FILOZOFIA XIXw str.1 Faza I 1830 – 1860 - Comte i pozytywizm - Mill i empiryzm - Herbart i realizm - (Feuerbach i naturalizm) - Marks, Engels i materializm dialektyczny - (indywidualizm i elitaryzm) - filozofia wiary Faza II 1860 – 1880 - Spencer i ewolucjonizm - scjentyzm - parcelacja filozofii (psychologia, logika, etyka, estetyka) - (neokantyzm i empiriokrytycyzm) - (Wundt i Renouvier (metafizyka)) - Taine i humanistyka - Renan i sceptycyzm Faza III 1880 – 1900 - opozycja w teorii przyrodoznawstwa - opozycja wśród humanistów - idealizm anglosaski - (Brentano) - Nietzsche FILOZOFIA XXw Faza I 1900 – 1918 - pragmatyzm (W. James) - Bergson - Fenomenologia - Brytyjska szkoła analityczna i realizm - odnowienie scholastyki - szkoła marburska i jej idealizm - marksizm - leninizm Faza II 1918 – 1930 - filozofia w logice - filozofia w fizyce - filozofia w psychologii (funkcjonalizm i hromizm; psychologia postaci; behawioryzm; psychoanaliza; psychologia radziecka) - filozofia w socjologii (Durkheim, Paret) - Whitehead i filozofia przyrody - Nicolai Hartman Faza III 1930 – 1945 - neopozytywizm - egzystencjalizm COMTE I POZYTYWIZM Filozofia pozytywna: - zajmuje się przedmiotami rze czywistymi - bada rzeczy dostępne umysłowi - rozważa tylko tematy pożyteczne - służy polepszeniu życia - zajmuje się kwestiami ścisłymi - pracuje pozytywnie - wiedza ma za przedmiot wyłącznie fakty fizyczne - odrzucenie introspekcji ( jak można badać własne wzruszenia, skoro badanie wymaga właśnie opanowania) Filozof pozytywny: - rozumie, że nauki przyrodnicze stworzyły nieporównany wzór dochodzenia naukowego - wyrzeka się w filozofii spekulacji na rzecz badań czysto faktycznych - unika twierdzeń absolutnych i zastępuje je przez względne Nie posiadamy wiedzy o faktach psychicznych, bo niepodobna być zarazem podmiotem i przedmiotem poznania. Rozwój ludzkości: - filozofia pozytywna jako filozofia minimalistyczn a – ostrożna, trzymająca się faktów, unikająca spekulacji - F. P. jako filozofia uważająca tylko fakty zewnętrzne, dotyczące ciał, za jedyny przedmiot rzetelnej nauki - pozytywistyczne rozumienie świata jest najdoskonalszym tworem ludzkim - fazy rozwoju umysłowego ludzkości (teologiczna – uczucia, duchy; metafizyczna – intelekt, pojęcia abstrakcyjne; pozytywna – najwyższy szczebel rozwoju) Stwierdzanie i przewidywanie faktów: Nie wypowiadać twierdzeń innych, jak tylko oparte na takim czy innym fakcie. - jedyną rzeczą dostępną dla umysłu są fa kty - rejestrowanie faktów, to materiał do dalszych poszukiwań - nauka opiera się na doświadczeniach, a le dąży do tego, aby były zbędne Klasyfikacja nauk: - nauki abstrakcyjne (ogólne prawa rządzące elementarnymi faktami przyrody) - nauki konkretne (konkretne zespoły, w jakich fakty występują w doświadczeniu) MILL I EMPIRYZM Logika ze stanowiska empiryzmu: logika pojęć ogólnych i wniosków koniecznych nie zgadza się z filozofią empiryzmu (trzeba ja opracować na nowo) Empiryzm u Milla: - istnieją tylko rzeczy jednostkowe - brak ogółów, rodzajów, gatunków - ogólne mogą być tylko wyrazy - nominalistyczne rozumienie pojęć - indukcja i dedukcja współdziałają ze sobą Rozumowanie dedukcyjne: - wyprowadzenie wniosków z twierdzeń ogólnych - wiedzę czerpiemy z doświadczeń, a doświadczenia są jednostkowe - tylko przez indukcję możemy dojść do doświadczeń od twierdzeń ogólnych str 2 - postęp wiedzy przez analogię lub indukcję - przebiega od szczegółu do innych szczegółów i od szczegółów do ogółu Rozumowanie indukcyjne: - nie może być zupełnie proste - uogólnianie poszczególnych doświadczeń - metody: jednej zgody, jednej różnicy, reszty i zmian towarzyszących. Logika: istnieją pewne ogólne prawdy pierwotne, które są oczywiste i nie wymagają dowodu. Gdyby ich nie było, nie można by przeprowadzić żadnego dowodu, bo nie byłoby go na czym oprzeć. Teoria poznania ze stanowiska empiryzmu: - krytyka naczelnych pojęć teorii poznania (podstawa prawa przyczynowości wydaje się z natury wyłącznie psychologicznej, subiektywnej; nie można wyrzec się prawa przyczynowości – jest ono nieodzownym założeniem indukcji) - krytyka pojęcia substancji i umysłu (są to pojęcia wyrażające nasze przeżycia; materia jest „stałą możliwością odbierania wrażeń) Trzy empiryzmy, które łączą się ze sobą: - genetyczny (psychologiczny – cała wiedza, jaką posiada jednostka pochodzi wyłącznie z doświadczenia) - epistemologiczny (doświadczenie stanowi kryterium wiedzy prawdziwej) - metodologiczny (nauka ma jedynie stwierdzać dane doświadczenia i uogólniać je indukcyjnie) HERBART I REALIZM Naturalny obraz świata: - poznanie opiera się na doświadczeniu - poznanie ma za przedmiot rzeczy i uporządkowany przestrzennie i czasowo świat - potoczne przekonania są jedynym możliwym punktem wyjścia dla filozofii Metafizyka: - pojęcie elementarnych, realnych bytów, wzajemnie niezależnych (są to „realia”) - sztuczny wytwór kombinacji pojęciowych Psychologia: - zastosowanie ogólnej koncepcji metafiz. - życie psychiczne pojmowane jak świat zewnętrzny – zespół niezależnych, oddziałujących na siebie jednostek - wyobrażenia są elementami duszy - życie psychiczne jako mechanika wyobrażeń MARKS, ENGELS I MATERIALIZM DIALEKTYCZNY Dwa obozy (Engels): - idealistyczny (duch istniał przed przyrodą) - materialistyczny (przyroda przed duchem) Marks i Engels zwolennikami materializmu Realistyczna teoria poznania: - materializm: jedyną pierwotną i samoistną postacią bytu jest materia (duch istnieje tylko w związku z ciałem, jest wynikiem rozwoju materii) - idealizm (duch jest bytem pierwotnym i samoistnym, jest równie pierwotny i samoistny, jak materia) - realizm: materialny, zmysłowo postrzegalny świat jest rzeczywistym światem, a nie tylko naszym wyobrażeniem (r. umiarkowany – przedmioty materialne istnieją niezależnie od naszych postrzeżeń, ale nie są nam w pełni dostępne; r. radykalny – przedmioty materialne, choć istnieją od postrzeżeń niezależnie, są im dostępne) realistyczny pogląd jest naturalnym poglądem człowieka Materializm niemechanistyczny: - zjawiska niemech. są objawem ducha - wszystko co realne jest postacią materii (życie, świadomość, życie psychiczne) Materializm dialektyczny: - własność materialnej przyrody - przyroda ciągle się rozwija - przyroda składa się z rzeczy ze sobą spójnych, wzajemnie się warunkujących - p. jest w ciągłym ruchu, przemianie - rozwijając się wytwarza nowe jakości - motorem rozwoju jest walka wewnętrznych przeciwieństw Materializm historyczny: - zjawiska społeczne w m. dialektycznym - dzieje ludzkie mają osnowę materialną - byt społeczny ludzi stanowi o ich bycie FILOZOFIA WIARY Newman: Indywidualność rzeczy i abstrakcyjność poznania: - prawdziwym faktem jest tylko istnienie istot indywidualnych, wszystko pozostałe jest grą cieni - rzeczy i ludzie są indywidualni - poznanie konkretne opiera się na dośw. - p. abstrakcyjne na analizie i uogólnieniu Dowód a przeświadczenie: - dwojakość twierdzeń uznawanych za prawdziwe (dowód i przeświadczenie) - rzeciwstawienie wiedzy dyskursywnej i intuicyjnej, racjonalnej i irracjonalnej Zmysł wnioskowania: - zdolność konkretnego rozumowania - jest dobrem osobistym, nie metodą str 3 Kierkegaard Filozofia egzystencj alna : - zagadnienia religijne i moralne - myśliciel subiektywny „chcę znaleźć prawdę, która jest prawdą dla mnie” - myśliciel pluralistyczny(mnogość życia) - filozofia ogólna jest zbyt abstrakcyjna Skończoność i nieskończoność w istnieniu: - istnienie ludzkie jest czasowe (zawsze się rozwija; nie ma zakończenia) - filozofia stawania się Typy życia: - pochłonięty możliwościami (nowe kombinacje, przemiany); - etyczny (poszukiwanie rzeczywistości) - estetyczny (od jednych przezyć do 2) - religijny (charakter osobisty) SPENCER I EWOLUCJONIZM Ewolucjonizm: - ewolucja, czyli rozwój - rzecz, która podlega rozwojowi ulega przemianom, przemiany dokonują się stale i stopniowo, w jednym kierunku, wedle jednego prawa - biologia jako punkt wyjścia (rozwój) - rozwój jako prawo powszechne - rzeczy = mechanizmy (funkcje materii, ruchu, siły) Ewol. Psychologia i teoria poznania: - zjawiska psychiczne stanowią ogniwa ogólnego rozwoju przyrody organicznej - formy umysłu powstały przez dostosowanie się do warunków życia Agnostycyzm: - poza zjawiskami istnieje prawdziwa rzeczywistość, która jest niepoznana - niepoznawalne jest domeną religii SCJENTYZM Pogląd na naukę: - pewna wiedza jest tylko w nauce przyrod. - matematyka ma wartość pomocniczą - nauka polega na stwierdzaniu faktów - wsio co istnieje należy do zakresu nauki - zad. nauki są doniosłe zad. Praktyczne - stosunek nauki do teologii jest bezwzględnie ujemny - nauka potrzebuje uporządkowania - nauka opisuje postrzeganą rzeczywistość - nauka największą wartością ludzkości - ma służyć duchowi ludzkiemu i wolnej myśli (uczeni – kapłani) Pogląd na świat: - wszystko w gruncie rzeczy je st zrozumiałe, jasne i dostępne dla umysłu - wszystko ma jedną naturę Konsekwencje: - negatywny stosunek do religii - liberalizm – jednoznaczny stosunek do zagadnień społecznych - życie pod hasłem przyrody (tylko) - realistyczny stosunek do sztuki PARCELACJA FILOZOFII Psychologia: - introspekcja Anglików (empiryzm, opisowość) - p. exp. Niemców (uzupełnienie introspekcji; eksperymenty; fakty wywołane umyślnie; James, Wundt, Helmholtz) - p. fizjologiczna (badanie anatomicznych i fizjologicznych warunków, w których powstają zjawiska psychiczne) - psychofizyka (zjawiska zewnętrzne, stanowiące podniety stosunku zjawisk psychicznych do zj. fizjologicznych; wywołanie dostrzegalnego przyrostu wrażenia; E. Weber, G. Fechner) - p. społeczna (o wyższych formach psychiki może uczyć tylko język, sztuka, religia, prawo itd.; Wundt, Lazarus) - p. Francuzów (materiał psychiatryczny do wyjaśniania psychologii normalnej; uznanie podobieństwa psychiki normalnej i chorej) Logika: - gramatyczna (Arystoteles), metafizyczna (Hegel), transcendentalna (Kant) - sądy i wnioski, które są fcjami psychiczn. - nauka o prawach myślenia - psychologizm logiczny (sprowadzenie logiki do psychologii) Etyka: - ustalenie norm (to, co być powinno) - normy mają uzasadnienie w faktach Estetyka: - charakter psychologiczny i empiryczny - badania nad sztuką - różnorodność form (środowisko i moment historyczny) - teorie (hedonistyczna – przyjemność; formalistyczna – przyjemność przez formalne właściwości przedmiotu; funkcjonalistyczna – przyj. Spowodowana samym funkcjonowaniem umysłu) WUNDT I METAFIZYKA NIEMCÓW Psychologia: - rzeczywistość psych. ma naturę przebiegu - dusza jest substancją - życie psychiczne nie rozwija się mechan. - apercepcja (doświadczenie) - paralelizm psychofizyczny (przyczyna jest zawsze jednorodna ze skutkiem) Teoria poznania: str 4 - wytyczanie granicy między tym, co myśli dane a tym co ona wnosi do poznania - nigdy nie mamy do czynienia z cz ystym doświadczeniem (opracowane przez myśl) - ani z czystą myślą (materiał jest dostarczany przez doświadczenie) Metafizyka: - filozofia - pogląd na świat zaspokajający potrzeby umysłu - nauka o poznaniu i nauka o zasadach - jest koniecznością dla umysłu ludzkiego - każda ostateczna hipoteza jest metafizycz. - świat jest zespołem istot obdarzonych wolą TAINE I HUMANISTYKA POZYTYW. Metodologia: - nauka opiera się na faktach - drobne, codzienne wydarzenia kształtują kulturę i kierują dziejami Psychologia: - umysł jako „potok wrażeń i impulsów” - świadomie atomistyczna Teoria kultury: - formy kultury tłumaczone „środowiskiem” - gr. społ. Nie zawiera nic poza jednostkami, które są czynnikiem kultury i dziejów - stanowisko indywidualistyczne RENAN I SCEPTYCYZM W POZYT. Źródła sceptycyzmu: - rozczarowanie historia i filozofią - pewna niepewność wszystkiego Amoralizm i hedonizm: - można wybierać dowolnie, bo nie ma rzeczy lepszych ani gorszych - nie można doradzać - zawsze zostają przyjemności widza OPOZYCJA W TEORII PRZYRODOZNAWSTWA Bergson, J. Tannery, E. Boutroux Kontyngentyzm: - nauka rozpada się na wiele dziedzin, a każdą z nich rządzą inne prawa - z praw jednej dziedziny nie wynikają prawa innych - scjentystyczna koncepcja poznania Kompromis przyrody i umysłu: - prawa nauki nie są niezmienne - nauka nie posiada stałych treści i form - narzędziami umysłu przy tworzeniu nauki są rozum i wyobraźnia Konwencjonalizm: - prawa naukowe nie są odtworzeniem rzeczywistości - pewniki są umownym tworem umysłu - prawa szczegółowe formowane na podstawie obserwacji Symbolizm naukowy: - rozszerzenie konwencjonalności na wszelkie prawa naukowe - prawa i fakty naukowe są konwencjami - fakt ma określony początek i koniec OPOZYCJA WŚRÓD HUMANISTÓW Dilthey, W. Windelband, E. Troeltsch Nauki o rzeczywistości dziejowo – społ.: - nauki humanistyczne są prawdziwymi naukami, ale są odmienne od przyrodnicz. - ich odrębność leży w przedmiocie nauk - psychologia opisowo – analityczna (analiza struktur i typów ludzkiej psychiki) - stwierdzenia (o faktach – ustalone przez historię; o prawach – wyodrębnione z faktów elementy; wartościujące – prawidła, imperatywy, normy) - n. hum. Ustalają prawa „ strukturalne” Nauki idiograficzne: - odrębność nauk hum. leży w metodzie - różnice mdzy naukami (1 ustalają prawa 2 fakty; 1 mówią o powtarzalności, 2 o indywidualności; 1 mają charakter ogólny, 2 indywidualny; 1 są nomotetyczne 2 idiograficzne) - nauki o naturze i kulturze Nauki o duchu: - duch jest czymś różnym od ciała i duszy - jest niematerialny, nieindywidualny - świat duchowy jest przedmiotem n. hum. - czynnik duchowy nadaje sens wytworom IDEALIZM ANGLOSASKI Postacie idealizmu: - umysł i to, co postrzega ma tę samą naturę - byt ma naturę umysłową Źródła idealizmu: - świat stanowi zwartą całość, materia zawsze rozpada się na części - samorzutna wolność, twórczość, aktywność są właściwościami ducha - potrzeba uzyskania pewności, że istnieją siły boskie, wieczne, doskonałe Personalizm: - świat składa się z mnogości wolnych osób, nad którymi jest 1 osoba nieskończona, która je stworzyła - osoby są najwyższą postacią istnienia - wolne i odpowiedzialne, zasady moralne - społeczne, mają system moralny NIETZSCHE Relatywistyczna forma poznania: - wszystko warunkują potrzeby ż yciowe - prawda to to czego wymaga życie - umysł fałszuje rzeczywistość - nasze prawdy to złudzenia Relatywistyczna forma wartości: str 5 - nie ma powszechnej moralności - każdy ma taką moralność jak naturę Przewartościowanie wszystkich wartości: - tylko życie posiada wartość bezwzględną - tylko silni mogą zapewnić sobie wolność - założenie nierówności (ludzi lepsi i gorsi) PRAGMATYZM Psychologia: - wymagania skrajnie empiryczne - psychika nie jest prosta i niezmienna - brak odrębnych wyobrażeń - świadomość ma charakter ciągły - świadomość dziedzictwem pokoleń - biologiczne tło zjawisk Metoda pragmatyczna: - metoda rozstrzygania dyskusji metafizycznych (jeśli z różnych tez wynikają te same konsekwencje, to nie ma między nimi różnicy) Pragmatyczna teoria prawdy: - prawdy nie są kopiami rzeczywistości - prawdziwymi myślami są te, które spr. się przez swoje konsekwencje Radykalny empiryzm: - charakter atomistyczny – doświadczenie, to suma prostych elementów - zwiększony zasięg empiryzmu (dośw.) Czyste doświadczenie: - d. pierwotne (wolne od dodatków i interpretacji; nie ma niezależnej jaźni; substancje są fikcją umysłu) Pluralizm: - rzeczywistość – mnogość części - względna zależność tych części - rzeczywistość jest plastyczna BERGSON Krytyka intelektu: - nauka i poznanie są dziełem intelektu - intelekt służy celom praktycznym - poznaje tylko to, co dla ż ycia ważne - przekształca to co poznaje Intuicja: - zamiennik intelektu - ujmuje najbardziej złożoną rzeczywistość - bezpośr. Znajomość rzeczy i wydarzeń - rodzaj instynktu, działa nieświadomie FENOMENOLOGIA Krytyka psychologizmu: - przedmioty matematyczne (jak i logiczne) są wytworami umysłu - prawdy logiczne nie należą do procesu psychicznego - prawa logiczne nie są prawami psych. - prawa logiczne są prawdziwe i oczywiste Idea fenomenologii: - podstawa wszystkich innych nauk - bez założeń, hipotez, konstrukcji - stwierdza to co oczywiste - bada istotę zjawisk Program fenomenologii: - ustalenie co jest bezpośrednio dane naszej świadomości i wyodrębnienie od tego co jest konstrukcja umysłu - umysł ludzki jest w stanie ustalić co bezpośrednio dane i oczywiste - intuicja pozwala wypowiadać bez indukcji sądy powszechne BRYTYJSKA SZKOŁA ANALITYCZNA I REALIZM Pojmowanie filozofii: - zasady działania ustala się w toku działań - niektórych prawd nie trzeba uzasadniać - fakt poznania faktem ostatecznym Argumenty realizmu: - nie ma podstawy do zaprzeczenia słuszności realizmu, który jest naturalnym poglądem wszystkich - zaprzeczenie realizmowi tłumaczone jest pomieszaniem pojęć ODNOWIENIE SCHOLASTYKI - konserwatyzm - dalszy rozwój myśli średniowiecznej SZKOŁA MARBURSKA I IDEALIZM Kantyzm: - poznanie wyrasta ze zmysłów i myśli - poza zjawiskami istnieje niepoznany świat Racjonalizm przeciw empiryzmowi: - brak zaufania do faktów – znamy je tylko przez dane zmysłowe - znaczące są tylko konieczności myś lowe - odrzucenie kantyzmu Aprioryzm przeciw psychologizmowi: - podmiot poznając narzuca formy przedm. - każdy podmiot musi posługiwać się formami apriorycznymi, by poznawać przedmioty Metoda transcendentalna vs spekulatywna: - nauka ścisła eliminuje dane zmysłowe - nauki najdoskonalsze (matematyka, matematyczne przyrodoznawstwo) - abstrakcyjne nauki i abstr. obraz świata MARKSIZM – LENINIZM Życiowy charakter filozofii: - myśl człowieka jest wyrazem jego klasy - idea bezpartyjności - świadomość klasowa i przynależność partyjna przyczyniają się do pozn. prawdy - wszystko we wszechświecie zmaga się ze sobą – zwolennicy walki i wrogowie kompromisu