-
Kautxua
Ezer baino lehen, pneumatikoaegiteko erabiltzen den eta
lehengainagusi den kautxuari buruz argibidebatzuk emango ditugu.
Jatorriz Bra-silekoa den kautxu izeneko landa-rearen azalari ebakia
egiten bazaio,esne antzeko likidoa jariatzen du; la-texa hain
zuzen. Latexaren herena,goma hutsezko partikulaz osatuadago.
Goma, material interesgarria zenjoan den mendearen hasieran.
Ma-terial iragazkaitzak osatzeko egokiaizango zela pentsatzen
zuten, bainagoma eguraldi hotzetan substantziagogorra zen eta
eguraldi berotanbigun eta itsaskorra. Charles Good-year
iparrameriketarra, gomarenarazoak 1834. urtean kilikatu zuen.
PPPPPPnnnnnneeeeeeuuuuuummmmmmaaaaaattttttiiiiiikkkkkkooooooaaaaaakkkkkkaaaaaauuuuuurrrrrrtttttteeeeeennnnnn111111000000000000
uuuuuurrrrrrtttttteeeeee
Jon Otaolaurretxi
1887. urtean, John Dunlop albaitariak bere semearen
trizikloarigurpil pneumatikoa ipini zion Belfast-en. Hurrengo
urtean paten-
tatu zuen eta 1890. urteanhasi ziren DDuu nn lloo pp CCoo mm pp
aa nn yy enpresan pneumatikoak
fabrikatzen. Dena dela, gurpil pneumatikoaren
printzipioa1846.ean patentatua zegoen jadanik, geroago jakingo
zenez, bainaXIX. mendearen bukaeran hedatuko zen bazter guztietara
automo-
bilaren arrakastarekin batera.hasieran kautxu naturala, baina
ge-roztik Asiako hegoaldeko basoetatikateratzen dute ia dena.
1910. urtean kautxu naturalarenprezioa oso altua zen, eta
estatuindustrializatuek kautxua artifizialkilortzeari ekin zioten.
Alemanian adi-bidez, 1912. urtean kautxu sintetikoz-ko pneumatikoak
fabrikatu ziren. Kau-txu naturalaren prezioa jaitsi egin zenordea,
eta sintetikoa egiten lehenmundu–gerran hasi ziren berriro.1918.ean
sintetikoa baztertu egin zenostera.
Dena dela 1932. urteaz gerokautxu naturalak jasandako
pre-zioaren gorakadak, kautxu sintetikoaegitera behin betirako
bultza zituenfabrikatzaileak. Gainera kautxu sin-tetikoak,
petroliotik ateratakoak, bi-garren mundu-gerraz gero naturala
Ezaugarri egonkorrak zituen gomalortzearren, beste batzuek
bezalagoma sufrearekin nahastu zuen. Egunbatean, nahastea
ustekabean sua-ren ondoan gelditu zen, eta oso erreaez zegoen
alderdiak elastikotasunaproposa zuen. Zati hura, goma le-hor eta
malgua zen; berotutakoan etahoztutakoan bere ezaugarriak gal-tzen
ez zituena. Gero Goodyear-ekgoma eta sufrezko nahasteak
tenpe-ratura altuagotara ipini zituen etagoma bulkanizatua lortu
zuen. Good-year-ek 1844. urtean patentatua dabulkanizazioa .
Joan den mendearen bukaeraneta mende honen hasieran,
kautxunaturala erabiltzen zen erabat pneu-matikoak egiteko;
landareari kendu-tako latexa alegia. Hegoameriketanoihan
tropikalean produzitzen zen
-
Pneumatikoabarrutik
Pneumatikoa, ibilgailuen piezagarrantzitsuenetakoa da.
Gidariareneta bidaiarien segurtasuna, pneuma-
1894. urtean, pneumatikoak zal-di-kotxetan erabiltzen hasi
ziren, etaurtebete geroago (1895.ean), lehe-nengo aldiz
automobilari ipinizizkioten. 25 km/h abiaduran Eclairizeneko autoak
Parisetik Bordele-rainoko bidaia egin zuen.
Lau urte geroago, 1899.ean, 100km/h abiadura gainditu zuen
lehenaldiz pneumatikoz hornitutako auto-mobil batek; Jenatzy jauna
106 km/habiaduraraino iritsi bait zen bere boli-do antzeko
automobilean.
Mendearen hasieran, 1905. ur-tean, izotz gainean ibiltzeko
pneu-matikoei kanpokaldetik iltzeak ipin-tzen hasi ziren lehenengo
aldiz.1908.ean berriz, autobusetan atzekogurpiletan pneumatiko
bikoitzak ipinizituzten. 1914. urtean automobiletangurpil
desmuntagarriak ipintzen hasiziren. 1937.ean, hari metalikoz
egin-dako bastidorea zuten pneumatikoakagertu ziren. 1946.ean,
pneumatikoerradiala agertu zen. 1954.ean be-rriz, kamararik gabeko
pneumatikoakegin zituzten lehen aldiz.
Eta horrela, urtez urte hoba-kuntzak ezarriz, gaur egungo
per-fekzio ikaragarria lortu da hainbesteexigitzen zaion eta
askotan hain bal-dintza txarretan lan egiten duen pie-za biribil
honetan.
bezain elastikoak dira, eta polibuta-dienoak adibidez, kautxu
naturalakbaino bi aldiz gehiago irauten du.
Ondoko taulan urte desberdi-netako kautxu natural eta
sintetikoenmunduko kontsumoak ematen dira:
kautxu kautxuUrtea naturala sintetikoa
(tonatan) (tonatan)
1955 1.800.000 1.063.0001964 2.260.000 2.748.0001970 2.888.000
4.530.0001972 3.120.000 5.365.000
Gaur egun kautxu sintetikoaerabat nagusitu da
pneumatiko-gintzan, prezio eta kalitatea medio,eta kautxu naturala
gero eta gutxiagoerabiltzen da.
Bizikletatikautomobilera
Dunlop-ek 1887. urtean beresemearen trizikloari pneumatikoa
ipi-ni zioenetik, beste fabrikatzaile bat-zuk ere hasi ziren lan
horretan.Edouard eta Andre Michelin anaiekadibidez, bizikletentzako
pneumatikoberria patentatu zuten 1891. urtean.Pneumatiko
desmuntagarria zenhura; barruan kamara independenteazuena.
1. irudia.Lehen pneumatikodesmuntagarria.1891. urtea
tikoekin hertsiki lotuta dago hein handibatean. Horregatik
pneumatikoa ezda kautxu-pusketa bat. Pneumatikoaegiteko material
desberdin asko beharizaten da; 200 produktu kimiko des-berdin baino
gehiago. Kautxu natura-la ala sintetikoa, ikatzezko
beltza,altzairua, kotoia edo rayona, sufrea,plastikotzaileak,
azeleratzaileak, anti-oxidatzaileak, oxido metalikoak,
kolo-ratzaileak, pigmentuak etab. zehatz-mehatz konbinatu behar
izaten dira.
Pnumatikoek barruan zer izatenduten erakusteko, ondoko
irudianaltzairuzko hariz egindako ehunakdituen pneumatiko erradiala
hartudugu oinarritzat.
Normalean pneumatikoak altzai-ruzko hariak paraleloki
(erradialki)ipinita osatzen den (1) bastidoreaizaten du. Errodadur
bandaren az-pian, altzairuzko hariz egindako ehu-nak (2)
gurutzatuta ipintzen zaizkio,eta orpoan (7), babesgarri (3)
batenbarruan altzairuzko kablez egindako(4) uztaiak ditu. Kanpotik,
(5) erro-dadur banda ikus daiteke bere (6)eskultura eta guzti.
Saihetsa (8) ereikusten da.
Garai bateko pneumatikoen bas-tidorea, ehun desberdinak
diagonalkiipinita osatzen zen eta gurpila birakaari zenean
diagonalki ipinitako ehu-nen artean marruskadurak sortzenziren.
Horrek beroa ere berekin zueneta pneumatikoaren iraupena
la-burragoa zen. Bastidore diagonaleangainera, saihetsa lodiagoa da
etakurbatan errodadur banda osorik lu-rraren kontra egon dadin
oztopo erebai.
Pneumatiko erradialek, bastido-reko hariak erradio eran
daudelakosaihets malguagoa dute eta kurbatanerrodadur banda lurrari
itsatsita ego-ten da. Bestetik bero gutxiago sort-zen da pneumatiko
erradialetan etairaupen luzeagoa dute. Bastidorekoaltzairuzko
hariak, 0,1 mm-ko dia-metroa eta 250 kg/mm2 erresistentziadutenak
iza-ten dira.
Gezurra badirudi ere, formulakoautomobilak izan dira
pneumatikodiagonalak erabiltzen gehien aritudirenak. Duela
hiruzpalau urte ba-karrik hasi bait ziren hauek erradialak
Paris-Brest-Paris karreran ziklis-ten artean arrakasta handia
izanondoren, pneumatiko-mota hau era-bat hedatu zen.
-
barneko aldean apoiatzen da etaarriskurik gabe jarrai daiteke
garaje-raino. Pneumatikoa zulatuta 100 kmlasai egin ditzake
automobilak 80 km/h abiaduran.
Gurpil berri honek, beste arazobat ere konpontzen du. Izan ere
ba-tezbeste automobil-gidariak bosturtetik behin izaten du
gurpil-zula-keta. Horregatik, bere ibilgailuanbostgarren gurpila
erabili behar iza-ten du beti. Sistema berri honekinberriz,
bostgarren pneumatikoarenpremiarik ez legoke.
Pneumatikoakjasan behar duena
Automobil handi bat jendez be-teta dagoenean, 1.500 kg
pisatzerahel daiteke eta 160 km/h abiaduranjoatea nahikoa normala
da gaur egun.Abiadura horretan, pneumatikoek 44metro egiten dituzte
segundo bakoi-tzean. Horrek zera esan nahi du:minutuero 1320 aldiz
tolestatzen etadestolestatzen zaiola saihetsa.
erabiltzen.
Pneumatikoak errodadur bandandituen kanalak (eskultura),
urarenkontrakoak dira. Errepidea bustiadagoenean, ura
kautxuarentzat la-baingarria da. Horregatik errodadurbandan kanal
batzuk egiten dira, etabentosa-efektua eginez, ura kanporabidaltzen
da. Horrela pneumatikoalurrari hobeto itsasten zaio.
Pneumatiko barruko ehunak egi-teko, garai batean kotoia
erabiltzenzen, baina rayonak baztertu eginzuen. Gaur egun
altzairuzko ehunakasko erabiltzen dira, baina azkenaldian zuntz
bereziekin probak egitenhasiak dira.
Gurpil-zulaketarenarazoa
Automobiletan askotan arrisku-tsua gertatzen da (abiadura
handiabada batipat) arantza, iltze edo zer-baitek pneumatikoa eta
kamara zu-latzea. Barruko airea irten egiten dagurpil horretatik
eta automobilak nahizmotoak desoreka arriskutsua jasatendu.
Arazo hori konpontzearren,1954. urtean Estatu Batuetan
ka-mararik gabeko pneumatikoa agertuzen. Kamararen ordez, barruko
al-detik goma bigunezko geruza bat dupneumatiko honek. Iltzeren bat
sart-zen denean airea irteten hasten bada,barruko goma bigunak
zuloa ixteko
3. irudia.Gurpil normala (ezkerrekoa) eta
berezia (eskuinekoa),beteta (goian) eta hustuta (behean).
2. irudia.Pneumatiko erradial
baten ebakidura.
joera du eta pneumatikoak presioapolikiago galtzen du. Llanta
bereziakbehar dituzte pneumatiko hauek,orpotik airea gal ez
dezaten. Balbulaere llantan bertan izaten dute.
Azken aldian ordea, gurpil–zulaketaren arazoa konpontzekobada
proposamen berriagorik. Llantaeta pneumatiko berezia ikus
daitekeondoko irudian, normalaren ondoan.Bi pneumatikoak beteta eta
hustutaerakusten dira bertan. Pneumatikoberezian, zulatuta husten
denean,llanta berezia errodadur bandaren
-
4. irudia.Lasterketa-automobiletan pneumatikoegokien
aurrerapenak berebizikogarrantzia du lasterketa irabazi
nahi bada.
Pneumatikoak gainera, eginkizunasko du. Automobilaren pisua
beregain du, eta baita bideko zenbait koskajan beharra ere.
Motoreak emandakopotentzia transmititu behar duibilgailua aurrera
joan dadin, etanorabideari eutsi behar dio gidariakbolanteari
eragiten dionean obedituz.Bidean doala, indar zentrifugoak
etaalboko haizearen eraginak jasanbehar ditu.
Gidariak frenoa sakatzen due-nean, pneumatikoak lurrari
itsatsitasegitu behar du; baita errepidea bus-tia badago ere.
Horretarako gainera,lurrarekiko kontaktu-azalera orrihonena baino
txikiagoa da.
Pneumatikoak isila izan behardu, errodadur erresistentzia
txikikoa,presioari denbora luzez eutsiko diona,aldatzen erraza,
etab.
Guzti hori lortzen du pneumatikoonak, askotan horretaz
konturatzenez bagara ere.
Duela 100 urte John Boy Dunlopjaunak bere semearen
trizikloaripneumatikoak lehen aldiz ipini ziz-kionetik, buelta asko
emana dapneumatikoa, baina teknika berrien
laguntzaz, are eta gehiago ematekodauzkala esan daiteke. Izan
ereinformatika, X izpiak, espektrografia,mikroskopio elektronikoa,
erreso-nantzia magnetiko nuklearra, zine-matografia ultraazkarra
eta abarrenbidez egiten diren ikerketek berenfruituak emango bait
dituzte.