mekanizma mund të quhen pjesa e dytë e mekanizmit të

transmetimit monetar.

1.2.2 Modelet Klasike: Modelet e Normës Natyrore me dhe pa pritje

racionale.

Studimet e para monetariste (Përfaqësuesi klasik i të cilave është akoma Friedman (1968)) e panë

procesin e transmetimit fillimisht duke u nisur nga lëvizjet e mëdha të parasë nominale që

shkaktojnë çmime më të larta ose normë inflacioni më të lartë në rastin kur ka inflacion. Në

rastin kur pagat nominale mbahen të pandryshuara, niveli më i lartë i çmimeve do të inkurajojë

prodhuesit që të rrisin prodhimin. Në periudhën afatshkurtër ka më shumë punë për tu bërë pasi

punëtorët duke mos pasur informacion të plotë e kuptojnë ose perceptojnë më avash rënien e

pagës reale. Me kalimin e kohës, ndryshimet në paga reflektojnë çmimet më të larta dhe gjatë


24

kohës që kërkesa nominale dhe çmimet nominale vazhdojnë të rriten edh pagat reale do të rriten

dhe prodhimi i dëshiruar do të bjerë. Nëqoftëse përfitimet nga pagat do të parashikojnë një rritje

në çmime të njëjtë me atë të viteve të fundit, dhe nëqoftëse pagat reale të nivelit ekuilibër duhet

të rriten për të nxitur ofertën shtesë për punë, atëherë kërkesa nominale duhet të rritet me norma

më të shpejta në mënyrë që të niveli i prodhimit real3 të jetë më i lartë se vlera fillestare e tij në

ekuilibrin fillestar. Kjo është pikërisht mënyra sesi është përftuar kurba e Philips-it vertikale në

periudhën afatgjatë. Nëqoftëse norma reale e interesit varet nga rritja e ofertës së parasë,

superneutraliteti i parasë4 humbet. Modeli standard IS – LM përgjithësisht jep lidhje negative të

normës reale të interesit me normën e rritjes së parasë, së paku në kalimin nga një rrugë e arritjes

në gjendjen e qëndrueshme në një tjetër. Ky është efekti i quajtur Mundell – Tobin ku një rritje e

normës së rritjes së parasë shkakton fillimisht një rritje pak më të vogël të normës nominale të

interesit dhe një rritje më të barabartë të çmimeve, pra kështu oferta reale e parasë (së jashtme)

zvogëlohet njëkohësisht me rënien e kërkesës që është induktuar nga normat nominale të

interesit. Efekti Mundell – Tobin do të jetë i vogël nga ana sasiore nëqoftëse kërkesa për paranë

cash është shumë joelastike ndaj normës së interesit dhe në këtë rast superneutraliteti i parasë do

jetë akoma i vlefshëm.

Zhvillimi teorik më i rëndësishëm ndodhi në vitet ’70 ku ky model u përshtat, pra çmimet dhe

ndryshimet në paga u bënë më fleksibël. Një supozim i superneutralitetit për ndryshime të parasë

të perceptuara në mënyrë korrekte dhe parashikim perfekt do të shkaktonin devijim të

magnitudave reale nga vlerat e ekuilibrit që shkaktohen nga politika monetare e pamundur. Më të

pranueshëm janë modelet e pritjeve racionale që përcaktojnë mekanizmat e gjenerimit të pritjeve

të agjentëve ekonomikë në varësi të strukturës reale të ekonomisë. Agjentët bëjnë gabime por

këto gabime nuk janë sistematike. Duke marrë parasysh rastësinë në proceset e përftimeve të

çmimeve, devijimet ndërmjet rrugëve aktuale dhe të parashikuara të variablave ekzogjenë që

përcaktojnë kërkesën agregate nominale do të shkaktojnë magnituda reale të devijimit nga vlerat

e ekuilibrit përderisa individët bëjnë gabime nominale për tronditjet reale. Por duke pasur

parasysh kurbën vertikale të Philipsit dhe një ekuilibër real të vetëm të ekonomisë, këto devijime

do të jenë pasojë e zhvillimeve të papritura fiskale apo monetare (Lucas 1972, Sargent dhe

Wallace 1975, 1976).

3 Në literaturën ekonomike haset shpesh me termin: output real.

4 Mosndryshimi i çdo magnitude reale të ndryshimeve në rritjen e parasë.


25

Modelet e ciklit real të biznesit, ashtu si modelet fillestare Neo – Klasike, mund të gjenerojnë në

mënyrë të vazhdueshme devijim të magnitudave reale nga vlerat ekuilibër. Mos luhatja e

magnitudave reale nga politikat makroekonomike sistematike është një e përbashkët e modeleve

fillestare Neo – Klasike dhe e modeleve të reja.

Një model i thjeshtë Neo – Klasik që jep mënyrën sesi përftohen rezultatet e neutralitetit është

paraqitur nga Sargent (1973) në punimin e tij në lidhje me normat e interesit dhe normën

natyrore të papunësisë. Sipas tij makroekonomia jepet nga ekuacionet:

yt = kt + a (pt – tpt - 1) + ut 1

yt = kt +b(rt – (t+1pt – pt ) ) +eZt + et 2

mt = pt +yt +drt + vt 3

ku yt, pt dhe mt janë logaritmet natyrore (me bazë e) të të ardhurës kombëtare reale, të nivelit të

çmimeve dhe të ofertës ekzogjene të parasë, rt është norma nominale e interesit, Zt është vektori i

variablave ekzogjenë, ut, et dhe vt variablat ë rastësishëm të palidhur njëri me tjetrin dhe t + 1pt

janë pritjet e njerëzve në kohën aktuale të për nivelin e çmimeve në periudhën t + 1. Variabli kt

mat kapacitetin prodhues normal (p.sh: logaritmi i stokut të punës ose kapitalit, ose i ndonjë

kombinimi linear të të dyjave); supozohet që është ekzogjen. Ekuacioni 1 që jep llogaritjen e

ofertës agregate dhe tregon që devijimi i produktit nga kapaciteti normal i prodhimit varet vetëm

nga gabimi i parashikimit të çmimeve aktuale dhe nga një element i rastësishëm. Kjo është një

kurbë oferte e tipit Lucas që tregon që ofertat e faktorëve të prodhimit ndryshojnë nga nivelet e

ekuilibrit vetëm në masën në të cilën agjentët ekonomikë e keqperceptojnë nivelin e çmimit të

faktorit. Ekuacioni 2 është një kërkesë agregate ose një planifikim apo paraqitje e kurbës IS që i

lidh në mënyrë të zhdrejtë devijimet e produktit nga kapaciteti me normën reale të interesit dhe

gjithashtu i jep të lidhura me një vektor variablash të jashtëm (ekzogjenë) që përfshijnë edhe

shpenzimet qeveritare dhe normat e taksave. Ekuacioni 3 është një ekuacion i thjeshtë që jep

balancimin e portofolit ku bonot dhe aksionet janë zëvendësues të plotë dhe janë asete

(alternativë) që mund të përdoren në vend të parasë. Kërkesa për para varet nga kthimet nga

asetet e tjera dhe nga të ardhurat reale; pra mund të themi se ekuacioni 3 na jep kurbën LM.

Nga modeli i mësipërm mund të nxirren një sërë konkluzionesh apo rezultatesh të mira, por

gjithmonë nëqoftëse agjentët kanë pritje racionale.


26

Së pari, ekziston një nivel i produktit potencial dhe në këtë mënyrë devijimet e produktit nga

niveli i tij normal janë të pavarura statistikisht nga pjesët sistematike (që janë të matshme) të

politikës motare dhe politikës fiskale.

Së dyti, norma reale e interesit është e pavarur nga pjesa sistematike e ofertës së parasë – vetëm

lëvizje të rastësishme të ofertës së parasë mund të ndikojnë si ofertën agregate ashtu dhe normën

reale të interesit. Këto rezultate varen forma e ofertës agregate dhe nuk ndikohen shumë nga

magnitudat e parametrave të kurbave IS dhe LM apo edhe nga supozimi thjeshtësues që bonot

dhe aksionet janë zëvendësues të plotë.

Veçoria kryesore e këtyre modeleve është se ato nxjerrin në pah dallimin ndërmjet ndryshimeve

të paralajmëruara dhe atyre të paparalajmëruara në politikën monetare. Nga modelet del që mund

të jetë e gabuar të flitet për mekanizmin e transmetimit, pasi edhe në modelet më të thjeshta kemi

dy mekanizma transmetimi të politikës monetare; njëri për politikën monetare të paralajmëruar

dhe tjetri që është shumë i dallueshëm në rastet e politikës monetare të paparalajmëruar.

Duke parë këto ndërlikime ekonomistët duhet të marrin në konsideratë ndikimin e deklarimit apo

lajmërimit të publikut në lidhje me politikën e ardhshme. Efektet e këtij veprimi mund të

shikohen si një element tjetër i mekanizmit të transmetimit, por një element që vepron përpara se

të kryhet çfarëdolloj lëvizje në politikën monetare.

Një sërë studimesh kanë treguar që paralajmërimi i politikës së ardhshme mund të ketë efekt,

veçanërisht në tregjet financiare (Goodhart dhe Smith 1985).

Këto modele janë provuar dhe ka një sërë kritikash. Kështu për ekonominë e Britanisë së Madhe

është provuar që variablat realë reagojnë edhe ndaj ndryshimeve të paralajmëruara të politikës

monetare5.

Edhe nga ekonomia e Shteteve të Bashkuara të Amerikës ka dalë në disa studime që ka një

korrelacion serial shumë të lartë ndërmjet parasë nominale dhe produktit real (Blanchard, 1987).

Megjithatë, janë ndërtuar teori që përkojnë me rezultatet e politikës inefektive të modelit Neo

Klasik dhe që përkojnë edhe me tipat e korrelacioneve (lidhjeve) ndërmjet makroagregatëve të

përmendur më lart6. Sipas Lucas (1977) tronditjet fiskale apo monetare josistematike shkaktojnë

devijime seriale të ndërlidhura (korreluara) të produktit nga tendenca (trendi), kjo për shkak të

vonesave të informacionit dhe efektit përshpejtues (akselerator). Moskthyeshmëria e vendimeve

5 Për më tepër shiko: Garner 1982, Alogoskoufis dhe Pissarides 1983, Bean 1984, etj

6 Shiko: Lucas 1975, 1977, 1980


27

për investime është më se e mjaftueshme për të gjeneruar persistencë të lëvizjeve të prodhimit

nga tendenca, gjithmonë nëqoftëse një tronditje fillestare keqinterpretohet nga agjentët si një

sinjal i një niveli më të lartë të stokut të kapitalit të dëshiruar. Janë analizuar edhe mekanizma të

tjerë të cilët përfshijnë ndikimin e inventarëve (Sargent 1979, Blinder dhe Fischer 1981) duke

përfshirë edhe bazat institucionale të tregjeve të punës, në veçanti ekzistenca e kontratave

afatgjata të pagave (Taylor 1979). Nëqoftëse është e pamundur të sigurohet informacioni ex post

për tronditjet nominale, ndryshimet e stokut monetar mund të shkaktojnë keqinterpretime në

lidhje me ndryshimet relative të çmimeve në periudhën afatgjatë dhe persistenca në devijimet e

produktit dhe punësimit nga \prirja do të ndodhë edhe kur vendimet në lidhje me stokun e

kapitalit dhe inventarët janë lehtësisht të kthyeshme.

-Modelet e çmimeve të fiksuara

Kur flasim për fleksibilitetin e çmimeve mund të themi se në ekstremin tjetër të Modeleve Neo

Klasikë të viteve ’70 janë modelet e çmimeve të fiksuara7. Supozimi që, të paktën në periudhën

afatshkurtër çmimet janë të fiksuara, jep në mënyrë shumë të qartë një mekanizëm transmetimi

nga kërkesa agregate te produkti shumë të ndryshëm nga mekanizmi në modelet Neo Klasike të

çmimeve fleksibël. Modelet e çmimeve të fiksuara kanë implikimin që në disa raste rritjet e

kërkesë nominale që të lidhura (sipas këtyre modeleve) me rritjet e ofertës së parasë, çon në

rritjen e produktit; ndërsa në raste të tjera (inflacioni i shtypur) nivele më të larta të stokut të

parasë nuk kanë ndikim pozitiv, madje në disa raste edhe negativ, tek produkti. Në gjendjet kur

kemi procesin e inflacionit të shtypur faktorët janë të tillë që e bëjnë nivelin më të lartë të

produktit të padëshirueshëm (pasi është jo rentabël).

Modelet e çmimit të fiksuar treguan shumë qartë sesi politikat monetare dhe fiskale mund të

kenë efekte reale kur nuk marrim në analizë ekuilibrin Walrasian. Për më tepër ato nuk janë aq

kufizuese sa mund të duket nga emri “çmim i fiksuar” kur flasim për rezultatet e efektivitetit të

makropolitikës përcaktuese ato nuk janë zeruar nëqoftëse supozimi thjeshtësues që çmimet nuk

lëvizin fare bie. Kështu, nëqoftëse ekonomia do të ishte në një regjim Keynesianist me

nënpunësim dhe çmime konstante ku politikat zgjeruese mund të rrisnin produktin, efektet reale

të një humbjeje të kushteve monetare, domosdoshmërisht nuk do të zhdukej nëqoftëse çmimet

do të fillonin të lëviznin drejt niveleve të tyre që pastrojnë tregun. Nëqoftëse dhe atëherë kur këto

7 Benassy 1975, Barro dhe Grossman 1976, Grandmont 1977


28

lëvizje çmimi e çojnë ekonominë drejt ekuilibrit Walrasian, politikat monetare ekspansioniste të

mëtejshme nuk do të kishin asnjë efekt mbi nivelin e produktit apo punësimit.

Si një teori e përgjithshme e mekanizmit të transmetimit nga paraja tek çmimet dhe produkti,

këto modele nuk janë provuar që janë të rëndësishëm.

1.2.3 Teori të tjera

Kemi parë modele teorike ku çmimet lëvizin në mënyrë të menjëhershme që të pastrohen të

gjitha tregjet, dhe ku çmimet nuk lëvizin fare dhe ku disa çmime mund të kërcejnë dhe disa janë

të fiksuar. Efektet teorike të politikës monetare janë shumë të ndryshme në këto modele. Por të

gjitha këto modele kanë dy veçori të përbashkëta.

Së pari: madhësia dhe shpejtësia e përshtatjes së çmimeve në modele nuk derivohet (përftohet)

nga analiza që i bëhet vendimeve të agjentëve individualë.

Së dyti: përgjithësisht modelet kanë një ekuilibër të vetëm që nuk varen nga rrugët apo mënyrat e

përshtatjes. Modele të tjera marrin në analizë edhe vendimet e optimizmit të agjentëve

ekonomikë individualë në gjendjen e disekuilibrit; mundësia e pasjes së disa ekuilibrave dhe

varësisë së ekuilibrave nga rruga e arritjes së ekuilibrit janë trajtuar në shumë punime.

- Agjentët çmim-përcaktues.

Analiza e implikimeve makroekonomike të ekzistencës së fuqisë çmim-përcaktuese të agjentëve

ka filluar me studimin e Arrow (1959) që theksoi se nëqoftëse çmimet në një farë mënyre nuk

janë gjithmonë të barabartë me nivelet Walrasiane të tyre të pastrimit të tregut, atëherë edhe

ekonomia që ka shumë blerës dhe shitës, në secilin treg do të ketë një ankorë në të cilin agjentët

gjejnë hipotezën që ata mund të blejnë dhe të shesin sa të duan nëqoftëse çmimet aktuale janë të

falsifikuara. Koopmans (1957) arriti në të njëjtin konkluzion duke thënë se nëqoftëse të gjithë

agjentët janë çmim-pranues atëherë çmimet nuk do të ndryshojnë asnjëherë. Për më tepër në

prezencë të konkurrencës jo perfekte, ashtu si në modelet me çmim të fiksuar, veprimet e çdo

agjenti përgjithësisht do të varen nga transaksionet që kanë bërë të tjerët. Clower (1965) vëzhgoi

dhe tregoi se kjo është një veçori thelbësore e çdo modeli Keynesianist.


29

Negishi (1960) ka modeluar mënyrën sesi çmimet dhe sasitë lëvizin nga një ekuilibër në tjetrin si

rezultat i vendimeve optimizuese të agjentëve individualë të kushtëzuara nga pritjet e tyre për

vendimet që do marrin të tjerët. Vendosja e çmim – përcaktimit (vendosjes) ose e fuqisë

monopolistike nuk është se sjell implikime të dukshme në mënyrën sesi ndryshimet e kërkesës

agregate nominale transmetohen te çmimet dhe sasitë. Ajo çfarë është më e rëndësishme që

mund të nxjerrim nga literatura është ideja se mënyra sesi çmimet e vendosura nga agjentët duhet

të reagojnë ndaj ndryshimeve në kërkesë, varet nga ajo se cilat mendojnë ata se do të jenë

reagimet e agjentëve të tjerë. Shumëllojshmëria e ekuilibrave ekziston në shumë modele, disa me

nivele më të larta produkti se të tjerët; ekonomia mund të kapet në kurth në një ekuilibër me

nivel të ulët produkti dhe asnjë veprim i pakoordinuar nga individët nuk do ta çonte atë drejt një

ekuilibri me nivel produkti më të lartë8.

Hart (1982) paraqiti në një punim një shembull të këtij modeli ku politika monetare mund të

përdoret për të lëvizur ekonominë nga një ekuilibër me nivel të ulët produkti tek një ekuilibër me

nivel më të lartë produkti, kur çmimet nuk ndryshojnë. Në një punim më të vonë, Dixon (1988)

zhvilloi një model ku konkurrenca jo perfekte prodhon ekuilibra që nuk janë Walrasian . Në këtë

model politika qeveritare është efektive.

-Ekuilibrat e shumëfishtë

Na mbetet një veçori e modeleve të pritjeve racionale që zakonisht ekzistojnë ekuilibra të

shumëfishtë dhe zakonisht edhe të vazhdueshëm dhe që duke eliminuar disa kufizime tek rrugët,

drejtimi i njëjtë i reagimeve ndaj ndryshimeve monetare apo fiskale nuk është klasik. Fisher

(1983) ka nxjerrë një sërë rezultatesh për rrugët e përshtatjes të ekonomive monetare kur tregtia

bëhet jashtë ekuilibrit dhe ku çmimet vendosen nga agjentët individualë të cilët bazohen tek

pritjet e tyre racionale. Rezultatet e tij ishin:

Së pari: kur bëhet trade off i ekuilibrit, atëherë nëqoftëse procesi i përshtatjes konverton,

ekuilibri përfundimtar i ekonomisë nuk është i pavarur nga rruga e ndjekur. Një varësi e tillë nga

rruga e ndjekur, ose hysteresis, tregon që rezultatet statike krahasuese po udhëheqin shumë

gabim dhe që politikat që duket sikur nuk kanë efekte reale, në rastin kur vëmendja përqendrohet

vetëm tek gjendjet e ekuilibrit, mund të kenë efekte reale që shtrihen në kohë (lasting) ose

mbetëse kur proceset e mundshme të disekuilibrit modelohen në mënyrë të qartë (eksplicite).

8 Hahn 1977, 1978, 1982


30

Konkluzionet në lidhje me dinamikat e çmimit dhe me rrugët e përshtatjes të çmimeve ndaj

tronditjeve të jashtme (p.sh: monetare) na kujton që të kemi kujdes dhe të mos bazohemi në

rezultatet e thjeshta të modeleve ku sjellja jashtë - ekuilibrit nuk merret parasysh ose supozohet e

parëndësishme.

Mesazhi pozitiv i modelimit të disekuilibrit ka të bëjë më shumë me ekspozimin e brishtësisë të

rezultateve të proceseve transmetuese të marra nga modele ku rrugët e përshtatjes nuk merren në

konsideratë ose ku supozohet që ekonomia është në gjendjen e ekuilibrit perpeto me luhatje

(kërcime) jo të vazhdueshme të variablave të lirë si pasojë e tronditjeve të paparashikueshme.

1.2.4 Mekanizmi i transmetimit të politikës monetare pas viteve ‘90

Gjatë 20 viteve të fundit ka pasur ndryshime shumë të mëdha në mënyrën e funksionimit të

tregjeve financiare. Kjo ka shkaktuar një ndryshim të dukshëm në politikën monetare që gjithnjë

e më shumë e ka vënë theksin tek stabiliteti i çmimeve. Kjo ka çuar një ndryshim të dukshëm të

mekanizmave të transmetimit të politikës monetare. Bernanke, Boivin, dhe Eliasz (2005) në

studimin e tyre dolën në konkluzionin se politika monetare mund të analizohet më mire në qoftë

se merret parasysh një sasi e madhe informacioni, pra një numër më i madh variablash

ekonomikë. Ndryshime ka pasur edhe në mënyrën sesi formohen pritjet inflacioniste, pasi

ndryshimet në mënyrën e menaxhimit të pritjeve mund të jenë ndër ndryshimet më të mëdha,

gjithmonë përsa i përket lidhjes së politikës monetare me kërkesën agregate apo GDP.

Në vitet 2000 përdoren modelet DSGE9. Ndërkohë përdorim të gjerë kanë pasur edhe modelet

VAR. Këto 2 lloj modelesh – VAR dhe DSGE – variojnë nga relativisht të strukturuar tek

plotësisht të strukturuar. Akhtar dhe Harris (1987), Friedman (1989), Mauskopf (1990), dhe Fair

(2004) ndërtuan ekuacione për kategori të ndryshme të shpenzimeve duke përdorur

informacionin që jep teoria ekonomike në lidhje me variablat e rëndësishëm dhe ekonometrinë e

“Cowles Commission”. Ky ishte një lloj modeli i ndërmjetëm, ose modeli FAVAR.

Një karakteristikë e rëndësishme e shumë mekanizmave të transmetimit është fakti që norma

reale (dhe jo nominale) e interesit ndikon drejtpërdrejtë në çmimet e aseteve të tjera dhe

shpenzimet e përfshira në mekanizmin e transmetimit. Për më tepër, gjithë ecuria e pritur e

9 Smets dhe Wouters (2007), Christoffel, Coenen, dhe Warne, (2008), dhe Edge, Kiley, dhe Laforte (2007)


31

normave të interesit, jo vetëm vlera aktuale, ndikojnë çmimet e aseteve të tjera dhe shpenzimet.

Këta faktorë theksojnë rëndësinë e rolit të pritjeve në efektshmërinë e politikës monetare, pasi

strategjitë e politikës ndikojnë si në ecurinë e normave nominale të interesit ashtu edhe në

parashikimet për inflacionin, pra edhe në normat reale të interesit. Woodford (2003) sugjeron që

‘menaxhimi’ i pritjeve është përgjegjësia kryesore e autoritetit monetar.

Kanalet e transmetimit të bazuara tek investimet janë përdorur tek modeli makroekonomik i

FED, por edhe në vende të tjera. Mjafton të përmendim Modelin e Zonës së Gjerë të BQE

(Fagan, Henry, dhe Mestre (2005)) dhe modelin tremujor të Bankës së Anglisë (Harrison et al,

2005). Modeli bazë i vendimeve për investime që merren në kanalin e investimeve në modelet

DSGE është treguesi q (modeli EDO i Bordit të Rezervës Federale (Edge, Kiley, dhe Laforte

(2007) dhe Kiley (2009)), modeli i ri i Zonës së Gjerë i BQE (Christoffel, Coenen, dhe Warne

(2008)), dhe ToTEM i Bankës së Kanadasë (Murchison dhe Rennison (2006)). Kjo ndodh sepse

në këtë lloj modeli investimet ndikohen drejtpërdrejtë nga ndryshimet në normën afatshkurtër të

interesit. Sipas Chirinko (1993) në SHBA reagimi i investimeve ndaj variablave të çmimeve

tenton të jetë më i vogël dhe më i parëndësishëm ndaj variablave sasiorë; Fagan, Henry, dhe

Mestre (2005) tregojnë që elasticiteti i zonës Euro pas një viti është më pak se 0.1 përqind.

Kanalet e bazuara tek konsumi kanë evoluar. Efekti i pasurisë ka qenë dominues në modelet

makroekonomike. Catte (2004), në një studim të vendeve të OECD, doli në konkluzionin që

prirja marxhinale afatgjatë për konsum të pasurisë financiare varion nga 0.01 për Italinë, në

0.07 përqind për Japoninë; dhe mesatarja për OECD ishte rreth 0.035, ndërsa vlerësimi për

SHBA ishte 0.03. Efektet afatshkurtra janë edhe më të vogla, dhe politika monetare ndikon

pasurinë vetëm në afatin e shkurtër; si rezultat efekti i pasurisë ka qenë i rëndësishëm për qëllime

modelimi, por ka pasur rol sekondar në rastet e modelimit të kanaleve të normës së interesit.

Kanali i zëvendësimit ndërkohor është modest në afatshkurtër10

. Kjo është vërtetuar edhe nga

Hall (1988). Kjo është arsyeja se pse modelet ekonometrike nuk e kanë theksuar si kanal madje

në disa raste nuk është përfshirë (Fagan, Henry, dhe Mestre (2005)).

Në rastin e kanalit të kredidhënies bankare ka rezultuar që politika monetare ka një efekt më të

madh tek shpenzimet e firmave të vogla që janë më të varura nga kreditë bankare, dhe një efekt

më të vogël tek firmat e mëdha që marrin fonde në tregun e bonove.

10

Smets dhe Wouters (2007), ose Edge, Kiley, dhe Laforte (2007), ose Christoffel, Coenen, dhe Warne (2008)


32

Kanalet e huadhënies bankare dhe të kapitalit bankar nuk janë modeluar si në modelet e mëdha

makro-ekonometrike ashtu edhe në modelet DSGE që përdoren aktualisht për analizën e

politikës. Por pas krizës së vitit 2008 u vu re që këto dy kanale kanë luajtur një rol shumë të

rëndësishëm në ndikimin e politikës monetare11

.

Edhe kanali i bilanceve financiare është i rëndësishëm për faktin e pranisë së informacionit

asimetrik në tregjet e kredisë. Kur pasuria neto e një agjenti bie atëherë kemi një rritje të nivelit

të problemeve të zgjedhjes së keqe dhe riskut të ndërgjegjes12

.

Mund të thuhet se dy janë faktorët që kanë ndikuar në evoluimin e botëkuptimit të ekonomistëve

në lidhje me mekanizmin e transmetimit monetar.

Së pari kemi komponentin sistematik të politikës dhe efektin e tij në reagimin makroekonomik

ndaj një numri të madh tronditjesh që është mekanizmi bazë nëpërmjet të cilit politika monetare

ndikon inflacionin dhe aktivitetin ekonomik. Ky kanal transmetimi është fokusi kryesor i

studimeve moderne të efekteve të politikës monetare (Woodford (2003), Taylor dhe Williams,

2010).

Së dyti, kur vihet theksi mbi stabilizimin e inflacionit, kjo mund të sjellë një stabilitet më të

madh të inflacionit, por jo domosdoshmërisht edhe të produktit. Fokusi tek stabiliteti i çmimeve

do të akomodojë rritjet në produkt që reflektojnë përmirësimet në produktivitet dhe do ti rezistojë

lëvizjeve të tilla për shkak të luhatjeve në premiumin e riskut apo disa faktorë të tjerë të kërkesës.

Kriza që kaloi bota në vitin 2008 nxori në pah rëndësinë e kuptimit dhe njohjes së mëtejshme të

aspekteve të mekanizmit të transmetimit monetar. Kështu normat e interesit bazë u reduktuan

duke iu afruar 0 në SHBA, Evropë dhe Japoni. Kjo tregon që në një situatë të tillë menaxhimi i

pritjeve duhet të jetë primar.

11

Mishkin (2008); Wessel (2009); Moran (2008); Angeloni dhe Faia (2009), Gerali et al (2009); Gertler dhe

Kiyotaki (2010) 12

Për më tepër shiko Gertler dhe Gilchrist (1999)


33

Kapitulli 2

Politika monetare e Bankës së Shqipërisë

Në praktikë, autoriteti për hartimin dhe zbatimin e politikës monetare i është deleguar bankës

qendrore. Banka qendrore e harton dhe e zbaton politikën monetare duke operuar në tregjet

financiare. Për këtë arsye fillimisht do japim një përshkrim të shkurtër të karakteristikave të saj,

objektivave dhe instrumentave të saj. Më pas do shikojmë evoluimin e këtyre elementëve gjatë

periudhës së tranzicioni në Shqipëri.

2.1 Banka Qendrore dhe karakteristikat e saj

Përvoja tregon se, si vendet me ekonomi tregu te zhvilluar , ashtu dhe ato ne tranzicion, ne

përgjithësi, mbështeten ne sistemin bankar dy nivelor. Niveli i pare përfaqësohet nga Banka

Qendrore, si autoriteti monetar qe harton dhe zbaton politiken monetare; kurse niveli i dyte

përfaqësohet nga bankat tregtare te cilat realizojnë pjesën kryesore te financimit te ekonomisë.

Shqipëria deri në vitet ’90 nuk kishte një sistem bankar dy nivelor. Banka e Shtetit kishte veçori

dhe kryente funksione si të bankës qendrore ashtu edhe të bankës tregtare. Gjithashtu në vend

ekzistonin edhe banka që kreditonin sektorë të ndryshëm të ekonomisë.

Sipas ligjit Nr.8269, dt.23.12.97 “Për Bankën e Shqipërisë“, BSH është banka qendrore e

vendit, e pavarur nga çdo pushtet tjetër për realizimin e objektivit kryesor te veprimtarisë se saj,

si dhe ne ushtrimin e detyrave te ngarkuara. BSH përfaqëson një person juridik te pavarur, ku

pronari i vetëm është shteti Shqiptar. Me ligj përcaktohet krijimi i kapitalit themelor, mënyrat


34

kryesore te shtimit te tij dhe te llogaritjes se fitimit. Teprica e fitimit neto kalon ne buxhetin e

shtetit.

BSH varet nga Kuvendi dhe ka strukture territoriale te ndare ne administratën qendrore, atë

lokale dhe agjenci. Nga pikëpamja administrative dhe funksionale, struktura e BSH përbehet

nga: Këshilli i Mbikëqyrjes, Administratoret, Departamenti i Kontrollit dhe Departamentet e

tjera.

Objektivi kryesor i BSH është te arrije dhe te ruajë stabilitetin e çmimeve. Ne përputhje me

objektivin e saj kryesor dhe mbi bazën e tregut te brendshëm bankar, BSH nxit dhe mbështet

zhvillimin e regjimit dhe te sistemit te këmbimeve valutore, tregun e brendshëm financiar,

sistemin e pagesave, si dhe ndihmon ne përmirësimin e kushteve monetare kredituese ne

mbështetje te stabilitetit dhe te zhvillimeve ekonomike te vendit.

Objektivat e tjera te BSH te kufizuara nga objektivi kryesor i saj, duhet te nxisin ruajtjen e

likuiditetit, aftësinë paguese dhe funksionimin normal te sistemit bankar te bazuar ne parimet e

tregut. Funksionet e Bankës se Shqipërisë, nder me te rëndësishmet, janë:

Hartimi dhe zbatimi i politikes monetare dhe valutore është funksioni kryesor i BSH

BSH vepron si operatore ne tregun monetar, duke i krijuar sistemit bankar sasinë e nevojshme te

parasë. Ajo ka te drejte te blejë dhe te shesë letra me vlere te bizneseve dhe te qeverise.

Guvernatori i BSH raporton periodikisht ne Parlament për politikat monetare dhe bashkëpunon

me organet e tjera shtetërore.

BSH është e vetmja banke qe emeton monedhën dhe kartëmonedhën kombëtare ne Shqipëri.

BSH kryen funksion si banke e bankave, sepse bankat e tjera kane llogari likuiduese ne BSH.

Ajo u jep kredi bankave dhe institucioneve te tjera financiare nëpërmjet paradhënieve te

garantuara me tituj (kambiale, bono, etj, ose me depozita ose pasuri te tjera) dhe nëpërmjet

rifinancimit.

BSH cakton normën e rezervës se detyrueshme qe duhet te caktojnë bankat e tjera ne BSH, e cila

është dhe një instrument i kontrollit monetar. BSH mbikëqyr dhe sistemin e pagesave, si dhe

gjithë sistemin bankar nr tërësi.

BSH si banke e Qeverise. Ajo ka rolin e arkës se buxhetit te shtetit përfaqëson shtetin ne

marrëdhëniet ndërkombëtare monetare dhe luan rolin e agjentit fiskal ose financiar për llogari te

shtetit.


35

Funksioni valutor i BSH konkretizohet ne te drejtën për përcaktimin e politikes se këmbimeve

valutore, si dhe te drejtën joeksluzive te kontrollit te këmbimeve valutore. Ajo mund te kryejë

operacione ne tregjet valutore ndërkombëtare dhe te brendshme; ka te drejte te nxjerre rregullore

dhe udhëzime ne lidhje me këmbimet valutore, etj. BSH mban dhe administron rezervat valutore.

Mbikëqyrja e bankave te nivelit te dyte realizohet nëpërmjet analizës dhe përpunimit periodik te

treguesve te veprimtarisë bankare dhe nëpërmjet inspektimit ne vend. Me ketë synohet sigurimi i

stabilitetit te institucioneve dhe eficences se tregut te kreditit e te tregut financiar.

Transparenca e BSH përfshin; dhënien e informacionit te nevojshëm bankave për t’i ndihmuar

ato ne parashikimin dhe uljen e riskut; dhënien e informacionit ministrive dhe institucioneve te

tjera qeveritare; krijimin e sistemit te informacionit nderbankar ku ajo merr pjese si element si

dhe përcaktimin e rregullave për mënyrën e dhënies se informacioneve; publikimin e raporteve

periodike e vjetore te BSH.

Sekreti bankar i BSH. Te gjithë administratoret, drejtuesit dhe kontrolloret e BSH detyrohen për

ruajtjen e sekretit te informacionit qe marrin gjate kryerjes se funksionimit te tyre.

Duke pasur parasysh vendndodhjen gjeografike, traditën e lidhjeve ekonomike, si dhe peshat ne

strukturat e import-eksportit, modeli po ndjek Banka e Shqipërisë është ai i Bankës Qendrore

Europiane (BQE). Duke zgjedhur BQE si model, BSH nuk ka parasysh këtu as madhësinë e

kapitalit, as strukturën organizative te saj ne shkalle europiane e botërore, por përshtatjen

graduale me standartet europiane.

2.2 Paraqitje e përgjithshme e politikës monetare

Në vitin 1992 u vendos që politika monetare të operonte nën kuadrin e shënjestrimit monetar, e

kombinuar me një regjim të lirë të kursit të këmbimit. Zgjedhja e këtij kuadri të politikës

monetare ishte një nga reformat ekonomike të parashikuara në programin ekonomik afatmesëm

të atëhershëm dhe marrëveshjet me FMN -në. Ky sistem përputhej me objektivin kryesor të

reformave, gjatë viteve të para të tranzicionit, që ishte rivendosja e stabilitetit dhe e balancave

makroekonomike.

Prania e FMN -së por edhe nevoja e pashmangshme për reduktimin e inflacionit galopant të atyre

viteve, garantuan paprekshmërinë e këtij objektivi kundrejt qëllimeve të tjera të mundshme. Për


36

rrjedhojë, nuk pati vështirësi për gjetjen e një kompromisi për përzgjedhjen midis objektivave

kundërshtues, pavarësisht mangësive në specifikimin ligjor të objektivit kryesor të politikës

monetare dhe pamjaftueshmërisë së plotë të pavarësisë së Bankës së Shqipërisë.

Përzgjedhja midis shënjestrimit monetar dhe ndonjë forme të shënjestrimit të kursit të këmbimit

në atë kohë, u kushtëzua në radhë të parë nga pamundësia për të zbatuar një kuadër të

shënjestrimit të kursit të këmbimit. Më konkretisht, mjetet valutore bruto të Bankës së Shqipërisë

ishin tepër të pakta ndërsa borxhi i saj i jashtëm ishte relativisht i lartë, duke bërë që mjetet

valutore neto të saj të ishin negative. Për këtë arsye, u gjykua se lëvizjet e lira të kursit të

këmbimit do të vepronin si një mekanizëm automatik për zbutjen e deficitit të lartë korent dhe

atij tregtar, duke ndihmuar në arritjen e ekuilibrit të pozicionit të jashtëm në afatin e gjatë. Si

objektiv i ndërmjetëm i Bankës së Shqipërisë u përcaktua rritja e parasë gjithsej. Politika

monetare hartohej dhe zbatohej duke u bazuar në teorinë sasiore të parasë dhe në synimet për

inflacionin apo për rritjen e PBB-së, si dhe në vlerësimin e shpejtësisë së qarkullimit të parasë.

Deri në vitin 1995 objektivat sasiorë për rritjen e parasë gjithsej, inflacionin dhe rritjen e PBBsë

reale publikoheshin në raportet vjetore të Bankës së Shqipërisë që në fillim, për vitin pasardhës.

Këta #objektiva të publikuar merreshin në Programin Afatmesëm Ekonomik të Qeverisë. Nga

viti 1995 objektivat për inflacionin publikoheshin dhe analizoheshin në përfundim të vitit

përkatës, duke ndikuar në njëfarë mënyre negativisht në ankorimin e pritjeve të publikut. Për

arritjen e objektivit të rritjes së parasë gjithsej, Banka e Shqipërisë përpiqej të kontrollonte bazën

monetare dhe faktorin e shumëzimit të kësaj baze në një horizont kohor njëvjeçar. Kontrolli i

bazës monetare shoqërohej me vendosjen e kufirit dysheme, për mjetet valutore neto të Bankës

së Shqipërisë dhe kufirit tavan, për mjetet e brendshme neto të saj. Këta dy kufij përbënin edhe

objektiva operacionalë të bankës qendrore. Përveç këtyre, kufiri tavan për kredinë e brendshme

për qeverinë ishte një tjetër objektiv operacional i marrëveshjeve me FMN -në, por jo objektiv i

drejtpërdrejtë i Bankës së Shqipërisë. Kufiri dysheme për mjetet valutore neto të Bankës së

Shqipërisë synonte arritjen e qëndrueshmërisë të pozicionit të jashtëm të Shqipërisë dhe

mbrojtjen e kursit të këmbimit ndaj spekulimeve dhe luhatjeve të tepërta. Nga ana tjetër, kufiri

tavan për mjetet e brendshme neto të saj shërbente si element i pastër i kontrollit monetar.

Ndërsa, kufiri tavan për kredinë e brendshme për qeverinë shërbente në mënyrë të veçantë si një

masë e nevojshme, për të parandaluar një politikë fiskale të shfrenuar dhe për reduktimin e

dominimit fiskal.


37

Banka e Shqipërisë gjatë kësaj periudhe përdori instrumentet direkte për zbatimin e politikës

monetare. Kjo për arsye të mungesës se kuadrit institucional për përdorimin e instrumenteve

indirekte (konkretisht zhvillimi i pakët i sistemit bankar si dhe nga mungesa e instrumenteve të

përshtatshme për t’u bazuar operacionet e tregut të hapur). Më konkretisht, instrumentet direkte

ishin në formën e kufizimeve administrative mbi sasinë maksimale të kredisë për çdo bankë dhe

shërbenin si një përcaktim administrativ i niveleve dysheme për normat e depozitave të bankave

të nivelit të dytë. Gjithashtu, ishte vënë në përdorim edhe instrumenti i rezervës së detyruar, por

që në atë kohë nuk luajti një rol të rëndësishëm në zbatimin e politikës monetare. McNeilly dhe

Schiesser (1998) shprehen se “Ndryshe nga eksperienca e shumicës së vendeve të tjera në

tranzicion, ku liberalizimi i çmimeve u shoqërua nga një inflacion i lartë i vazhdueshëm, rritja e

çmimeve në Shqipëri u vu shpejt nën kontroll.

Gjithsesi, politika monetare kishte nevojë për përmirësime thelbësore. Rezultatet e arritura në

lidhje me objektivin final për inflacionin ndërkohë që objektivi i ndërmjetëm nuk realizohej sipas

programit, mund dhe duhet të shpjegohen me ekzistencën e faktorëve si: përcaktimi i këtyre

objektivave nuk ka qenë i saktë dhe në përputhje të kënaqshme me njëri-tjetrin; agregatët

monetarë nuk kanë qenë të qëndrueshëm; mundësia e ndikimit të tyre në inflacion kundrejt

faktorëve të tjerë të mundshëm ka qenë relativisht e vogël, që nënkupton se agregatët monetarë

nuk përmbanin informacion të mjaftueshëm për të shërbyer si ankorues nominalë të ndërmjetëm

për kontrollin e inflacionit.

Pas zhvillimit fillestar të sistemit bankar dhe me formalizmin e instrumenteve të bonove të

thesarit të qeverisë, u krijua mundësia për heqjen dorë nga instrumentet direkte dhe përdorimin e

atyre indirekte për zbatimin e politikës monetare, të njohura ndryshe si instrumente të tregut.

Alexander, Balino dhe Enoch (1995) shprehen se instrumentet direkte shpesh orientojnë lëvizjen

e fondeve drejt tregjeve financiare joformale dhe të pambikëqyrura, ndërsa instrumentet indirekte

inkurajojnë ndërmjetësimin financiar nëpërmjet tregjeve financiare formale.

Zhvillimet e tensionuara politiko-shoqërore dhe falimentimi në masë i firmave financiare

piramidale në fillim të vitit 1997 patën ndikim tepër negativ në ekonominë shqiptare dhe

përmbysën suksesin e reformave të ndërmarra deri atëherë. Kriza e përgjithshme që mbuloi

vendin nuk kurseu as besueshmërinë qytetare në sektorin bankar. Gjatë periudhës së dytë, një

ndodhi tjetër të rëndësishme për politikën monetare përbënte edhe miratimi i ligjit të ri “Për

Bankën e Shqipërisë”. Ligji i ri, rriti pavarësinë ligjore të Bankës së Shqipërisë sepse jepte


38

mundësinë për konsolidimin e politikave të saj për përmbushjen e objektivave të përcaktuar në

ligj. Kjo është treguar edhe nga indekset e llogaritura nga Cani dhe Baleta (1999).

Sigurisht që procesin e stabilizimit, një rol të rëndësishëm luajtën nënshkrimi i marrëveshjes me

FMN -në dhe reformat e tjera stabilizuese që pasuan atë. Marrëveshja e parë që pasoi krizën e

skemave piramidale me FMN -në në këtë drejtim u quajt “Financimi Emergjent pas Krizës”

(1997―’98) dhe marrëveshja e dytë mori emrin “Lehtësitë për Përmirësimin e Rregullimeve

Strukturore – 2” (1998―2000), që në vitin e fundit të saj u konvertua në “Lehtësitë për Uljen e

Varfërisë dhe Zhvillimin”.

Pas zhvlerësimit të madh në mes të trazirave të vitit 1997, leku përjetoi një forcim drastik gjatë

viteve në vijim. Ai u forcua kundrejt monedhave të partnerëve kryesorë tregtarë me mbi 30 për

qind, deri në fund të vitit 2001. Kjo erdhi edhe për shkak të luftës së Kosovës. Për rrjedhojë,

kontributi i kursit të këmbimit në zbutjen e presioneve inflacioniste e në veçanti për mallrat e

tregtueshëm, ishte mjaft i rëndësishëm. Vlen për tu përmendur që shpërbërja e ish-Jugosllavisë

ka pasur ndikime të drejtpërdrejta dhe jo të drejtpërdrejta në ekonominë e Shqipërisë. Ngjarja që

pati një ndikim më të madh në ekonominë e vendit tonë është lufta e Kosovës. Fluksi i madh i

kosovarëve të dëbuar solli një fluks të madh ndihmash nga shtetet e tjera dhe nga ana tjetër solli

dhe një fluks të madh hyrje valute të huaj në Shqipëri. Periudha deri në fillimin e viteve 2000

ishte e mbushur me tronditje qoftë pozitive apo qoftë negative. Pas fillimit të viteve 2000 vihet re

një stabilizim i situatës gjeopolitike në rajon dhe një stabilizim edhe i faktorëve të tjerë

joekonomikë (stabiliteti politik mund të përmendet si ndër më kryesorët) brenda vendit të cilët

ndikojnë drejtpërdrejtë në variablat ekonomikë. Peeters (2005) argumenton se kanali i kursit të

këmbimit ishte kanali më i rëndësishëm për transmetimin e politikës monetare deri atëherë. Ky

konkluzion mbështetet edhe nga gjetjet e Tanku, Vika, Gjermeni, 2007. Sipas autorëve

vlerësimet empirike sugjerojnë se rreth një e treta e madhësisë së luhatjeve të kursit të lekut

reflektohej në ndryshimet e çmimeve të konsumit pas 6 deri 9 muajve. Në vitin 2002 ekonomia

pësoi një tjetër tronditje pasi ndodhën njëkohësisht kriza e tërheqjes së depozitave bankare dhe

një krizë e thellë energjetike. Gjithsesi, këto kriza ishin kalimtare dhe më të lehta se ato të

diskutuara më sipër. Viti 2002 provoi se norma e marrëveshjeve të riblerjes njëjavore rezultoi një

instrument efektiv në administrimin e politikës monetare. Rritja e normës së marrëveshjeve të

riblerjes u transmetua në rritjen e normës së depozitave, duke sjellë thithjen e likuiditetit në

sistemin bankar dhe kontrollin e presioneve monetare ndaj inflacionit. Nga 2002 deri në 2009


39

ekonomia ndoqi një rrugë të qëndrueshme. Në 2009 vendi ynë filloi të ndjejë pasojat e krizës

financiare që tronditi gjithë botën. Sektorët më të prekur ishin ai i ndërtimit dhe bizneset fason.

Kjo ndodhi për shkak të shtrëngimit të dhënies së kredive që u bë nga bankat e nivelit të dytë.

Banka e Shqipërisë u përpoq të nxisë bankat që të mos ta ulin nivelin e kreditimit në ekonomi,

por politika e saj nuk ishte shumë e suksesshme. Aktualisht, sipas analizave të Bankës së

Shqipërisë, ekonomia po e rimerr veten, por vërehet një forcim i dukshëm i Euros kundrejt lekut

duke arritur deri në vlerën mesatare 142 lekë/euro. Kjo mund të konsiderohet një goditje e re për

ekonominë e vendit tonë dhe që ndikon drejtpërdrejtë tek individët apo edhe bizneset që kredinë

e kanë në euro por të ardhurat i kanë në lekë. Nga këndvështrimi i rezultateve, politika monetare

gjatë periudhës së tretë ka arritur të ruajë me sukses ekuilibrat makroekonomikë, pa shkaktuar

kosto për rritjen e aktivitetit ekonomik të vendit. Suksesi dhe qëndrueshmëria e rezultateve

përkojnë me rritjen e shpejtë të besueshmërisë tek Banka e Shqipërisë dhe rritjen e efektivitetit të

politikës monetare. Evoluimi në koncept, instrumente dhe njohuri ka mundësuar largimin

gradual nga regjimi i shënjestrimit monetar drejt atij të inflacionit të shënjestruar në aspektin

praktik dhe operacional të politikës monetare. (Fullani 2009)

2.3 Detajimi i sfidave dhe kushteve që duhen plotësuar për të rritur

efektivitetin e politikës monetare

Duke pasur parasysh çfarë është paraqitur në pikat e mësipërme mund të thuhet se politika

monetare në Shqipëri është përgjithësisht ne përshtatje me praktikat më të mira botërore, ose

synon t’i përshtatë ato në të ardhmen. Rishikimi i regjimit ekzistues të politikës monetare dhe

përshtatja më e shpejtë e shënjestrimit të inflacionit janë synime drejt të cilave po ecën Banka e

Shqipërisë13

. Duke pasur parasysh synimin e Shqipërisë për tu pranuar në Bashkimin Europian

Banka e Shqipërisë po bën shumë përpjekje për të studiuar dinamikat ekonomike të procesit të

konvergjencës dhe për të hartuar strategjitë e duhura monetare për çështjet e integrimit evropian

(Fullani 2009).

Objektivat e politikës monetare. Inflacioni është objektivi parësor i politikës monetare. Ndërkohë

qe, disa vende kanë të inkuadruar edhe objektiva te mbështetjes së rritjes ekonomike apo të

ruajtjes së stabilitetit financiar, p.sh. Fed. Eksperienca tregon se vendet me inflacion më të ulët

13

Strategjia Afatmesme e Zhvillimit të Bankës së Shqipërisë për periudhën 2009 – 2011


40

përgjithësisht kane një performancë më të mirë edhe në terma të rritjes më të shpejtë ekonomike

dhe punëzënies më të lartë (Svensonn 2005).

Ligji për Bankën e Shqipërisë përcakton si fokus të punës së Bankës së Shqipërisë ruajtjen e

stabilitetit të çmimeve. Kjo pasi stabiliteti i çmimeve ndikon drejtpërdrejtë në marrëdhëniet

ekonomike të agjentëve ekonomikë dhe në pritjet e tyre. Duke pasur parasysh stadin dhe nivelin

e zhvillimi të sistemit financiar në Shqipëri, ku duke pasur parasysh që vetëm komponenti

bankar është i zhvilluar, Banka e Shqipërisë ka si objektiv të saj edhe stabilitetin financiar. Ky

institucion gëzon të drejtën e mbikëqyrësit dhe rregullatorit të sistemit bankar si dhe të

huadhënësit të instancës së fundit. Mund të ndodhë që këto dy objektiva të kundërshtojnë njëri-

tjetrin. Në të tilla raste, ligji duhet të sanksionojë me sakte e me qartë parësinë ligjore të

objektivit të inflacionit.

Përdorimi i politikës monetare për qëllime kundërciklike te prodhimit duhet të jetë minimal

(Fullani 2009), në kushtet e besueshmërisë ende jo të plotë, mungesave sasiore e cilësore të

informacionit ekonomik dhe mungesës se mekanizmit të transmetimit të politikës monetare.

Përveç objektivit të politikës monetare, teoria e pritjeve racionale ka ndikuar thellësisht ne

hartimin dhe zbatimin e politikës monetare në shumë drejtime, të cilat do të analizohen në vijim.

Pavarësia e bankës qendrore: Pothuajse kudo në botën perëndimore ose me tregje te zhvilluara

financiare bankat qendrore janë bërë institucione të pavarura/autonome. Garantimi i pavarësisë

së bankës qendrore dhe shkëputja e saj nga ndikimet e politikës për të prodhuar përfitime

afatshkurtra elektorale, është një element thelbësor për të ruajtur kredencialet e bankës qendrore

në luftën ndaj inflacionit. Ligji i vitit 1997 ‘Për Bankën e Shqipërisë”, i garanton asaj një

pavarësi relativisht të kënaqshme në hartimin dhe zbatimin e politikës monetare. Por, ekzistojnë

hapësira për përmirësime të mëtejshme në drejtim të thellimit të pavarësisë, sidomos reale dhe

për përshtatjen e plotë me praktika dhe rregullime ligjore të Bankës Qendrore Europiane dhe

Sistemit Evropian të Bankave Qendrore. Në veçanti, përmirësimet e mundshme ligjore mund të

bëhen për mundësinë e eliminimit të financimit direkt të deficitit buxhetor. Dvorsky (2005)

thekson se ky ndryshim ndikon drejtpërdrejtë në rritjen e nivelit të pavarësisë së BSH) dhe rritjen

e vazhdueshme të profilit profesional e publik të Këshillit Mbikëqyrës si organizmi përgjegjës

për hartimin e politikës monetare të Bankës së Shqipërisë.

Përtej aspektit ligjor, Banka e Shqipërisë mund dhe duhet të bëjë më shumë për rritjen e

pavarësisë së saj reale (Hadëri dhe Vokshi 2009). Kjo nënkupton një qëndrim më kritik, me


41

profesional e shkencor; për me tepër me te pavarur e me largpamës ndaj politikave ekonomike të

qeverisë, një komunikim shume me profesional dhe më të mirë publik të strategjive e politikave

të saj.

Por, pavarësia shtohet e paraprire ose krahas me rritjen cilësore te transparencës dhe

llogaridhënies/ përgjegjshmërisë reale te Bankës se Shqipërisë.

Transparenca e bankës qendrore: Hartimi dhe zbatimi i politikës monetare duhet të jetë një

proces transparent për publikun, duke qenë se vetëm kështu mund të shmanget problemi i

inkonsistencës kohore të saj. Transparenca e politikës monetare nënkupton ekzistencën e një

regjimi të qartë e funksional të politikës monetare, përshtatjen e ankorave nominale të besueshme

dhe miratimin e zbatimin transparent të politikës monetare.

Në rastin e Shqipërisë, siç është përmendur edhe më lart, regjimi zyrtar është ai i shënjestrimit

monetar, ndërkohë që disa studiues e klasifikojnë këtë regjim si shënjestrim të inflacionit. Kjo

çështje ka një rëndësi praktike në politikën monetare të Bankës së Shqipërisë duke qenë se në

disa raste këto regjime nënkuptojnë reagime të ndryshme të bankës qendrore. Theksimi i

pozicionit zyrtar të Bankës së Shqipërisë dhe veçanërisht i rolit të agregatëve monetarë në

vendimmarrje do të ishte një hap shumë i mirë.

Koncepti i ankorave nominale i referohet objektivave të ndërmjetëm të politikës monetare. Në

rastin e Shqipërisë, si ankorë nominale shërben ritmi i rritjes së M3 (shih Dokumenti i Politikës

Monetare, 2007). Megjithatë, vete Banka e Shqipërisë gjen pak lidhje midis objektivit të

ndërmjetëm dhe objektivit final, inflacionit. Gjithashtu, komunikatat për shtyp të Bankës së

Shqipërisë shpesh e anashkalojnë këtë tregues.

Në tërësinë e tij, kuadri operacional i Bankës së Shqipërisë është një përshtatje e kuadrit

operacional të Bankës Qendrore Evropiane. Megjithatë, edhe në këtë drejtim ka vend për më

shumë transparencë, në drejtim të publikimit më të plotë të shifrave sintetike të ndërhyrjeve në

treg, te shkaqeve qe çuan ne ndërhyrje, te rezultateve qe priteshin dhe qe u morën, me kostot e

pritura dhe faktike. Kjo do të plotësonte të dhënat e buletineve ekonomike dhe do u jepte

mundësi studiuesve për një analizë më të plotë të politikës monetare të ndjekur në vend.

Besueshmëria e bankës qendrore: Besueshmëria e bankës qendrore nuk është koncept abstrakt,

ajo lidhet direkt me ankorimin e pritjeve inflacioniste. Ana tjetër e medaljes së një banke

qendrore te besueshme është stabilizimi i luhatjeve të kursit të këmbimit dhe ecuria e tij në


42

përputhje me: produktivitetin, nivelet e borxhit publik e privat dhe pozicionin e bilancit të

pagesave.

Një bankë qendrore e besueshme është edhe një bankë qendrore më efektive. Përvoja ka treguar

se banka të tilla (rasti i Fed, BQE) janë në gjendje të prodhojnë inflacion më të ulët. Ato mund te

kryejnë procesin e disinflatimit të ekonomisë me kosto më të ulët në terma të uljes së PBB-së,

apo të reagojnë më pak ndaj goditjeve të ofertës, që cënojnë qendrueshmerine e çmimeve.

Banka e Shqipërisë perceptohet si një nga institucionet më të besueshme në vend. Ky perceptim

ka ardhur si pasojë e suksesit në kontrollin e inflacionit.

Regjimet e politikës monetare; Regjimi i politikës monetare nënkupton përqasjen konkrete të

bankës qendrore ndaj përmbushjes së objektivit të saj. Dy janë regjimet kryesore të politikës

monetare: shënjestrimi i kursit të këmbimit dhe shënjestrimi i inflacionit. Regjimi i shënjestrimit

monetar, zyrtarisht i zbatuar nga Banka e Shqipërisë prej me shume se 17 vitesh, është një regjim

tashme me mbështetje teorike e praktike gjithnjë e më të ulët.

Regjimet e kursit fiks të këmbimit: Teorikisht, regjimi fiks i kursit të këmbimit sjell dy avantazhe.

Së pari, ai siguron stabilitet makroekonomik nëpërmjet ‘importimit të besueshmërisë’ të një

banke të madhe qendrore. Së dyti, ruajtja e qëndrueshmërisë së kursit të këmbimit ndihmon

tregtinë me vendet e huaja, duke qenë se zbut rrezikun e luhatjes së kursit të këmbimit.

Fiksimi i kursit të këmbimit sjell edhe disavantazhe. Së pari, ai ul fleksibilitetin e politikës

monetare, duke e bërë të pamundur reagimin ndaj goditjeve, të cilat prekin vendin në mënyrë jo-

simetrike. Së dyti, eliminon një thithës automatik të goditjeve të ekonomisë, duke ia lënë sektorit

real barrën e rregullimit. Së treti, kërkojnë një angazhim dhe konsensus të gjerë ekonomik, duke

nënkuptuar edhe një disiplinë të fortë fiskale. Në mungesë të tyre, ato janë subjekt i spekulimit

ndërkombëtar.

Regjimi i shënjestrimit të inflacionit: Shënjestrimi i inflacionit ka gjetur përhapje të madhe gjatë

viteve të fundit, si një regjim transparent për administrimin e pritjeve të publikut. Ai i bazon

vendimet e politikës monetare në parashikimin e inflacionit duke shfrytëzuar të gjithë

informacionin përkatës. Shënjestrimi i inflacionit kërkon kapacitetet teknike dhe institucionale

më të larta për një bankë qendrore. Përshtatja e një regjimi të tillë kërkon studimin në detaje të

mekanizmit të transmetimit te politikes monetare dhe zbërthimin e tij në një model të integruar

ekuacionesh (Gudmundsson 2005). Për këtë arsye, shpesh përshtatja i këtij regjimi shoqërohet

me fuqizimin e kapaciteteve analitike dhe vendimmarrëse të bankës. Për me tepër shumë vende


43

kanë ngritur njësi të veçanta vendimmarrëse, të ashtuquajtura Komitete të Politikës Monetare, të

përbëra nga ekspertë të fushës së ekonomiksit monetar për të ndihmuar në vendimmarrje.

Gjithashtu, shumë vende kanë sanksionuar mekanizma të cilat formatojnë llogaridhënien e

bankës qendrore (deri largimin e guvernatorit nga detyra) për shmangien e inflacionit nga

objektivi.

Banka e Shqipërisë e ka identifikuar këtë regjim si regjimin e ardhshëm te politikës monetare.

Ky angazhim është komunikuar edhe në dokumente zyrtare te Bankës së Shqipërisë.

2.4 Sfidat e politikës monetare në të ardhmen

Nga analiza e deritanishme që iu bë politikës monetare dhe mënyrës sesi Banka e Shqipërisë e

harton dhe zbaton këtë politikë mund të themi se ajo ndikon drejtpërdrejtë në rritjen ekonomike

të vendit dhe në integrimin europian të vendit. Gjithashtu, për ta bërë këtë polikë sa më efektiv

duhet që sistemi financiar i vendit të zhvillohet në të gjithë komponentët e tij.

Rritja ekonomike, që është një nga treguesit kryesor të zhvillimi të një vendi duhet të jetë

objektivi kryesor i formulimit dhe zbatimit të politikave tona ekonomike. Stabiliteti

makroekonomik përbën një instrument thelbësor në paketën e masave, të cilat garantojnë rritje të

qëndrueshme e afatgjatë. Ekzistojnë studime të cilat përpiqen të kuantifikojnë kontributin e

faktorëve që mbështetin rritjen ekonomike për rastin e Shqipërisë. Konkluzionet e tyre janë

pothuaj të njëjta: rritja ekonomike është mbështetur në masën më të madhe nga përmirësimi

teknologjik. Kontributi i punës dhe i kapitalit në rritjen ekonomike është mbrapa atij të vendeve

të tjera të Evropës Lindore. Këto studime ilustrojnë nevojën për reforma urgjente strukturore në

rritjen e cilësisë së fuqisë punëtore dhe për investime të mëtejshme në arsim e shëndetësi.

Akumulimi i kapitalit, pra nxitja e investimeve në sektorët prodhues të ekonomisë, është çështja

e cila lidhet më direkt me politikën monetare. Vendet me norma të larta kursimi kanë mundësi

për norma më të larta investimi, pa iu drejtuar burimeve të huaja të financimit, dhe për rritje më

të shpejtë ekonomike14

. Politika monetare dhe stabiliteti makroekonomik mbështetin direkt

rritjen ekonomike nëpërmjet të paktën tre kanalesh:

14

Sulo Hadëri: Leksione të Makroekonomi 2


44

normat e ulëta të inflacionit favorizojnë rritjen e kursimeve dhe akumulimin e kapitalit në

ekonomi; inflacioni i ulët zbut deformimet e tregut financiar, duke krijuar premisa për rritjen e

efiçencës së tij në shpërndarjen e burimeve financiare; normat e ulëta të inflacionit ndihmojnë në

kontrollin e mbiçmimit të kursit real të këmbimit, duke ndihmuar kështu rritjen e eksporteve dhe

industritë që konkurrojnë me importet. Një kanal i fundit, jo i lidhur drejtpërdrejt me politikën

monetare, por nën një ndikim të pjesshëm të bankës qendrore, është struktura e kreditimit në

kredi për konsum e kredi për investime. Në veçanti, trajtimi preferencial nga këndvështrimi i

mbikëqyrjes bankare i kredive për investim mund të sjellë një rritje të vëmendjes ndaj tyre.

Këto bëhen të dukshme edhe në dritën e pasojave të krizës së fundit financiare që kaloi bota.

Pasojat e krizës u ndjenë edhe në Shqipëri dhe përkeqësuan pozicionin e individëve dhe

bizneseve të cilët kishin marrë kredi në Euro. Kjo për arsye se leku u zhvlerësua dhe bankat (në

varësi të kontratës) përgjithësisht rritën normën nominale të interesit për kreditë e marra.

Gjithashtu u shtuan kushtet që duheshin plotësuar për të marrë një kredi dhe kjo çoi në një ngërç

që u pasqyrua qartë në sektorin e ndërtimit dhe në aktivitetin e ndërmarrjeve fason (Cani 2010).

Integrimi evropian i Shqipërisë është një projekt shumëdimensional. Integrimi ekonomik në BE

ka dy aspekte: integrimin real dhe atë nominal.

Integrimi real nënkupton një shkallë të lartë konvergjence strukturore dhe ciklike, e cila do t’i

mundësonte ekonomisë së vendit kandidat të përballonte presionet e forta konkurrenciale që

mbart tregu i përbashkët evropian. Integrimi strukturor kërkon para së gjithash institucione të

shëndosha dhe biznese të konsoliduara. Në një masë më të vogël ai nënkupton edhe përafrimin e

strukturës ekonomike. I gjithë ky proces kërkon kohë të gjatë dhe nuk duhet të kemi iluzione për

përmbushje të shpejtë të këtyre kritereve. Konvergjenca ciklike nënkupton përputhjen e cikleve

të biznesit me vendet e BE-së.

Nga ana tjetër, konvergjenca nominale është një proces më i lehtë për t’u matur e vlerësuar.

Arritja e tij nënkupton përmbushjen e standardeve, të ashtuquajtura Kriteret e Maastrichtit.

Në rastin e Shqipërisë, përshtatja e regjimit të shënjestrimit të inflacionit dhe e kursit fleksibël të

këmbimit i lejon ekonomisë shqiptare të ndajë barrën e konvergjencës reale midis këtyre dy

treguesve monetarë. Në kushtet kur BQE ka një objektiv inflacioni prej 2 për qind, targetimi i një

norme inflacioni prej 3+/-1 për qind nga Banka e Shqipërisë përbën objektivin e duhur. Ai mban

parasysh horizontin e gjatë kohor të integrimit real të ekonomisë shqiptare, si dhe nuk bie në

kundërshtim me konceptin e stabilitetit të çmimeve në vend.


45

Sfida strukturore të politikës monetare në Shqipëri kanë të bëjnë me një sërë elementësh.

Dollarizimi/euroizimi është një fenomen i ekonomive në tranzicion, ndikimit të të cilit nuk i ka

shpëtuar ekonomia shqiptare. Dollarizimi i aseteve financiare, i matur nga pesha e depozitave në

valutë ndaj totalit të depozitave, është rreth 1/315

. Nga ana tjetër, dollarizimi i detyrimeve në fund

të vitit 2010, matur me peshën e kredive në valutë ndaj totalit të kredive, luhatet rreth vlerës

70%.16

Dollarizimi ul efektivitetin e politikës monetare. Gjithashtu, mospërputhja e strukturës

valutore të aseteve me detyrimet e sektorit privat shoqërohet me pasoja negative për stabilitetin e

sistemit financiar. Në rastin e Shqipërisë, dollarizimi i aseteve dhe i detyrimeve reflekton më së

shumti pamundësinë e sektorit bankar për t’iu përgjigjur ekonomisë me instrumente pagese dhe

kreditimi në lekë (Fullani 2009). Në këtë kontekst, ç’dollarizimi do të vijë si pasojë e natyrshme

e zhvillimit të sistemit bankar e financiar në vend, duke u shoqëruar edhe me një kosto relativisht

të ulët.

Statistikat monetare tregojnë se paraja fizike përbën rreth ¼ e parasë gjithsej17

. Ministria e

Financave, në përpjekje për reduktimin e sasisë së parasë cash në ekonomi iu imponua biznesit

për kalim te pothuajse gjithë veprimeve ne rruge bankare. Gjithashtu politika aktive për

përdorimin nga të gjitha bizneset e kasave fiskale ndikon pozitivisht në uljen e një sërë

problemesh për ekonominë.

Sistemi bankar dhe politika monetare. Sistemi bankar është hallka e parë e përcjelljes së politikës

monetare në ekonomi. Në Shqipëri, sistemi bankar përbën shtyllën kurrizore të sistemit financiar.

Në këto rrethana, një sistem bankar i shëndetshëm dhe konkurrencial është parakusht i

nevojshëm për një politikë monetare efektive. Në këtë pikë duhen evidentuar tri çështje:

- Sistemi bankar shqiptar zotërohet në pjesën më të madhe nga kapitali i huaj. Ky fakt, nga

njëra anë ul rrezikun e krizave financiare, pasi bankat me kapital të huaj mund të rikapitalizohen

nga mëmat e tyre. Banka te cilat punen e tyre nuk e mbeshtesin vetem ne te ardhurat e fituara ne

nje shtet, por ne shume. Edhe nese nje banke nuk do te funksiononte sipas parashikimeve

strategjike te manaxherve te saj, kompesimet e humbjeve qe ajo mund te kishte ne nje periudhe

te caktuar mund te mbuloheshin nga te ardhurat qe mund te gjeneronte e njejta banka, e

lokalizuar ne nje ose ne disa shtete. Bankat me kapital te huaj gezojne sisteme manaxhimi me te

sofistikuara ,si rrjedhoje e eksperiences, dine te hyjne ne treg dhe te joshin kategori te ndryshme

15

Banka e Shqipërisë, Raporti Vjetor 2010 16

Banka e Shqipërisë, Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e dytë të vitit 2010 17

Banka e Shqipërisë, Raporti Vjetor 2010


46

te klienteles, gjithashtu manaxhojne me mire krizat qe mund te perballet aktiviteti i bankes se saj.

Ky faktor çliron politikën monetare nga disa ndërlikime/pasoja që mund të kenë vendimet për

normat e interesit mbi stabilitetin financiar. Nga ana tjetër, bankat me kapital të huaj janë më pak

përgjegjëse ndaj kushteve monetare në vend dhe shpesh operojnë mbi bazën e strategjive të

ardhura nga qendra. Në këto rrethana, zgjidhja do të ishte një dialog më i plotë dhe shume me

profesional me autoritetet mbikëqyrëse te vendeve origjinë të bankave mëmë dhe inkuadrimi i

shqetësimeve të politikës monetare në këto diskutime.

- Sistemi bankar shqiptar përgjithësisht dominohet nga një bankë e vetme. Pesha e madhe e

një apo më shumë bankave në sektorin bankar ulin konkurrencën në të. Gjate 2002-shit sistemi

bankar pati shume reforma te cilat konsistuan ne reduktimin e pozicionit dominues ne treg te

Bankes se Kursimeve, perfundimin e procesit te ristrukturimit te saj dhe privatizimin qe do te

realizonte transformimin e prones shteterore ne pronesi private

Për të reduktuar pozicionin monopol gjatë vitit 2002 u morën masat e transferimit të te gjitha

sherbimeve te pensioneve nga Banka e Kursimeve tek Posta Shqiptare Sh.A (deri ne fund te

marsit 2003). Gjithashtu u bënë perpjekje te metejshme per zhvendosjen e sherbimeve te buxhetit

te shtetit nga Banka e Kursimeve ne banka te tjera

Vlen per t’u permendur dhe fakti, qe nr i bankave ne sistemin tone bankar ka patur nje rritje te

evidentueshme. Aktualisht operojne 17 Banka, ku 2 prej tyre jane me kapital 100% vendas dhe

pjesa tjeter (15 ), jane me kapital te huaj. Bankat te cilat kane kapital te huaj dhe qe ushtrojne

aktivitet ne Shqiperi jane te shperndara ne nje pjese te mire te Europes (sic eshte rasti i RZB),

kane te ardhura te cilat gjenerohen si rezultat i punes se shtrire ne nje rrjete te gjere gjeografik.

Pra prirja e viteve të fundit ka qenë zbehja e përqendrimit në sektorin bankar, ç’ka përbën një

zhvillim të mirëpritur për eficiencën e tij dhe të politikës monetare. Prezenca e grupeve të

mirënjohur bankarë është një mundësi më tepër që kjo prirje do të vazhdojë më tej.


47

Kapitulli 3

Regjimi i Shënjestrimit të Inflacionit (Inflation Targeting)

Në fillim të viteve ’90 regjimi i targetimit të kursit të këmbimit (për shkak të rrezikut të prishjes

së ekuilibrit të jashtëm si pasojë e inflacionit të importuar) dhe regjimi i targetimit të normës së

inflacionit (për shkak të nivelit të ulët të besueshmërisë në një ambient me inflacion të

paqëndrueshëm) ishin shumë të vështira për tu implementuar në Shqipëri. Në regjimin e

targetimit monetar vendoset si objektiv i ndërmjetëm rritja vjetore e ofertës monetare dhe tre

objektiva sasiorë që janë të detyrueshëm për tu zbatuar. Këto objektiva janë: mjetet valutore neto

të Bankës së Shqipërisë; mjetet e brendshme neto të Bankës së Shqipërisë dhe kredia e

brendshme neto për qeverinë. Ky regjim bazohet në idenë që inflacioni është një fenomen

afatgjatë dhe sipas regjimit së Fischerit një rritje ekonomike e lartë do të shoqërohet me një

inflacion të ulët. Megjithëse sipas studimeve ky regjim ka rezultuar pjesërisht i suksesshëm në

Shqipëri, përsëri ka ekonomistë (Luçi (2005), Kolasi (2005)) që argumentojnë që ky regjim nuk

është aq i mirë sa duket. Për këtë arsye po synohet të implementohet një regjim i ri (që ka dalë i

suksesshëm në shumë vende të zhvilluara dhe në zhvillim) që është ai i Targetimit të Inflacionit.

Për këtë arsye në Planin e Zhvillimit Afatmesëm të Bankës së Shqipërisë (2003-2005) është

caktuar që implementimi i këtij regjimi të ri të fillojë në vitin 2007. Aktualisht po bëhen

përpjekje për plotësimin e kushteve për zbatimin e këtij regjimi të monetar.

Pra mund të themi që veçoritë e politikës monetare në vendin tonë janë:

o Objektivi final i përcaktuar qartë që është stabiliteti i çmimeve

o Objektivi i ndërmjetëm që është norma e rritjes së parasë

o Kufizimet sasiore në krahun e aktiveve

o Kontrolli i drejtpërdrejtë i parasë (u hoq në 3 mujorin e tretë të vitit 2000)


48

o Nivel i lartë i kredisë për qeverinë

o Kontroll i ofertës së parasë nëpërmjet instrumentave indirektë (përqindja e interesit të

REPO-ve)

o Mekanizëm i transmisionit monetar i paqartë dhe me një efiçencë të ulët.

Vitet e fundit Banka e Shqipërisë ka bërë publik nivelin zyrtar të inflacionit-objektiv dhe sipas

Stone (2003) kjo gjë mund të bëjë që Shqipëria të klasifikohet tek vendet me Inflation Targeting

të pjesshëm.

Shumë ekonomistë nuk janë të bindur mbi përshtatshmërinë e objektivave monetarë për vendet

në tranzicion. Këto dyshime lidhen sidomos me paqëndrueshmërinë e paevitueshme të kërkesës

për para në këto vende. Gjithashtu, duke qenë se transparenca, qëndrueshmëria dhe besueshmëria

janë kushtet më të rëndësishme që duhen plotësuar për suksesin e çdo politike stabilizuese,

kontrolli i ofertës së parasë nuk ofron një mjet të mirë për uljen e shpejtë të inflacionit.

Objektivat për aktivet e brendshme (kredia për qeverinë, kredia për ndërmarrjet shtetërore dhe

private jofinanciare) për paranë nuk janë shumë transparentë sepse ata edhe sikur të botohen nuk

i japin një mesazh shumë të qartë publikut se çfarë niveli inflacioni mund të pritet. Gjithashtu,

objektivat e shtrënguar monetarë zakonisht kanë kosto të larta që lidhen me kontraktimet e

theksuara ekonomike që ato shkaktojnë, megjithëse për një periudhë të shkurtër dhe me rritjet

fillestare të theksuara të normave reale të interesit. Këto kosto mund të dëmtojnë besueshmërinë

duke rritur pritjet që politikat aktuale do të lirohen shpejt. Megjithëse analizat empirike nuk janë

të shumta, përsëri në rrjedhën e viteve ka pasur tentativa për të studiuar përcaktuesit e inflacionit

në Shqipëri. Disa autorë kanë arritur në konkluzionin se lidhja e parasë me inflacionin (Luçi

(2005) është e dobët. Një nga treguesit më kryesorë nga të cilët varet inflacioni është kursi i

këmbimit18

i cili me ngarkesën e lartë të importeve përbën një faktor të rëndësishëm në krijimin e

presioneve inflacioniste në ekonomi. Po kështu, dhe ngarkesa e madhe fiskale në një farë kuptimi

zbeh efektivitetin e politikës monetare ndaj inflacionit. Për të gjitha arsyet e përmendura më

sipër, është e kuptueshme që motivi për të matur ndikimin e të gjithë këtyre faktorëve është bërë

një domosdoshmëri dhe duhet të ketë si objektiv të ndërmjetëm jo treguesit monetarë por vetë

inflacionin. Për këtë qëllim, Banka e Shqipërisë për të ardhmen e saj afatmesme ka shpallur si

objektiv regjimin Inflation Targeting.

18

Banka e Shqipërisë


49

Për këtë arsye fillimisht do analizojmë regjimet kryesore të Inflacionit të Shënjestruar dhe do

shikojmë se cili nga këto regjime është më i përshtatshmi për tu zbatuar në Shqipëri.

3.1 Llojet e regjimit të Inflacionit të Shënjestruar

Autorë të ndryshëm kanë bërë analiza të regjimeve të Inflacionit të Shënjestruar që janë zbatuar

nga vende të ndryshme. Kështu nuk ka rregulla strikte për zbatimin e këtij regjimi. Ky lloj

regjimi mund të zbatohet nga vende në zhvillim, vende të zhvilluara, madje edhe nga vende që

nuk i kanë të mirë strukturuara të gjitha strukturat e ekonomisë. Në tabelën 3.1 jepen veçoritë e 3

llojeve kryesore të regjimit të Inflacionit të Shënjestruar të identifikuara në literaturë. Këto

regjime dallohen nga njëri tjetri përsa i përket një sërë treguesish që kanë të bëjnë drejtpërdrejtë

me politikën monetare dhe tregues që japin situatën makroekonomike në të cilën ndodhet vendi.

Kemi disa lloje të Inflacionit të Shënjestruar si: Inflacioni i Shënjestruar i Plotë (Full-Fledged

Inflation Targeting (FFIT))19

; Inflacioni i Shënjestruar Eklektik (Ecletik Inflation Targeting

(EIT)); Inflacioni i Shënjestruar i Butë (Inflation Targeting Lite (ITL))

Le ti shohim me radhë veçoritë e secilës nga format e këtij regjimi.

Inflacioni i Shënjestruar i Plotë (FFIT)

Kjo është forma më e plotë e Inflation Targeting. Vendet që kanë adaptuar këtë regjim

karakterizohen nga:

Një nivel mesatar ose i lartë besueshmërie i publikut ndaj politikave të Bankës Qendrore.

Një angazhim i qartë për arritjen e inflacionit objektiv i cili çon në një mekanizëm transmisioni

mjaft transparent. Ky mekanizëm transmisioni kaq transparent bën që Banka Qendrore të bëhet

dhe të jetë më e përgjegjshme për politikat që ndërmerr.

N. q. se këto vende nuk kanë një synim ose një angazhim të përcaktuar qartë për

inflacionin objektiv, atëherë ato nuk do të jenë të afta që ta mbajnë inflacionin në nivele të ulta.

Adaptimi i kësaj forme të regjimit zakonisht ka bërë që të përmirësohen dhe të zgjidhen shumica

e problemeve me të cilat haset Banka Qendrore në rastin kur inflacioni ka nivele të larta

dyshifrore. Vendi i parë që ka implementuar këtë lloj regjimi në vitin 1989 është Zelanda e Re.

Sipas raportimeve të Fondit Monetar Ndërkombëtar (FMN) ky lloj regjimi është implementuar

19

Për lehtësi do përdorim shkurtimet në anglisht për secilin nga regjimet e Inflacionit të Shënjestruar. Pra do kemi FFIT, EIT dhe ITL


50

nga 18 vende. 11 nga këto vende janë vende në zhvillim dhe 7 vendet e tjera janë vende të

zhvilluara.

Mjaft vende kanë filluar të implementojnë FFIT. Që të realizohet me sukses implementimi i këtij

regjimi kërkohen gjithnjë e më shumë ndryshime strukturore dhe politike. Implementimi i këtij

regjimi kërkon që të plotësohen disa kushte bazë që janë: stabiliteti makroekonomik, një situatë

fiskale e konsoliduar, dhe një transparencë dhe përgjegjësi e lartë e politikës monetare si dhe një

sistem i sofistikuar financiar.

Themi se vendet në zhvillim20

implementojnë FFIT gjatë një periudhe disinflacioniste, kurse

vendet e zhvilluara nuk veprojnë kështu. Carare dhe Stone (2005) theksojnë që: “Të gjitha

vendet në zhvillim, pa përjashtim, kanë implementuar FFIT vetëm pasi inflacioni ishte keqësuar,

kjo për të shtuar më tepër besueshmërinë”. Vetëm 3 nga 7 vendet industriale implementuan FFIT

gjatë një periudhe disinflacioniste pasi ato kanë pasur një nivel të lartë besueshmërie edhe para

implementimit. Borxhi qeveritar filloi të përmirësohej gjatë periudhës së implementimit të

regjimit në vendet në zhvillim, kurse në vendet e industrializuara borxhi filloi të keqësohej dhe

kjo reflektonte rregullimet fiskale dhe kthimet ekonomike. Në vendet në zhvillim përmirësimi i

situatës së borxhit mund të reflektojë përmirësimet në menaxhimin e borxhit që vjen nga ulja e

inflacionit. Çuditërisht, për vendet industriale bilanci qeveritar keqësohet. Në teori, analizat

duhet të bazohen mbi bilancet strukturore financiare por për to nuk ka informacion. Bilanci

qeveritar qëndron i keqësuar për 5 vjet deri në implementimin e plotë të FFIT sidomos për

vendet e zhvilluara. Sipas Carare dhe Stone kryesisht vendet në zhvillim, para implementimit të

FFIT, reduktojnë inflacionin, konsolidojnë ambjentin fiskal dhe kalojnë në një rënie të thellë

financiare. Vendet e zhvilluara nuk karakterizohen nga fenomene të tilla.

Këto rezultate tregojnë që vendet në zhvillim duhet të plotësojnë shumë kushte para se të

implementojnë FFIT.

Inflacioni i Shënjestruar Eklektik (EIT)

20

Vendet në zhvillim me Inflacion të Shënjestruar janë: Kili, Kolumbi, Rep. Çekise, Hungari, Izrael, Meksikë, Filipine, Poloni, Afrika e Jugut dhe Tailandë. Grupi i vendeve që nuk ndjekin Inflacionin e Shënjestruar janë: Bullgari, Kina, Costa Rika, Cote d’Ivore, Republika Republika, Ekuador, Egjipt, El Salvador, Indi, Indonezi, Liban, Malajzi, Marok, Nigeri, Pakistan, Panama, Singapor, Tajvan, Tunizi, Uruguai, Venezuelë


51

Kjo formë e Inflation Targeting është implementuar nga vende që karakterizohen nga një nivel

besueshmërie të mjaftueshëm për të mbajtur normën e inflacionit në nivele të ulta. Ato dallohen

nga vendet që implementojnë FFIT nga niveli i transparencës dhe i përgjegjshmërisë për

politikën monetare që ndërmerret. Si transparenca edhe përgjegjësia e Bankës Qendrore për

veprimet e marra nuk janë shumë të plota. Vendet që implementojnë EIT mund të thuhet se kanë

arritur të implementojnë me sukses IT, pra të mbajnë inflacionin në nivele të ulta por ato janë

mjaft heterogjene në strukturën e politikës monetare. Këto vende i kushtojnë rëndësi si objektivit

primar që është stabiliteti i çmimeve ashtu edhe operacioneve të politikës monetare që

influencojnë edhe objektivat e tjerë. Për këtë arsye mund të thuhet se këto vende kanë një nivel

fleksibiliteti të lartë. Të gjitha vendet që kanë implementuar këtë regjim janë vende të

industrializuara si Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Gjithashtu ky lloj regjimi është

implementuar edhe nga Banka Qendrore Europiane (ECB).

Inflacioni i Shënjestruar i Butë (ITL)

Regjimi quhet Inflation Targeting Lite sepse vendet që e implementojnë nuk janë në gjendje të

japin një objektiv të qartë për normën e inflacionit që do arrihet në të ardhmen. Në këtë kategori

përfshihen vendet që shpallin një intervali të gjerë për normën e inflacionit objektiv (që do të

arrihet). Kjo gjë vjen si pasojë e një niveli relativisht të ulët besimi që ka publiku ndaj politikave

që ndjek Banka Qendrore. Ky nivel i ulët besimi bën që inflacioni të mos jetë objektivi kryesor i

politikës monetare që ndjek Banka Qendrore. Pra si konkluzion mund të themi që këto vende

janë vende heterogjene. Gjithashtu nivel i ulët i besimit reflekton një sërë problemesh të tjera për

këto vende. Këtu mund të përmendim dobësinë e politikës gjatë periudhave që vendi kalon

tronditje (shock-e) të ndryshme, paqëndrueshmërinë financiare si dhe një strukturë institucionale

të dobët. Kjo formë e këtij regjimi është një formë që implementohet më shumë nga vendet në

tranzicion. 19 janë vendet që kanë implementuar këtë regjim dhe të gjithë këto vende janë vende

në zhvillim të cilat janë shumë të ekspozuara ndaj tronditjeve (shock-eve) financiare dhe ciklike.

Në këtë kategori përmendim vende si: Venezuela, Peruja, Rumania, Guatemala etj. Tabela e

mëposhtme jep në mënyrë të përmbledhur veçoritë kryesore të të tre regjimeve.

Mendohet që edhe Shqipëria do implementojë këtë lloj regjimi të Inflacionit të Shënjestruar.


52

Tabela 3.1 : Veçoritë e llojeve të ndryshme të regjimit të Inflacionit të Shënjestruar

Treguesit Regjimi IT FFIT EIT ITL

Besueshmëria Mesatare ose e lartë E lartë E ulët

Respektimi i objektivit të inflacionit I lartë Mjaft i ulët I ulët

Fleksibiliteti për objektivat e tjerë I ulët I lartë I lartë

GDP; GDP/frymë E lartë Mesatar I ulët

Situata fiskale (borxh qeveritar / GDP) I ulët Deri 66% Mesatar

Financimi i borxhit Shumë i ulët ose 0 Shumë i ulët ose 0 I lartë

Zhvillimi i sistemit financiar Mesatar I lartë I ulët

Duke parë tabelën e mësipërme dhe situatën e përshkruar në kapitullin e mëparshëm mund të

nxjerrim një konkluzion se cili nga llojet e regjimit të Inflacionit të Shënjestruar është më i

përshtatshëm për tu zbatuar në Shqipëri. Në tabelën e mësipërme shikojmë që regjimi Eklektik i

Inflacionit të Shënjestruar është i pamundur për tu zbatuar. Kjo pasi duhen plotësuar një sërë

kushtesh ekonomike, ku mjafton të përmendim financimin e borxhit që duhet të jetë shumë i ulët

ose 0 apo edhe zhvillimin e sistemit financiar që duhet të jetë i lartë, që janë pothuajse të

pamundura dhe kërkojnë kohë për tu arritur.

Tabela 3.2: Treguesit e Inflacionit të Shënjestruar të krahasuar me Shqipërinë

Regjimet e IT

Treguesit

FFIT ITL Shqipëria

Besueshmëria Mesatare ose e lartë E ulët Mesatare

Respektimi i objektivit të inflacionit I lartë I ulët I lartë

Fleksibiliteti për objektivat e tjerë I ulët I lartë I lartë

GDP; GDP/frymë E lartë I ulët I ulët

Situata fiskale (borxh qeveritar / GDP) I ulët Mesatar Më i vogël se 66

% (mesatar)

Financimi i borxhit Shumë i ulët ose 0 I lartë I lartë

Zhvillimi i sistemit financiar Mesatar I ulët I ulët


53

Nga ballafaqimi i treguesve të paraqitur më lart shikojmë se nga 7 tregues dhe niveli që duhet të

kenë ato për të zbatuar regjimin e Inflacionit të Shënjestruar të Butë, Shqipëria ka të njëjtë 5

tregues, pra plotëson rreth 70% të kushteve. Ndërkohë, për të zbatuat FFIT aktualisht Shqipëria

plotëson apo ka arritur nivelin e vetëm 2 nga 7 treguesit, pra rreth 30% të kushteve. Si

konkluzion mund të themi se Shqipëria është më afër vënies në zbatim të ITL.

Siç është thënë edhe më lart, Stone (2005) mendon se Shqipëria aktualisht e ka vënë në zbatim

këtë regjim, pavarësisht se në formë jozyrtare. Por ka ekonomistë që nuk mendojnë kështu. Duke

pasur parasysh edhe të dhënat e përmbledhura në tabelën e mëposhtme Luçi vëren se:

Së pari: Objektivi i inflacionit është arritur por norma aktuale e rritjes së M3 është shmangur

ndjeshëm nga objektivi deri në vitin 2000.

Së dyti: Rritja e M3 ka qenë shumë afër objektivit të saj kurse normat e rritjes kanë ndryshuar

gjerësisht nga 5% në 13%. Ndërkohë që norma e inflacionit është relativisht e qëndrueshme.

Sipas Luçit21

“kjo e ka bërë më të vështirë që publiku të kuptojë saktë synimin e BSH”.

Por megjithë këto vërejtje Shqipëria do të implementojë regjimin e Inflacionit të Shënjestruar në

vitet në vazhdim. Siç kemi thënë implementimi me sukses i këtij regjimi kërkon një ambient të

shëndoshë makroekonomik dhe institucional si dhe mirëkuptimin e publikut. Kalimi nga

targetimi monetar tek targetimi i inflacionit nuk është i lehtë pasi ka mjaft vështirësi. Një nga

këto vështirësi është rreziku i humbjes së reputacionit nga Banka e Shqipërisë në rastin kur ajo

nuk do arrijë të mbajë inflacionin brenda kufijve të deklaruar që në fillim.

3.2 Çfarë favorizon dhe ndihmon në përçimin e veprimeve të politikës

monetare në ekonomi? Çfarë është arritur aktualisht nga Banka e Shqipërisë

në mënyrë që të zbatojë në mënyrë të suksesshme regjimin e Inflacionit të

Shënjestruar?

Nga sa u tha më lart adoptimi i suksesshëm i inflation targeting kërkon një ambient me inflacion

të stabilizuar, të paktën për një periudhë paraprake që luhatet nga 2-3 vjet. Ekonomia shqiptare

këto 5-6 vitet e fundit ka regjistruar një inflacion të përshtatshëm në nivele të ulëta. Megjithatë,

21

Për më tepër shiko: Erjon Luçi dhe Fatos Ibrahimi: “Një rishikim i regjimit të targetimit monetar në Shqipëri me disa orientime për të ardhmen” Konferenca e Pestë e Bankës së Shqipërisë: Bankingu Qëndror në Kohën e Integrimit, 24-25 Mars 2005.


54

zhvillimi më i rëndësishëm në këtë aspekt qëndron në shpalljen publike që Banka e Shqipërisë i

bën synimit të saj në lidhje me kontrollin e inflacionit në të ardhmen, brenda një intervali të

caktuar shifror. Deri në momentin aktual është shpallur si synim politik që përqindja vjetore

(ndryshim 12-mujor) e inflacionit e pritshme për fundin e vitit ushtrimor të jetë 3% me një

tolerancë prej ± 1%.

Siç u përmend shkurtimisht edhe në kapitullin e dytë, një avantazh tjetër i rëndësishëm ka të bëjë

me aplikimin e një regjimi fleksibël të këmbimit valutor. Edhe në këtë pikë, eksperienca

shqiptare është e tillë që mbështet një adoptim të shpejtë të regjimit inflation targeting. Që nga

mesi i vitit 1992 e në vazhdim, Banka e Shqipërisë zgjodhi një politikë të këmbimit të lirë

valutor ku çmimi përcaktohet nga tregu. Aktualisht, pas më shumë se 19 vjetësh, bie në sy se

leku në përgjithësi ka qëndruar stabël. Në ditët e sotme Banka e Shqipërisë në politikën e saj

valutore parashikon të ndërhyjë vetëm për të eliminuar spekulimet në treg si dhe për mos lejuar

devijime të mëdha nga tendenca historike që ka shfaqur monedha jonë ndër vite. Zbatim i

suksesshëm i regjimit te inflacionit te shënjestruar nënkupton dhe një konsolidim të deficitit

buxhetor dhe në përgjithësi, një angazhim institucional të autoritetit fiskal për të mos

kompromentuar politikën monetare. Zhvillimet e viteve të fundit, sidomos pas krizës së vitit

2008, pasqyrojnë vështirësi në këtë drejtim22

, megjithëse ngarkesa fiskale rezulton të jetë ende e

lartë. Pavarësisht sa më sipër, objektivi i vendit për t’iu bashkuar Bashkimit Evropian mbart ne

vetvete dhe angazhimin më të fortë institucional de facto për të ulur efektet negative të politikës

fiskale në ekonomi.

Dy kushtet e rëndësishme të imponuara nga kriteret e konvergjencës: ndalimi me ligj i financimit

të deficitit buxhetor nga banka qendrore dhe mbajtja e deficitit buxhetor poshtë nivelit 3 % në

raport me PBB-në, duhet të zbatohen duke përkuar në këtë mënyrë me synimin e Bankës së

Shqipërisë për adoptim sa më të shpejtë të inflation targeting.

Një pikë tjetër që inkurajon Bankën e Shqipërisë në zbatimin e këtij regjimi ka të bëjë me

kuadrin e përgjithshëm ligjor dhe institucional të këtij institucioni. Ligji aktual i Bankës së

Shqipërisë garanton një shkallë të lartë pavarësie ligjore, operacionale dhe ekonomike. Sipas

studiuesve shqiptarë “nëse studiohet ligji në fuqi për Bankën e Shqipërisë vërehet që ajo është

22

Në vitin 2010 ky tregues ishte rreth 58%, nga 52.8% që ishte në vitin 2009


55

një bankë që gëzon pavarësi ligjore të konsiderueshme”23

. Aktualisht, Banka e Shqipërisë ka

ndërtuar një kuadër operacional relativisht modern të kontrollit të tregut të parasë, ndërkohë që

edhe ligjërisht asaj i njihet e drejta për të përzgjedhur ato instrumente që asaj i duken më të

përshtatshme. Megjithatë, ka vend për skepticizëm kur bie fjala për atë që quhet pavarësi reale24

duke sjellë një varg argumentesh të cilat të krijojnë përshtypjen se në realitetin e përditshëm,

situata është disi më e ndryshme dhe se sfidat për të ardhmen janë ende të shumta në këtë

drejtim. Duke qëndruar akoma në këtë çështje, me interes do të ishte trajtimi i shpejtë i disa

elementeve të tjerë insitucionalë të cilët kanë ndikim shumë të madh në zbatimin e suksesshëm të

regjimit inflation targeting. Vitet e fundit Banka e Shqipërisë e ka rritur nivelin e transparencës

në të gjitha rrugët e mundshme të saj. Objektivi në këtë drejtim ka qenë aplikimi i “Kodi i

praktikave më të mira për transparencën e politikës monetare të Bankës Qendrore”.Pavarësisht

shtimit të botimeve, të kanaleve të komunikimit etj., Banka e Shqipërisë ende nuk mund të

konsiderohet institucion shumë transparent dhe më së shumti kjo i detyrohet kapaciteteve të saj

ende jo plotësisht të afta në shpjegimin e vendimeve të saj politike. Nga disa sondazhe të bëra

për interesin në rritje për botimet e Bankës së Shqipërisë, nga vlerësimet e institucioneve

ndërkombëtare rezulton se besueshmëria e Bankës së Shqipërisë është në përmirësim të

vazhdueshëm, faktor ky pozitiv në mbështetje të një regjimi inflation targeting. Po kështu, edhe

llogaridhënia e Bankës së Shqipërisë është më bashkëkohore duke konsistuar gjithnjë e më

shumë në shpjegimin e rolit të politikës monetare, në rolin e Bankës së Shqipërisë si ent

mbikëqyrës dhe në bërjen publike të llogarive të saj, përfshirë rezultatin financiar dhe raportin e

auditorëve të specializuar.

Çfarë nuk favorizon dhe ndihmon në përçimin e veprimeve të politikës monetare në ekonomi?

Çfarë duhet të kihet parasysh nga Banka e Shqipërisë në mënyrë që të zbarojë në mënyrë të

suksesshme regjimin e Inflacionit të Shënjestruar?

23

Cani dhe Baleta (1999) kanë llogaritur pavarësinë ligjore dhe treguesit e kësaj pavarësie janë LVAU dhe LVAW dhe kishin respektivisht vlerën 0.6688 dhe 0.6549 (si pasojë e amendimeve të bëra në ligjin Për Bankën e Shqipërisë) nga 0.6475 dhe 0.6294 që ishin në vitin 1997. Kjo tregon që Banka Qendrore është plotësisht e pavarur. 24

Një tregues i matur është ai i Normës së Zëvendësimit të Guvernatorëve që nga vlera 0.48 e llogaritur nga Cani dhe Baleta (1999) është zvogëluar dhe ka arritur në 0.40, e llogaritur nga Hadëri dhe Vokshi (2009)


56

3.3 Problemet kryesore që duhet të zgjidhë Banka e Shqipërisë për një vënie

në zbatim sa më efektive të IT

Shqipëria ende përbën një ekonomi në reformim, me ndryshime të herëpashershme strukturore të

cilat në një farë mënyre kanë ndikimet e tyre në treguesit kryesorë të ekonomisë. Po kështu,

sistemi imunitar i saj ndaj krizave të brendshme dhe të jashtme ende nuk është perfekt, shkak ky

që e bën atë të ndjehet e brishtë. Disa faktorëve pengues për Bankën e Shqipërisë dhe arritjen e

objektivave të saj afatshkurtër apo afatgjatë janë : Pozicioni monopol i Raiffaisen Bank në tregun

e depozitave në lekë, megjithëse është reduktuar, përsëri ka nivel të lartë dhe përbën shqetësim.

Mjaft interesant është fakti që në vitin 2010, 5 bankat më të mëdha kanë 74% të depozitave të

sistemit bankar. Kjo tregon për një nivel të lartë të përqendrimit të depozitave në sistemin

bankar. Gjithashtu, siç e përmendëm më lart problem është edhe roli i kufizuar i kreditimit në

lekë dhe diferenca relativisht e madhe midis përqindjeve të interesit për kredinë me ato për

depozitat. Gjithashtu të gjithë faktorët që pengojnë politikën monetare që të jetë e suksesshme në

regjimin aktual të shënjestrimit monetar, pengojnë edhe zbatimin me efektivitet të regjimit të ri

të shënjestrimit të inflacionit. Konkluzioni kryesor që mund të nxirret në këtë pikë ka të bëjë me

faktin se angazhimi institucional i Bankës së Shqipërisë për të adoptuar në periudhë afatmesme

regjimin inflation target si kuadër politik, kërkon impenjim më të madh të vetë asaj ashtu sikurse

dhe të institucioneve të tjera brenda vendit. Pra po ta përmbledhim:

Rritjen e efiçencës së mekanizmit të transmisionit, pra vendimet e Bankës së Shqipërisë nuk

kanë efektivitetin e duhur në ekonomi. Duhet të punohet më shumë dhe të eliminohen problemet

si: zhvillimi i tregjeve të letrave me vlerë dhe në veçanti Bursës; operacionet e tregut të hapur;

niveli i huadhënies së Bankës së Shqipërisë për Qeverinë; administrimi sa më i mirë i të

ardhurave fiskale dhe stabiliteti financiar që kërkon që te jenë të zhvilluara të gjitha strukturat e

ekonomisë (sistemi bankar dhe ndërmjetësit e tjerë financiarë).

Ekzistenca e një modeli sa më të mirë për parashikimin e inflacionit. Kjo mangësi vjen për

arsye të: mungesës së statistikave ekonomike. Pra nuk ka tregues, të dhënat nuk janë të

qëndrueshme (gjë që cenon pjesën më të madhe të parashikimeve), mospërshtatja e frekuencave

të treguesve etj: Seritë kohore janë të reja dhe shpeshherë vuajnë nga prania e tronditjeve të

ndryshme. Gjithashtu shpeshherë hasen edhe ndërprerje për shkak të ndryshimit të metodave të

matjes së tyre; Njohuritë në modelim janë të kufizuara, megjithëse në krahasim me fillim e viteve


57

’90 kanë avancuar shumë. Kështu duhet që stafi i Bankës së Shqipërisë të jetë sa më i aftë dhe të

trajnohet sa më shumë në fushën e modelimit.

Pavarësia e Bankës Qendrore që nga ana ligjore është relativisht e mirë por në praktikë ka një

nivel më të ulët. Kjo vjen si pasojë e faktorëve si: paqëndrueshmëria politike (në përgjithësi

fituesi i zgjedhjeve emëron guvernatorin e ri); zhvillimi i tregut financiar (BSH nuk do detyrohej

të financonte defiçitin n.q.se ky treg do ishte i zhvilluar); operacionet e tregut të hapur (Ish

Banka e Kursimeve siguroi monopolin në tregun e bonove dhe për këtë arsye BSH u detyrua që

të mbeste huadhënësi kryesor i qeverisë); opozita e publikut ndaj inflacionit që është përmirësuar

relativisht.

Transparenca e Bankës së Shqipërisë sipas Canit (2002) është ende larg standarteve, edhe pse

ka pasur përmirësime, sepse nuk ka transparencë në shpjegimin e procesit të vendim marrjes. Për

këtë arsye BSH ka përmbushur standartet e Kodit të Transparencës për Praktika të Mira të

Politikave Monetare. BSH e ka përqendruar vëmendjen tek Popullata, biznesi dhe media (Plani i

Zhvillimit Afatmesëm të Bankës së Shqipërisë). Janë bërë një sërë hapash drejt arritjes së një

niveli të lartë transparence, por përsëri duhet që BSH të publikojë parashikimet e inflacionit në

raporte periodike, të jetë më e qartë në lidhje me përdorimin dhe mënyrën e funksionimit të

modelit makroekonomik që përdor dhe të vërë në zbatim të gjithë elementët e Strategjisë së

Komunikimit25

. Besueshmëria e Bankës së Shqipërisë. Sipas Canit (2002) besueshmëria është

përmirësuar por nuk është akoma në nivelet e duhura pasi mundësia e devijimit nga objektivi

është mjaft e madhe. Për të shmangur këtë problem duhet të hiqet plotësisht financimi i deficitit

buxhetor dhe të minimizohet dominimi i politikës fiskale në sistemin financiar dhe në

vendimmarrjen e politikës monetare

Niveli i Euroizimit. Sipas Luçit (2005) kjo është një pengesë e rëndësishme pasi Shqipëria ka

një nivel mjaft të lartë euroizimi si pasojë e volumit të madh të importeve. Edhe pas krizës së

vitit 2008 niveli i euroizimit vazhdon të jetë i lartë. Sipas Mishkin “Një nivel i lartë i

zëvendësimit të monedhës (dollarizim, euroizim) mund të shkaktojë probleme serioze për

implementimin e IT”. Deri tani të ardhurat e emigrantëve kanë krijuar në Shqipëri një barrierë

kundër përkeqësimit të defiçitit të llogarisë korente dhe kjo ka siguruar një kurs këmbimi

relativisht të qëndrueshëm. Por sipas studimeve të bëra (Luçi dhe të tjerë ekonomistë) rezulton

25

Shiko: Gramoz Kolasi, Bledar Hoda, Sofika Note (2010), Monetary Policy: Institutional and Operational Framework Toward a Forward Looking Regime


58

që niveli i remitancave të emigrantëve ka tendencë rënëse pasi mjaft prej tyre i kanë tërhequr

familjet e tyre në vendet ku jetojnë duke u vendosur përfundimisht jashtë Shqipërisë kurse një

pjesë tjetër kanë vendosur të kthehen përfundimisht në Shqipëri.

Duke parë kushtet që plotësohen dhe ato që nuk plotësohen nga vendi ynë, që janë të

domosdoshme për zbatimin e regjimit së inflacionit objektiv mund të themi se ne nuk jemi të

përgatitur për këtë proces. Ne mund ta realizojmë këtë gjë vetëm në një periudhë afatmesme dhe

vetëm n. q. se do të ekzistojë gjithmonë vullneti i mirë i të gjitha institucioneve kompetente për

të bërë të gjitha ndryshime te nevojshme.


59

Kapitulli 4

Sfida e modelimit të sjelljes së variablave makroekonomikë

në Shqipëri

Në këtë kapitull janë përmbledhur përpjekjet më kryesore për të modeluar sjelljen e variablave

kryesorë makroekonomikë. Le të shikojmë llogaritjen e variablave kryesorë.

4.1 Llogaritja dhe modelimi i sjelljes së ekonomisë shqiptare

Banka e Shqipërisë dhe institucione të tjera apo akademikë të ndryshëm janë përpjekur që në

fillim të viteve ’90 që të modelojnë sjelljen e ekonomisë shqiptare. Një pjesë e punimeve kanë

bërë përpjekje që të modelojnë sjelljen e variablave të veçantë ekonomikë dhe më së shumti

Banka e Shqipërisë është përpjekur që të modelojë sa më mirë mekanizmat e transmetimit të

politikës monetare dhe Modelin Makroekonomik Shqiptar. Në këtë kapitull do pasqyrohen këto

përpjekje.

4.1.1 Llogaritja e produktit potencial, hendekut të prodhimit dhe treguesve të

tjerë

Fillimisht do përmendim një studim të Kote (2007) në lidhje me metodologjitë kryesore të matjes

të produktit potencial dhe të hendekut të prodhimit. Përgjithësisht këto metoda mund të

klasifikohen në dy grupe metoda e reduktimit statistikor të trendeve afatgjata dhe ajo e vlerësimit

të lidhjeve strukturore. Metodat statistikore përpiqen të veçojnë trendi nga produkti faktik, duke

përftuar kështu produktin potencial dhe duke përfshirë metodën lineare dhe filtrin hodrick

prescot. Këto metoda mund të zbatohen pa marrë informacion nga variablat e tjerë

makroekonomikë. Pavarësisht kësaj epërsie, ato kufizohen nga nevoja për të përdorur seri të


60

gjata të produktit faktik. Gjithashtu, metodat statistikore nuk mund të shpjegojnë ndryshimet

strukturore në ekonomi, të cilat janë të zakonshme në vendet në zhvillim, siç është Shqipëria

Metodat ekonomike shmangin një pjesë të problemeve që lidhen me metodat e thjeshta

statistikore. Një metodë e njohur ekonomike është ajo e funksionit të prodhimit. Funksioni i

prodhimit e përcakton produktin potencial, në lidhje me variablat makroekonomikë të punësimit

dhe të stokut të kapitalit në ekonomi. Ndryshe nga metodat statistikore, funksioni i prodhimit

paraqet një seri jo të sheshtë të produktit potencial. Ndryshimet strukturore në ekonomi

reflektohen në variablat e funksionit të prodhimit, e për rrjedhojë edhe në ecurinë e produktit

potencial dhe të hendekut të prodhimit. Megjithatë, metoda e funksionit të prodhimit kufizohet

nga disponueshmëria e të dhënave dhe nga cilësia e tyre.

Metoda të tjera të njohura për matjen e hendekut të prodhimit janë metodat e komponentit të

paperceptueshëm (që karakterizohen nga një apo dy variabla të rastit, si dhe nga

komponentët e zakonshëm ciklikë dhe të përhershëm) dhe SVAR. Këto metoda matin hendekun

e prodhimit në bazë të lidhjeve ekonomike dhe strukturore të treguesve të tjerë, ose nëpërmjet

përcaktimit të formës së mundshme të produktit potencial. Zbatimi i tyre kërkon njohuri të sakta

për lidhjet në ekonominë shqiptare dhe për kufizimet që duhen zbatuar.

4.1.2 Modelimi i treguesve të tjerë makroekonomikë

Istrefi dhe Semi (2007) vlerësojnë shtrirjen dhe shpejtësinë e përçimit të kursit të këmbimit në

çmimet e konsumit në Shqipëri, duke përdorur modelin VAR. Masa referencë e kursit të

këmbimit është NEER. Rezultati kryesor është se përçimi i kursit të këmbimit është pothuajse i

përfunduar, por në rënie. Përçimi i një goditjeje të kursit të këmbimit në çmimet e konsumit pas

4 muajsh, është rreth 42% dhe pas 9 muajsh është pothuajse i përfunduar (99%). Për më tepër,

goditjet e kursit të këmbimit duket të jenë më të rëndësishme në justifikimin e variacioneve të

çmimeve të konsumit, sesa variablat e tjerë (rritja e M3 dhe normat e interesit të depozitave

tremujore në lek). Goditjet e kursit të këmbimit i japin shpjegim deri në 25% të ndryshimeve të

çmimeve të konsumit. Rezultatet sugjerojnë praninë e një asimetrie në përçim: përçimi është më

i lartë në rastin e zhvlerësimit të monedhës vendase dhe më i ulët në rastin e një zhvlerësimi.

Autorët tregojnë se ambienti me inflacion të ulët, stabiliteti i monedhës vendase dhe rritja e


61

besueshmërisë së politikës monetare mund të kenë kontribuar në reduktimin e intensitetit të

përçimit të kursit të këmbimit gjatë dekadës së fundit. Në një analizë të rregullit të politikës

monetare të ndjekur nga Banka e Shqipërisë në periudhën T4:1994-T1:2003 Samiei (2003)

nxjerr përfundimin se ekzistojnë evidenca që tregojnë se banka ka ndjekur një përqasje

sistematike të politikës monetare, duke reaguar si ndaj zhvillimeve të inflacionit, ashtu edhe ndaj

atyre të prodhimit –megjithëse probleme serioze të të dhënave reduktojnë besueshmërinë e

rezultateve.

Rezultatet empirike nga Vika (2005) dhe Tanku, Vika e Gjermeni (2007) tregojnë se pas

stabilizimit ekonomik të vendit, lidhja midis kursit të këmbimit dhe çmimeve të konsumit në

Shqipëri është mjaft e dobët .Efektet e dikurshme të kursit në përcaktimin e çmimeve të

konsumit duket të jenë zëvendësuar nga zhvillimet në çmimet e konsumit jashtë vendit. Modelet

empirike të Bankës së Shqipërisë për parashikimin e inflacionit, vlerësojnë se çmimet e importit

përcaktojnë në shkallë të konsiderueshme inflacionin e brendshëm. Për rrjedhojë, zhvillimet në

tregjet e mëdha ndërkombëtare e sidomos në partnerët tregtarë kryesorë të Shqipërisë, si Italia

dhe Greqia, pritet të influencojnë mbarëvajtjen e ekonomisë më të vogël shqiptare.

Në një studim empirik për qëndrueshmërinë e llogarisë korente dhe rëndësinë e remitancave në

këtë drejtim, Tanku etj. (2007) përfundojnë në gjykimin se llogaria korente tregon

qëndrueshmëri të brishtë në periudhën afatgjatë. Konkluzioni i përgjithshëm për llogarinë

korente është se reformat strukturore dhe politikat ekonomike për ristrukturimin e llogarisë

korente janë të domosdoshme për të garantuar qëndrueshmërinë afatgjatë.

Prania e efekteve të mundshme të Balassa Samuelson (BS) në ekonomi, mund ta çojë normën e

kursit të këmbimit në periudhën afatmesme drejt një vlerësimi ose zhvlerësimi gradual. Olters

(2005) bën një vlerësim paraprak të efekteve të BS në Shqipëri. Sipas tij, ekzistojnë prova se

efektet e BS kanë ndikuar luhatjet e kursit të këmbimit gjatë viteve të fundit. Pjesërisht, efektet e

BS duhet të përthitheshin nga një objektiv inflacioni i Bankës së Shqipërisë më i lartë sesa ai i

Eurozonës.

Megjithatë, për hartimin e politikës monetare Banka e Shqipërisë ka pranuar dobinë e përfshirjes

në analizat e saj të matjeve për inflacionin bazë (Çeliku, 2003). Gjatë vitit 2007, kjo çështje fitoi

dhe më shumë vëmendje nga Banka e Shqipërisë, duke sjellë një seri matjesh të përparuara të

inflacionit bazë (Çeliku dhe Hoxholli, 2007). Megjithëse Banka e Shqipërisë ka inflacionin total

si objektiv final të politikës monetare, ajo po merr parasysh publikimin e matjeve të inflacionit


62

bazë, duke i bërë ato pjesë e raportit tremujor të politikës monetare. Kjo zgjedhje pretendon një

mirëkuptim më të gjerë nga ana e publikut mbi atë çfarë mund dhe çfarë nuk mund të bëjë

politika monetare. Veç kësaj, ajo parashikon një përgjegjshmëri më të lartë kundrejt publikut.

4.2 Modelimi i Mekanizmave të Transmetimit të Politikës Monetare

Një nga materialet më të hershme që ka marrë në analizë mekanizmin e transmetimit të politikës

monetare në Shqipëri është ai i përgatitur nga Muço, Sanfey dhe Luçi (2001). Autorët

argumentojnë se asnjë nga kanalet tradicionale – normat e interesit, kursi i këmbimit, racionimi i

kredisë dhe pritshmëritë e inflacionit – nuk ka gjasa të jetë një instrument efiçent në kontrollin

monetar në Shqipëri. Autorët shprehen se inflacioni kishte pak lidhje me rritjen e ofertës së

parasë gjatë viteve 1994-2000, por kishte një lidhje të fortë ndërmjet stabilitetit të kursit të

këmbimit dhe inflacionit. Një funksion reagues është përdorur për të analizuar se si instrumentet

e politikës monetare, më saktësisht rritja monetare dhe norma bazë, reagojnë ndaj informacionit

ekonomik agregat dhe ndaj faktorëve politikë. Autorët arrijnë në përfundimin se Banka e

Shqipërisë reagon duke ulur normën e rritjes M3, gjashtë muaj pas një rritjeje të papritur të

inflacionit. Nuk ka të dhëna për një reagim të Bankës së Shqipërisë ndaj ndryshimeve të sektorit

real. Vendimi i Bankës së Shqipërisë për të ndryshuar normën e interesit të depozitave, duket

se ka më shumë mundësi të reagojë ndaj ndryshimeve të nivelit të inflacionit, sesa ndaj një

rritjeje të papritur të inflacionit. Autorët nuk gjejnë të dhëna për efektet e politikës monetare mbi

ekonominë reale.

Në një material të mëvonshëm, Muço, Sanfey dhe Taçi (2003) analizojnë hartimin e politikës

monetare gjatë periudhës së tranzicionit në Shqipëri, duke përdorur një model VAR . Periudha e

analizuar shtrihet nga janari 1994 në maj 2003, dhe modeli përdor të dhëna mujore mbi këta pesë

variabla: norma mujore e rritjes së M3, inflacioni mujor i matur sipas IÇK , logaritmi i kursit të

këmbimit lek/usd, logaritmi i remitancave në usd dhe norma mujore e rritjes së bilancit tregtar.

Renditja e kufizimeve për vlerësimin e modelit VAR është si vijon: remitancat → rritja monetare

→kursi i këmbimit →inflacioni →bilanci tregtar. Zbërthimi i mospërputhjeve të gabimeve në

parashikim tregon se efekti i ofertës së parasë është më i fuqishëm se në periudhën e parë, gjë që

shpjegon rreth 16% të mospërputhjes së gabimeve pas 12 muajsh. Sipas autorëve efekti i

remitancave dhe i kursit të këmbimit doli relativisht i lartë, gjë që tregon se këta faktorë ishin


63

tregues të mirë të pritshmërive të inflacionit. Efekti i fortë i remitancave mbi bilancin tregtar

(60% e mospërputhjes së gabimeve në parashikim) dhe efekti i dukshëm i rritjes monetare mbi

bilancin tregtar (33%), sipas Muço et al, tregon se kanali i transmetimit të kursit të këmbimit

ishte i pranishëm gjatë periudhës së instrumenteve indirekte të politikës monetare.

Në një përqasje disi më ndryshe, Peeters (2004) zbërthen në detaje mekanizmin e transmetimit të

politikës monetare në Shqipëri dhe teston hipotezën se, kursi i këmbimit është kanali më i

rëndësishëm në procesin e politikës monetare. Autorja analizon rëndësinë relative të kanalit të

kursit të këmbimit, kanalit të depozitave dhe kredive dhe kanalit të pagave. Peeters argumenton

se kanali i kursit të këmbimit ka mundësi të jetë i dobët për shkak të hapjes së madhe të tregtisë

së vendit dhe se luhatjet e kursit të këmbimit kanë gjasa të ndikohen më shumë nga faktorë të

jashtëm, sesa nga politika monetare vendase. Edhe kanali i depozitave dhe kredisë pritet të jetë i

dobët, për shkak të faktit se kërkesa për depozita është shumë joelastike dhe se shkalla e huave

në valutë vendase është ende e vogël. Për sa i përket kanalit të pagave, autorja mendon se niveli i

lartë i papunësisë dhe dobësia e sindikatave, mund të ngadalësojnë ose të ndalojnë krejtësisht

presionet e pagave.

Luçi dhe Vika (2005) realizuan një studim empirik të kanalit të kredisë në Shqipëri, për

periudhën T1:2001-2004:T3, duke përdorur të dhëna të bankave të veçanta. Ata matën efektet e

ndryshimeve të politikës monetare në vëllimin e kredive dhe depozitave të reja, si dhe rolin e

luajtur nga veçoritë e bankave tregtare në procesin e transmetimit. Autorët tregojnë se, në

mungesë të tregjeve të zhvilluara të parasë dhe të kapitalit, kredia bankare është burimi i jashtëm

financues më i rëndësishëm dhe ndoshta i vetëm, veçanërisht për bizneset e vogla dhe të mesme

në Shqipëri. Megjithatë, depërtimi i shërbimeve kredituese në ekonominë shqiptare mbetet

shumë i kufizuar dhe bizneset mbështeten kryesisht në burime financimi të brendshme dhe në

burime të tjera informale. Autorët shprehen se aftësia e bankës qendrore për të ndikuar ofertën e

kredisë me anë të politikës monetare në Shqipëri, pritet të jetë mjaft e kufizuar, si pasojë e

problemeve të shumta në tregun e kredisë. Pozicioni mbizotërues i Bankës së Kursimeve,

përqindja e lartë e aktiveve likuide ndaj totalit të aktiveve të bankave dhe tregu i gjerë informal i

kredisë që lulëzoi në mes të viteve ’90, dobësuan rolin e politikës monetare gjatë kësaj periudhe.

Luçi dhe Vika (2005) bëjnë përmbledhjen e mëposhtme: efektiviteti i kanalit të kredisë në

Shqipëri mbetet modest, i vështirësuar nga përqindja e madhe e transaksioneve në cash, nga një


64

treg ndërbankar i pazhvilluar, nga preferenca e madhe e bankave për të dhënë hua në valutë të

huaj dhe nga depërtimi përgjithësisht i ulët i shërbimeve të kreditimit në ekonomi.

Ripërsëritja e modelit të Muço et al. (2003) është bërë nga Shijaku dhe Kolasi (2007)

Ata kryen përsëritjen e nënkampionit të dytë, sipas Muço et al. (2003) dhe e shtrinë atë për

vrojtime të mëvonshme, në këtë mënyrë periudha e plotë është 2000 M8 – 2007 M6.

Sipas autorëve, një goditje ndaj ndryshimit në para shkakton:

• Një zhvlerësim të përhershëm të kursit të këmbimit, që ndodh pas një muaji. Efekti është

komplet i ndryshëm nga ai në Muço et al..

• Një dallgë të përkohshme në inflacion, që shuhet shpejt brenda një muaji. Kjo mund të

shpjegohet me rritjen e pritshmërive të inflacionit, pas lehtësimit monetar. Efekti është i

ngjashëm me atë tek Muço et al..

• Asnjë efekt me rëndësi në bilancet tregtare. Efekti është komplet i ndryshëm nga ai tek Muço et

al..

Një goditje ndaj rritjes në deficitin tregtar shkakton:

• Asnjë efekt me rëndësi në ndryshimet M3. Efekti është komplet i ndryshëm nga ai tek Muço et

al..

• Asnjë efekt me rëndësi në kursin e këmbimit. Efekti është i kundërt me atë tek Muço et al..

• Një ulje të përkohshme të pashpjegueshme në inflacion. Efekti është i ngjashëm me atë tek

Muço et al..

Një goditje ndaj inflacionit shkakton:

• Një rënie të përkohshme në M3 pas 2 muajsh. Në fillim, efekti është i ngjashëm me atë tek

Muço et al., por në rastin e tyre ka një rritje të përhershme të parasë pas goditjes.

• Asnjë efekt në kursin e këmbimit dhe mënyra e përgjigjes është e ngjashme me atë tek Muço et

al..

• Një rritje të përkohshme në rritjen e bilancit tregtar, e ndjekur nga ritme më të ulta në rritjen e

deficitit tregtar. Efekti është i ngjashëm në formë, me atë tek Muço et al..

Një goditje ndaj NEER – zhvlerësim i lekut shkakton:

• Asnjë efekt mbi rritjen e parasë. Efekti është i ngjashëm në formë, me atë tek Muço et al..

• Asnjë efekt mbi inflacionin dhe forma është e ndryshme nga ajo tek Muço et al..

• Një rritje të përkohshme në deficitin tregtar pas një muaji. Efekti është i ngjashëm në formë me

atë tek Muço et al..


65

Një goditje ndaj remitancave shkakton:

• Një rritje të përkohshme në para pas një tremujori.

• Një rënie të përhershme në kursin e këmbimit pas dy tremujorësh. Efekti është komplet i

ndryshëm nga ai tek Muço et al..

• Asnjë efekt në deficitin tregtar. Efekti është i ngjashëm me atë tek Muço et al.

• Një rritje të përkohshme në inflacion pas një muaji, që zgjat deri në 4 muaj. Efekti është

komplet i ndryshëm nga ai tek Muço et al.

Duke i krahasuar këto rezultate me ato të Muço et al. (2003), vihet re se megjithëse goditja e

parasë është ende e rëndësishme për të shpjeguar gabimin e parashikimit të inflacionit pas 12

muajsh, si përqindjet e gabimeve në parashikim të remitancave ashtu ato të kursit të këmbimit,

janë ndjeshëm më të ulëta se ato të raportuara nga Muço et al.(2003). E njëjta gjë mund të thuhet

për gabimin në parashikimin e rritjes së deficitit tregtar, gjë që dëshmon se nuk mund të gjenden

evidenca të një kanali të fortë të kursit të këmbimit.

Në ndryshim nga Muço et al., në identifikimin e goditjeve strukturore në mbetjet e secilit

ekuacion, Shijaku dhe Kolasi përdorën skemën e propozuar nga Kim dhe Roubini (2000). Kjo

skemë e prezantuar mundëson një formulim të ekuacionit të kërkesës për para në goditje dhe

lejon reagimin e njëkohshëm të të gjitha goditjeve në kursin e këmbimit. Skema përdor vonesat

kohore në marrjen e informacionit për vendimet e politikës monetare, pasi normat e interesit të

marrëveshjeve të riblerjes nuk reagojnë ndaj goditjeve të njëkohshme në inflacion dhe në

prodhimin real.

Nga kjo llogaritje vihet re që:

• Një rritje në normën e marrëveshjeve të riblerjes nuk ka asnjë efekt të rëndësishëm mbi PBB.

• Një rritje në normën e marrëveshjeve të riblerjes sjell një ulje të konsiderueshme të zotërimeve

në para reale pas 5 tremujorësh.

• Ka një zhvlerësim të paqartë të kursit të këmbimit, që bëhet domethënës pas 1 tremujori dhe

përfundon pas tremujorit të 7-të.

• Një rritje në normën e marrëveshjeve të riblerjes ul inflacionin pas 2 tremujorësh.

• Një goditje në kursin e këmbimit sjell luhatje të prodhimit real.

• Një goditje pozitive në kursin e këmbimit shkakton fillimisht, një rënie të M2 në përputhje me

teorinë e zëvendësimit, por pas 2 tremujorësh M2 rritet në nivelet e saj fillestare. Sjellja e

bilanceve të parasë mund të pasqyrojë luhatjet në prodhim.


66

• Një goditje pozitive në kursin e këmbimit shkakton një rënie të normës së interesit të

marrëveshjeve të riblerjes, me një efekt që bëhet domethënës pas një tremujori, gjë që tregon se

Banka e Shqipërisë e ka marrë parasysh zbutjen e goditjeve të kursit të këmbimit në drejtimin e

politikës së saj monetare.

• Një goditje pozitive në kursin e këmbimit rrit inflacionin pas 4 tremujorësh, por efekti është

shumë pak i rëndësishëm.

Pasi u zëvendësua inflacioni total me inflacionin bazë, u vunë re ndryshimet e mëposhtme:

• Një goditje që rrit normën e interesit ka një efekt fillestar pozitiv mbi bilancet e parasë, po ky

efekt mbaron pas 5 tremujorësh.

• Një goditje pozitive në normën e interesit të marrëveshjeve të riblerjes shkakton një rënie

fillestare në NEER në përputhje me pritshmëritë tona, por kjo prapësohet pas tremujorit të 4-të.

4.3 MEAM – Modeli Makroekonomik i Shqipërisë

Dushku et al (2006) kanë prezantuar modelin makroekonomik shqiptar ku janë përpjekur të

modelojnë sjelljen e ekonomisë dhe të gjithë sektorëve kryesorë të saj. Versioni i parë i MEAM i

prezantuar në Tryezën e dytë të Rrumbullakët kishte si qëllim të paraqiste marrëdhëniet

themelore makroekonomike të ekonomisë. Pikësynimi ishte prezantimi i një strukture të thjeshtë

dhe të qëndrueshme të ekonomisë shqiptare, reagimi i variablave themelorë makroekonomikë si

për shembull, produkti real, inflacioni, norma e interesit dhe kursi i këmbimit ndaj simulimeve të

ndryshme si dhe studimi i dinamikave afatshkurtra gjatë kthimit drejt ekuilibrit. Në këtë version

të parë, u identifikuan një numër kufizimesh. Këto lidheshin me vlerësimet dhe specifikimet e

disa ekuacioneve, dhe gjithashtu me cilësinë e serive kohore të përdorura. Modeli kryesisht

bazohej mbi teorinë e re kejnsianiste, sipas së cilës ndryshimet në kërkesë ndikojnë produktin.

Oferta ishte e përbërë vetëm nga tregu i punës, i cili ndikonte pagat dhe papunësinë, por jo

produktin. Në fund, modeli përfshinte gjithashtu, një rregull për të përcaktuar normat e interesit

të politikës monetare bazuar në devijimet e inflacionit dhe hendekun e prodhimit, që nga ana

tjetër ndikon normat e interesit. Pra qëllimi ishte vlerësimi dhe kalibrimi i modelit, duke shtuar

kanale që mungonin dhe informacion të ri, duke rivlerësuar kanalet ekzistuese dhe duke

përmirësuar bazën e të dhënave me teknika më të mira interpolimi. Metodologjia ekonometrike e

përdorur është kointegrimi, ku mekanizmat e korrigjimit të gabimit vlerësohen në dy hapa. Së


67

pari, u vlerësuan nga autorët marrëdhëniet afatgjata bazuar në teori dhe nëse është e nevojshme

vendosen kufizime mbi parametrat e vlerësuar. Ekuacionet e afatit të shkurtër vlerësohen

individualisht, duke marrë parasysh koeficientet e afatit të gjatë të siguruar prej hapit të parë. Të

gjitha ekuacionet janë backward-looking, për aq kohë sa nuk kemi modeluar qartë pritshmëritë e

agjentëve ekonomikë. Në versionin e ri të MEAM, u përdor metoda e rregullimit me dy hapa, siç

prezantohet nga Denton (1971), për të disagreguar seritë e PBB-së dhe të konsumit. Kjo teknikë

përdor tregues të tjerë me frekuencë tremujore për të disagreguar të dhënat vjetore në tremujore.

Indeksi i Vëllimit Total të Shitjeve dhe Indeksi i Shitjeve me Pakicë janë përdorur përkatësisht

për PBB-në dhe për konsumin. Kjo metodë e disagregimit të përkohshëm të të dhënave përdor të

gjithë informacionin e disponueshëm në mënyrën më të mirë të mundshme dhe siguron një

marrëdhënie logjike ndërmjet të dhënave me frekuencë të lartë dhe atyre me frekuencë të ulët.

Aktualisht, modeli përfshin një anë të plotë të ofertës të ekonomisë, një sektor fiskal të integruar

dhe kanalet kryesore të transmetimit. Modeli është funksional, konvergon në afatin e gjatë dhe

përfshin më shumë stabilizues, si për shembull normat e interesit, tregun e punës, çmimet etj..

Megjithatë, duhet theksuar se lidhjet ndërmjet ofertës dhe kërkesës janë më shumë të kalibruara

se sa të parashikuara: deri tani, hendeku i prodhimit dhe ndikimi i NAWRU në dinamikat e

çmimeve dhe të pagave është i kufizuar. Më poshtë prezantohen karakteristikat kryesore të

versionit të ri të modelit, përqasja e re për interpolimin e të dhënave, variablat përfaqësues që

janë përdorur për të zëvendësuar variablat që mungojnë, si edhe disa skenarë të mundshëm.

Fig 4.1: Diagrama e thjeshtuar e ndërlidhjeve ndërmjet variablave në modelin MEAM

Burimi: Banka e Shqipërisë


68

Të ardhurat e disponueshme për Shqipërinë janë të llogaritura si më poshtë:

YDN= PBB + GTR _X + REM_LEK - GHSIC_R - GDIT _R -

GDT_R - GO_R (1)

ku, PBB është Produkti i Brendshëm Bruto, GTR _X janë

shpenzimet për transferta, REM _LEK janë transfertat nga emigrantët në Lek, GH SIC _R janë të

ardhurat nga kontributet e institucioneve shoqërore, GDIT _R janë të ardhurat e qeverisë

nëpërmjet taksave indirekte, GDT _R janë të ardhurat e qeverisë nëpërmjet taksave direkte dhe

GO _R janë të ardhura të tjera.

Konsumi gjithashtu, përfshin një efekt zëvendësimi gjatë afatit të shkurtër, sepse rritjet e

normave të interesit e ulin vlerën e konsumit. Investimi (kërkesë kapitali) është i influencuar në

mënyrë direkte nga normat e interesit dhe nga produkti i brendshëm në ekonomi. Eksportet dhe

importet janë vlerësuar duke përdorur ndikimin e kërkesës së jashtme dhe asaj të brendshme, si

edhe të çmimeve relative të eksporteve dhe importeve. Një përçim i plotë i kursit të këmbimit në

çmimet e eksportit në lekë, ka një ndikim të rëndësishëm mbi eksportet. Është përfshirë një

përafrim i ri për çmimet e importeve, të cilat janë të përkufizuara si një mesatare e çmimeve të

eksportit të partnerëve tregtarë më të rëndësishëm të Shqipërisë. Kjo vlerë e re lejon ndarjen e

efektit të kursit të këmbimit në çmimet e importit nga efekti i çmimeve të jashtme. Lidhja

ndërmjet anës reale dhe asaj nominale të modelit është e përshkruar nga struktura e çmimeve dhe

pagave. Çmimet e ekonomisë, siç janë të ndërtuara në model, ndikohen kryesisht nga shkalla e

përçimit të kursit të këmbimit dhe nga zhvillimet në tregun e punës. Gjithashtu, inflacioni i

brendshëm ndikohet nga hendeku i prodhimit. Pagat reflektojnë rezultatin e një procesi

marrëveshjesh, ndaj janë të përcaktuara si një funksion i niveleve të produktivitetit dhe

papunësisë në ekonomi. Politika fiskale është e modeluar me katër identitete të ardhurash dhe

pesë identitete shpenzimesh. Kahu fiskal është i ndërtuar në bazë të të dhënave tremujore

nominale, të publikuara nga Ministria e Financave, në vitet 1998-2006. Nuk është përfshirë një

rregull fiskal, por janë modeluar vëllimet e të ardhurave dhe shpenzimeve të përgjithshme të

qeverisë dhe si pasojë edhe borxhin e deficitit. Politika monetare është e supozuar të ndjekë një

politikë standarde të rregullit të Tailorit, ku devijimet e normës së interesit dhe të produktit

aktual nga niveli i dëshiruar, shkaktojnë ndryshime në politikën e bankës qendrore. Rregulli

është me vështrim nga e kaluara dhe gjatë supozimeve janë mbajtur normat e interesit konstante.


69

Kursi i këmbimit është i përcaktuar duke marrë parasysh kombinimin e paritetit të normës së

interesit të pambuluar, me paritetin e fuqisë blerëse. Duke supozuar që kursi i këmbimit ndjek

ngjarje të kaluara dhe ndryshon vetëm në sajë të ndryshimeve në çmimet relative dhe në

diferencat e normave të interesit, u argumentua që ndryshimet do të përcaktohen vetëm nga këta

tregues. Vika (2006) ka gjetur se të ardhurat reale janë faktori kryesor përcaktues i flukseve

tregtare në afatin e gjatë, veçanërisht për sa i përket eksporteve. Gjithashtu, ndryshimet e

çmimeve relative duket të kenë një impakt më të madh mbi vëllimin e importeve të tregtueshme,

sesa luhatjet e kursit të këmbimit. E kundërta është e vërtetë për ofertën e eksporteve, e cila

duket se reagon më shumë dhe më shpejt ndaj ndryshimeve të kursit të këmbimit lek/euro, sesa

ndaj çmimeve relative. Këto gjetje hedhin dritë mbi rëndësinë e kursit të këmbimit ndër faktorët

e tjerë të tregtisë së jashtme (çmimet relative, të ardhurat vendase dhe të huaja etj), por ato nuk

ndihmojnë të vlerësohet rëndësia relative e kanalit të kursit të këmbimit, si pjesë e mekanizmit të

plotë të transmetimit të politikës monetare. Pavarësisht drejtimit dhe shkallës së ndikimit të

kursit të këmbimit mbi eksportet neto, autorët mendojnë se kursi i këmbimit ka pasur një efekt të

matshëm dhe të fortë mbi inflacionin në Shqipëri gjatë dekadës së fundit, duke ndikuar çmimet e

importeve dhe pritshmëritë e inflacionit.

4.4 Politika monetare dhe integrimi europian

Sipas Skreb (2009) politika monetare e qëndrueshme është një kusht i nevojshëm, por jo i

mjaftueshëm për t’u bashkuar në mënyrë të suksesshme me BE dhe euro. Politika monetare është

e rëndësishme, megjithatë gjithmonë e më pak Finishi i suksesit është koordinimi me politikën

fiskale dhe sigurisht me reformat strukturore. Dhe reformat duhet të jenë të shpejta, të thella dhe

të përhershme de facto. Skreb citon Grasmann sipas të cilit Evropa e vjetër, vendet e reja në BE

dhe vendet kandidate/të mundshme kandidate nuk po reformohen mjaftueshëm shpejt.

Problemet kryesore janë: a) sindroma e kundërshtimit pasi si politikanët ashtu edhe populli janë

shpesh kundër. Sistemet e pensionit në shumicën e vendeve të BE, kujdesi shëndetësor dhe

shumë lëvizje sociale të tjera nuk janë më të përballueshme për shkak të demografisë etj; b)

sjellja përçarje-kërkuese nëse dikush i reziston ndryshimit që duhet të ndodhë, ky quhet si një

kërkim përçarjeje. Dhe nëse të ardhurat private nga grabitja janë më të larta se të ardhurat private

nga prodhimi, kjo do t’iu japë njerëzve stimuj të gabuar dhe shoqëria nuk do të zhvillohet në


70

drejtimin e dëshiruar. Problemi rëndohet edhe më shumë nëse mentaliteti mbizotërues në

shoqërinë si një e tërë është një filozofi “të marrim” dhe “jo të bëjmë”. Duke iu referuar

tranzicionit, autori e ka quajtur këtë Ligjin Niutonian të Tranzicionit, që do të thotë: “Çdo veprim

krijon një kundërveprim.”.; dhe c) mungesë mbështetjeje politike për reformat, si rezultat i

informacionit të pamjaftueshëm (reklamë e keqe). Ekonomia e qëndrueshme është edhe politikë

e qëndrueshme. Por problemi qëndron në faktin se masat ekonomike mund të duan kohë për të

sjellë rezultate, dhe kostot e reformave janë të menjëhershme. Një shembull i mirë është

globalizimi. Një studim i shkëlqyer i kohëve të fundit i Komisionit Evropian mbi globalizimin

(Material Diskutimi Ekonomik Nr. 254) ka nxjerrë shumë argumente. Një është që mundësitë e

shfrytëzuara të globalizimit mund t’i sjellin përfitimet e Euro 2000 çdo qytetari të BE çdo vit, për

dekada me radhë. Por, sa qytetarë të BE e dinë këtë?

Nëse politikëbërësit duan të jenë të suksesshëm, ata duhet të jenë më “të orientuar drejt

konsumatorit” dhe të edukojnë publikun mbi përfitimet nga produktet e tyre kryesore. Në të

kundërt, rrezikojnë një kërkesë të dobët për shërbimet e tyre.

Në një studim të Boris Vujčić (2009) është analizuar Rritja e shpejtë e kreditimit dhe

mospërputhjet e monedhës: cilat janë rreziqet dhe a ekzistojnë kura?

Autori përpiqet të kuptojë nëse ekzistojnë stress-test–e për sektorin privat dhe çfarë humbjesh

mund të presim aty. Me euroizimin e pavënë re, problemi të paktën për ekonomitë shtëpiake

mund të jetë më i vogël nga sa mendojmë. Nëse dikush mban para cash në shtëpi ose merr

remitanca në euro nga familjarët jashtë shtetit, personi është të paktën pjesërisht i mbrojtur dhe

ka gjasa të mos rrezikojë të humbë shtëpinë.


71

Kapitulli 5

Teoria e Indeksit të Kushteve Monetare

Hyrje

Skema dhe strategjia e zbatimit të regjimit të politikës monetare Inflacioni Objektiv ka në bazë

supozimin që politika monetare ndikon mbi sistemin ekonomik dhe në veçanti normën e

inflacionit nëpërmjet dy kanaleve kryesorë të transmetimit të politikës monetare që janë: norma e

interesit që ndikon drejtpërdrejtë tek niveli i shpenzimeve dhe investimet dhe kursi i këmbimit që

ndikon drejtpërdrejtë tek çmimet e importit dhe pastaj tek norma e inflacionit. Pra, një

zhvlerësim (vlerësim) i vazhdueshëm i kursit të këmbimit do të kërkonte që të kompensohej nga

një rritje (ulje) e normës së interesit në mënyrë që të arrihej objektivi i normës së inflacionit.

Meqenëse norma e interesit dhe kursi i këmbimit janë kanale të rëndësishme që ndikojnë tek

aktiviteti ekonomik dhe inflacioni, ekonomistët kanë menduar që ti kombinojnë të dyja në një

indeks të vetëm që është Indeksi i Kushteve Monetare që mund të shërbejë si një tregues i mirë i

pozitës apo pozicionit në të cilin ndodhet politika monetare (Friedman 1995, Nadal-De Simone

et. Al. 1996). Për këtë arsye Indekset e Kushteve Monetare (IKM) janë përdorur nga vende të

ndryshme të industrializuara. Banka e Kanadasë është banka e parë që e ka përdorur këtë indeks

në fillim të viteve ’90. Banka të tjera si ajo e Suedisë (tregues udhëzues) apo e Norvegjisë e

kanë përdorur këtë indeks herë pas here si një mjet i nevojshëm për të folur për ndryshimet

monetare. Banka e Zelandës së Re (objektiv inflacioni) e ka zhvilluar më shumë këtë koncept.

Kjo banka paralajmëron rrugën e ardhshme të IKM, gjithmonë në varësi të informacion që është

i disponueshëm. Pra përdorimi i këtij indeksi që kompenson lëvizjet në normat e interesit dhe


72

kurset e këmbimit mund të ndihmojë autoritetin monetar të bëjë një vlerësim më të mirë të

kushteve të përgjithshme monetare.

Kjo ndodh pasi përmbajtja e informacionit që përmban IKM mund të paraqesë shkallën e

presionit që politika monetare po ushtron mbi ekonominë dhe në këtë mënyrë edhe mbi normën e

inflacionit.

Megjithatë, për të vënë në zbatim një politikë monetare që bazohet apo orientohet nga IKM, pra

edhe regjimin e Inflacionit Objektiv, duhet bërë një sërë analizash më të detajuara për faktin nëse

me të vërtetë variablat e normës së interesit dhe kursit të këmbimit janë faktorë të rëndësishëm

në përcaktimin e presioneve inflacioniste të ardhshme.

Synimi i ndërtimit të IKM është që të merren në analizë si kanali i normës së interesit, ashtu edhe

kanali i kursit të këmbimit. Ndërtimi është bazuar tek modelet makroekonomike standarte të

ekonomisë së hapur. IKM është shuma e ponderuar e ndryshimit të normës së interesit

afatshkurtër dhe kursit të këmbimit me periudhën bazë, me peshat që zakonisht merren nga

modelet empirike ekonometrike dhe që reflektojnë ndikimin e vlerësuar të këtyre variablave tek

produkti apo tek inflacioni. Kështu, IKM përfshin efektet e ndikimeve të jashtme dhe të

brendshme në kushtet e përgjithshme monetare të vendit. Sa më e lartë që të jetë pesha në IKM e

normës së interesit në krahasim me atë të kursit të këmbimit, aq më i madh është niveli i

rëndësisë së normës së interesit në raport me kursin e këmbimit në ndikimin e kërkesës agregate

apo çmimeve. Rritja e normës së interesit ose vlerësimi i kursit të këmbimit të valutës vendase,

kur të tjerat nuk ndryshojnë, shkaktojnë ngadalësimin e ekonomisë dhe ulin presionet

inflacioniste. Nga ana tjetër, një rënie e normave të interesit ose një zhvlerësim i valutës vendase,

zakonisht stimulojnë ekonominë së bashku me mundësinë e presioneve inflacioniste më të larta

në afatin e gjatë. Ndryshimi i IKM, jep në një numër të vetëm shkallën e ngushtimit apo lirimit

(zgjerimit) të kushteve monetare.

5.1 Metodologjia e Ndërtimit të Indeksit të Kushteve Monetare


73

IKM mund të ndërtohet duke marrë efektet e ndryshimeve të normës së interesit dhe kursit të

këmbimit si në “kërkesën agregate” ose “çmimet” (Freedman, 1994). Indeksi i Kushteve

Monetare është përdorur për herë të parë nga Banka e Kanadasë (Friedman 1995).

Qëllimi i përdorimit të IKM është që të sigurojë një farë instrument matjeje që ka të bëjë me

pozitën apo pozicionin e politikës monetare në ekonomi. IKM janë të ndërtuara duke marrë për

bazë kornizën standarde makroekonomike të ekonomisë së hapur. Ky model paraqet kërkesën

agregate si funksion, përveç të tjerave, i normës reale të interesit dhe kursit real të këmbimit.

Përsa i përket ofertës agregate, ekuacioni i çmimit, zakonisht ka çmimet e mallrave të

patregtueshëm që përshtatet me pritjet e inflacionit dhe hendeku i prodhimit (ose hendek

papunësie) dhe çmimet e mallrave të tregtueshëm që përcaktohet nga çmimet botërore dhe kursi i

këmbimit.

Sipas teorisë një ndryshim i politikës monetare ndryshon normën reale të interesit. Kjo ka një

ndikim të drejtpërdrejtë në nivelin e shpenzimeve që varet drejtpërdrejtë nga norma e interesit.

Kur treguesit e tjerë janë të pandryshuar, ndryshimi i politikës monetare do të ndryshojë edhe

kursin e këmbimit sepse ndryshimi i kthimit të pritur nga asetet vendase afatshkurtra shkakton

lëvizje të kapitalit. Për këtë arsye janë të paktën dy kanale nëpërmjet të cilave politika monetare

ndikon në ndryshimin e kërkesës agregate. Pikërisht këtë gjë duhet të kemi parasysh kur të

ndërtojmë një Indeks të Kushteve Monetare dhe ideja e marrjes së një kombinimi të ponderuar të

lëvizjeve në këto dy çmime relative shumë ë rëndësishme si një tregues të ‘kushteve’ shpesh me

supozimin e nënkuptuar qe politika monetare është përgjegjëse, kur të tjerat janë të

pandryshuara, për vendosjen e ‘kushteve’.

Fillimisht IKM duhet të ishte një matës i shkallës së lirimit apo të shtrëngimit të kushteve

monetare, gjithmonë duke i krahasuar me një periudhë bazë. Në këtë mënyrë, IKM duhet të

kapte efektin që politika monetare ka mbi ekonominë si nëpërmjet normës së interesit ashtu edhe

nëpërmjet kursit të këmbimit. Pra IKM është totali i ponderuar i ndryshimeve në kursin real

efektiv të këmbimit të valutës vendase dhe të normës reale të interesit afatshkurtër , gjithmonë

krahasuar me një periudhë bazë.

IKM është një kombinim i variablave që jepen me norma dhe kjo gjë ndihmon vendet të

menaxhojnë likuiditetin në skemën e përgjithshme të politikës monetare. Pra është një shumë e


74

ponderuar e ndryshimeve të normave reale të interesit në afatin e shkurtër dhe të kursit të

këmbimit.

Peshat që përcaktohen në modelet ekonometrike reflektojnë rëndësinë e variablave respektivë

përsa i përket ndikimit që kanë tek variabli makroekonomik (i varur) i synuar.

Në shumicën e formulimeve, koeficientët afër termave të normës së interesit dhe kursit të

këmbimit në funksionin e kërkesës agregate janë peshat e IKM. Një ekuacion i tillë mund të jetë:

y = -αr – βe + variabla të tjerë α dhe β >0 (1)

ku y është produkti, r është norma reale e interesit dhe e është kursi real i këmbimit dhe simbolet

e tjera kanë kuptime shumë të qarta. Kjo është një formë e përgjithshme e ekuacionit dhe kjo

duket qartë pasi nuk kemi vendosur simbolin e kohës, nuk janë marrë parasysh vonesat etj.

Madhësia e parametrave α dhe β jep efektin relativ kanalit të normës reale të interesit dhe kanalit

të kursit të këmbimit në kërkesën agregate. Parametrat α dhe β përcaktojnë pikërisht peshat që do

përdoren për IKM që mund të përcaktohet në ekuacionin e mëposhtëm:

IKM ≡ (rt – r0)+ β/α (et – e0 )+ 100 ku α + β=1 (2)

IKM në periudhën t të kohës është një shumë e ponderuar e ndryshimit të normës reale të

interesit dhe e ndryshimit të kursit real të këmbimit (që është i dhënë si logaritëm) në krahasim

me periudhën bazë. Këtu normat e interesit jepen në përqindje dhe kursi i këmbimit është një

indeks që është i barabartë më 100 në vitin bazë të tij. Mënyra sesi është ndërtuar ekuacioni na

tregon që 1 pikë ndryshim në IKM është e barazvlefshme, përsa i përket efektit në kërkesën

agregate, me 1 përqind ndryshim në normën e interesit. Nga mënyra sesi është ndërtuar IKM,

duket që vlera e tij absolute nuk ka kuptim real pasi nuk ka asnjë kuptim absolut të ‘shtrëngimit’

apo të ‘humbjes’, vetëm në varësi të pikave të tjera në kohë. Të gjithë variablat e përfshirë në

IKM janë të dhënë në terma realë. Ndryshimet e IKM pasqyrojnë ndryshimet e kushteve


75

monetare ndërmjet dy periudhave të ndryshme kohore. Një rritje (rënie) e indeksit tregon që

kushtet monetare janë shtrënguar (lehtësuar).

Disa ekonomistë e llogarisin IKM në terma nominalë, duke pasur gjithmonë supozimin (e

arsyeshëm) që në periudha afatshkurtra lëvizjet e normave nominale të interesit dhe kursit

nominal të këmbimit japin një tregues të mirë të ndryshimeve që do ndodhin në tregjet e të

mirave që janë të lidhur me to, veçanërisht në një botë me inflacion të ulët.

Megjithatë neve zakonisht interesohemi për treguesit realë.

Parametri kryesor në këtë IKM është raporti β/α. Ky parametër ka raste kur vendoset (Australi)

nga paraqitja e përgjithshme e ekonomisë ndërkohë që teorikisht ai duhet të përftohet nga një

model.

Por në teori janë përdorur edhe rastet kur këta koeficientë merren nga ekuacioni që shpjegon

sjelljen e inflacionit që përgjithësisht është i formës:

π t = β0 + β1 Δrt + β2 Δet + βi,j Zj + μt (3)

ku β1 <0 dhe β2 <0, Δ është operatori i diferencës, π është inflacioni, r është norma e interesit

dhe e është kursi i këmbimit efektiv nominal, Z është një grup variablash shumë të rëndësishëm

dhe μ është termi i gabimit që ndjek procesin e “white noise” pra zhurmës së bardhë. Pra,

ekuacioni që jep sjelljen e inflacionit si tek ekuacioni (3) bazohet në një pikëpamje eklektike të

teorive të ndryshme të përcaktimit të inflacionit. Preferenca për këtë lloj specifikimi nuk është

një zgjedhje arbitrare. Ajo bazohet tek njohje priori e strukturës ekonomike, që në shumë

aspekte, mund të duket ndryshe nga njëri vend në tjetrin. Është shumë e rëndësishme të

përmendet që pesha e normës së interesit (we) dhe pesha e kursit të këmbimit (wr) mund të

llogariten nga koefiçentët e ekuacionit (3) dhe janë të barabarta me:

wr = ׀β1 ׀ /( ׀β1 ׀ +׀β2 ׀) we = ׀β2 ׀ /( ׀β1 ׀ +׀β2 ׀)


76

Së pari, një IKM do jetë aq i mirë sa edhe modeli nga i cili përftohen peshat. Eika et al 1996

kanë theksuar që peshat bazohen tek koeficientët vlerësuar, ato kanë një nivel pasigurie që ka

raste që është shumë i rëndësishëm.

Kjo është një çështje që është e rëndësishme jo vetëm në llogaritjen e IKM pasi të gjitha

vlerësimet empirike të koncepteve analitike që zakonisht përdoren nga ekonomistët hasin të

njëjtin problem. Të gjitha këto koncepte janë të përdorshme dhe të rëndësishme dhe janë në

qendër të bërjes së politikës makroekonomike. Në rastin e IKM-së nuk ka shumë vlerë të

fokusohemi shumë tek vlerësimet pikësore të koeficentëve. Studimet empirike tregojnë që

intervali i besimit i vlerësueseve empirikë të parametrave kryesorë, nga të cilët përftohen peshat,

është shumë i gjerë dhe shpesh përfshin edhe vlerën 0 si një vlerësues i mundshëm. Çështje të

tjera kanë të bëjnë me zgjedhjen e normave të interesit dhe kursit të këmbimit: real apo nominal,

norma interesi afatshkurtra apo afatgjata, kurse këmbimi të ponderuar sipas peshave të tregtisë

apo kurse këmbimi bilaterale.

5.2 Problemet e përdorimit të Indeksit të Kushteve Monetare

Pavarësisht nga avantazhet e këtij treguesi, koncepti kritikohet përsa i përket bazave analitike të

tij pasi norma e interesit është ekzogjene, ndërkohë që kursi i këmbimit është endogjen dhe në

këtë mënyrë nuk mund të përdoret si zëvendësues. Është e vështirë të besohet që arritja e synimit

të IKM-së do ti bënte detyrat e bankës qendrore më të lehta dhe kjo gjë nuk do të ndihmonte në

eliminimin e pasigurive që kanë agjentët ekonomikë për politikën.

Banka qendrore të tjera i kanë dhënë më pak rëndësi IKM-së pasi e kanë përdorur si një variabël

tregues përkrah agregateve monetare dhe të kreditit etj. Kur themi që IKM përdoret si variabël

informacioni nënkuptojmë që IKM aktuale është më tepër një vlerësues i kushteve monetare

aktuale dhe efekteve të tyre të pritshme tek inflacioni dhe aktiviteti ekonomik.

Dinamika e modelit të përdorur mund të jetë shumë e rëndësishme për përdorimin e IKM – së.

Këtu kemi të bëjmë me përgjigjen apo reagimin e ekonomisë ndaj dy çmimeve relative, normës

së interesit dhe kursit të këmbimit. Në një model shumë të thjeshtë ku nuk ka periudha vonese

(lags), ose periudha vonese të njëjta për të gjithë variablat, koeficientët në kërkesën agregate

japin peshat për IKM – në. Por supozojmë se periudhat e vonesës në reagimin e ekonomisë ndaj


77

kursit të këmbimit janë të ndryshme nga periudhat e vonesës në reagimin e ekonomisë ndaj

normave të interesit. Llogaritja e IKM që jep një lidhje të ndërsjellët të thjeshtë ndërmjet nivelit

të normave të interesit dhe kursit të këmbimit mund të jetë e vështirë dhe rezultatet mund të

çojnë në konkluzione të gabuara. Përzierja e diferencave të normës së interesit dhe kursit të

këmbimit për një nivel total të dhënë të kushteve monetare mund të jepte profile pothuajse të

ndryshëm për ndryshimet e produktit në kohë. Është e lehtë për të kuptuar që politikëbërësit

mund të shqetësohen për këto diferenca dhe në këtë rast ata nuk do ishin indiferent ndaj

përzierjeve alternative të kushteve.

Le të shohim një shembull nga ekonomia australiane (Brouwe dhe O’Reagan 1997). Në

ekuacionin e prodhimit të këtij modeli të veçantë, koefiçenti i kursit të këmbimit ishte 0.05 për

periudhën e parë të vonesës së TWI reale. Shuma e koefiçentëve për periudhat e vonesës nga 2 te

6 e normës reale të parasë në dorë (cash) ishte 0.2. Kjo nënkupton që nëqoftëse dikush që donte

të ndërtonte një IKM të thjeshtë, duke u bazuar tek ky model i veçantë, do të kishte një peshë

relative të kursit të këmbimit të barabartë me 0.25. Nëqoftëse ekonomia është në një ekuilibër

fillestar që shqetësohet nga dy tronditje, ku njëra tronditje është rritja e kursit të këmbimit me 4

përqind dhe tronditja tjetër është rënia e kursit të këmbimit me 4 përqind, në të dy rastet norma e

interesit do të lëvizte në drejtim të kundërt me lëvizjen e kursit të këmbimit me 100 pikë në

mënyrë që të ruhej një IKM e pandryshuar ‘ 4 me 1’. Pa nuk ka një shkëmbim të pastër ndërmjet

normës së interesit dhe kursit të këmbimit pasi kursi i këmbimit vepron më shpejt se norma e

interesit. Kjo nuk do të thotë që politika duhet të zgjedhe patjetër, por do të thotë që IKM

konstante i fsheh diferencat e rëndësishme për rrugën e ekonomisë për një periudhë rreth dy

vjeçare (afatmesme).

Duhet thënë edhe një veçori tjetër shumë e rëndësishme. Një ndryshim i përhershëm në

përzierjen e kushteve monetare të llojit që shqyrtuam këtu mundet që të prodhojë lehtësisht, dhe

në këtë model prodhon, një ndryshim të përhershëm të inflacionit nga niveli i tij fillestar. Le të

marrim rastin kur kursi i këmbimit bie. Kjo shkakton një rritje të inflacionit si direkt ashtu edhe

në mënyrë të përkohshme duke hapur një hendek pozitiv produkti që përforcon efektin e

drejtpërdrejtë të çmimeve. Ndryshimi i inflacionit prapavepron tek dinamika e pritshmërisë dhe

kështu me radhë. Për ta kthyer inflacionin në vlerën e tij fillestare do të duhej një periudhë me

hendek prodhimi negativ. Por përderisa ne kemi supozuar që kushtet monetare nuk kanë

ndryshuar kjo nuk ndodh, pra nuk ka asnjë forcë që ndikon në kthimin e inflacionit në vlerën e tij


78

fillestare. Ky shembull sugjeron që në praktikë një ndryshim shtrëngues i kushteve monetare

duhet të bëhej në kushtet që thamë më sipër.

Me fjalë të tjera, përzierja e kushteve (midis normës së interesit dhe kursit të këmbimit) ndikon

tek niveli optimal i kushteve të përgjithshme.

Si konkluzion mund të themi që mund të ishte e mundshme që të vlerësoheshin disa pesha

alternative për IKM që do të zvogëlojnë këto diferencat në rrugën e produktit për periudhën

afatshkurtër. Pra peshat e duhura të IKM mund të jenë një funksion i periudhës kohore në të cilën

politika do ë veprojë. Po në këtë rast gjërat bëhen më pak transparente.

Duhet të tregojmë që meqenëse indeksi ndërtohet duke përdorur diferencat ndërmjet vlerës

aktuale dhe një vlere “arbitrare” që është vlera e periudhës bazë, indeksi përfaqëson vetëm një

shkallë relative të ndryshimit dhe jo një matës absolut. Zakonisht nuk ka kuptim niveli i indeksit

dhe nuk duhet të interpretohet në mënyrë shumë mekanike. Zakonisht, indeksi përdoret për të

gjykuar për nivelin e shtrëngimit apo zgjerimit të kushteve monetare në krahasim me nivelin

bazë ose një periudhë tjetër të cilës i referohemi.

Megjithëse IKM paraqitet në krahasim me një periudhë bazë dhe janë relativisht të thjeshtë për

tu llogaritur, ai është kritikuar si përsa i përket anës konceptuale dhe përsa i përket anës

empirike. Peshat e IKM nuk mund të vlerësohen në mënyrë të drejtpërdrejtë, pra ato zakonisht

derivohen empirikisht nga një model i ekonomisë. Pra matësit e IKM zakonisht varen nga

supozimet e bëra për vlerësimet e këtij modeli (duke përfshirë constancy parametër,

kointegrimin, dinamikat, pasiguria e vlerësimeve dhe zgjedhja e variablave) dhe për këtë arsye

janë shumë specifike sipas modeleve. IKM është një kombinim konveks i një çmimi aseti dhe i

një norme kthimi , dhe kjo mund të ndikojë variablat qëllim të politikës monetare me shpejtësi të

ndryshme. Kështu, përgjigjet e variablave qëllim të tillë ndaj ndryshimeve të IKM do të

ndryshojë në varësi të faktit se cili komponent ka ndryshuar. Tronditje të ndryshme kanë ndikime

të ndryshme për politikën monetare. Gjatë ndërtimit, IKM komplikon identifikimin e tronditjeve

të kursit të këmbimit pasi kjo kërkon fokusimin veç e veç tek lëvizjet e kursit të këmbimit dhe

normës së interesit, në vend që të agregohen bashkë. Nëqoftëse merren bashkë, këta faktorë

mund të shpjegojnë arsyen e hasjes së vështirësive në disa raste kur IKM përdoret si synim

operacional. Bazat teorike të IKM janë kritikuar për faktin që ndërkohë që norma e interesit është

ekzogjene, kursi i këmbimit është endogjen dhe në këtë mënyrë këta dy variabla nuk duhet të


79

llogariten si zëvendësues, kur interpretohen nga IKM (King, 1997). Kështu, lëvizjet e IKM duhet

të interpretohen me kujdes.

5.3 Avantazhet e përdorimit të Indeksit të Kushteve Monetare

IKM na jep konceptin që përfshin një çmim të rëndësishëm në ekonomi, që është kursi i

këmbimit, në analizat tona të normave të interesit dhe politikës monetare. Ky indeks është i mirë

pasi i krijon përdoruesit një ide të qartë për lidhjen e normave të interesit dhe kurseve të

këmbimit dhe në këtë mënyrë është më e lehtë të bëhet vlerësimi dhe përcaktimi i politikës

monetare. Shpesh është një hap relativisht i shkurtër drejt idesë që bankat qendrore duhet të

kompensojnë luhatjet e ‘jashtme’ të kursit të këmbimit me rregullime të normës së interesit, duke

i mbajtur të qëndrueshme “kushtet monetare” të përgjithshme.

Arsyeja pse janë ndërtuar indekse të tilla ka të bëjë me supozimin ë një bankë qendrore mund të

përfitojë një kontroll të madh mbi kushtet monetare dhe që në një ekonomi të vogël të hapur

ndryshimet e kushteve monetare reflektohen kryesisht në ndryshime të normës së interesit

dhe kursit të këmbimit që nga ana e tyre ndikojnë tek kërkesa agregate. Niveli i kërkesës

agregate është faktori më i rëndësishëm që ndikon në përcaktimin e normës së inflacionit. Kur

stabiliteti i çmimeve është qëllimi më i rëndësishëm i politikës monetare, është e nevojshme që

banka qendrore të vendosë kushte monetare të dëshirueshme që ndihmojnë në arritjen e

stabilitetit të çmimeve. Kjo nënkupton që kur bëhet parashikimi për normën e inflacionit,

atëherë banka qendrore përgatit rrugën nëpër të cilën do të kalojë indeksi i kushteve monetare që

përputhet me arritjen e inflacionit objektiv. Në intervalin ndërmjet lëvizjeve të inflacionit,

lëvizjet e parashikimeve të IKM kontrollohen me kujdes për të zbuluar ndonjë tendencë të IKM

aktuale për të dalë jashtë rrugës ose intervalit të dëshiruar pasi dihet që ‘zhurma’ në kursin e

këmbimit mundet gjithmonë ta lëvizë IKM – në. Në rastin kur shfaqen këto diferenca, banka

qendrore duhet të përshtatë normat e interesit në mënyrë që të korrigjojë rrugën e IKM – së

aktuale. Natyrisht, inflacioni monitorohet në mënyrë të vazhdueshme pasi nëqoftëse ndryshojnë

pritjet për inflacionin rruga e dëshiruar e IKM përshtatet që të përputhet me objektivin e ri të

inflacionit. Shumica e bankave qendrore i kanë dhënë një rëndësi të madhe IKM në veprimet e

përditshme të politikës monetare dhe kjo tregon që ato e kanë përdorur IKM si një objektiv

operacional afatshkurtër.


80

5.4 Interpretimi i IKM: Ca çështje të rëndësishme

IKM mund të përdoret për politikën monetare në mënyra të ndryshme: si një synim operacional,

si një rregull politike, si një tregues për situatën e politikës monetare.

Për përdorimin si një synim operacional, ndërtimi i IKM-së bazohet në devijimet e normës së

interesit dhe kursit të këmbimit nga vlerat e caktuara të ekuilibrit, dhe në këtë mënyrë marrim

devijimin e IKM aktuale nga vlera e tij “e dëshiruar”, që është e lidhur me objektivin afatgjatë të

politikës monetare. Përdorimi i IKM në këtë mënyrë është i komplikuar pasi nuk është i vështirë

vetëm vlerësimi i vlerave ekuilibër të variablave por ata janë edhe subjekt i tronditjeve të

paparashikuara.

Përsa i përket përdorimit si rregull politike, IKM riorganizohet nëpërmjet normalizimit të normës

së interesit aty ku norma e interesit është vendosur për të eliminuar lëvizjet e kursit të këmbimit

për të rregulluar devijimet e inflacionit aktual nga synimi, ose devijimet e produktit aktual nga

niveli potencial.

Përsa i përket përdorimit si tregues i situatës së politikës monetare, nuk është e nevojshme për

IKM që të ndryshohet niveli i kushteve monetare në rrugën e dëshiruar, ashtu siç veprohet në

rastin e përdorimit të IKM si synim operacional. Vetë ndryshimi i IKM na jep informacion për

gjendjen e politikës monetare. P.sh: IKM e llogaritur në raport me një periudhë bazë na tregon

nëse politika monetare është bërë “e shtrënguar” apo “zgjeruese” në krahasim me atë periudhë.

Me këtë mënyrë ndërtimi, vlera absolute e IKM nuk ka ndonjë kuptim të shpjegohet pasi ajo jep

drejtimin e lëvizjes që na tregon ndryshimin e situatës së politikës monetare. Ashtu siç e kemi

përcaktuar IKM pak më lart, ai është një tregues i gjendjes apo situatës pasi ndryshimet në

normën e interesit dhe kursin e këmbimit aktual duhet të ndikojnë produktin apo inflacionin.

Instrument apo objektiv i ndërmjetëm? Një pikë ku mund të ngatërrohen ekonomistët është fakti

nëse IKM është një instrument i bankës qendrore, apo ndonjë objekt operacional i ndërmjetëm.

Termi “kushtet monetare” mund të merret sikur kjo nënkupton që është diçka që kontrollohet

drejtpërdrejtë nga banka qendrore si p.sh: ndonjë instrument i bankës qendrore. Por, faktikisht në

sistemin që përdoret kur ndërtohet IKM, si në çdo sistem të ekonomive të zhvilluara, i vetmi

instrument i vërtetë është norma e interesit afatshkurtër. IKM është një hibrid i instrumentit të

politikës dhe një pjese të rëndësishme të mekanizmit të transmetimit të politikës. Politika


81

monetare nuk kontrollon direkt kursin e këmbimit pasi kursi i këmbimit është rezultat i

ndryshimeve në instrument (krahas një sërë faktorësh të tjerë).

Kjo është arsyeja kryesore se pse IKM është e rëndësishme. Parimisht, fakti që politika monetare

e jep efektin e saj pjesërisht te kursi i këmbimit nuk do te thotë se ne na duhet IKM e plotë. Në

shumicën e modeleve ekonomikë, normat e interesit dhe kursi i këmbimit janë të lidhura në

mënyrë sistematike njëra me tjetrën. Le të shohim një shembull nga një model tipik teorik. Një

supozim që haset shumë shpesh është pariteti i pambuluar i interesit; kursi i këmbimit me një

valutë të huaj shmanget nga vlera e tij e pritur në një periudhë të ardhshme kohe me madhësinë e

ndryshimit të normës së interesit. (gjatë horizontit të duhur të kohës). Një rritje e normës së

interesit të vendit shkakton një vlerësim të valutës por nëqoftëse nuk ka tronditje të tjera pritet

një zhvlerësim në periudhën e ardhshme. Por nëqoftëse kursi i këmbimit dhe norma e interesit

janë të lidhura në mënyrë sistematike, dhe duke supozuar që normat e interesit të huaja janë të

dhëna, atëherë lëvizja e vetë normës së interesit tregon gjithçka që është e nevojshme të dihet.

Kur ndërtojmë një IKM ne fillojmë një proces të kontrollit të një sërë treguesish të pjesëve të

ndryshme të procesit të transmetimit dhe shikojmë nëse pozicioni i politikës monetare që ne

mendojmë se është aktualisht nëpërmjet normave të interesit afatshkurtra po prodhon efektet

nëpërmjet sektorit financiar të ekonomisë të cilat ne normalisht i presim. Pastaj është mëse

normale të pyesim madje edhe të përfshijmë edhe elementë të tjerë në analizë përveç kursit të

këmbimit. Elementë te tjerë mund të jenë duke filluar që nga norma e rritjes së kredisë dhe

parasë, çmimet e aseteve dhe pritjet inflacioniste dhe kështu me radhë. Për këtë arsye janë bërë

disa propozime për të ndërtuar ‘indeksin e kushteve financiare’. Megjithatë kjo ide nuk është

pranuar gjerësisht.

Pra, pse është i rëndësishëm IKM dhe përfshirja në të e kursit të këmbimit?

Ekonomistët që e mbështesin përdorim e indeksit për ekonomitë e vogla dhe të mesme thonë që

indeksi jep një paraqitje të mirë të efektit të kursit të këmbimit në aktivitetin ekonomik dhe

çmimet. Pra ata kanë vlerësime shumë të mira të β në ekuacionin (1).

Kursi i këmbimit nuk është i lidhur thjeshtë në mënyrë mekanike me instrumentin e normës së

interesit: ai është i ndjeshëm ndaj tronditjeve. Këto tronditje nënkuptojnë që kursi i këmbimit

mbart mbi vete informacione dhe do ketë një efekt mbi ekonominë të ndarë na efekti që jep

nëpërmjet përgjigjes ndaj lëvizjeve të instrumentit të politikës monetare. Normalisht kur


82

studiohet politika monetare është e rëndësishme të merret parasysh ky informacion. Le të shohim

burimet e tronditjeve.

Duhet bërë një analizë e kujdesshme e situatës dhe rrethanave që çojnë në rritje të kursit të

këmbimit përpara se të ndërmerret një ndryshim në instrumentin e politikës. Tronditjet që nisin

nga sektori real i ekonomisë dhe shkaktojnë ndryshime të kursit real të këmbimit kërkojnë një

ndryshim të kushteve monetare. Ndërsa mungesa e besueshmërisë në bërjen e politikës monetare

ose tronditjet e portofolit që shkaktojnë një dobësim të kursit real të këmbimit duhet të

balancohen me rritje të normave të interesit në mënyrë që kushtet monetare të ngelen të

pandryshuara.

Ka të paktën dy skenarë të rëndësishëm. I pari është atëherë kur lëvizin normat e interesit të

huaja pasi kjo shkakton më shumë lëvizje në kursin e këmbimit sesa në normat e interesit të

vendit. Skenari i dytë ka të bëjë me rastin kur kursi i këmbimit reagon edhe ndaj faktorëve të

tjerë dhe jo thjeshtë diferencave në normat e interesit. P. sh: kursi i këmbimit mund ë reagojë

ndaj ndryshimeve tregtare rrënjësore të cilat ndodhin si pasojë e ndryshimeve të tjera dhe jo të

ndryshimeve të politikës monetare.

Në të dy këta skenarë është e rëndësishme të merret parasysh ndryshimi i kursit të këmbimit. Por

pikërisht në këto rrethana është më e paqartë dhe duhet të jemi të kujdesshëm të kuptojmë se

çfarë na tregon IKM në lidhje me pozicionin e politikës monetare. Një rënie e kursit të këmbimit

që ndodh si pasojë e presioneve inflacioniste që po rriten apo forcohen në vend por tregjet, për

çfarëdo arsyeje, perceptojnë që politika nuk do veprojë për ti lehtësuar këto presione (p.sh:

politika nuk është e besueshme), atëherë do të reagojnë shumë më ndryshe se në rastin kur rënia

e kursit të këmbimit vjen si pasojë e rënies së termave të tregtisë së vendit. Një shembull tjetër

është: nëqoftëse kursi i këmbimit rritet si pasojë e rritjes së normave të interesit të vendit të huaj

atëherë çfarë mund të themi për politikën monetare të vendit?për këtë arsye duhet bërë një

analizë më e hollësishme e faktorëve dhe arsyeve që çuan në rritjen e normave të interesit të

huaja.

Pikërisht kjo nuk është një pikë e re fillimi por duhet të mbajmë parasysh një parim shumë të

rëndësishëm dhe të përgjithshëm të Ekonomiksit: ajo çfarë përfaqëson apo tregon për ekonominë

dhe politikën një ndryshim i një çmimi varet nga faktorët që e kanë shkaktuar ndryshimin. Ne

nuk mund të dimë gjithmonë se çfarë i shkakton këto lëvizje edhe pse ne pothuajse gjithmonë

përpiqemi të japim përgjigje duke u nisur nga shkollimi dhe dijet tona. Por nëqoftëse ne nuk


83

arrijmë në një farë vlerësimi se cilat janë forcat e padukshme që veprojnë, ne nuk mund të

vendosim nëse ndonjë politikë e caktuar është e duhura për t’iu përgjigjur një ndryshimi në

kursin e këmbimit. Me fjalë të tjera, një ndryshim i IKM që vjen si pasojë e lëvizjes së kursit të

këmbimit mund të mbartë në vetvete një implikim që ka të bëjë me faktin që normat e interesit

duhet të ndryshojnë, por edhe mund të mos jetë e nevojshme.

Është e domosdoshme që kjo gjë të theksohet dhe të detajohet më shumë në rastin e njërës na

tronditjet më të rëndësishme që mund të ndikojnë kursin e këmbimit dhe në këtë mënyrë edhe

IKM – në, pa ndryshuar politika monetare dhe pa nënkuptuar patjetër që politika monetare duhet

të ndryshojë, që praktikisht është një ndryshim i termave të tregtisë.

Mekanizmat që punojnë në këtë rast janë shumë të qartë për shumë ekonomistë. Le të marrim një

rënie të termave të tregtisë që shkaktohet nga një rënie e çmimeve të eksportit. Kjo gjë dot

zvogëlojë të ardhurat nga eksporti dhe bilancin tregtar. Kjo është diçka kontradiktore për

aktivitetin ekonomik pasi të ardhurat e ulta reduktojnë shpenzimet. Në një skenar të tillë,

nëqoftëse kursi i këmbimit do të mbahej i fiksuar, kushte financiare të brendshme të shtrënguara

do të ishin t nevojshme por kjo do të reduktonte më tej kërkesën. Për shkak se produkti do të

zvogëlohej dhe do të binte poshtë nivelit potencial, do të prisnim qe tronditja të ishte

deflacioniste. Për këtë arsye, në një skenar të tillë, kurset fleksibël të këmbimit do të ndihmonin

që ndikimi i rënies te aktiviteti ekonomik të lehtësohej duke përmirësuar konkurueshmërinë e

eksportuesve he të atyre që konkurojnë me importet. Një IKM që nuk toleron këto rrethana

ndryshimi do të bënte që të dilnim në konkluzione të gabuara.

5.5 Kalibrimi i IKM – së: Aktiviteti, inflacioni apo të dyja?

Po IKM për çfarë duhet të kalibrohet, për të treguar efektin e prodhimit apo të çmimeve?Peshat

dhe mënyrat e llogaritjes së tyre për të dyja rastet mund të jenë plotësisht të ndryshme.

Veçanërisht, rëndësia relative që i jepet kursit të këmbimit mund të jetë shumë më e lartë

nëqoftëse IKM ndërtohet me qëllimin që të tregojë presionin në çmime në një periudhë kohe

relativisht afatshkurtër (1 ose 2 vite) ne krahasim me rastin ku ai ndërtohet për të treguar

presionin në aktivitetin ekonomik dhe/ose çmime por për një periudhë kohe të gjatë.


84

Për këtë problem janë bërë një sërë studimesh dhe disa kërkues kanë arritur një rezultat

interesant sipas të cilit rregullat e vendimmarrjes sipas të cilave vendimmarrësit shënjestrojnë në

mënyrë agresive inflacionin afatshkurtër duke e luhatur kursin e këmbimit mund të induktojë një

luhatshmëri më të madhe jo vetëm në kursin e këmbimit dhe sektorin e mallrave të tregtueshëm

por edhe në pjesën tjetër të ekonomisë. Larry Ball (1998) sugjeron adaptimin e një trajtimi

afatmesëm për Inflacionin objektiv dhe jo një objektiv shumë i gushtë afatshkurtër. Parimisht,

përderisa politika monetare zakonisht shqetësohet për profilin e prodhimit, që është subjekt i

kufizimit që rruga afatmesme e çmimeve të përputhet me objektivin e inflacionit, peshat në një

IKM duhet të derivohen nga një proces ku rezultatet për produktin dhe çmimet merren parasysh

të dyja, ku i duhet dhënë rëndësi periudhës kohore. Në këtë rast peshat nuk duhet thjeshtë të

merren nga një ekuacion i kërkesës agregate por mund të përftohen nga proces më rigoroz por

më pak kompleks dhe më pak transparent.

Shumica e përdoruesve të IKM nuk e japin më mënyrë të qartë në i kanë kalibruar llogaritjet e

tyre për të treguar presionin në prodhim, çmime apo në të dyja bashkë. Por bankat qendrore që

përsosin IKM dhe janë shënjestruese të inflacionit e kanë parasysh kalibrimin e prodhimit pasi

ato shqetësohen për problemet afatshkurtra të inflacionit.

Përdorimi i IKM për politika udhëheqëse.

Pra ka shumë çështje që duhen marrë në konsideratë kur ne ndërtojmë dhe interpretojmë një

IKM. Dimë që ndryshimet e kursit të këmbimit ndikojnë në ekonomi më shpejt se ndryshimet e

normave të interesit, por efekti i tij duhet të jetë i madh që të ndihet. Pra politikëbërësit, përpara

se të marrin vendimin që a duhet normat e interesit të lëvizin në kah të kundërt me lëvizjen e

kursit të këmbimit, duhet të kuptojnë se çfarë nënkuptojnë ndryshimet e kursit të këmbimit.

Këtu ne abstragojmë nga ndryshimet e kursit të këmbimit që ndodhin në periudha krizash pasi në

këto raste shpesh është e nevojshme të bëhen gjykime shumë të shpejta në lidhje me implikimet e

lëvizjes, duke përfshirë edhe faktin nëse edhe vetë ndryshimi është pjesë e informacionit që

përdoret nga tregjet për të vlerësuar probabilitetin e lëvizjeve të tjera në të njëjtin drejtim, duke

shkaktuar një humbje të plotë të besimit (konfidencës) etj. Por ka një shumëllojshmëri lëvizjesh

së kursit të këmbimit, madje edhe në periudha kohe të qeta, që do e ndryshonin IKM –në aq sa to


85

kërkonte ekonomistëve që merreshin me bërjen e politikës që ta përdorin këtë indeks që të

nxirrnin shkaqet e ndodhjes së lëvizjes dhe çfarë nënkupton kjo lëvizje.

Në kushte të tilla, kur muga e dëshiruar e IKM është e ngushtë dhe dihet nga tregjet do të hasnim

një sërë vështirësish. Vëzhguesit e sofistikuar gjithmonë do përpiqeshin të gjenin vlerësimin që

do bënte banka qendrore me informacionin që kishte në dispozicion edhe pse ata do e vëzhgonin

me kujdes rrugën aktuale t IKM. Banka qendrore mund të gjendej ngushtë pasi do detyrohej ose

të pranonte luhatshmërinë e theksuar të normave të interesit me qëllim që të mbahej IKM në

rrugën e paralajmëruar ose të paraqiste një komentar të të dhënave që mbledh për të udhëhequr

dhe orientuar tregjet për mënyrën sesi politikëbërësit mendojnë për evoluimin e kushteve të

dëshiruara.

Kur rruga e IKM shpallet nuk është e lehtë pasi nëqoftëse ndryshimet e kursit të këmbimit po e

nxjerrin IKM nga rruga e shpallur mund të jetë e vështirë për ta rikthyer në rrugë pasi rregullimet

e normës së interesit duhet të jenë shumë aktive.

Ekonomistët kanë diskutuar mënyra të ndryshme të përdorimit të IKM. Kështu, një mundësi

është që IKM mund të përdoret si një synim (target) operacional i politikës monetare. Kjo është

arsye se pse kur ndërtohet IKM merren parasysh objektivat afatgjatë të politikës monetare. Në

këtë rast, autoritetit monetar i kërkohet që të kujdeset që niveli aktual i IKM të jetë i njëjtë me

nivelin e synuar të IKM –së. Banka qendrore e Kanadasë dhe ajo e Zelandës së Re janë ndër

bankat që përdorin IKM si një pikësynim operacional.

Një përdorim tjetër është edhe rasti kur IKM përdoret si një tregues i kushteve të politikës

monetare në një periudhë kohe të caktuar. IKM mund të masë pozitën e politikës monetare, pra

tregon nëse politika monetare është e shtrënguar apo zgjeruese, gjithmonë duke e krahasuar me

një periudhë kohe të caktuar. Për më tepër, Indeksi i Kushteve Monetare mund të përdoret si një

rregull për politikën monetare. Për të arritur këtë qëllim, funksioni i objektivit për rregullin e

politikës monetare mund të llogaritet duke riformuluar ekuacionin e IKM. Pastaj, bëhet

normalizimi i indeksit në lidhje me normën e interesit apo me kursin e këmbimit.

Ashtu siç kanë evoluar objektivat, ashtu ka evoluar edhe mënyra e zgjedhjes së synimeve dhe

objektivave të ndërmjetëm. Të rejat financiare dhe lëvizjet e kapitalit shumë më të rritura e kanë

bërë më të vështirë kontrollin e kërkesës për para. Kjo bëri që disa banka qendrore të kalonin nga

targetimi monetar ose i agregateve të kreditit që ishin të vetmit objektivë të ndërmjetëm. Niveli

më i lartë i hapjes tregtare dhe lëvizja e rritur e kapitalit kanë sjellë probleme për targetimin e


86

kursit të këmbimit duke bërë që bankat qendroret adoptojnë gjithnjë e më shumë regjimin e

kurseve fleksibël të këmbimit. Në rastin kur tregjet financiare nuk janë plotësisht të zhvilluara

dhe të integruara, bankat qendrore në shumicën e ekonomive në zhvillim e kanë të vështirë kur

zbatojnë politikën monetare që të realizojnë agregatët sasiorë. Kështu, edhe pse bankat qendrore

të vendeve në zhvillim përdorin normat e interesit afatshkurtra, politika monetare vazhdon të

synojë në ndikimin e kërkesës agregate duke ndryshuar sasinë dhe disponueshmërinë në kohë të

kreditit së bashku me ndryshimet e çmimeve të kredisë.

Zhvillimet strukturore, institucionale dhe ato teknologjike, bëjnë që të kemi një integrim më të

madh të segmenteve të ndryshëm të tregut financiar. Kjo, nga njëra anë ka lehtësuar

përshpejtimin e transmetimit të impulseve monetare duke ndihmuar normat e interesit që të

konfirmohen si instrumentat operacional më të preferuar për një sërë bankash qendrore. Me

integrimin e shpejtë të tregjeve financiare, politika monetare po bëhet gjithnjë e më shumë e

ndërvarur duke pasur kufizime për fuqinë që kanë autoritetet monetare lokale për të realizuar

qëllimet e tyre të brendshme. Kështu, në vend që të bazohen tek një instrument i vetëm, për

bankat qendrore është e nevojshme që të vlerësojnë kushtet e përgjithshme monetare që

shkaktohen nga ndryshimet si të faktorëve makroekonomikë të brendshëm, ashtu edhe të

faktorëve makroekonomikë të jashtëm.

Për të dhënë qartë rëndësinë relative të faktorëve të brendshëm dhe të jashtëm, disa banka

qendrore provuan që të ndërtonin një indeks të kushteve monetare (IKM), që është një kombinim

i normave të interesit dhe i kurseve të këmbimit dhe që vlerëson efikasitetin e menaxhimit të tyre

monetar. Kalimi i fokusit të politikës monetare nga objektivat e ndërmjetëm tek objektiva më

specifikë thekson rëndësinë e qëllimeve përfundimtare të politikës që ndryshe quhet kuantifikimi

i efekteve që kanë instrumentat e politikës tek inflacioni dhe tek rritja ekonomike.


87

Kapitulli 6

Analiza krahasuese dhe grafike e Indeksit të Kushteve

Monetare. Ndërtimi i Indeksit për rastin e Shqipërisë

Në një ekonomi të hapur, politika monetare ndikon ekonominë dhe objektivin kryesor që është

norma e inflacionit, nëpërmjet dy kanaleve të rëndësishëm të politikës monetare që janë: kanali i

normës së interesit dhe kanali i kursit të këmbimit. Kanali i normës së interesit ndikon tek niveli i

shpenzimeve, investimeve dhe si rezultat edhe kërkesës së brendshme. Ndryshimi i normës

zyrtare të interesit ndikon normat e interesit të tregut si në afatin e shkurtër ashtu edhe në afatin e

gjatë. Ky ndryshim transmetohet në normat e kredive që japin bankat e nivelit të dytë dhe në

normat e depozitave të kursimit. E para ndikon tek investimet ndërsa e dyta ndikon drejtpërdrejtë

tek sjellja e konsumatorëve që lidhet drejtpërdrejtë me konsumin. Kjo gjë ndikon tek produkti i

brendshëm bruto në mënyrë të drejtpërdrejtë. Kanali i dytë ka të bëjë me kursin e këmbimit që

është çmimi relativ i parasë vendase dhe të huaj. Parimisht, kursi i këmbimit varet si nga kushtet

monetare të huaja ashtu edhe nga kushtet monetare të vendit. Ndryshimi i kursit të këmbimit

pasqyrohet në një ndryshim të çmimeve relative të të mirave dhe shërbimeve që janë prodhuar në

vend dhe jashtë vendit. Ky ndryshim pasohet me ndryshimin e mënyrës së bërjes së shpenzimeve

nga agjentët ekonomikë që janë si individët ashtu edhe firmat. Kursi i këmbimit mund të ndikojë

edhe drejtpërdrejtë tek norma e inflacionit pasi ky efekt transmetohet nëpërmjet çmimeve në

valutën vendase të mallrave ë importuar. Kështu, vlerësimi (zhvlerësimi) i valutës vendase ul

(rrit) çmimet në valutën vendase të mallrave të importuar.


88

Banka e Kanadasë ishte e para që ndërtoi IKM në fillim të viteve ’90 për shkak të lidhjeve të orta

që kishte paraja e saj me kursin e këmbimit. Adaptimi i IKM si një synim operacional i zgjeroi

horizontet e shënjestrimit të normës së interesit nëpërmjet përpjekjeve për të kapur tronditjet e

kursit të këmbimit. IKM nominalë shërbeu si synim operacional i drejtpërdrejtë i politikës

monetare, i mbështetur nga të dhënat monetare që provuan treguesit e mirë të huadhënies të

produktit dhe të inflacionit (Freedman, 1994). Ekuacioni fillestar i specifikimit të IKM nga

Banka e Kanadasë ndryshoi me kalimin e kohës. Në fillim ai bazohej tek inflacioni dhe pastaj u

bazua tek kërkesa agregate në mënyrë që të mos alarmonte tregun, pasi një tronditje e

njëhershme e çmimeve mund të keqinterpretohet si fillimi i një spiraleje inflacioniste.

IKM u bë popullore në vende të ndryshme veçanërisht në pjesën e dytë të viteve ’90 si një

mënyrë e mirë e interpretimit të situatës apo gjendjes së politikës monetare dhe të efektit të saj në

ekonomi. Aktualisht, asnjë bankë qendrore nuk e mbështet haptazi IKM si një rregull politike,

por IKM-të përdoren si një variabël shtesë informacioni nga disa banka qendrore pasi IKM i

ndihmon që të gjykojnë në lidhje me divergjencat ndërmjet kushteve monetare aktuale dhe të

dëshiruara dhe si tregues të situatës së politikës bashkë me variablat ë tjerë informues.

Reserve Bank e Zelandës së Re (RBNZ) është një nga bankat që e përdor IKM për të marrë një

vlerësim të kushteve monetare dhe ka deklaruar rrugën (path) e ardhshme të indeksit , në varësi

të informacionit të disponueshëm dhe që përputhet me situatën e politikës monetare.

Pikërisht për këtë arsye janë bërë një sërë studimesh që kanë llogaritur Indeksin e Kushteve

Monetare për vende të ndryshme.

6.1 Rishikimi i literaturës

Shumë banka të tjera qendrore kanë adaptuar IKM si një tregues i dobishëm i kushteve të

përgjithshme monetare. Banka e Norvegjisë, Banka e Islandës dhe Banka e Suedisë kanë

ndërtuar IKM-të si tregues të kushteve monetare, ndërkohë që Banka e Finlandës e ka adaptuar

IKM si një tregues udhëheqës i ndikimit të kushteve monetare tek kërkesa agregate. Një sërë

agjencish ndërkombëtare si Organizata Për Zhvillim dhe Bashkëpunim Ekonomik (OECD), dhe

Fondi Monetar Ndërkombëtar dhe Instituti Monetar Evropian dhe firma investuese si Deutche


89

Bank, Goldman Sachs, J.P.Morgan kanë ndërtuar IKM që japin një pasqyrë të kushteve

monetare për një sërë vendesh.

Tabela 6.1 Disa pesha relative të IKM

Banka Qendrore FMN OECD Deutche Bank Goldman Sachs J.P.Morgan

1 2 3 4 5 6 7

Australi 2.3 4.3

Kanada 3.0 4.0 2.3 4.3 2.7

Francë 3.0 4.0 3.4 2.1 3.5

Japoni 10.0 4.0 8.8 7.9

Zelandë e Re 2.0

Suedi 3.0-4.0* 1.5 0.5 2.1

Britani e Madhe 3.0 4.0 14.4 5.0 2.9

SHBA 10.0 9.0 39.0 10.1

Burimi: Ericsson, Jansen, Kerbeshian dhe Nymoen (1998) dhe Banka e Kanadasë (1995)

* treguesit variojnë pasi janë marrë në studime të ndryshme

Peshat janë ato të normave të interesit në raport me ato të kursit të këmbimit, p.sh: një peshë

relative = 3 tregon që një rritje me një pikë përqindje e normës së interesit është e barabartë me

një rritje me tre pikë përqindje të kursit të këmbimit në terma të ndikimit që ato kanë tek kërkesa

agregate me kalimin e kohës.

Banka e Norvegjisë i përdori peshat e prodhuara nga një ekuacion inflacioni që ndryshe nga

ekuacioni i kurbës së Philipsit, nuk merr parasysh hendekun e prodhimit – diferencën ndërmjet


90

PBB aktual dhe PBB potencial. Veçanërisht, ajo i dha një peshë të madhe kursit të këmbimit dhe

një peshë shumë më të vogël normës së interesit, që i përshtatet një ekonomie të vogël të hapur

që është e ndjeshme ndaj ndryshimeve të vlerës relative të valutës.

Frochen (1996) ndërtoi një IKM për 5 vende evropiane nga viti 1985 në vitin 1996. Seritë e

përdorura ishin ajo e kursit real efektiv të këmbimit, normat nominale të interesit afatshkurtra

dhe afatgjata. U pa që, që nga viti 1990, politika monetare mund të ketë pasur një ndikim

stabilizues në nivelin e krahasueshëm të çmimeve në Francë dhe Gjermani. Këto efekte ishin të

moderuara në krahasim me pasojat e kundërta të valutave të luhatshme në ekonomitë e Britanisë

së Madhe, Italisë dhe Spanjës (duke filluar nga viti 1992). Kur konsiderohet ndikimi i politikës

monetare tek rritja ekonomike vihet re qartë e njëjta mungesë simetrie mes vendeve që kanë

valuta të forta dhe atyre që kanë valuta të dobëta.

Patra dhe Pattanaik (1998) tentuan të krijonin tregues objektivë në terma të treguesve të presionit

të tregut të këmbimit valutor, aktivitetit ndërhyrës dhe kushteve monetare për Indinë. Peshat e

kursit të këmbimit dhe normës së interesit u llogaritën nga një formë e reduktuar e ekuacionit të

kërkesës për para duke përfshirë edhe ndikimin e kursit të këmbimit.

Hataiseree (1998) theksoi që, në rastin e një ekonomie të vogël të hapur si Tailanda, përqendrimi

tek norma e interesit dhe tek kursi i këmbimit mund të jetë shumë i rëndësishëm për bërjen e

politikës sepse kursi i këmbimit mund të jetë kanali kryesor që përdor politika monetare për të

ndikuar tek inflacioni dhe aktiviteti ekonomik dhe për këtë arsye IKM mund të përdoret për të

krahasuar nivelin e rëndësisë ndërmjet normës së interesit dhe kursit të këmbimit në ndikimin që

kanë tek norma e ardhshme e inflacionit.

Jin-Lung (1999) llogariti IKM për Taivanin. Peshat për normën e interesit dhe kursin e këmbimit

i derivoi nga një model për PBB i formës së reduktuar me një ekuacion. Fokusi specifik ishte

specifikimi dinamik, stacionaritetin dhe qëndrueshmëria e parametrit. Rezultatet empirike

tregojnë që variantet e IKM janë në gjendje të tregojnë situatën apo pozicionin e politikës

monetare në Taivan.

Kur ndërtuan IKM për Turqinë, Kesriyeli dhe Kocaker (1999), derivuan peshat nga një vlerësim

i ekuacionit të çmimeve dhe jo nga ekuacioni i kurbës së kërkesës agregate, pasi mendohet se në

Turqi kursi i këmbimit është forca udhëheqëse e procesit të rregullimit të çmimeve. Për më tepër,

peshat e IKM duhet të reflektonin “lidhjen” ndërmjet synimit operacional dhe synimit

përfundimtar – inflacionit. Rezultatet treguan që, pavarësisht nga pasja e një norme reale interesi


91

të lartë dhe një vlerësimi real, që reflektoi politikën monetare të shtrënguar ashtu siç edhe jepet

nga figurat dhe vlerat, inflacioni dhe rritja e produktit vazhduan të kishin nivele të larta. Punimi

theksoi që rritjet e niveleve të çmimeve dhe rritja e produktit nuk duhet të interpretohen si

rezultat i politikës monetare të zbatuar nga banka qendrore. Ashtu siç tregohet edhe nga IKM, në

kushte të tilla, banka qendrore ka ndjekur një politikë relativisht shtrënguese por ajo nuk ishte e

mjaftueshme për ta përmirësuar ekonominë për shkak të politikave të përgjithshme zgjeruese.

Hataiseree (2000) ka llogaritur IKM për Tailandën dhe ka përdorur të njëjtën logjikë me atë të

autorëve të përmendur më sipër. Në ekuacionin e inflacionit autori ka përfshirë normën e

interesit, kursin nominal efektiv të këmbimit, indeksin e çmimeve të importit, indeksin e

çmimeve bujqësore dhe indeksin e treguesit fiskal të qeverisë. Kështu peshat për Tailandën për

kursin e këmbimit dhe inflacionin dolën 3.3 me 1. Autoriteti Monetar i Hong Kongut (2000) ka

përdorur në llogaritjen e IKM normën reale të interesit dhe kursin real efektiv të këmbimit.

Peshat u gjetën nga llogaritja e formës së reduktuar të ekuacionit të kërkesës agregate. Peshat për

kursin e këmbimit dhe normën e interesit dolën 4.25 me 1.

Gerlach dhe Smets (2000) derivuan një model teorik për të treguar që rregulli i feedback-ut

optimal të një banke qendrore mund të jepet në termat e një IKM, p.sh: banka qendrore mund të

optimizojë funksionin e saj të objektivave duke vendosur një mesatare të ponderuar të normës së

interesit dhe kursit të këmbimit në bazë të kushteve makroekonomike.

Peng dhe Leung (2005) vlerësuan IKM për pjesën kontinentale të Kinës me qëllim vlerësimin e

kushteve të saj monetare dhe financiare, duke e zgjeruar IKM konvencionale – një shumë e

ponderuar e normave reale të interesit dhe të kursit real efektiv të këmbimit – për të kapur efektin

e disponueshmërisë së kredisë, pasi kreditimi bankar ishte një kanal i rëndësishëm nëpërmjet të

cilit zbatohet politika monetare në Kinë. IKM sugjeron një lehtësim të dukshëm të kushteve

monetare në periudhën 2002 – 2003, duke reflektuar një dollar amerikan më të dobët, një politikë

huadhënie të relaksuar të ndjekur nga bankat dhe një lehtësim të deflacionit, që reduktoi normën

reale të interesit duke favorizuar në këtë mënyrë një rritje ekonomike më të shpejtë. Në 2004,

rritja e normave të interesit rezultoi në kushte monetare të shtrënguara. Kjo është evidentuar nga

një rritje e konsiderueshme e IKM, që tregon një përmbysje me rreth gjysmën e lehtësimit të

mëparshëm.

Hyder dhe Khan (2006) ndërtuan IKM për Pakistanin duke përdorur teknikat e kointegrimit të

Johansen dhe evidentuan 8 periudha të pozicionit të shtrënguar të politikës monetare dhe 6


92

periudha në të cilat politika monetare kishte qenë zgjeruese (periudha Mars 1991 deri Prill 2006).

Në punim u theksua që qëllimi i përdorimit të indeksit si synim operacional është i kufizuar. Ajo

do të jetë një tregues i mirë i situatës së politikës monetare, nëqoftëse përdoret me kujdes së

bashku me treguesit e tjerë.

Rishikimi i literaturës dhe eksperiencave të vendeve të tjera tregojnë që IKM është përdorur nga

bankat qendrore më shumë si një tregues i kushteve monetare, por edhe si synim monetar

operacional i ndërmjetëm në periudhën afatshkurtër, me peshat që synojnë të reflektojnë

ndikimin relativ të normave të interesit dhe kursit të këmbimit tek kërkesa agregate ose tek

inflacioni.

6.2 Evoluimi i përdorimit të Indeksit të kushteve Monetare

Në gjysmën e parë të viteve ’90, Kanadaja e përdori me sukses IKM për shkak të dominimit të

tronditjeve të rregullimit të portofolit të valutës së tyre. Në gjysmën e dytë, tronditjet reale të

valutës kanadeze ishin më të shpeshta dhe në këtë mënyrë kompensimi i përgjigjeve të normës së

interesit afatshkurtër ishte e dëshirueshme nga banka qendrore. Për këtë arsye, që nga viti 1998,

Banka e Kanadasë nuk e përdori më IKM si synim operacional. Banka vazhdoi ta llogariste

indeksin pasi ai ndihmonte për përcaktimin e pozicionit të politikës dhe komunikimin e saj me

tregjet financiare.

RBNZ e përdorte vetëm si tregues të pozicionit të politikës pasi besohej se norma e interesit dhe

kursi i këmbimit së bashku nuk mund të përcaktohen njëkohësisht në një ekonomi të hapur. Në

fillim, RBNZ deklaronte rrugën e ardhshme të IKM por pastaj që nga Marsi 1999 rriti

luhatshmërinë ditore dhe javore të normave të interesit, por prapë IKM vazhdonte të luante një

rol të rëndësishëm si një tregues përmbledhës i kushteve monetare në formulimin e politikës

monetare të RBNZ.

Në përgjithësi, me rritjen e nivelit të tregtisë dhe lëvizshmërinë e rritur të kapitalit, dominanca e

rritur e tronditjeve reale tek kursi i këmbimit, e bëri pothuajse të pamundur që banka qendrore të

projektonte një rrugë të dëshiruar të IKM dhe në këtë mënyrë u reduktua efektiviteti i tij si një

synim operacional. Pavarësisht nga kjo, shumica e bankave qendrore vazhdon ta përdorë IKM si

një tregues i dobishëm i kushteve monetare. Eksperienca e vendeve tregon që IKM përdoret nga

vendet që më përpara kanë shënjestruar normat afatshkurtra të interesit dhe kursin e këmbimit si


93

pjesë të synimeve të tyre të ndërmjetme të politikës monetare. Faktikisht, duke pasur parasysh

shkallën e lartë të hapjes (matet nga norma volum i tregtisë/GDP) së këtyre ekonomive,

monitorimi i IKM është një rrugë e mundshme e ndërthurjes së kursit të këmbimit drejtpërdrejtë

në strukturën e politikës monetare. Teknikisht, sa më e madhe të jetë shkalla e hapjes së një

ekonomie, aq më e madhe do të jetë pesha e kursit të këmbimit në raport me atë të normës së

interesit. Kjo është e rëndësishme ne kontekstin e politikave të kursit fleksibël të këmbimit dhe

rritjes së nivelit të ndërkombëtarizimit të ekonomive ku si normat e interesit edhe kursi i

këmbimit luajnë një rol thelbësor në mekanizmin e transmetimit të politikës monetare.

6.3 Analizë grafike e sjelljes së ekonomisë duke përdorur Indeksin e Kushteve

Monetare

Në literaturën e indeksit të kushteve monetare (IKM) dhe të indeksit të kushteve financiare

(IKF), mund të përdoret një formë e reduktuar e ekuacionit të kërkesës agregate të ekonomisë së

hapur për të derivuar një shprehje që lidhet me pozicionin apo situatën monetare, ose kushtet

aktuale monetare, si një mesatare e ponderuar e (i) normës afatshkurtër të interesit (R), (ii) kursit

real efektiv të këmbimit (E), dhe mundësisht (iii) variablave shtesë si normat afatgjata të

interesit, premiumi i riskut, dhe tregues të tjerë të çmimeve të aseteve të tjera. Le të paraqesim

teorikisht sjelljen e ekonomisë duke abstraguar nga dallimi i treguesve nominalë me ata real.

Gjithashtu, nuk do përfshijmë ne analizë ndikimin e aseteve të tjera financiare26

dhe mundësinë e

ndikimeve të vonuara të variablave tek kushtet monetare. Capannelli dhe Houser (2008) kanë

paraqitur një analizë grafike shumë interesante e cila i përshtatet edhe kushteve të vendit tone.

Kjo është arsyeja pse do e shikojmë dhe ky model do ishte një propozim mjaft I mire për bankën

qendrore të vendit tone.

Sipas Rajan (2006), ne e marrim si të mirëqenë që kushtet monetare të brendshme të

përmbledhura në kurbën e IKM, mund të shkruhen si:

26

Kjo është edhe situate aktuale në Shqipëri ku nuk ka asetet të tjera financiare përveç bonove të thesarit


94

IKMt = a (Rt – R0) + b (Et – E0) (1)

Ku Rt është norma afatshkurtër e interesit, Et është kursi efektiv i këmbimit (rritja e tij tregon

vlerësim), 0 tregon një vit bazë dhe a + b =1. Sa më e hapur dhe më e vogël të jetë ekonomia, aq

më e madhe është vlera e b, pasi ajo paraqet efektin e një luhatjeje të kursit të këmbimit tek

inflacioni i brendshëm.

Në figurën 1a, për një pozicion të dhënë të politikës monetare, IKM është një kurbë negative në

një sistem koordinatash (R, E). Meqenëse një rritje (ulje) si në R ose E i shtrëngon kushtet

monetare, mund të mbahet e njëjta situatë monetare nëqoftëse vlerësimi (zhvlerësimi) i kursit të

këmbimit shoqërohet me një normë interesi më të ulët (lartë). Çdo pikë lart-djathtas kurbës IKM

paraqet kushte monetare më të shtrënguara dhe çdo pikë poshtë-majtas kurbës IKM paraqet një

politikë monetare gjeruese. Sa më e ndjeshme të jetë ekonomia ndaj luhatjeve të kursit të

këmbimit në raport me luhatjet e normës së interesit, aq më e pjerrët është kurba IKM. Kur të

tjerat nuk ndryshojnë, kjo tregon që një ekonomi e vogël e hapur do ketë një kurbë IKM më të

pjerrët se një ekonomi relativisht më e madhe dhe më e mbyllur.

Grafiku 6.1: Kurba e IKM

Rt

IKMt

Et

Duke marrë parasysh përcaktimet e mësipërme dhe duke supozuar që autoritetet monetare

shënjestrojnë inflacionin, në rastin e presioneve inflacioniste, autoriteti monetar do të

shtrëngonte kushtet monetare dhe kurba e IKMt do të zhvendoset djathtas. Me të njëjtën logjikë,

Kushte

monetare më

shtrënguese

Kushte

monetare më

zgjeruese


95

për t’iu përgjigjur presioneve deflacioniste, autoritetet do të lirojnë kushtet monetare duke

shkaktuar një zhvendosje majtas të kurbës së IKM.

Ekuacioni i dytë kryesor është ai që përcakton kushtet në tregun e kursit të këmbimit. Sipas

Rajan (2006), supozojmë që kushti i bilancit të pagesave është:

RAt = CAt + KAt (2)

ku RAt është akumulimi i rezervës valutore, CAt është bilanci i llogarisë korente dhe KAt është

Llogaria e kapitalit.

CAt = f (Et, Yt, Yt*) (3)

KAt = f (Rt – Rt*, -At) (4)

ku CAt është funksion negativ i kursit të këmbimit dhe të ardhurës kombëtare (Yt) dhe varet

pozitivisht nga të ardhurat e huaja (Yt*); KAt varet pozitivisht nga diferenca ndërmjet normës së

interesit të vendit dhe normës së huaj të interesit (Rt – Rt*). Termi At jep ndikimin e premiumit të

riskut dhe të lëvizjeve të parashikuara të kursit të këmbimit.

Në grafikun 6.2 paraqitet tregu i valutës së huaj (TVH), për një vlerë të dhënë të akumulimit të

rezervës valutore, në sistemin koordinativ (R, E) si një kurbë me pjerrësi pozitive, ku të ardhurat,

premiumi i riskut, pritjet dhe variabla të tjerë të jashtëm janë konstant. Në bazë të këtyre

supozimeve, një rritje e normës së interesit do të çonte në hyrje kapitali dhe do të shkaktonte një

tepricë të BP. Kjo tepricë mund të eliminohet nga një vlerësim i valutës vendase që redukton

llogarinë korente. Çdo pikë sipër dhe në të majtë të kurbës TVH paraqet ose nivel të lartë

akumulimi të rezervave ose presione vlerësuese për valutën vendase. Çdo pikë poshtë dhe

djathtas kurbës TVH paraqet ose nivel më të ulët akumulimi të rezervave ose presion që valuta

vendase të zhvlerësohet. Sa më pak të ndikohet lëvizja e kapitalit nga ndryshimet e normave të

interesit aq më e pjerrët është kurba TVH.


96

Grafiku 6.2:Kurba e Tregut të Valutës së Huaj Grafiku 6.3: Ekuilibri i ekonomisë

Rt TVHt Rt TVHt

R0

IKMt

Et E0 Et

Për të plotësuar modelin, duhet të bëjmë supozime në lidhje me mënyrën sesi vendosen politikat

monetare dhe të kursit të këmbimit. Supozojmë që autoriteti monetar i vendit përcakton një nivel

të dëshiruar të kushteve monetare (për të arritur një synim të inflacionit) dhe pastaj përdor

normën afatshkurtër të interesit për të rregulluar kushtet e brendshme, kur kursi i këmbimit është

i dhënë. Për lehtësi, ne supozojmë që akumulimi i rezervave valutore është zero (ose pozitiv, por

konstant) dhe rregullimet e kursit të këmbimit për të pastruar (çuar në ekuilibër) tregun valutor.

Tani modeli mund të përdoret për të përcaktuar lëvizjet e kurbave IKM dhe TVH ku ka vetëm

një kombinim kurs këmbimi – normë interesi (si në figurën 6.3) për të cilin do të arrihet niveli i

dëshiruar i kushteve monetare dhe balancimi i jashtëm.

Adam (2006) dhe Rajan (2006) treguan që një ndërlikim i rëndësishëm i modelit është që

supozimi që autoriteti monetar ka si synim që të ruajë të njëjtin nivel të balancimit të brendshëm

dhe të jashtëm nëpërmjet një kombinimi të duhur të normave të interesit dhe kurseve të

këmbimit, kombinimi aktual i politikës që duhet ti përgjigjet tronditjeve të ndryshme që ndikojnë

në ekonomi, do të varet nga (i) lloji i tronditjeve, (ii) madhësia e ndikimit të kursit të këmbimit,

(iii) struktura e bilancit të pagesave, (iv) stoku ekzistues i rezervave ndërkombëtare, si dhe (v)

madhësia e ekonomisë dhe (vi) shkalla e hapjes së saj.

Për shembull, presionet inflacioniste të shkaktuara nga faktorë të jashtëm (si rritja e çmimit të

naftës) do të eliminoheshin nga një politikë monetare shtrënguese (duke e zhvendosur IKM

djathtas) nëpërmjet një norme interesi të lartë dhe një vlerësimi të kursit të këmbimit. Nëqoftëse

Presion

zhvlerësimi

Presion

vlerësimi


97

autoritetet vendosin ta mbajnë kursin e këmbimit të fiksuar, norma e interesit duhet të rregullohet

dhe ndryshohet më shumë për të arritur nivelin e dëshiruar të kushteve monetare. Për më tepër,

akumulimi i rezervave duhet të rritet për të çuar në ekuilibër tregun valutor dhe kjo do të

kërkonte sterilizimin e duhur.

Le të marrim parasysh efektin e shtrëngimit të kushteve botërore të likuiditetit (duke u bazuar tek

trendi monetar i Rezervës Federale dhe banka të tjera qendrore më kryesore). Në kushte normale,

kjo do e shtynte autoritetin monetar të rriste normën e interesit të vendit dhe të zhvlerësonte

kursin e këmbimit. Faktikisht, kjo lëvizje e kërkuar nga defiçiti i bilancit të pagesave e induktuar

nga reduktimi i hyrjeve neto të kapitalit që vijnë si pasojë e shtrëngimit botëror të likuiditetit.

Megjithatë, nëqoftëse ekonomia ka një stok të madh të rezervës valutore dhe një pozicion të fortë

të bilancit të pagesave ( si në rastin e shumë vendeve të Azisë Lindore), autoriteti monetar mund

të zgjedhë të mbajë të fiksuar kursin e këmbimit dhe thjeshtë të reduktojë stokun e rezervave (ose

të reduktojë normën e akumulimit të rezervës). Por autoriteti monetar mund të preferojë që të

mos komprometojë bilancin e jashtëm duke mbajtur një kurs fiks këmbimi. Në këtë rast, duke

pasur parasysh edhe shkallën e hapjes së llogarisë së kapitalit, procesi i rregullimit do të kalonte

nëpërmjet rregullimit të normës së interesit, duke çuar në një humbje të plotë të autonomisë së

politikës monetare.

6.3.1 Efektet në model që vijnë nga menaxhimi i kërkesës

Për të analizuar sjelljen e politikës monetare dhe të kursit të këmbimit në kontekstin e një

integrimi ekonomik rajonal, ne imagjinojmë prezencën e një ekonomie të madhe dhe një

ekonomie të vogël (rasti i Shqipërisë) që lidhen nëpërmjet bilancit të pagesave. Supozojmë që

ekonomia e madhe është një treg i madh eksporti për ekonominë e vogël dhe marrësi i një pjesë

të madhe të rrjedhës totale të kapitalit në rajon. Edhe pse nuk është modeluar formalisht, mund të

imagjinojmë një modifikim të ekuacioneve të BP të vendit të vogël për të llogaritur veçmas

efektet e nivelit të të ardhurave dhe normës së interesit të vendit të madh. Ne supozojmë që të dy

ekonomitë rajonale kanë kuadro të politikës monetare dhe të kursit të këmbimit si ajo që thamë

më lart dhe janë subjekt i tronditjeve ndër-rajonale.


98

Supozojmë një situatë fillestare si në Figurën 6.4 ku në ekonominë e madhe ndjeshmëria si e

ekonomisë vendase ndaj lëvizjeve të kursit të këmbimit ashtu edhe e llogarisë së kapitali ndaj

diferencave të normës së interesit është relativisht i ulët. Në kushte të tilla, ekonomia e madhe ka

një kurbë IKM relativisht më të sheshtë dhe një kurbë TVH relativisht më të pjerrët (grafiku

majtas i Figurës 6.4).

Njëkohësisht, ne supozojmë që ekonomia e vogël ka një kurbë IKM relativisht më të pjerrët dhe

një kurbë TVH relativisht më të sheshtë (grafiku djathtas i Figurën 6.4). Me fjalë të tjera,

pjerrësitë e këtyre kurbave reflektojnë gjendjen e një ekonomie të vogël ku: a) ekonomia është

shumë e ndjeshme ndaj luhatjeve të kursit të këmbimit dhe b) llogaria e kapitalit reagon shumë

shpejt ndaj diferencave në normat e interesit. Një supozim i nënkuptuar (implicit) është që çdo

diferencë ndërmjet ekonomisë së madhe dhe ekonomisë së vogël në ndikimin e lëvizjeve të

kursit të këmbimit në llogarisë korente nuk është i rëndësishëm në krahasim me ndikimin e

diferencave të normave të interesit tek llogaritë kapitale.

Grafiku 6.4: Efektet e shtrëngimit të kushteve të dëshiruara monetare në ekonominë e

madhe

Ekonomi e madhe Ekonomi e vogël

Rt Rt

TVH0 TVH1

R1 B R1 B C

R0 IKM1 R0 TVH0

A IKM0 A

IKM0

E0 E1 Et E1 E0 Et

Gjithashtu supozojmë që ekonomitë janë të dyja në një ekuilibër fillestar në pikat A respektive

ku kushtet monetare janë në nivelin e dëshiruar dhe tregu valutor është i qëndrueshëm.

Le të supozojmë që në ekonominë e madhe kemi një rritje të presioneve inflacioniste që shkakton

një shtrëngim të kushteve të dëshiruara monetare. Kjo shkakton një zhvendosje të kurbës IKM


99

nga IKM0 në IKM1, pasi autoriteti monetar rrit normat e interesit nga R0 në R1. Një rritje e tillë

shkakton një fluks hyrës të kapitalit nga vendet e tjera dhe shoqëruar me një rivlerësim të kursit

të këmbimit nga E0 në E1. Në këtë mënyrë ekonomia e madhe arrin në një ekuilibër të ri që është

pika B. Duke pasur parasysh pjerrësinë e kurbave, rregullimi i kursit të këmbimit është relativisht

i vogël (E1 - E0) krahasuar me rritjen e normës së interesit (R1- R0).

Ndikimi i rregullimit tek ekonomia e vogël si pasojë e luhatjes së kursit të këmbimit në

ekonominë e madhe, ndoshta mund të neglizhohet dhe mund të mos merret parasysh pasi do të

jetë jo shumë i rëndësishëm. Ndikimet më të mëdha janë tek norma e interesit, pasi një normë

interesi më e madhe në ekonominë e madhe do të reduktojë hyrjet e kapitalit në ekonominë e

vogël, duke shkaktuar një zhvendosje lart të kurbës TVH të ekonomisë së vogël nga TVH0 në

TVH1. Si pasojë kursi i këmbimit do të zhvlerësohet dhe kalon nga E0 në E1. Në këtë rast,

zgjidhja për politikën që duhet të ndiqet nga autoriteti monetar i vendit të vogël për të lehtësuar

ndikimin inflacionit të zhvlerësimit, është rritja e normave të interesit (nga R0 në R1). Nëqoftëse

supozojmë se vendi i vogël ka një kurs fleksibël këmbimi, pika B është ekuilibri i ri në të cilin

kushtet monetare të vendit janë të pandryshuara.

Në këtë mënyrë, në një rajon ekonomikisht të integruar, efekti i një tronditjeje të jashtme në

ekonominë e madhe që shkakton një shtrëngim të kushteve monetare nga autoriteti monetar do të

transmetohet tek ekonomia e vogël nëpërmjet normave të interesit më të larta dhe kursit të

zhvlerësuar të këmbimit. Ky transmetim efektesh nuk ndryshon kushtet monetare të ekonomisë

së vogël përsa kohë që kjo ekonomi zbaton regjimin e kurseve fleksibël të këmbimit. Në rastin

kur kjo ekonomi zbaton regjimin e kursit fiks të këmbimit, ndikimi i ndryshimit të fluksit të

kapitalit që vjen si pasojë e rritjes së normës së interesit do të bënte të domosdoshëm shtrëngimin

e kushteve monetare (kurba e IKM do të zhvendosej djathtas). , në mënyrë që të arrihet pika C në

panelin djathtas.

6.3.2 Përgjigjet e politikës ndaj tronditjeve të jashtme

Le të supozojmë se jemi në një situatë kur si ekonomia e madhe ashtu edhe ekonomia e vogël

ndodhen në ekuilibër në pikën A, përkatësisht në panelin e majtë dhe të djathtë të Figurës 6.5. Le

të supozojmë se ndodh një tronditje financiare botërore pozitive që shkakton një rritje të flukseve

të kapitalit në rajon. Kjo do të zhvendosë kurbën TVH për të dy ekonomitë nga TVH0 në TVH1.


100

Për një normë interesi të dhënë, do të vlerësohej kursi i këmbimit dhe do të shtrëngoheshin

kushtet monetare dhe kërkesa do zhvendosej nga mallrat vendas tek mallrat e huaj. Duke

supozuar që autoritetet monetare të të dy vendeve nuk janë të predispozuara të ndryshojnë

situatën apo pozicionin e tyre monetar të brendshëm, ato do ta shmangnin këtë efekt duke

zvogëluar normat e interesit. Pika B është ekuilibri i ri për të dy ekonomitë.

Për ekonominë e madhe, kur ekonomia është më e ndjeshme ndaj normave të interesit sesa ndaj

kurseve të këmbimit, rregullimi apo përshtatja ndodh kryesisht tek kursi i këmbimit. Gjithashtu,

ekonomia e vogël do të duhet që të zbatojë një rregullim më të madh të normës së interesit për të

eliminuar ndikimin e vlerësimit të kursit të këmbimit. Në këtë rast, përshtatja relativisht e vogël e

normës së interesit në ekonominë e madhe supozohet që të ketë një ndikim sekondar ose që

mund të neglizhohet tek ekonomia e vogël. Gjithashtu, vlerësimi relativisht i lartë i kursit të

këmbimit do të stimulonte eksportet dhe do të rriste kërkesën agregate në ekonominë e vogël.

Këtij efekti, ekonomia e vogël duhet ti përgjigjet me kushte monetare më të shtrënguara për të

frenuar presionet inflacioniste, që pjesërisht do të eliminonin shkurtimin fillestar të normës së

interesit dhe do të çonin në vlerësim të mëtejshëm të kursit të këmbimit, duke e lënë ekonominë

në pikën C në panelin e djathtë të figurës 6.5.

Grafiku 6.5: Reagimi i ekonomisë ndaj tronditjeve të jashtme

Ekonomia e Madhe Ekonomia e Vogël

Rt Rt

TVH0 TVH1 TVH0

R0 A

R0 A B R2 C TVH1

Rt D IKM0 R1 B D

C IKM0 IKM1

E0 E1 Et E0 E1 E2 Et


101

Në këtë rast, për shkak të formës së efekteve transmetuese të politikës në ekonominë e madhe, në

ekonominë e vogël përshtatja e kursit të këmbimit është më e madhe, ndërsa reduktimi i normës

së interesit është relativisht më i vogël. Ne mund të analizojmë edhe rastin kur ekonomia e

madhe nuk lejon përshtatjen e kursit të këmbimit, duke zbatuar një regjim të kursit fiks të

këmbimit. Nëqoftëse kjo do të realizohej nëpërmjet një politike monetare zgjeruese, duke e bërë

ekonominë që të kalojë nga pika C në pjesën e majtë të grafikut, shkurtimi i madh i normës së

interesit do të theksonte zhvendosjen e kërkuar në kurbën TVH me një kurbë IKM të

pandryshuar për ekonominë e vogël, duke e çuar ekuilibrin në pjesën e djathtë të grafikut tek një

pikë si pika D, ku si shkurtimi i normës së interesit dhe vlerësimi i kursit të këmbimit janë më të

mëdha. Në rastin tjetër, nëqoftëse ekonomia e madhe ndërmerr një ndërhyrje të sterilizuar, ajo

mund të eliminonte ndikimin e hyrjeve më të mëdha të kapitalit dhe të kthehej mbrapsht tek një

pikë A (ose D nëqoftëse sterilizimi nuk është perfekt). Kjo gjë mund ta rikthente ekonominë e

vogël në pikën B në pjesën djathtas të grafikut 6.5.

6.4 Ndërtimi i Indeksit të Kushteve Monetare për Shqipërinë

Indeksi i kushteve monetare ndërtohet për të qenë një tregues i politikës monetare. Ai ndihmon

për të vlerësuar situatën dhe pozicionin e politikës monetare. IKM konsiderohet si një lëvizje e

dy variabla të rëndësishëm që janë norma e interesit dhe kursi i këmbimit nga vlera e periudhës

bazë. P. Sh: IKM për variablin e inflacionit jepet në formën:

IKM (π) = wr (rt - rb) + we (et – eb)

Ku rt është norma e interesit në periudhën t, rb është norma e interesit në periudhën bazë, et është

kursi i këmbimit në periudhën t, eb është kursi i këmbimit në periudhën bazë, wr është pesha e

normës së interesit dhe we është pesha e kursit të këmbimit. Supozohet që shuma e peshave të

normës së interesit dhe e kursit të këmbimit është e barabartë me 1 dhe përcaktimi i këtyre


102

peshave është shumë i rëndësishëm për ndërtimin e një IKM sa më të mirë. Këto pesha

përmbajnë informacion në lidhje me rëndësinë relative kanalit të normës së interesit dhe të

kanalit të kursit të këmbimit në përcaktimin e aktivitetit ekonomik ose edhe normës së

inflacionit. Këto pesha mund të merren nga modele ekonometrike ekzistuese ose mund të

llogariten vetë.

Objektivi kryesor i Bankës së Shqipërisë është arritja e vlerës së synuar të inflacionit. Për këtë

arsye sjellja e normës së inflacionit mund të shpjegohet nga lidhje të formës:

πt = β0 + β1rt + β2et + εt

ku πt është norma e inflacionit. Ky është një pikësynim potencial për indeksin e kushteve

monetare. rt është norma e interesit e parasë dhe et është kursi i këmbimit nominal mujor dhe εt

është termi i gabimit të sjelljes.

Në Shqipëri ka pasur një përpjekje nga Banka e Shqipërisë për llogaritjen e IKM. Kështu Kodra

(2009) është përpjekur që të llogarisë një ekuacion ku përfshihet norma reale e REPO dhe kursi

real i këmbimit. Pastaj (siç tregohet në pjesën teorike) ajo ka marrë koeficientët afër variablave

që përmendëm dhe ka ndërtuar IKM sipas metodologjisë që presupozon që shuma e dy kufizave

duhet të jetë 100 përqind. Ekuacioni nga i cili janë marrë treguesit është i formës:

Yt = b0 + b1 rt + b2 et + vt.

Ky ekuacion është llogaritur për tre lloje të normës së interesit, REPO 3 mujore, REPO 6 mujore

dhe REPO 1 vjeçare. Pastaj është bërë një mesatare aritmetike e thjeshtë e koeficienteve që

ndodhen pranë normës së interesit dhe kursit të këmbimit. Raporti i ri i llogaritur me këtë metodë

është i barabartë me 3.8, që do të thotë se efekti i një vlerësimi të kursit real efektiv të këmbimit


103

(REER) me 3.8 pikë përqindje mund të neutralizohet me 1 pikë përqindje rritje të normave reale

të interesit.

Në Raportin e Politikës Monetare të 3 mujorit të parë 2011është paraqitur ecuria e Indeksit të

Kushteve Monetare, i llogaritur sipas metodologjisë së mësipërme. Le të shohim grafikun e

mëposhtëm:

Grafiku 6.6: Ecuria e IKM të llogaritur nga BSH

Burimi: Raporti i Politikës Monetare të 3 mujorit të parë 2011, Banka e Shqipërisë

Nga ky grafik del qartë që kushtet monetare janë në përmirësim të vazhdueshëm që nga T1 2008.

Për mendimin tim ky konkluzion nuk është plotësisht i saktë pasi duhen marrë parasysh edhe

efektet e krizës së vitit 2009. Kjo është mjaft e rëndësishme pasi Banka e Shqipërisë e bazon

IKM në një ekuacion që jep GAP në varësi të variablave të tjerë. Për më tepër Kodra (2009) ka

nxjerrë konkluzionin që periudha e mësipërme karakterizohet nga një përkeqësim i kushteve

monetare.

Nga literature këshillohet që koeficientët që duhet të përdoren për të llogaritur IKM, duhet të

merren nga modeli makroekonomik i ndërtuar për të paraqitur lidhjen ndërmjet variablave

kryesorë makroekonomikë. Gjithashtu në këtë studim është marrë si vit bazë viti 1996. Në

literaturën e shqyrtuar më sipër kemi parë eksperiencën e një sërë vendesh dhe një pjesë e tyre

marrin vitin bazë për të ndërtuar Indeksin e Kushteve Monetare. Mendimi i fundit i studiuesve

është që përcaktimi i periudhës bazë është shumë subjektiv dhe vë në dyshim vlefshmërinë e

Indeksit të Kushteve Monetare. Për këtë arsye sugjerohet që të përdoren vlerat e ekuilibrit


104

afatgjatë (të përcaktuara nga banka qendrore) qoftë për normën e interesit qoftë edhe për kursin e

këmbimit. Në këtë mënyrë vetë vlera numerike e IKM është më e vlefshme dhe ka kuptim të

interpretohet. Ne në rastin tonë nuk i kemi këto vlera. Për këtë arsye, kur të llogarisim IKM, kam

vendosur që të bëj diferencën, si për kursin e këmbimit ashtu edhe për normën e interesit, e

vlerës në periudhën t me një mesatare aritmetike të të gjithë periudhave të marra në analizë.

Do llogarisim IKM por duke marrë parasysh normën reale të REPO dhe kursin real efektiv të

këmbimit. Ky parashikim do shërbejë si tregues për politikën monetare në periudhën afatgjatë.

Metodologjia bazohet mbi një vlerësim OLS dhe konsideron të dhëna tremujore për periudhën

T1 1999 – T4 2008. Modeli i përdorur është logaritmik pasi ndikon në uljen e

heteroskedasticitetit. Përdorimi i serive kohore të karakterizuara nga mesatare konstante dhe

variancë, rekomandohet të bëhet duke përdorur formën logaritmike të tyre. Për më shumë,

modeli logaritmik lehtëson vlerësimin e elasticiteteve. Raporti i ri i llogaritur me këtë metodë

është i barabartë me 2.77, që do të thotë se efekti i një vlerësimi të kursit real efektiv të këmbimit

(REER) me 2.77 pikë përqindje mund të neutralizohet me 1 pikë përqindje rritje të normave reale

të interesit. Të dhënat që janë përdorur për vlerësimin e raportit të IKM-së janë si më poshtë:

• REER, kursi real efektiv i këmbimit të monedhës vendase, i bazuar në Indeksin e Çmimeve të

Konsumit të jashtëm dhe të brendshëm;

• Normat reale të bonove të thesarit 3-mujore;

• Inflacioni;

• Output Gap, si përqindje devijimi e PBB-së reale nga PBB-ja potenciale.

•Konsumi

Për shkak se të gjitha të dhënat, përveç normës së interesit, janë shprehur si logaritme natyrore,

parametrat tregojnë elasticitetin e inflacionit në lidhje me variablat shpjegues.

Është ndërtuar një ekuacion për bonot tremujore, ku inflacioni është treguesi i varur. Kjo

zgjedhje është bërë duke pasur parasysh që objektivi primar i vetëm i Bankës së Shqipërisë është

stabiliteti i çmimeve. Në këtë ekuacion, Adjusted R-squared ka një vlerë të lartë dhe kjo tregon

se një përqindje e lartë e modelit shpjegohet prej treguesve të konsideruar; gjithashtu edhe F-

statistik ka vlerë të lartë çka vërteton rëndësinë e modelit; këto tregojnë se modeli është

statistikisht i rëndësishëm. Më pas janë kryer testet diagnostikuese të stabilitetit të koeficientëve

dhe të mbetjeve. Pasi është vërtetuar se modeli i përdorur nuk shfaq probleme, është përllogaritur

raporti i koeficienteve të ekuacionit. Vlera e llogaritur është e barabartë me -2.77. Meqenëse një


105

rritje numerike e REER tregon një zhvlerësim të Lekut, atëherë kjo vlerë do të shumëzohet me (-

1), duke arritur në konkluzionin se raporti i ri i Indeksit të Kushteve Monetare është i barabartë

me 2.77.

Për të ndërtuar Indeksin e Kushteve Monetare për rastin e Shqipërisë janë përdorur të dhëna

3mujore dhe analizohet periudha Janar 1999 – Dhjetor 2008. Periudha bazë e vlerësimit, siç u

shpjegua edhe më lart, nuk merret si në rastet standarde por do kemi një mesatare aritmetike.

IKM = (R - R (bazë)) * 4.6 + (log(REER) – log(REER)(bazë)) + 100

Ku:

- R është norma reale mesatare e bonove të thesarit;

- R (bazë) është norma reale e bonove të thesarit në vitin bazë (mesatarja e të gjithë vlerave);

- REER është kursi real efektiv i këmbimit;

- (REER)(bazë) është kursi real efektiv i këmbimit në vitin bazë (mesatarja e të gjithë vlerave) .

Një rritje e Indeksit të Kushteve Monetare tregon një përkeqësim të kushteve monetare; në të

kundërt një ulje e këtij indeksi sugjeron se kushtet monetare të ekonomisë janë përmirësuar në

krahasim me vitin bazë. Në grafikun e mëposhtëm mund të shohim ecurinë e IKM-së për

periudhën Janar 1999 – Dhjetor 2010.

Grafiku 6.7: Ecuria e Indeksit të Kushteve Monetare

Burimi: Llogaritje të autorit

-4

-2

0

2

4

6

8

10

19

99

T1

19

99

T3

20

00

T1

20

00

T3

20

01

T1

20

01

T3

20

02

T1

20

02

T3

20

03

T1

20

03

T3

20

04

T1

20

04

T3

20

05

T1

20

05

T3

20

06

T1

20

06

T3

20

07

T1

20

07

T3

20

08

T1

20

08

T3

20

09

T1

20

09

T3

20

10

T1

20

10

T3

IKM

Indeksi i Kushteve Monetare

Kushte te shtrenguara monetare

Kushte te lehtesuara monetare


106

Në këtë grafik shohim se Indeksi i llogaritur pasqyron edhe krizat e kaluara në vendin tonë.

Kështu periudha 1999 – 2000 tregon që kemi pasur kushte të shtrënguara monetare. Kjo vjen si

pasojë e luftës së Kosovës e cila solli një fluks shumë të madh hyrës së valutës së huaj në vend

duke shkaktuar një forcim artificial të lekut. Gjithashtu duket qartë që edhe në vitin 2002 ka

ndodhur e njëjta gjë. Kjo për shkak të krizës së depozitave që erdhi si pasojë e panikut bankar.

Pas vitit 2003 shihet që aktiviteti financiar ka pasur një stabilizim dhe mund të themi që

përgjithësisht kemi pasur kushte të lehtësuara monetare. Aktiviteti monetar, gjatë vitit 2007 deri

në tremujorin e tretë të vitit 2008, ndryshe nga kushtet mesatare të 15 viteve të fundit, ka shfaqur

përmirësime të rëndësishme. Këto përmirësime kanë ardhur si rrjedhojë e zhvlerësimit të kursit

të këmbimit, i cili përkthehet në kushte ekonomike të lehtësuara dhe si rrjedhojë e uljes së lehtë e

normave reale të interesit. Fillimi i krizës financiare karakterizohet nga kushte monetare të

shtrënguara, kryesisht për shkak të rritjes së normës reale të interesit të bonove të thesarit. Në

muajt e parë të vitit 2010 shohim se pas një periudhe të karakterizuar nga kushte monetare të

përmirësuara, që prej muajit mars ky indeks shpreh një shtrëngim të kushteve monetare; ky

përkeqësim vjen si efekt i rritjes së mëtejshme të normave të interesit të bonove të thesarit në

terma reale; ndërkohë që monedha vendase vazhdon të karakterizohet nga një zhvlerësim i

mëtejshëm i saj

Gjithashtu mund ta përdorim, edhe pse me shumë rezerva, edhe si një mjet parashikimi për të

pare mundësitë e ndryshme të reagimit të ekonomisë. Kështu që të jemi në kushte optimal duhet

që nëqoftëse parashikohet që kursi i këmbimit të rritet me 10 pikë përqindje dhe ky ndryshim do

jetë i qëndrueshëm, atëherë Banka e Shqipërisë duhet ta neutralizojë këtë ndryshim me një rritje

prej rreth 1 pikë përqindje të normës së interesit.


107

Kapitulli 7

Shënime përmbyllëse: Konkluzione dhe Rekomandime

Në këtë kapitull përmbyllës do jepen konkluzionet e punimit në lidhje me të gjitha çështjet e

analizuara. Gjithashtu do jepen edhe rekomandimet në lidhje me punën e mëtejshme që duhet të

bëhet për të siguruar një rritje të efektivitetit të politikës monetare dhe si rrjedhim edhe për një

zbatim sa më të suksesshëm të regjimit të ri të Inflacionit të Shënjestruar. Pastaj, pavarësisht se

janë përmendur në material, këtu do bëhet një përmbledhje e kufizimeve të punimit ku do

përfshihen faktorët që të bëjnë ta shohësh me kujdes atë që është paraqitur në punim dhe faktorët

që kanë penguar arritjen e rezultateve edhe më të mira. Pjesa e fundit e kapitullit ka të bëjë me

propozimet për kërkime të mëtejshme që janë të nevojshme për të kompletuar punën e bërë në

këtë material.

7.1 Konkluzione dhe Rekomandime

Politika monetare është politika që ndiqet nga autoriteti monetar për të arritur realizimin e

synimit të tij kryesor që në shumicën e rasteve është stabiliteti i çmimeve. Përgjithësisht

autoriteti monetar është Banka Qendrore.

Një politikë është shtrënguese nëqoftëse zvogëlon madhësinë e ofertës së parasë ose rrit normën

e interesit. Një politikë ekspansioniste rrit madhësinë e ofertës së parasë ose zvogëlon normat e

interesit. Gjithashtu, politikat monetare përshkruhen edhe si akomoduese nëqoftëse norma e

interesit e caktuar nga autoriteti monetar qendror ka si qëllim të nxisë rritjen ekonomike, ose

neutrale kur duhet të nxisë rritjen ekonomike dhe të luftojë inflacionin, ose e fortë kur tenton të

reduktojë inflacionin.

Pikërisht për të arritur këta objektiva mund të përdoren instrumente të ndryshëm.


108

Instrumentat që reduktojnë ofertën monetare janë rritja e normave të interesit bazë, reduktimi i

bazës monetare ose rritja e rezervës së detyrueshme. Oferta e parasë rritet nëqoftëse instrumentat

e mësipërm lëvizin në kah të kundërt me atë që thamë.

Në literaturën ekonomike ka disa shkolla të mendimit ekonomik, ku kryesoret janë shkolla

klasike dhe shkolla keynesianiste.

Shkolla klasike e sheh ekonominë në punëzënie të plotë dhe paranë si një mjet këmbimi. Në këtë

kontekst, politika monetare ka ndikim vetëm në vlerën e parasë, domethënë në normën e

inflacionit. Përdorimi i saj për qëllime të tjera do të ishte i gabuar. Sipas kësaj linje mendimi,

objektivi i vetëm i politikës monetare duhet të jetë kontrolli i inflacionit. Sipas Friedman

inflacioni është gjithnjë dhe kudo një fenomen monetar. Keynsianistët kundërshtuan supozimin

se ekonomia shfrytëzon gjithnjë në maksimum potencialin e saj, duke krijuar konceptin e

kërkesës së brendshme të pamjaftueshme për të gjeneruar punëzënie të plotë në periudha të

caktuara. Në këtë kontekst, politika monetare dhe fiskale mund dhe duhet të përdoren në mënyrë

kundër-ciklike, për të mbajtur ekonominë afër potencialit të saj. Teoria e pritjeve racionale, dhe

veçanërisht punimet e Lucas (1972) dhe Kydland e Prescott (1977), sugjeruan një teori bindëse e

cila shpjegon pamundësinë për të shfrytëzuar lidhjen e zhdrejtë midis aktivitetit ekonomik dhe

inflacionit. Kjo teori quhet edhe teoria e inkonsistencës kohore të politikës monetare. Në

variantin e saj më të thjeshtë, ajo parashikon se politika monetare mund të jetë efektive në

nxitjen e aktivitetit ekonomik vetëm nëse ajo gjeneron surprizë në treg, pra nëse stimuli monetar

nuk është i pritur nga agjentët ekonomikë. Më vonë, teoria e pritjeve racionale analizohet në

kontekstin e raportit midis rregullave dhe çrregullsisë, apo si raport i kredibilitetit kundrejt

fleksibilitetit në politikën monetare. Një politikë monetare e cila do të ishte tërësisht spontane (e

çrregullt) do të prodhonte inflacion pa rritje ekonomike shtesë, ndërkohë që një politikë monetare

e bazuar tërësisht në rregulla nuk do të ishte e aftë për t’iu përgjigjur goditjeve ekonomike apo

ngjarjeve të paparashikuara.

Teoritë më të fundit si: Agjentët çmim pranues apo ekuilibrat e shumëfishtë përfshijnë edhe

sjelljen e individëve dhe përfshijnë edhe analizë mikroekonomike.

Pasoja më kryesore e këtyre teorive është vendosja e stabilitetit të çmimeve në fokusin ekskluziv

të punës së pjesës më të madhe të Bankave Qendrore.


109

Stabiliteti i çmimeve është edhe fokusi kryesor i punës së Bankës së Shqipërisë. Ajo u krijua në

vitin 1992 dhe në Kapitullin e dytë të këtij punimi janë dhënë karakteristikat kryesore të saj dhe

ecuria e politikës monetare që në fillimin e viteve ’90. Konkluzioni kryesor është që me

stabilizimin makroekonomik të vendit Banka e Shqipërisë ka pasur mundësi që të performojë më

mirë dhe të përdorë më me efektivitet instrumentat e saj. Kështu në vitin 2000 ajo hoqi dorë nga

përdorimi i instrumentave direkte dhe kaloi në përdorimin e instrumentave indirektë të politikës

monetare. Gjithashtu, me amendimet e bëra në ligjin për Bankën e Shqipërisë është rritur

pavarësia ligjore e saj. Megjithatë hapja e ekonomisë ka bërë që ajo të përballet me një sërë

sfidash të reja. Më kryesorja dhe që Banka e Shqipërisë po bën përpjekja maksimale është

ndryshimi i kuadrit ligjor monetar. Aktualisht në Shqipëri është në zbatim regjimi i shënjestrimit

monetar dhe BSH synon që këtë regjim ta zëvendësojë me regjimin e shënjestrimit të inflacionit.

Sfidat kryesore të politikës monetare janë: rritja ekonomike, integrimi evropian dhe struktura e

ekonomisë. Struktura e ekonomisë është një sfidë e madhe pasi drejtpërdrejtë ka të bëjë me

reduktimin e nivelit të lartë të dollarizimit të ekonomisë dhe këtu Banka e Shqipërisë duhet të

ndikojë, në bashkëpunim me qeverinë, në reduktimin e këtij niveli. Ky reduktim duhet të bëhet

duke ndjekur politika të sakta pasi tregu më problematik është ai i banesave. Pra, shumica e

shqiptarëve i kanë të ardhurat mujore në lekë dhe janë të detyruar që apartamentet ti blejnë në

Euro. Gjithashtu, duhet të bëhen përpjekje që të përmirësohet sistemi financiar dhe në veçanti

sistemi bankar ku ka akoma një bankë që ka monopolin në këtë treg. Sistemi bankar shqiptar

zotërohet në pjesën më të madhe nga kapitali i huaj. Ky fakt, nga njëra anë ul rrezikun e krizave

financiare, pasi bankat me kapital të huaj mund të rikapitalizohen nga mëmat e tyre. Ky faktor

çliron politikën monetare nga disa ndërlikime/pasoja që mund të kenë vendimet për normat e

interesit mbi stabilitetin financiar. Nga ana tjetër, bankat me kapital të huaj janë më pak

përgjegjëse ndaj kushteve monetare në vend dhe shpesh operojnë mbi bazën e strategjive të

ardhura nga qendra. Në këto rrethana, zgjidhja do të ishte një dialog më i plotë dhe shume me

profesional me autoritetet mbikëqyrëse te vendeve origjinë të bankave mëmë dhe inkuadrimi i

shqetësimeve të politikës monetare në këto diskutime. Dhe e fundit por jo më pak e rëndësishme

është Ekonomia cash. Ekonomia shqiptare është karakterizuar shpesh si një ekonomi cash-i, pasi

pjesa dërrmuese e pagesave kryhen me para në dorë. Statistikat monetare tregojnë se paraja

fizike përbën rreth ¼ e parasë gjithsej. Përmasat e ekonomisë cash reflektojnë më së shumti

shkallën e lartë të ekonomisë informale, penetrimin e pakët të instrumentave të pagesës,


110

kundërveprimin ndaj fushatave anti-cash nga zyrtaret e korruptuar dhe grupet kriminale dhe

mbulimin jo të plotë gjeografik të sistemit bankar.

Zbutja e këtyre fenomeneve është më së shumti jashtë sferës së veprimit te drejtpërdrejt të

politikës monetare. Megjithatë, Banka e Shqipërisë mund të iniciojë planet e masave për luftimin

e tij. Gjithashtu, të gjitha masat që luftojnë ekonominë informale do të sillnin impakte pozitive

në uljen e cash-it. Vlerësohet si pozitive fushata e ndërmarrë nga Ministria e Financave për

imponimin e biznesit për kalim te pothuajse gjithë veprimeve ne rruge bankare, por notat nuk

janë te njëjta përsa i përket zbatimit te kësaj nisme. Gjithashtu pozitiv është edhe fakti që po

ndiqet një politikë aktive për përdorimin nga të gjitha bizneset e kasave fiskale.

Në kapitullin e tretë kemi paraqitur në detaje përpjekjet e BSH për të zbatuar regjimin e

Inflacionit të Shënjestruar. Kështu nga analiza e bërë rekomandohet që në kushtet aktuale

Shqipëria duhet të zbatojë regjimin e Inflacionit të Shënjestruar të butë (Inflation Targeting Lite)

dhe duhet të ndjekë politika mjaft aktive për të minimizuar apo eliminuar faktorët që pengojnë

zbatimin e këtij regjimi. Një nga faktorët që Banka e Shqipërisë mund ta kthejë në favor të saj

është modelimi i ekonomisë shqiptare dhe i sjelljes së variablave kryesorë makroekonomikë që

do e ndihmojnë në procesin e vendimmarrjes dhe në parashikimin e saktë të sjelljes së

variablave. Kapitulli i katërt ka paraqitur një sërë punimesh të Bankës së Shqipërisë dhe tregon

përpjekjet e bankës. Hallka më e rëndësishme e këtij procesi është përcaktimi i saktë i një modeli

makroekonomik që të përcaktojë lidhjet ndërmjet variablave dhe vlerat në ekuilibër të këtyre

variablave. Kështu Banka e Shqipërisë është përpjekur të ngrejë një model makroekonomik

shqiptar, MEAM. SI përpjekje fillestare ajo është shumë e mirë, por duke parë që është një

model shumë statistikor, unë bashkohem me komentet e një sërë përfaqësuesish të bankave

qendrore të vendeve të tjera, që BSH duhet të përpiqet të përdorë një model DGE27

(Dinamic

General Equilibrium) i cili është nga modeli që përdoret nga shumica e bankave qendrore të

vendeve të zhvilluara. Duke parë mangësitë në modelim unë do rekomandoja që Banka e

Shqipërisë të përdorte si një tregues për ecurinë dhe për vendimet që duhet të marrë edhe

Indeksin e Kushteve Monetare. Aktualisht është bërë një përpjekje për ta llogaritur, por peshat që

duhen për të ndërtuar indeksin që lidh në mënyrë të drejtpërdrejtë normën e interesit dhe kursin e

këmbimit, janë marrë nga një ekuacion që si variabël të varur ka gap-in. Ndërkohë një pjesë e

autorëve këshillojnë që për vendet që si objektiv primar të politikës monetare kanë stabilitetin e

27

Shiko ‘Tryeza e pare e rrumbullakët’ Banka e SHqipërisë, 2005


111

çmimeve (mbajtjen nën kontroll të inflacionit) duhet që peshat të përftohen nga një ekuacion që

jep pikërisht inflacionin në varësi të variablave makroekonomikë. Pra ky do ishte një

rekomandim i drejtpërdrejtë. Gjithashtu duhet të llogariten IKM në terma nominalë dhe IKM në

terma realë. E para na ndihmon të shohim lidhjen afatshkurtër të kursit të këmbimit dhe të

normës nominale të interesit dhe e dyta na shërben për të parë se me sa duhet të ndryshojë norma

e interesit për të neutralizuar një ndryshim të caktuar në kursin e këmbimit ku kemi normën reale

të interesit dhe kursin real efektiv të këmbimit. Pikërisht për këtë arsye në dy kapitujt e fundit

kam bërë një analizë të hollësishme të literaturës, mënyrës së ndërtimit dhe kam paraqitur një

analizë grafike e cila na ndihmon të përcaktojmë vlerat ekuilibër të normës së interesit dhe kursit

të këmbimit. Ky trajtim merr parasysh edhe karakteristikat e ekonomisë dhe ndihmon shumë në

kuptimin e mënyrës se si ndikojnë karakteristikat e vendit në vlerat e ekuilibrit makroekonomik

të normës së interesit dhe të kursit të këmbimit.

7.2 Kufizimet e punimit

Fusha e marrë në analizë në këtë punim është shumë e gjerë. Kjo është një arsye që ky punim

nuk ka analizuar në detaje të hollësishme të gjitha sfidat e politikës monetare për të ardhmen.

Këto sfida janë përmendur, janë sqaruar dhe janë dhënë rekomandime për të ardhmen. Kështu

një nga sfidat më të rëndësishme është politika monetare në kuadër të integrimit evropian. Pra si

do transformohet funksioni i BSH kur vendi ynë të jetë pjesë e BE? A do ketë nevojë për të

ndjekur politika të veçanta, apo do mjaftohemi me politikat e diktuara? Kjo është një fushë

shumë e gjerë studimi që në këtë punim është prekur vetëm në kapitullin e dytë dhe të tretë. E

njëjta logjikë është përdorur me probleme të tjera madhore si niveli i lartë i dollarizimit të

ekonomisë apo edhe struktura jo shumë funksionale e sistemit financiar. Kjo është arsyeja se pse

punimi është ndalur vetëm tek njëra nga sfidat që ka të bëjë drejtpërdrejtë me politikën monetare,

por që në mënyrë jo të drejtpërdrejtë ndikon në përmbushjen e të gjitha sfidave të tjera. Sfida që

është trajtuar në këtë punim është ajo e modelimit të ekonomisë. Përsa i përket modelimit, Banka

e Shqipërisë ka bërë përpjekje serioze për të kuptuar dhe modeluar sjelljen e variablave kryesorë

dhe ekonomisë në tërësi. Kjo në vetvete është një kufizim për punimin pasi duke pasur parasysh

kualifikimin e stafit të BSH, ka pasur pak hapësira për të sjellë diçka ndryshe.


112

Në punim është sjellë një propozim për përdorimin e IKM dhe për një mënyrë ndryshe të

llogaritjes së këtij indeksi. Edhe këtu ka pasur kufizime pasi ka pasur probleme me seritë kohore

të përdorura dhe me gjetjen e këtyre serive. Gjithashtu, pamundësia nga ana teknike, që ka të

bëjë me përpunimin e të dhënave, e bëri të pamundur sjelljen e një propozimi mjaft interesant që

ka të bëjë me një model DGE për Shqipërinë.

7.3 Propozime për kërkime të mëtejshme

Duke u nisur nga kufizimet do të thoja që ka nevojë për kërkime të mëtejshme që në të ardhmen

do të kompletonin materialin. Kështu së pari: IKM mund të zgjerohet pasi në literaturë ka raste

kur vende të ndryshme kanë llogaritur IKM jo vetëm duke përfshirë normën e interesit dhe

kursin e këmbimit, por duke përfshirë edhe tregues të tjerë mjaft të rëndësishëm si treguesit që

kanë të bëjnë me kreditë apo me përqindjen e borxhit publik. Në të ardhmen do të kem parasysh

që të analizoj në mënyrë të kujdesshme lidhjen dhe mundësinë e llogaritjes së një indeksi të tillë.

Gjithashtu, BSH ka pranuar që Repo javore janë instrumenti ndaj të cilit politika tregu reagon

mirë dhe shpejt. Kjo është arsyeja se pse do ishte mirë që të merrej norma e interesit e këtij

instrumenti dhe jo i repove 3mujore. Për këtë fillimisht duhet bërë një analizë e hollësishme e

lidhjes së kësaj norme interesi me treguesit kryesorë ekonomikë, pasi ky është një instrument

relativisht i ri që është përdorur vetëm pas vitit 2000.

Subjekt i kërkimeve të mëtejshme është edhe përkthimi në ekuacione i analizës grafike të

paraqitur në kapitullin 6 dhe përpjekja për të përcaktuar normën e interesit ekuilibër dhe kursin e

këmbimit ekuilibër.

Një tjetër element që është mjaft i vlefshëm për tu analizuar është edhe analiza e hollësishme dhe

realizimi i ndërtimit të një modeli DGE për Shqipërinë. Nga ky model mund të nxjerrim normën

e interesit dhe kursin e këmbimit në ekuilibrin afatgjatë dhe këto vlera mund të përdoren për të

gjetur vlerat e IKM.


113

LITERATURE

- Alesina Alberta and Lawrence H. Summers (1993), “Central Bank Independence and

Macroeconomic Performance: Some Comparative Evidence.” Journal of Money, Credit

and Banking, Vol 25, No. 2.

- Alexander, L. S. (1997): “Notes on the Poole Model and MCIs”. Memo, Division of

International Finance, Board of Governors of the Federal Reserve System, Washington,

D.C., January 2.

- Andersen Palle S., Mekanizmi i Transmisionit të Parave në Teori dhe Praktikë, Kumtesë

Përgatitur për Konferencën e Bankës së Shqipërisë , Dhjetor 2002, Tiranë

- Angeloni, Ignazio and Ester Faia (2009) Tale of Two Policies: Prudential Regulation and

Monetary Policy with Fragile Banks. Mimeo, October 2009.

- Aoki K, Proudman J, and Vlieghe G. (2002) Houses as Collateral: Has the Link between

House Prices and Consumption in the U.K. Changed?. Federal Reserve Bank of New

York Economic Policy Review. May 2002;8(1):163-177.

- Baltensperger Ernst, Fischer Andreas M., Jordan Thomas J., Strong goal independence

and inflation targets, European Journal of Political Economy 23 (2007) 88–105

- Banerjee, A., J. J. Dolado, J. W. Galbraith, and D. F. Hendry (1993): Co-integration,

Error Correction, and the Econometric Analysis of Non-stationary Data, Oxford

University Press, Oxford.

- Bank of Canada (1994): “Recent Economic and Financial Developments – L’Évolution

Économique et Financière Récente”. Bank of Canada Review – Revue de la Banque du

Canada, Autumn , pp. 3-21.

- Bank of Canada (1995), Monetary Policy Report, May.

- Bank of Canada (1995): Monetary Policy Report. Bank of Canada, Ottawa, Canada, May.

- Banka e Shqipërisë “Strategjia e Bankës së Shqipërisë”

- Banka e Shqipërisë Ligji nr. 8269 datë 23.12.97 ” Për Bankën e Shqipërisë”

- Banka e Shqipërisë Ligji 8893 datë 25.07.2002 ”Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin

nr. 8269 datë 23.12.97 ” Për Bankën e Shqipërisë , ndryshuar me ligjin nr 8384 datë

29.07 1998


114

- Banka e Shqipërisë Ligjin nr 8384, datë 29.07 1998 për shtimin e një dispozite

transitore në ligjin nr. 8269, datë 23.12.1997 “Për Bankën e Shqipërisë”

- Banka e Shqipërisë, Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e dytë të vitit 2010

- Banka e Shqipërisë, Artikuj të botuar në buletinin ekonomik të Bankës së Shqipërisë

gjatë një dekade, Vëllimi I, Periudha 1998-2000, Dhjetor 2007

- Banka e Shqipërisë, Artikuj të botuar në buletinin ekonomik të Bankës së Shqipërisë

gjatë një dekade, Vëllimi II, Periudha 2001-2004, Dhjetor 2007

- Banka e Shqipërisë, BANKA JONË QENDRORE, Mars 2007

- Banka e Shqipërisë, Buletini Ekonomik, vëllimi 9, numër 3, shtator 2006

- Banka e Shqipërisë, Buletini Zyrtar, Vëllimi 10, numër1, janar 2008

- Banka e Shqipërisë, Buletini Zyrtar, Vëllimi 8, numër 4, Maj 2006

- Banka e Shqipërisë, Probleme të politikës monetare dhe parashikimi i inflacionit, Takim

diskutimi, Janar 2005, Tiranë

- Banka e Shqipërisë, Raporte Vjetore (2004, 2005, 2006, 2007, 2008, 2009)

- BANQUE DE FRANCE BULLETIN DIGEST – No. 31 – JULY 1996 Monetary

Conditions Indices

- Barker, W. (1996): “The Relationship Between Daily Bank of Canada Operations and the

Monetary Conditions Index”, in M. Zelmer (ed.) Money Markets and Central Bank

Operations, Bank of Canada, Ottawa, Canada, pp. 169-209 (with discussion).

- Beddies Christian H. (2000) Selected Issues Concerning Monetary Policy and

Institutional Designs for Central Banks: A Review of Theories, IMF working paper,

WP/00/140

- Benes Jaromir, Castello Branco Marta, and Vavra David (2007) A Simple DGE Model

for Inflation Targeting, IMF working paper, WP/07/197

- Benito, Andrew, Thompson, Jamie N.R., Waldron, Matt and Wood, Rob, (2006) House

Prices and Consumer Spending. Bank of England Quarterly Bulletin, Summer 2006.

- Bennett, Paul, Richard Peach, and Stavros Peristiani (2001) "Structural Change in the

Mortgage Market and the Propensity to Refinance." Journal of Money, Credit, and

Banking 33, no. 4 (November): 954-76.

- Berg Andrew, Karam Philippe, Laxton Douglas (2006) Practical Model-Based Monetary

Policy: Analysis—A How-To Guide, IMF working paper, WP/06/81


115

- Bernanke, Ben S., Jean Boivin, and Piotr Eliasz (2005). "Measuring the Effects of

Monetary Policy: A Factor-Augmented Vector Autoregressive (FAVAR) Approach,"

Quarterly Journal of Economics, vol. 120, no. 1, pp. 387-422.

- Bernanke, Ben S., Vincent R. Reinhart, and Brian P. Sack (2004) "Monetary Policy

Alternatives at the Zero Bound: An Empirical Assessment," Brookings Papers on

Economic Activity, Economic Studies Program, The Brookings Institution, vol. 35(2004-

2), pages 1-100.

- Bernanke, Ben. S. and Mark Gertler (1995), “Inside the Black Box: The Credit Channel

of Monetary Policy Transmission”, Journal of Economic Perspectives, Volume 9,

Number 4.

- Boivin, Jean, and Marc Giannoni (2002). "Assessing Changes in the Monetary

Transmission Mechanism: A VAR Approach," Federal Reserve Bank of New York

Economic Policy Review, vol. 8, no. 1, pp. 97-11.

- Botman Dennis, Karam Philippe, Laxton Douglas and Rose David (2007) DSGE

Modeling at the Fund: Applications and Further Developments, IMF working paper,

WP/07/200

- Brayton, Flint, and Eileen Mauskopf. "The Federal Reserve Board-MPS Quarterly

Econometric Model of the U.S. Economy," Economic Modelling, 2 (July 1985), pp. 170-

292.

- Bryant, Ralph C., Peter Hooper and Catherine L. Mann, eds. (1993) Evaluating Policy

Regimes: New Research in Empirical Macroeconomics, The Brookings Institution,

Washington D.C.

- C. Paul Hallwood, Ronald MacDonald, A METHOD FOR INDICATING ECONOMIC

TRANSITION WITH AN APPLICATION TO ALBANIA, Eastern Economic Journal,

Vol. 28, No. 4, Fall 2002

- Calza, Alessandro, Monacelli, Tommaso and Stracca, Livio (2007) "Mortgage Markets,

Collateral Constraints, and Monetary Policy: Do Institutional Factors Matter?," CEPR

Discussion Papers 6231, C.E.P.R. Discussion Papers.

- Cani Shkëlqim, Baleta Teuta (1999) Elementet e pavarësisë së bankës qendrore. Banka e

Shqipërisë: Sa e pavarur është ajo?, material diskutimi, nr. 1/99, shtator 1999, botim i

Bankës së Shqipërisë.


116

- Cani Shkëlqim, Politika Monetare : Një vështrim analitik mbi të kaluarën dhe të

ardhmen, Qershor 2001

- Cani, Shkëlqim - “Prania në publik e Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë (1997-2001)“

shkurt 2002, Tiranë

- Cani, Shkëlqim - “Pavarësia e Bankës Qendrore” leksioni 6 “Kursi special” MSEE 2007-

2008.

- Cani, Shkëlqim , Baleta Teuta- “Banka e Shqipërisë. Sa e pavarur është ajo? Tiranë

2002.

- Canova, F., and Gambetti, L. (2009) Structural Changes in the US Economy: Is there a

Role for Monetary Policy? Journal of Economic, Dynamics & Control , 33, 477–490.

- Capannelli Giovanni and Cindy Houser (2008) IMPLICATIONS OF A CHANGING

ENVIRONMENT FOR MONETARY POLICY IN EAST ASIA, Monetary Policies in

Asia; Inflation targeting and International Linkage 17-18 January, 2008 - Kobe

University, Japan

- Case, Karl E. and Robert J. Shiller (2003) Is There a Bubble in the Housing Market?

Brookings Papers on Economic Activity, Vol. 2003, No. 2 (2003), pp. 299-342.

- Cecchetti, S. (2006), “Sources of Central Bankers’ Influence over the Economy”, Paper

presented at the Central Bank Governors’ symposium at the Bank of England, June.

- Christoffel, Kai, Günter Coenen and Anders Warne (2008) "The new area-wide model of

the euro area - a micro-founded open-economy model for forecasting and policy

analysis," Working Paper Series 944, European Central Bank

- Clarida, R., J. Galí, and M. Gertler (2000). Monetary policy rules and macroeconomic

stability: Evidence and some theory. Quarterly Journal of Economics 115, 147—180.

- Clausen Jens R. and Meier Carsten-Patrick, Did the Bundesbank Follow a Taylor Rule?

An Analysis Based on Real-Time Data, IWP Discussion Paper No. 2003/2 August 2003

- Dabla-Norris Era and Floerkemeier Holger (2006) Transmission Mechanisms of

Monetary Policy in Armenia: Evidence from VAR Analysis, IMF working paper,

WP/06/248

- Davies, G., and J. Simpson (1996): “Summary”. The International Economics Analyst

(Goldman Sachs), 11, 7/8, pp. iii-xviii.


117

- de Brouwer, G., and N. R. Ericsson (1998): “Modeling Inflation in Australia”. Journal of

Business & Economic Statistics, 16, 4, pp. 433-49.

- Dennis, R. (1996): “Monetary Conditions and the Monetary Policy Transmission

Mechanism”. Memo, Reserve Bank of New Zealand, Wellington, New Zealand,

November.

- Dennis, R. (1997): “A Measure of Monetary Conditions”. Discussion Paper G97/1,

Reserve Bank of New Zealand, Wellington, New Zealand, January.

- Domac Ilker, Elbirt Carlos (1998) The Main Determinants of Inflation in Albania, Policy

Research Working Paper 1930, WPS 1930

- Doornik, J. A., and D. F. Hendry (1994): PcGive Professional 8.0: An Interactive

Econometric Modelling System. International Thomson Publishing, London.

- Doornik, J. A., and D. F. Hendry (1996): PcGive Professional 9.0 for Windows.

International Thomson Business Press, London.

- Dornbusch, R., C. A. Favero, and F. Giavazzi (1998): “The Immediate Challenges for the

European Central Bank”. NBER Working Paper, No. 6369, National Bureau of Economic

Research, Cambridge, Massachusetts, January.

- Dovern Jonas, Fritsche Ulrich, Slacalek Jirka (2005) European inflation expectations

dynamics, Discussion Paper, Series 1: Economic Studies, No 37/2005

- Driessen, K., 2005. “Politika monetare në ekonomitë e dollarizuara”. Bankingu qendror

në kohën e integrimit, fq. 109-122.

- Duguay, P. (1994), “Emprical Evidence on the Strength of the Monetary Transmission

Mechanism in Canada: An Aggregate Approach” Journal of Monetary Economics,

Vol.33 (1), pp. 39-61.

- Duguay, P. (1994): “Empirical Evidence on the Strength of the Monetary Transmission

Mechanism in Canada: An Aggregate Approach”. Journal of Monetary Economics, 33, 1,

pp. 39-61.

- Duguay, P., and S. Poloz (1994): “The Role of Economic Projections in Canadian

Monetary Policy Formulation”. Canadian Public Policy - Analyse de Politiques, 20, 2,

pp. 189-99.


118

- Dvorsky Sandra- Legal convergence: adjustment of central bank acts, “Central bank

independence in Southeastern Europe with a view to future EU accession“ OENB

Seminar at the Joint Vienna Institute, March 1, 2007

- Edge, Rochelle M. Michael T. Kiley, and Jean-Philippe Laforte (2008) Natural rate

measures in an estimated DSGE model of the U.S. economy. Journal of Economic

Dynamics & Control 32:2512–2535.

- Edge, Rochelle M. Michael T. Kiley, and Jean-Philippe Laforte (forthcoming) "A

comparison of forecast performance between Federal Reserve staff forecasts, simple

reduced-form models, and a DSGE model," Journal of Applied Econometrics.

- Edge, Rochelle M., Michael T. Kiley and Jean-Philippe Laforte (2007) "Documentation

of the Research and Statistics Division’s estimated DSGE model of the U.S. economy:

2006 version," Finance and Economics Discussion Series 2007-53, Board of Governors

of the Federal Reserve System (U.S.).

- Eijffinger Sylvester, Tesfaselassie Mewael F., Central Bank forecasts and disclosure

policy: Why it pays to be optimistic European Journal of Political Economy 23 (2007)

30–50

- Eika, K. H., N. R. Ericsson, and R. Nymoen (1996a): “Hazards in Implementing a

Monetary Conditions Index”. Oxford Bulletin of Economics and Statistics, 58, 4, pp. 765-

90.

- Eika, K. H., N. R. Ericsson, and R. Nymoen (1996b): “Hazards in Implementing a

Monetary Conditions Index”. International Finance Discussion Paper, No. 568,

- Eika, Kari H., Neil R. Ericsson and Ragnar Nymoen (1996), “Hazards in Implementing a

Monetary Conditions Index”, Oxford Bulletin of Economics and Statistics, Vol 58, No.4.

- Elona Dushku, Vasilika Kota dhe Gëzim Binaj, Modeli Makroekonomik për Shqipërinë,

fq 63 – 91, Tryezë e rrumbullakët mbi Inflacionin e Shënjestruar 2, Banka e SHqipërisë,

dhjetor 2006

- Erhart Szilárd, Lehment Harmen and Vasquez Paz Jose L., Monetary Policy Committee

Size and Inflation Volatility, Kiel Working Paper No. 1377, September 2007

- Ericsson, N. R., and J. S. Irons (eds.) (1994): Testing Exogeneity. Oxford University

Press, Oxford.


119

- Ericsson, N. R., E. S. Jansen, N. A. Kerbeshian, and R. Nymoen (1999): “Understanding

a Monetary Conditions Index”. International Finance Discussion Paper, Board of

Governors of the Federal Reserve System, Washington, D.C.

- Ericsson, N. R., E.S. Jansen, N. A. Kerbeshian, and R. Nymoen (1998), “Interpreting a

Monetary Conditions Index in Economie Policy”, BIS Conference Papers, Vol.6, pp.

237-254.

- Erjon Luçi dhe Fatos Ibrahimi: “Një rishikim i regjimit të targetimit monetar në Shqipëri

me disa orientime për të ardhmen” Konferenca e Pestë e Bankës së Shqipërisë: Bankingu

Qëndror në Kohën e Integrimit, 24-25 Mars 2005

- Evelina Çeliku, Diana Shtylla, Gent Hashorva, Rajna Hoxholli, Portofoli i modeleve

ekonometrike për parashikimin e inflacionit, fq 113 – 141, Tryezë e rrumbullakët mbi

Inflacionin e Shënjestruar 2, Banka e SHqipërisë, dhjetor 2006

- Evelina Çeliku, Rajna Hoxholli, Matje të reja të inflacionit bazë: përdorimi i tyre në

parashikim dhe analyze, Mars 2008

- Fieller, E. C. (1940): “The Biological Standardization of Insulin”. Journal of the Royal

Statistical Society, Series B, 7, 1, pp. 1-54 (with discussion).

- Fieller, E. C. (1954): “Some Problems in Interval Estimation”. Journal of the Royal

Statistical Society, Series B, 16, 2, pp. 175-85.

- Fischer, S., 2001. “Exchange Rate Regimes: Is the Bipolar View Correct?”,

Distinguished Lecture on Economics in Government.

- FMN. 1997. “Monetary and financial policies in transition countries”. World Economic

Outlook, fq. 98-118.

- Francis Y. Kumah (2006) The Role of Seasonality and Monetary Policy in Inflation

Forecasting, IMF working paper, WP/06/175

- Frederic S. Mishkin “ What Should Central Banks Do? “ Federal Reserve Bank of St.

Louis

- Freedman, C. (1994), “The Use of Indicators and of the Monetary Conditions Index in

Canada”, in Balino, T.J.T. and Cottarelli, C.(eds), Frameworks for Monetary Stability:

Policy Issues and Country Experiences, pp. 458-476.

- Freedman, C. (1994): “The Use of Indicators and of the Monetary Conditions Index in

Canada”. Chapter 18 in T. J. T. Baliño and C. Cottarelli (eds.) Frameworks for Monetary


120

Stability: Policy Issues and Country Experiences, International Monetary Fund,

Washington, D.C., pp. 458-76.

- Freedman, C. (1995): “The Role of Monetary Conditions and the Monetary Conditions

Index in the Conduct of Policy - Le Rôle des Conditions Monétaires et de l’Indice des

Conditions Monétaires dans la Conduite de la Politique”. Bank of Canada Review - Revue

de la Banque du Canada, Autumn , pp. 53-9.

- Frochen, P. (1996), “Monetary Conditions Indices”, Banque de France Bulletin Digest,

No 31, July.

- Froot, K. A., and K. Rogoff (1995): “Perspectives on PPP and Long-run Real Exchange

Rates”. Chapter 32 in G. M. Grossman and K. Rogoff (eds.) Handbook of International

Economics, Volume 3, North-Holland, Amsterdam, pp. 1647-88.

- Fullani A. (2009) Evoluimi dhe adoptimi i politikës monetare të Bankës së Shqipërisë:

nga e kaluara drejt vizionit për të ardhmen dhe nevoja për të qenë pararendës, Strategjitë

e politikës monetare për ekonomitë e vogla, Banka e Shqipërisë.

- Gerali, Andrea, Stefano Neri, Luca Sessa, and Federico Signoretti (2009) Credit and

Banking in a DSGE Model of the Euro Area (493 KB). Paper presented at the Financial

Markets and Monetary Policy Conference, sponsored by the Federal Reserve Board and

the Journal of Money, Credit, and Banking, June 4-5.

- Gerlach, S., and F. Smets (1996): “MCIs and Monetary Policy in Small Open Economies

under Floating Rates”. Memo, Bank for International Settlements, Basle, Switzerland,

November 18.

- Gerlach, Stefan and Frank Smets (2000), “MCIs and Monetary Policy”, European

Economic Review (44/2000).

- Gräf, B., and T. Schonebeck (1996): “DBR MCI in August: Little Change”. Market

Issues: Economics (Deutsche Morgan Grenfell), October 7, pp. 2-3 (also available on the

World Wide Web at http://www.rdt.com/rdt/dmg).

- Gregory, A. W., and M. R. Veall (1985): “Formulating Wald Tests of Nonlinear

Restrictions”. Econometrica, 53, 6, pp. 1465-8.

- Grilli, V., D. Masciandaro and G. Tabellini (1991), “Political and Monetary Institutions

and Public Financial Policies in the Industrilised countries.” Economic Policy 13

http://www.rdt.com/rdt/dmg


121

- Hammermann Felix and Flanagan Mark (2007) What Explains Persistent Inflation

Differentials Across Transition Economies?, IMF working paper, WP/07/189

- Hanson, B. and H. Lindberg (1994), “Monetary Conditions Index – A Monetary Policy

Indicator”, Quarterly Review, Sveriges Riksbank, Vol. 3, pp. 12-17.

- Hansson, B. (1993): “A Structural Model”. Chapter 5 in T. Franzén, K. Andersson, A.

Alexius, C. Berg, B. Hansson, C. Nilsson, and J. Nilsson (eds.) Monetary Policy

Indicators, Sveriges Riksbank (Swedish Central Bank), Stockholm, Sweden, pp. 55–64.

- Hansson, B., and H. Lindberg (1994): “Monetary Conditions Index - A Monetary Policy

Indicator”. Quarterly Review (Sveriges Riksbank - Swedish Central Bank), 1994, 3, pp.

12-7.

- Harrison, R, Nikolov, K, Quinn, M, Ramsay, G, Thomas, R and Scott, A (2005) The

Bank of England Quarterly Model, Bank of England.

- Hataiseree, Rungsun (1998), “The Roles of Monetary Conditions and the Monetary

Conditions Index in the Conduct of Monetary Policy: The Case of Thailand under the

Floating Rate Regime”, Bank of Thailand Quarterly Bulletin, September

- Hatzius, J. (2005). “Housing Holds the Key to Fed Policy,” Goldman Sachs Global

Economics Paper No. 137 (New York: Goldman Sachs, February)

- Hayo Bernd (1998) Inflation culture, central bank independence and price stability

European Journal of Political Economy Vol. 14 1998 241–263

- Heenan Geoffrey, Peter Marcel, and Roger Scott (2006) Implementing Inflation

Targeting: Institutional Arrangements, Target Design, and Communications, IMF

working paper, WP/06/278

- Hendry, D. F. (1995): Dynamic Econometrics, Oxford University Press, Oxford.

- Hogrefe Jens, The yield spread and GDP growth – Time Varying Leading Properties and

the Role of Monetary Policy, Economic Working Paper, No 2007-12, June 2007

- Hyder, Zulfikar and Muhammad Mazhar Khan (2006), “Monetary Conditions Index for

Pakistan”, State Bank of Pakistan Working Paper No. 11/06, May.

- Iacoviello, Matteo (2005) "House Prices, Borrowing Constraints, and Monetary Policy in

the Business Cycle," American Economic Review, American Economic Association, vol.

95(3), pages 739-764, June.


122

- Iacoviello, Matteo and Minetti, Raoul (2008) "The credit channel of monetary policy:

Evidence from the housing market," Journal of Macroeconomics, Elsevier, vol. 30(1),

pages 69-96, March.

- Iakova Dora (2007) Flattening of the Phillips Curve: Implications for Monetary Policy,

IMF working paper, WP/07/76

- Imam Patrick (2007) Effect of IMF Structural Adjustment Programs on Expectations:

The Case of Transition Economies, IMF working paper, WP/07/261

- International Monetary Fund (1996a): World Economic Outlook: May 1996, International

Monetary Fund, Washington, D.C., May.

- International Monetary Fund (1996b): World Economic Outlook: October 1996,

Internationa1 Monetary Fund, Washington, D.C., October.

- International Monetary Fund (1997): World Economic Outlook: May 1997, International

Monetary Fund, Washington, D.C., May.

- Jin-Lung Lin (1999), “Monetary Condition Index in Taiwan”, Institute of Economics,

Academia Sinia, August.

- Jore, A. S. (1994): “Beregning av en indikator for pengepolitikken”. Penger og Kreditt

(Norges Bank - Bank of Norway), 94, 2, pp. 100-5

- Juselius, K. (1992): “Domestic and Foreign Effects on Prices in an Open Economy: The

Case of Denmark”. Journal of Policy Modeling, 14, 4, pp. 401-28.

- Kendall, M. G., and A. Stuart (1973): The Advanced Theory of Statistics: Volume 2,

Inference and Relationship, Charles Griffin and Company, London, Third Edition.

- Kesriyeli M. and I. Ilhan Kocaker (1999), “Monetary Condition Index : A Monetary

Policy Indicator for Turkey”, Discussion Paper No. 9908, Central Bank of Republic of

Turkey.

- Khan Mohsin S. (2003) Current Issues in the Design and Conduct of Monetary Policy,


- Khan, F., 2004. Albania: Growth during Transition and Growth Prospects

- King, M. (1997), “Monetary Policy and the Exchange Rate”, Quarterly Bulletin, Bank of

England, pp. 225-227.

- Kumah Francis Y., July (2006) The Role of Seasonality and Monetary Policy in Inflation

Forecasting, IMF working paper, WP/06/175


123

- Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë aprovuar nga Kuvendi i Republikës së

Shqipëriasë, 21 tetor 1998

- Kydland, F., Prescott, E. 1977. Rules Rather than Discretion, The Inconsistency of

Optimal Plans. Journal of Political Economy. 85 (3): 473-92.

- Lama Ruy and Medina Juan Pablo (2007) Optimal Monetary Policy in a Small Open

Economy Under Segmented Asset Markets and Sticky Prices, IMF working paper,

WP/07/217

- Levy-Yeyati, Eduardo, and Federico Sturzenegger, 2002. Exchange Rate Regimes and

Economic Performance. IMF Staff Papers Vol. 47, Special Issue. Pp. 62-98.

- Longworth, D., and C. Freedman (1995): “The Role of the Staff Economic Projection in

Conducting Canadian Monetary Policy”, in A. G. Haldane (ed.) Targeting Inflation, Bank

of England, London, England, pp. 101-12.

- Lown, Cara S. and Donald P. Morgan (2002) "Credit effects in the monetary

mechanism," Economic Policy Review, Federal Reserve Bank of New York, issue May,

pages 217- 235.

- Luca Papi (2005), “Bankingu qendror në kohën e integrimit,” Konferenca e V e BSH

- Lucas, R. E. J. 1972. Expectations and the Neutrality of Money. Journal of Economic

Theory.

- M., Meyer, T., 2005. “Efikasiteti i politikës monetare në Shqipëri dhe nevoja për reforma

të mëtejshme”. Bankingu qendror në kohën e integrimit, fq. 19-52.

- Masson Paul R ., Savastano Miguel A ., and Sharma Sunil , Can Inflation Targeting Be

a Framework for Monetary Policy in Developing Countries?, Finance & Development /

March 1998

- Mauskopf, E. (1990): “The Transmission Channels of Monetary Policy: How Have They

Changed?” Federal Reserve Bulletin, 76, 12, pp. 985-1008.

- McAdam Peter, McNelis Paul (2005) Forecasting inflation with thick models and neural

networks, Economic Modelling 22 (2005) 848– 867

- McCarthy, Jonathan, and Richard W. Peach (2002). "Monetary Policy Transmission to

Residential Investment," Federal Reserve Bank of New York Economic Policy Review,

vol. 8, no. 1, pp. 139-158.


124

- Meh, Césaire and Kevin Moran (2008) "The Role of Bank Capital in the Propagation of

Shocks," Working Papers 08-36, Bank of Canada.

- Merrill Lynch (1997): “Central Bank Watch”. Currency and Bond Market Trends

(Merrill Lynch), August 7, pp. 32-7.

- Mishkin, Frederic S. (2007). "Housing and the Monetary Transmission Mechanism,"

Federal Reserve Bank of Kansas City, Housing, Housing Finance, and Monetary Policy,

2007 Jackson Hole Symposium (Kansas City: Federal Reserve Bank of Kansas City). pp.

359- 413.

- Monetary Conditions Indices, BANQUE DE FRANCE BULLETIN DIGEST – No. 31 –

JULY 1996

- Money Study Group (1991) Surveys in Monetary Economics, Volume I, Monetary

Theory and Policy

- Mundell, R.A. (1963), "Capital Mobility and Stabilization Policy under Fixed and

Flexible Exchange Rates", Canadian Journal of Economics 29: 475-485.

- Murchison, Stephen and Andrew Rennison (2006) "ToTEM: The Bank of Canada's New

Quarterly Projection Model," Technical Reports 97, Bank of Canada.

- Neil R. Ericsson, Eilev S. Jansen, Neva A. Kerbeshian and Ragnar Nymoen (1998)

Interpreting a Monetary Conditions Index in economic policy, Topics in monetary policy

modelling, BIS Conference Papers

- Neil R. Ericsson, Eilev S. Jansen, Neva A. Kerbeshian and Ragnar Nymoen (1997)

UNDERSTANDING A MONETARY CONDITIONS INDEX

- Nervaj E., Kaso R., Kraja I., Lama D., Peeters M., 2006, “Një propozim për strategjinë e

komunikimit të Bankës së Shqipërisë lidhur me inflacionin e shënjestruar”, Tryezë e

Rrumbullakët mbi Inflacionin e Shënjestruar 2, fq. 163 – 207.

- Nicoletta Batini and Kenny Turnbull (2000) Monetary Condition Indices for the UK: A

Survey, External MPC Unit Discussion Paper No. 1

- Norges Bank (1995): “Norges Bank’s Monetary Conditions Index”. Economic Bulletin

(Norges Bank - Bank of Norway), 95, 1, p. 33.

- Norges Bank (1996): “Inflation Report: Projections to the Year 2000”. Economic Bulletin

(Norges Bank - Bank of Norway), 96, 4, pp. 259-81.


125

- OECD (1996): OECD Economic Outlook, Volume 59. Organisation for Economic

Cooperation and Development, Paris, France, June.

- Oestreicher, G., 2006. The Evolution and Determinants of Growth in the Baltic and

Central European Countries—Lessons for Albania. Albania: Selected Issues, IMF

Country Report No. 06/285. pp. 4-22.

- Oriela Kodra (2009) , Indekset e Kushteve Monetare dhe Financiare. Rasti i Shqipërisë,

Buletini ekonomik, vëllimi 12 numër 4 dhjetor 2009

- Patra, Michael Debabrata and Sitikantha Pattanaik (1998), “Exchange Rate Management

in India: An Empirical Evaluation”, RBI Occasional Papers, September.

- Patricia Polland, “Central Bank Independence and Economic Performance.” Federal

Reserve Bank of St. Louis, July/August 1993

- Peiris Shanaka J. and Saxegaard Magnus (2007) An Estimated DSGE Model for

Monetary Policy Analysis in Low-Income Countries, IMF working paper, WP/07/282

- Pei-Tha Gan, Kian-Teng Kwek (2008) Estimating Monetary Policy Rules: An Optimal

Monetary Conditions Index for Malaysia, International Research Journal of Finance and

Economics, Issue 14 (2008)

- Peng, W. and F. Leung (2005), “A Monetary Conditions Index for Mainland China”,

Hong Kong Monetary Authority Quarterly Bulletin, June.

- Poloz, S., D. Rose, and R. Tetlow (1994): “The Bank of Canada’s New Quarterly

Projection Model (QPM): An Introduction - Le Nouveau Modèle Trimestriel de Prévision

(MTP) de la Banque du Canada: Un Aperçu”. Bank of Canada Review – Revue de la

Banque du Canada, Autumn, pp. 23-38.

- R. Kannan, Siddhartha Sanyal and Binod Bihari Bhoi, Monetary Conditions Index for

India, Reserve Bank of India Occasional Papers Vol. 27, No. 3, Winter 2006

- Ramkishen S. Rajan (2006), A Simple Framework to Analyze Monetary Policy and

Exchange Rate Options for Emerging Asia

- RAPORTI I POLITIKËS MONETARE - TREMUJORI I PARË I VITIT 2011, PRILL

2011

- Rasche Robert H. and Williams Marcela M. (2005) The Effectiveness of Monetary

Policy, Working Paper 2005 - 048B, http://research.stlouisfed.org/wp/2005/2005-048.pdf

http://research.stlouisfed.org/wp/2005/2005-048.pdf


126

- Renée Fry dhe Elvira Sojli (2010) PËRHAPJA E KRIZAVE FINANCIARE NË

SHQIPËRI: NJË KRAHASIM I KRIZËS RUSE DHE TURKE, Material Diskutimi

- Reserve Bank of India (1998), “Monetary Conditions Index”, Annual Report, 1997-98.

- Reserve Bank of India (1998), Report of the Working Group on Money Supply: Analytics

and Methodology of Compilation

- Reserve Bank of India (2004), Report on Currency and Finance 2002-03.

- RESERVE BANK OF INDIA OCCASIONAL PAPERS

- Reserve Bank of New Zealand (1996), “Summary Indicators of Monetary Conditions”,

Reserve Bank of New Zealand Bulletin, 59(3), pp 223-228.

- Reserve Bank of New Zealand (1996): Monetary Policy Statement, Reserve Bank of New

Zealand, Wellington, New Zealand, December (also available on the World Wide Web at

http://www.rbnz.govt.nz/monetary/mpspdf. htm).

- Rogoff, K. S., Husain, A. M., Mody, A., Brooks, R., Oomes, N. 2003. Evolution and

Performance of Exchange Rate Regimes. IMF Working Paper, WP/03/243

- Rogoff, K., 1985. The Optimal Degree of Commitment to an Intermediate Monetary

Target. Quaterly Journal of Economics. 100: 1169-90.

- Salko Drini, Osmani Myslym, Disa modelime makroekonometrike per ekonomine

shqiptare ne periudhen e tranzicionit – Tipare dhe Probleme, Konferenca “Banka e

Shqipërisë në dekadën e dytë të tranzicionit”, 2002

- Siklos Pierre L., Ábel István (2002) Is Hungary ready for inflation targeting?, Economic

Systems 26 (2002) 309–333

- Silvey, S. D. (1975): Statistical Inference, Chapman and Hall, London.

- Skreb (2009) Komente ne lidhje me problemet e globalizimit dhe euroizimin, Strategjitë

e politikës monetare për ekonomitë e vogla, Banka e Shqipërisë.

- Spanos, A. (1986): Statistical Foundations of Econometric Modelling, Cambridge

University Press, Cambridge.

- Staiger, D., J. H. Stock, and M. W. Watson (1997): “The NAIRU, Unemployment and

Monetary Policy”. Journal of Economic Perspectives, 11, 1, pp. 33-49.

- Stavre Emil (2006) Measures of Underlying Inflation in the Euro Area: Assessment and

Role for Informing Monetary Policy, IMF working paper, WP/06/197


127

- Stevens, G.R. (1998), “Pitfalls in the Use of Monetary Conditions Indexes”, Reserve

Bank of Australia Bulletin, August.

- Stock, James H. and Mark W. Watson (2005) "Implications of Dynamic Factor Models

for VAR Analysis," NBER Working Papers 11467, National Bureau of Economic

Research, Inc.

- Suttle, P. (1996): “Monetary Conditions Worldwide”. World Financial Markets (JP

Morgan), March 29, p. 26.

- Svensson Lars E.O. (2002) Inflation Targeting should it be modeled as an instrument rule

or a targeting rule?, NBER working paper series Working Paper 8925,

http://www.nber.org/papers/w8925

- Thiessen, G. G. (1995): “Uncertainty and the Transmission of Monetary Policy in Canada

– L’Incertitude et la Transmission de la Politique Monétaire au Canada”. Bank of Canada

Review – Revue de la Banque du Canada, Summer, pp. 41-58.

- Treichel Volker (2001) Politikat Stabilizuese ne Shqiperi dhe Efikasiteti i Tyre

- Truman Edwin M. (2003) Inflation Targeting in the World Economy, Institute for

International Economics

- Tufte, E. R. (1983): The Visual Display of Quantitative Information, Graphics Press,

Cheshire, Connecticut.

- Tufte, E. R. (1990): Envisioning Information, Graphics Press, Cheshire, Connecticut.

- Tufte, E. R. (1997): Visual Explanations: Images and Quantities, Evidence and

Narrative, Graphics Press, Cheshire, Connecticut.

- Vandenbussche Jérôme (2006) Elements of Optimal Monetary Policy Committee Design,


- Vasilika Kota, Elona Dushku (2010) Macro econometric model of Albania: A follow up,

Bank of Albania 2010

- Vokshi - Abazi Arjeta, Albania and its Monetary Transmission Mechanism, SEMINAR

VOLUME OF THE SECOND EUROPEAN DOCTORAL SEMINAR (EDS), BERG

Working Paper No. 43, February 2003

- Vokshi A, Hadëri S (2008) Aspekte të ndryshme të ndryshme të politikës monetare në

Shqipëri, Revista “Ekonomia dhe Biznesi”.Nr 3 (29) Shtator – Dhjetor 2008

http://www.nber.org/papers/w8925


128

- Vokshi A, Hadëri S (2009) Going toward the real independence of the central bank,

SEEU Review, vol 5, nr. 2, 2009

- Vokshi A, Pisha A, Berberi A (2008) Pavarësia e Bankave Qëndrore: Këndvështrim i

pavarur, Revista “Ekonomia dhe Biznesi”, Nr 1 (27), Janar –Prill 2008

- Volume 6, pp. 237-254, Bank for International Settlements, Basle, Switzerland.

- Wald, A. (1943): “Tests of Statistical Hypotheses Concerning Several Parameters When

the Number of Observations Is Large”. Transactions of the American Mathematical

Society, 54, 3, pp. 426-82.

- Wohltmann Hans-Werner and Winkler Roland, Anticipated Raw Materials Price Shocks

and Monetary Policy Response - A New Keynesian Approach, Economic Working Paper,

No 2006-19, December 2006

- Zelmer, M. (1996): “Strategies Versus Tactics for Monetary Policy Operations”, in M.

Zelmer (ed.) Money Markets and Central Bank Operations, Bank of Canada, Ottawa,

Canada, pp. 211-78 (with discussion).


129

Aneksi 1

TESTET UNIT ROOT

Null Hypothesis: LNC has a unit root

Exogenous: Constant, Linear Trend

Lag Length: 3 (Automatic - based on t-statistic, lagpval=0.05, maxlag=5)

t-Statistic Prob.*

Augmented Dickey-Fuller test statistic -2.122289 0.5165

Test critical values: 1% level -4.234972

5% level -3.540328

10% level -3.202445

*MacKinnon (1996) one-sided p-values.

UNIT ROOT TEST PËR REPOREAL

Null Hypothesis: REPOREAL has a unit root

Exogenous: Constant, Linear Trend


t-Statistic Prob.*



130


5% level -3.529758

10% level -3.196411


UNIT ROOT TEST PËR CPI3MuJOR

Null Hypothesis: CPI3MuJOR has a unit root

Exogenous: Constant


t-Statistic Prob.*



5% level -2.948404

10% level -2.612874


UNIT ROOT TEST PËR CPI

Null Hypothesis: CPI has a unit root

Exogenous: Constant


131


t-Statistic Prob.*



5% level -2.963972

10% level -2.621007


UNIT ROOT TEST GAP

Null Hypothesis:GAP has a unit root

Exogenous: Constant


t-Statistic Prob.*



5% level -2.971853

10% level -2.625121



132

UNIT ROOT TEST LNREER

Null Hypothesis: LNREER has a unit root

Exogenous: Constant


t-Statistic Prob.*



5% level -2.938987

10% level -2.607932



133

Aneksi II

Treguesit realë të përdorur për të llogaritur IKM

Ordinary Least Squares Estimation

******************************************************************************

*

Dependent variable is LNCPI

39 observations used for estimation from 1999Q1 to 2008Q4

******************************************************************************

*

Regressor Coefficient Standard Error T-Ratio[Prob]

A 1.2240 .22785 5.3719[.000]

LNGAP -.2535E-3 .0045149 -.056142[.956]

LNREER -.2550E-4 .3769E-4 -.67669[.505]

NORMAREAL .0011736 .7435E-3 1.5786[.128]

LNC .28604 .019220 14.8827[.000]

LNGAP(-1) -.0034931 .0041329 -.84518[.407]

LNREER(-1) -.2159E-4 .3445E-4 -.62659[.537]

NORMAREAL(-1) -.5229E-3 .8576E-3 -.60971[.548]

******************************************************************************

*

R-Squared .83539 R-Bar-Squared .81572

S.E. of Regression .019523 F-stat. F( 7, 32) 47.5679[.000]

Mean of Dependent Variable 4.6068 S.D. of Dependent Variable .067250

Residual Sum of Squares .0087663 Equation Log-likelihood 82.6608


134

Akaike Info. Criterion 74.6608 Schwarz Bayesian Criterion 68.9248

DW-statistic 1.8888

******************************************************************************

*

Diagnostic Tests

******************************************************************************

*

* Test Statistics * LM Version * F Version *

******************************************************************************

*

* * * *

* A:Serial Correlation*CHSQ( 4)= 17.6071[.001]*F( 4, 19)= 6.2446[.002]*

* * * *

* B:Functional Form *CHSQ( 1)= 3.0200[.082]*F( 1, 22)= 2.3745[.138]*

* * * *

* C:Normality *CHSQ( 2)= .22654[.893]* Not applicable *

* * * *

* D:Heteroscedasticity*CHSQ( 1)= .77608[.378]*F( 1, 29)= .74465[.395]*

******************************************************************************

*

A:Lagrange multiplier test of residual serial correlation

B:Ramsey's RESET test using the square of the fitted values

C:Based on a test of skewness and kurtosis of residuals

D:Based on the regression of squared residuals on squared fitted values


135

Unit root tests for residuals

******************************************************************************

*

Based on OLS regression of LNCPI on:

LNGAP LNREER NORMAREAL LNC LNGAP(-1)

LNREER(-1) NORMAREAL(-1)


******************************************************************************

*

Test Statistic LL AIC SBC HQC

DF -3.1401 59.3661 58.3661 57.7370 58.1849

ADF(1) -3.1160 59.8033 57.8033 56.5452 57.4410

ADF(2) -1.2683 62.3599 59.3599 57.4727 58.8164

ADF(3) -.68826 63.4601 59.4601 56.9439 58.7355

ADF(4) -.59999 63.4850 58.4850 55.3397 57.5793

******************************************************************************

*

95% critical value for the Dickey-Fuller statistic = *NONE*

***WARNING: No intercept in original regression!***

Critical value not available for the number of regressors in the regression!

LL = Maximized log-likelihood AIC = Akaike Information Criterion

SBC = Schwarz Bayesian Criterion HQC = Hannan-Quinn Criterion


136

Test of Serial Correlation of Residuals (OLS case)

******************************************************************************

*


List of variables in OLS regression:

A LNGAP LNREER NORMAREAL LNC

LNGAP(-1) LNREER(-1) NORMAREAL(-1)


******************************************************************************

*

Regressor Coefficient Standard Error T-Ratio[Prob]

OLS RES(- 1) -.22336 .27602 -.80924[.425]

OLS RES(- 2) -.60952 .26801 -2.2743[.031]

OLS RES(- 3) -.27585 .25969 -1.0622[.298]

OLS RES(- 4) .34449 .26333 1.3082[.202]

******************************************************************************

*

Lagrange Multiplier Statistic CHSQ( 4)= 17.6071[.001]

F Statistic F( 4, 19)= 6.2446[.002]

******************************************************************************

*


137

Autoregressive Conditional Heteroscedasticity Test of Residuals (OLS Case)

******************************************************************************

*


List of the variables in the regression:




******************************************************************************

*

Lagrange Multiplier Statistic CHSQ( 4)= 5.6449[.227]

F Statistic F( 4, 19)= 1.0575[.404]

******************************************************************************

*


138

Unit root tests for residuals

******************************************************************************

*

Based on OLS regression of LNCPI on:




******************************************************************************

*

Test Statistic LL AIC SBC HQC

DF -4.7694 67.8887 66.8887 66.2597 66.7076

ADF(1) -7.2418 74.8933 72.8933 71.6353 72.5311

ADF(2) -4.7576 75.5318 72.5318 70.6447 71.9884

ADF(3) -2.5202 77.1344 73.1344 70.6182 72.4099

ADF(4) -1.9271 77.7739 72.7739 69.6287 71.8682

******************************************************************************

*

95% critical value for the Dickey-Fuller statistic = *NONE*

Critical value not available for the number of regressors in the regression!

LL = Maximized log-likelihood AIC = Akaike Information Criterion

SBC = Schwarz Bayesian Criterion HQC = Hannan-Quinn Criterion

Politika Monetare në Tranzicion – Sfidat për të · PDF filePOLITIKA MONETARE NË TRANZICION SFIDAT PËR TË ARDHMEN DISERTACION Në Kërkim të...

Documents