PERMACULTUUR van ideaal naar ontwerp en van uitvoering naar acceptatie Draagvlak krijgen en behouden Dr. Ir. Eric A. Goewie, emeritus Hoogleraar Ecologische Landbouw Universiteit Wageningen 1
PERMACULTUUR van ideaal naar ontwerp
en van uitvoering naar acceptatie
Draagvlak krijgen en behouden
Dr. Ir. Eric A. Goewie,
emeritus Hoogleraar Ecologische Landbouw
Universiteit Wageningen
1
PERMACULTUUR
IN HET STEDELIJK BUITENGEBIED
TUSSEN
NIJMEGEN EN ARNHEM
2
Doel
• De zin en noodzaak van permacultuur voor de leefbaarheid van stedelijke buitengebieden
• Hoe leggen we dat uit aan burgers, politici, locale ondernemers?
3
Mijn motief
• Plantenziektekunde en honger in de wereld• Eénjarige monoculturen en bestrijdingsmiddelen • Biologische landbouw: éénjarige gewassen en
zorgvuldig ecologisch beheer van de bodem• Permacultuur: meerjarige gewassen, ecologisch
beheer van produktie omgeving en bescherming van het landschap in stedelijke buitengebieden
• Produceren waar de monden zijn (honger-bestrijding en regionale handel plus afzet)
4
5
• Foto gangbaar grondgebruik
6
• Foto gangbaar grondgebruik (polder)
7
8
9
10
11
Grondgebruiker bepaalt (afhankelijk van zijn grondhouding) hoe er geproduceerd gaat
worden
• Organismen zijn ‘machientjes’ die door natuurwetten worden beheerst. Als je die wetten maar kent, zijn organismen in elk gewenste richting stuurbaar
• Organismen zijn onderdelen van dynamische ecosystemen. Als je die respecteert, produceer je wat voor de leefbaarheid van het stedelijk buitengebied nodig hebt
12
……….NAMENS HET VERDIENMODEL VAN BANKINSTELLINGEN ?????
13
………………..VOLGENS HET VERDIENMODEL VAN MULTINATIONALS ?????
14
Landbouwproduktie systeem - 1925MENS
STIKSTOFBINDERS
NUTRIENTEN
VERTEERDERS
BODEMLEVEN
PREDATOREN
ORGANISCH AFVAL+GEWASRESTEN
ORGANISCHEMEST
PLAGEN
PARASIETEN
MECHANISCHEONKRUIDBESTRIJDING
GEWASBESCHERMING
FYSISCH/MECHANISCH
(soms chemisch)
GROEN BEMESTING
ORGANISCHEBEMESTINGN,P,K
MECHANISCHE GRONDBEWERKING
stimulering
verstoring
GEWASSENONKRUIDEN VEE
15
Effecten• Matige en jaarlijks sterk variërende opbrengst
(dreiging van honger en structurele armoede)• Storingsgevoelig (ziekten, plagen, droogte,
nattigheid)• (Onbewust) sprake van een bedrijfsgebonden
(ecologische) produktiecyclus• Er zijn weinig sturingsmogelijkheden• Armoede op het platteland• Honger in de steden
16
VERSTORING/VOORKOMING
INSECTICIDENACARICIDENNEMATICIDEN
PESTICIDEN
PESTICIDEN
KUNSTMESTN,P,K
ZAAD BEHANDELING
FUNGICIDEN
PESTICIDEN
GEWASSENONKRUIDEN
MENS
NUTRIENTEN
BODEM LEVEN
PREDATOREN
ORGANISCH AFVAL+GEWAS RESTEN
PLANTENZIEKTEN
GRONDBEWERKINGstimulering
STIKSTOFBINDERS
VEE
PARASIETEN
HERBICIDEN
onderdrukkend
VERTEERDERS
KOSTEN VOOR TECHNISCHE EN JURI- DISCHE BESCHERMING TEGEN ON-BEDOELDE GEVOLGEN
VEEVOER GEIMPORTEERD
“STOPPEL” AFVOER
Landbouwproduktie systeem - 2015
ANTIBIOTICA
GENTECH
GENTECH
GROEIREGULATIE
17
Effecten• Enorme opbrengst• Grote (jaarlijkse) opbrengstzekerheid• Geen sprake van een bedrijfsgebonden ecologische
productie cyclus• Er zijn veel (kostbare) sturingsmogelijkheden• Hoge mate van afhankelijkheid van extern
onderzoek, voorlichting, afnemers, wet- en regelgeving, toeleverende industrie en banken
• Ondernemer denkt lineair• Natuur is grondstof voor technisch handelen• Hoge investeringskosten en laag rendement• Platteland is produktie basis voor wereldhandel
18
ONKRUIDEN
MENS
BODEM LEVEN
GFTGEWASRESTEN
PLANTENZIEKTEN
THERMISCHE/MECHANISCHE ONKRUID-BESTRIJDING EN GEWASROTATIE
VLINDERBLOEMIGEN
ORGANISCHEBEMESTING
MECHANISCHE BESCHADIGING
stimulerend
afremmend
RESISTENTE GEWASSEN
PLANTEXTRACTENVEILIGE PESTICIDENGEWASROTATIE
COMPOST met C/N 20-30
STIMULERING mbv AANGEPASTE TECHNIEKEN
GEWASSEN
ORGANISCHE MEST
STIMULERING MET AANGEPASTE TECHNIEKEN
REKENING HOUDEN MET CYCLI EN RITMEN IN DE NATUUR DOOR TOEPASSEN VAN PREPARATEN EN DIERENWELZIJN
GEMENGDE BEDRIJFSVOERING
STIKSTOFBINDERS
NUTRIENTEN
VERTEERDERS
RUIME VRUCHTWISSELING
PLANTEN EXTRACTENBODEMVERZORGING
Landbouwproduktie systeem- ecologisch
VEE
PARASITAIRESCHIMMELS
PREDATOREN BIOLOGISCHE BESTRIJDING
BEDRIJFSBESLISSINGEN BASEREN OP WAAR-NEMINGEN, DOELSTEL-LINGEN EN FUNCTIES
19
20Kruidentuin van de Stichting Marjolein Veldkruiden (Tollebeek, NOP)
21
22
• Fysiologische kringlopen (bv ademhaling, auto-
immuun systeem, nutriënten cyclus)• Dierenwelzijn • Seizoenswisselingen• Kosmische invloeden (zon/aarde/maan constellaties)• Ordening leverende levensprocessen (leven is een
activiteit; het is een constant proces van actieve afbraak en herstel van ordening)
• Materie is gecondenseerd licht• Leefbaarheid van het platteland• Landschap is permanent aanwezig ecosysteem
CYCLI EN RITMEN IN DE NATUUR ?
23
Conclusie• Opbrengst (kwaliteit is belangrijker dan kwantiteit)• Sprake van een stabiele, omgeving gebonden
productiecyclus• Geen sturingsmogelijkheden met behulp van fossiele
brandstoffen en chemie• Weinig afhankelijk van extern onderzoek, landbouw-
voorlichting, afnemers, wet- en regelgeving• Producent denkt cyclisch • Natuurlijke samenhangen worden gekend en
gerespecteerd• Er wordt geproduceerd naar wat een (stedelijk)
gebied nodig heeft om het bewoonbaar/leefbaar te houden
• Andere bronnen van inkomsten (toerisme, sport, scholen)
24
Alles (van micro tot macro) in de natuur verloopt in cycli
25
Voorbeeld van een kringloop proces
Bron: Williame, F. (1993), Bemesting in Velt, pag 86
26
Intensieve landbouw
Biologische en BD landbouw Zwerfland-
bouw
Pion
ier f
ase
Climax f ase
Ecologische ontwikkeling (successie) TIJD
Productie intensiteit
Ecologisch evenwichtVatbaarheid voor ziekten en plagen
Energie behoefte
Hoog
Hoog
Hoog
Laag HoogLaag
Laag
Laag
Effecten van verschillende vormen van grondgebruik
Permacultuur
27
Wat zegt de gangbare wetenschap over permacultuur?
• Holistisch ondernemen is onzin• Smaak en houdbaarheid zijn niet beter• Inderdaad geen sprake van ongewenste residuen• Opbrengsten zijn laag• Bodemkwaliteit is goed• Weerbaarheid van dier en gewas is hoog• Robuuste ecologische verbanden zijn aangetoond• Klimaatvriendelijk• Visie benut geen technologische mogelijkheden als gmo,
nanodeeltjes, chemie, volledige automatisering van de produktie
• Geen bijdrage aan wereldhandel of kapitaalmarkten• Onvoldoende inkomen, dus weinig investeringsmogelijkheden
28
Bedrijfsmanagement
STUREN OP BIOTISCHE INTEGRATIENIVEAU’S
STUREN OP LEVENS-PROCESSEN EN FUNCTIES INTEGRATIENIVEAU’S
Individu
Soort
Populatie
Levensgemeenschap
Biocenose
Energie opslag
Nutrienten cycli
Voedselketendoorgifte van energie en stoffen
Decompositie
Successie
Ordening
ECOSYSTEEM BENADERING
29
Voorbeeld van sturing op nutriënten cyclus
Stikstof berekening voor biologische bedrijfsvoering
Bron: Oomen et al, Minderhoud-hoeve reeks, (1989)
30
WAARDENPERMACULTUUR
• Heelheid van het buitenstedelijk gebied
• Natuur gebruiken• “Bedrijf” is een ecosysteem• Ervaringskennis staat
centraal• Dieren zijn vrij van dorst,
honger, ondervoeding, fysiek en fysiologisch ongerief, pijn, verwonding, ziektes, afgedwongen gedrag, angst en chronische stress
GANGBAAR• Stuurbaarheid van het
ecosysteem zo maximaal mogelijk maken
• Natuur verbruiken• Bedrijf is een produktie-
machine• Wetenschappelijke
(laboratorium gebonden) kennis staat centraal
• Dieren zijn inpasbaar te maken
31
GRONDSLAGEN VOOR HANDELEN 1
PERMACULTUUR• Voorzorg• Nabijheid• Zelfregulering• Zinvolheid• Producent
denkt cyclisch
GANGBAAR• Wet en controle• Wereldhandel• Techniek en energie• Rendement • Producent denkt
lineair
32
GRONDSLAGEN VOOR HANDELEN 2• Voorzorg: doe niets wat de vrijheid van een
organisme structureel schaadt• Nabijheid: produceer waar de monden zijn
(regionale productie)• Zelfregulering: ontwikkel cycli• Zinvolheid: gebonden zon-energie door
planten moet groter zijn dan gebruikte hoeveelheid fossiele energie
• Denk cyclisch, niet lineair
Doel van type grondgebruik en reikwijdte
• Gangbare landbouw: wereldhandel (TTIP)
• Biologische landbouw: nationaal (gezondheid en duurzaam beheer van natuurbronnen)
• Permacultuur: regionaal/lokaal (behoud van leefbaar stedelijk buitengebied)
33
34
LEEFBAARHEID VAN HET STEDELIJK BUITENGEBIED
• Cyclisch denken versus lineair denken• Produktie limiet: productie intensiteit is niet efficiënt
als ze meer energie nodig heeft dan uit zonlicht kan worden gehaald
• Produceer voor consumenten en afnemers in het stedelijke buitengebied
• Bescherming van ecosystemen (bodem, water landschap)
• Verbinding tussen bewoners en hun organisaties
35
maatschappelijk aanvaardbare productiemethoden
Criterium 1 Wat zijn de functies van het agro-
ecosysteem? (maatschappelijke doelen)
Criterium 3 Zijn de kosten en opbrengsten in balans?
(bedrijfseconomische doelen)
sociaalecologisch inpasbare landbouwproductiesystemen
Criterium 5 ONTWERPER
Wat is mijn visie?
technisch-economisch inpasbare landbouwproductiesystemen
Criterium 2 Over welke technologische en ecologische
mogelijkheden kan worden beschikt? (produceerbaarheidsdoelen)
Criterium 4 Is de ondernemer in staat adequate
beslissingen te nemen? (management en besturingsvereisten)
technisch maakbare productie methoden
Rechttoe denken Lateraal denken
a) Ga van de probleemstelling naar de oplossing toe.
a) Gok een oplossing en kijk of die klopt met het probleem.
b) Elke stap moet verantwoord zijn om de oplossing verantwoord te doen zijn.
b) Het is mogelijk via onverantwoorde stappen te komen tot een oplossing die verantwoord is, bijv. vanzelfsprekend.
c) Doe je onderzoek stelselmatig, om compleet te zijn.
c) Doe je onderzoek willekeurig; het behoeft niet compleet te zijn.
d) Houd de logische lijn goed in het oog.
d) Bekijk het eens andersom, van opzij, naar analogie.
e) Vertrouw alleen je verstand bij elke keuze.
e) Wantrouw je verstand en volg je intuïtie.
36
Idee: werkgroep Permacultuur in Park Lingezegen
• biedt leden van je werkgroep, een helder omschreven probleem- of doelstelling
• zorg voor inspirerende leiders (visie, kunnen delegeren, anderen betrekt bij plannenmaken, besluiten nemen en uitvoeren van activiteiten)
• ontwikkel constructieve relaties met natuur beschermingsorganisaties, boeren en burgers (scholen, instituten, sportclubs, zorginstellingen)
• onderzoek de mogelijkheden voor lokale of regionale financiering
• organiseer spraakmakende bijeenkomsten met een heldere doelstelling• zorg ervoor dat deelnemers ook plezier beleven aan hun inzet • lokale acties worden lokaal uitgevoerd• toon vertrouwen in je lokale/regionale gemeenschap• realiseer je goed waar de grenzen liggen van je activiteiten voor
permacultuur in het Park Lingezegen• organiseer excursies• publiceer in regionale bladen
37