Permen Tentang Penyuluhan Hukum (Pak Amir)

7/24/2019 Permen Tentang Penyuluhan Hukum (Pak Amir)

1/25

PERATURAN MENTERI HUKUM DAN HAK ASASI MANUSIA

REPUBLIK INDONESIA

NOMOR : M.01-PR.08.10 TAHUN 2006TENTANG

POLA PENYULUHAN HUKUM

DENGAN RAHMAT TUHAN YANG MAHA ESA

MENTERI HUKUM DAN HAK ASASI MANUSIA REPUBLIK INDONESIA,

Meni!"n#:

". !"$%" &"'" ("n#)" en#e!"n#)"n !*&"+" $*)* &i e*"

'"i"n "+"(")" "#"( &"" e(/i" )e"&"("n &"n

)e"*$"n $*)* &ei e#")n+" *(e"i $*)* &i

Ne#"(" Ke"*"n Re*!'i) In&nei", e('* &i'")*)"n

en+*'*$"n $*)* e/"(" n"in"'

!. !"$%" "#"( e'")"n""n en+*'*$"n $*)* e/"("

n"in"' &"" !e("'"n e/"(" e(i!, e("("$, &"n

e("&*, e('* &i&""()"n "&" P'" Pen+*'*$"n H*)*

/. !"$%" Pe("*("n Mene(i Ke$")i"n N( : M.03-

PR.08.10 T"$*n 1488 en"n# P'", Pe"n""n

Pen+*'*$"n H*)* +"n# e'"" ini !e('")*, *&"$ i&")

e*"i '"#i &en#"n e()e!"n#"n )e!**$"n $*)*

"+"(")" 'e$ )"(en" i* e('* &i/"!* &"n &i#"ni

+"n# !"(*

&. !"$%" !e(&""()"n e(i!"n#"n e!"#"i"n" &i")*&&"'" $*(*5 " $*(*5 ! &"n $*(*5 / e('* &ie")"n

Pe("*("n Mene(i H*)* &"n H") A"i M"n*i" Re*!'i)

In&nei" en"n# P'" Pen+*'*$"n H*)*

Men#in#" :

1. Un&"n#-*n&"n# N( T"$*n 200 en"n# Ke)*"""n

Ke$")i"n 7Le!"("n Ne#"(" Re*!'i) In&nei" T"$*n

200 N( 8 T"!"$"n Le!"("n Ne#"(" Re*!'i)

In&nei" N( 389

2. Un&"n#-*n&"n# N( 10 "$*n 200 en"n# Pe!en*)"n

Pe("*("n Pe(*n&"n#-*n&"n#"n 7Le!"("n Ne#"(" Re*!'i)In&nei" T"$*n 200 N( 3 T"!"$"n Le!"("n

Ne#"(" Re*!'i) In&nei" N( 849

. Un&"n#-*n&"n# N( 2 T"$*n 200 en"n# Pee(in"$"n

D"e("$ 7Le!"("n Ne#"(" Re*!'i) In&nei" T"$*n 200

N( 123 T"!"$"n Le!"("n Ne#"(" Re*!'i) In&nei"

N( 9


2/25

. Pe("*("n Pee(in"$ N( 23 T"$*n 2000 en"n#

Ke%en"n#"n Pee(in"$ &"n Ke%en"n#"n P(ini Se!"#"i

D"e("$ On 7Le!"("n Ne#"(" Re*!'i) In&nei"

T"$*n 2000 N( 3 T"!"$"n Le!"("n Ne#"(" Re*!'i)

In&nei" N( 4329

3. Ke**"n P(ei&en N( 2 "$*n 200 en"n#

Ke&*&*)"n, T*#", ;*n#i, S**n"n O(#"ni"i &"n T""

Ke(" De"(een

6. Ke**"n P(ei&en Re*!'i) In&nei" N( 18


3/25

e/"(" !e(""-"" &"n e("&* en#en"i en+*'*$,

""("n, &"n


4/25

"* +"n# in#in ee('e$ )e"&i'"n &i en#"&i'"n.

1. An*!$"%" S""n" De" &"n An*!$"%" S""n" Ke'*("$"n

"&"'"$ en#$"(#""n Pee(in"$ )e"&" &"e("$ +"n#

e*n+"i De" S"&"( H*)* ""* Ke'*("$"n S"&"( H*)*.

13. Pe!in""n "&"'"$ *"* *"+" enin#)""n )*"'i" !"#i

en"#" en+*'*$, )e') ""("n en+*'*$"n $*)* &"n

"e(i en+*'*$"n $*)*.

BAB II

TU=UAN PENYULUHAN HUKUM

P""' 2

Pen+*'*$"n H*)* &ie'en##"(")"n &en#"n **"n e%**&)"n

)e"&"("n $*)* "+"(")" +"n# 'e!i$ !"i) e$in##" ei"

"n##" "+"(")" en+"&"(i &"n en#$"+"i $") &"n

)e%"i!"nn+" e!"#"i %"(#" ne#"(" &"n e%**&)"n !*&"+"

$*)* &"'" i)" &"n e(i'")* +"n# "&"(, "*$, &"n ""

e($"&" $*)* e(" en#$("i $") ""i "n*i".

BAB III

MATERI PENYULUHAN HUKUM

P""'

M"e(i $*)* +"n# &i*'*$)"n e'i*i e("*("n e(*n&"n#-*n&"n#"n in#)" P*" &"n D"e("$ n(" $*)*.

P""'

M"e(i $*)* +"n# &i*'*$)"n &ien*)"n !e(&""()"n $"i'

e>"'*"i, e" e(""'"$"n $*)*, )eenin#"n ne#"(", &"n

)e!**$"n "+"(")".

P""' 3

719 Sei" "$*n &ie")"n (i(i" e("*("n e(*n&"n#-*n&"n#"n &"n n(" $*)* +"n# &i"&i)"n !"$"n ))

"e(i Pen+*'*$"n H*)*.

729 Penen*"n (i(i" "e(i Pen+*'*$"n H*)*

e!"#"i"n" &i")*& "&" "+" 719 &i&""()"n "&"

e(i!"n#"n $"i' e>"'*"i, e" e(""'"$"n $*)*,

)eenin#"n ne#"(", &"n )e!**$"n "+"(")".


5/25

79 Ke"'" B"&"n Pe!in""n H*)* N"in"' &"" ene")"n

P(i(i" "e(i en+*'*$"n $*)* e!"#"i"n" &i")*&

"&" "+" 719 &"n "+" 729.

P""' 6

M"e(i Pen+*'*$"n H*)* e!"#"i"n" &i")*& &"'" P""' 3

&"" !e(!en*) :

". n")"$ *n*) /e(""$, &i)*i, i*'"i, en"

"n##*n#, &i"'# ine(")i5 &"n %"%"n/"(" ("&i

!. )en"(i *n*) "n&i%"(", ine(n, 5("#en &"n 5i'

/. )"'i" &"n &e"in #("5i *n*) "n&*), e(,

!(*(, 'e"5'e, 5i''e(, e'', (*nnin# e?, !)'e

&"n !i''!"(&

&. "(i)e' *n*) *(" )"!"( &"n ""'"$

e. e(""'"$"n $*)* +"n# e/"(" n"n i!*' &"'"

)e#i""n Te* S"&"( H*)* ""* L!" K"&"()*.

BAB I@

METODE DAN SASARAN PENYULUHAN HUKUM

P""'

719 Pen+*'*$"n H*)* &ie'en##"(")"n &en#"n e&e:". Pen+*'*$"n H*)* '"n#*n#

!. Pen+*'*$"n H*)* i&") '"n#*n#

729 Pen+*'*$"n H*)* '"n#*n# e!"#"i"n" &i")*& "&"

"+" 719 $*(*5 " &i'")*)"n &en#"n /"(" !e("$" *)"

e/"(" '"n#*n# "n"(" en+*'*$ &"n +"n# &i*'*$.

79 Pen+*'*$"n H*)* i&") '"n#*n# e!"#"i"n" &i")*&

"&" "+" 719 $*(*5 ! e(*")"n Pen+*'*$"n H*)* +"n#

&i'")*)"n e'"'*i e&i" e'e)(ni) &"n e&i" /e").

P""' 8

Pen+*'*$"n H*)* '"n#*n# ""* i&") '"n#*n# e!"#"i"n"

&i")*& &"'" P""' "+" 729 &"n "+" 79 &""

&i'")*)"n e/"(" e("&* &en#"n !e(!"#"i in"ni &"n


6/25

P""' 4

Me&e Pen+*'*$"n H*)* e!"#"i"n" &i")*& &"'" P""'

&i'")"n")"n &en#"n en&e)""n:

". e(*"i5 +")ni en+*'*$ $*)* &"'" e'")"n")"n

*#"n+" $"(* "* e+")in)"n "+"(")" +"n#

&i*'*$, e$in##" e(e)" e("" e("(i) &"n en"(*$

e($"i"n e(" in" e($"&" $"'-$"' +"n#

&i""i)"n 'e$ en+*'*$

!. e&*)"i5 +")ni en+*'*$ $*)* $"(* !e(i)" &"n

!e(e(i'")* e!"#"i en&i&i) +"n# &en#"n en*$

)e"!"("n &"n )ee)*n"n e!i!in# "+"(")" +"n#

&i*'*$ )e "("$ **"n en+*'*$"n $*)*

/. )*ni)"i5 +")ni en+*'*$ $*)* $"(* "*

!e()*ni)"i &"n en/i")"n i)'i e(" *""n"

e&ei)i"n (*" e$in##" e(/i" *"* e!i/"(""n

+"n# !e(i5" ")("!, e(!*)" &"n i!"' !"'i) &"n

&. ")&"i5 +")ni en+*'*$ $*)* $"(* "*

en#")&"i)"n en"*n# &"n e!e(i)"n "'"n

ee/"$"nn+" &en#"n !"$"" +"n# *&"$ &ien#e(i &"n

&i"$"i e($"&" e(""'"$"n-e(""'"$"n $*)*

+"n# &i"*)"n 'e$ "+"(")".

P""' 10

S""("n Pen+*'*$"n H*)* e'i*i e'*(*$ '"i"n

"+"(")", e("*) en+e'en##"(" ne#"(".

BAB @

PELAKSANAAN PENYULUHAN HUKUM

P""' 11

Pen+*'*$"n H*)* &i'")*)"n 'e$ en"#" 5*n#in"' en+*'*$

$*)* &"n


7/25

H*)* &"n H") A"i M"n*i", &i)(&in"i)"n 'e$ P*"

Pen+*'*$"n H*)* B"&"n Pe!in""n H*)* N"in"'.

P""' 1

719 B"&"n Pe!in""n H*)* N"in"' &"'" e'")"n")"n

en+*'*$"n $*)* &"" e'")*)"n )e(" "" &en#"n

in"ni e()"i ""* (#"ni"i )e"+"(")""n &i

in#)" *".

729 Ben*) )e(""" e!"#"i"n" &i")*& "&" "+" 719

&"" &i*"n#)"n &"'" e("*("n !e("", )ee")""n

!e("" ""* in(*en $*)* '"inn+".

P""' 1

719 Pen+*'*$"n H*)* e!"#"i"n" &i")*& &"'" ""'

"+" 729 &"" &ie'en##"(")"n &"'" !en*) :

". /e(""$

!. &i)*i

/. e* "&"( $*)*

&. "e("n

e. i*'"i

5. '!" )"&"()*

#. )n*'"i $*)*

$. !"n*"n $*)* &"n


8/25

. (*nnin# e?

. 5i''e( &"n


9/25

en+*'*$"n $*)*, !"i) e'"'*i "ne', 5, #("5i), !*)*,

'e"5'e, !(*(, !)'e, "**n "*&i->i*"'.

P""' 20

719 Pen+*'*$"n H*)* &"'" !en*) L!" K"&"()*

&ie'en##"(")"n *n*) en#e>"'*"i in#)"

)e!e($"i'"n Pen+*'*$"n H*)* +"n# e'"$

&i'")"n")"n.

729 L!" K"&"()* e!"#"i"n" &i")*& "&" "+" 719

&ie'en##"(")"n &i in#)" )e/"""n, )"!*"en


10/25

$*)* &i!e(i)"n )e"&" "n##" "+"(")" +"n#

e!**$)"n *n*) e(""'"$"n $*)* +"n# &i$"&"i.

729 Kn*'"i &"n !"n*"n $*)* e!"#"i"n" &i")*&

"&" "+" 719 &i!e(i)"n "n" &i*n#* !i"+".

P""' 2

Kn*'"i &"n !"n*"n $*)* &ie'en##"(")"n 'e$ B"&"n

Pe!in""n H*)* N"in"' De"(een H*)* &"n H") A"i

M"n*i" &"n K"n( i'"+"$ De"(een H*)* &"n H") A"i

M"n*i".

P""' 23

B"&"n Pe!in""n H*)* N"in"' De"(een H*)* &"n H")

A"i M"n*i" &"n K"n( i'"+"$ De"(een H*)* &"n H")

A"i M"n*i" &"'" e'")"n")"n )n*'"i &"n


11/25

P""' 24

Pen+*'*$"n H*)* +"n# &i'")*)"n e'"'*i e&i" /e") &""

&i'")"n")"n !e)e(" "" &en#"n e(*"$""n &i !i&"n#

e&i" /e").

BAB @I

KADARKUM

P""' 0

719 K"&"()* &"" &i!en*) &i *" &"n &i &"e("$.

729 Sei" "n##" "+"(")" &"" en"&i "n##"

K"&"()*.

79 Sei" K"&"()* e*n+"i "n##" e)*("n#-)*("n#n+"

23 7&*" *'*$ 'i"9 ("n#.

P""' 1

719 Pe!en*)"n K"&"()* in#)" *" &ie")"n &en#"n

Ke**"n Ke"'" B"&"n Pe!in""n H*)* N"in"'

De"(een H*)* &"n H") A"i M"n*i".

729 Pe!en*)"n K"&"()* &i &"e("$ &ien*)"n e!"#"i

!e(i)*:

". &i (>ini &en#"n )e**"n #*!e(n*(

!.&i )"!*"en


12/25

!e(i)* :

". &i (>ini &en#"n )e**"n #*!e(n*(

!. &i )"!*"en


13/25

729 De" S"&"( H*)* ""* Ke'*("$"n S"&"( H*)*

e!"#"i"n" &i")*& "&" "+" 719 &ie")"n &en#"n

Ke**"n G*!e(n*( "" **' Ke"'" K"n( i'"+"$


79 Pene""n De" S"&"( H*)* ""* Ke'*("$"n S"&"( H*)*

&"" &iin"* )e!"'i i)" &i )e*&i"n $"(i i&")

een*$i '"#i e(+"(""n e!"#"i"n" &i")*& "&"

"+" 719.

P""'

719 Mene(i H*)* &"n H") A"i M"n*i" Re*!'i)

In&nei" e!e(i)"n en#$"(#""n An*!$"%" S""n" De"

""* An*!$"%" S""n" Ke'*("$"n )e"&" #*!e(n*(,

!*"i


14/25

/"(" en+e'en##"(")"n !i!in#"n e)ni Pen+*'*$"n

H*)*.

729 Bi!in#"n e)ni Pen+*'*$"n H*)* e!"#"i"n"

&i")*& "&" "+" 719 &"" &ie'en##"(")"n &i

in#)" n"in"', *", &"n &"e("$.

P""' 0

719 Bi!in#"n e)ni Pen+*'*$"n H*)* in#)" n"in"'

&"n *" &ie'en##"(")"n 'e$ B"&"n Pe!in""n H*)*

N"in"' De"(een H*)* &"n H") A"i M"n*i".

729 B"&"n Pe!in""n H*)* N"in"' &"'" en+e'en##"(")"n

!i!in#"n e)ni Pen+*'*$"n H*)* e!"#"i"n"

&i")*& "&" "+" 719 &"" !e)e(" "" &en#"n

De"(een


15/25

S"&"( H*)* +"n# &i'")*)"n &"'" !en*) )e#i""n Te*

S"&"( H*)*.

P""'

719 Pe!in""n e($"&" )e') ""("n en+*'*$"n $*)*

e!"#"i"n" &i")*& &"'" P""' &i in#)" *"

&i'")*)"n 'e$ B"&"n Pe!in""n H*)* N"in"'


729 B"&"n Pe!in""n H*)* N"in"' &"'" e'")*)"n

e!in""n e!"#"i"n" &i")*& "&" "+" 719 &""

!e)e(" "" &en#"n De"(een


16/25

P""' 8

719 Pen+*'*$"n H*)* &i in#)" n"in"' &"n in#)"

*" &i'")"n")"n &"n &i)(&in"i)"n e/"(" e("&*

'e$ B"&"n Pe!in""n H*)* N"in"' De"(een H*)*

&"n H") A"i M"n*i".

729 Pe'")"n""n Pen+*'*$"n H*)* e!"#"i"n" &i")*&

"&" "+" 719 &"" !e)e(""" &en#"n in"ni

e()"i &"n ""* O(#"ni"i Ke"+"(")""n.

P""' 4

719 Pen+*'*$"n $*)* &i (>ini &i'")"n")"n &"n

&i)(&in"i)"n 'e$ K"n( i'"+"$ De"(een H*)*

&"n H") A"i M"n*i".

729 Pe'")"n""n Pen+*'*$"n H*)* e!"#"i"n" &i")*&

"&" 719 &"" !e)e(""" &en#"n in"ni e()"i

&"n ""* O(#"ni"i Ke"+"(")""n.

P""' 30

719 Pen+*'*$"n H*)* &i K"!*"enini.79 K"n( i'"+"$ De"("en H*)* &"n H") A"i M"n*i"

e'")*)"n e"n"*"n e($"&" )e#i""n en+*'*$"n

$*)* +"n# &i'")"n")"n &i )"!*"en


17/25

P""' 32

719 E>"'*"i en+*'*$"n $*)* &i'")*)"n *n*) en#e"$*i

e()e!"n#"n, )e!e($"i'"n &"n e(""'"$"n

e'")"n""n Pen+*'*$"n H*)*.

729 Ke"'" K"n( i'"+"$ De"(een H*)* &"n H") A"i

M"n*i" ei" ")$i( "$*n e!*" '"("n $"i'

e>"'*"i e'")"n""n en+*'*$"n $*)* *n*)

&i""i)"n )e"&" Ke"'" B"&"n Pe!in""n H*)*

N"in"' De"(een H*)* &"n H") A"i M"n*i".

79 Ke"'" B"&"n Pe!in""n H*)* N"in"' ei" ")$i(

"$*n e!*" '"("n $"i' e>"'*"i e'")"n""n

en+*'*$"n $*)* *n*) &i""i)"n )e"&" Mene(i

H*)* &"n H") A"i M"n*i".

P""' 3

719 Ke"'" K"n( i'"+"$ De"(een H*)* &"n H") A"i

M"n*i" %"i! en+""i)"n '"("n e'")"n""n

Pen+*'*$"n H*)* &i P(>ini &"n K"!*"en"'*"i e'")"n""n Pen+*'*$"n

H*)* &ie")"n &en#"n Ke**"n Ke"'" B"&"n Pe!in""nH*)* N"in"'.

BAB

BIAYA

P""' 33


18/25

Se'*(*$ !i"+" +"n# &ie('*)"n *n*) e'")"n""n en+*'*$"n

H*)* &i!e!"n)"n )e"&" An##"("n Pen&"""n &"n Be'"n"

Ne#"(".

P""' 36

Bi"+" e'")"n""n Pen+*'*$"n H*)* e'"in !e(""' &"(i

"n##"("n e!"#"i"n" &i")*& &"'" P""' 33, *#"

&i*n#)in)"n !"n*"n i$") )ei#" +"n# i&") en#i)".

BAB I

KETENTUAN PERALIHAN

P""' 3

K"&"()*, K"&"()* Bin""n, De" Bin""n &"n De" S"&"(

H*)* +"n# e'"$ e(!en*) e!e'* !e('")*n+" Pe("*("n

Mene(i H*)* &"n H") A"i M"n*i" ini &in+"")"n e"

e!"#"i K"&"()*, K"&"()* Bin""n, De" Bin""n &"n De"

S"&"( H*)*, e"n"n# "i$ een*$i e(+"(""n +"n#&ie")"n &"'" Pe("*("n Mene(i ini !ee(" &"'"

e("*("n e'")"n""nn+".

BAB II

KETENTUAN PENUTUP

P""' 38

P"&" "" Pe("*("n Mene(i ini !e('")*, Pe("*("n Mene(i

Ke$")i"n N( M.03-PR.08.10 T"$*n 1488 en"n# P'"

Pe"n""n Pen+*'*$"n H*)* &i/"!* &"n &in+"")"n i&")!e('")*.

P""' 34

Pe("*("n Pe'")"n""n "" Pe("*("n Mene(i Ke$")i"n

N( : M.03-PR.08.10 T"$*n 1488 en"n# P'" Pe"n""n


19/25

Pen+*'*$"n H*)* e" !e('")* e"n"n# i&")

!e(en"n#"n ""* !e'* &i#"ni !e(&""()"n Pe("*("n

Mene(i ini.

P""' 60

Keen*"n 'e!i$ '"n* en#en"i $"'-$"' e!"#"i"n"

&i")*& &"'" P""' 16, P""' 1, P""' 18, P""' 14,

P""' 22, P""' 2, P""' 2, P""' 0, P""' 3, P""'

6, P""' , &"n P""' 4 &i"*( &en#"n Ke**"n Ke"'"

B"&"n Pe!in""n H*)* N"in"'.

P""' 61

Pe("*("n Mene(i ini *'"i !e('")* "&" "n##"'

&ie")"n.

Die")"n &i : =")"("

P"&" "n##"' : 4 Pe!(*"(i

2006

MENTERI HUKUM DAN HAK ASASI

MANUSIA

REPUBLIK

INDONESIA,

&.

HAMID AALUDIN


20/25

Penyuluhan Hukum, Pola Dasar dan Pola Operasional

Landasan utama usaha penyuluhan hukum adalah UUD 1945.

Bertitik tolak dari penjelasan UUD 1945 yang menyebutkan bahwa :

egara !ndonesia berdasar atas hukum "re#hstaat$% tidak berdasar

atas kekuasaan belaka "ma#hstaat$. &ernyataan ini merupakan

kesepakatan bangsa !ndonesia melalui wakilnya para pembuat UUD

yang disahkan pada tanggal 1' (gustus 1945.

)una mewujudkan pernyataan tersebut di atas% pasal*pasal

UUD 1945 telah memberikan ketentuan*ketentuan yang harus

ditetapkan% salah satu yang terpenting dalam hubungannya dengan

penyuluhan hukum adalah pasal +, ayat "1$ yang berbunyi : -egala

warga negara bersamaan kedudukannya di dalam hukum dan pe*

merintahan dan wajib menjunjung hukum dan pemerintahan itu

dengan tidak ada ke#ualinya.

-elanjutnya pada )B 19'/ rupanya apa yang telah

dilakukan oleh pemerintah mendapat persetujuan dan pengesahan

yang menyatakan perlu meningkatkan kesadaran hukum

masyarakat% melainkan se#ara tegas dan kongkrit memerintahkan

meningkatkan penyuluhan hukum. (dapun pernyataan )B 19'/

adalah sebagai berikut:


21/25

0eningkatkan penyuluhan hukum untuk men#apai kadar

kesadaran hukum yang tinggi dalam masyarakat menyadari dan

menghayati dan kewajibannya sebagai warga negara dalam rangka

tegaknya hukum% keadilan dan perlindungan terhadap rakyat dan

martabat manusia% ketertiban serta kepastian hukum sesuai UUD

1945.

Untuk lebih jelasnya di bawah ini penulis mengemukakan

pengertian penyuluhan hukum berdasarkan petunjuk pelaksana

penyuluhan hukum oleh kantor LB. Di dalam pasal 1 yang

menyatakan:

&enyuluhan hukum adalah usaha*usaha untuk meng*

komunikasikan inormasi mengenai hak*hak dan ke*wajiban warga

negara yang telah diatur oleh hukum dalam rangka peningkatan

kesadaran hukum masyarakat guna memperluas penguasaan dan

pengendalian sumber daya hukum rakyat sesuai dengan pan#asila

dan UUD 1945.

0engenai pola dasar penyuluhan hukum dan pola operasional

penyuluhan hukum dimaksudkan untuk dijadikan pedoman se#ara

garis besar dalam meren#ana*kan melaksanakan penyuluhan

hukum se#ara terarah dan terpadu. &ada pokoknya pola dasar dan

pola operasional penyuluhan hukum mengerahkan lima hal yaiu:


22/25

1.Tata Laksana

Dalam pelaksanaanya beberapa arahan dan ketentuan yang

termuat dalam kedua pedoman tersebut dapat diterapkan dengan

baik% dalam melatalaksana kegiatan yang sudah di program

sekarang ini di tiap kabupaten dan kotamadya sudah terbentuk dan

bertugas apa yang disebut pusat hukum masyarakat "&U-2U00(-$

diurus oleh satu kelompok kerja daerah "&32(D($ tingkat dua

yang diterapkan oleh Bupati6alikota% diketuai oleh ketua wakil

ketua pengadilan negri dengan anggota dan unsur pemerintah

daerah dan perwakilan departemen penerangan di daerah

kabupatenkotamadya. &U-2U00(- ini berada dibawah koordinasi

kantor wilayah departemen kehakiman% diurus oleh pokjada tingkat

! yang ditetapkan oleh 0enteri 2ehakiman.

2. Materi

0engenai materi hukum yang disuluhkan kepada masyarakat%

pola dasar penyuluhan hukum membedakan antara:

1. 0ateri hukum yang harus diketahui oleh setiap warga

masyarakat.


23/25

+. 0ateri hukum yang hanya diperlukan oleh mereka yang

berhubungan dengan sektor*sektor tertentu saja dalam kehidupan

masyarakat.

3. Penyuluh Hukum

Dalam kegiatan penyuluhan hukum% unsur penyuluh hukum

merupakan aktor yang paling dominan. 2arena itu dalam

pelaksanaannya aktor ini menjadi titik perhatian pembinaan baik

kwantitas maupun kwalitasnya.

Untuk itu diutamakan program bimbingan teknis penyuluhan

hukum yang bertujuan untuk memberikan pengetahuan tentang

hukum dan teknik melakukan penyuluhan hukum saja% akan tetapi

juga diharapkan terbinanya kesiapan mental dan kesatuan bahasa

para penyuluh hukum untuk terjun sebagai penyuluh hukum yang

tangguh% ulet dan bertanggung jawab ketengah*tengah masyarakat

kita yang sedang membangun. 2arena kegiatan penyuluhan hukum

bukan semata*mata masalah hukum% melainkan menyangkut

berbagai masalah yang perlu didukun dengan pengetahuan sosial

lainnya.

4. Metode


24/25

&ola operasional penyuluhan hukum merumuskan metode

penyuluhan hukum adalah suatu rakitan antara pendekatan% teknik

dan saranamedia penyuluhan hukum. 2alau dihubungkan dengan

susunan organisasi direktorat penyuluhan hukum dan administrasi

pembangunan di kenal dua saluran% yaitu:

1. &enyuluhan hukum langsung adalah program penyuluhan

hukum yang tidak memakai media% artinya penyuluh dengan

khalayak "yang disuluhi$ dapat bertatap muka dan mungkin

untuk berdialog% seperti umpamanya #eramah% diskusi%

simulasi% temu wi#ara% pameran dan pentas panggung.

+. &enyuluhan hukum tidak langsung adalah program

penyuluhan hukum yang memakai media dan antara

penyuluh dengan khalayak"yang disuluhi$ tidak mungkin

berdialog seperti dengan media #etak "buku% brosur% li7et%

selebaran% poster dan lain*lain$ dan media elektronik

"t8%radio%idio% kaset dan lain*lain$.

5. Sasaran / khalayak

ang dimaksudkan dengan sasaran atau khalayak adalah

orang*orang atau kelompok dalam masyarakat atau masyarakat

pada umumnya yang menerima penyuluhan hukum. -asaran

penyuluhan hukum yang telah digariskan oleh pasal 11 petunjuk


25/25

pelaksana kegiatan pusat hukum masyarakat "keputusan mentri

kehakiman tanggal +1 oktober adalah :

a. )enerasi muda

b. 6anita

#. &egawai negri

d. )urupendidik

e. &etani

. &engusahapedagang

g. Buruh

h. elayan

i. -eniman

j. &emuka agama dan keper#ayaan

k. ;okoh adat dan masyarakat

l. Dan lain*lain

Permen Tentang Penyuluhan Hukum (Pak Amir)

Documents