Per me teper informacione -kliko ketu

Dhjet vite nga Marrveshja Korniz e Ohrit A funksionon Maqedonia si shtet multietnik?

Redaktoi:

Blerim Reka

Tetov, 2011

Universiteti i Evrops Juglindore, Tetov Dhjet vite nga Marrveshja Korniz e Ohrit - A funksionon Maqedonia si shtet multietnik? Copyright UEJL, 2011 Redaktor: Blerim Reka Kshilli redaktues: Agim Poshka, Albulena Halili, Andrew Goodspeed, Bekim Fetaji, Brikend Aziri, Diturije Ismaili, Elena Andreevska, Elena Bashevska, Ismail Zejneli, Izet Zeqiri, Sevil Rexhepi, Vlladimir Radevski Prkthyes: Aleksandra Krsteska, Ardit Memeti, Arben Hajra, Artan Limani, Besa Bytyqi, Bujar Sinani, Daniella Ilievska, Gadaf Rexhepi, Jeton Mazllami, Kujtim Ramadani, Qatip Arifi, Rezehana Sela, Shptim Latifi, Vlladimir Radevski Lektor: Andrew Goodspeed, Bllagojka Zdravkovska-Adamova, Shemsedin Ibrahimi Dizajn: Afrim Bulica Shtypi: Arbria Design, Tetov Ky projekt sht mbshtetur nga Ambasada e SHBA-ve n Shkup, Delegacioni i UE-s n Shkup, Ambasada e Suedis n Shkup, Ambasada e Britanis s Madhe n Shkup, Sekretariati pr Implementimin e MKO-s dhe ISHR Universiteti i Kolombis n Nju-Jork. Mendimet, gjetjet, dhe konkluzionet ose rekomandimet e paraqitura n kt publikim jan t autorve dhe nuk reflektojn domosdo ato t donatorve. Tetov, 2011

CIP - ". ",

321.7(497.7)"2001"

Dhjet vite nga marrveshja korniz e Ohrit:

A funksionon Maqedonia si shtet multietnik? - Tetov: Universiteti i Europs Jug Lindore, 2011. - 310 . : . ; 25

. -

ISBN 978-608-4503-66-8

) - 2001-2011

COBISS.MK-ID 89671946

iii

Prmbajtja

MARRVESHJA KORNIZ E OHRIT: HISTORIA DHE AKTUALITETI DIPLOMATIK ............. 9-88

Marrveshja Korniz e Ohrit filozofi e re politike pr funksionimin e shtetit multietnik.................................................................................................................. 11-19

BLERIM REKA Historia diplomatike e Marrveshjes Korniz t Ohrit .......................................... 21-23

XHEJMS PERDJU Rruga para sht rrug e lidershipit ........................................................................... 25-27

PHILIP T. REEKER Marrveshja Korniz e Ohrit dekada e dyt ..........................................................29-30

CHRISTOPHER YVON Stocktaking ........................................................................................................................... 31-32

FERENC KEKESI Reformat dhe integrimi ................................................................................................... 33-34

ALEXANDROS YANNIS Fjalimi i Ambasadorit Arben ejku ............................................................................... 35-37

A RBEN EJKU Fjalimi i Ambasadorit Sknder Durmishi ................................................................... 39-41

SKNDER DURMISHI Diplomacia preventive n Maqedoni ........................................................................... 43-45

DAVID L. PHILLIPS Perspektivat rajonale t Marrveshjes Korniz t Ohrit si nj model pr prmirsimin e bashkjetess n nj shtet multi-etnik ............ 47-49

LIVIA PLAKS Marrveshja paqsore e Ohrit dhe sfidat e integrimit n Bashkimin Evropian: ekonomi konkurruese dhe e integruar me shanse t barabarta ......... 51-59

FATMIR BESIMI Korniza gjuhsore brenda Kornizs s Marrveshjes s Ohrit .......................... 61-63

ARBR ELIKU Sfidat e Marrveshjes Korniz t Ohrit: Dhjet vite pas ....................................... 65-71

RIZVAN SULEJMANI

iv

Marrveshja e Ohrit: Mjet pr arritjen e barazis reale n Maqedoni ............. 73-76 BEKIM KADRIU

Demokracia iliberale dhe etatizmi kulturor kundr GEIST-it multikulturalist ........................................................................................................................ 77-86

ALI PAJAZITI Marrveshja Korniz e Ohrit: Dhjet vite m pas ...................................................87-88

XHEJMS PERDJU

STUDIME DHE ANALIZA ........................................................................................................................ 89-266

Fryma politike dhe funskionimi i administrats shtetrore sipas Marrveshjes Korniz t Ohrit ......................................................................................... 91-126

ELENA ANDREEVSKA MEMET MEMETI SEVIL REXHEPI AGRON RUSTEMI ALBULENA HALILI

Aspektet juridike t implementimit t Marrveshjes Korniz t Ohrit ...... 127-160 ISMAIL ZEJNELI ADNAN JASHARI JETON SHASIVARI BESA ARIFI ELENA BASHESKA

Marrveshja Korniz e Ohrit dhjet vite m von: Financat publike dhe papunsia .................................................................................... 161-201

ABDYLMENAF BEXHETI RUFI OSMANI IZET ZEQIRI BRIKEND AZIRI

Perceptimet rreth gjuhs shqipe, kulturs dhe arsimit 10 vite pas Marrveshjes Korniz t Ohrit ................................................................ 203-251

FERIT RUSTEMI MUSTAFA IBRAHIMI XHELADIN MURATI AGIM POSHKA LINDA ZIBERI

v

Reflektimi i Marrveshjes Korniz t Ohrit n teknologjit informative n Republikn e Maqedonis ......................................................................................... 253-266

ARBEN HAJRA SHPTIM LATIFI VLADIMIR RADEVSKI

HULUMTIMI I OPINIONIT PUBLIK PR MKO .............................................................................. 267-310

Hulumtimi i opinionit publik pr MKO-n............................................................. 269-310 HASAN JASHARI

vii

Fjala e botuesit

Botimi para jush sht fryt i nj projekti hulumtues njvjear i Universitetit t Evrops Juglindore, q prmbledh analizat dhe krkimet shkencore t dhjetra profesorve lidhur me implementimin dhjetvjear t Marrveshjes Korniz t Ohrit (MKO).

Qllimi i ktij projekti hulumtues ndrdisiplinar ishte q nga aspekti akademik t hulumtohej se sa kjo marrveshje, n dhjetvjetorin e nnshkrimit t saj ishte zbatuar nga aspekti politik, kushtetues-juridik, prfaqsues shtetror, buxhetor, gjuhsor e komunikues? Sidomos nga fakti se implementimi i ksaj marrveshjeje n aspektin kohor vonohej pr shtat vite.

Ndrkaq, n aspektin substancial kishin mbetur pa u zbatuar s paku edhe katr shtje kye, zyrtarizimi i gjuhs shqipe, prfaqsimi i shqiptarve n postet m t larta shtetrore, pjesmarrja e barabart buxhetore dhe zbatimi i Ligjit pr amnistin.

Analizat q jan t prmbledhura n kt botim tregjuhsor shqip, maqedonisht dhe anglisht, sikur edhe hulumtimi i opinionit publik t Maqedonis i zhvilluar n pjes t ndryshme t Maqedonis, duhej ti prgjigjeshin pyetjes thelbsore t ktij krkimi shkencor a funksionon Maqedonia (dhjet vite nga nnshkrimi i ksaj marrveshje), si shtet shumetnik?

Kjo pyetje krkimore-shkencore kushtzohej edhe me dy prvjetor t rndsishm - 20 vjetorin e pavarsimit t Maqedonis nga ish-RSFJ dhe 10-vjetorin e nnshkrimit t Marrveshjes pr Stabilizim dhe Asocim me BE-n.

Viti 2011, ishte vrtet rast pr t analizuar se sa deklarimet pr ndrtimin e nj shteti shumkombsh, t proklamuara me rastin e pavarsimit shtetror t Maqedonis dhe marrjes s detyrimeve nga Marrveshja pr Stabilizim dhe Asocim, si dhe prfundimisht me rastin e nnshkrimit t Marrveshjes q ndrpreu konfliktin e armatosur, ishin jetsuar gjat dekads s fundit?

Prgjigja m e mir n kt pyetje, do t ishte metafora pr gotn jo plotsisht t mbushur. Pr dik, ajo sht gjysm e mbushur, pr t tjert gjysm e zbrazt.

Pjes e ktij botimi trevllimor, jan edhe kontributet e akademikve dhe diplomatve vendor, rajonal dhe ndrkombtar, por edhe t dshmitarve dhe ndrmjetsuesve t jashtm t MKO-s, t prezantuara n konferencn ndrkombtare dyditshe t universitetit ton, Columbia Univesity t Nju Jorkut, Universitetit Kirili dhe Metodij n Shkup dhe Universitetit Shtetror t Tetovs, t mbajtur n Tetov dhe n Shkup, me 20-21 qershor 2011.

viii

Besojm se me kt botim ndrdisiplinar, kemi plotsuar mungesn e analizs shkencore pr dekadn e par t MKO-s, pr t ciln flitej kryesisht mbi bazn e vlersimeve politike.

Synimi i ktij projekti shkencor ishte q t analizohej nga t gjitha aspektet se sa fryma dhe norma e Marrveshjes s Ohrit ishte jetsuar gjat ksaj dekade dhe sa n periudhn 2001-2011, postulatet e saj tashm edhe pjes e rendit kushtetues t Maqedonis zbatoheshin, ashtu si duhet t zbatohet akti m i lart juridik i nj shteti.

Shpresojm se n dekadn e dyt nga nnshkrimi i ksaj marrveshjeje nuk do t ket nevoj pr projekte t ktilla.

Prof. Dr. Blerim Reka,

Prorektor pr hulumtime, UEJL

Tetov, 22 qershor 2011

Marrveshja Korniz e Ohrit: Historia dhe aktualiteti diplomatik

Studime t zgjedhura dhe fjalime nga konferenca ndrkombtare "Marrveshja Korniz e Ohrit: Drejt

antarsimit t Maqedonis n UE dhe NATO", e mbajtur m 20-21 qershor 2011 n Universitetin e Evrops Juglindore dhe Universitetin Shn "Kirili dhe Metodi"

MKO - Filozofi e re politike pr funksionimin e shtetit multietnik

11

Marrveshja Korniz e Ohrit filozofi e re politike pr funksionimin e shtetit multietnik

Prof. Dr. Blerim Reka

Hyrje

Viti 2011, sht viti i shnimit t tre prvjetorve t rndsishm dhe nj mundsi q t analizohet shkencrisht korrelacioni i s paku tri ngjarjeve historike:

- 20 vjetorit t pavarsimit t Maqedonis nga ish-Jugosllavia

- 10 vjetorit t nnshkrimit t Marrveshjes paqsore t Ohrit dhe

- 10 vjetorit t nnshkrimit t MSA me UE-n.

Nse i vejm n korelacion, q t tria kto ngjarje, del se pika lidhse e tyre ishte dhe mbeti ardhmria euro-atlantike e shtetit.

Andaj, objekt hulumtimi i ksaj analize sht korelacioni i implementimit t Marrveshjes Korniz t Ohrit (gjat dekads s par t implementimit t MO), si pjese e kriterit politik t Kopenhags pr afrimin e Maqedonis me UE.1

1 Per relacionin e implementimit t MO dhe antarsimit t RM n UE, n periudhn 2005-2010, shih:

Blerim Reka: Geopolitics and the Techniques of EU Enlargement, (Aspect, Brussels 2010)

Blerim Reka

12

1. Katr fusha t ngecjes n implementimin e MO

Rrfimi pr dhjetvjetorin e MO, i ngjan gots jo plotsisht t mbushur. Pr dik ajo sht got gjysm e mbushur, pr t tjert vetm got gjysm e zbrazt. Vlersime t ngjashme pr kto dhjet vite pati edhe procesin e implementimit t ksaj marrveshjeje.

Dioptria: bardh e zi, shkonte nga ekstremi n ekstrem: ose, se MO sht plotsisht e implementuar, (bindje kjo, q ende dominon tek maqedonasit); deri tek vlersimi se kjo marrveshje aspak nuk sht implementuar (qndrim ky i shqiptarve).

Pa e marr rolin e arbitrit midis ktyre dy perceptimeve t ndara etnikisht, do t mundohem, t ofroj faktet se sa pr kt dekad ishte implementuar, prkatsisht nuk ishte implementuar MO.

Fakti nismtar dhe i pakontestueshm, pr analiz serioze shkencore t MO sht: vonesa 7 vjeare e mospimplementimit t trsishm t ksaj marrveshje. Sikundr dihet, procesi i saj implementues duhej t prmbyllej n vitin 2004, ndrkaq sot po hym n gjysmn e dyt t vitit 2011 dhe ne ende tash e 7 vite e konstatojm mosimplementimin e plot t saj.

Pr t qen i paanshm, analizn time do ta nisi me nj vlersim zyrtar politik t Unionit Evropian, i dhn nga Kshilli pr SA, n vitin 2002, i cili ngjarjen e vitit 2001 e kishte vlersuar si: kriz shum serioze politike. Unioni Evropian, pra nj vit pas nnshkrimit t MO, priste q elita politike e vendit, t merrej me shkaqet e shprthimit t ksaj krize serioze politike dhe mbi bazn e reflektimit t ftoht dhe objektiv, t pamundsohej prsritja e nj krize t re.

Prandaj jo pa arsye, qe nga fillimi, bashksia ndrkombtare kishte prkrahur MO si nj filozofi t re politike, e cila duhej t inauguronte nj model t ri pr funksionimin e shtetit multietnik.

Por, ka ndodhi n vijim? Sa u implementua kjo marrveshje dhe ka dhe pse mbeti pa u implementuar?

N vijim do prpiqem tu prgjigjem ktyre pyetjeve, duke i koncentruar prgjigjet e mia n katr drejtime kryesore.

- Marrveshja e Ohrit e shoi konfliktin, por nuk i shoi edhe burimet e ktij konflikti.

- Kjo marrveshje paqsore, ruajti sovranitetin dhe integritetin territorial t Maqedonis, por nuk ruajti integritetin kombtar t qytetarve q nuk i prkisnin shumics.

- MO prjashtoi zgjidhjet territoriale t problemeve etnike, por ruajtja e karakterit unitar t shtetit, nuk u prcoll edhe me implementimin prkats t masave, me t cilat t gjith qytetart e ktij shteti unitar, do t jen barabart t trajtuar.


13

- Lufta n Maqedonia, ishte rasti i vetm nga luftrat n ish-Jugosllavi, e cila nuk ishte zhvilluar pr territore, por pr status shtet-formues t qytetarve t barabart t ktij shteti. UK (q nga komunikata nr. 6), e kishte br t qart se qllimi i lufts, nuk ishte ndarja e Maqedonis, por nj Maqedoni demokratike unike- e qytetarve t saj t barabart. Fatkeqsisht, ndarjen e shtetit atbot, e kishte krkuar institucioni m i lart shkencor i ktij shteti: Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Maqedonis.

Pritej, pra, q gjat ktyre dhjet viteve, MO t inauguronte nj filozofi t re politike pr funksionimin e shtetit multietnik, me t ciln do te eliminohej filozofia e vjetr e shtetit mono-etnik.

Pritej, po ashtu q gjat ksaj dekade prmes MO, t eliminohej:

- fardo form e monopolizmit nj-etnik; pastaj - e demokracis s dozuar etnikisht dhe aq m pak - e pronsis nj-etnike mbi shtetin, mentalitet ky i elits politike deri ne

vitin 2001.

Edhe pse fryma e MO ishte ndrtimi i shtetit qytetar, Maqedonia edhe pas nj dekade nga inaugurimi i ksaj filozofie pajtuese, funksionon ende si shtet mono-etnik.

Prkundr pronsis s proklamuar t t gjith qytetarve, shumica n kt shtet pretendon se ka pronsin absolute mbi shtetin.

Prkundr prpjekjes s promovimit t nj demokracie konsensuale edhe mtutje shumica vazhdon t prcaktoj se sa t drejta u takojn komuniteteve jo- shumic.

Konsideroj se edhe pas dhjet vitesh mbetn katr pika problematike, ku ende nuk sht implementuar MO, t cilat i kam emruar si: mosimplementimi prfaqsues, mosimplementimi zyrtar gjuhsor, mos-implementimi i ndrtimit t besimit dhe mosimplementimi buxhetor.

1. Fillimisht, konsideroj se nj nga instrumentet, jo aq fatlume q u inaugurua me MO ishte i ashtuquajturi els 20%, pr fitimin e t drejtave prfaqsuese pr qytetart q nuk i prkasin shumics. Me kt 20 pr qindsh, MO gjat ksaj dekade, n vend t nj dokumenti filozofiko-politik, u reduktua n nj ushtrimore statistikore t numrimit permanent etnik: sa jemi dhe sa do t jemi? Pasoja e ksaj prqindje absurde edhe krijoi nga shqiptart e Maqedonis, nj kategori t re sociologjike- deri tash t panjohur kombin 20 pr qindsh! Pse u dashka q shqiptart t numrohen n se jan kaq dhe pastaj t u lejohet fitimi i t drejtave t caktuara kolektive? Kush duhet ta bj kt numrim statistikor dhe pastaj kush sht ai q duhet tua lejoj kto t drejta shqiptarve? A qenkan kshtu shqiptart, pjesa e popullit t ktij shteti q nuk qenka sovrane dhe nuk po vendoska si 80 pr qindshi tjetr i tij? Absurditeti i ktij elsi 20 pr qindsh shihet m s miri te njeri segment i implementimit t MO- prfaqsimin si thuhet adekuat t jo- shumics. Pse adekuat? Pse jo prfaqsim t barabart t t

Blerim Reka

14

gjith qytetarve t Maqedonis. Si pasoj, gjat ktyre 10 viteve u dshmua se ky objektiv i 20 % ishte implementuar vetm, apo kryesisht tek ministrit q i udhhiqnin ministrat shqiptar. Ose, t jem edhe m i drejtprdrejt, paska n kt shtet multietnik, poste kyqe t rezervuara vetm pr ata q nuk i prkasin ktij 20%, si: Presidenti i shtetit, Kryetari i Kuvendit, KM, ZVKM pr Integrime Evropiane, ZVKM pr financa, MPJ, Ministri i Mbrojtjes, MPB, kurse pr postet tjera kye shtetrore mund tu lejohen edhe qytetarve 20%. Pse pr kto 10 vite t implementimit t MO, asnjri nga kto 9 poste m t larta shtetrore kurr nuk u ushtrua nga qytetart shqiptar?

2. Implementimi tjetr gjysmak i MO sht Moszyrtarizimi i gjuhs shqipe si gjuh zyrtare n RM konform amendamentit V t Kushtetues s Republiks s Maqedonis, sepse Ligji i v. 2008 nuk e zyrtarizoi gjuhn shqipe si gjuh zyrtare n nivel shteti, s paku jo bie fjala si shteti m i ri n bot Republika e Kosov, e kishte zyrtarizuar gjuhn serbe edhe pse atje serbt, jan pes fish m pak se sa q jan shqiptart n Maqedoni. Nga u prodhua artificialisht, kjo frik se me zyrtarizimin e gjuhs shqipe, Maqedonia do t bhet m pak shtet apo shtet m i dobt? A na qenkan Belgjika, apo Zvicra, shtete me pak t dobta edhe pse kan 4 gjuhe zyrtare? Prkundrazi, pikrisht filozofia e MO, n vitin 2001 inauguroi modelin e nj komunikimi multietnik si faktor pajtimi, ku zyrtarizimi edhe i gjuhs shqipe prcaktohej, por as pas nj dekade nuk u arrit t implementohej.

3. Mosimplementimi i plot i Aneksit C (masat pr ndrtimin e mirbesimit) dhe respektimi i ligjit pr Amnistin, sht nj tjetr mangsi e procesit implementues 10 vjear. Madje, kthimi pr tu proceduar n gjykatat e vendit, t 4 rasteve t Hags, jo qe nuk i ndihmon krijimit t mirbesimit, por sht edhe n kundrshtim me Ligjin pr amnistin (Gz.Z. nr.18/02, 07.03.2002).

4. Dhe, prfundimisht, por jo e fundit pr nga rndsia sht komponenti mosimplementues buxhetor. Distribuimi i pabarabart buxhetor dhe diskriminimi i derdhjes s mjeteve fiskale mbi baza etnike, (shnimet e mia flasin pr maksimum 5% derdhjen e buxhetit entiteteve shqiptare), e prcolli fatkeqsisht kt dhjetvjear t MO.

2. Shkaqet e mos-implementimit t plot t MO

Pse kjo marrveshje nuk ishte implementuar plotsisht as pas dhjet vitesh dhe far ishte qasja e pushtetit gjat ktyre dhjet viteve t implementimit t MO?

Pr periudhn e par: 2002-2006, edhe pse mund t thuhet se ishte periudhe e implementimit t knaqshm t MO; megjithat, as n ato katr vitet e para kjo nuk kishte ndodhur. Gjat ksaj periudhe, MO, ishte implementuar kryesisht, por nuk qe prmbushur afati i prcaktuar implementues - viti 2004.

N periudhn e dyt: 2006-2010, ndrkaq pati ngecje serioze n implementimin e Marrveshjes s Ohrit dhe prgjithsisht hedhjen n plan t dyt


15

t marrdhnieve ndr-etnike. Fokusi gjat ktyre katr viteve t fundit ishte orientuar n si thuhej luftn pr emrin, duke harruar kshtu luftn per shtetin. Emri u imponua para shtetit, edhe pse lufta n vitin 2001, nuk kishte shprthyer pr shkak t emrit, por pr shkak t pozits diskriminuese t shqiptarve.

Me nj zhvendosje t till t prioriteteve politike - pas katr vitesh, nn presionin e si thuhej zgjidhjes s kontestit pr emrin me Greqin, implementimi i Marrveshjes s Ohrit, gjat ksaj periudhe t dyt ishte ln n plan t dyt.

Fundja, n t gjitha dokumentet e UE q nga viti 2002-2010, konstatohej vazhdimisht nevoja pr implementimin e plot t shpirtit dhe t norms s MO, si element ky i prmbushjes s kriterit politik t Kopenhags. Pa cituar t gjitha dokumentet, pr shkak t kohs do jap nj prmbledhje t kondensuar.

1. Kshtu, pas vlersimit t par t konfliktit t vitit 2001, nga ana e Kshillit pr SA, n vitin 2002, si very serious political crisis2. dy vite m von, Komisioni Evropian, do t konstatonte fillimin e implementimit gradual te MO, me te cilin implementim, si thuhej, ishin reduktuar tensionet etnike ne vend.3 Ndrkaq, Kshilli i UE, n vitin 2004, (prmes aktit obligues juridik: Vendimit t Kshillit 2004/518 mbi Partneritetin Evropian pr Maqedonin), qart kishte prcaktuar se implementimi i plot i MO, mbetet objektiv afat-shkurtr dhe afat-mesm politik.4

2. N raportin e tij t progresit pr Maqedonin (2005), Komisioni Evropian konstatonte se Implementimi i Marrveshjes s Ohrit sht arritje e madhe pr Maqedonin, me ka sht kthyer besimi mes komuniteteve dhe stabiliteti n vend; si pjese e prmbushjes s kritereve politike, t caktuara nga ana e Kshillit Evropian n Kopenhag (1993). Duke e marr parasysh kt sukses fillestar ne implementimin e MO, Komisioni Evropian edhe i kishte sugjeruar at vit Kshillit t UE, q Republiks s Maqedonis tia jepte statusin e kandidatit.5

3. Ndrkaq n raportet vijuese t progresit 2006-2010, Komisioni Evropian trhiqte vrejtjen se implementimi i plot i shpirtit dhe i norms s MO sht ky pr progresin e Maqedonis drejt UE. (Pr shkak t kohs nuk do ti citoja kto pjes t raporteve t progresit, t cilat jan t bashkangjitura si ankes i ktij punimi).

Kshtu, n Raportin e progresit te KE:2006 n ngecjet n implementimin e MO, sidomos tek vendimet q krkojn shumicn e dyfisht t Badinterit 6. Si

2 Commission (EC) Former Yougoslav Republic of Macedonia Stabilisation and Association Report (Staff

Working Paper)SEC(02)342, 3 April 2002. 3 Commission (EC) Former Yougoslav Republic of Macedonia Stabilisation and Association Report (Staff

Working Paper)SEC (04)373, 30 March 2004. 4 Council Decission (EC) 2004/518 on the principles, priorities and the conditions contained in the

European Partnership with Former Yougoslav Republic of Macedonia (2004) OJ L222/20 5 Commission Opinion on the Application from the former Yugoslav republic of Macedonia for

Membership of the European Union, Brussels 09.11.2005 COM(205)562 final SEC(2005)1425 SEC(2005)1429) shih edhe: 2005 Enlargement Strategy Paper, Commission of the European Communities, Brussels, 9.11.2005, COM(2005)561 final

6 The Former Yuogoslav Republic of Macedonia 2006 Progress Report, Brussels 08.11.2006 SEC(2006)1387 Enlergment Srategy and Main Challenges 2006- 2007 (Commission of the European

Blerim Reka

16

thuhej implementimi i MO, mbetet thelbsor pr forcimin e ambientit pozitiv pr reformat e mtutjeshme 7 , andaj inkurajohej qeveria q t vazhdonte me implementimin e plot t shpirtit dhe t norms s MO.8

N Raportin tjetr i progresit pr Republikn e Maqedonis at t vitit 2007, Komisioni Evropian, konstatonte: ngecje n implementimin e plot t Marrveshjes s Ohrit.9

N Raportin e Progresit pr Maqedonin - t vitit 200810, edhe pse vlersohej prparim n implementimin e Marrveshjes Korniz t Ohrit, krkohej vazhdimi i jetsimit prfundimtar, t, si thuhej n raport, shpirtit t ksaj marrveshje11.

Raporti tjetr i progresit- ai i vitit 200912- konstatonte se decentralizimi si segment bazik i implementimit t MO po vazhdonte. 13 Riprsritej se implementimi i MO mbetet garanci kruciale pr t drejtat e komuniteteve jo-shumic, kurse Sekretariati pr implementimin e MO, duhej t ishte m efketiv n

Communities, Brussels 8.11.2006, COM(2006)649. In areas linked to the reforms undertaken to implement the Ohrid Framework Agreement, where decisions require a double majority: a majority of MPs and a majority of the MPs belonging to non-majority communities. The necessary channels of communication have to be established without further delay.

7 The implementation of the Ohrid Framework Agreement remains essential to foster a positive environment for further reforms.

8 The commitment of the government to make progress in the implementation of the Ohrid Framework Agreement remained essential for the country's stability. Inter-ethnic issues were not conflicting issues during the electoral campaign. The Ombudsmans annual report indicates that four complaints relating to minority rights were received in 2005. This constitutes a substantial decrease compared with the eleven complaints made in 2004. All political parties must continue to work on building consensus on ethnic-related issues, in full compliance with the letter and spirit of the Ohrid Framework Agreement

9 The Former Yougoslav Republic of Macedonia 2007 Progress Report, Commission Staff Working Document , Brussels 6.11.2007, SEC(2007)1432 Enlargement Strategy and Main Challenges 2007-2008, Brussels 6.11.2007, COM(2007)663

10 The Former Yougoslav Republic of Macedonia 2008 Progress Report (Brussels 05.11.2008 SEC(2008)2696 final).

11 N strukturn e raportit vjetor t progresit, vlersimi i kriterit politik bhet prmes vlersimit t t arriturave n fushat e demokracis dhe sundimit t ligjit, t drejtave t njeriut dhe t pakicave kombtare, shtjet rajonale dhe detyrimet ndrkombtare.

12 Commission of the European Communities: Enlargement Strategy and Main Challenges 2009-2010, Brussels, 14.10.2009 COM(2009)533, para 8; N drejtim t plotsimit t ktij kushti, UE (por edhe SHBA-t) n vigjile t mbledhjes s Kshillit t UE-s t dhjetorit 2009, deri kur duhej shnuar prparim n gjetjen e zgjiedhjes pr shtjen e emrit me Greqin kishte shtaur presionin ndaj Maqedonis. Si rrjedhoj, n takimin e Kryeministrit t RM N. Gruevksi me PLPJS t UE-s H. Sollana, (Bruskel, 28.10.2009) ishte aranzhuar takimi midis KM t RM Gruevski dhe KM t RG Papandreu. Ky takim midis dy kryeminsitrave t Maqedonis dhe Greqis, Gruevski- Papandreu- i pari pas shum vitesh, (pas atij jo-formali Crvenkovski- Karamanlis, 2004)- u realizua me 29.10.2009, n ndrtesn e Kshilli t UE-s n Bruksel, (n zyren e Drejtorit pr Ballkanin prendimor t Kshillit t UE-s Zoltan Martinus), u zhvillua kok m kok (tet-a-tet) vetm midis KM Gruevski dhe KM Papandreu dhe zgjati 25 minuta nga 16,35-17,00. Autori i ktij libri, ishte pjes e delagacionit t RM q e shoqronin KM e RM N. Gruevski n kt takim, t cilin mediat e quajtn: historik.

13 Decentralisation, which is a basic principle of the Ohrid Framework Agreement, continued. The Law on Inter-Municipality Cooperation, which is intended to help municipalities exercise their powers more effectively, was enacted in June. Another six of the 85 municipalities entered phase 2 of the fiscal decentralisation process, which provides for a more substantial transfer of competencies to the local level, leaving 17 in phase 1. Municipal tax collection improved. Municipalities received a higher share of the revenue collected from management of State-owned land. Efforts were made to strengthen the capacity of municipalities in the areas of property tax administration, public financial management, debt management and financial control. Internal audit units were established in ten more municipalities, bringing the total up to 38. In 36 municipalities service centres and their branch offices were established. Staff was trained and working procedures were put in place. Municipalities performed better in the field of education.


17

implementimin e politikave t saj pr prfaqsimin adekuat dhe barazis s gjuhve.14

Edhe n Raportin e fundit t progresit - t vitit 2010, ripohohej se implementimi i plot i MO si n aspektin normativ ashtu edhe n frymn e saj, mbetet ky pr progresin e Maqedonis drejt antarsimit n UE. (Konstatohej se decentralizimi vazhdonte, ligji i ri pr financimin e komunave ishte ndryshuar pr t shtuar buxhetet komunale, edhe pse trhiqej vrejtja pr mungesn e, si thuhej, nj raporti institucional midis Kshillit pr SA dhe Sekretariatit pr implementimin e MO.15

14 As regards minorities, inter-ethnic tensions were generally low. They intensified at times, in

particular in schools. The Ohrid Framework Agreement remains a crucial guarantee of the rights of the non-majority communities3 in the country. The capacity of the Secretariat for the Implementation of the Ohrid Framework Agreement needs to be strengthened so that it may coordinate effectively the implementation of policies such as equitable representation and the provisions on the law on languages. It also needs to provide more regular and comprehensive information about progress in implementation. As provided for in the Law on Protection and Enhancement of the Rights of Ethnic Minorities which represent less than 20% of the population, a specialised agency for protecting the rights of these minorities was set up as an independent State administrative body. The agency is intended to act as an advisory body to the government on minority issues. Already two successive directors have been appointed and the agency is still not operational, in the absence of adequate staff and budget Committees for inter-ethnic relations have been set up in most municipalities where they are required by law and also in 14 other municipalities with sizeable minority populations. However, elections of members were often not transparent and the effectiveness of these committees is limited by poor operational capacity, unclear competences and weak status. The public are largely unaware of their role and their recommendations are often disregarded by the municipal councils. In several municipalities, the composition of the committees does not reflect the ethnic structure of the local population.Overall, there has been some progress with cultural rights and minority rights. There has been some progress on equitable representation and the government undertook initial steps to address the issue of implementation of the law on languages and to foster inter-ethnic integration in the education system. Nonetheless, integration of ethnic communities remains limited. Effective implementation of the Ohrid Framework Agreement needs to be maintained, in a spirit of consensus. The concerns of the smaller ethnic communities should be more thoroughly addressed. Little progress can be reported regarding the Roma. They continue to face very difficult living conditions and discrimination, particularly regarding access to personal documents, education, social protection, healthcare, employment and adequate housing.

15 Decentralisation, which is a basic principle of the Ohrid Framework Agreement, continued. The inter-ministerial working group on decentralisation met regularly. The programme and action plan for implementing decentralisation 2008-2010 were updated. Another 6 of the 85municipalities entered the second and last phase of the fiscal decentralisation process. This provides for a more substantial transfer of competencies and financial management to the local level. The Law on financing the units of local self-government was amended to increase the share of VAT transferred to municipalities from 3% to 4.5% from 2010 to 2013. There is no structured relationship between the CSA and the Secretariat for Implementation of the Ohrid Framework Agreement for planning of fair representation. The number of complaints submitted concerning replacement or dismissal from work by municipal civil servants to the CSA increased following the municipal elections. The CSA reported that most of the complaints were rejected as unfounded. In the field of cultural rights, progress was made in the implementation of the Law on the use of languages spoken by at least 20% of the citizens. In parliament, implementation of the Law on languages went forward with the recruitment of more skilled translators and interpreters. The Secretariat for the Implementation of the Ohrid Framework Agreement (SIOFA) strategic plan provides for additional training for interpreters. The use of Albanian in oral procedure continued in plenary and committee sessions and the parliamentary TV channel is interpreted into Albanian. However, many state institutions as well as local entities have not made progress, and clear responsibility for planning and monitoring implementation of the language law needs to established. Smaller ethnic communities continue to face a lack of facilities for teaching in their mother tongue. As regards minorities, the Ohrid Framework Agreement (OFA) remains crucial for ensuring continued inter-ethnic cooperation and political stability. The legislative framework for protecting non-majority communities3 is largely in place. The government has engaged constructively in dialogue with the OSCE High Commissioner for National Minorities on support for the integration of

Blerim Reka

18

Prfundime

I. MO nuk sht meny restoranti, pr t zgjedhur ka na plqen e ka nuk na plqen, por nj dokument i garantuar ndrkombtarisht, me obligime t qarta juridike, me barts konkret dhe me afate t sakta implementuese. Fundja pas amendamenteve kushtetuese, MO ka edhe fuqin konstitucionale. Andaj, implementimi apo mosimplementimi i saj dshmon pr ekzistencn apo mosekzistimin e vullnetit politik pr t ndrtuar nj Maqedoni t re euroatlantike.

II. MO nuk duhet ti lihet interpretimeve t lira, por implementimit t plot - si t shpirtit ashtu edhe t norms s saj.

III. Besoj se, s paku sot, pas 10 vitesh, sht kuptuar m n fund se kjo marrveshje ishte dokument pajtimi dhe kompromisi, q ruajti ekzistencn e ktij shteti. Prandaj krejt n fund- pas viti 2001, Maqedonia, nuk mund t vazhdoj t funksionoj si para ktij viti. Si shtet multietnik, nuk mund t funksionoj me norma mono-etnike. Maqedonia mund t ekzistoj vetm si shtet shumetnik dhe demokratik, i bashkpronarve t barabart dhe sovran.

ethnic communities through education. Subsequently, in early October the government adopted a strategy on Integrated Education. This aims to follow a balanced and phased approach aimed at raising the overall quality of education, promoting the learning of each others languages and increasing inter-ethnic interaction between pupils. Nonetheless, so far, despite the efforts of the government the separation of pupils along ethnic lines in several schools or language shifts persists. The administrative capacity of SIOFA was slightly increased. Additional staff was recruited, including one person transferred from the SEA. Training was provided to the newly recruited staff. The governments strategic plan for implementing the OFA over the period 2010-2012 was prepared by SIOFA in close cooperation with the OSCE. It assigns a much greater role to the Secretariat in coordinating, promoting and monitoring implementation of the Ohrid Framework Agreement. This concerns in particular integrated education, use of languages and decentralisation. The Law on public servants established an obligation to prepare annual plans for non-majority communities, which are to be submitted to the Civil Servants Agency. The overall number of civil servants from the non-majority ethnic communities was 29% by December 2009. Nonetheless greater efforts are needed to ensure that recruitments match the needs of the administration Committees for relations among communities were not set up in all municipalities where they are required by law. Their effectiveness continues to be limited by poor operational capacity, unclear competences and weak status. Their role is still largely unknown by the public and their recommendations are often disregarded. In many municipalities, the committees are not functional and their composition does not reflect the ethnic structure of the local population. SIOFA still lacks administrative and strategic planning capacities, while the application of the human resources and internal control standards are insufficient. Nine years after the signature of the Ohrid Framework Agreement the SIOFA has so far not produced a report on its activities and the progress achieved in implementing the OFA. Monitoring and coordination of the implementation of the Ohrid Framework Agreement among all administrative bodies concerned is still weak. Greater efforts are needed to ensure its effective implementation and full respect for the spirit of the OFA. Efforts are also needed to foster enhanced trust between the ethnic communities, especially in the areas of culture and language. The agency for protecting the rights of minorities which represent less than 20% of the population is not yet fully operational. In the absence of clear competences, budget andmandate, the agency did not undertake any substantial activity or initiative to defend the interests of the smaller minorities. Little progress was made on minority rights and cultural rights. The legislative framework for protection of non-majority communities is largely in place, but its effective implementation is yet to be ensured, together with a full respect of the spirit of the Ohrid Framework Agreement. Some progress was made in implementing the strategy for equitable representation of non-majority communities in the public sector. However smaller communities, notably Roma and Turks, remain at a disadvantage.


19

Burime dhe literatura

1. Blerim Reka: Geopolitics and the Techniques of EU Enlargement, Aspect, Brussels, 2010.

2. Commission (EC) Former Yougoslav Republic of Macedonia Stabilisation and Association Report (Staff Working Paper)SEC(02)342, 3 April 2002.

3. Commission (EC) Former Yougoslav Republic of Macedonia Stabilisation and Association Report (Staff Working Paper) SEC (04)373, 30 March 2004.

4. Council Decission (EC) 2004/518 on the principles, priorities and the conditions contained in the European Partnership with Former Yougoslav Republic of Macedonia (2004) OJ L222/20.

5. Commission Opinion on the Application from the former Yugoslav republic of Macedonia for Membership of the European Union, Brussels 09.11.2005 COM (205)562 final; SEC (2005) 1425 SEC(2005)1429).

6. 2005 Enlargement Strategy Paper, Commission of the European Communities, Brussels, 9.11.2005, COM(2005)561 final.

7. The Former Yuogoslav Republic of Macedonia 2006 Progress Report, Brussels 08.11.2006 SEC (2006) 1387 Enlergment Srategy and Main Challenges 2006- 2007 (Commission of the European Communities, Brussels 8.11.2006, COM(2006)649.

8. The Former Yougoslav Republic of Macedonia 2007 Progress Report, Commission Staff Working Document , Brussels 6.11.2007, SEC(2007)1432.

9. Enlargement Strategy and Main Challenges 2007-2008, Brussels 6.11.2007, COM(2007)663.

10. The Former Yougoslav Republic of Macedonia 2008 Progress Report (Brussels 05.11.2008 SEC(2008)2696 final).

11. Commission of the European Communities: Enlargement Strategy and Main Challenges 2009 -2010, Brussels, 14.10.2009 COM(2009)533.

Historia diplomatike e Marrveshjes Koriz t Ohrit

21

Historia diplomatike e Marrveshjes Korniz t Ohrit

Ambasadori Xhejms Perdju

sht nder pr mua, q t jem me ju sot n Tetov pr t prkujtuar Dhjetvjetorin e Marrveshjes Korniz t Ohrit, e cila n vitin 2001, pengoi nj luft shkatrruese civile n Maqedoni.

Vera e vitit 2001, ishte nj nga ato pikat kritike n histori n t ciln situata mund t kishte shkuar n kt ose n nj drejtim tjetr, duke prekur kshtu t ardhmen e qindra e mijra, nse jo edhe at t miliona njerzve. Maqedonia n at ver ishte e prballur me nj situat, ku duhej t zgjedh midis lufts dhe paqes dhe udhheqsit e saj zgjodhn paqen. Marrveshja e Ohrit, sot sht nj rast klasik pr parandalimin e konflikteve dhe un jam shum krenar q kam luajtur nj rol n arritjen e Marrveshjes s bashku me homologun tim t Bashkimit Evropian, Fransoa Leotar.

Un, besoj se duke e arritur Marrveshjen e Ohrit, lidert n Maqedoni kan shmangur nj luft shum shkatrruese dhe tragjike q mund t kishte shkatrruar vendin, ashtu si e njohim ne sot. Vendimet e tyre shptuan jet t shumta t njerzve, penguan shprnguljen e mijra t tjerve dhe shmangn shkatrrimin e shtpive dhe t infrastrukturs, t cilt jan akoma n prdorim. Maqedonia do t kishte qen nj vend krejtsisht ndryshe po q se udhheqsit kombtar t t dyja palve nuk do t kishin zgjedhur t bjn kompromiset e nevojshme pr t kompletuar Marrveshjen e Ohrit.

Dshiroj ta prgzoj Dejvid Filips dhe Universitetin Kolumbia, Universitetin Shn Qirili dhe Metodi, Universitetin e Evrops Juglindore dhe Universitetin Shtetror t Tetovs, t cilt jan nikoqir t ksaj konference. Bashkpunimi n mes ktyre universiteteve n Maqedoni pr organizimin e ktij takimi sht nj shembull se sa larg ka ardhur Maqedonia q nga viti 2001.

Amabasadori Perdju ishte ndrmjetsues i SHBA-ve n negociatat pr MKO-n

Xhejms Perdju

22

Antart e ktij paneli nuk kan nevoj pr prezantim. Lubo Georgievski, ishte kryeministr n vitin 2001 dhe Branko Crvenkovski ishte udhheqs i Partis Socialiste dhe m pas President i Republiks.

Tema jon sht historia diplomatike e Marrveshjes s Ohrit. Un, do t nxjerr n pah vetm disa pika n kt drejtim. S pari, negociatat e Ohrit duhet t konsiderohen n kontekstin rajonal. Krcnimi i lufts n Maqedoni erdhi n fund t nj serie t konflikteve q kishin t bjn drejtprdrejt me shprbrjen e ish - Jugosllavis n fillim t viteve 90-ta.

Historiku i ngjarjeve t rajonit q uan deri n vern e vitit 2001: - Lufta n Bosnj-Hercegovin dhe prvoja e hidhur me UNPROFOR-in; - Marrveshja e Dejtonit dhe zbarkimi i NATO-s n Bosnj; - Kosova dhe lufta e NATO-s me Serbin, ktu prfshir edhe fluksin e

refugjatve nga Kosova n Maqedoni; - Administrata e UNMIK-ut dhe okupimi i Kosovs nga NATO.

Gjat gjith ksaj periudhe, Shtetet e Bashkuara t Ameriks kan ushtruar udhheqje, por e kan theksuar rndsin e Evrops n marrjen e nj prgjegjsie m t madhe pr sigurin dhe zhvillimin n rajon. Presioni mbi Evropn ishte veanrisht i fuqishm gjat dy administratave Bush n fillim dhe n fund t ksaj periudhe. Administrata e Klinton-it n mes mori nj pozicion m aktiv amerikan n Ballkan.

Kur, Xhorxh Bushi e mori presidencn e SHBA-ve n vitin 2001, qndrimi i administrats s re ishte pr t zhvendosur sigurin kombtare t SHBA-ve dhe politikn e jashtme larg nga Ballkani drejt shtjeve tjera. Politika e Ballkanit thjesht nuk ishte nj prioritet i administrats s Bush-it. Kjo, ishte veanrisht e vrtet pas sulmeve n shtator t vitit 2001, n Shtetet e Bashkuara.

Situata e siguris n Maqedoni filloi t prkeqsohej seriozisht n fillim t vitit 2001, s pari me incidentet n kufirin me Kosovn, pastaj lvizi n brendsi t Maqedonis. Deri n fund t pranvers s vitit 2001, rreziku i nj lufte t vrtet civile n Maqedoni ishte evident.

Vizitat e nivelit t lart diplomatik dhe kontaktet nuk funksiononin. Udhheqsi i Politiks s jashtme t BE-s, Havier Solana, Sekretari i prgjithshm i NATO-s Xhorxh Robertson dhe t tjert vinin dhe shkonin, duke u prpjekur ta qetsojn situatn, por dhuna vazhdonte t prhapej.

N qershor t vitit 2001, u mor nj vendim sipas t cilit Uashingtoni, Brukseli dhe Shkupi do t emronin nj ekip t negociatorve q do t punonin pandrprer n terren pr t ndihmuar dhe arritur nj zgjidhje t negociuar t konfliktit. N at muaj, un u emrova prfaqsues amerikan n ekipin e prbashkt. Fransua Leotar nga Franca erdhi si prfaqsues i BE-s.

Ndrsa Leotar dhe un kurr nuk m par nuk ishim takuar, doli se emrimet ishin t prkryer. Leotar ishte nj partner i shklqyer. Ai ishte i mbshtetur nga nj grup i mrekullueshm i diplomatve dhe avokatve t rinj evropian, t cilt gjithashtu punuan n mnyr shum efikase me ekipin e SHBA-ve.

Historia diplomatike e Marrveshjes Koriz t Ohrit

23

Prpjekja jon ishte trsisht e unifikuar dhe e koordinuar n mnyr t detajuar dhe ndiqte qllimin ton t prbashkt. Un, nuk di shembull m t mir t bashkpunimit mes SHBA-ve dhe BE-s mbi nj shtje serioze t siguris dhe diplomacis sesa prpjekja pr arritjen e Marrveshjes s Ohrit.

Megjithat, Leotar dhe un nuk vepronim n izolim. Ndrhyrjet nga Solana dhe Robertson ishin shum t rndsishme n pikat delikate n negociatat e asaj vere. Un, duhet gjithashtu ta prshndes punn e Piter Fejth, diplomati i NATO-s, i cili negocioi armpushimin dhe marrveshjet e amnistis me UK - n terren. Leotar dhe un nuk kishim t drejt ta angazhonim UK-n drejtprdrejt n bisedimet e paqes dhe puna nga Fejth ishte vendimtare pr ta sjell UK-n n marrveshjen prfundimtare.

N ditt e para pas arritjes, erdha n disa prfundime: Presidenti Trajkovski krkonte nj zgjidhje paqsore t negociuar. Disa udhheqs t lart n qeveri donin q NATO-ja ta prdor forcn kundr

UK-s. Nse kjo nuk ishte e mundur, ata donin q qeverit amerikane dhe evropiane t sanksiononin prdorimin e forcs nga policia dhe ushtria maqedonase n nj sulm n shkall t plot mbi kryengritsit dhe bazn e tyre t mbshtetjes. Un isha i bindur se mbshtetja amerikane dhe evropiane pr nj zgjidhje ushtarake t ksaj situate nuk ishte e mundur.

Ndjeva se detyra ime e par ishte t mundsoja q qeveria dhe palt ti kuptojn pasojat e mundshme t nj lufte. Ndrsa qeveria mund t kishte arritur nj sukses t prkohshm ushtarak kundr UK-s, dhuna e gjer do t kishte shkaktuar nj kryengritje shum m t gjer e m t rrezikshme q potencialisht do t kishte shkatrruar Maqedonin, ashtu si sht sot.

Negociatat n korrik dhe gusht t vitit 2001 ishin t zjarrta, t vshtira dhe prfshinin shum pal me pikpamje dhe interesa t ndryshme. N disa pika, kisha frik nga ajo se negociatat, do t dshtojn; megjithat n fund, presidenti Trajkovski dhe t tjert e bn gjn e duhur dhe e prfunduam marrveshjen.

Marrveshja e Ohrit nuk sht e prsosur- negociatat nn krcnimin e lufts rrallher jan t prsosura dhe zbatimi nuk ka qen gjithmon pa probleme. Megjithat n prgjithsi, Marrveshja e Ohrit ia ka dal mir edhe si model pr marrdhniet etnike n Maqedoni dhe gjetiu. Dy parimet baz t Ohrit- respektimi i identitetit kulturor t t gjithve dhe t drejtat e barabarta t do qytetari, pa marr parasysh prkatsin etnike, mbeten t vlefshme edhe sot. Un i prgzoj pr urtsin e tyre dhe angazhimin pr paqen dhe stabilitetin e vendit t tyre ata q e arritn kt marrveshje.

Marrveshja e Ohrit n vitin 2001 Maqedonis i dha nj shans pr ti shmangur ndarjet shkatrruese dhe pr tu zhvilluar si nj demokraci. Tani, ju ngelet udhheqsve t saj t sotm t prfitojn nga rasti q jua jep Marrveshja e Ohrit dhe ta ojn vendin prpara dhe m shpejt n NATO dhe BE.

Faleminderit pr vmendjen tuaj.

Rruga para sht rrug e lidershipit

25


Ambasadori Philip T. Reeker Ambasador i SHBA n Republikn e Maqedonis

Mirmngjesi! Ju faleminderit pr mirpritjen dhe pr njohjen e puns t stafit tim, nj ekip q do ta kishte dshiruar do ambasador, dhe bashkpunimin e shklqyeshm q mundsoi mbajtjen e ksaj konference. M vjen shum mir q sot kam mundsin t flas me ju, por para s gjithash dshiroj q n emrin tim dhe t Ambasads t SHBA tu shpreh ngushllime rektorit Agron Reka dhe familjes s tij pr tragjedin q e prjetuan.

M lejoni tu falnderohem udhheqsve dhe organizatorve t ksaj konference q kan mbledhur kt grup t jashtzakonshm t dijetarve, krijuesve t politiks, diplomatve ndrkombtar me eksperienc dhe qytetarve t prkushtuar t Republiks s Maqedonis. Fakti q t gjith jemi ktu sot sht dshmi e puns s tyre t zellshme dhe kujdesit pr detajet m t vogla apo dallimet e mdha n opinione. Lidershipi fillon me bindjen e njerzve t punojn s bashku. M lejoni po ashtu t prshndes ambasadorin James Pardew i cili ka ardhur nga larg pr t na u bashkangjitur sot. N emr t ambasads, qeveris s Shteteve t Bashkuara- t cils i keni shrbyer me nder aq shum vjet- ambasador Pardew, ju faleminderit pr angazhimin e vazhdueshm pr t sjellur paqe, stabilitet dhe prosperitet n Maqedoni dhe rajon. Kemi nderin q jeni sot ktu me ne. M duhet t them se dshiroj nj fotografi nga rendi i dyt pr librat e historis.

Derisa po prfundoj detyrn si ambasador i pest i Shteteve t Bashkuara n Maqedoni dhe po prgatitem pr prgjegjsit e reja si zvends ndihms i sekretarit t shtetit pr kt rajon, m lejoni tu falnderohem przemrsisht kolegve dhe miqve q shoh ktu. Jam i nderuar me partneritetin ton te vazhdueshm, dhe mezi pres bisedat tona sot, dhe n vitet q vijn.

N fillim t vitit 2001, Maqedonia ishte n prag t nj lufte qytetare totale. Sidoqoft, dhjet vjet m von, n pjes t madhe fal Marrveshjes Korniz t Ohrit, Maqedonia mund t lavdrohet si nj shtet stabil, me diverzitet, shtet multi-kulturor, ndr-etnik dhe ndr-fetar.

Philip T. Reeker

26

Si partner n krijimin e ksaj marrveshje, Shtetet e Bashkuara dhe aleatt ton evropian vazhdojm t kemi interes pr suksesin e saj, si faktor ky pr paq dhe prosperitet afatgjat t Maqedonis si dhe rajonit m t gjr t Ballkanit. Prve q jemi t interesuar t shohim stabilitet dhe paq, ne me t vrtet kujdesemi.

Nnshkrimi i Marrveshjes Korniz t Ohrit nuk do t ishte i mundur sikur disa individ t mos kishin guximin dhe vizionin t bjn hapin e nevojshm dhe ti vndojn fund konfliktit.

Pr shembull, lidershipi i Boris Trajkovskit ishte ai q drgoi kt vend prej nj konflikti civil n paq. Nuk mund t imagjinoj prfundim paqsor t konfliktit t 2001 pa angazhimin e tij. Njsoj si nuk mund t imagjinoj nj Maqedoni t qet, stabile q lviz drejt integrimit evro-atlantik po t mos kishte transformuar Ali Ahmeti UK-n n parti politike konstruktive dhe paqsore; ose pa lider ndrkombtare si ambasadori James Pardew apo kolegu i tij nga UE Francois Leotard q lehtsuan marrveshjen paqsore.

Sot, kur Maqedonia po formon qeveri t re pas zgjedhjeve t 5 qershorit, guximi dhe vizioni i till sht i domosdoshm pr t lvizur Maqedonin prtej dhjet vjetorit t Marrveshjes Korniz dhe drejt nj ardhmrie t qet dhe me prosperitet. Me 5 qershor populli n Maqedoni zgjodhi udhheqsit (lidert) t bjn mu at, t udhheqin.

N kto kohra t komplikuara, lidershipi sht tem shum e rndsishme dhe tem pr t ciln shpesh m ftojn t flas. Shpesh marr si shembull at q kam msuar pr lidershipin nga ish sekretari i shtetit, gjenerali Colin Powell. N kohn e konfliktit t vitit 2001 ai ishte sekretar i shtetit ndrsa un isha zdhns n Stejt Departament.

Gjenerali erdhi n diplomaci si ushtarak, dhe ai shpejt prfitoi lojalitetin dhe respektin e diplomatve n Stejt Departament sikur q e kishte nga ushtart n Departamentin e Mbrojtjes. Mua m la prshtypje jo vetm si ai udhheqte, po edhe si ai fliste pr lidershipin. Sekretari Powell thoshte se t gjith duhet t krkojm prgjegjsi nga menaxhert dhe shefat ton si lider. Ai kishte nj list parimesh pr lidership q njiheshin si Rregullat e Powell.

Nj nga rregullat e para sht se n lidership nuk mund ti knaqsh t gjith. Ndonjher lidert jan t detyruar t sjellin vendime q nuk jan t mirpritura nga shumica. Prpjekja e teprt pr t qen i plqyer nga t gjith sht shenj mediokriteti: n at mnyr evitohen vendimet e rnda dhe konfrontimi me shtje dhe njerz q duhet t konfrontohen. Sigurisht q lidert duhet t marrin prgjegjsi. Colin Powell dhe qeveria amerikane vlersuan se Boris Trajkovski po merrte prgjegjsi pr t ruajtur paqen dhe ne iu prgjigjm krkess s Maqedonis me 14 qershor, 2001 pr t ndihmuar ti jepet fund konfliktit.


27

Edhe pse lidert e vrtet jo gjithmon do ti bjn t gjith t lumtur, ata prsri kan obligim t dgjojn dhe t jan t respektueshm. Si tha presidenti Obama m hert kt vit: N nj koh kur debatet tona, n SHBA dhe n shum vende tjera n bot, jan aq t polarizuara, n nj koh kur mezi presim t fajsojm ata q mendojn ndryshe pr t gjitha shqetsimet n bot, sht me rndsi t ndalemi dhe t sigurohemi se po bisedojm n nj mnyr q shron, jo n mnyr q lndon. Si thash, lidershipi ka t bj me marrjen e prgjegjsis, dhe me gatishmrin pr t sjell vendime t rnda t cilat kan ndikim mbi t tjert dhe mbi fatin dhe ardhmrin e vendit.

Kjo konferenc sht pr ardhmrin, dhe pr nj rajon ku historia dhe shprdorimi i saj shpesh sht prdorur pr t prodhuar frik, dhe pr t ndaluar progresin.

T njohurit e fuqis q ka historia po ashtu sht kritike pr lidership pasi q ofron perspektiv. sht me rndsi t prmendet se kt vit sht prvjetori i ngjarjeve t tjera t rndsishme. Me 8 shtator Maqedonia feston 20-vjetorin e sovranitetit dhe pavarsis. Tre dit m von, Shtetet e Bashkuara shnojn prvjetorin e dhimbshm t sulmeve shkatrruese t 11 shtatorit 2001 q lan 3.000 t vdekur te Kullat Binjake n New York dhe n Pentagon, n nj fush t qet t Pennsylvania. Njmbdhjet shtatori ndrroi shum pr ne n Shtetet e Bashkuara. Ajo dit solli jo vetm dhembje dhe humbje , por edhe ndrrim t fokusit t qeveris s SHBA dhe prqendrim m t madh n luftimin e terrorizmit global. Sot sht e pamundur t tregohet sa i ndryshm do t kishte qen angazhimi amerikan po t kishin ndodhur ngjarjet n Maqedoni m von n vitin 2001, apo po t ishin mbajtur negociatat e Marrveshjes s Ohrit vetm nj muaj m von. Mirpo nuk mund t kundrshtojm se pamja globale, prioritetet relative t shtjeve rajonale jan t ndryshme ktu dhe tash, dhjet vite m von. Edhe lidert e Maqedonis duhet t njohin kt fakt.

Implementimi i Marrveshjes s Ohrit sht proces me rndsi jetike pr ardhmrin e vendit. Ai sht ky pr integrimin evro-atlantik t Maqedonis, qllim primar dhe i prbashkt i t gjitha partive politike dhe pothuajse gjith popullats, pa marr parasysh prkatsin partiake, fetare apo etnike.

Shtetet e Bashkuara dhe partnert ton evropian do t vazhdojn t mbshtesin aspiratat e Maqedonis n mnyr q vendi dhe qytetart e saj t ken stabilitet dhe prosperitet m t madh si nj demokraci multi-etnike n nj Evrop t trsishme, t lir, n paq dhe pa frik.

N realitetin e ndrlikuar global sot, kto qllime krkojn angazhim t plot t t gjitha partive dhe t gjitha etnive dhe gatishmri pr t br mu at q po bjm ne sot ktu: pr t diskutuar dallimet, pr t gjetur ku pajtohemi dhe pr t gjetur mnyra t lvizim para dhe t ndrtojm bot m t mir pr do qytetar dhe pr gjeneratat e ardhshme. Ndrsa kjo krkon lidership. T gjithve ju dshiroj sukses n ballafaqimin me kt sfid historike.

Marveshja Korniz e Ohrit - Dekada e dyt

29

Marrveshja Korniz e Ohrit dekada e dyt

Ambasadori Christopher Yvon Ambasador i Mbretris s Bashkuar n Republikn e Maqedonis

T nderuar mysafir, zonja dhe zotrinj, student, koleg dhe miq,

sht nj knaqsi dhe nder i madh pr mua, q sot t flas n prezencn tuaj. Un, jam i admiruar q jam pjesmarrs n kt prkujtim t Marrveshjes Korniz t Ohrit (MKO), nj marrveshje e veant q solli paqe n Maqedoni pas nj konflikti q e shkatrroi at. Ngjarjet tragjike t vitit 2001, padyshim patn ndikim n shum jet, i dhan kahe tjetr perspektivave dhe t ardhmes t tyre n shum mnyra. Udhheqsit politik t asaj kohe, t mbshtetur nga bashksia ndrkombtare q dshiruan ta shohin Maqedonin t suksesshme, gjetn mnyr pr ta udhhequr, guxim dhe bindje pr ti tejkaluar dallimet e tyre.

Marrveshja korniz e Ohrit ia hapi dern stabilitetit dhe siguris, duke shnuar nj rrug t qart drejt BE-s dhe NATO-s. Ajo, gjithashtu solli mundsi, si sht edhe ky universitet, q e shohim sot, nj vend pr t msuar, vend i tolerancs dhe i shpress. Prgzoj universitetet q mbshtesin kt nism, njkohsisht rolin e tyre t vlefshm, q na solln ktu dhe na mundsuan t debatojm.

Ne, mund t shohim se sa ka arritur Maqedonia, q nga fillimi i MKO-s. Maqedonia sht, dhe mbetet, nj vend kandidat pr n BE dhe NATO dhe jo m von mori nj rekomandim t rndsishm nga Komisioni Evropian pr hapjen e negociatave pr antarsim. Un, shoh rrugn drejt antarsimit n BE - me gamn e reformave t nevojshme dor m dor me progresin e MKO-s. T dy proceset jan reciprokisht mbshtetse dhe ofrojn mundsi paralele. Kjo, sht arsyeja pse plani i MKO-s sht aq qendror n t ardhmen e vendit. Ka shum gjra pr tu krenuar. Marrveshja sht rrnjosur n Kushtetut dhe Maqedonia ka arritur suksese t mdha gjat dekads s kaluar. Ka pasur nj sistem t veprimeve t suksesshme rreth zbatimit dhe nxjerrjes s ligjeve q rrjedhin nga Marrveshja Korniz e Ohrit: procesi i decentralizimit, ligji pr prfaqsimin e barabart t gjuhs.

Christopher Yvon

30

Kto tema kan kontribuar drejt integrimit Euro-Atlantik t Maqedonis, duke krijuar reforma progresive pr ndrtimin e nj shtetit t shndosh, gjithprfshirs dhe demokratik.

Mbi t gjitha, besoj se populli i Maqedonis, pa marr parasysh cilit komunitet i takon, duhet t ndjehet krenar dhe ta festoj suksesin e konceptit shumetnik dhe multi-kulturor, q me nj fjal sht Marrveshja Korniz e Ohrit.

Vetm me mbshtetje t madhe dhe prpjekje t prbashkt nga t gjitha komunitetet etnike, grupet e shoqrive civile dhe prmes udhheqjes s prgjegjshme dhe qeverisjes s mir u mundsua zbatimi i ksaj marrveshjeje.

Un, vendosmrisht besoj se Marrveshja Korniz e Ohrit nuk duhet t shihet si nj kufizim ose nj kapak pr dshirn e ktij vendi pr t ndrtuar identitetin e vet shumetnik dhe multi-kulturor. Prkundrazi, Marrveshja duhet t shikohet si gurthemel ose platform pr ndrtimin e nj shoqrie t fort, m t drejt dhe gjithprfshirse, ku t gjith sinqerisht besojn n prosperitetin e ardhshm t Maqedonis, si nj komb.

Festimi i suksesit t madh t Marrveshjes Korniz t Ohrit sht absolutisht me vend. Por, ajo gjithashtu, do t thot se ne duhet t shikojm prpara pr t par se ka mund t arrihet m tepr. Pra, n vend se t shikojm n t kaluarn, duke krijuar nj vizion pr dekadn e dyt q do tju lejoj njerzve t pyesin se far m tepr mund t arrihet?

Sukseset e deritanishme kan mundsuar nj vegl t shklqyer pr ndryshimet e n ardhmri, si pjes e nj vazhdimsie t veprimtaris:

- Nj shoqri gjithprfshirse q respekton dhe mbron t drejtat qytetare dhe barazin mes gjith komuniteteve, pa marr parasysh dallimeve etnike, apo kulturore;

- Promovim m t madh t dialogut ndretnik dhe ndrkulturor n politik dhe n shoqrin civile;

- Tejkalimin e barrierave dhe ndrtimin e besimit mes komuniteteve t ndryshme etnike dhe n mes t shumics dhe grupeve minoritare;

- Prmirsimin e jets s qytetarve dhe komuniteteve lokale nprmjet decentralizimit t suksesshm, prmirsimin e shrbimeve publike si jan shndeti publik, arsimi, infrastruktura dhe bazat e tjera q ndikojn n do gj pa marr parasysh prkatsin etnike dhe dallimet kulturore;

- Promovimin e nismave, ideve dhe projekteve q bashkojn dhe q nuk ndajn. Tanim, ekziston nj Strategji Kombtare n Maqedoni q fillon t identifikoj se si t bazohemi mbi kto zona. Uroj q do sukses, shpres dhe ambicie t prcaktuara pr dhjet vitet e ardhshme, ose 'Dekada e dyt', do t jen t frytshme dhe t begatshme.

Stocktaking

31

Stocktaking

Ambasadori Ferenc Kekesi Ambasador i Republiks s Hungaris n Republikn e Maqedonis, Kryesuese e UE-s

Shklqesia juaj! T nderuar koleg! Zonja dhe zotrinj!

M lejoni t filloj duke prgzuar Universitetin e Kolumbis, Universitetin Shn Kirili dhe Metodi, Universitetin e Evrops Juglindore dhe Universitetin Shtetror t Tetovs, Delegacionin e UE-s, ambasadn e Suedis, ambasadn e Shteteve t Bashkuara t Ameriks dhe ambasadn e Anglis n Shkup, si edhe t gjith palt tjer t cilt ndihmuan n organizimin e ksaj konference. Ju falnderoj gjithashtu q m ftuat t mbaj fjalim n emr t Presidencs Hungareze t Unionit Evropian.

sht nj ngjarje e shnuar q kjo konferenc po zhvillohet pr t vlersuar 10 vjetorin e nnshkrimit t Marrveshjes Korniz t Ohrit. Si prfaqsues i Presidencs Hungareze t Kshillit t UE-s q sht prkrahse e nj Evrope m t fort, q vlerson multikulturalizmin dhe promovon t drejtat fundamentale t njeriut, duke i konsideruar t drejtat e pakicave si prioritet kryesor sht nj nder dhe knaqsi pr mua t marr pjes dhe t diskutoj pr kt tem kaq t rndsishme. Nj tem, e cila ka nj rndsi t jashtzakonshme pr perspektivn Evropiane t Maqedonis, e cila sht vend kandidat i UE-s q prej vitit 2005, dhe e cila qndron n prag t antarsimit n UE dhe NATO.

Hungaria, implementimin e Marrveshjes Korniz t Ohrit, e konsideron si mjaft pozitive. Q prej nnshkrimit t Marrveshjes, ne kemi vrejtur nj interes t shprehur strategjik nga ana e partnerve lokal t cilt dialogun ndr-etnik e konsideronin si qllim parsor. Ky dokument, si nj akt i ndrlikuar politik ligjor detyrues, ka ndihmuar Maqedonin q t beht nj vend aspirant pr antarsim n UE dhe sht br nj forc shtytse pr themelimin e nj shoqrie me vlera m t larta demokratike dhe siguri pr t gjith qytetart.

Ferenc Kekesi

32

Shikuar nga pikvshtrimi politik, Marrveshja Korniz e Ohrit ka prmbushur qllimet e saj dhe ka kontribuar jashtzakonisht n stabilitetin e Maqedonis. Ka prforcuar sigurin dhe stabilitetin ndr-etnik n rajonin m t gjer t Evrops Juglindore, e cila ka qen nj koh t gjat synim kryesor jo vetm i vendit tim - Hungaris, por edhe i organizatave Euro-atlantike si sht Unioni Evropian dhe NATO.

Kjo histori 10-vjeare e Marrveshjes ka mundsuar zhvillimin e proceseve demokratike, zhvillimin ligjor, ekonomik dhe social t vendit, ka prforcuar kohezionin e brendshm t Maqedonis dhe sht br shtyll kryesore e shoqris multietnike dhe nj shembull ligjor i proporcioneve ndrkombtare. Kshtu, tanim ju jeni br eksportues t siguris n krahasim me importuesin e siguris para 10 viteve. Multikulturalizmi z gjithnj e m shum vend dhe n disa lmi mund t shrbej edhe si nj shembull unik pr vendet tjera t Ballkanit Perndimor t cilat jan n rrugn drejt Evropianizimit.

Sidoqoft, ky projekt akoma nuk ka mbaruar. Implementimi i plot i Marrveshjes krkon akoma vmendje t mtejshme dhe prpjekje maksimale nga t gjitha palt. E ardhmja e Marrveshjes s Ohrit akoma varet nga dialogu i vazhdueshm dhe efikas mes segmenteve t ndryshme t shoqris dhe prej rrugs s arsyeshme t t menduarit mbi prfitimet e mundshme nga parimet e Marrveshjes Korniz t Ohrit. Kam bindje t fort se implementimi i plot i Marrveshjes Korniz t Ohrit e bn Maqedonin partner serioz pr UE dhe NATO.

Progresi i vazhdueshm drejt antarsimit n UE pa dyshim se do t sjell sfida m t komplikuara si pr kt shtet ashtu edhe pr rajonin m t gjer. Procesi i ndrtimit t besimit mes popullats shumic dhe pakic duhet t vazhdoj edhe m tej duke prkrahur kt arritje t guximshme, punn intensive rreth reformave t administrats shtetrore, prmirsimin dhe krijimin e nj sistemi juridik efikas, luftn kundr korrupsionit dhe mbrojtjes s vazhdueshme t t drejtave t njeriut.

Prandaj, n emr t Presidencs Hungareze, ju dshiroj diskutime frytdhnse. Sinqerisht shpresoj q ky eveniment do t kontribuoj pozitivisht n procesin e vazhdimit t Marrveshjes Korniz s Ohrit dhe mesazhet e dala prej ktu do t prforcojn edhe m tej harmonin ndr-etnike jo vetm ktu por edhe m gjer.

Ju faleminderit pr vmendjen!

Reformat dhe Integrimi

33

Reformat dhe integrimi

Dr. Alexandros Yannis Zyrtar i Unionit Evropian, Bruksel

Zonja dhe zotrinj, t nderuar mysafir, t dashur miq!

Pr mua sht nj knaqsi e madhe q jam sot ktu. Kam qen i involvuar n prpjekjet e UE-s dhe KB-s n rajon pr m shum se nj dekad dhe me syt e mi kam par dhun dhe gjma dhe jam shum i lumtur q sot shoh nj situat kaq t transformuar. Kjo, sht fillimisht arritje e juaj. Urime.

Por, ama nuk ka ndryshuar vetm rajoni. N pes vitet e fundit ka ndryshuar e tr bota prreth nesh. Kriza financiare, ndryshimet klimatike, siguria energjetike, Pranvera arabe, siguria kibernetike dhe shum gjra tjera. Jetojm n nj bot krejtsisht t transformuar nga ajo n t ciln jetonim gjat krizave etnike prpara vetm nj dekade.

Ajo q megjithat nuk ka ndryshuar sht angazhimi evropian kundrejt ktij vendi dhe rajoni. Duke reflektuar mbi Luftn e Par Botrore, historiani Arnold J. Toynbee ka vrejtur se ajo q njihej si "shtja lindore ishte n fakt nj shtje perndimore. Sot situata sht mjaft e ngjashme. Ashtu si thekson Jacques Rupnik, shtja e Ballkanit mbetet m shum se kurr nj shtje evropiane.

Politika e jashtme e Bashkimit Evropian lindi n Ballkan dhe mu ktu duhej t ballafaqohemi me nj nga sfidat tona m t mdha. Dhjet vjet m par BE-ja u prfshi n nj prpjekje t prbashkt me partner t tjer, veanrisht SHBA-t, duke punuar s bashku me udhheqsin ktu pr t ndalur prshkallzimin e dhuns dhe pr t ndrmjetsuar n arritjen e nj marrveshjeje si dhe pr t sjell zgjidhje t qndrueshme.

N vitet pas Marrveshjes s Ohrit udhheqsia lokale morri prgjegjsin n transformimin e shtetit n nj vend t qndrueshm dhe t begat, ndrsa BE-ja ndihmoi n pjesn tjetr me mbshtetjen e saj politike, diplomatike dhe financiare, si dhe me misionet e saj ushtarake dhe policore, t ekspertve e t tjera.

Alexandros Yannis

34

Dhjet vjet m von, situata sht krejtsisht e ndryshme, dhe t gjith duhet t krenohemi me kt. N vitin 2011, ju gzoni statusin e vendit kandidat, si nj nga vendet e para t Ballkanit Perndimor q ka marr kt status.

Q nga viti 2009, ju keni marr nj rekomandim nga Komisioni Evropian pr t hapur negociatat pr antarsim. Kohve t fundit, prfaqsuesja e lart, Catherine Ashton dhe komisioneri Stefan Fule, e kan mirpritur zhvillimin e suksesshm t zgjedhjeve parlamentare t qershorit. Kjo sht nj kthes shum e madhe. Kur ne shikojm drejt s ardhmes, duhet gjithmon t kujtojm t kaluarn, duke br nj perspektiv t gjer pr at se ku ishim, ku jemi dhe ku shkojm. Asgj nuk duhet t merret si t ishte e falur.

Bindja ime sht se Marrveshja Korniz e Ohrit (MKO) mbetet nj faktor i rndsishm n lvizjen drejt ksaj t ardhme dhe veanrisht drejt antarsimit n BE.

S pari, pr shkak t t ashtuquajturs 'frym e Ohrit ", d.m.th. gjetjen e zgjidhjeve politike si kompromis pr nj kriz ndretnike. Kjo sot mbetet nj frymzim jo vetm ktu, por edhe pr pjesn tjetr t rajonit dhe m gjer. Ajo sht gurthemeli i suksesit dhe t lvizurit prpara. Dhe, ndrsa nuk ka marrveshje dhe kompromise t prsosur, ndarja e pushtetit sht ajo i bn shoqrit t qndrueshme dhe t suksesshme. Kjo sht ajo q sjell besim dhe largon shqetsimet.

S dyti, Marrveshja e Ohrit ofron garanci t rndsishme kushtetuese dhe ligjore n fushn e decentralizimit, jo-diskriminimit dhe prfaqsimit t barabart, arsimit dhe prdorimit t gjuhve si dhe shprehjes s identitetit. Ka pasur progres t madh por akoma ka sfida.

Presidenti Barroso n fillim t ktij viti n Ohr theksoi se ky sht nj vend me nj prirje t thell evropiane. Ju qndroni n prag t Bashkimit Evropian. Ekzistojn akoma sfida q duhen kaprcyer dhe nj proces i vshtir reformues prpara.

Ne jemi n pragun e nj katarse n tragjedin e fundit ballkanike. Dhjet vjet m von, mesazhi i Marrveshjes s Ohrit sht i thjesht dhe i dyfisht: s pari, ai ka qen katalizator pr stabilitetin dhe progresin n kt vend. S dyti, ajo akoma mbetet baz pr plotsimin e transformimit t ktij vendi. Ne do t mbetemi s bashku n kt udhtim. Ky sht edhe udhtimi yn.

Ju faleminderit!

Fjalimi i Ambasadorit Arben ejku

35


Ambasador i Republiks s Shqipris n Republikn e Maqedonis

T nderuar pjesmarrs! Zonja dhe zotrinj! T dashur koleg!

Sot jam i nderuar t jem ktu s bashku me ju dhe nga kjo platform t prgzoj ideatort dhe organizatort e ksaj Konference, e cila do ti jap nj shtytje t re zbatimit t plot t Marrveshjes s Ohrit, por edhe fryms s dialogut dhe mirkuptimit ndretnik, ndr-religjioz e ndrkulturor n Maqedoni.

Kjo Konferenc zhvillohet n kuadr t 10-vjetorit t nnshkrimit t Marrveshjes s Ohrit, prandaj m lejoni q me kt rast t prshndes sot jo vetm nnshkruesit e saj, por sidomos t gjith ata individ, institucione, parti politike, parlamentar, ministra, kryeministra, president dhe personalitete t tjera t Maqedonis, t cilt gjat ksaj dekade jan prpjekur pr implementimin e ksaj Marrveshjeje. Po ashtu nj mirnjohje t veant meritojn vendet tona mike, SHBA dhe vendet antare t BE-s, t cilat n mnyr t vazhdueshme kan inkurajuar palt q t zbatojn kt marrveshje plotsisht.

Shqipria, nj nga vendet fqinje me Maqedonin, ka patur dhe ka qasjen e vet konstante n raport me Marrveshjen e Ohrit. Edhe sot kur diskutohet nevoja pr rivitalizimin dhe t ardhmen e ksaj Marrveshjeje, ne prsri krkojm implementimin e saj t shpejt dhe t plot nga t gjitha palt, sepse ky sht nj kusht jetik pr paqen, stabilitetin, integritetin dhe perspektivn euro-atlantike t vet Maqedonis. Gjat ktyre 10 viteve jan br hapa domethns prpara, por faktet tregojn se ka ende shum pun pr tu br n ardhmen.

Implementimi i plot i Marrveshjes s Ohrit nuk duhet par vetm si nj mekanizm politiko-juridik pr marrje apo dhnie privilegjesh nga njri grup etnik tek tjetri, por duhet t konsiderohet si nj platform q siguron bashkjetesn ndretnike dhe marrjen e prgjegjsive t prbashkta dhe t barabarta nga t gjitha grupet etnike pr interesat e vendit. Demokracia dhe institucionet nuk mund t funksionojn njanshmrisht, prandaj krkohet pjesmarrja e t gjitha grupeve etnike dhe religjioze n ndrtimin e demokracis dhe zhvillimin e vendit.

Arben ejku

36

Un mendoj se pr t inkurajuar bashkjetesn ndretnike dhe harmonin fetare n Maqedoni, shembujt nuk mungojn, as kur kujtojm historin e themelimit t BE-s as kur kemi parasysh SHBA, vendin kampion t liris dhe demokracis. Por un do t dshiroja q me kt rast t sjell edhe shembullin modest t Shqipris n sigurimin e lirive dhe t drejtave t njeriut dhe avancimin e t drejtave t minoriteteve dhe harmonis fetare.

Shqipria ofron sot shembullin m t mir t trajtimit t minoriteteve dhe t t drejtave t tyre. Ajo ka marr vlersime pozitive nga Kshilli i Evrops dhe institucione t tjera prgjegjse pr t drejtat e minoriteteve. Ndr minoritetet e njohura zyrtarisht n Shqipri jan edhe maqedonasit, t cilt gzojn t drejta t plota politike, sociale, fetare, kulturore dhe arsimore. Ata jan t organizuar n parti politike dhe kan marr pjes n zgjedhje parlamentare dhe n zgjedhje lokale duke br koalicion me ato forca politike q e kan par t arsyeshme. Po ashtu ata kan prfaqsim n pushtetin lokal dhe kan mediat n gjuh maqedonase si dhe kan t drejtn t msojn gjuhn e tyre. Deri sot nuk ka asnj rast q tregon cenim t t drejtave dhe lirive t grupeve t ndryshme etnike, sado t vogla apo t mdha q jan. Ato, s bashku me shqiptart jan br pjes e suksesit ton demokratik dhe pjes e kontributit t integrimit ton euro-atlantik.

Po ashtu, nj shembull tjetr domethns sht bashkjetesa ndrfetare n Shqipri. Tri fet kryesore n Shqipri, feja islame, katolike dhe ortodokse prej shekujsh bashkjetojn duke e br Shqiprin nj model unik t harmonis fetare dhe inkurajim pr bashkjetesn e religjioneve n rajon e m gjer.

Kur flasim pr t ardhmen e marrdhnieve ndr-etnike n Maqedoni, gjykoj se ne duhet t marrim n konsiderat shembujt pozitiv, shembujt e bashkpunimit dhe fqinjsis s mir si dhe perspektivn e prbashkt euro-atlantike. Popujt e rajonit t Ballkanit Perndimor kan nevoj pr prmirsimin e vazhdueshm t infrastrukturs s komunikimit evropian dhe bashkpunimit demokratik mes tyre. Vendet e Ballkanit jan lodhur nga e kaluara e tyre tragjike dhe nga ndarjet q u ka diktuar historia, prandaj ata kan nevoj pr tu br shoqri t hapura dhe demokratike. Integrimi i t gjitha vendeve t Ballkanit Perndimor n NATO dhe BE sht destinacioni yn final q garanton lirin, paqen, sigurin dhe prosperitetin pr rajonin ton. Por ne kemi ende pun pr t br pr integrimin ton t brendshm dhe pr t thyer barrierat q pengojn nj zhvillim m t mir ekonomik dhe nj bashkpunim m t mir arsimor dhe kulturor.

Ne besojm se fqinjsia e mir dhe bashkpunimi rajonal jan nj ndihm e madhe pr prmirsimin e marrdhnieve ndr-etnike dhe ndr-fetare. Shqipria gjithmon ka prkrahur zgjidhjet legjitime q kan br fqinjt e saj. Ajo ka qen ndr t parat vende q ka njohur pavarsin e Maqedonis. Kt e ka br jo vetm pse ktu jetojn shqiptart si popullsia e dyt m e madhe shtetformuese, por sepse kemi qen t bindur se kshtu kontribuojm pr paqen dhe stabilitetin n rajonin ton. T njjtn gj kemi br edhe pr republikat e tjera t ish-Jugosllavis, disa prej t cilave jan n NATO dhe BE.


37

Kosova e pavarur mbylli ciklin e shprbrjes s ish-Jugosllavis dhe siguroi paqen dhe stabilitetin afatgjat n rajonin ton.

Duke i uruar suksese ksaj Konference, dshiroj t ritheksoj se zbatimi sa m i shpejt dhe i plot i Marrveshjes s Ohrit do t garantoj paqen e stabilitetin n Maqedoni dhe m gjer n rajon. Shqipria do t inkurajoj dhe mbshtes t gjith faktort n Maqedoni pr t bashkpunuar n kt drejtim.

Fjalimi i Ambasadorit Sknder Durmishi

39


Ambasador i Republiks s Kosovs n Republikn e Maqedonis

I nderuar z.Perdju, I nderuar z.Peteresen!

T nderuar ambasador!

Zonja dhe zotrinj!

T nderuar t pranishm!

Jam i nderuar me ftesn tuaj dhe e konsideroj privilegj mundsin pr pjesmarrje n debatin pr nj ngjarje kaq t rndsishme, si sht Marrveshja e Ohrit, n prani t personaliteteve t rndsishme, madje edhe protagonist e pjesmarrs t ksaj ngjarjeje.

Prvjetori i dhjet i Marrveshjes s Ohrit, sht moment ideal pr t br analizn dhe vlersimin e saj, nga t gjitha aspektet.

Ky vit jubilar ofron distancn e duhur pr t analizuar me qetsi dhe kujdes, n mnyr krejt t paanshme lidhur me prmbajtjen, ritmin, dinamikn dhe prmasat e zbatimit t Marrveshjes s Ohrit.

Kemi dgjuar gjat dits, n rrjedhn e deritashme t konferencs, mendime e analiza brilante dhe jam i sigurt se porosit kryesore, mendimet dhe sugjerimet e ksaj konference, do t jen me vler t veant.

Po ashtu, m lenoni q krejt n fillim t shprehem qart: Marrveshja e Ohrit ishte ngjarje historike me rndsi t jashtzakonshme. Arsyet tashm jan thn e strthn, disa her u prsritn edhe sot. Mbi t gjitha, sht argument krucial i ndaljes s lufts dhe hapja e kapitullit t ri n realitetin e ktij vendi. Prandaj, un mendoj se ky prvjetor duhet t jet rast e pretekst pr t kremtuar rezultatet e arritura vit pr vit dhe pr t prsritur komplimentet pr ideatort dhe aktort kryesor t Marrveshjes s Ohrit, natyrisht pr t par edhe dobsit dhe mangsit n procesin e implementimit t saj.

Arsyet dhe ant e mira t Marrveshjes jan thn tashm, si sht thn e do t thuhet gjithmon, pr do marrveshje q ndal luftn e q sjell paqen dhe ofron perspektivat e reja t zhvillimit t relaksuar n nj shoqri shumetnike.

Sknder Durmishi

40

Prshtypja ime sht madje se me kalimin e kohs, sa m shum q largohemi nga data dhe momenti i nnshkrimit t ktij akti t rndsishm, aq m shum qartsohet dhe kuptohet vet rndsia e saj.

Argument pro, shum i fuqishm, jan vet rezultatet e deritashme t implementimit t saj. Ato paraqesin inkurajim pr ecje t mtejme n implementimin e pjesve t mbetura.

Ve ksaj, tema e konferencs, Marrveshja Korniz e Ohrit: drejt antarsimit t Maqedonis n BE dhe n NATO, sht nj gjetje e duhur pr korrelacionin e ktyre dy synimeve dhe situatave. Ky titull sht mjaft inspirues dhe n vetvete prbn nj pjes t prgjigjes.

Me miratimin e Marrveshjes dhe pastaj me hapat e br pr implementimin e saj, Maqedonia ka br hapin e madh, kolosal, drejt integrimeve euro-atlantike.

Marrveshja e Ohrit ka rndsin e vet t padiskutueshme n aspektin dhe kontekstin e perspektives regjionale. Modeli dhe modalitetet e marrveshjes prbjn supozimin e ndrtimit t raporteve t relaksuara, harmonin shumetnike si parakusht i rndsishm pr hapat e tjer, pr integrimet rajonale dhe integrimet euro-atlantike.

Kosova, Qeveria dhe institucionet e tjera t saj, e kan mbshtetur gjithmon Marrveshjen e Ohrit, duke e konsideruar si dokument dhe si vler me rndsi t madhe, e cila ka ofruar zgjidhjen e duhur pr nj situat specifike dhe pr m tepr, ofron horizonte t reja n aspiratn e Republiks s Maqedonis drejt progresit e prosperitetit.

Prshndetja e Marrveshjes se Ohrit nga Prishtina zyrtare sht br n t gjitha fazat, ndrsa nj form e veant e prshndetjes sht lvizja npr t njjtat koordinata e motive prmes hartimit dhe miratimit t Marrveshjes s Ahtisarit. Ju e dini se as miratimi i ksaj marrveshjeje nuk ka qen i leht, madje vlersimi m i shpesht n t gjitha instancat ishte se kjo prben nj kompromis t dhimbshm.

Sot, sht arritur t implementohet n pjesn e saj m t madhe. Kjo, nuk do t bhej po t mos kishte prkrahje t gjer dhe prkushtimin e duhur pr zbatimin e saj. Pra, edhe Marrveshja e Ahtisarit kishte kundrshtart e vet, por prfitimet q solli, situatat dhe zgjidhjet, sidomos zgjidhjet e ofruara pr komunitetet minoritare, sot mund t shrbejn si model.

T dy kto dokumente, ve t tjerash, n brendin e tyre, n dispozitat e tyre, prbjn bazn e fuqishme t kultivimit t logjiks s bashkpunimit dhe t krijimit t parakushteve pr bashkpunime rajonale.


41

T nderuar t pranishm!

Duke u ndrlidhur srish me titullin e konferencs, mendoj se mund te thuhet se Marrveshja e Ohrit, sht dokument q nuk sht tejkaluar, nuk sht dmod, sidomos nse shihet si vler. Prkundrazi, sht gjithnj aktuale dhe madje sht dokument pa alternativ, sepse do gj matet prmes alternativave, apo jo? Cila sht ajo alternativ q do t mund t ishte zvendsim i MO-s n kt moment?

sht e vrtet se MO-ja ende nuk sht zbatuar n prmasat e duhura, nuk sht realizuar n kuotat e premtuara. Statistikat ende nuk jan ato q duhej t ishin, por kjo nuk sht arsye pr ta braktisur sepse rezultatet edhe kshtu jan t konsiderueshme. Megjithat, mungesa e shifrave nuk sht shqetsimi kryesor, por ajo q sht e dmshme mund t jen dilemat, hamendjet dhe hezitimet.

Rndsia e Marrveshjes s Ohrit gjithnj shpjegohet, edhe sot n 10-vjetorin e nnshkrimit t saj, n kuadr dhe n kontekst t aspiratave pr integrimet euro-atlantike.

Dispozitat e MO jan edhe tekstualisht, por sidomos si vler, pjes e ktij kursi t prmendur t integrimeve. Prmbushja e plot e Marrveshjes s Ohrit sht prmbushje n koh e asaj q quhet Acquis communautaire, pa kalimin e s cils nuk kalohet rruga drejt Brukselit. Pra, sht nj veprim me efekte t shumfishta.

Duke mbyllur kt paraqitje timen m lejoni t shpreh komplimentet dhe vlersimet m t larta pr organizatort e konferencs.

Faleminderit!

Diplomacia preventive n Maqedoni

43


David L. Phillips

Marrveshja Korniz e Ohrit (MKO), i dha fund lufts civile n Maqedoni mes shqiptarve dhe sllavve m 13 gusht 2001. MKO-ja ishte nj marrveshje historike. Ndryshe nga vendet e tjera t Ballkanit, ku dallimet etnike eskaluan n konflikte vdekjeprurse, maqedonasit zgjodhn dialogun para dhuns pr t zgjidhur dallimet e tyre. Prvjetori i dhjet i Marrveshjes korniz sht nj mundsi pr t br analiz.

Maqedonia ka akoma rrug t gjat pr t br prpara se t prmbush premtimin e MKO-s dhe realizimin e qllimit t saj t integrimit n institucionet euro-atlantike.

Ekzistojn dy tregime konkurruese pr MKO-n. Njri ia prshkruan MKO s meritat pr institucionalizimin kushtetues t ndarjes s pushtetit dhe ruajtjes s parimeve gjithprfshirse dhe jo-diskriminimit. MKO-ja bn thirrje pr mbshtetjen e pjesmarrjes s pakicave n administratn publike, qeverisjen lokale, decentralizimin fiskal dhe forcimin e t drejtave gjuhsore.

N tregimin tjetr, MKO-ja sht aspiruese; potenciali i saj sht i pa prmbushur. Shum maqedonas, sidomos komuniteti shqiptar, ende e shohin Maqedonin, si nj shoqri t ndar. Nuk ka diskriminim, por nuk ka as barazi, apo drejtsi sociale.

Realiteti sht diku n mes ktyre dy tregimeve. Ndrsa MKO-ja e ndihmoi Maqedonin t shmang nj konflikt t dhunshm, qeveria kurr nuk sht mobilizuar plotsisht pr t mbshtetur zbatimin e MKO-s. Organizata e Brendshme Revolucionare Maqedonase (VMRO), e cila udhheq koalicionin qeveriss, nuk e ka prqafuar plotsisht MKO-n, pr t ciln ajo beson se sht imponuar nga bashksia ndrkombtare.

David L. Phillips sht Drejtor i Programit pr Ndrtim t Paqes dhe t Drejtave, Instituti pr

Studimin e t Drejtave t Njeriut, Universiteti i Kolumbis, SHBA

David L. Phillips

44

VMRO ka nj marrdhnie t prshtatshme, por jo t leht me partnerin e saj t koalicionit, Bashkimin Demokratik pr Integrim (BDI), i cili pasoi Ushtrin lirimtare Kombtare (t shqiptarve), q ishte e armatosur dhe demobilizuar n fund t lufts civile n Maqedoni.

N vitet pas nnshkrimit t marrveshjes, jan ndrmarr hapa pr t prpiluar nj korniz ligjore n mbshtetje t MKO-s. Progresi ka ngecur dhe kohve t fundit Maqedonia lviz n drejtim t gabuar duke br regres n fusha t rndsishme, si jan ato t sundimit t ligjit, gjyqsorit t pavarur, parandalimit t korrupsionit dhe at t mediave t pavarura. N vend q ti shrbejn nj t mire m t madhe, VMRO-ja priret drejt bazs s saj duke i knaqur dshirat dhe interesat nacionaliste dhe provinciale. BDI prfiton mbi premtimet e MKO-s pr t drejta m t mdha me an t gjallrimit dhe fitimit. Vetm 20% e shqiptarve besojn se MKO-ja ka avancuar qllimet e komunitetit shqiptar.

Maqedonia ka dshtuar n realizimin e standardeve specifike t MKO-s. Pr shembull, decentralizimi fiskal ka qen i pabarabart. Shpenzimet pr kok banori pr arsimim dhe kujdes shndetsor pr komunitetin maqedonas jan dyfish m t larta se shpenzimet pr komunitetin shqiptar. Raporti msues-nxns sht tre her m i lart pr maqedonasit se sa te shqiptart. Investimet n infrastruktur jan katr her m t larta n komunitetet maqedonase. Shkalla e punsimit t maqedonasve sht dyfish m e lart se ajo e shqiptarve. Ndrsa MKO-ja institucionalizon diskriminimin pozitiv n punsim, partit politike shprndajn pun si shprblim pr t bindurit e tyre.

T drejtat gjuhsore t pakicave nuk jan realizuar. N vitin 2007, Gjykata Kushtetuese solli vendim dhe hodhi posht Ligjin mbi Prdorimin e Gjuhve, i cili impononte kufizime n prdorimin e gjuhs shqipe n administratn publike. Shum shqiptar flasin maqedonisht, por jan t rrall maqedonasit q flasin shqip. Mungesa e kontaktit krijon keqkuptime dhe mosbesim.

VMRO-ja sht e fiksuar n t "kaluarn e lavdishme" t Maqedonis. Simbolet kombtare dhe kulturore prfshijn nj statuj t madhe t Aleksandrit t Madh, q do t ngjitet mbi horizont n Shkup. Nj festival njvjear, "Maqedonia 2014", feston t kaluarn sllave dhe lindore ortodokse t Maqedonis, por nuk e prmend Nn Terezn dhe kontributin e shqiptarve t tjer etnik nga Maqedonia. Obsesioni i Maqedonis me t kaluarn sht i rrnjosur n shovinizm. Ajo vjen nga dobsia dhe pasiguria.

VMRO dhe BDI i fituan zgjedhjet e fundit nacionale duke u thirrur n ndjenjat nacionaliste t komuniteteve. Asnj parti nuk i kushton MKO-s m shum vmendje sesa ajo q pritej. Si rezultat, stagnimi krijon nj shoqri ku integrimi sht n ngecje dhe nj vend, aspiratat Euro-Atlantike t t cilit kan shkuar mbrapsht.

MKO-ja ishte menduar si nj piknisje pr integrimin e Maqedonis n NATO dhe BE. Megjithat, Greqia e bllokon progresin pr shkak t nj mosmarrveshje n lidhje me emrin e Maqedonis.


45

Prve shtjes s emrit, marrdhniet greko-maqedonase jan minuar nga prdorimi i ikonave kulturore nga ana e Maqedonis.

Greqia sht e kritike ndaj vendosjes s statujs s Aleksandrit t Madh, emrtimit t Aeroportit t Shkupit sipas Aleksandrit t Madh, si dhe me imazhet e Aleksandrit t Madh n monedhn e Maqedonis. Pas 20 vjetsh, negociatat rreth shtjes s emrit jan n nj rrug qorre. Si rezultat, hyrja e Maqedonis n NATO dhe BE sht e bllokuar.

Dshtimi pr t zgjidhur shtjen e emrit e lndon Maqedonin. Kjo, e pengon Maqedonin t arrij vendin e merituar n NATO dhe BE. Nuk ka zgjidhje t leht. Kjo, do t krkoj kompromis, t cilin asnjra nga palt nuk e ndjen se sht historikisht i sakt ose politikisht i dshirueshm.

Qeveria duhet t jet fleksibile n negociatat e saj me Greqin. Nj rrug qorre nuk sht n interesin e asnjrs pal. Maqedonia, do t kuptoj aspiratat euroatlantike t saj, kur maqedonasit do t krkojn progres dhe prgjegjsi nga politikant e tyre. Qeveria duhet t riafirmoj angazhimin e Maqedonis n shkronjat dhe frymn e MKO-s, e cila sht rruga pr antarsim n NATO dhe BE.

Si nj model i diplomacis preventive, MKO-ja tregoi prfitimet e angazhimit t hershm nga bashksia ndrkombtare. Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Evropian kan punuar n mnyr konsistente pr t lehtsuar marrveshjen. Eksporti m i madh i Maqedonis mund t jet prvoja e saj me MKO-n. Vendi sht nj laborator pr stabilizimin e shteteve t brishta prmes decentralizimit dhe marrveshjeve kushtetuese n mbrojtjen dhe promovimin e t drejtave t pakicave.

Por, pr t realizuar potencialin e MKO-s, lidert e Maqedonis duhet t ken kuraj dhe vizion. Ata gjithashtu kan nevoj pr mbshtetje nga komuniteti ndrkombtar. Shtetet e Bashkuara mund duket sikur largohen gjithnj e m shum nga Ballkani, porse kan pr shtyll suksesin e Maqedonis.

David L. Phillips sht drejtor i Programit pr Ndrtimin e Paqes dhe t Drejtave n Institutin pr Studimin e t Drejtave t Njeriut n Universitetin e Kolumbis. Ai sht gjithashtu partner n Projektin pr t Ardhmen e Diplomacis n Universitetin e Harvardit.

Perspektivat rajonale t Marrveshjes Korniz t Ohrit

47

Perspektivat rajonale t Marrveshjes Korniz t Ohrit si nj model pr prmirsimin e bashkjetess n nj shtet multi-etnik

Livia Plaks

Maqedonia sht nj tregim relativisht i suksesshm nga pikpamja e marrdhnieve etnike n nj rajon i cili ka akoma probleme t pazgjidhura me statusin e t qenit shtet dhe me shtjet kufitare.

Fakti se kjo konferenc po prqendrohet n rrugn e Maqedonis drejt s ardhmes duke pranuar at q ka ndodhur n t kaluarn, dshmon pr suksesin e vendit n integrimin e brendshm.

N prgjithsi, Maqedonia ka br nj prparim t dukshm sa i prket prfshirjes s komunitetit shqiptar si dhe t minoriteteve t tjera n vend, u b ndarja e pushtetit, kshtu q Maqedonia po ecte drejt rrugs duke i plotsuar krkesat e nevojshme pr antarsim n Unionin Evropian.

T gjitha komunitetet n Maqedoni dshirojn ta shohin vendin n NATO dhe UE, ndrsa bashksia ndrkombtare ka br mos q t udhzoj vendin n kt drejtim.

Gjat gjith kohs, lidershipi maqedonas, duke prfshir politikant e t gjitha bashksive etnike, n shum raste jan treguar pragmatik dhe kan dshmuar gatishmri t plot pr t negociuar me partnert e tyre n pothuajse do tem q kishte t bj me qllime t prbashkta prfitimi.

Shpesh sht gjetur nj kompromis pr t mirn e t gjith qytetarve. Megjithat, ka akoma shum rrug pr tu br, ndrsa lidershipi politik i vendit duhet t jap nj pasqyr m t qart rreth vizionit konsensual dhe strategjis pr t ardhmen.

Livia Plaks sht Kryetare e Projektit pr Marrdhnie Etnike (PME)

Livia Plaks

48

Duke qen dshmitare e dors s par t procesit t zbutjes s tensioneve ndretnike midis dy komuniteteve m t rndsishme n Maqedoni, dhe duke punuar me ju n t ashtuquajturn procesi i Mavrovs, prmes organizats time Projekti mbi marrdhniet etnike (PME) nj organizat q ka qen aktive n pjesn m t madhe t Evrops Qendrore-Juglindore me shtjet q kan t bjn me marrdhniet etnike, e di se vendi juaj ka kaluar n nj periudh mjaft t vshtir.

N t njjtn koh, kam par se sa t jashtzakonshm jan njerzit n kt vend dhe me plot admirim vshtroj guximin e tyre gjat prballjes me shtjet m t vshtira t marrdhnieve ndretnike. Kjo sht ajo q e bn Maqedonin t veant n rajon. Pr tu ulur, prej nj konflikti t hapur ndretnik, n nj tavolin miqsore si partner t barabart, vrtet nevojitet kuraj dhe vizion, dhe ju i posedoni kto cilsi.

Megjithat, nuk duhet harruar edhe kontributin e dhn dhe ndikimin q kishte bashksia ndrkombtare n prmbylljen e konfliktit dhe zbutjen e marrdhnieve ndretnike.

N ndrkoh, gati t gjith qytetart e Maqedonis e kuptuan se pajtimi ishte dhe vazhdon t jet m se i nevojshm dhe i pashmangshm, dhe se manipulimi me t kaluarn nuk sht mnyra m e mir pr t arritur kt.

Sidoqoft, ne duhet ti parashtrojm vetes disa pyetje t vshtira: prse ishte aq e vshtir implementimi i Marrveshjes Korniz t Ohrit? Prse i duhej koh aq e gjat dhe prse nuk sht akoma plotsisht e implementuar? Ku pati suksese dhe ku pati ngecje? Sa i fuqishm sht partneriteti midis dy komuniteteve m t mdha n Maqedoni? A paraqet Marrveshja e Ohrit thjesht nj shoqat interesi politik apo nj konsensus politike? Vall, a i zgjodhi Marrveshja e Ohrit problemet apo vetm i fshehu ato?!

Prvoja e Maqedonis a mund t shrbej si msim pr vendet tjera n rajon apo sht nj prvoj m vete?

Shembulli i Marrveshjes s Ohrit dhe shtjet e ndjeshme ndretnike, koh mbas kohe jan prfolur shum n rajon. Disa prej vendeve n t cilat ka punuar PME, kan par shembullin e Maqedonis dhe kan nj mendim shum pozitiv pr Marrveshjen Korniz t Ohrit.

Kam dgjuar diskutime t tilla n Mal t Zi dhe n Kosov, madje edhe n Serbi, biseda kryesisht t bra nga shqiptart e ktyre vendeve, t cilt Marrveshjen e Ohrit e shikojn si qasje premtuese pr t drejtat e minoriteteve n vendet e tyre.

Megjithat, pjesa m e madhe e njerzve mendojn se Marrveshja e Ohrit kishte pr qllim q t zgjidh prfundimisht konfliktin e hapur, dhe mund t themi se ia arriti me sukses, por nuk arriti t zgjidh t gjitha problemet midis dy palve-grupeve etnike n Maqedoni edhe pse oi drejt nj shkall t ndarjes s pushtetit.

Perspektivat rajonale t Marrveshjes Korniz t Ohrit

49

Mbetet akoma pr tu analizuar nse marrveshja e Ahtisarit n Kosov q zgjodhi konfliktin e hapur atje, apo ligji i plot i minoriteteve n Mal t Zi, huazuan elemente nga Marrveshja Korniz e Ohrit.

Mund t thuhet se MKO dallon nga Marrveshja e Paqes s Dejtonit dhe t Rezoluts 1244 pr shkak t kufizimit t fushs s veprimit t atyre dokumenteve. Mund t thuhet gjithashtu se MKO ishte dhe mbetet nj dokument historik pr t drejtat e minoriteteve dhe marrdhnieve ndretnike n Evropn Juglindore.

Sigurisht q mund t nxirret msim nga MKO (t drejta t barabarta pr t gjitha komunitetet, rndsia e decentralizimit, prdorimi i gjuhs amtare n arsim dhe administrimi n zonat q prbjn mbi 20% t popullats), msime kto t cilat mund t kontribuojn n prmirsimin e bashkjetess n kt pjes t bots.

S fundmi, do t thoja se Marrveshja Korniz e Ohrit vrtet trajtoi shtjet n thelb t konf

Per me teper informacione -kliko ketu

Documents