ERREGELA SINTAKTIKOAK ERREGELA SINTAKTIKOAK IS NORK IS NORK + AS + AS IS NOR IS NOR PERPAUSA PERPAUSA IS IS + POSP + POSP POSP. SINTAGMA POSP. SINTAGMA ADITZONDO ADITZONDO IS IS (IS NOREN)+(POSP S)+IM+(DET) (IS NOREN)+(POSP S)+IM+(DET) AS AS (POSP)+(ADOND)+ISNORI+ISNOR+A (POSP)+(ADOND)+ISNORI+ISNOR+A IS NOR IS NOR IS+ IS+ IS NORK IS NORK IS+-K IS+-K IS NORI IS NORI IS+-®I IS+-®I IS NOREN IS NOREN IS+-®EN IS+-®EN IM IM I+IZOND I+IZOND IZOND IZOND (GRAD)+(IZOND) (GRAD)+(IZOND)
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
ASAS (POSP)+(ADOND)+ISNORI+ISNOR+A(POSP)+(ADOND)+ISNORI+ISNOR+A
IS NORIS NOR IS+IS+
IS NORKIS NORK IS+-KIS+-K
IS NORIIS NORI IS+-®IIS+-®I
IS NORENIS NOREN IS+-®ENIS+-®EN
IMIM I+IZONDI+IZOND
IZONDIZOND (GRAD)+(IZOND)(GRAD)+(IZOND)
BereziakBereziak Pertsona, animalia edo toki zehatzak izendatzen dituzte: Pertsona, animalia edo toki zehatzak izendatzen dituzte: Bilbo, Mikel...Bilbo, Mikel...
Arruntak Arruntak Mota bereko Mota bereko edozein izaki edo gauza edozein izaki edo gauza izendatzen dute: izendatzen dute: mahaia, mahaia, oihana...oihana...
ZenbakarriakZenbakarriak Zenbatu daitezkeenak: Zenbatu daitezkeenak: zazpi zuhaitz, zazpi zuhaitz, hamabihamabi zaldi...zaldi...
Zenbakaitzak Zenbakaitzak Zenbatu ezin Zenbatu ezin daitezkeenak: daitezkeenak: edertasuna, olioa...edertasuna, olioa...
Bizidunak Bizidunak Semantikaren ikuspegitik, pertsona edo animaliei dagozkienak: Semantikaren ikuspegitik, pertsona edo animaliei dagozkienak: gugan, gugan, animaliengan...animaliengan...
Bizigabeak Bizigabeak Semantikaren ikuspegitik, bizirik ez duten izakiei –landareak barne- Semantikaren ikuspegitik, bizirik ez duten izakiei –landareak barne- dagozkienak: dagozkienak: Frantzia, mundua...Frantzia, mundua...
Bakunak Bakunak Erroaz soilik osatuak Erroaz soilik osatuak (etxe, liburu, ate...).(etxe, liburu, ate...).
EratorriakEratorriak Erroaz eta morfemaz –aurrizki, artizki edo atzizkiz- osatuak Erroaz eta morfemaz –aurrizki, artizki edo atzizkiz- osatuak (bertsolari, dirutza, (bertsolari, dirutza, iletsu, erakutsi, desegin...)iletsu, erakutsi, desegin...)
Elkartuak Elkartuak Bi erro edo gehiagoz osatuak Bi erro edo gehiagoz osatuak (liburudenda, jatetxe...)(liburudenda, jatetxe...)
IZENA
ADJEKTIBOA
IzenondoakIzenondoak(gramatika (gramatika liburu askotan liburu askotan adjektiboadjektibo deituak)deituak)Izenari buruzko Izenari buruzko informazioa ematen duen informazioa ematen duen osagaia, nolakoa den osagaia, nolakoa den adieraziz.adieraziz.
Pertsona izenordainakPertsona izenordainakKomunikazio-egintzan hiztuna eta gainerako Komunikazio-egintzan hiztuna eta gainerako solaskideak adierazten dituztenak.solaskideak adierazten dituztenak.
BihurkariakBihurkariakPerpauseko subjektua ez errepikatzeko Perpauseko subjektua ez errepikatzeko erabiltzen den izenordaina. Ekintzaren egilea erabiltzen den izenordaina. Ekintzaren egilea eta hartzailea pertsona bera da.eta hartzailea pertsona bera da.
... Burua ... Burua (neure burua, heure burua, geure buruari...)(neure burua, heure burua, geure buruari...)
““Norbere burua hiltzea ez da bromazko gauza”Norbere burua hiltzea ez da bromazko gauza”
ElkarkariakElkarkariakElkarrekikotasuna adierazteko elkar Elkarrekikotasuna adierazteko elkar izenordaina erabiltzen du euskarak izenordaina erabiltzen du euskarak gehienbat; bata bestea ere erabili ohi da.gehienbat; bata bestea ere erabili ohi da.
ElkarElkar““Mariak begiak malkoz beterik besarkatu du, elkar ikusten duteneko Mariak begiak malkoz beterik besarkatu du, elkar ikusten duteneko azken eguna bailitzan”azken eguna bailitzan”
ADBERBIOAAdizlagunaAdizlaguna
Kasu-marken bidez sortutakoak: Kasu-marken bidez sortutakoak: -(r)ekin, -(r)entzat, -(r)aino, -n...-(r)ekin, -(r)entzat, -(r)aino, -n...
Posp askeen bidez sortutakoak: Posp askeen bidez sortutakoak: otartekorik gabe, horri buruz...otartekorik gabe, horri buruz...
AditzondoakAditzondoak
(Adberbioak)(Adberbioak)
Sailkapen formalaSailkapen formala
BakunakBakunak:: Inolako atzizkirik behar ez dutenak. Inolako atzizkirik behar ez dutenak.
SAR barrura! Nola KANTA hori?SAR barrura! Nola KANTA hori?
BEHA lehenik, MINTZA azkenik; zer GERTA ere...BEHA lehenik, MINTZA azkenik; zer GERTA ere... ADITZ IZENAADITZ IZENA (Jokatu gabeko perpausetan) (Jokatu gabeko perpausetan) Deklinabide marka ia guztiak har ditzakete.Deklinabide marka ia guztiak har ditzakete.
Gerezia jatea nahi nuen; hara JOATEAK kalte egin Gerezia jatea nahi nuen; hara JOATEAK kalte egin zion;garaiz ETORTEKO esan zion...zion;garaiz ETORTEKO esan zion...
JOKATUAKJOKATUAK TRINKOATRINKOA Ez da bereizketarik egiten aditz laguntzailearen eta Ez da bereizketarik egiten aditz laguntzailearen eta aditz nagusiaren artean: aditz nagusiaren artean: dator, dario, dakusagu dator, dario, dakusagu neraman nengoen...neraman nengoen...
PERIFRASTIKOAPERIFRASTIKOA Bi zati bereizten dira: Bi zati bereizten dira: aditz nagusia eta aditz aditz nagusia eta aditz laguntzailealaguntzailea
Lortu dizuegu esan zenidan erregutu nion...Lortu dizuegu esan zenidan erregutu nion...
ADITZOINA ADITZOINA Aditzari Aditzari -du, -tu, -i-du, -tu, -i partizipioak kenduz ateratzen da partizipioak kenduz ateratzen da (Kasu batzuetan aditz erroarekin bat egiten du):(Kasu batzuetan aditz erroarekin bat egiten du):gizon-gizon-gizondu, elkar-elkartu, ikus, eraman, jolas-jolastu...gizondu, elkar-elkartu, ikus, eraman, jolas-jolastu...
Nor Nor (Ni azkarra NAIZ)(Ni azkarra NAIZ) Nor-Nori Nor-Nori (Katua etxe barrura sartu ZAIGU)(Katua etxe barrura sartu ZAIGU)
Nor motakoakNor motakoak
Orokorrean mota honetakoak aditz Orokorrean mota honetakoak aditz iragagaintzakiragagaintzak izan ohi dira, alegia, osagarri gisa objeturik hartzen ez izan ohi dira, alegia, osagarri gisa objeturik hartzen ez dutenak dutenak (Pello oraintxe etorri Da)(Pello oraintxe etorri Da)
NORK NORK MOTATAKOAKMOTATAKOAK
Nor-Nork (Nor-Nork (Nik ez DITUT gereizak atsegin)Nik ez DITUT gereizak atsegin) Nor-Nori-Nork Nor-Nori-Nork (Ikasleek oparia eman DIDATE)(Ikasleek oparia eman DIDATE)
Oro har mota horretakoak aditz Oro har mota horretakoak aditz iragainkorrakiragainkorrak izan ohi dira, alegia, osagarri gisa objetua hartzen izan ohi dira, alegia, osagarri gisa objetua hartzen dutenak. dutenak. (Gaur MENDIKO BOTAK jantzi ditugu)(Gaur MENDIKO BOTAK jantzi ditugu)
ADITZAREN INFORMAZIOAADITZAREN INFORMAZIOA
Burutua edo perfektuaBurutua edo perfektua [+bur] edo [+perf][+bur] edo [+perf] -tu, -du, -i, 0-tu, -du, -i, 0 Hartu, bazkaldu, ikasi, eman...Hartu, bazkaldu, ikasi, eman...
Burutugabea edo ez perfektuaBurutugabea edo ez perfektua [-bur] edo [-perf][-bur] edo [-perf] -ten, tzen-ten, tzen Hartzen, bazkaltzen, ikasten...Hartzen, bazkaltzen, ikasten...
Gertakizuna edo geroaGertakizuna edo geroa [+gert][+gert] -ko, -go, (r)en-ko, -go, (r)en Hartuko, (harturen), ikasiko...Hartuko, (harturen), ikasiko...
perpausakperpausakGalderak egiteko erabiltzen ditugu.Galderak egiteko erabiltzen ditugu.
Zati galderakZati galderak
Aukera galderakAukera galderak
Bai-ez erako Bai-ez erako galderakgalderak
Adierazpen perpausakAdierazpen perpausakZerbait jakitera emateko erabiltzen ditugu.Zerbait jakitera emateko erabiltzen ditugu.
BaiezkoakBaiezkoak““Cognac botila ttipi bat du Cognac botila ttipi bat du boltsan.”boltsan.”
EzezkoakEzezkoak““Aulkian ez dago andrerik.”Aulkian ez dago andrerik.”
Aginte perpausakAginte perpausakAginduak emateko erabiltzen ditugu, gehienetan agintera aditz-formen bidez.Aginduak emateko erabiltzen ditugu, gehienetan agintera aditz-formen bidez.
Harridura perpausakHarridura perpausak Zerbait jakitera eman eta gainera Zerbait jakitera eman eta gainera gure sentimenduak ere adierazteko erabiltzen ditugu perpaus hauek. gure sentimenduak ere adierazteko erabiltzen ditugu perpaus hauek. Horretarako, interjekzioez eta beste zenbait esapidez baliatzen garaHorretarako, interjekzioez eta beste zenbait esapidez baliatzen gara (baietz-ezetz; ea...-n; eskerrak...) (baietz-ezetz; ea...-n; eskerrak...) “Hura zan gizona hura!”“Hura zan gizona hura!”
PERPAUS ELKARTU MOTAKPERPAUS ELKARTU MOTAK MENDERAKUNTZAZKOAKMENDERAKUNTZAZKOAK
(TXERTATUAK)(TXERTATUAK)
JUNTADURAZKOAKJUNTADURAZKOAK
(KOORDINATUAK)(KOORDINATUAK)Perpaus bat beste baten barnean txertatzean Perpaus bat beste baten barnean txertatzean datza. Beraz,datza. Beraz, perpaus nagusiperpaus nagusi bat izango dugu bat izango dugu eta bere barruan beste perpaus bat du eta bere barruan beste perpaus bat du txertaturik:txertaturik: mendeko perpausamendeko perpausa. . Oro har,Oro har, menderagailuenmenderagailuen bitartez txertatu ohi dira bitartez txertatu ohi dira perpaus nagusian.perpaus nagusian.
AlborakuntzazAlborakuntzazGarrantzi bereko perpausak Garrantzi bereko perpausak elkartzean datza, baina elkartzean datza, baina juntagailu edo lotura hitzik juntagailu edo lotura hitzik gabe.gabe.
JuntagailuzJuntagailuzGarrantzi bereko perpausak Garrantzi bereko perpausak juntatu edo elkartzean datza. juntatu edo elkartzean datza. Perpaus bakoitzak bere Perpaus bakoitzak bere autonomia gordeko du eta bat autonomia gordeko du eta bat kenduz gero besteak zentzu osoa kenduz gero besteak zentzu osoa gordeko du.gordeko du.
KonpletiboakKonpletiboak Osabak berandu etorriko dELA esan du.Osabak berandu etorriko dELA esan du.
Zehar galderak Zehar galderak Ez dut entzun noiz etorri dEN.Ez dut entzun noiz etorri dEN.
Erlatiboak Erlatiboak Erosi dudaN kaseta ona da.Erosi dudaN kaseta ona da.
Moduzkoak Moduzkoak Anak esan duen GISAN gertatu zen.Anak esan duen GISAN gertatu zen.
Kontsekutiboak Kontsekutiboak Hain da handia NON ezerk ... beldurtzenHain da handia NON ezerk ... beldurtzen..
Baldintzazkoak Baldintzazkoak Pozik ez BAzaude, ez duzu lortuko ezer.Pozik ez BAzaude, ez duzu lortuko ezer.
Konparaziozkoak Konparaziozkoak Hau uste BAINO askoz handiagoa da.Hau uste BAINO askoz handiagoa da.
Helburuzkoak Helburuzkoak Liburuak irakurTZEKO dira.Liburuak irakurTZEKO dira.
Kausazkoak Kausazkoak Neuk nahi nueLAKO joan nintzen.Neuk nahi nueLAKO joan nintzen.
Kontzesiboak Kontzesiboak Gezurra esaNAGATIK lasai gelditu da.Gezurra esaNAGATIK lasai gelditu da.
Denborazkoak Denborazkoak Kaxoia zabaldu zueNEAN sagua etorri zen.Kaxoia zabaldu zueNEAN sagua etorri zen.
Alborakuntza hutsaAlborakuntza hutsaEz naiz lanera joan, ondo nagoEz naiz lanera joan, ondo nago..
Eta, ere, baita...ere, ezta...ere eta bai...ereEta, ere, baita...ere, ezta...ere eta bai...ere
HAUTAKARIAKHAUTAKARIAK (DISJUNTIBOAK) (DISJUNTIBOAK) Edo, edota ala, nahiz (zein) (eta hauen errepikapenak)Edo, edota ala, nahiz (zein) (eta hauen errepikapenak)
AURKARIAKAURKARIAK (ADBERSATIBOAK) (ADBERSATIBOAK) Baina, baizik, baino, ezpada, hala ere, dena dela, dena den, ordea, aldiz, berriz, ostera, haatik, ezeze, ezezik...Baina, baizik, baino, ezpada, hala ere, dena dela, dena den, ordea, aldiz, berriz, ostera, haatik, ezeze, ezezik...
ILATIBOAK ILATIBOAK (AZALPENEZKOAK)(AZALPENEZKOAK) Beraz, bada, hortaz, orduan, honelaBeraz, bada, hortaz, orduan, honela
ALBORAKUNTZAZKOAKALBORAKUNTZAZKOAK Garrantzi bereko perpausak elkartzean datza, baina juntagailu edo lotura hiztik gabe.Garrantzi bereko perpausak elkartzean datza, baina juntagailu edo lotura hiztik gabe. Alborakuntza hutsa.Alborakuntza hutsa. Inolako lotura hitzik gabe.Inolako lotura hitzik gabe.
Emendiozkoak (Distributiboak)Emendiozkoak (Distributiboak) ez...ez; bai...bai;...la...-la, ez ezik...ere; beste batzuk.ez...ez; bai...bai;...la...-la, ez ezik...ere; beste batzuk.
MENDERAKUNTZAZKOAK (TXERTATUAK)MENDERAKUNTZAZKOAK (TXERTATUAK) Perpaus bat beste baten barnean txertatzen datza. Beraz, perpaus nagusi bat izaten dugu eta bere barruan beste perpaus Perpaus bat beste baten barnean txertatzen datza. Beraz, perpaus nagusi bat izaten dugu eta bere barruan beste perpaus
bat du txertaturik: bat du txertaturik: mendeko perpausamendeko perpausa..Oro har, menderagailuen bitartez txertatu ohi dira Juntagailuz, garrantzi bereko perpausak lotu edo elkartzean datza. Oro har, menderagailuen bitartez txertatu ohi dira Juntagailuz, garrantzi bereko perpausak lotu edo elkartzean datza. Perpaus bakoitzak bere autonomia izango du eta bat kenduz gero, besteak zentzu osoa gordeko du.Perpaus bakoitzak bere autonomia izango du eta bat kenduz gero, besteak zentzu osoa gordeko du.
PERPAUS ELKARTUAKPERPAUS ELKARTUAK
MENDEKO PERPAUSEN MENDEKO PERPAUSEN SAILKAPENASAILKAPENA
Mendeko perpausen sailkapena:Mendeko perpausen sailkapena: Esanahia edo funtzioa kontuan hartuz:Esanahia edo funtzioa kontuan hartuz:
KONPLETIBOAKKONPLETIBOAK ZERZER galderari erantzuten die, eta galderari erantzuten die, eta NORNOR izen izen sintagmaren lekua hartzen dute perpaus nagusian, sintagmaren lekua hartzen dute perpaus nagusian, hots, subjektuaren edo osagarri zuzenaren lekua hots, subjektuaren edo osagarri zuzenaren lekua hartzen dute perpaus nagusian.hartzen dute perpaus nagusian.
---T(z)ERIK T(z)ERIK Ez duEz du etortzerik etortzerik nahi.nahi.
- T(z)EKO - T(z)EKO Azkar Azkar ibiltzeko ibiltzeko esan duesan du.. ( (SUBJUNTIBOA) SUBJUNTIBOA)
ZEHAR GALDERAKZEHAR GALDERAK Perpaus konpletiboen antzekoak dira, baina, azpian Perpaus konpletiboen antzekoak dira, baina, azpian galde-perpausa dute. Beraz, galde-perpausa dute. Beraz, ZERZER galderari galderari erantzuten die eta osagarri zuzenaren lekua hartzen erantzuten die eta osagarri zuzenaren lekua hartzen dute perpaus nagusian. dute perpaus nagusian. N0RN0R izen sintagmaren lekua izen sintagmaren lekua hartzen dute perpaus nagusian. (gehienetan ere hartzen dute perpaus nagusian. (gehienetan ere osagarri zuzenarena). Izenak berak dioen bezala, osagarri zuzenarena). Izenak berak dioen bezala, aitzitik, horrelako menpeko perpausetan galde-aitzitik, horrelako menpeko perpausetan galde-perpaus bat dago beti.perpaus bat dago beti.
- (EA) –(e)N - (EA) –(e)N Ez dakitEz dakit zer jazo den. zer jazo den.
- (EA) –(e)N ALA EZ / -NENTZ - (EA) –(e)N ALA EZ / -NENTZ AfariraAfarira etorriko den etorriko den esateko deitu dute. Zeuk ikusi esateko deitu dute. Zeuk ikusi egin gura egin gura duzunentz.duzunentz.
KONTZESIBOAKKONTZESIBOAK Menpeko perpausak nolabaiteko traba edo eragozpena Menpeko perpausak nolabaiteko traba edo eragozpena adierazten du; hala ere, eragozpen hori ez da nahikoa adierazten du; hala ere, eragozpen hori ez da nahikoa perpaus nagusia bete ez dadin.perpaus nagusia bete ez dadin.
BALDINTZAZKOAKBALDINTZAZKOAK Baldintza adierazteko erabiltzen da. Horrelakoetan, perpaus Baldintza adierazteko erabiltzen da. Horrelakoetan, perpaus nagusiko ekintza bete dadin, ezinbestekoa da menpeko nagusiko ekintza bete dadin, ezinbestekoa da menpeko perpausak ezartzen dituen baldintzak betetzea. perpausak ezartzen dituen baldintzak betetzea. Baldintzazko perpausak esanahia kontutan hartuta bi Baldintzazko perpausak esanahia kontutan hartuta bi motatakoak dira: alegiazkoak eta ez-alegiazkoak. Alegiazko motatakoak dira: alegiazkoak eta ez-alegiazkoak. Alegiazko formadun aditz laguntzaileak dituztenak (alegiazko formadun aditz laguntzaileak dituztenak (alegiazko baldintzazko perpausak) hipotesiak adierazteko erabiltzen baldintzazko perpausak) hipotesiak adierazteko erabiltzen dira. Bestelako aditz laguntzaileak, hots, alegiazkoak ez dira. Bestelako aditz laguntzaileak, hots, alegiazkoak ez direnak, erabiltzen dituztenak, ordea, baldintza errealak edo direnak, erabiltzen dituztenak, ordea, baldintza errealak edo gertagarriak adierazten dituzte.gertagarriak adierazten dituzte.
-(e)lakobait-eta-(e)nez gero-(e)nez-(e)la eta-(e)la bide-(e)la kausa-(e)la medio
-t(z)eagatik-t(z)earren
HELBURUZKOAKHELBURUZKOAK Helburua, xedea edo asmoa adierazten dute. Oro har, Helburua, xedea edo asmoa adierazten dute. Oro har, ZERTARAZERTARA eta eta ZERTARAKOZERTARAKO galderei erantzuten diete eta galderei erantzuten diete eta gehienetan aditz sintagmaren barruan kokatzen dira aditz gehienetan aditz sintagmaren barruan kokatzen dira aditz lagun gisa, nahiz eta kasuren batean izen sintagman ere lagun gisa, nahiz eta kasuren batean izen sintagman ere ageri, izenlagunaren tokian.ageri, izenlagunaren tokian.
KAUSAZKOAKKAUSAZKOAK Izen berak dioenez, kausa edo zergatia adierazten dute; Izen berak dioenez, kausa edo zergatia adierazten dute; hots, hots, ZERGATIKZERGATIK edo antzeko galderei erantzuten diete. edo antzeko galderei erantzuten diete.
zenbat etagehiago / gutxiago, orduan eta...gehiago / gutxiago
KONPARAZIOZKO PERPAUSAK
BERDINTASUNEZKOAK
NOLAKOTASUNA ZENBATASUNA
-(e)n bezain-(e)n beste-(e)n adina
KONPARAZIOZKO PERPAUSAK
DESBERDINTASUNEZKOAK
NOLAKOTASUNA ZENBATASUNA
-(e)n baino...-ago-(e)n baino gehiago -(e)n baino gutxiago
MODUZKOAKMODUZKOAK Modua edo era aditzera ematen dute, hots, perpaus Modua edo era aditzera ematen dute, hots, perpaus nagusiko ekintza nagusiko ekintza NOLANOLA gauzatzen den adierazten gauzatzen den adierazten dute.dute.
KONPARAZIOZKOAKKONPARAZIOZKOAK Konparazioak edo erkaketak egiteko erabiltzen dira. Konparazioak edo erkaketak egiteko erabiltzen dira. Elementu berdinak edo desberdinak har daitezke Elementu berdinak edo desberdinak har daitezke erkatzeko gai gisa. Horren arabera, konparaziozko erkatzeko gai gisa. Horren arabera, konparaziozko perpausak desberdinetasunezkoak edo perpausak desberdinetasunezkoak edo berdintasunezkoak izaten dira eta bakoitzerako egitura berdintasunezkoak izaten dira eta bakoitzerako egitura bereziak erabiltzen dira. Berdintasunezkoak ala bereziak erabiltzen dira. Berdintasunezkoak ala desberdintasunezkoak izan, elementuak elkarren desberdintasunezkoak izan, elementuak elkarren artean konparatzerakoan, haien ezaugarriak, hots, artean konparatzerakoan, haien ezaugarriak, hots, nolakotasuna edota kantitatea edo zenbatasuna, hartu nolakotasuna edota kantitatea edo zenbatasuna, hartu ohi dira oinarri gisa.ohi dira oinarri gisa.
ERLATIBOZKOAKERLATIBOZKOAK Menpeko perpaus mota gehienak perpaus Menpeko perpaus mota gehienak perpaus nagusiko aditz sintagmaren barruan nagusiko aditz sintagmaren barruan kokatzen dira eta aditzaren menpe egoten kokatzen dira eta aditzaren menpe egoten dira. Erlatibozko perpausak, ostera, izen dira. Erlatibozko perpausak, ostera, izen sintagmaren barrua txertatzen dira zuzen-sintagmaren barrua txertatzen dira zuzen-zuzenean, izenaren edi izen multzoaren zuzenean, izenaren edi izen multzoaren aurrean, eta izenlagunaren funtzioa aurrean, eta izenlagunaren funtzioa betetzen dute, izena zehazten baitute.betetzen dute, izena zehazten baitute.
- HAIN (honen, horren...)- HAINBESTE- HAINBAT- HALAKO MOLDEZ...
Lokailua ondoriozko perpausarenHasieran jartzen da eta ezabatu egin daiteke.
Maila hitza eta kidekoak nolakotasunaAdierazteko erabiltzen dira.
Hitz horren bidez eratutako ondoriozkoPerpausetan, maiz, perpaus nagusiko
Hitzen ordena aldatu egiten da,Maila hitza adizkiaren aurretxoan jartzeko.
ONDORIOZKOAKONDORIOZKOAK
(KONTSEKUTIBOAK)(KONTSEKUTIBOAK)
Ondoriozko edo perpaus kontsekutiboek Ondoriozko edo perpaus kontsekutiboek kausa baten ondorioa adierazten dute. kausa baten ondorioa adierazten dute. Ondoriozko perpausetan hiru osagai bereiz Ondoriozko perpausetan hiru osagai bereiz daitezke: maila hitza, lokailua eta daitezke: maila hitza, lokailua eta menderagailua.menderagailua.
Maila hitza eta kidekoak nolakotasuna Maila hitza eta kidekoak nolakotasuna adierazteko erabiltzen dira. Hitz horren adierazteko erabiltzen dira. Hitz horren bidez eratutako ondoriozko bidez eratutako ondoriozko perpausetan, maiz, perpaus nagusiko perpausetan, maiz, perpaus nagusiko hitzen ordena aldatu egiten da, maila hitzen ordena aldatu egiten da, maila hitza adizkiaren aurretxoan jartzeko.hitza adizkiaren aurretxoan jartzeko.
Hain da handia, non ezin baita atetik Hain da handia, non ezin baita atetik sartusartu
Lokailua ondoriozko perpausaren hasieran Lokailua ondoriozko perpausaren hasieran jartzen da eta ezabatu egin daiteke.jartzen da eta ezabatu egin daiteke.
Horren pena handia hartu nuen, ezen Horren pena handia hartu nuen, ezen negarrez hasi bainintzen.negarrez hasi bainintzen.
baino lehen(ago)baino lehen(ago)aurretikaurretikordukoordukoeta geroeta geroondoren, osteanondoren, ostean-takoan, -rikoan-takoan, -rikoan-(z)gero-(z)gerobezain laster eta berehalabezain laster eta berehala-t(z)ean-t(z)ean-t(z)erakoan-t(z)erakoan-t(z)erako-t(z)erakoartearteharik eta...arteharik eta...arte
DENBORAZKOAKDENBORAZKOAK Denborazko perpausek, izenak berak azaltzen duen legez, Denborazko perpausek, izenak berak azaltzen duen legez, denbora adierazten dute, hots, perpaus nagusiko ekintza zein denbora adierazten dute, hots, perpaus nagusiko ekintza zein denbora puntutan kokatzen den zehazten dute. Denborazko denbora puntutan kokatzen den zehazten dute. Denborazko perpausek, beraz, denborarekin zerikusia duten galderei perpausek, beraz, denborarekin zerikusia duten galderei (NOIZ, NOIZ ARTE, NOIZKOA, NOIZTIK, NOIZ ARTE) (NOIZ, NOIZ ARTE, NOIZKOA, NOIZTIK, NOIZ ARTE) erantzuten diete eta gehienetan aditzlagunaren tokia betetzen erantzuten diete eta gehienetan aditzlagunaren tokia betetzen dute perpaus nagusian. NOIZ galderari erantzuten dioten dute perpaus nagusian. NOIZ galderari erantzuten dioten perpausek denbora une batean baino gehiagotan koka perpausek denbora une batean baino gehiagotan koka dezakete perpaus nagusiko ekintza; beste modu batera dezakete perpaus nagusiko ekintza; beste modu batera esanda, aurrekotasuna, gerokotasuna, berehalakotasuna, esanda, aurrekotasuna, gerokotasuna, berehalakotasuna, aldiberekotasuna eta maiztasuna adieraz dezakete.aldiberekotasuna eta maiztasuna adieraz dezakete.
bezain laster eta berehalabezain laster eta berehala
-t(z)ean-t(z)ean
-t(z)erakoan-t(z)erakoan
-t(z)erako-t(z)erako
artearte
harik eta...arteharik eta...arte
Sintagmak funtzio sintaktikoren bat (subjektua, osagarri zuzena...) betetzen duten hitz eta hizki konbinazioak dira.
Perpausek, agerian nahiz ezkutuan, bi talde sintaktiko nagusi dituzte: izen sintagma (IS) eta aditz sintagma (AS). Lehenak subjektu funtzioa betetzen du perpausean, eta bigarrenak predikatu funtzioa.
Gure seme nagusia Ingalaterran dago.
izen sintagma (IS) aditz sintagma (AS)
Izen sintagmaren osagai nagusia izena (I) da. Haren inguruan zenbait elementu ager daitezke: NOREN eta NONGO sintagmak, izenondoa (izond.) eta determinatzailea (det). Adibidez:
IIS NOREN
Gure
IZENA
SEME
IZENONDOA
NAGUSI
DETERMINATZAILEA
A
NOREN eta NONGO sintagmek eta izenondoek funtzio berbera betetzen dute: izenaren esanahia osatu eta zehaztu egiten dute.
IZENONDOA: izenaren eskuinean agertzen den hitz soila izaten da.
NOREN eta NONGO sintagmak, aldiz, izenaren ezkerretara agertu ohi dira. Beren funtzioa kontuan harturik, izenlagunak dira.
Aditz sintagmaren osagai nagusia aditza da. Inguruan elementu gehiago ager daitezke: NOR izen sintagma (IS NOR), NORI izen sintagma (IS NORI), aditzondoa (adond.) eta postposizio sintagmak (Posp S).
AS-ren osagaiak
IS NORK Adond. IS NOR ADITZA IS NORI POSP S
Gure seme nagusiak herenegun postal hau bidali zion amonari Londonetik
Aditz sintagma barruko NOR sintagmak (IS NOR) osagarri zuzenaren funtzioa betetzen du, eta NORI sintagmak (IS NORI) Zehar osagarriarena. Aditzondoek eta postposizio sintagmek funtzio berbera betetzen dute: aditz ekintzaren inguruko zirkunstantzien berri ematea, hala nola, noiz, non, nora,etab.ADITZONDOA: hitz soila izaten da. (herenegun, beti, gero...)POSTPOSIZIO SINTAGMA: talde sintaktikoa da, eta –TIK, -RA, -N edo antzeko deklinabide atzizkiren bat hartzen du bere funtzioa betetzeko (LondonETIK, IngalaterraN...
Perpauseko aditz motaren arabera, izen sintagma subjektua era bitakoa izen daiteke: IS NOR, esaldiko aditza iragangaitza bada, edo, bestela, IS NORK, aditza iragankorra bada.
(IS NOR) Gure seme nagusia-@ Ingalaterran dago. (aditz iragangaitza)(IS NORK) Gure seme nagusia-k herenegun postal hau bidali zigun. (aditz iragankorra)
Horrez gain, aditz sintagmaren barruan IS NOR (osagarri zuzena) eta IS NORI (zehar osagarria) ager daitezke. Lehenak NOR kasuaren marka (@) hartzen du eta bigarrenak NORI kasuarena (-i).
(IS NOR) Gure seme nagusiak herenegun postal hau-@ bidali zion amonari.(IS NORI) Gure seme nagusiak herenegun postal hau bidali zion amona-ri.
Perpaus batek atal hauek izan ditzake:
SUBJEKTUA: aditzaren arabera, perpauseko IS NOR (Umea dator) edo IS NORK (Anek kontatu zien).
OSAGARRI ZUZENA: aditz sintagmaren barruko IS NOR da (txiste ona kontatu zien).
ZEHAR OSAGARRIAK: perpauseko IS NORI da (bere lagunei kontatu zien).
ADITZA: ekintza edo egoera bat adierazten duen hitza edo hitz multzoa da (dator, kontatu zien...).
ADITZLAGUNA: aditz ekintzaren inguruko zirkunstantziak (noiz, non...) adierazten dituzten perpauseko atalak dira. Aditzondoek ez dute deklinabide atzizkirik behar (adib.:atzo, hor...). Deklinabide atzizkiren bat behar dutenak postposizio sintagmak dira (adib.: eskolaTIK, kafetegiANA...).