Podstawy Gospodarki Przestrzennej Rozwój strefy podmiejskiej. Suburbanizacja a Urban Sprawl Katedra Gospodarki Przestrzennej i Architektury Krajobrazu Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie
Podstawy Gospodarki PrzestrzennejRozwój strefy podmiejskiej. Suburbanizacja a Urban Sprawl
Katedra Gospodarki Przestrzennej i Architektury KrajobrazuUniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie
Ekspansja przestrzenna miastU
RB
AN
IZA
CJA
Urbanizacja nędzyUrbanizacja nędzy
► kolosalny rozrost slumsów, a w jego następstwie – choroby społeczne, przestępczość, wysokie wskaźniki umieralności i katastrofy społeczne na niespotykaną dotąd skalę,
► aktualne wyzwania cywilizacyjne i zagrożenia są w pierwszym rzędzie związane z urbanizacją krajów rozwijających się.
UR
BA
NIZ
AC
JA
związane z urbanizacją krajów rozwijających się.
Urbanizacja bogactwaUrbanizacja bogactwa,
► relokacja do suburbiów rodzin klasy średniej i wyższej, z wieloma negatywnymi efektami tego zjawiska,
►niekontrolowany rozwój miast skutkuje wzrostem potrzeb transportowych, wzrostem konsumpcji energii, podnosi koszty infrastruktury miejskiej i negatywnie oddziałuje na jakość przestrzeni podmiejskich oraz na środowisko naturalne.
Źródło:[3]
Stadia rozwoju regionów miejskich
•• UrbanizacjaUrbanizacja - ośrodek miejski rozwija się kosztem otaczających go obszarów wiejskich, liczba ludności całego miasta (aglomeracji) wzrasta,
•• SuburbanizacjaSuburbanizacja lub eksurbanizacjieksurbanizacji - strefa otaczająca miasto rozwija się kosztem ośrodka centralnego, co w efekcie daje rozwój przestrzenny aglomeracji, liczba ludności całego miasta przestrzenny aglomeracji, liczba ludności całego miasta (aglomeracji) wzrasta,
•• DDezurbanizacjaezurbanizacja lub kontrurbanizacjakontrurbanizacja - ubytek ludności z ośrodka centralnego, jak i zewnętrznych części miasta (aglomeracji)
•• ReurbanizacjaReurbanizacja - zmniejsza się wskaźnik ubytku ludności z ośrodka centralnego
Stadia rozwoju regionów miejskich
Model stadiów rozwoju regionów miejskich (Klaassen i Scimemi(1981)) pierwotnie nazwany modelem cyklu nazwany modelem cyklu życia miasta.
Model uwzględnia relację między wzrostem liczby ludności w rdzeniu i w obwodzie regionu miejskiego.
Stadia rozwoju regionów miejskich
Jeśli w wyniku wewnętrznej redystrybucji (saldo migracji) przyrost ludności i podmiotów gospodarczych jest wyższy w strefie podmiejskiej niż w mieście centralnym oznacza to że miasto wkroczyło w fazę względnej suburbanizacji, a jeśli w mieście centralnym pojawia się ubytek ludności, wtedy mamy do czynienia z fazą bezwzględnej suburbanizacji.
Rozwój przestrzenny czy już suburbanizacja?
Intensyfikacja zagospodarowania terenów podmiejskich spowodowana jest wyczerpaniem się możliwości realizacji nowego programu miejskiego w dotychczasowych granicach struktur zurbanizowanych.
RO
ZW
ÓJ
Przenoszenie miejsca pracy i zamieszkania poza dotychczasowe granice struktur ,której nie towarzyszy wzrost liczby ludności oraz przyrost ilościowy miejsc pracy.
SB
UR
BA
NIZ
AC
JA
Źródło:[8]
Suburbanizacja
• „suburbium” oznaczającego peryferyjny w stosunku do zainwestowanych terenów w mieście lub przylegający do granic administracyjnych miasta (blisko położony) obszar o funkcjach mieszkaniowych,
• najszersze znaczenie „suburbanizacji” to proces „urbanizacji strefy podmiejskiej”,
• proces ten najczęściej wskazuje na zmiany sposobu użytkowania ziemi. O suburbanizacji mówimy zarówno w kontekście przekształcania terenów wiejskich w tereny miejskie, jak i procesu intensyfikacji i zagęszczenia już użytkowanych nierolniczo terenów.
Suburbanizacja – dlaczego?
Czynniki ekonomiczne
• rozwój sieci transportowych, co przyczyniło się do szybkiego rozwoju i upowszechnienia środków transportu publicznego i prywatnego oraz dobre skomunikowanie przedmieść z miastem,
• poprawa sytuacji materialnej społeczeństwa umożliwiająca zakup nieruchomości i środków transportu oraz korzystna cena nieruchomości na obszarach podmiejskich i wiejskich w stosunku do wysokich cen gruntów w mieście,
• stosunkowo niskie koszty zamieszkania i życia na obszarach wiejskich, • słaba gospodarka przestrzenna w aspekcie zrównoważonego rozwoju
miast,
Suburbanizacja – dlaczego?
Czynniki ekonomiczne cd.
• wprowadzenie gospodarki opartej na zasadzie wolnego rynku (w tym otwarta przedsiębiorczość),
• przyzwolenie przez samorządy lokalne na lokalizację dużych inwestycji poza miastem dla zwiększenia dochodów gmin,
• lokalizacja centrów handlowych na obrzeżach miast, generująca powstawanie w bezpośrednim sąsiedztwie nowych osiedli mieszkaniowych,
• rozwój technologii (przemysłowych, informacyjnych) oraz techniki.
Suburbanizacja – dlaczego?
• chęć posiadania własnego domu poza miastem będącego miejscem zamieszkania lub drugiego domu stanowiącego miejsce wypoczynku i rekreacji,
• zaspokojenie bliskiego kontaktu z przyrodą,
Czynniki społeczne
• zaspokojenie bliskiego kontaktu z przyrodą, • zamieszkiwanie w środowisku zdrowym, oddalonym od zgiełku miasta, i
zanieczyszczeń generowanych przez postępującą cywilizację miast, • ucieczka ze śródmieść miast, będących centrum rozwijającej się patologii
społecznej (w tym narkomanii, alkoholizmu, przemocy, ubóstwa), • poprawa bezpieczeństwa zamieszkania, • atrakcyjność terenów wiejskich, • potrzeba podkreślenia klasy społecznej przez budowanie w obszarach
peryferyjnych miast rezydencji.
Źródło:[5]
Kontekst przestrzenny zjawiska
wewnątrz granic wewnątrz granic
poza granicami miasta centralnego w obrębie tzw. strefy podmiejskiej bliższej
poza granicami miasta centralnego w obrębie tzw. strefy podmiejskiej bliższej
w obrębie strefy w obrębie strefy
SUBURBANIZACJASUBURBANIZACJA
wewnątrz granic administracyjnych miasta
centralnego
wewnątrz granic administracyjnych miasta
centralnego
w obrębie strefy podmiejskiej dalszej
w obrębie strefy podmiejskiej dalszej
Źródło: [4]
Modele rozwoju struktur podmiejskich
• Rozwój skoncentrowany wzdłuż głównych pasm lub w wydzielonych obszarach,
• Rozwój chaotyczny, nie podporządkowany regułom koncentracji wokół głównych ciągów komunikacyjnych i infrastruktury technicznej
• Model mieszany.
Determinanty wyboru modelu:
• Dostępność własnościowa i planistyczna terenu,
• Ograniczenia fizjograficzne i przyrodnicze,
• Popyt na rynku nieruchomości,
• Dostępność infrastrukturalna i komunikacyjna,
• Sąsiedztwo infrastruktury społecznej.
Źródło: [8]
Urban sprawl (eksurbanizacja)„sprawl” oznacza rozprzestrzenianie się lub rozwijanie w sposób nieregularny i nieładny; pojęcie ma wydźwięk negatywny
•• Urban Urban sprawlsprawl (rozproszona (rozproszona suburbanizacjasuburbanizacja) ) oznacza proces zagospodarowywania w określony sposób terenów wiejskich poza zwartą strefą bardziej intensywnie użytkowaną w strefie bardziej intensywnie użytkowaną w strefie podmiejskiej.
• Zagospodarowanie to cechuje rozproszona lokalizacja domostw, usług oraz miejsc pracy (centra biurowe, zakłady przemysłowe), połączonych nadmiernie rozbudowaną i niefunkcjonalną siecią dróg, a mieszkańcy tych terenów są silnie uzależnieni od samochodu (Duany i in. 2000; Peiser 2001; Squires 2002).
Urban sprawl
Urban Sprawl and Smart Growth Study Act (2001):
„urban sprawl” to każda zmiana w sposobie użytkowania przestrzeni poza terenem centralnego miasta, która:
• prowadzi do częściowego rozproszenia budownictwa mieszkaniowego lub usługowego; usługowego;
• utraty otwartej przestrzeni, gospodarstw rolnych, przyrody ożywionej;
• utraty wartości przyrodniczych, krajobrazowych, kulturowych i rekreacyjnych;
• może skutkować podwyższonymi wydatkami publicznymi na infrastrukturę, instytucje publiczne lub transport.
Negatywne skutki
Niszczenie zasobów naturalnych:
• Rabunkowy charakter gospodarki gruntowej,
• Nasilanie procesów pustynnienia,
• Niszczone są ekosystemy naturalne – bezpośrednio lub poprzez – bezpośrednio lub poprzez rozdrabnianie obszarów, tworzenie barier, rozrywanie korytarzy migracji.
• Uszczuplane są stopniowo obszary przyrody chronionej.
Źródło:[7]
Negatywne skutki
Nadmierne zużycie energii:
• dominacja samochodu prywatnego –wysoce energochłonnego. Skutki wtórne: wzrost zanieczyszczeń powietrza, ziemi, emisji CO2
• Do wzrostu zużycia energii i jego • Do wzrostu zużycia energii i jego wtórnych skutków środowiskowych przyczyniają się także wydłużane systemy dystrybucji nośników infrastruktury technicznej i in.
Źródło:[7]
Negatywne skutki
Skutki społeczno-ekonomiczne:
• rosnąca segregacja mieszkańców według dochodów.
• znacznie bardziej kosztowna forma budowy miasta, w tym:
coraz większe wydatki na codzienne dojazdy,
trud i rosnący koszt zatłoczenia dróg,
niewspółmiernie wysokie koszty rozciągania infrastruktury miejskiej
www.kciuk.pl
Źródło:[7]
Pozytywy doraźne …
„Przecież wszyscy są zadowoleni...”:
• właściciele terenów rolnych, sprzedający je za wielkie pieniądze,
• inwestorzy kupujący tereny znacznie taniej niż w mieście,
• gminy – zwiększające dochody • gminy – zwiększające dochody z podatków od coraz liczniejszych przybyszów...
Przeciwdziałanie
Od początku XX w., w Europie podejmowano działania obronne, racjonalizujące:
• Stopniowo wprowadzano współczesne prawa o planowaniu przestrzennym i kontroli użytkowania terenów (land-use), z coraz silniejszą strukturą administracji odpowiedzialnej za ład przestrzenny w kraju,
• Wprowadzono specjalne narzędzia ochrony stref podmiejskich przed presją zabudowy – ustawę o „zielonych pierścieniach” (green belts – w W.Brytanii i zabudowy – ustawę o „zielonych pierścieniach” (green belts – w W.Brytanii i innych),
• Lansowano i realizowano ideę budowy „nowych miast” i planowej rozbudowy „miast rozwojowych” dla napływających do miast mas ludności, by zapobiec żywiołowi rozlewania się miast centralnych.
W efekcie problem został względnie skutecznie opanowany, przynajmniej w tych krajach, gdzie środki te wprowadzono w życie w sposób konsekwentny (np. Wielka Brytania, Francja, Niemcy, Holandia, Kraje Skandynawskie...).
Źródło: [7]
Literatura[1] A.T. Kowalewski, Społeczne, ekonomiczne i przestrzenne bariery rozwoju zrównoważonego, Instytut Rozwoju Miast, Kraków 2006,
[2] A.T. Kowalewski, Rozwój zrównoważony w procesach urbanizacji, Nauka 1/2005, ss.123-146
[3] ESDP – European Spatial Development Perspective. Wyd. 2000
[4] A. Lisowski, M. Grochowski, Procesy suburbanizacji. Uwarunkowania, formy i konsekwencje, Ekspertyzy do Koncepcji Zagospodarowania Przestrzennego Kraju, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2009
[5] J. Małek, Historyczne i współczesne uwarunkowania procesów suburbanizacji, Przestrzeń i FORMA 16/2011FORMA 16/2011
[6] P. Lorens, Suburbanizacja w procesie rozwoju miasta postsocjalistycznego [w:] Lorens P. (red.)
Problem suburbanizacji, Biblioteka Urbanisty 7, Urbanista, Warszawa, 2005, s. 33–44.
[7] R. Dylewski, Żywiołowa suburbanizacja w świetle raportu Komisji Europejskiej i wnioski dla ,Człowiek i Środowisko 31 (1-2) 2007, s. 123-131,
[8] P. Lorens, Urban sprawl. Wpływ na przestrzeń. Prezentacja multimedialna. Politechnika Gdańska Wydział Architektury
[9] http://www.transport-publiczny.pl/wiadomosci/bkm-urban-sprawl-nie-da-sie-zatrzymac-trzeba-nim-sterowac-45997.html